Skýrsla. velferðarráðherra um stöðu skuldara á Norðurlöndum. (Lögð fyrir Alþingi á 139. löggjafarþingi )

Størrelse: px
Starte visningen fra side:

Download "Skýrsla. velferðarráðherra um stöðu skuldara á Norðurlöndum. (Lögð fyrir Alþingi á 139. löggjafarþingi 2010 2011.)"

Transkript

1 Skýrsla velferðarráðherra um stöðu skuldara á Norðurlöndum. (Lögð fyrir Alþingi á 139. löggjafarþingi ) Skýrsla þessi um stöðu skuldara á Norðurlöndum er lögð fyrir Alþingi að beiðni þingmannanna Róberts Marshall, Ólafs Þórs Gunnarssonar, Þórs Saari, Birgis Ármannssonar, Vigdísar Hauksdóttur, Þráins Bertelssonar, Valgerðar Bjarnadóttur, Árna Þórs Sigurðssonar, Atla Gíslasonar og Sigurðar Kára Kristjánssonar á þingskjali 635 í 400. máli á 139. löggjafarþingi

2 2 Efnisyfirlit Inngangur... 3 Svíþjóð... 5 Noregur Danmörk Finnland Ísland... 31

3 Inngangur Þau úrræði sem standa skuldurum til boða á Norðurlöndum eru að mörgu leyti sambærileg. Fjármálastofnanir bjóða viðskiptavinum almenn úrræði vegna tímabundinna greiðsluerfiðleika, svo sem frystingu lána og lengingu á lánstíma, en jafnframt er fjármálaráðgjöf hvers konar í boði fyrir skuldara. Athyglisvert er að áhersla er lögð á þjónustu og ráðgjöf fjármála- og skuldaráðgjafa sem starfa hjá sveitarfélögunum í Finnlandi, Noregi og Svíþjóð. Einnig er um að ræða símaráðgjöf sem veitt er á landsvísu. Þeir sem eru komnir í alvarlega greiðsluerfiðleika geta í öllum löndunum sótt um einhvers konar greiðsluaðlögun sem er lögbundið úrræði og eru sambærileg úrræði og greiðsluaðlögun einstaklinga sem er í boði hér á landi samkvæmt lögum nr. 101/2010, um greiðsluaðlögun einstaklinga. Greiðsluaðlögun felur í sér heildarendurskipulagningu á fjármálum skuldara þar sem allir kröfuhafa koma að málum. Eftir að umsókn um greiðsluaðlögun hefur verið samþykkt hefst þriggja til fimm ára greiðsluaðlögunartímabil. Á þessum tíma skal skuldari halda sig innan ákveðinna neysluviðmiða og fer það sem eftir stendur af tekjum hlutaðeigandi til niðurgreiðslu skulda. Við lok greiðsluaðlögunartímabilsins eru þær skuldir umsækjanda sem enn eru ógreiddar oftar en ekki afskrifaðar með tilteknum undantekningum. Í Finnlandi stendur skuldurum einnig til boða félagsleg lán sveitarfélaga sem og sérstök skuldbreytingalán þar sem opinber stofnun gengst í ábyrgð. Þar er markmiðið að hið nýja lán feli í sér lægri greiðslubyrði fyrir skuldara en eldri skuldirnar höfðu. Lánstíminn getur verið allt að átta árum. Þau úrræði sem fjallað er um í þessari skýrslu eiga það öll sameiginlegt að vera ekki bráðabirgðaúrræði heldur gilda ótímabundið. Munur er á því milli landanna hver fer með ákvörðunarvald í greiðsluaðlögunarmálum. Í Svíþjóð er það á höndum embættis Kronofogden en í Noregi fara rúmlega 400 fógetaembætti landsins með umsóknir um greiðsluaðlögun. Í bæði Danmörku og Finnlandi er það á höndum dómstóla. Í engu þessara landa er að finna embætti sambærilegt við embætti umboðsmanns skuldara. Í flestum tilfellum geta einstaklingar í rekstri ekki fengið greiðsluaðlögun samþykkta nema að mjög takmörkuðu leyti. Öðru máli gegnir þegar einstaklingar sem hafa rekið fyrirtæki í eigin nafni hafa hætt rekstri en bera engu síður áfram ábyrgð á skuldum þess. Þá hafa sænskar reglur verið rýmkaðar til að ná einnig til aðila með atvinnurekstur að nánari skilyrðum uppfylltum. Gert er að skilyrði á öllum Norðurlöndum að umsækjandi um greiðsluaðlögun hafi lögheimili í því landi þar sem sótt er um. Þar að auki má finna ýmis skilyrði sem skuldara ber að fullnægja, svo sem hver er tilurð skulda og hverjar eru framtíðarhorfur tekna umsækjanda, en skilyrðin eru mismunandi milli landa.

4 4 Athyglisvert er að þar sem nánari bakgrunnsupplýsingar liggja fyrir um þann hóp sem sækir um greiðsluaðlögun þá eru barnlausir einstaklingar um helmingur umsækjanda. Á það bæði við um Svíþjóð og Noreg. Upplýsingar frá Noregi eru frá 2005 en þá voru hjón/sambúðarfólk með börn um 5% umsækjenda en höfðu verið 30% umsækjenda á árinu Ekki liggja fyrir upplýsingar um þann hóp sem hefur sótt um greiðsluaðlögun í Finnlandi en um helmingur þeirra sem hefur sótt um fjármála- og skuldaráðgjöf þar í landi á árinu 2010 eru einhleypir einstaklingar. Að baki skuldavanda fólks á Norðurlöndum virðast liggja svipaðar ástæður helstar; eyðsla um efni fram, veikindi, skilnaður, atvinnumissir og rekstrarskuldir. Að því sem næst verður komist er hvergi á Norðurlöndum boðið upp á verðtryggð lán til neytenda.

5 Svíþjóð a. Tegundir úrræða sem eru í boði fyrir þá sem lenda í greiðsluerfiðleikum, sundurliðað eftir því hvort þau eru tímabundin eða ekki, og hversu lengi þau úrræði hafa verið í boði og hvernig þau hafa reynst. Flest skuldamál í Svíþjóð eru leyst með frjálsum samningum milli skuldara og lánadrottna. Ef skuldir eru miklar og samningar nást ekki má sækja um sértæka greiðsluaðlögun samkvæmt lögum um greiðsluaðlögun (s. skuldsaneringslag). Þurfi skuldari ekki á sértækri greiðsluaðlögun að halda eða ef hann uppfyllir ekki þau skilyrði sem sett eru fyrir greiðsluaðlögun, svo sem ef umsækjandi hefur áður hlotið greiðsluaðlögun, getur hann leitað til fjármála- og skuldaráðgjafa hjá því sveitarfélagi þar sem hann hefur lögheimili. Skuldaráðgjafi aðstoðar bæði við sértæka greiðsluaðlögunarferlið sem og við að koma á frjálsum samningi milli skuldara og kröfuhafa. Auk þess veitir skuldaráðgjafi almenna fjármálaráðgjöf. Almenn úrræði sem unnt er að semja um eru meðal annars lenging lánstíma, endurfjármögnun skulda, lægri vextir, frysting vaxtagreiðslna, afskriftir og endurskoðuð greiðsluáætlun. 1 Sænsku lögin um greiðsluaðlögun voru fyrst sett árið 1994 og síðan endurskoðuð árið 2007 (2006:548) og aftur í júlí 2011 (2010/11.31). Markmið lagabreytingarinnar árið 2007 var að einfalda umsóknarferlið og tryggja skilvirkari úrvinnslu mála. Með það að markmiði var fallið frá því skilyrði að umsækjendur hefðu reynt að ná samkomulagi við kröfuhafa sína áður en sótt væri um greiðsluaðlögun. Breytingin frá 2011 nær til einstaklinga í rekstri og rýmkar möguleika þeirra til greiðsluaðlögunar. Eftir lagabreytinguna eiga einstaklingar í rekstri möguleika á greiðsluaðlögun að því gefnu að auðvelt sé að afla upplýsinga um umfang reksturs og afkomu fyrirtækisins. 2 Greiðsluaðlögunarmál heyra undir embætti Kronofogden sem vinnur úr umsóknum um greiðsluaðlögun og fer með ákvörðunarvald. Þeim ákvörðunum sem embættið tekur í greiðsluaðlögunarmálum má áfrýja til dómstóla. Við samþykkt umsóknar um greiðsluaðlögun hefst greiðsluaðlögunartímabil og þar með frestun greiðslna. Samkvæmt sænskum lögum getur greiðsluaðlögunartímabilið verið allt að fimm ár. Möguleiki er á tveggja ára lengingu sem er háð samþykki skuldara og kröfuhafa. Á greiðsluaðlögunartímabilinu skuldbindur umsækjandi sig til að halda sig innan tiltekinnar lágmarksframfærslu (s. existensminimum). Lágmarksframfærslan skiptist í húsnæðiskostnað og ráðstöfunarfé (s. normalbelopp). Ráðstöfunarfé fyrir barnlausan einstakling er sænskar krónur á mánuði en sænskar krónur á mánuði fyrir sambúðarfólk/hjón. Fyrir hvert barn undir sjö ára aldri hækkar fjárhæðin um sænskar krónur á mánuði og sænskar krónur á mánuði fyrir hvert barn sjö ára og eldra. 3 Allar umframtekjur skulu fara til e html 5

6 6 niðurgreiðslu skulda. Að fimm árum liðnum eru flestar þær kröfur sem eftir standa afskrifaðar en það á þó ekki við um meðlagsskuldir, skattaskuldir og veðskuldir. 4 Þau úrræði sem hér hafa verið talin upp eru ekki hugsuð sem úrræði til bráðabirgða heldur til langtíma og eru því ótímabundin. b. Hverjir hafa nýtt sér úrræði vegna greiðsluerfiðleika, sundurliðað eftir fjölda og hvort um er að ræða einstaklinga eða einstaklinga í rekstri með ótakmarkaða ábyrgð, sundurliðað m.a. eftir aldri, félagslegum aðstæðum og fjölskyldustærð. Embætti Kronofogden hefur aldrei tekið við fleiri umsóknum um greiðsluaðlögun en árið 2010 þegar umsóknirnar voru talsins. Frá upphafi hefur ríflega helmingur umsókna verið samþykktur. Sjá má merkjanlega fjölgun umsókna eftir lagabreytinguna Mynd 1: Fjöldi umsókna og samþykktra umsókna um greiðsluaðlögun í Svíþjóð Fjöldi umsókna Samþykktar umsóknir Heimild: Embætti Kronofogden. Endurskoðuð lög um greiðsluaðlögun tóku gildi 1. júlí 2011 í Svíþjóð. Með þeim lögum var réttur einstaklinga í atvinnurekstri til greiðsluaðlögunar rýmkaður en fyrir breytinguna gátu þeir sem voru með atvinnurekstur einungis sótt um greiðsluaðlögun væri um að ræða umfangslítinn rekstur. Einstaklingur sem rak til dæmis smíðaverkstæði eða hárgreiðslustofu átti ekki rétt á greiðsluaðlögun fyrir lagabreytinguna. 5 Tölulegar upplýsingar um greiðsluaðlögun frá því fyrir lagabreytingu eiga því í flestum tilvikum við um einstaklinga sem ekki voru með atvinnurekstur. 4 Ráðuneyti barna, jafnréttis og félagslegrar aðlögunar í Noregi (n. Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet). 5 flerfarmojlighettillskuldsanering.5.70ac421612e2a997f html

7 Árið 2010 voru konur 48% umsækjenda um greiðsluaðlögun í Svíþjóð. Eins og sjá má á mynd 2 virðist sem skuldavandi fólks aukist með aldrinum í Svíþjóð en þriðjungur umsækjenda um greiðsluaðlögun er á aldrinum ára en tæplega 90% umsækjenda er 40 ára eða eldri. Mynd 2: Aldursskipting umsækjenda um greiðsluaðlögun árið 2010 í Svíþjóð ára 2% ára 60 ára og 10% eldri 28% ára 29% ára 31% Heimild: Embætti Kronofogden. Tæplega þriðjungur umsækjenda um greiðsluaðlögun hefur launatekjur (31%) og eru öryrkjar jafn stór hópur. Þá eru 15% ellilífeyrisþegar en lítill hluti umsækjenda fær greiddar atvinnuleysisbætur eða fjárhagsaðstoð frá sveitarfélögum. Mynd 3: Tekjur umsækjenda um greiðsluaðlögun árið 2010 í Svíþjóð. Annað/ óþekkt 11% Félagsbætur 5% Atvinnuleysisbætur 6% Ellilífeyrir 15% Launatekjur 31% Heimild: Embætti Kronofogden. Örorka 31%

8 8 Mynd 4: Hjúskaparstaða umsækjenda um greiðsluaðlögun árið 2010 í Svíþjóð. Giftir/ sambúð 31% Einhleypir 69% Heimild: Embætti Kronofogden. Mynd 5: Fjöldi barna á framfærslu umsækjenda um greiðsluaðlögun árið 2010 í Svíþjóð. Þrjú börn 5% Tvö börn 11% Fjögur börn eða fleiri 2% Eitt barn 15% Barnlausir 67% Heimild: Embætti Kronofogden. Mynd 6: Uppruni skulda umsækjenda um greiðsluaðlögun árið 2010 í Svíþjóð. Annað 26% Sjálfskuldaraábyrgð 1% Neysla 44% Fasteignalán 11% Fyrri rekstur 18% Heimild: Embætti Kronofogden. Athyglisvert er að meirihluti þeirra sem sækja um greiðsluaðlögun í Svíþjóð eru einstæðir og barnlausir. Enn fremur virðist sem skuldir umsækjenda megi að stórum hluta (44%) rekja til þess að þeir hafi eytt um efni fram.

9 c. Skilyrði fyrir nýtingu úrræðanna, svo sem skilyrði um lögheimili og búsetu, ríkisborgararétt eða að skuldir séu ekki tengdar atvinnurekstri. Skilyrði er að umsækjandi hafi lögheimili í Svíþjóð og að hann hafi ekki verið sviptur leyfi til atvinnureksturs. Jafnframt er það skilyrði að hlutaðeigandi hafi ekki fengið áður samþykkta umsókn um greiðsluaðlögun. Eftir lagabreytinguna í júlí 2011 eiga einstaklingar í rekstri möguleika á greiðsluaðlögun að því gefnu að auðvelt sé að afla upplýsinga um umfang rekstrar og afkomu fyrirtækisins. d. Hvort sambærileg embætti við umboðsmann skuldara eru starfrækt og ef svo er, hversu lengi þau hafa verið starfrækt. Hver eru verkefni embættanna, málafjöldi og afgreiðslutími? Kronofogden er ríkisstofnun í Svíþjóð sem vinnur úr umsóknum um greiðsluaðlögun og fer með ákvörðunarvald. Stofnunin sinnir auk þess fræðslu og forvörnum, hefur umsjón með gjaldþrotamálum og heldur utan um upplýsingar um vanskil. 6 Innan Kronofogden starfa fimm skrifstofur á sviði greiðsluaðlögunar og eru þær dreifðar um landið. Meðalafgreiðslutími greiðsluaðlögunarmála hjá stofnuninni er um sex mánuðir en umfang mála kann að hafa áhrif á lengd afgreiðslutíma og getur þar munað mörgum mánuðum. Meðalafgreiðslutími umsókna sem er synjað er um þrír og hálfur mánuður. Í öllum sveitarfélögum í Svíþjóð er að finna fjármála- og skuldaráðgjafa og eru þeir um 400 talsins. Þeir koma meðal annars að greiðsluaðlögun einstaklinga og er það talið mikilvægt svo greiðsluaðlögunin geti skilað tilætluðum árangri. Afgreiðslutími er mjög misjafn eftir eðli mála. Neytendastofa (s. Konsumerverket) hefur það hlutverk að leiðbeina og styðja við skuldaráðgjöfina sem er að finna hjá sveitarfélögunum. Neytendastofa skal einnig veita stuðning í formi þjálfunar ráðgjafa, útgáfu handbóka, öflunar upplýsinga og tölfræðilegrar úrvinnslu. 7 Árið 2010 bárust Kronofogden umsóknir um greiðsluaðlögun og voru þeirra samþykktar. e. Helstu ástæður þess að menn leita úrræðanna, t.d. félagslegar aðstæður, veikindi, atvinnumissir, efnahagslegar aðstæður í landinu. Ljóst er að þó nokkrar ástæður voru fyrir því að fólk sótti um greiðsluaðlögun í Svíþjóð á árinu Þannig sótti rúmlega fjórðungur umsækjenda um vegna veikinda og 14% höfðu eytt um efni fram. Þá var atvinnuleysi nefnt í 11% tilvika og skilnaður í 12% tilvika en fjórðungur þeirra sem sótti um greiðsluaðlögun nefndi aðrar ótilgreindar ástæður eins og sjá má á mynd engelska a2b411550b99fb html 7 Svar Karin Nordenson, Konsumerverket. 9

10 10 Mynd 7: Ástæður að baki umsókn um greiðsluaðlögun árið 2010 í Svíþjóð. Annað 25% Atvinnuleysi 11% Slæm afkoma fyrirtækis 12% Eyðsla um efni fram 14% Veikindi 26% Skilnaður 12% Heimild: Embætti Kronofogden. f. Upplýsingar um þær reglur sem gilda um upphaf, lögvernd, innheimtuvernd og lok krafna. Kröfur stofnast með samningi, lögum eða háttsemi. Opinberar kröfur, svo sem skattar, opinber gjöld, tollar og sektir eru lögbundnar. Skaðabótakröfur eru dæmi um kröfur sem stofnast vegna tiltekinnar háttsemi. Getur til dæmis verið um að ræða kröfur vegna tjóns á munum eða vegna líkamstjóns. Þó má ætla að kröfur sem stofnað er til á grundvelli samnings milli tveggja eða fleiri aðila séu algengastar. Dæmi um slíka samninga eru bankalán, húsaleigusamningar og kaupsamningar. Í Svíþjóð ríkir samningsfrelsi og eru kröfur almennt lögverndaðar. Ákveðnar kröfur njóta þó ekki lögverndar, svo sem kröfur sem stofnast á grundvelli samninga þar sem nauðung hefur verið beitt við samningsgerðina enda gilda meginreglur kröfuréttar um ógildingu slíkra samninga. Kröfuhafi getur leitast við að innheimta kröfuna sjálfur áður en hann fer fram á fullnustu hennar með aðför fyrir atbeina embættis Kronofogden en mælt er fyrir um innheimtuferlið í lögum (s. inkassolagen). Á grundvelli laganna getur kröfuhafi krafist sérstaks innheimtugjalds af skuldara sem var 160 sænskar krónur í ársbyrjun Ekki er nauðsynlegt að láta reyna á innheimtu með þessum hætti áður en höfðað er mál fyrir dómstólum til fullnustu kröfunnar. Aðfararbeiðni (s. exekutionstitel) liggur ávallt til grundvallar aðför í Svíþjóð. Oftast er um að ræða dómsúrskurð en einnig getur verið um að ræða stjórnvaldsákvarðanir, þar á meðal ákvarðanir embættis Kronofogden, sem og erlenda dóma eða erlendar stjórnvaldsákvarðanir sem viðurkenndar eru í Svíþjóð. Embætti Kronofogden tekur ákvörðun um aðför ef skuldari mótmælir ekki kröfunni. Ákvörðun embættisins má líkja við einfaldaða málsmeðferð fyrir dómstólum og er mælt fyrir um málsmeðferðina í lögum. Þessu ferli er ætlað að fækka þeim málum sem dómstólar taka til meðferðar að því er varðar óumdeildar kröfur. Ef skuldari mótmælir er krafan tekin til hefðbundinnar meðferðar fyrir dómstólum. 10

11 Embætti Kronofogden annast framkvæmd aðfarargerða í Svíþjóð. Mælt er fyrir um ferlið í lögum og fjöldi reglna hefur verið settur til verndar réttindum skuldara. Meðal annars eru reglur um að skuldari fái tiltekinn tíma til að bregðast við áður en ferlið hefst og að skuldari geti mótmælt kröfu. Opinberar kröfur, svo sem skattar, sektir og tollar, fyrnast á fimm árum eftir að þær hafa verið lagðar inn hjá embætti Kronofogden. Almennt er ekki unnt að rjúfa fyrningarfrest opinberra krafna. Kröfur einkaréttarlegs eðlis fyrnast annars vegar á þremur árum (almennar kröfur) og hins vegar á tíu árum (aðrar kröfur, þar með talin skuldabréf). Unnt er að rjúfa fyrningarfrest krafna einkaréttarlegs eðlis. Kröfur geta fallið niður með öðrum hætti en efndum eða fyrningu, svo sem með samningi, niðurfellingu í tengslum við greiðsluaðlögun, eða annars konar niðurfellingu skulda. g. Upplýsingar um reglur um verðtryggingu lána, hversu algeng þau eru og hvaða vexti lán bera. Samkvæmt upplýsingum frá sænsku neytendastofunni er ekki unnt að fá verðtryggð lán í Svíþjóð. Lesefni og tenglar Embætti fógetafulltrúa: Lög um greiðsluaðlögun: Endurskoðun á lögum um greiðsluaðlögun: Umsóknir um greiðsluaðlögun, tölfræði: cc4eee html Upplýsingar frá neytendastofu um greiðsluaðlögun: Alla vill göra rätt för sig Överskuldsättningen orska och konsekvenser : +Alla+vill+g%C3%B6ra+r%C3%A4tt+f%C3%B6r+sig+januari+2008.pdf Vägen tillbaka för överskludsatta : 11

12 12 Noregur a. Tegundir úrræða sem eru í boði fyrir þá sem lenda í greiðsluerfiðleikum, sundurliðað eftir því hvort þau eru tímabundin eða ekki, og hversu lengi þau úrræði hafa verið í boði og hvernig þau hafa reynst. Í Noregi eru einkum tvenns konar úrræði í boði fyrir fólk í greiðsluerfiðleikum. Annars vegar frjálsir samningar milli skuldara og kröfuhafa sem gerðir eru með aðstoð skuldaráðgjafa og hins vegar greiðsluaðlögun (n. gjeldssanering) samkvæmt lögum um greiðsluaðlögun. Þar að auki er boðið upp á fjármála- og skuldaráðgjöf hjá sveitarfélögunum og símaráðgjöf á landsvísu. Ráðgjafarþjónustan stendur fólki til boða án endurgjalds. Fjármálaráðgjöf á landsvísu var komið á sem tilraunaverkefni árið Árið 1993 var komið á fót skipulagðri fjármálaráðgjöf á ábyrgð sveitarfélaga um allan Noreg og er öllum sveitarfélögum skylt að bjóða upp á slíka ráðgjöf. Fjármálaráðgjöfin er fyrsta og veigamesta úrræðið þegar kemur að því að fyrirbyggja og ráða bót á fjárhagsvanda heimila. Í Noregi er það viðurkennt að ráðgjöf sem þessi sé afgerandi þáttur í að ná góðum árangri við að ráða fram úr skuldamálum heimila. Reynslan af ráðgjafarþjónustunni er almennt jákvæð. Kannanir benda til að mikill fjöldi skuldara nái samningum við kröfuhafa sína með aðkomu þessarar ráðgjafarþjónustu. Helsta vandamálið er að tryggja að ráðgjafarþjónusta hvers sveitarfélags hafi yfir að ráða nægilegri hæfni og afkastagetu til að vel megi leysa úr erindum. Á stöku stað er biðtími mála lengri en æskilegt getur talist, meðal annars vegna aukins málafjölda síðustu ára. Reynt er að tryggja hæfni starfsfólks með ítarlegri þjálfun og námi tengdu ráðgjöfinni. Símaráðgjöf var komið á fót árið Við ráðgjöfina starfa sérfræðingar í fjármálaráðgjöf og skuldamálum og taka þeir á móti fyrirspurnum frá landinu öllu. Viðhorf til þjónustunnar var kannað árið 2010 og fékk góða umsögn notenda. Þannig voru 88% notenda ánægðir með viðmót ráðgjafa, 80% voru ánægðir með þau ráð sem þeir fengu og 85% voru þeirrar skoðunar að mál þeirra hefðu fengið skjóta afgreiðslu. Litið er á símaráðgjöfina sem upphafsúrræði fyrir þá sem eiga á hættu að lenda í greiðsluerfiðleikum og sem viðbót við fjármálaráðgjöf sveitarfélaga. Markmiðið með greiðsluaðlögun er að skuldari fái tækifæri á að koma skipulagi á fjármál sín en í því felst almennt uppgjör sem allir kröfuhafar skuldarans eru aðilar að, jafnt einkaaðilar og opinberir aðilar. Lög um greiðsluaðlögun ( ) komu til framkvæmda 1. janúar Greiðsluaðlögun gerir einstaklingum mögulegt að endurskipuleggja fjármál sín með skipulögðu uppgjöri sem opinber stofnun annast. Umsókn um greiðsluaðlögun skal lögð inn til fógeta (n. namsmannen) sem veitir leiðsögn og aðstoðar skuldara gegnum ferlið. Greiðsluaðlögunin kemst á með samkomulagi við kröfuhafa (frjáls greiðsluaðlögun) eða með ákvörðun dómstóls (þvinguð greiðsluaðlögun). Greiðsluaðlögunin er í reynd samkomulag þess efnis að skuldarinn dragi úr útgjöldum í því skyni að geta greitt sem mest af skuldum sínum á greiðsluaðlögunartímabilinu sem venjulega stendur yfir í fimm ár. Við greiðsluaðlögun er eingöngu haldið eftir nauðsynlegum hluta eigna og tekna skuldara en hann heldur eftir sem nemur 85% af lágmarksframfærslu. Árið 2010 var sú fjárhæð norskar krónur á mánuði fyrir einstakling en norskar krónur fyrir

13 hjón/sambúðarfólk. Fyrir hvert barn á aldrinum 0 5 ára hækkar fjárhæðin um norskar krónur á mánuði, norskar krónur fyrir hvert barn á aldrinum 6 10 ára og norskar krónur fyrir hvert barn 11 ára og eldra. 8 Við lok tímabilsins er venja að þær skuldir sem enn standa eftir séu afskrifaðar. Norsku lögin um greiðsluaðlögun má nálgast á slóðinni Greiðsluaðlögun hefur almennt reynst vel í Noregi sem úrræði fyrir mikið skuldsett heimili. Reynt hefur verið með lagabreytingum að sníða af þá vankanta sem hafa komið í ljós við framkvæmd laganna en lögin voru meðal annars endurskoðuð árið Reynslan hafði sýnt að í mörgum tilfellum tók langan tíma að hefja greiðsluaðlögunarferlið, vandkvæði komu upp í sambandi við opinbera kröfuhafa og greiðsluaðlögunartímabilið var í mörgum tilfellum of langt. Auk þess lenti hluti umsækjenda í vanda varðandi kröfur sem vegna mistaka voru ekki hluti þeirra krafna sem lágu til grundvallar greiðsluaðlögunar. Eftir lagabreytingu var embætti fógeta veitt heimild til að hefja skuldasamningaviðræður án milligöngu dómstóla, opinberir kröfuhafar voru í auknum mæli færðir undir lögin og fyrrnefndar kröfur, sem ekki voru hluti þeirra krafna sem lágu til grundvallar greiðsluaðlögunar, skyldu afskrifaðar að greiðsluaðlögunartímabili loknu. Auk þess voru reglur um tímalengd greiðsluaðlögunartímabilsins hertar. Unnið er að annarri endurskoðun laganna þar sem helsta áherslan er á greiðsluaðlögunartímabilið og hvert eigið framlag skuldara til greiðsluaðlögunar eigi að vera. Einnig er stefnt á að úrvinnsla umsókna verði miðstýrðari en nú er þar sem rúmlega 400 fógetaembætti taka á móti og afgreiða umsóknir um greiðsluaðlögun. Umsóknafjöldi hefur aukist mikið undanfarið og aldrei hefur verið tekið á móti fleiri umsóknum en árið Þau úrræði sem hér hafa verið talin upp eru ekki hugsuð sem úrræði til bráðabirgða heldur til langtíma og eru því ótímabundin. 8

14 14 b. Hverjir hafa nýtt sér úrræði vegna greiðsluerfiðleika, sundurliðað eftir fjölda og hvort um er að ræða einstaklinga eða einstaklinga í rekstri með ótakmarkaða ábyrgð, sundurliðað m.a. eftir aldri, félagslegum aðstæðum og fjölskyldustærð. Stöðugt fleiri nýta sér úrræði greiðsluaðlögunar í Noregi. Aldrei hafa fleiri umsóknir borist en árið 2010 og útlit er fyrir að umsóknum fjölgi enn árið Eftirtektarvert er hve hlutfall mála sem enda með frjálsri greiðsluaðlögun hefur aukist. Tafla 1: Umsóknir um greiðsluaðlögun í Noregi. Ár Umsóknir Frjáls greiðsluaðlögun Þvinguð greiðsluaðlögun , , ,639 1, ,995 1, ,559 1, ,671 1, ,138 1, ,087 1, ,188 1, ,643 1, ,291 2, (1. fjórðungur) 1, Heimild: Ráðuneyti barna, jafnréttis og félagslegrar aðlögunar í Noregi. Mynd 8: Fjöldi umsókna um greiðsluaðlögun eftir mánuðum í Noregi jan. feb. mars april mai juni juli aug. sept. okt. nov. des Heimild: Ráðuneyti barna, jafnréttis og félagslegrar aðlögunar í Noregi. Takmarkaðir möguleikar eru fyrir einstaklinga með atvinnurekstur að undirgangast greiðsluaðlögun samkvæmt norskum lögum. Engar tölur eru til um hlutfall þess hóps af heildarfjölda þeirra sem hafa fengið greiðsluaðlögun samþykkta, en gera má ráð fyrir að það sé hverfandi hluti. Aftur á móti hefur nokkuð hátt hlutfall þeirra sem fengið hafa greiðsluaðlögun samþykkta verið áður með atvinnurekstur. Það eru þá 14

15 einstaklingar sem hafa verið með atvinnurekstur með ótakmarkaða ábyrgð og bera þar með ábyrgð á skuldum eftir að rekstri er hætt. Engar nákvæmar fjöldatölur eru til um stærð þessa hóps en samkvæmt könnunum má gera ráð fyrir að hlutfallið sé milli 35 og 40%. Nýjustu tölur um félagslegar aðstæður umsækjenda eru frá árinu 2005 en ekki er ástæða til að ætla að tölurnar hafi breyst mikið. Samkvæmt þeim er meðalaldur umsækjenda um greiðsluaðlögun 46 ár. Hlutfall kvenna af heildarfjölda umsækjenda var 29%, hlutfall þeirra sem lokið hafa langskólanámi var 14% og hlutfall erlendra ríkisborgara var 17%. Flestir umsækjendur voru barnlausir einstaklingar eða 53%. Einstæðir foreldrar voru 29%, barnlaus hjón/sambúðarfólk 12% og hjón/sambúðarfólk með barn/börn einungis 5%. Umtalsverð breyting hefur orðið á hlutfalli þeirra umsækjenda sem annaðhvort voru í hjónabandi eða í sambúð með barn/börn en hlutfallið hefur farið úr 30% á árinu 1999 niður í 5% á árinu Á árunum var heildarfjöldi þeirra sem nýttu sér fjármálaráðgjöf sveitarfélaga (2007), (2008) og (2009). Á tímabilinu janúar til maí 2010 nýttu einstaklingar sér símaráðgjöf. Ekki liggur fyrir sundurliðuð tölfræði varðandi þá sem leita ráðgjafar hjá sveitarfélögum eða nýta sér símaráðgjöf. c. Skilyrði fyrir nýtingu úrræðanna, svo sem skilyrði um lögheimili og búsetu, ríkisborgararétt eða að skuldir séu ekki tengdar atvinnurekstri. Greiðsluaðlögunin, fjármálaráðgjöfin og símaráðgjöfin eru allt úrræði sem ætluð eru einstaklingum í fjárhagserfiðleikum. Ekki þarf að uppfylla formleg skilyrði til að geta nýtt sér fjármálaráðgjöf sveitarfélaga og símaráðgjöfina. Í raun geta einstaklingar með atvinnurekstur leitað þar aðstoðar þó þeir falli utan þess hóps sem þjónustan er ætluð. Engin krafa er gerð um lögheimili, búsetu eða ríkisborgararétt. Umsækjendur um greiðsluaðlögun þurfa samkvæmt lögum um greiðsluaðlögun að uppfylla strangari skilyrði. Skilyrði er að umsækjandi hafi lögheimili í Noregi en hann þarf hins vegar ekki að vera norskur ríkisborgari. Einstaklingar með atvinnurekstur geta fengið greiðsluaðlögun að því gefnu að reksturinn sé smár í sniðum og einungis lítill hluti heildarskulda tengist rekstrinum en alla jafna er miðað við um það bil 5%. 10 Ef rekstri er hætt gilda aftur á móti engar sérstakar reglur varðandi hlutfall skulda. Viðskiptaskuldir reiknast þá inn í greiðsluaðlögunina með öðrum skuldum og eru dæmi um afskriftir viðskiptaskulda að fjárhæð rúmlega 100 milljónir norskra króna Sjá lög um greiðsluaðlögun 1-2,

16 16 d. Hvort sambærileg embætti við umboðsmann skuldara eru starfrækt og ef svo er, hversu lengi þau hafa verið starfrækt. Hver eru verkefni embættanna, málafjöldi og afgreiðslutími? Í Noregi er ekki starfrækt embætti sem er sambærilegt við embætti umboðsmanns skuldara hér á landi. Fjármálaráðgjöf einstaklinga er á höndum sveitarfélaga og fógetaembætti landsins annast greiðsluaðlögunarmál. Afgreiðslutími greiðsluaðlögunarmála skal ekki vera lengri en þrír mánuðir. Afgreiðslutími flestra fógetaembætta er innan þeirra marka þrátt fyrir mikla aukningu í fjölda umsókna. e. Helstu ástæður þess að menn leita úrræðanna, t.d. félagslegar aðstæður, veikindi, atvinnumissir, efnahagslegar aðstæður í landinu. Í byrjun tíunda áratugarins var helsta ástæða greiðsluaðlögunar aukið atvinnuleysi ásamt lækkandi fasteignaverði. Árið 2011 eru helstu ástæðurnar hins vegar veikindi, skuldir sem komið hafa til í tengslum við atvinnurekstur og ofnotkun ýmissa fjármögnunarmöguleika, svo sem greiðslukorta. Í Noregi er ekki haldin skrá yfir skuldir fólks og því geta fjármálastofnanir ekki séð hvort aðili sem sækir um lán skuldi mikið hjá öðrum lánastofnunum. Þetta fyrirkomulag er til athugunar í Noregi. Ekkert hámark er á vöxtum útlána í Noregi og geta yfirdráttar- og neyslulán borið 20% ársvexti. Húsnæðislán bera hins vegar 3 4% vexti. f. Upplýsingar um þær reglur sem gilda um upphaf, lögvernd, innheimtuvernd og lok krafna. Kröfur stofnast með samningi eða lögum. Opinberar kröfur, svo sem skattar og opinber gjöld, eru lögbundnar. Einnig er unnt að stofna til krafna á grundvelli samnings milli tveggja eða fleiri aðila, til dæmis með samningi um bankalán. Enn fremur geta kröfur stofnast með tiltekinni háttsemi og eru skaðabótakröfur dæmi þess. Statens Innkrevingssentral annast framkvæmd aðfarargerða í Noregi. Mælt er fyrir um ferlið í lögum og fjöldi reglna hefur verið settur til verndar réttindum skuldara. Er meðal annars mælt fyrir um að skuldara sé ávallt tryggð lágmarksframfærsla auk þess sem skuldara er heimilt að halda eftir tilteknum hluta eigna og tekna. 11 Þegar um er að ræða greiðsluaðlögun er miðað við að umsækjanda sé tryggð framfærsla sem nemur 85% af lágmarksframfærslu. 12 Samkvæmt norskum lögum fyrnast kröfur að jafnaði eftir þrjú ár. Þetta á við um almennar kröfur, svo sem kröfur á grundvelli reikninga fyrir rafmagni og síma ásamt vörureikningum vegna innkaupa. Kröfur á grundvelli peningalána og skuldabréfa fyrnast á tíu árum. Unnt er að rjúfa fyrningarfrest krafna og koma þannig í veg fyrir að krafa fyrnist. Í norskum lögum er ekki að finna ákvæði þar sem kveðið er á um endanlega fyrningu krafna. Kröfur geta fallið niður með öðrum hætti en efndum eða fyrningu, svo sem með skuldajöfnun, niðurfellingu, niðurfellingu í tengslum við 11 Sjá dekningsloven 2. kafla, sérstaklega 2-3 og 2-7, html 12

17 greiðsluaðlögun og vegna andláts skuldara. Fjárhagslegar skuldbindingar falla ekki niður verði einstaklingur gjaldþrota. g. Upplýsingar um reglur um verðtryggingu lána, hversu algeng þau eru og hvaða vexti lán bera. Ekki er vitað til þess að boðið sé upp á verðtryggð lán í Noregi. Bankar hafa boðið upp á gengislán (n. valutalån) en þau hafa ekki náð mikilli útbreiðslu í Noregi. Ástæða þess má vera að bankar hafi varað við þeirri áhættu sem lánunum fylgir og vaxtastig hefur verið lágt í Noregi. Tölfræði um útbreiðslu þessara lána liggur ekki fyrir en gera má ráð fyrir að umfang þeirra sé smávægilegt. Ekki er vitað til þess að slík lán hafi haft áhrif á skuldamál í Noregi svo heitið geti. Lesefni og tenglar Lög um greiðsluaðlögun: html&emne=gjeldsordningslov*& Norsk lög: Tölulegar upplýsingar um fjármálaráðgjöf sveitarfélaga: Umsóknir um greiðsluaðlögun, tölulegar upplýsingar og sundurliðun: Upplýsingar um símaráðgjöf: Úttekt á símaráðgjöf:

18 18 Danmörk a. Tegundir úrræða sem eru í boði fyrir þá sem lenda í greiðsluerfiðleikum, sundurliðað eftir því hvort þau eru tímabundin eða ekki, og hversu lengi þau úrræði hafa verið í boði og hvernig þau hafa reynst. Bankakerfið gegnir mikilvægu hlutverki þegar kemur að fjármálum almennings í Danmörku. Danir eru oftast í viðskiptum við einn banka og leita til hans í tengslum við alla fjárhagslega fyrirgreiðslu lendi þeir í greiðsluerfiðleikum, svo sem vegna atvinnumissis, rekstrarerfiðleika eða veikinda. Í þeim tilvikum reyna bankarnir að koma til móts við breyttar aðstæður viðskiptavina sinna, meðal annars með því að grípa til einstaklingsbundinna aðgerða sem líklegar eru til að þjóna sem best hagsmunum hlutaðeigandi viðskiptavina. Hið sama gildir þegar fólk leitar aðstoðar hjá húsnæðislánasjóði sínum. Árið 2004 voru átta húsnæðislánasjóðir starfandi í Danmörku. Húsnæðislánasjóðir eru þeir einu sem hafa leyfi til að veita lán með veði í íbúðarhúsnæði með því að gefa út íbúðarskuldabréf (d. realkreditobligationer). Iðulega er hagsmunum dönsku bankanna betur borgið með því að reyna að finna lausnir á greiðsluerfiðleikum viðskiptavina sinna í stað þess að hefja innheimtuaðgerðir. Yfirleitt reyna bankarnir því að koma til móts við þarfir viðskiptavina sinna sem leita til þeirra vegna greiðsluerfiðleika. Einstaka sinnum bjóða bankarnir þó nauðasamninga ef aðstæður gefa tilefni til en það er hins vegar þrautalending bankanna að krefjast gjaldþrotaskipta á búum viðskiptavina sinna. Viðskiptavinir dönsku bankanna þurfa þó oft að greiða fyrir þau úrræði sem bankarnir bjóða þar sem bankarnir hafa jafnframt sína hagsmuni í huga ekki síður en hagsmuni viðskiptavina sinna. Hvaða úrræði koma til greina ræðst af aðstæðum hverju sinni. Sé viðkomandi viðskiptavinur til dæmis tekjulaus en á samt sem áður von á tekjum eru afborganir felldar niður tímabundið. Þá er reynt að létta greiðslubyrðina með því að lengja lánið sé um varanlega tekjuskerðingu að ræða. Ef ljóst er að skuldari geti ekki staðið skil á skuldum sínum á hann þess kost að sækja um greiðsluaðlögun. Ákvæði um greiðsluaðlögun í Danmörku er að finna í lögum sem sett voru árið 1984 um gjaldþrotaskipti. Í Danmörku er það eitt af hlutverkum skiptaréttar (d. skifteretten) að leggja mat á umsóknir um greiðsluaðlögun. Markmiðið með greiðsluaðlögun er að gera skuldara í verulegum greiðsluerfiðleikum kleift að endurskipuleggja fjármál sín þannig að raunhæft sé að hann geti staðið við skuldbindingar sínar um fyrirsjáanlega framtíð. Greiðsluaðlögunin felur annaðhvort í sér niðurfellingu skulda að öllu leyti eða niðurfærslu skulda að þeirri fjárhæð sem talið er að viðkomandi skuldari ráði við að greiða afborganir af og er sú leið algengari. Er þá gerð greiðsluáætlun til fimm ára þar sem miðað er við að á þeim tíma skuli öllum tekjum skuldara, að frádregnum föstum mánaðarlegum kostnaði og ráðstöfunarfé (d. rådighedsbeløb), verða varið til niðurgreiðslu skulda. Ráðstöfunarfé fyrir barnlausan einstakling er danskar krónur á mánuði miðað við árið 2011 en danskar krónur á mánuði fyrir sambúðarfólk/hjón. Fyrir hvert barn undir tveggja ára aldri hækkar fjárhæðin um danskar krónur á mánuði. Fjárhæðin hækkar um danskar krónur á mánuði fyrir hvert barn milli tveggja og sjö ára. Þá hækkar fjárhæðin um danskar krónur á mánuði fyrir hvert barn á aldrinum sjö

19 til átján ára. 13 Greiðsluaðlögunartímabilið er þrjú ár ef um er að ræða ellilífeyrisþega eða til átján gjaldþrota ára. 13 Greiðsluaðlögunartímabilið einstaklinga. 14 Sérstakar reglur er þrjú gilda ár ef um er fasteignaveðlán að ræða ellilífeyrisþega og skuldir vegna eða gjaldþrota bíla. 15 einstaklinga. 14 Sérstakar reglur gilda um fasteignaveðlán og skuldir vegna bíla. 15 Opinber greiðsluaðlögun er það úrræði sem gengur lengst og því algengt að skuldarar Opinber greiðsluaðlögun er það úrræði sem gengur lengst og því algengt að skuldarar og kröfuhafar komist að samkomulagi í gegnum frjálsa samninga áður en til þess og kröfuhafar komist að samkomulagi í gegnum frjálsa samninga áður en til þess kemur. kemur. Þau Þau úrræði úrræði sem sem hér hér hafa hafa verið verið talin talin upp upp eru eru ekki ekki hugsuð hugsuð sem sem úrræði úrræði til til bráðabirgða bráðabirgða heldur heldur til til langtíma langtíma og og eru eru því því ótímabundin. b. b. Hverjir hafa nýtt sér úrræði vegna greiðsluerfiðleika, sundurliðað eftir eftir fjölda fjölda og og hvort um um er er að ræða einstaklinga eða einstaklinga í í rekstri með með ótakmarkaða ábyrgð, sundurliðað m.a. eftir aldri, félagslegum aðstæðum og og fjölskyldustærð. Á Á mynd 99 má sjá heildarfjölda umsókna um greiðsluaðlögun í í Danmörku frá frá því því að að lög lög um um gjaldþrotaskipti tóku gildi árið Á myndinni sést sést meðal annars að að tæplega þriðjungur umsókna hefur verið samþykktur að að meðaltali. Ekki Ekki liggur liggur fyrir fyrir nánari sundurliðun á umsóknum um greiðsluaðlögun hjá hjá dönsku hagstofunni eða eða dönskum dómstólum. Mynd Mynd 9: 9: Fjöldi Fjöldi umsókna umsókna um um greiðsluaðlögun í í Danmörku. Danmörku Meðalt Meðalt. Umsóknir um skuldaaðlögun Umsóknir um skuldaaðlögun Heimild: Domstolsstyrelsen. Samþykktar umsóknir Samþykktar umsóknir Heimild: Domstolsstyrelsen. c. Skilyrði fyrir nýtingu úrræðanna, svo sem skilyrði um lögheimili og búsetu, c. Skilyrði ríkisborgararétt fyrir nýtingu eða að úrræðanna, skuldir séu ekki svo tengdar sem skilyrði atvinnurekstri. um lögheimili og búsetu, ríkisborgararétt eða að skuldir séu ekki tengdar atvinnurekstri og og

20 Me Umsóknir um skuldaaðlögun Heimild: Skilyrði Domstolsstyrelsen. er að umsækjandi hafi lögheimili 20 í Danmörku. Samþykktar umsóknir c. Það Skilyrði er enn fyrir fremur nýtingu skilyrði úrræðanna, að skuldari svo hafi sem ekki skilyrði getað um staðið lögheimili við fjárhagslegar og búsetu, skuldbindingar ríkisborgararétt sínar eða og að að skuldir ekki sé séu útlit ekki fyrir tengdar að hann atvinnurekstri. muni geta það í náinni framtíð Greiðsluaðlögunin skal auk þess verða til þess að fjárhagur skuldara batni til 13 frambúðar. og Skilyrði er að umsækjandi hafi lögheimili í Danmörku. 14 Almennt er ekki möguleiki á að sækja um greiðsluaðlögun sé eitt af eftirfarandi 15 Það atriðum enn til staðar: fremur skilyrði að skuldari hafi ekki getað staðið við fjárhagslegar skuldbindingar 1. Framtíðarhorfur sínar og að í ekki fjármálum sé útlit eru fyrir óljósar, að hann muni svo sem geta það ef í umsækjandi náinni framtíð er Greiðsluaðlögunin atvinnulaus, skal í veikindaleyfi auk þess eða verða að til þess að fjárhagur skuldara batni til frambúðar. 19 skipta um vinnu og framtíðartekjur því ekki þekktar. 2. Umsækjandi hefur farið óvarlega hvað varðar fjárhagslegar skuldbindingar og Almennt meira er ekki en lítill möguleiki hluti skulda á að hans sækja er: um greiðsluaðlögun sé eitt af eftirfarandi atriðum til staðar: a. tilkominn eftir að umsækjandi var ekki lengur fær um að standa skil á 1. Framtíðarhorfur fjárhagslegum í fjármálum skuldbindingum eru óljósar, sínum, svo sem ef umsækjandi er atvinnulaus, b. tilkominn í veikindaleyfi vegna þess eða að að umsækjandi skipta vinnu tók óhóflega og framtíðartekjur fjárhagslega því áhættu ekki þekktar. miðað við efni, 2. Umsækjandi c. vegna hefur þess að farið umsækjandi óvarlega hvað hafði varðar eytt um fjárhagslegar efni fram eða skuldbindingar og meira d. en vegna lítill hluti uppsafnaðra skulda hans opinberra er: skulda. 3. Meira a. en tilkominn lítill hluti eftir skulda að umsækjandi er tilkominn var ekki vegna lengur refsiverðra fær um eða að standa bótaskyldra skil á athafna fjárhagslegum umsækjanda. skuldbindingum sínum, 4. Umsækjandi b. tilkominn hefur vegna ekki þess greitt að umsækjandi niður skuldir tók sínar óhóflega þrátt fjárhagslega fyrir að hafa áhættu haft möguleika miðað til þess. við efni, 5. Umsækjandi c. vegna hefur þess að aukið umsækjandi skuldir sínar hafði eytt með um það efni að fram markmiði eða að eiga kost á greiðsluaðlögun. d. vegna uppsafnaðra opinberra skulda Meira Umsækjandi en lítill hefur hluti skulda stofnað er til tilkominn nýrra vegna skulda refsiverðra eftir að eða hafa bótaskyldra sótt um athafna greiðsluaðlögun. umsækjanda Umsækjandi hefur ekki greitt niður skuldir sínar þrátt fyrir að hafa haft d. Hvort möguleika sambærileg til þess. embætti við umboðsmann skuldara eru starfrækt og ef svo er, 5. hversu Umsækjandi lengi þau hefur hafa aukið verið starfrækt. skuldir sínar Hver með eru það verkefni að markmiði embættanna, að eiga málafjöldi kost á og greiðsluaðlögun. afgreiðslutími? 6. Umsækjandi hefur stofnað til nýrra skulda eftir að hafa sótt um Í Danmörku greiðsluaðlögun. er ekki starfrækt 16 embætti sem er sambærilegt við embætti umboðsmanns skuldara hér á landi. Í Danmörku er það eitt af hlutverkum skiptaréttar að fara yfir og vinna d. Hvort úr umsóknum sambærileg um embætti greiðsluaðlögun. við umboðsmann Meðalafgreiðslutími skuldara eru greiðsluaðlögunarmála starfrækt og ef svo er, árið hversu 2010 lengi var þau 188 hafa dagar verið starfrækt. eða rétt Hver rúmir eru sex verkefni mánuðir. embættanna, Um málafjöldi helmingur greiðsluaðlögunarmála og afgreiðslutími? er afgreiddur innan þriggja mánaða. 17 Í Danmörku er ekki starfrækt embætti sem er sambærilegt við embætti umboðsmanns skuldara hér á landi. Í Danmörku er það eitt af hlutverkum skiptaréttar að fara yfir og vinna úr umsóknum um greiðsluaðlögun. Meðalafgreiðslutími greiðsluaðlögunarmála árið 2010 var 188 dagar eða rétt rúmir sex mánuðir. Um helmingur greiðsluaðlögunarmála er afgreiddur innan þriggja mánaða Sjá

21 e. Helstu ástæður þess að menn leita úrræðanna, t.d. félagslegar aðstæður, veikindi, atvinnumissir, efnahagslegar aðstæður í landinu. Upplýsingar um ástæður þess að einstaklingar leita eftir þeim úrræðum sem í boði eru vegna greiðsluvanda liggja ekki fyrir. f. Upplýsingar um þær reglur sem gilda um upphaf, lögvernd, innheimtuvernd og lok krafna. Kröfur stofnast með samningi, lögum eða háttsemi. Opinberar kröfur, svo sem skattar, opinber gjöld, tollar og sektir eru lögbundnar. Skaðabótakröfur eru dæmi um kröfur sem stofnast vegna tiltekinnar háttsemi. Getur til dæmis verið um að ræða kröfur vegna tjóns á munum eða vegna líkamstjóns. Þó má ætla að kröfur sem stofnað er til á grundvelli samnings milli tveggja eða fleiri aðila séu algengastar. Dæmi um slíka samninga eru bankalán, húsaleigusamningar og kaupsamningar. Aðfarargerðir (d. udlæg) eru lögbundnar í Danmörku. Aðfararbeiðni (d. udlægsfundament) verður ávallt að liggja til grundvallar aðför. Aðfararbeiðni getur verið dómsúrskurður, veðbandsyfirlýsing (d. pantebrev) eða viðurkenning á skuld. Fógetarétturinn (d. Fogedretten) getur framkvæmt aðför (d. foretage udlæg) að beiðni kröfuhafa ef skuldari getur ekki greitt kröfuna. Ekki má gera aðför í lága peningaupphæð, venjulegt og látlaust innbú (d. sædvanligt inbo) og aðra hluti sem heimilisfólk þarf að nota í starfi eða námi. Í vissum tilvikum getur komið til handtöku skuldara ef ekki er hægt að framkvæma aðför og ef talin er hætta á því að ekki sé hægt að ganga að eigninni síðar. Samkvæmt dönsku fyrningarlögunum (d. lov om forældelse af visse fordringer) gildir sú meginregla að fyrningarfrestur kröfu er almennt miðaður við það tímamark þegar krafa stofnast. Þessi meginregla gildi einnig í Svíþjóð og Finnlandi. Í þeim löndum sem þessi meginregla gildi er unnt að rjúfa fyrningarfrest með sannanlegri greiðsluáskorun, gagnstætt því sem á við samkvæmt íslenskum og norskum lögum. Samkvæmt dönsku fyrningarlögunum er almennur fyrningarfrestur þrjú ár. Þó ber að nefna að kröfur sem grundvallast á veðlánum og öðrum peningalánum ásamt kröfum sem staðfestar hafa verið með dómi fyrnast á tíu árum. Skaðabótakröfur fyrnast á þremur árum og miðast upphaf fyrningarfrests við þann tímapunkt þegar kröfuhafi fékk vitneskju eða hefði getað fengið vitneskju um kröfu sína. Skaðabótakröfur vegna líkamstjóns og mengunartjóns fyrnast þó alltaf í síðasta lagi 30 árum frá því að tjónsatburði lauk. Kröfur geta fallið niður með öðrum hætti en með efndum eða fyrningu, svo sem með samningi, niðurfellingu í tengslum við greiðsluaðlögun eða annars konar niðurfellingu skulda.

22 22 g. Upplýsingar um reglur um verðtryggingu lána, hversu algeng þau eru og hvaða vexti lán bera. Lán í Danmörku eru óverðtryggð. Á tíunda áratug síðustu aldar voru þó gefin út verðtryggð skuldabréf með þrjátíu ára gildistíma. Lesefni og tenglar: Almennar upplýsingar um greiðsluaðlögun: Lög um greiðsluaðlögun: kursloven.html#afsnit%20iv:%20g%c3%a6ldssanering Reglugerð um greiðsluaðlögun, framfærsluviðmið: Tölfræði varðandi greiðsluaðlögun: Upplýsingar um greiðsluaðlögun á vef dómstóla: ng.aspx

23 Finnland a. Tegundir úrræða sem eru í boði fyrir þá sem lenda í greiðsluerfiðleikum, sundurliðað eftir því hvort þau eru tímabundin eða ekki, og hversu lengi þau úrræði hafa verið í boði og hvernig þau hafa reynst. Helstu úrræði sem í boði eru í Finnlandi fyrir fólk í greiðsluvanda eru fjármálaráðgjöf, almenn úrræði fjármálastofnana, félagsleg lán sveitarfélaga (s. social kredit), skuldbreytingalán og greiðsluaðlögun. Fólk í greiðsluerfiðleikum getur leitað sér aðstoðar hjá fjármála- og skuldaráðgjöfum í því sveitarfélagi þar sem það hefur lögheimili eða nýtt sér símaráðgjöf sem allir geta nýtt sér án tillits til búsetu. Fjármála- og skuldaráðgjafar veita meðal annars aðstoð við endurskipulagningu fjármála og samningagerð við kröfuhafa. Ráðgjafarþjónustan og símaráðgjöfin standa öllum til boða og er án endurgjalds. Þá býðst fólki í greiðsluerfiðleikum að nýta sér almenn úrræði hjá bönkum og fjármálastofnunum, svo sem frystingu vaxtagreiðslna og lengingu á lánstíma. Samkvæmt lögum um félagsleg lán (s. lag om social kreditgivning /1133) sem tóku gildi 1. janúar er sveitarfélögum heimilt að veita félagsleg lán til greiðslu á lágum skuldum. Slík lán standa þeim til boða sem ekki hafa möguleika á að fá lán á sanngjörnum kjörum á almennum markaði vegna lágra tekna og verðlítilla eigna. Um 20 sveitarfélög í Finnlandi veita slík lán. Sé skuldavandi einstaklings umtalsverður getur hann sótt um skuldbreytingalán. Garanti-Stiftelsen er sjálfstæð ríkisstofnun sem gengst í ábyrgð fyrir slíkum lánum. Við veitingu skuldbreytingaláns er öllum útistandandi skuldum lántaka steypt saman og skal hið nýja lán fela í sér lægri greiðslubyrði en eldri skuldirnar höfðu. Jafnframt er miðað við að lántaki eigi fyrir húsnæðiskostnaði og uppihaldi eftir að hann hefur greitt af skuldbreytingaláninu. Ábyrgðin er að lágmarki evrur en að hámarki evrur. Lánstími skal ekki vera lengri en átta ár. Skuldbreytingalánið tekur ekki til skulda sem komnar eru til vegna reksturs starfandi fyrirtækis, greiðslna vegna greiðsluaðlögunar sem komnar eru í vanskil, fasteignaveðlána eða námslána. 19 Úrræðið hefur staðið öllum til boða frá árinu 1995 en frá árinu 1991 var það einungis í boði fyrir nánar tilgreinda hópa sem stóðu höllum fæti, svo sem fyrrverandi fanga og fólk með geðræn vandamál. Samkvæmt upplýsingum frá Garanti-Stiftelsen tekst flestum að greiða af skuldbreytingaránum en í um 10% tilfella tapast ábyrgðir. Þá eru flestir sem nýta sér símaþjónustu stofnunarinnar ánægðir með þjónustuna en algengast er að fólki sé ráðlagt að leita til skuldaráðgjafa. Árið 2010 var gerð úttekt á starfsemi Garanti-Stiftelsen. Tekin voru viðtöl við fimmtán manns sem ýmist höfðu lokið endurskipulagningu á skuldum sínum með skuldbreytingaláni eða endurskipulagningin stóð yfir. Niðurstöður úttektarinnar þóttu benda til að auka þyrfti sveigjanleika greiðsluáætlana og stuðla að persónulegri þjónustu hjá Garanti-Stiftelsen. Þá kom fram að mikilvægt þætti að koma á

24 24 stuðningsneti fyrir umsækjendur, meðal umsækjendanna sjálfra, en af svörum viðmælenda mátti ráða að þeir sem höfðu stuðningsnet í formi fjölskyldu og vina hefðu átt auðveldara með endurskipulagningu fjármála sinna. 20 Takist skuldara ekki að ná samkomulagi við kröfuhafa sína og önnur vægari úrræði duga ekki til getur skuldari sótt um lögbundna greiðsluaðlögun. Lög um greiðsluaðlögun voru sett árið 1993 og hafa síðan verið endurskoðuð samtals 17 sinnum. Síðasta lagabreytingin tók gildi 1. ágúst 2010 og laut að lengd greiðsluaðlögunartímabilsins. Sótt er um greiðsluaðlögun hjá Tingsrätt, dómstóli á fyrsta dómsstigi í Finnlandi, og séu skilyrði fyrir greiðsluaðlögun uppfyllt gerir dómstóllinn greiðsluáætlun eða samþykkir tillögu að greiðsluáætlun. Unnt er að áfrýja ákvörðun dómstólsins til æðri dómstóls. Við samþykkt greiðsluáætlunar hefst greiðsluaðlögunartímabil og stendur það venjulega yfir í þrjú ár. Ef greiðsluaðlögun er samþykkt þrátt fyrir andstöðu kröfuhafa eða með niðurfellingu skulda að fullu er greiðsluaðlögunartímabilið fimm ár. Séu einstaklingar meðal kröfuhafa er heimilt að lengja tímabilið um allt að tvö ár. Tímabilið getur þó verið mun lengra ef skuldari heldur eftir eignarhlut sínum í íbúðarhúsnæði. Meðan á greiðsluaðlögunartímabili stendur skal skuldari greiða niður skuldir sínar samkvæmt greiðsluáætlun. Samkvæmt greiðsluáætlun skal öllum tekjum skuldara varið til niðurgreiðslu skulda að frádregnum húsnæðiskostnaði, tiltekinni framfærslu sem tekur mið af framfærsluviðmiðum greiðsluaðlögunar, meðlagsgreiðslum og öðrum sérstökum kostnaði, svo sem háum sjúkrakostnaði og kostnaði vegna dagvistunar barna. Þau framfærsluviðmið sem skuldari skal halda sig innan meðan á greiðsluaðlögunartímabili stendur eru eftirfarandi fyrir árið 2011: 494 evrur á mánuði fyrir einstakling og 415 evrur fyrir einstakling í sambúð eða hjónabandi. Framfærslan hækkar um 315 evrur á mánuði fyrir tvö elstu börn heimilisins undir 17 ára aldri en um 293 evrur fyrir hvert barn umfram það. Framfærslan hækkar um 349 evrur á mánuði fyrir hvert barn 17 ára og eldra sem býr á heimili skuldara. 21 Árið 2003 var gerð úttekt á því hvernig greiðsluaðlögunin hefði reynst. Flestum skuldurum hafði tekist að ljúka greiðsluaðlögun og töldu flestir viðmælendanna að þeir hefðu náð tökum á fjármálum sínum vegna greiðsluaðlögunarinnar. Umsóknarferlið var helst gagnrýnt þar sem það þótti flókið og tímafrekt auk þess sem skrifræðið var gagnrýnt sem og skortur á upplýsingum. Einnig kom fram sú gagnrýni að erfitt væri að fylgja framfærsluviðmiðum greiðsluáætlunarinnar eftir sem og að skuldari nyti þess ekki að fá hærri tekjur á greiðsluaðlögunartímabilinu þar sem stærsti hluti launahækkana hjá honum færi í að greiða skuldir. Slíkt þótti ýta undir hættuna á að skuldari gæfi ekki upp allar tekjur sínar til skattyfirvalda. Í mars 2011 skilaði starfshópur um greiðsluaðlögun tillögum um breytingar á lögum um greiðsluaðlögun. Mikilvægasta tillagan felst í því að sú fjárhæð sem er innheimt taki mið af tekjum skuldara og geti því breyst eftir því hvort tekjur skuldara taka breytingum. Þá er meðal annars lagt til að komið verði á fót rafrænu stjórn- og eftirlitskerfi með greiðsluaðlögunarmálum. 20 The tunnel of debt coping experiences of the customers of the Guarantee Foundation 21

Lærervejledninger LIVSSTIL. Í þemanu er m.a. unnið með orðaforða: Hugmyndir að kveikju:

Lærervejledninger LIVSSTIL. Í þemanu er m.a. unnið með orðaforða: Hugmyndir að kveikju: Í þemanu er m.a. unnið með orðaforða: tengdan lífsstíl um neyslu ungs fólks á Norðurlöndum um ofnotkun á hreinlætisvörum og orku Hugmyndir að kveikju: Umræður um neyslu ungs fólks í dag. Fjallað um myndina

Læs mere

sþ. 52. Tillaga til þingsályktunar [52. mál]

sþ. 52. Tillaga til þingsályktunar [52. mál] sþ. 52. Tillaga til þingsályktunar [52. mál] um mótmæli gegn kjarnorkuendurvinnslustöðinni í Dounreay. Flm.: Hjörleifur Guttormsson, Kristín Einarsdóttir, Árni Gunnarsson, Júlíus Sólnes, Páll Pétursson,

Læs mere

Kynnisferð til Kaupmannahafnar og Stokkhólms í maí 2007

Kynnisferð til Kaupmannahafnar og Stokkhólms í maí 2007 Kynnisferð til Kaupmannahafnar og Stokkhólms í maí 2007 Leikskólasvið Reykjavíkurborgar 2008 1 Kynnisferð fulltrúa leikskólaráðs og starfsmanna á Leikskólasviði til Kaupmannahafnar og Stokkhólms í maí

Læs mere

Aukinn skilning mun hún færa oss, þessi Íslandsferð Heimsókn Friðriks VIII Danakonungs til Íslands 1907

Aukinn skilning mun hún færa oss, þessi Íslandsferð Heimsókn Friðriks VIII Danakonungs til Íslands 1907 Aukinn skilning mun hún færa oss, þessi Íslandsferð Heimsókn Friðriks VIII Danakonungs til Íslands 1907 31. maí 1. september 2007 Landsbókasafn Íslands Háskólabókasafn Ávarp forseta Íslands, Ólafs Ragnars

Læs mere

Fylgiseðill: Upplýsingar fyrir notanda lyfsins. Desferal 500 mg/hettuglas, stungulyfs- og innrennslisstofn, lausn. deferoxaminmesilat

Fylgiseðill: Upplýsingar fyrir notanda lyfsins. Desferal 500 mg/hettuglas, stungulyfs- og innrennslisstofn, lausn. deferoxaminmesilat Fylgiseðill: Upplýsingar fyrir notanda lyfsins Desferal 500 mg/hettuglas, stungulyfs- og innrennslisstofn, lausn deferoxaminmesilat Lesið allan fylgiseðilinn vandlega áður en byrjað er að nota lyfið. Í

Læs mere

Sådan er jeg. Spil og leg 14 Følelser

Sådan er jeg. Spil og leg 14 Følelser Spil og leg 14 Læsebog side 40 41 Opgavebog side 68 Tegund: Samtalsæfing Form: Hópleikur Markmið: Að þjálfa orðaforða sem snýr að tilfinningum, persónueinkennum og útliti. Undirbúningur: Prenta út opgaveblad

Læs mere

Öryggisblað (SDS) Samkvæmt reglugerð Nr. 888/2015 (EB reglugerð 1907/2006 REACH)

Öryggisblað (SDS) Samkvæmt reglugerð Nr. 888/2015 (EB reglugerð 1907/2006 REACH) 1. útgáfa 08.06.2016 Öryggisblað (SDS) Samkvæmt reglugerð Nr. 888/2015 (EB reglugerð 1907/2006 REACH) 1. Auðkenning efnisins eða blöndunnar og félagsins eða fyrirtækisins 1.1 Vörukenni: Q8 Formula VX Long

Læs mere

AUGLÝSING. um samning við Grænland/Danmörku um gagnkvæmar veiðar á úthafskarfa í fiskveiðilögsögu Íslands og Grænlands á árinu 2003.

AUGLÝSING. um samning við Grænland/Danmörku um gagnkvæmar veiðar á úthafskarfa í fiskveiðilögsögu Íslands og Grænlands á árinu 2003. 545 AUGLÝSING um samning við Grænland/Danmörku um gagnkvæmar veiðar á úthafskarfa í fiskveiðilögsögu Íslands og Grænlands á árinu. Hinn 30. apríl og 1. maí var með bréfaskiptum í Reykjavík og Nuuk gengið

Læs mere

forbindelse med både ansættelse, ændring i ansættelsesforhold og ved afslutning af ansættelsen.

forbindelse med både ansættelse, ændring i ansættelsesforhold og ved afslutning af ansættelsen. Retningslinie Uppgávu- og ábyrgdarbýtið ímillum og eindir/leiðarar á LS, tá ið byrjar í starvi, broytir starv innanhýsis ella fer úr starvi / Opgave og ansvarsfordeling mellem medarbejdere og afdelinger

Læs mere

Gólfhitagrind FHF. Hægt er að stýra hverjum loka með vaxmótorum, sem síðan er stjórnað af hitastilli í viðkomandi rými.

Gólfhitagrind FHF. Hægt er að stýra hverjum loka með vaxmótorum, sem síðan er stjórnað af hitastilli í viðkomandi rými. Notkun FHF gólfhitagrindin er notuð til að stjórna vatnsrennsli í gólfhitakerfum. Hvert rör í kerfinu er tengt gólfhitagrindinni sem gerir kleift að stjórna vatnsrennsli í hverri rás og hita í hverju rými

Læs mere

Matematik i Storcentret

Matematik i Storcentret Stærðfræði í stórmar markaðn kaðnum Eitt markmiðanna með stærðfræðikennslunni er að nemendur geti skilið og notað námsgreinina í daglegu lífi, bæði varðandi félagsleg samskipti og umgengni við náttúru.

Læs mere

6.5.2 Útgáfa 1.2 Dags Frágangur handlista. Leiðbeiningar. Leiðbeiningar. Mannvirkjastofnun. Í grein í byggingarreglugerð segir:

6.5.2 Útgáfa 1.2 Dags Frágangur handlista. Leiðbeiningar. Leiðbeiningar. Mannvirkjastofnun. Í grein í byggingarreglugerð segir: . gr. byggingarreglugerðar, nr. 112/2012, sbr. rgl. nr. 1173/2012, 350/2013, 280/2014, 360/2016 og 666/2016 Lög um mannvirki, nr. 160/2010 Frágangur handlista Í grein í byggingarreglugerð segir: Handlistar

Læs mere

SIKKERHEDSSTYRING I PRAKSIS

SIKKERHEDSSTYRING I PRAKSIS SIKKERHEDSSTYRING I PRAKSIS Tromsø 24. 25. oktober 2012 Ingimundur Valgeirsson Slysavarnaskóli sjómanna ICE-SAR 1 Sikkerhedsstyring Hvorfor sikkerhedsstyring? Behandle, blandt andet, menneskelige faktorer

Læs mere

E"irgjöf skulda og ýmis álitamál því tengd námskeið hjá FEL 6. apríl, 2009, kl Fyrir þig Il fróðleiks

Eirgjöf skulda og ýmis álitamál því tengd námskeið hjá FEL 6. apríl, 2009, kl Fyrir þig Il fróðleiks E"irgjöf skulda og ýmis álitamál því tengd námskeið hjá FEL 6. apríl, 2009, kl. 13-16 Fyrir þig Il fróðleiks Ásmundur G. Vilhjálmsson SkaOalögfræðingur Inngangur Við e"irgjöf kröfu þarf skuldari ekki að

Læs mere

Tryggingartreytir fyri Bólkalívstrygging

Tryggingartreytir fyri Bólkalívstrygging Tryggingartreytir fyri Bólkalívstrygging Galdandi frá 1. januar 2016 1. Tryggingaravtalan Stk. 1. Tryggingaravtalan fevnir um bólkalívsavtaluna og niðanfyristandandi tryggingartreytir. Stk. 2. Frávik til

Læs mere

esurveyspro.com - Survey Detail Report

esurveyspro.com - Survey Detail Report Page 1 of 5 Kommuner: Miljøledelse ved bygning af veje og gader i de nordiske lande Respondent Type: Customer Custom Data 1: Name: Anna Rósa Custom Data 2: Email address: anna.r.bodvarsdottir@reykjavik.is

Læs mere

Dyrebingo. Önnur útfærsla

Dyrebingo. Önnur útfærsla Opgaveblad 2A Opgaveblad 2C Dyr i Danmarks natur Læsebog side 10 11 Opgavebog side 19 Tegund: Bingó með myndaspjöldum Form: Hópleikur Markmið: Að þjálfa orðaforða tengdan dýrum. Undirbúningur: Prenta út

Læs mere

Nefndarálit umhverfis- og náttúruauðlindanefndarinnar. um að efla framleiðslu og dreifingu vistvænna landbúnaðarafurða á Norðurlöndum

Nefndarálit umhverfis- og náttúruauðlindanefndarinnar. um að efla framleiðslu og dreifingu vistvænna landbúnaðarafurða á Norðurlöndum 1 Nordisk Råds 56. sesjon i Stockholm 2004 Nefndarálit umhverfis- og náttúruauðlindanefndarinnar um að efla framleiðslu og dreifingu vistvænna landbúnaðarafurða á Norðurlöndum (Samantekt svara frá umsagnaraðilum,

Læs mere

START. Spil og leg. Start Spil og leg Námsgagnastofnun 2011 9942

START. Spil og leg. Start Spil og leg Námsgagnastofnun 2011 9942 START Spil og leg 1 Spil og leg 1 Hvem er jeg? Hvad hedder du? Læsebog side 3 Opgavebog side Tegund: Samtals- og hreyfileikur Form: Hópleikur Markmið: Að læra að kynna sig. Undirbúningur: Finna bolta eða

Læs mere

Nd. 230. Frumvarp til laga [127. mál]

Nd. 230. Frumvarp til laga [127. mál] Nd. 230. Frumvarp til laga [127. mál] um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að staðfesta fyrir Íslands hönd samning milli Íslands, Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar um félagslegt öryggi. (Lagt

Læs mere

s INNEHÅLL Spelbräde 4 Littlest Pet Shop-pjäser snurra 16 brickor k INDHOLD Spillebrett 4 Littlest Pet Shopspillebrikker Drejehjul 16 mærker n INNHOLD

s INNEHÅLL Spelbräde 4 Littlest Pet Shop-pjäser snurra 16 brickor k INDHOLD Spillebrett 4 Littlest Pet Shopspillebrikker Drejehjul 16 mærker n INNHOLD 4+ 2-4 s INNEHÅLL Spelbräde 4 Littlest Pet Shop-pjäser snurra 16 brickor k INDHOLD Spillebræt 4 Littlest Pet Shopbrikker Drejehjul 16 mærker n INNHOLD Spillebrett 4 Littlest Pet Shopspillebrikker Spinner

Læs mere

Enok maðurin, sum gekk við Gudi

Enok maðurin, sum gekk við Gudi Enok maðurin, sum gekk við Gudi Les ið: 1. Mós. 5,21-23; Hebr. 11,5-6 og Judas v. 1-1 UMSKIFTIÐ. Bíbliulesarar kenna helst Enok sum mannin, sum gekk saman við Gudi. Eitt umskifti kom í lívi Enoks, tá ið

Læs mere

Tivoli på Grønland. Kirsten Mortensen

Tivoli på Grønland. Kirsten Mortensen Tivolí á Grænlandi Í greininni er fjallað um þann vanda sem er við að stríða í námsefnisgerð fyrir fámenna málhópa/menningarhópa. Hvernig er mögulegt að mæta kröfum námskrár um að kennslan byggist á reynsluheimi

Læs mere

SKATTUR Á FYRIRTÆKI fyrirtækjaskattaréttur

SKATTUR Á FYRIRTÆKI fyrirtækjaskattaréttur SKATTUR Á FYRIRTÆKI fyrirtækjaskattaréttur Eftirgjöf skulda og ýmis álitamál því tengd (Forgiven debts) Ásmundur G. Vilhjálmsson Glærupakki 5 Lausleg yfirferð - fræðsluefni Endurmenntunarstofnun Hí Skattlagning

Læs mere

AUGLÝSING um samkomulag milli Íslands og Danmerkur um flugumferðarþjónustu í hluta af loftrými Grænlands.

AUGLÝSING um samkomulag milli Íslands og Danmerkur um flugumferðarþjónustu í hluta af loftrými Grænlands. S 5-4 1 S 5-4 Stjórnartíðindi C-deild, Nr. 19/1975 AUGLÝSING um samkomulag milli Íslands og Danmerkur um flugumferðarþjónustu í hluta af loftrými Grænlands. Með orðsendingaskiptum í Reykjavík í dag var

Læs mere

sþ. 562. Tillaga til þingsályktunar [265. mál]

sþ. 562. Tillaga til þingsályktunar [265. mál] sþ. 562. Tillaga til þingsályktunar [265. mál] um staðfestingu fjögurra Norðurlandasamninga um vinnumarkaðsmál og viðurkenningu starfsréttinda. (Lögð fyrir Alþingi á 104. löggjafarþingi 1981-82.) Alþingi

Læs mere

komudagur 21-1- 2 0 f2

komudagur 21-1- 2 0 f2 7W O s s u e i k (. íé T ) Erindim Þ M /lo O S komudagur 21-1- 2 0 f2 MINNISBLAÐ TIL EFNAHAGS- OG VIÐSKIPTANEFNDAR -tilla g a að nýrri 9. mgr. 100. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007, með síðari

Læs mere

Leiðbeiningar gr. byggingarreglugerðar, nr. 112/2012, sbr. rgl. nr. 1173/2012, 350/2013, 280/2014 og 360/2016 Lög um mannvirki, nr.

Leiðbeiningar gr. byggingarreglugerðar, nr. 112/2012, sbr. rgl. nr. 1173/2012, 350/2013, 280/2014 og 360/2016 Lög um mannvirki, nr. . gr. byggingarreglugerðar, nr. 112/2012, sbr. rgl. nr. 1173/2012, 350/2013, 280/2014 og 360/2016 Lög um mannvirki, nr. 160/2010 Gangar og anddyri Í grein í byggingarreglugerð segir: Meginreglur: Eftirfarandi

Læs mere

Søgan um "Vesturhavið Blíða"

Søgan um Vesturhavið Blíða Síða 28 Nr. 284 Hósdagur 9. januar 2003 10,- Føroysk kirkjufólk á Filippinunum Grønlandstíðindi frá Kára við Stein Síða 23 Gamlar Havnarmyndir Carolina Heinesen greiðir m.a. frá, tá gamli Rubek, f. 1816,

Læs mere

10. Klimat och energi

10. Klimat och energi 96 Klimat och energi 10. Klimat och energi Dokumentation: - Ministerrådsförslag om handlingsprogram för energiområdet, 2010-2013 (B 262/miljø) - Redogörelse om nordisk insats for at medvirke til et resultat

Læs mere

Leiguverð hæst í Reykjavík en íbúðaverð lægst Samanburður milli húsnæðismarkaða á Norðurlöndunum

Leiguverð hæst í Reykjavík en íbúðaverð lægst Samanburður milli húsnæðismarkaða á Norðurlöndunum Húsnæðissvið September 2018 Leiguverð hæst í Reykjavík en íbúðaverð lægst Samanburður milli húsnæðismarkaða á Norðurlöndunum Raunverðshækkanir íbúða meiri hér á landi Frá því að mælingar á vísitölu leiguverðs

Læs mere

Alþingi Erindi nr. Þ 142/171 komudagur 3.7.2013

Alþingi Erindi nr. Þ 142/171 komudagur 3.7.2013 Alþingi Erindi nr. Þ 142/171 komudagur 3.7.2013 Reykjavík, 3. júlí, 2013 Til Allsherjar- og menntamálanefndar Alþingis v/ máls 14 um Hagstofu Íslands Þann 2. júlí var undirritaður, Helgi Tómasson, boðaður

Læs mere

Talæfingar með. Námsefni í dönsku fyrir unglingastig grunnskóla.

Talæfingar með. Námsefni í dönsku fyrir unglingastig grunnskóla. Tænk Talæfingar með Námsefni í dönsku fyrir unglingastig grunnskóla. Höfundar: Ásdís Lovísa Grétarsdóttir og Erna Jessen Teikningar: Þórey Mjallhvít Ómarsdóttir Yfirlestur og ráðgjöf: Astrid Juul Poulsen

Læs mere

Kökur, Flekar,Lengjur

Kökur, Flekar,Lengjur Kökur, Flekar,Lengjur Qimiq vörurnar eru unnar úr úrvals Austurísku hráefni. Q003301 Qimiq Profi Whip 1 kg (12) Q000114 Qimiq Base 1 kg (12) Q000115 Qimiq Sauce base 1 kg (12) Qimiq Whip Notið QimiQ Whip

Læs mere

Om årtusinder. Ib Trankjær

Om årtusinder. Ib Trankjær Um árþúsundin Höfundur greinarinnar setur eins konar ævintýraramma utan um spurninguna: Hvers konar stærðfræðikunnátta verður nytsamleg á nýrri öld? Hann dregur fram og lýsir átta meginsviðum og vekur

Læs mere

U n d e r v i s n i n g s p l a n i d a n s k 2 0 3 Gem denne plan! Her er mange nyttige oplysninger til dig om dit studie i dansk.

U n d e r v i s n i n g s p l a n i d a n s k 2 0 3 Gem denne plan! Her er mange nyttige oplysninger til dig om dit studie i dansk. U n d e r v i s n i n g s p l a n i d a n s k 2 0 3 Gem denne plan! Her er mange nyttige oplysninger til dig om dit studie i dansk. Lærer: Jette Dige Pedersen Undervisningsmateriale: 1. Danmarks mosaik

Læs mere

Overenskomst 26. januar 2006 om endring av den nordiske familierettskonvensjonen SOPIMUS

Overenskomst 26. januar 2006 om endring av den nordiske familierettskonvensjonen SOPIMUS Overenskomst 26. januar 2006 om endring av den nordiske familierettskonvensjonen OVERENSKOMST Overenskomst mellem Danmark, Finland, Island, Norge og Sverige om ændring af konventionen mellem Danmark, Finland,

Læs mere

Um endurupptöku samkvæmt stjórnsýslurétti

Um endurupptöku samkvæmt stjórnsýslurétti Meistararitgerð í lögfræði Um endurupptöku samkvæmt stjórnsýslurétti Gísli Davíð Karlsson Umsjónarkennari: Kristín Benediktsdóttir lektor Júní 2014 Meistararitgerð í lögfræði Um endurupptöku samkvæmt stjórnsýslurétti

Læs mere

EFNI: Álitsgerð refsiréttarnefndar í tilefni af erindi dómsmálaráðherra, dags. 18. nóvember 2004, um heimilisofbeldi.

EFNI: Álitsgerð refsiréttarnefndar í tilefni af erindi dómsmálaráðherra, dags. 18. nóvember 2004, um heimilisofbeldi. Refsiréttarnefnd Reykjavík, 29. ágúst 2005. Hr. Björn Bjarnason, dóms- og kirkjumálaráðherra Dóms- og kirkjumálaráðuneytinu Skuggasundi 150 Reykjavík. EFNI: Álitsgerð refsiréttarnefndar í tilefni af erindi

Læs mere

Inntak sameiginlegrar forsjár samkvæmt 28. gr. a. barnalaga nr. 76/2003 Ákvörðunartaka um málefni barns

Inntak sameiginlegrar forsjár samkvæmt 28. gr. a. barnalaga nr. 76/2003 Ákvörðunartaka um málefni barns BA ritgerð í lögfræði Inntak sameiginlegrar forsjár samkvæmt 28. gr. a. barnalaga nr. 76/2003 Ákvörðunartaka um málefni barns Hulda Magnúsdóttir Leiðbeinandi: Elísabet Gísladóttir Desember 2013 BA ritgerð

Læs mere

Hvað er kennitöluflakk?

Hvað er kennitöluflakk? Hvað er kennitöluflakk? Kennitöluflakk felur í sér að viðkomandi félag hættir starfsemi en rekstur þess heldur áfram í gegnum annað félag með nýrri kennitölu enda sé markmiðið með gjaldþrotinu að komast

Læs mere

Bekendtgørelse om arbejdsløshedsforsikring ved arbejde m.v. inden for EØS, Færøerne og i det øvrige udland

Bekendtgørelse om arbejdsløshedsforsikring ved arbejde m.v. inden for EØS, Færøerne og i det øvrige udland BEK nr 1313 af 26/11/2015 (Gældende) Udskriftsdato: 6. juli 2016 Ministerium: Beskæftigelsesministeriet Journalnummer: Beskæftigelsesmin., Styrelsen for Arbejdsmarked og Rekruttering, j.nr. 15/00874 Senere

Læs mere

Hver er réttarstaða ábyrgðarmanna á Íslandi og hvernig er loforð um ábyrgðarskuldbindingu ógilt?

Hver er réttarstaða ábyrgðarmanna á Íslandi og hvernig er loforð um ábyrgðarskuldbindingu ógilt? Hver er réttarstaða ábyrgðarmanna á Íslandi og hvernig er loforð um ábyrgðarskuldbindingu ógilt? Lokaverkefni til B.S. gráðu í Viðskiptalögfræði við Háskólann á Bifröst Haustmisseri 2013 Höfundur: Rakel

Læs mere

HENSIGTSERKLÆRING FRA DE NORDISKE KOMMUNEMINISTRE OM RET TIL FRAVÆR FRA ARBEJDET VED VARETAGELSE AF LOKALPOLITISKE HVERV I NORDEN

HENSIGTSERKLÆRING FRA DE NORDISKE KOMMUNEMINISTRE OM RET TIL FRAVÆR FRA ARBEJDET VED VARETAGELSE AF LOKALPOLITISKE HVERV I NORDEN HENSIGTSERKLÆRING FRA DE NORDISKE KOMMUNEMINISTRE OM RET TIL FRAVÆR FRA ARBEJDET VED VARETAGELSE AF LOKALPOLITISKE HVERV I NORDEN POHJOISMAIDEN KUNTAMINISTERIEN JULKILAUSUMA LUOTTAMUSHENKILÖIDEN VAPAAN

Læs mere

Þróun löggjafar um fæðingarorlof á Norðurlöndum og reynsla þjóðanna

Þróun löggjafar um fæðingarorlof á Norðurlöndum og reynsla þjóðanna Þróun löggjafar um fæðingarorlof á Norðurlöndum og reynsla þjóðanna Fríða Rós Valdimarsdóttir Jafnréttisstofa Borgum 600 Akureyri tel: 460 6200 fax: 460 6201 email: jafnretti@jafnretti.is www.jafnretti.is

Læs mere

EKKO NÁMSGAGNASTOFNUN 09850

EKKO NÁMSGAGNASTOFNUN 09850 EKKO NÁMSGAGNASTOFNUN 09850 EKKO MÁLNOTKUNARÆFINGAR Höfundar: Ásdís Lovísa Grétarsdóttir og Erna Jessen Teikningar: Böðvar Leós Ritstjórn: Ellen Klara Eyjólfsdóttir Útlit og umbrot: NÁMSGAGNASTOFNUN Námsgagnastofnun

Læs mere

BORGARHOLTSSKÓLI bókmennt handmennt - siðmennt

BORGARHOLTSSKÓLI bókmennt handmennt - siðmennt Útgáfa: 04 Dags: 03012018 Höfundur: IJ Samþykkt: Síða 1 af 4 BORGARHOLTSSKÓLI bókmennt handmennt - siðmennt Dan 2A05 Námsáætlun, vorönn 2018 Kennari: Inga Jóhannsdóttir Netfang: ij@bhsis Lýsing: Í áfanganum

Læs mere

Reglur um skráningu mála og skjala afhendingarskyldra aðila Drög

Reglur um skráningu mála og skjala afhendingarskyldra aðila Drög Reglur um skráningu mála og skjala afhendingarskyldra aðila Drög 1. gr. Gildissvið. Reglur þessar gilda um afhendingarskylda aðila sem falla undir 1. og 2. mgr. 14. gr. laga nr. 77/2014 um opinber skjalasöfn.

Læs mere

Áfangaskýrsla til dómsmálaráðherra

Áfangaskýrsla til dómsmálaráðherra . Forsjárnefnd Dögg Pálsdóttir Oddný Vilhjálmsdóttir Ólafur Þ. Stephensen Áfangaskýrsla til dómsmálaráðherra.......... Júní 1999 Efnisyfirlit Efnisyfirlit... 1 Inngangur... 3 Samningur Sameinuðu þjóðanna

Læs mere

ÞRÓUN RÉTTARREGLNA UM SAMEIGINLEGA FORSJÁ

ÞRÓUN RÉTTARREGLNA UM SAMEIGINLEGA FORSJÁ ÞRÓUN RÉTTARREGLNA UM SAMEIGINLEGA FORSJÁ Karen Björnsdóttir 16. maí 2014 BA í lögfræði Höfundur: Karen Björnsdóttir Kennitala: 050989-2409 Leiðbeinandi: Heiða Björg Pálmadóttir Lagadeild School of Law

Læs mere

SMART. Spil og leg. Smart Spil og leg Námsgagnastofnun 2011 9942

SMART. Spil og leg. Smart Spil og leg Námsgagnastofnun 2011 9942 SMART Spil og leg 1 Spil og leg 1 Tallene Tæl til hundrede Læsebog side 7 Opgavebog side 11 Tegund: Hermileikur Form: Hópleikur Markmið: Hlusta og einbeita sér. Að æfa tugina. Undirbúningur: 1. Nemendur

Læs mere

Sprog i Norden Titel: Forfatter: Kilde: URL: Informationsteknologien og små sprogsamfund Eiríkur Rögnvaldsson Sprog i Norden, 1998, s. 82-93 http://ojs.statsbiblioteket.dk/index.php/sin/issue/archive Nordisk

Læs mere

Sönnun í einkamálum. Matsger!ir dómkvaddra matsmanna. Gunnar Jónsson. - Meistararitger! í lögfræ!i -

Sönnun í einkamálum. Matsger!ir dómkvaddra matsmanna. Gunnar Jónsson. - Meistararitger! í lögfræ!i - Sönnun í einkamálum Matsger!ir dómkvaddra matsmanna - Meistararitger! í lögfræ!i - Gunnar Jónsson Lagadeild Félagsvísindasvi! Umsjónarkennari: Kristín Benediktsdóttir hdl. Júní 2012 EFNISYFIRLIT 1 Inngangur...4!

Læs mere

EKKO. Samtaleøvelser NÁMSGAGNASTOFNUN 09850

EKKO. Samtaleøvelser NÁMSGAGNASTOFNUN 09850 EKKO NÁMSGAGNASTOFNUN 09850 EKKO SAMTALSÆFINGAR Höfundar: Ásdís Lovísa Grétarsdóttir og Erna Jessen Teikningar: Böðvar Leós Ritstjórn: Ellen Klara Eyjólfsdóttir Útlit og umbrot: NÁMSGAGNASTOFNUN Námsgagnastofnun

Læs mere

Eyvindur G. Gunnarsson dósent við lagadeild Háskóla Íslands Valgerður Sólnes lögfræðingur Á L I T S G E R Ð

Eyvindur G. Gunnarsson dósent við lagadeild Háskóla Íslands Valgerður Sólnes lögfræðingur Á L I T S G E R Ð Eyvindur G. Gunnarsson dósent við lagadeild Háskóla Íslands Valgerður Sólnes lögfræðingur Á L I T S G E R Ð um lög nr. 19/1966 um eignarrétt og afnotarétt fasteigna og mögulegar lagabreytingar Reykjavík,

Læs mere

The Nordic Assisted Mobility Evaluation (NAME 1.0)

The Nordic Assisted Mobility Evaluation (NAME 1.0) NAME 1.0 Handbók The Nordic Assisted Mobility Evaluation (NAME 1.0) Åse Brandt Charlotte Löfqvist John Nilsson Kersti Samuelsson Tuula Hurnasti Inga Jónsdóttir Anna-Liisa Salminen Terje Sund Susanne Iwarsson

Læs mere

Vinnumarkaður og kjarasamningar á Norðurlöndum

Vinnumarkaður og kjarasamningar á Norðurlöndum Vinnumarkaður og kjarasamningar á Norðurlöndum Kynning á skýrslu vinnuhóps aðila vinnumarkaðarins og ríkissáttasemjara 21. maí 2013 Hannes G. Sigurðsson Aðdragandi skýrslunnar Gagnrýni á kjarasamninga

Læs mere

Kennsluleiðbeiningar

Kennsluleiðbeiningar Tænk Kennsluleiðbeiningar Námsefni í dönsku fyrir unglingastig grunnskóla. Höfundar: Ásdís Lovísa Grétarsdóttir og Erna Jessen Ritstjóri: Ellen Klara Eyjólfsdóttir Yfirlestur: Astrid Juul Poulsen NÁMSGAGNASTOFNUN

Læs mere

ÞRÍTUGASTA LÖGGJAFARÞING - SAMBANDSLAGAÞINGIÐ

ÞRÍTUGASTA LÖGGJAFARÞING - SAMBANDSLAGAÞINGIÐ ÁLHKISTUIOI 1918 ÞRÍTUGASTA LÖGGJAFARÞING - SAMBANDSLAGAÞINGIÐ - A. PINGSKJOL MEÐ MÁLASKRÁ REYKJAVlK PRENTSMIÐJAN GUTENBERG 1918 Málaskrá i. F'rumvörp. Stjórnarfrumvarp. Frumvarp til d a n s k - í s 1

Læs mere

Informationsteknologien og små sprogsamfund

Informationsteknologien og små sprogsamfund Eiríkur Rögnvaldsson Háskóla Íslands Informationsteknologien og små sprogsamfund 1. Indledning I denne artikel vil jeg fokusere på relativt nye medier som CD-ROM og Internettet. Jeg vil hævde at den hurtige

Læs mere

ÖLL BÖRN LÆRA en ekki jafnhratt

ÖLL BÖRN LÆRA en ekki jafnhratt ÖLL BÖRN LÆRA en ekki jafnhratt Anna Jørgensen, Zahle Seminarium, København Anna Kristjánsdóttir þýddi í apríl 2002 fyrir vefsetrið Stærðfræðin hrífur Greinin birtist fyrst í danska tímaritinu Matematik

Læs mere

Sorg barna Hvert er hlutverk skólans?

Sorg barna Hvert er hlutverk skólans? Lokaverkefni til B.Ed. -prófs Sorg barna Hvert er hlutverk skólans? Hanna Skúladóttir Kennaraháskóli Íslands Grunnskólabraut Apríl 2008 Lokaverkefni til B.Ed. -prófs Sorg barna Hvert er hlutverk skólans?

Læs mere

GREINING NR. 3/2017 DÝRMÆTT SAMSTARF

GREINING NR. 3/2017 DÝRMÆTT SAMSTARF GREINING NR. 3/2017 DÝRMÆTT SAMSTARF Er norrænt samstarf mikilvægt í augum almennings á Norðurlöndum? Vill fólk almennt að samstarfið sé meira eða minna en það er? Hver er grundvöllur þess að Norðurlöndin

Læs mere

Gagnkvæmnisskilyrðið við skuldajöfnuð

Gagnkvæmnisskilyrðið við skuldajöfnuð Gagnkvæmnisskilyrðið við skuldajöfnuð Innan skipta og utan BA-ritgerð í lögfræði Steinunn Pálmadóttir Lagadeild Félagsvísindasvið Umsjónarkennari: Heiðar Ásberg Atlason Júní 2013 Steinunn Pálmadóttir Gagnkvæmnisskilyrðið

Læs mere

Skrevet af: Sigurlaug S. Gunnlaugsdottir Offentliggjort: 15. august 2011

Skrevet af: Sigurlaug S. Gunnlaugsdottir Offentliggjort: 15. august 2011 En artikel fra KRITISK DEBAT Island tre år efter Skrevet af: Sigurlaug S. Gunnlaugsdottir Offentliggjort: 15. august 2011 Europæiske lande som i stigende grad er truet med "default", er Grækenland, Irland,

Læs mere

Alkohol relateret folkehelse arbejde - Island

Alkohol relateret folkehelse arbejde - Island Alkohol relateret folkehelse arbejde - Island Rafn M Jonsson Embætti landlæknis Nordisk folkehelsekonferanse Status og udvikling. Det forebyggende arbejde. Aktuelt! Udvikling af totalkonsumption af alkohol

Læs mere

Hver borgar? Samkeppnisumhverfi fjármálafyrirtækja

Hver borgar? Samkeppnisumhverfi fjármálafyrirtækja Hver borgar? Samkeppnisumhverfi fjármálafyrirtækja Greining efnahagssviðs SA Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður SFF dagurinn, 27 nóvember 2014 Hver borgar? 1. Íslenski fjármálamarkaðurinn 2. Hvað skýrir

Læs mere

Staðfesting lokaverkefnis til ML gráðu í lögfræði. Lokaverkefnið : Skilyrði lögbanns. eftir : Kristján Óskar Ásvaldsson. kt.

Staðfesting lokaverkefnis til ML gráðu í lögfræði. Lokaverkefnið : Skilyrði lögbanns. eftir : Kristján Óskar Ásvaldsson. kt. Staðfesting lokaverkefnis til ML gráðu í lögfræði Lokaverkefnið : Skilyrði lögbanns eftir : Kristján Óskar Ásvaldsson kt. 161186-3929 hefur verið metið og varið á málsvörn frammi fyrir dómnefnd þriggja

Læs mere

Efni: Umsögn Lyfjastofnunar um frumvarp frumvarp til laga um lyfjalög (heildarlög, EES-reglur), 677. mál.

Efni: Umsögn Lyfjastofnunar um frumvarp frumvarp til laga um lyfjalög (heildarlög, EES-reglur), 677. mál. Nefndasvið Alþingis Velferðarnefnd 150 Reykjavík Reykjavík, 6.7.2016 Tilvísun: 0.5.1.2 / Málsnúmer: 2016050258 Efni: Umsögn Lyfjastofnunar um frumvarp frumvarp til laga um lyfjalög (heildarlög, EES-reglur),

Læs mere

Einkaréttarlegir samningar stjórnvalda

Einkaréttarlegir samningar stjórnvalda LÖGFRÆÐISVIÐ Einkaréttarlegir samningar stjórnvalda Ritgerð til ML gráðu Nafn nemanda: Andrea Valgeirsdóttir Leiðbeinandi: Daníel Isebarn Ágústsson (Haustönn 2014) Staðfesting lokaverkefnis til ML gráðu

Læs mere

Samband íslenskra sveitarfélaga. Fjárhagsaðstoð sveitarfélaga. leið til virkrar samfélagsþátttöku

Samband íslenskra sveitarfélaga. Fjárhagsaðstoð sveitarfélaga. leið til virkrar samfélagsþátttöku Samband íslenskra sveitarfélaga Fjárhagsaðstoð sveitarfélaga leið til virkrar samfélagsþátttöku Samband íslenskra sveitarfélaga Borgartúni 30 Pósthólf 8100 128 Reykjavík Hönnun og umbrot: Ingibjörg Hinriksdóttir

Læs mere

Nýtt húsnæðislánakerfi að danskri fyrirmynd Efnisyfirlit

Nýtt húsnæðislánakerfi að danskri fyrirmynd Efnisyfirlit Nýtt húsnæðislánakerfi að danskri fyrirmynd Efnisyfirlit Inngangur stefna ASÍ í húsnæðismálum... 2 Breytinga er þörf!... 3 Lýsing á einstökum þáttum danska húsnæðislánakerfisins... 7 Almenn lýsing... 7

Læs mere

Nú má av gerðin takast

Nú má av gerðin takast NR. 9 desembur 2015 www.eftirskulin.wordpress.com www.eftirskulin.wordpress.com nr. 9 desembur 2015 Ókeypis Á Hvalbiarfjalli við útsýni yvir Norðbergseiði Nú má av gerðin takast Mynd: Rúni Thomsen Tað

Læs mere

Aðild að málum á sviði opinbers markaðseftirlits

Aðild að málum á sviði opinbers markaðseftirlits Aðild að málum á sviði opinbers markaðseftirlits -Meistararitgerð til Mag. jur. prófs í lögfræði - Inga Helga Sveinsdóttir Lagadeild Félagsvísindasvið Umsjónarkennari: Kristín Benediktsdóttir hdl. September

Læs mere

Framfærsluskyldur foreldra Meðlagskerfi Norðurlanda

Framfærsluskyldur foreldra Meðlagskerfi Norðurlanda Meðlagskerfi Norðurlanda Guðný Björk Eydal Hrefna Friðriksdóttir Félagsráðgjafardeild Ritstjóri: Halldór S. Guðmundsson Rannsóknir í félagsvísindum XI. Erindi flutt á ráðstefnu í október 2010 Ritrýnd grein

Læs mere

Forvirkar rannsóknarheimildir lögreglu

Forvirkar rannsóknarheimildir lögreglu Háskólinn á Bifröst Forvirkar rannsóknarheimildir lögreglu (Núverandi rannsóknarheimildir lögreglu og helstu hugsanlegu breytingar vegna forvirkra rannsóknarheimilda) ML Lokaverkefni Vetur 2011 Nemandi:

Læs mere

Ólafur Einar Ómarsson. Skattaleg meðferð á þjónustu seldri til erlendra aðila - ML ritgerð í lögfræði -

Ólafur Einar Ómarsson. Skattaleg meðferð á þjónustu seldri til erlendra aðila - ML ritgerð í lögfræði - Ólafur Einar Ómarsson Skattaleg meðferð á þjónustu seldri til erlendra aðila - ML ritgerð í lögfræði - Umsjónarkennari: Kristján Gunnar Valdimarsson Lagadeild Háskóla Íslands Maí 2017 Formáli Þetta rit

Læs mere

4 helgi eða hafnir annara ríkja. Af þessu ferðalagi skipsins leiða eðlilega fjöldamargar sjerreglur. - Til þess að hægt sje að skilja og skýra þessar

4 helgi eða hafnir annara ríkja. Af þessu ferðalagi skipsins leiða eðlilega fjöldamargar sjerreglur. - Til þess að hægt sje að skilja og skýra þessar A. Inngangur. Forsendur. I. Sjórjettur. 1. Sjórjetturinn er lögin um siglingar. Öll þau lög (í víðustu merkingu), sem eiga rætur sínar í sjerkennum siglinga, eiga eftir eðli sínu heima í sjórjettinum.

Læs mere

Sagsøgeren har påstået sagsøgte dømt til at betale 42.400 kr. med procesrente fra den 26. juni 2003, subsidiært procesrente fra den 22. april 2008.

Sagsøgeren har påstået sagsøgte dømt til at betale 42.400 kr. med procesrente fra den 26. juni 2003, subsidiært procesrente fra den 22. april 2008. DOM Afsagt af retten på Færøeme den 22. december 2009 IBS-sagnr. 619/2008 Skatteyderi mod TAKS Samandráttur: Málið snýr seg partvís um saksøkjarin, skattagjaldari, skal rinda mvg av skrásetingaravgjaldinum

Læs mere

Færøernes retshistoriske tilknytning til Danmark

Færøernes retshistoriske tilknytning til Danmark Kári á Rógvi Færøernes retshistoriske tilknytning til Danmark Kári á Rógvi 1 Úrtak. Greinin er partur av størri ritgerð, sum Kári á Rógvi og Bárður Larsen saman skrivaðu Hægstarætti til heiðurs, tá ið

Læs mere

- kennaraleiðbeiningar

- kennaraleiðbeiningar - kennaraleiðbeiningar María Una Óladóttir Kennsluleiðbeiningar með kennsluefninu ord til at starte med! Verkefni 1 - Að nemendur læri að kynna sig og fjölskyldumeðlimi. Nemendur teikna í rammann eða koma

Læs mere

Bætur fyrir þvingunarráðstafanir á grundvelli 228. gr. laga um meðferð sakamála

Bætur fyrir þvingunarráðstafanir á grundvelli 228. gr. laga um meðferð sakamála ML í lögfræði Bætur fyrir þvingunarráðstafanir á grundvelli 228. gr. laga um meðferð sakamála Hvernig er fjárhæð miskabóta vegna þvingunarráðstafana ákveðin hjá dómstólum? Nafn nemanda: Hanna Guðmundsdóttir

Læs mere

BORNE- OG SOCIALMINISTERIET HEILSU- OG INNLENDISMÅLARÅDID. Felags yvirlysing i sambandi vid yvirtøku av målsøkinum "persons-, husf61ka- og arvarætti"

BORNE- OG SOCIALMINISTERIET HEILSU- OG INNLENDISMÅLARÅDID. Felags yvirlysing i sambandi vid yvirtøku av målsøkinum persons-, husf61ka- og arvarætti ~ - ---~ BORNE- OG SOCIALMINISTERIET ~ HEILSU- OG INNLENDISMÅLARÅDID Fælleserklæring i forbindelse med de færøske myndigheders overtagelse af sagsområdet "person-, familie- og arveretten" Landsstyret har

Læs mere

c) Meginreglan um að bætur fari ekki saman Heimildir stjórnvalda í Danmörku og Noregi til upplýsingaöflunar

c) Meginreglan um að bætur fari ekki saman Heimildir stjórnvalda í Danmörku og Noregi til upplýsingaöflunar EFNISYFIRLIT 1 Inngangur... 3 2 Almannatryggingar og opinber aðstoð á Íslandi... 5 2.1 Þróun almannatrygginga á Íslandi...5 2.2 Efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi...7 2.3 Ákvæði 1. mgr. 76.

Læs mere

Konference om affald på havet

Konference om affald på havet Konference om affald på havet Miljøtilsyn lavet af Skipaeftirlitið Skipaeftirlitið (maritime( myndigheder) Tilsyn som er krævet efter bekendtgørelse nr. 122 fra den 25. november 2005 / 11 stk. 3 og aftale

Læs mere

Rétturinn til ritunar firma hlutafélags

Rétturinn til ritunar firma hlutafélags Rétturinn til ritunar firma hlutafélags Halldóra Þorsteinsdóttir og Eyvindur G. Gunnarsson Lögfræðideild Ritstjóri: Helgi Áss Grétarsson Rannsóknir í félagsvísindum XVI. Erindi flutt á ráðstefnu í október

Læs mere

KJARASAMNINGAR OG VINNUMARKAÐUR Á NORÐURLÖNDUM SKÝRSLA VINNUHÓPS AÐILA VINNU MARKAÐARINS

KJARASAMNINGAR OG VINNUMARKAÐUR Á NORÐURLÖNDUM SKÝRSLA VINNUHÓPS AÐILA VINNU MARKAÐARINS KJARASAMNINGAR OG VINNUMARKAÐUR Á NORÐURLÖNDUM SKÝRSLA VINNUHÓPS AÐILA VINNU MARKAÐARINS Maí 2013 KJARASAMNINGAR OG VINNUMARKAÐUR Á NORÐURLÖNDUM Skýrsla vinnuhóps aðila vinnumarkaðarins Maí 2013 3 KJARASAMNINGAR

Læs mere

Handrukkun. og almenn hegningarlög nr. 19/ Meistararitgerð til Mag. jur. prófs í lögfræði - Pétur Bjarki Pétursson

Handrukkun. og almenn hegningarlög nr. 19/ Meistararitgerð til Mag. jur. prófs í lögfræði - Pétur Bjarki Pétursson Handrukkun og almenn hegningarlög nr. 19/1940 - Meistararitgerð til Mag. jur. prófs í lögfræði - Pétur Bjarki Pétursson Lagadeild Félagsvísindasvið Leiðbeinandi: Kolbrún Benediktsdóttir saksóknari Október

Læs mere

Um nýtingu fiskistofna og töku gjalds fyrir nýtingu þeirra. 1. Viðfangsefnið

Um nýtingu fiskistofna og töku gjalds fyrir nýtingu þeirra. 1. Viðfangsefnið . Um nýtingu fiskistofna og töku gjalds fyrir nýtingu þeirra 1. Viðfangsefnið Með munnlegri beiðni í október 1998 fór auðlindanefnd, sem kjörin var á Alþingi 5. júní 1998 í framhaldi af þingsályktun frá

Læs mere

Opgavebog. Jeg hedder Ida. Hej, jeg hedder Line, hvad hedder du?

Opgavebog. Jeg hedder Ida. Hej, jeg hedder Line, hvad hedder du? Opgavebog Jeg hedder Ida Hej, jeg hedder Line, hvad hedder du? Höfundur: Katrín Hallgrímsdóttir 2 Opgave oversigt OPGAVE OVERSIGT 3 OPGAVE DEL 1 5 OPGAVE 1A AT MØDE NYE PERSONER 5 OPGAVE 1B - HVAD ER MINE

Læs mere

Upplýsingaskylda gagnvart ábyrgðarmönnum byggð á réttarvenju

Upplýsingaskylda gagnvart ábyrgðarmönnum byggð á réttarvenju Upplýsingaskylda gagnvart ábyrgðarmönnum byggð á réttarvenju -BA ritgerð í lögfræði - Sævar Jens Hafberg Lagadeild Félagsvísindasvið Umsjónarkennari: Hafsteinn Dan Kristjánsson Apríl 2011 0 EFNISYFIRLIT

Læs mere

Flomlys mandag-fredag fra kl 16:45. Slukker automatisk 30 min etter siste økt (kl 20:30 evt 22:00). I helg, kun ifm organisert trening.

Flomlys mandag-fredag fra kl 16:45. Slukker automatisk 30 min etter siste økt (kl 20:30 evt 22:00). I helg, kun ifm organisert trening. Mai - Kunstgressbanen 28.apr 29.apr 30.apr 18 01.mai 02.mai 03.mai 04.mai 05.mai 06.mai 07.mai 19 08.mai 09.mai 10.mai 11.mai 12.mai 13.mai 14.mai 20 15.mai 16.mai 17.mai 18.mai 19.mai 20.mai 21.mai 21

Læs mere

Sprog i Norden. Sprogtester og islandsk statsborgerskab. Titel: Forfatter: Ari Páll Kristinsson. Kilde:

Sprog i Norden. Sprogtester og islandsk statsborgerskab. Titel: Forfatter: Ari Páll Kristinsson. Kilde: Sprog i Norden Titel: Forfatter: Kilde: URL: Sprogtester og islandsk statsborgerskab Ari Páll Kristinsson Sprog i Norden, 2012, s. 1-18 [i hæftet: s. 47-64] http://ojs.statsbiblioteket.dk/index.php/sin/issue/archive

Læs mere

Persónukjör við sveitarstjórnarkosningar

Persónukjör við sveitarstjórnarkosningar Persónukjör við sveitarstjórnarkosningar Magnús Karel Hannesson Aðalfundur SASS 16. október 2009 Höfn í Hornafirði SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA Samband Samband íslenskra íslenskra sveitarfélaga sveitarfélaga

Læs mere

ARB-Vegleiðing Vegleiðing í nýtslu av kanningarblaðið Dykkermedisinsk undersøgelse 2010/01 Arbeiðseftirlitið

ARB-Vegleiðing Vegleiðing í nýtslu av kanningarblaðið Dykkermedisinsk undersøgelse 2010/01 Arbeiðseftirlitið ARB-Vegleiðing Vegleiðing í nýtslu av kanningarblaðið Dykkermedisinsk undersøgelse 2010/01 Arbeiðseftirlitið Hvat er ein ARB-Vegleiðing? ARB-vegleiðingar vegleiða um hvussu reglurnar í arbeiðsumhvørvislógini

Læs mere

MACC ritgerð Reikningshald og endurskoðun. Þagnarskylda endurskoðenda

MACC ritgerð Reikningshald og endurskoðun. Þagnarskylda endurskoðenda MACC ritgerð Reikningshald og endurskoðun Þagnarskylda endurskoðenda með tilliti til 30. gr. laga nr. 79/2008 um löggilta endurskoðendur Jórunn K. Fjeldsted Leiðbeinandi: Þórður Reynisson, LL.M Ábyrgðarmaður:

Læs mere

EFNISYFIRLIT 1. Inngangur Réttarsvið nábýlisréttar Norænn réttur Meginreglur í íslenskum nábýlisrétti...

EFNISYFIRLIT 1. Inngangur Réttarsvið nábýlisréttar Norænn réttur Meginreglur í íslenskum nábýlisrétti... EFNISYFIRLIT 1. Inngangur... 4 2. Réttarsvið nábýlisréttar... 6 2.1 Inntak eignaréttar og tengsl eignaréttar við nábýlisrétt... 6 2.2 Inntak nábýlisréttar... 8 2.2.1 Hugtakið fasteign í skilningi nábýlisréttar...

Læs mere

Opinber útboð, samkeppni og samkeppnishindranir

Opinber útboð, samkeppni og samkeppnishindranir Miðvikudagur 23. desember 2009 Álit nr. 4/2009 Opinber útboð, samkeppni og samkeppnishindranir Gátlisti til að forðast ólögmætar samkeppnishindranir I. Málsmeðferð Samkeppniseftirlitið hefur látið sig

Læs mere

Samþykkt fyrir. Vestnorrænan höfuðborgasjóð Nuuk, Reykjavíkur og Þórshafnar. Heiti og hlutverk. 1. gr.

Samþykkt fyrir. Vestnorrænan höfuðborgasjóð Nuuk, Reykjavíkur og Þórshafnar. Heiti og hlutverk. 1. gr. Samþykkt fyrir Vestnorrænan höfuðborgasjóð Nuuk, Reykjavíkur og Þórshafnar Heiti og hlutverk 1. gr. Sjóðurinn heitir Vestnorrænn höfuðborgasjóður Nuuk, Reykjavíkur og Þórshafnar. 2. gr. Hlutverk sjóðsins

Læs mere

Islands Juridisk Nationalrapport Ragnheiður Snorradóttir 1

Islands Juridisk Nationalrapport Ragnheiður Snorradóttir 1 1 Islands Juridisk Nationalrapport Ragnheiður Snorradóttir 1 1. En kort sammenfatning vedrørende kommunernes ret til pålægning af skat. Den første januar 2004 fandes der 105 kommuner i Island. Kommunerne

Læs mere