SAMMISAQ: INNUTTAASUT ILINNIAGAQAR- NERISA QAFFASSARNE- QARNISSAAT PILLUGU ISUMMERSUISIT. Tamanut ilisimasariaqartunik. innuttaaqataanerlu

Transkript

1 INNUTTAASUT ILINNIAGAQAR- NERISA QAFFASSARNE- QARNISSAAT PILLUGU ISUMMERSUISIT ( ) POLICY PAPER 11 SAMMISAQ: Tamanut ilisimasariaqartunik ilinniagaqarsimaneq innuttaaqataanerlu Aaqqissuisut: Karl Kr. Olsen Jakob Møller Lyberth Nuuk, Grønland 28. februar 2005

2 Aallaqqaasiut Jens Poulsen (1929- ), translatøritut ilinniagalik, Kenyamut takornariarpoq 1967-imi, nunap namminersortunngorneraniit ukiut sisamat qaangiuttut. Takuaalu nuna inuusuttunut inersimasunullu atuarfiliorluni ulappuffiusoq. Tamakku ilagaat atuarfik piginneqatigiiffiusoq, Nunat Avannarliit piginneqatigiinnermik suliniaqatigiiffiannit aningaasalersorneqartoq. Takuai innuttaasut naak aningaasatigut piitsuugaluarlutik aningaasanit pisiarineqarsinnaanngitsumik pissarsisimasut: Imminut ataqqineq, imminut nikagiinnarunnaarneq! Isummersuisit qinnuigineqarput perorsarsimassuseq nalinginnaasoq aamma innuttaaqataaneq sammeqqullugit. Anguniakkatigut pappialat uku annermik qulequtaq taanna pillugu isummersuisit inerniliissutaannik inassuteqaataannillu imaqarput. Pissutsit allanngorsimanerat Perorsarsimassuseq nalinginnaasoq innuttaaqataanerlu samminiaraanni nunarsuarmi inuiaqatigiit aaqqissugaanerisa allanngornerat ilanngutissallugu pingaaruteqarpoq. Ataatsimut kulturilittut, oqaasilittut ileqqulittullu naalagaaffikkaartumik isumaliortaaseqarneq kinguariartorpoq, akerlianillu nunarsuarmioqataasutut eqqarsartaaseqarneq allatut isiginnittaasilik saqqummeriartorpoq. Tamatumani pineqarput nunarsuarmioqatigiinnik nunanillu tamalaanik nalimmassaaneq. 1

3 Aammattaaq maannakkut piffinni nutaaliaasunik taaneqartartuni imminut-qitiutilluni-kulturi eqqartorneqartorujussuuvoq. Allat oqalupput kinaassuseq suujunnaarsikkiartorneqartoq, meeqqani inuusuttuniluinnaanngitsoq aammattaarli inersimasuni. Siunissaq pillugu ilisimatusartut oqalupput siunissami kinguaariit inuttut ataasiakkaajunermik pingaartitsiffiusut piulerumaartut ataatsimut isiginninnermik pingaartitsiffiunngitsut. Tamatumani apeqqutaaginnarpoq katiterutissaq sunaajumaarnersoq. Inuit amerliartuinnartut isumaqaleriartorput ilinniartitaaneq tamatigut tassaaneq ajortoq perorsarsimassuseq aammalu perorsarsimassuseq nalinginnaasoq. Ilinniagaqarsimasinnaavutit perorsarsimasariaqarnatilli. Ungaluutit iluanni eqqaaneqassaaq misissuinerit ilaannit ersermat suliffik pillugu isiginninnerit assigiinngissuteqarujussuanngitsut kalaallit inuiaqatigiinni aningaasarsiornikkullu qaffasissumik appasissumillu inissisimasut akornanni. Inuttut qanoq ittuuneq apeqqutaavoq. Namminiilernissamik eqqarsaateqalernermi nunami maani tunngavimmik atulersitsisoqarpoq, tassa pisinnaatitaaffiit pisussaaffiillu imminnut naapertuutissasut. Tullinnguuppoq tamanna atuarfinnnut ilinniartitaanermullu qanoq sunniuteqassanersoq takussallugu. Nunani allani, soorlu USA-mi, atuarneq (taaguusersuut schooling ) aamma ilinniartitaaneq (taaguusersuut education ) assigiinngitsunik paasineqarajuttarput. Atuarnermi pineqarpoq ilisimasassatigut pisinnaasaqaleriartorneq, ilinniartitaanerli tassannga annertuneruvoq. Tassani pineqartut ilagaat atuarfik ilinniarfillu pisussaaffeqartut meeqqat inuusuttullu inuiaqatigiinnik 2

4 paasinninnissaannut inuiaqatigiillu susassaqarfiini tigussaasumik peqataanissaannut siuarsaassallutik. Meerartavut inuusuttortavullu nunaminnik asanninnissaat pillugu ilinniartippavut? Imaluunniit ilinniartippagut minnerpannguamilluunniit peqquteqarunik massuanissaannik? Tassa perorsarsimassuseq nalinginnaasoq innuttaaqataanerlu pillugit ajornartorsiutit politikerit pinngitsoornatik isummerfigisariaqarpaat. Kalaallit inuiaqatigiit namminersulernissamut namminiilernissamullu ilungersornerminni toraagassaat suussava? Perorsarsimassuseq nalinginnaasoq innuttaaqataanerlu pillugit ullumikkut politikkiusumik nalilersuineq Innuttaasunik qaammarsaaniarluni inersimasunik atuartitsineq nalinginnaasumik siunertaqarpoq inuit ataasiakkaat nalinginnartigut sulianullu tunngasutigut paasisimasaasa piginnaasaasalu annertusarnissaat, tamatumuuna nammineq inuunermut akisussaassutsimik tigusisinnaaneq tiguserusunnerlu annertusarniarlugit kiisalu inuiaqatigiinni inuunermi nammineq iliuuseqarluni pimoorussillunilu peqataalernissamut. Naluneqanngilaq danskit højskolii ajornartooqqammata. Inuiaqatigiimmi allanngorsimapput aammali højskolit inuiaqatigiit avatangiisitik eqqarsaatigalugit qanoq højskoliunissartik paatsiveqartippianngilaat. Kalaallit Nunaanni højskolit taamaattutut aamma oqaatigineqarsinnaapput, tamatumani ilanngunneqaannassaaq taakku ajornartooqqanerat sivisunerujussuarmik atuussimammat. 3

5 Knud Rasmussenip Højskolia qanga 1962-imi pilersinneqarmata ima isumaqarnarpoq inuiaqatigiit piffissamilu naligisami ajornartorsiutit pillugit ilinniarneq atuarfimmi pingaarnertut sammineqartassasut. Tamatuma kingorna ukiut 21-ngajaat qaangiuttut, 1983-imi højskolip pisortaqqaava, H.C. Petersen (1925- ) ima suaaruteqarpoq: Højskolit inunnut nakkaattoornikunut atuarfittut isigineqassanngillat, tarnikkut napparsimasunut pinnatik peqqissunut nukissamik inspirationimillu pissarsiniarfissatut isigineqartariaqarput. Isummersuisittaaq isumaqarput innuttaasunik qaammarsaaneq ajortumut sangusimasoq. Landsrådimi ilaasortap Ole Svendsenip 1959-imi oqarneratuut taamani inunnik eqiterineq pileruttormat sumiginnarneqariarluni ullumikkut sumiginnarluinnarneqarpoq. Tamanna tunngavigalugu isummersuisit siunnersuutigissavaat højskolit ullumikkut atuunnerat tunngaviallu misissortumik naliliiffigineqassasoq. Tassunga atatillugu isummersuisit siunnersuutigaat højskolit inuiaqatigiillu avatangiisaasa akunnerminni sunniivigeqatigiittarnerat nalilersorneqassasoq. Højskolit ullumi siunissamilu atuunnissaminnut pissutissaat suuppat? Inuiaqatigiit aningaasartuutitik tamakkiisumik pissarsissutigisarpaat? Toqqagassatut periarfissat Isummersuisit isumaat naapertorlugu naalakkersuisut qinigassarivaat højskolit ullunut atukkanut naapertuuttumik atuutilernissaat siunertaqalernissaallu anguniarneqassanersoq taamaassannginnersorluunniit. 4

6 Højskolit ajorsartut atuarfiattut atuuttuarnissaat politikerit tungaanniit illersorniarneqarpa, imaluunniit højskolit matutik ammassavaat tarnikkut napparsimasunut pinnatik peqqissunut nukissamik inspirationimillu pissarsiniartunut? Nutaamik suliniutissami immikkoortut pingaarnerit Isummersuisit nalorninngillat matumani pingaarnerpaavoq paasiniassallugu højskolit sunik tunniussisinnaanersut namminersornerunermiit namminiilernissamut/namminersulernermut ikaarsaarniarnermi inuiaqatigiit pisariaqartitaannik. Assiliarli tamaat isigigaanni højskolit toorniinnannguupput. Kalaallit Nunaanni sulisut tamarmik affaat sinnerlugit suliamik ilinniagaqarsimannginnerat nassuerutigalugu aaqqiissutissatut siunnersuutit arlaqartariaqarput. Allatut oqarluni mumigummi qalipaatit ilaneqartariaqarput. Nutaamik suliniarnissami pingaaruteqarpoq innuttaasunik qaammarsaanerup inersimasunillu ilinniartitsinerup tamatigoortumik annertusarnissaat. Tassa imaappoq innuttaasunik qaammarsaaneq højskoliniinnaq suliassatut isigineqassanngilaq. Tassami Kalaallit Nunaanni Ilisimatusarfimmut allaat inuiaqatigiit ullumikkullu ajornartorsiutaasut pillugit qaammarsaavigineqarnissamik pisariaqartitsivoq. Tassa imaappoq suliassaq taanna ataatsimoorutassaavoq. 5

7 Isummersuisit maannakkorpiaq siunnersuutigissavaat, pingaartumik Knud Rasmussenip højskolia ilinniarnertuunngorniarfinnik, ilinniarfinnik, suliffeqarfinnik, pisortat ingerlatsiviinik aktieselskabinik kattuffinnillu suleqateqarnissamik isumaqatigiissuteqassasoq inuuneq tamaat ilinniarnissamik anguniagaqarnerup ilaatut. Isummersuit inassutigissavaat naalakkersuisoqatigiit kommuunini ilaqutariinnut højskolinik pilersitsinissamik anguniagaanni innuttaasunik qaammarsaaneq aamma ilanngunneqassasoq. Inuunermi piginnaasassat life skills ilaqutariinni ikorfassatut atugassat pillugit nukittorsaanissaq annertoorujussuarmik atorfissaqartinneqarpoq. Suliniutit allat kommuunini ulluunerani højskolisut ittut innuttaaasunik qaammarsaanermut ilanngulluarneqarsinnaapput. Nuup Kommunea ulluunerani højskolertarnermik ullumikkut isumalluarnartunik misilittagaqarlualereerpoq. Atuarfinnut atatillugu isummersuisit siunnersuutigissavaat innuttaaqataanermut tunngasut atuartitsinermi pingaarutilittut ilanngunneqassasut. Meeqqat inuusuttullu inuiaqatigiinni innuttanngorumaartutut isigineqassanngillat, innuttaaqataappummi uatsitut inersimasutuulli. Tassunga atatillugu ilisimatitsissutigineqassaaq isummersuisit inuit nalinginnaat ilisimatusarfiat oqaluuserisimammassuk, siunnersuutigiinnassalluguli isumassarsiaq pitsaasoq taanna Kalaallit Nunaanni inuit nalinginnaat ilisimatusarfiannut atatillugu sammineqarmat, kingusinnerusukkullu eqqartorneqassalluni. 6

8 Isummersuisit ingerlatsiviit nunami maani inooqataanermut akisussaaqataasutut eqeeriartornerat oqaluuserisimavaat. Isummersuisit isumaqarput innuttaaasut ataasiakkaat nalinginnaasumik perorsarsimanerat qaffassassallugu pisariaqartoq, namminiileriartornissami innuttaaqataanerup nukittorsarnissaa anguniarlugu. Isummersuisit tassunga atatillugu siunnersuutigissavaat naalakkersuisut aaqqiissutissatut siunnersuutit ersarissut makku isumaliutigissagaat: - Ingerlatsiviit imminnut pisussaaffilissasut inuiaqatigiinnut tunnngasunik naleqquttunik atuartitsinissamut neqerooruteqassallutik - Ingerlatsiviit imminnut pisussaaffilissasut suliassanik nalinginnaanngitsunik periarfissaqarnersoq misissussallugu - Ingerlatsiviit anguniassagaat suliassat annikillinerisa nalaani suliamut tunngasunik pikkorissartitsisarnissaq - Sulinermik Inuussutissarsiuteqartut Kattuffiata (SIK) siunnersuutigaa qaangiuttoortarnerup ilaa sulinngiffeqarnissamut (afspadsering) immikkoortinneqassasoq - Sulinermik Inuussutissarsiuteqartut Kattuffiata (SIK) siunnersuutigaa sulinngiffeqarnissap (ferie) ilaa suliassat annikillinerisa nalaani ingerlanneqarsinnaassasoq. 7

9 Aammattaaq pingaaruteqarpoq sullivimmi avatangiisit innuttaasunik qaammarsaanermut tunngatinneqarnissaat, minnerunngitsumillu ingerlatsiviup inooqataasutut akisussaaffianut atalluinnartutut. Isummersuisittaaq siunersuutigissavaat Kalaallit Nunaanni innuttaasunut ilisimatusarfimmik siunnersuut naalakkersuisut isumaliutigilluassagaat. Tamatumani ilanngullugu eqqarsaatigineqassaaq suliffeqarfiit Ilisimatusarfittut ittut pikkorissortanuinnaq pinnatik aammali innuttaasunut tamanut iluaqutaanissaminnut pisussaaffeqassasut, tassani ilaallutik meeqqat inuusuttullu. Kalaallit Nunaata Ilisimatusarfia ilinniarfinni akisunerpaajoreerpoq, Tusagassiornermik Ilinniarfiup saniatigut. Nutaamik suliniarnissami immikkoortoq pingaarutilik alla tassaavoq tusagassiutit, tassunga ilaalluni Tusagassiornermik Ilinniarfik. Isummersuisit inassutigissavaat innuttaasunik qaammarsaaneq inersimasunillu atuartitsineq tusagassiutini annertuneroqisumik inissaqartinneqassasut. Taamatut oqallaataa isummersuisit siunnersuutigissavaat piumassutsiminnik sulerusuttut Kalaallit Nunaanni qaammarsaanermut kattuffimmik ullutsinnut naleqquttumik pilersitsissasut. Kalaallit Nunaanni innuttaasunik qaammarsaaneq qangarsuarli ileqquusimavoq (kalâtdline qáumarsauniaqatigît, Oplysningsrådet for Grønland, Grønlands Oplysningsforbund), soorlu perorsaanermut apeqqutinut tunngatillugu. Tamatumani nukiit iluatinnartut, soorlu Kalaallit Nunaanni Perorsaanermi Suleqatigiiffik (Greenlandic Society of Pedagogy and Education) 8

10 aallartitseqataasinnaapput ileqqup taassuma nutaamik pilersinneqarnerani. Naggataatigullu isummersuisit siunnersuutigissavaat naalakkersuisut isumaliutigissagaat innuttaasunik qaammarsaanermi inersimasunillu atuartitsinermi sulineq qanoq ililluni ullumikkornit pitsaanerusumik qitiusumiit isumagineqarsinnaanersoq. Isummersuisit tamatumani atuartitsinermut ministereqarfiup aaqqissuussaanikkut pilersaarusiaa, Uddannelsesstyrelsen ataani innuttaasunik qaammarsaanermut il. il. allaffeqarfeqartoq, qissimigaarpaa. Ungaluusat iluanni Kulturministeriap ataani 1993 tikillugu Direktorat for Folkeoplysning, Frie Grundskoler il.il. atuupput. Sooq nutaamik suliniartoqassava? Pissutigalugu misilittakkat ilaatigut Tanzaniamiit takutimmassuk innuttaasunik qaammarsaaneq inersimasunillu atuartitsineq innuttaasut namminersulernissamut ineriartornissamullu piareersarnissaannut sakkutut atorluarsinnaasut. Kalaallit Nunaannut tunngatillugu oqaluttuarisaanermi kukkussutaasut ilinniarfiginissaannut peqqutissaqaqaaq. Isummersuisit isumaat naapertorlugu Kalaallit Nunaanni qaammarsaanermik suliniaqatigiiffiup Grønlands Folkeoplysningsforbund (GOF-ip) atorunnaarsitaanera kukkussutit anginerpaat ilagaat. Taamaaliornermut peqqutissarpassuusinnaagaluarput, maannali pingaarnerpaavoq innuttaasunik qaammarsaanerup sunniutaanik upperinneqqilernissaq tassami uagut inuit nalunngilarput qaamaneq tupinnartoq, angakkup misigisagaa, anguniarutsigu 9

11 ilungersortariaqarluta qaamaneq toqqortamik takunninnissamut periarfissiisoq. 10

12 Naqitat atukkat Bekendtgørelse af lov om støtte til folkeoplysende voksenundervisning. From, Anders: Kalâtdlit-nunane ingerdlauseq qanoq-ípa? Hvordan går det i Grønland? Socialforskningsinstituttet. København Greenfield, Susan: Tomorrow s People. How 21 st -Century Technology is Changing the Way We Think and Feel. London Grønlands Landsråds Forhandlinger Beretninger vedrørende Grønland nr. 3, Godthåb Grønlands Statistik: Grønland Statistisk Årbog. Grønlands Hjemmestyre. Jakobsen, Merete Demant: Shamaner. Mellem ånder og mennesker. Forum Kahlig, Wolfgang: Uddannelse for udvikling i det moderne grønlandske samfund: Pædagogiske modeller for global og transkulturel læring. I Grønlandsk kultur- og samfundsforskning 00/01. Redaktion: Estrid Janussen, Birgit Kleist Pedersen, Daniel Thorleifsen, Karen Langgård, Jette Rygaard. Nuuk Kassam, Yusuf: Julius Kambarage Nyerere. I Thinkers On Education. Volume 3. Editor-in-chief: Juan Carlos Tedesco. UNESCO Publishing. Oxford

13 Landstingsforordning nr. 9 af 21. maj om folkehøjskoler. Larsen, Magnus: Peqatigiinniaqarfik Nuuk Nuuk Olsen, Lars Peter (red.): qáumarsainerup sujunertâ atortorissailo. Oplysningsrådet for Grønland. Godthåb Petersen, H.C. Petersen (red.): Grønlændernes Historie før Nuuk Petersen, H.C. og Hans Anthon Lynge (red.): Kalaallit Oqaluttuarisaanerat II mit 1953-ip tungaanut. Nuuk Poulsen, Jens: Kenyame takornarniarnermit. Itsuartorfik Kalâtdlit-nunane naqiterisitsissarfik. Godthåb. The National Task Force on Citizenship Education: Education for Responsible Citizenship. The Report of The National Task Force on Citizenship Education. New York Qvortrup, Lars: Det lærende samfund. Hyperkompleksitet og viden. København Qvortrup, Lars: Det vidende samfund mysteriet om viden, læring og dannelse. København

14 Storch, Jacob Nielsen og Anda Nielsen (red.): Knud Rasmussenip Højskolea i 25 år. Udgivet af Knud Rasmussenip Højskolea i anledning af dens 25 års jubilæum 3. juli