روشنفکران و فروغ اسدپور

Størrelse: px
Starte visningen fra side:

Download "روشنفکران و فروغ اسدپور"

Transkript

1

2

3 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک با نگاهی به آرای هایک و نولیبرالهای ایرانی فروغ اسدپور

4 نام کتاب: روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک نویسنده: فروغ اسدپور انتشار پیشین: ]مجموعه مقاالت در[ نشریهی اینترنتی سامان نو تاریخ انتشار پیشین: پاییز / 1387 نوامبر 2008 ویراستاری صفحهبندی و انتشار اینترنتی: پراکسیس تاریخ انتشار: خرداد / 1393 ژوئن 2014 طرح جلد: برگرفته از»پرترهی شطرنجبازان«اثر مارسل دوشان

5 فهرست مطالب فهرست مطالب.یادداشت پراکسیس: در ضرورت بازخوانی این دفتر ۱..پیشگفتار مؤلف برای بازنشر این کتاب ۹..1. ضرورت این گفتار و ساختار منطقی آن ۳۳ طرح بحث ۳۳ ساختار اجتماعی و نگرشها ۳۷..2. تقسیم کار اجتماعی و تقسیم کار در نظام سرمایهداری ۵۹ خطوط کلی درک نولیبرالی از تقسیم کار ۵۹ تقسیم کار نزد اقتصاددانان و فیلسوفان کالسیک ۶۲ مارکس و نظریهی انحالل تقسیم کار ۶۹ مارکس و گذار از بازار به تولید ۷۰ گذار به بحث علم و ارزشگذاری ۸۳..3. علوم اجتماعی و ارزشگذاری ۸۹ دربارهی رابطهی علم با جامعه ۸۹ علوم اجتماعی و پوزیتیویسم ۹۵ علم چیست ۹۹ رابطهی تئوری و پراتیک ۱۱۲ گذار به بحث هژمونی ۱۱۷.

6 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک.4. هژمونی ۱۲۷ هژمونی از منظر جاناتان ژوزف و»مکتب تنظیم« ۱۲۷ هژمونی ساختاری و هژمونی کارگزار-محور ۱۳۱ پیوند میان هژمونیهای ساختاری و کارگزار-محور ۱۴۳ گذار به بحث روشنفکران ۱۴۷..5. روشنفکر و انواع آن ۱۵۳ جایگاه روشنفکر از منظر فون هایک ۱۵۳ واکاوی درک هایک از روشنفکر و جامعه ۱۶۰ مسئلهی شکاف بین روشنفکر و کارگر ۱۷۲ مقولهی آگاهی نزد مارکس ۱۷۶ مقایسهی اندیشههای لنین و گرامشی در باب مفهوم روشنفکر ۱۸۰ گرامشی روشنفکران و آگاهی متناقض ۱۸۴ روشنفکران ارگانیک کارگری دشواریهای انسجامیابی ۱۸۸ برخی ویژگیهای روشنفکر ارگانیک پرولتاریا و فرودستان اجتماعی ۱۹۳.5.9. آموزش انتقادی و دمکراتیک ۱۹۶ روشنفکران غیرحزبی و احزاب کمونیست ۱۹۹ روشنفکران عمومی و خاص و نقد جامعهی ثبات یافته ۲۰۵. 0. روشنفکران عمومی ۲۰۵ 0.»روشنفکران خاص«و ایدئولوژی تخصصگرایی ۲۰۸ 0. ترکیب»روشنفکر خاص«و»روشنفکر عمومی«: دو راه ۲۱۰.سخن پایانی با اشاراتی به روش ارائهی بحث ۲۲۱.

7 فهرست مطالب پیشگفتار.یادداشت پراکسیس: در ضرورت بازخوانی این دفتر ۱..پیشگفتار مؤلف برای بازنشر این کتاب ۹.

8 ۱ گفتار پیش دفتر این بازخوانی ضرورت در پراکسیس: یادداشت چیزی کتاب یک خوانندهی معموال که باشد آشنا نیز شما برای تجربی دریافت این شاید حاوی کتابی هم قدر هر یعنی نمییابد در مطالعهاش از خود جستجوگری حوزهی فراسوی اثراتی میتواند جایی تا تنها باشد خالقانه ساختاری و بدیع مضمونی دارای و مفید اطالعات او فکری دغدغههای و درونی نیازهای از بخشی با که بگذارد مخاطب بر ماندگار و ی جد مسائل به که متنی اثرگذاری بیرونی شرط مشخص طور به و راستا همین در کند. تالقی مخاطب واقعی بستری بر پیشتر آن محوری پرسشهای که است آن میپردازد اجتماعی در حتی فرهنگیکاالیی همچون میتواند مکتوب اثر یک وگرنه باشد. ساخته درگیر را متوقف رضایت تولید یا سرگرمسازی کارکرد در تنها و شود»مصرف«وسیع نسبتا سطحی با ما متاخر اجتماعی و فرهنگی فضای بیافریند. سیاسی و اجتماعی مازادی بیآنکه بماند میرسند مصرف و تولید از باالیی سطح به م دگرایی م د با که فرهنگی کاالهای دست این مسائل به که کتابی واقعی مخاطبان دامنهی پذیرفت باید قاعدتا نظر این از نیست. بیگانه اب است. محدود بسیار میپردازد حوزهها این به مربوط نظریههای و سیاسی و اجتماعی با بازگردیم فکری دغدغههای و درونی نیازهای آن اجتماعی خاستگاه به اگر حال این

9 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲ مکتوب اثر تاثیرگذاری و مخاطبیابی امکان که میشویم مواجه ماجرا از دیگری سویهی مردم از وسیعی بخشهای معین تاریخی دورهی هر در میدهد: افزایش زیادی حد تا را ساختاری تضادهای با رو این از و دارند مشترکی جایگاه جامعه طبقاتی تقسیمبندی در که اجتماعی هستی لحاظ به مواجهاند مشابهی سیاسی و اقتصادی بحرانهای و مشکالت و و فردی ادراکهای با گیریم هستند مشترک بنیادی دغدغههای و نیازها برخی حامل خود هب لزوما هم اقشار این مشترک دغدغههای و نیازها حتی اما خود. خاص صورتبندیهای نمیشوند. پدیدار باشند آنها طبقاتی جایگاه مستقیم بازتاب که همسان پرسشهایی صورت جامعه هر در حاضر مبارزاتی و انتقادی سن تهای غنای سطح این نهایی تحلیل در بلکه رد جامعه بر حاکم تضادهای از برآمده تنشهای و چالشها که میکند تعیین که است پرسشهایی و ارزشها چه قالب در و درآیند فهم به گفتمانهایی و ایدئولوژیها چه متن گردند. بیان اصوال اجتماعی مسائل حوزهی در کتابی بگوییم که است آن درستتر شد گفته آنچه بر بنا اقشار فکری دغدغههای و نیازها به مشخص اجتماعی-تاریخی زمینهی یک بر میتواند همان در که گردد برخوردار شانس این از نسبت همان به و دهد پاسخ جامعه از معینی فراغت هم و میدهند اهمیت کتابخوانی به هم که کوچکتری بخش میان از و اقشار جمعیامر حوزهی در کتابی یعنی بیابد. خود برای مخاطبانی دارند مطالعه برای نسبی مییابد اجتماعی ستیزهای و پویاییها از پیشدادهای تاریخی بستر در را خود مخاطبان اجتماعی ستیزهای و پیکارها در خود سهم به مخاطبان این بر تاثیراتش واسطهی به و فرزند راستی به اگر و است اجتماعی ماهیتا موجودی کتابی چنین پس میکند. مداخلهگری بدل نظری سالحی به و رفته فراتر فرهنگیکاالی یک سطح از میتواند باشد خود زمان گردد. به پرداخت روش و تحلیلی دستگاه و حاضر متن مضمون به توجه با و درکی چنین مبنای بر رسیدیم کتاب یک قالب در نوشتار مجموعه این بازنشر ضرورت به آن در شده برده کار نظری سالح یافتن صیقل به حدی تا میتواند کتاب این کنونی وضعیت در که داریم باور و رساند. یاری ایران فضای در چپ نیروهای مسالهی دارد. وجود کتاب این بازنشر برای مشخصی دالیل عام زمینهی این بر عالوه اما آن نزدیک پیوند بستر در امروزی جوامع در روشنفکران جایگاه بررسی کتاب این محوری جامعهی در آنها عمیق درهمتنیدگی و مقوله دو هر این اهمیت است. هژمونی مقولهی با

10 ۳ گفتار پیش بیشتر شرح به ادامه در که است مجموعه این بازنشر برای ما انضمامی دلیل ایران امروزی میپردازیم: آن میدهد روشنفکر مقولهی به طبقاتی ماهیتی اساسا سرمایهداری تولید شیوهی که شرایطی در )خواه کارگر طبقهی روشنفکران و بوروژوازی روشنفکران کلی اردوگاه دو به را روشنفکران و در سرمایهداری مناسبات مضاعف رازورزی میکند تقسیم ارگانیک( غیر خواه و ارگانیک جایگاه از منسجمی درک فاقد کارگر طبقهی بالقوهی روشنفکران که میشود موجب ایران روشنفکران حالیکه در گیرند. قرار پراکنده و ضعیف موقعیتی در و باشند خود وظایف و بازتولید در خود رسالتهای به قوا تمام با و کامل خودآگاهی با بورژوازی ارگانیک واجد را ایران در سرمایهداری مناسبات آنچه میکنند. عمل موجود وضع ترمیمگرانهی بر فرهنگی و سیاسی حجابی که است شرایطی مجموعه میکند مضاعف رازورزی خصلت رازورزی متعارف انواع از را حجاب این آنچه و است. کشیده سرمایهداری اقتصادی زیربنای سیاسی استبداد با سرمایه حاکمیت درهمتنیدگی میکند متمایز متروپل( دنیای )در سرمایه و محقق نظامیگری و حکومتی مذهب نظیر قدرتمندی شاخصهای میانجی به که است مییابد. تداوم سیاسی پوپولیسم از اشکالی با دورهای طور به و میشود تثبیت چپ( )تلویحا روشنفکران از الیههایی آن سیاسی انسداد و خفقان شرایط در آنکه نتیجه کردن منتزع و جداسازی با کنند عمل کارگر طبقهی روشنفکران نقش در باید قاعدتا که در یکسویه طور به را خود رسالت آن با همبسته اقتصادی زیربنای از استبدادی روبنای مبارزات چارچوب در را ضروری مبارزهی این که معنی این به میبینند. استبدادی مبارزات پی ستم تحت طبقات مبارزات بسط برای عینی ضرورتی منزلهی به و کارگران طبقاتی در را استبدادی مبارزات انتزاعی اولویتبندی و تفکیک یک مبنای بر بلکه نمیگیرند هک نیروهایی میکنند جستجو دیگری سیاسی جناحهای و نیروها با همبستگی و همراهی و است حاکم طبقهی در درونی سیاسی کشاکشهای از بخشی یا آنان برای مبارزاتی چنین هب است. سرمایهدارانه نظم آرایش تجدید برای ترمیمیافتهای سیاسی الگوی به معطوف یا بیرون انضمامی سیاست پهنهی از آن ضرورتهای و کارگر طبقهی یکسو از ترتیب این مبارزاتی و طبقاتی خودآگاهی بسط برای بالقوه نیروهای دیگر سوی از و میشوند گذاشته مبارزات اینکه ضمن میکنند. خدمت دیگری طبقهی هژمونی بسط به عمل در طبقه این مییابد. متناقضی و بیمارگونه و نحیف کیفیت نیز استبدادی ضد و ن رم صورتکهای متناوب ظهور وضعیت این تداوم مادی بستر سیاسی ساحت در مختلف جناحهای درونی کشاکشهای مسیر در بحرانها تناوب و دولت ساخت در سخت

11 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۴ ظرفهای مجموعه در اساسا شده یاد روشنفکران رو این از است. بوده حاکم بورژوازی ادغام سرمایه ارگانیک روشنفکران از طیفهایی قدرتمند هژمونیک پروژههای و سیاسی ضدهژمونیک رویکرد یک تدارک و طرحریزی به که بیابند را آن فرصت بیآنکه میشوند ضداستبدادی مبارزات که رویکردی بپردازند کارگر طبقهی استرتژیک منافع راستای در باشد. آن از جداییناپذیر بخشی هم جنبش سرمایه بیدادگرانهی استثمار و فراگیر سلطهی وجود با ایران در که پارادوکس این طبقاتی همبستگی و آگاهی و است سیاسی روندهای از افتاده جدا و ضعیف اینچنین کارگری چند هر نیست. توضیح قابل دولتی سرکوب عامل با تنها دارد قرار نازل چنین سطحی در تحرکات قاطع سرکوب ایران در نولیبرالیسم استقرار سالهی( )۲۴ دورهی عام ویژگی یک جمعی مقاومت گونه هر سازماندهی و تشکلیابی زمینهی در چپ و کارگری نیروهای و ضدهژمونیک پروژهی گونه هر فقدان دیگر مهم عامل اما است. بوده سرمایه پیشروی علیه و پراکندگی از ناشی یکسو از فقدان این است. کارگر طبقهی روشنفکری بدنهی سوی از به دیگر سوی از و سازمانیابیست به آنان گرایش عدم و نیروها این تاریخی واگرایی است کارگر طبقهی )بالقوهی( روشنفکران انسجامیابی و رشد مسیر در مانعی خود نوبهی میرساند. یاری چرخه این دوام به و فراگیر و شتابان پیشروی کارگر طبقهی جبههی در بنیادین خالء و ضعف این نتیجهی اجرای است. بوده ایران جامعهی در تاکنون- جنگ از پس سالهای -از نولیبرالیسم پروژهی طرحهای حاشیهی در رفسنجانی» سازندگی»دوران در ویرانگر و تهاجمی پروژهی این تعدیل»طرح عنوان تحت جهانی بازار در ادغام مسیر در و اقتصادی»»بازسازی عظیم به و گشود سرمایه انباشت برای تازهای مجراهای تنها عمل در که خورد کلید ساختاری«انجامید. کار نیروی از اولیه ید خلع نیز و بورژوازی جدید الیههای ظهور خصوصیسازی و اقتصادی تعدیل طرحهای تداوم ضمن خاتمی اصالحات دورهی در سپس از بیشتر ید خلع و نوظهور بورژوازی سریع رشد و رانتی انباشت فرآیند با که ملی منابع زیرساختهای فرهنگی-ایدئولوژیک و سیاسی-حقوقی ساحت دو در بود همراه کار نیروی سالهی ۸ دورهی در نظامیگری با شد. فراهم نولیبرالیسم بیشتر گسترش برای الزم سپری را خود زورمندانهی تحمیل و جهشی بسط مرحلهی ایرانی نولیبرالیسم احمدینژاد بود همراه سرمایه انباشت برای تازهای مقصدهای و مسیرها توامان ایجاد با که کرد دولت با اینک بود. برخوردار نیز عدالتمحور پوپولیستی شعارهای کمکی پوشش از و است شده آغاز نولیبرالی سیاستهای تثبیت جهت در مهمی سیاسی پوستاندازی روحانی

12 ۵ گفتار پیش بورژوازی مختلف جناحهای در درون-طبقاتی همسازی یکی آن اصلی مشخصههای که پوپولیسم از تازهای شکل بر تکیه با پاییندست در تحمیلی وفاق سیاست دیگری و حاکم تازه جنگ این پیشبرد برای فرهنگی تدارک و ایدئولوژیک زمینهسازیهای است. سیاسی طرح با تاکنون تنها نه که میگیرد( )و گرفته انجام هژمونیکی پروژههای چارچوب در چالش به کارگر طبقهی روشنفکران و چپ نیروهای سوی از ضدهژمونیک و بدیل پروژههای این از بخشی حمایت از متاسفانه شد ذکر پیشتر که دالیلی به بلکه است نشده گرفته است. بوده برخوردار نیز نیروها اینک که جامعه رسمی فضای بر حاکم روشنفکرستیزی مالوف پدیدهی کنار در اینها همهی جا به روشنفکرستیزی بقایای نیز و میشود تئوریزه تازهای قالب در نولیبرال نخبگان سوی از تعمق و بازنگری اهمیت بیانگر خوبی به چپ فعالین و کارگری جنبش از بخشی در مانده بازنگری این مسیر در مفیدی گام کتاب این بازنشر امیدواریم است.»روشنفکری«مفهوم در روشنفکران توسط ضدهژمونیک مبارزات تدارک ضرورت بتواند خود سهم به و باشد سازد. برجسته را کارگر طبقهی میرسد بدان کتاب از بخش هر در مؤلف که نتایجی مضمون و تحلیلی محتوای از فارغ اما و نظری کار در دیالکتیکیروششناسی میآموزیم متن روش و ساختار از که آنچه عمیقتر و جامعتر نگاهی به دستیابی برای مارکسیست و چپ نیروهای که است پژوهشی خوبی نمونهی کتاب این ما باور به دارند. نیاز آن به چیز هر از بیش اجتماعی مسائل به این شرح به ادامه در که میکند عرضه را بررسی مورد موضوع به دیالکتیکی رویکرد از میپردازیم: مدعا میکوشد ایرانی نولیبرالیسم شاخص چهرههای برخی مکرر داعیههای به پاسخ در نوشتار این مادی جایگاه مولف کار این برای دهد. قرار نظری کنکاش مورد را»روشنفکر«پدیدهی خاستگاه که برسد مقولههایی و حوزهها به تا میکاود اجتماعی سپهر کلیت در را پدیده این از وی برمیسازند. را آنان اجتماعی-سیاسی کارکردهای و جایگاهها و روشنفکران وجودی روشنفکران ویژهی اجتماعی جایگاه ایجاد برای شاخصی عنوان به ذهنی«و یدی کار»تقسیم در را کاری تقسیم چنین که میپردازد مناسباتی و شرایط واکاوی به زودی به اما میآغازد یدی-پراتیک کار نیروی تولید با همزمان که مناسباتی میسازند ضروری امروزی جوامع میکند. تحمیل آن بر را اجتماعی نظم سلسلهمراتب قعر در جایگاهی آن به وابستگی و اینجا در میرسد. سرمایهداری تولید شیوهی دل در اجتماعی«کار تقسیم»نظام به پس آشکار آن ملزومات و تولید سپهر در حوزهها این متخصصان جایگاه و ذهنی کار کارکردهای

13 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۶ علمی-ذهنی متخصص نیروی رابطهی کارکردها این گسترهی در حال عین در و میشود و»علم مقولهی انتقادی بررسی به پس میشود. گرفته پرسش به سرمایهداری نظم کلیت با علمی کار علمی-ذهنی کار به وابستگی عین در حاکم نظم که چرا میرسیم ارزشگذاری«تنها را سیاستگذاریها و هنجارها تعیین و کار«( )»انجام میخواهد ارزشگذاری از فارغ را )بازوهای حاکم طبقهی تسلط با تالقی پی در اینجا از میداند. سیاستمداران صالحیت در یعنی میرسیم»هژمونی«مقولهی به اجتماعی بازتولید و تولید روند کل بر سرمایه( انسانی ترمیم به معطوف یکسو از هژمونی فراگیر. تسلط این تضمین و تأمین ابزار مهمترین معطوف دیگر سوی از و زیربناست خود-پوییهای روند در روبنا و زیربنا شکافهای است. اجتماعی کارگزارن آگاهانهی دخالت طریق از اجتماعی وفاق ایجاد سازوکارهای به فعالیت یا بهکارگیری نیازمند کارگزار-محور و ساختاری سطح دو هر در هژمونی تأمین )ضدهژمونی( هژمونی با مقابله روندهای ترتیب همین به است. سرمایه ارگانیک روشنفکران مقولهی به دیگر بار پس است. پرولتاریا ارگانیک روشنفکران فعال دخالتگری مستلزم نیز بازگشتی بحث پایان نقطهی که هگلیچرخهای در اصطالحا اما بازمیگردیم روشنفکران مقولهی کارکردهای از آنچه هر اکنون غنیتر. منظری از آن آغازین نقطهی به است دستمایهی آموختیم سرمایهداری نظام اجزای سایر با آن درونی پیوندهای و روشنفکری میگیرد. قرار آنان جایگاههای و روشنفکران دستهبندی و روشنفکر مقولهی عمیقتر بررسی و دستهبندی و تعاریف اینک که میکند تضمین شد طی که جستجوگرانهای طوالنی مسیر هک جایی نیز و نباشند دلبخواهی و ذهنی گزارههایی روشنفکر مقولهی از نهایی ارزیابیهای برشمرده رهاییبخش مبارزات با روشنفکران از اقشاری همسویی ضرورتهای و امکانات رتوریک یا تجویزی رویکردی از ناشی نه باشند علمی تحلیل از برآمده گزارههایی میشوند اخالقی. واقعیت بیرونی الیههای از روشنفکر پدیدهی جامع بررسی برای نوشتار این ترتیب این به پیش از بیش خود حرکت مسیر در و میکند گذر آن زیرین ساختارهای به )پدیدارها( بررسی اینجا در میسازد. آشکار را آن کاربست خالق شیوههای و»نظریه«عنصر اهمیت دیالکتیکی روش ترجمان جامعه کلی ت با آنها متقابل وابستگی در اجزا درونی روابط مارکسیستی دانش غنای پشتوانهی همواره که است روشی همان این و است. نظری پژوهش است. بوده متن ویرایش و بازبینی در فروتنانهاش همراهی برای اسدپور فروغ گرامی مولف از پایان در داریم امید سپاسگزاریم. صمیمانه نگاشتند اثر این بازنشر بر که ارزشمندی مقدمهی نیز و

14 ۷ پیش گفتار که بازنشر این کتاب ادای د ین کوچک ما به تالشها و پژوهشهای روشنگرانهی ایشان باشد. ذکر این نکته هم الزم است که این دفتر نخستین بار در سال ۱۳۸۷ از سوی رفقای نشریهی سامان نو منتشر گردید که آن متن )سامان نو شمارهی ۶ پاییز ۱۳۸۷( مبنای ویرایش و آمادهسازی کتاب حاضر بوده است. ضمن قدردانی از تالشهای ارزندهی این عزیزان در جهت ارتقای نظری جنبش کمونیستی ایران امیدواریم بازنشر این دفتر نیز گامی در همین مسیر باشد. خرداد ماه ۱۳۹۳ هستهی کمونیستی پراکسیس

15 ۸ روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک

16 ۹ پیش گفتار پیشگفتار مؤلف برای بازنشر این کتاب تا به کسالت زرد تابستان پناه آریم دل شکسته به ترک کوه گفتیم چند روز پیش از اینکه از من خواسته شود که مقدمهای بر مجموعه مقاالت»روشنفکران و پروژههای ضدهژمونیک«بنویسم تا به شکل کتابچهای در فضای اینترنتی بازنشر یابد به نحوی اتفاقی فیلم مالیخولیا اثرکارگردان بزرگ دانمارکی الرس فونتریا را از تلویزیون دیده بودم. از آنجا که این فیلم مرا به خود مشغول داشته بود هنگام تهیهی این مقدمه با گشادهدستی به ذهنم مجال دادم تا از برداشتها و )بیش(تفسیرهای خود از این فیلم در فرایند نوشتن بهره بگیرد. نتیجهی کار متنی است که در پیش رو دارید. کسانی که این فیلم را دیدهاند میدانند که فیلم با صحنههای بسیار زیبایی از سقوط سیارکی به نام مالیخولیا در زمین آغاز میشود. دختری با نشانهها و حاالت مالیخولیایی به نام جاستین در فیلم نقش اول را بازی میکند که در حال ازدواج با مرد جوان و خوشچهرهای است. این

17 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۰ است. دیگری قرار از موضوع که میشود روشن زودی به ولی یکدیگرند دلباختهی ظاهرا دو گرانقیمت عروسی این هزینههای که است ثروتمندی بسیار مرد جاستین شوهرخواهر جان موضوع این فیلم از صحنهای در او است. پرداخته را آن نمایشهای و صحنهآراییها تمام و سنگین هزینههای و زحمات این پاس به که میخواهد او از و میکند یادآوری جاستین به را وعدهی به نمیتواند اما میدهد قول نیز جاستین باشد. خوشبخت تا کند تالش دستکم او اتاق به خواهرش کودک خواباندن بهانهی به و میگریزد خود عروسی از کند. وفا خود و میگذارد دستش کف در را او آیندهی ثروت از عکسی که داماد دست از میبرد. پناه روحی نوسانات از خسته داماد میکند. فرار نکند دور خود از را عکس این تا میخواهد او از هم جاستین پدر میرود. خود راه به سرانجام او به خود تسلیم از دائمیاش فرار و جاستین بیاعتنایی زدن حرف برای دخترش خواستهی به و میگریزد او دست از خود نوبهی به میگوید. خود ازدواج تلخ تجربهی از و میریزد هم به را عروسی مادرش میدهد. نشان نمایش تا میکنند را خود تالش همهی جاستین شوهرخواهر و )کلیر( خواهر یعنی میزبانها مهمانان سرگرمی جاستین نامتعادل حاالت و خانوادگی رسواییهای و بیابد ادامه عروسی زمین با مالیخولیا سیارک محتمل تصادم خبر که است این جالب موضوع نکند. مختل را رد نمیکند. ایجاد تغییری هیچ میبینیم فیلم در که افرادی زندگیسبک و برنامهها در چنان بودند. مشغول خود نقش ایفای به کشتی غرق لحظهی تا نوازندگان نیز تایتانیک فیلم چیز همه نمیآورد ابرو به خم هولناک خبر این خاطر به کسی نیز اینجا شدهایم! تربیت نزدیک تا میکند دعوت را مهمانان حتی جاستین خواهر شوهر میرود. پیش برنامه مطابق عقالنیت تجلی جان ببرند. لذت و کنند تماشا او تلسکوپ از را زمین به مالیخولیا شدن وقوع برای لیبرالی خوشبینانهی انتظار بازنمایی او است. ما دوران علمباور سادهلوحانهی و خوبی به نهایت در چیز همه که این انتظار است. آن گواه تلسکوپاش که است معجزه دارد. او کاذبآگاهی از نشان که میدهد شادمانی و آرامش او به مییابد پایان خوشی روزمره زندگی راحت و مرفه و آرام برکهی در سنگاندازی گونه هیچ هم دلیل همین به و حساسیتها و جاستین دست از نمیپذیرد. را عقالنی-علمیاش )لذتجویی( هدونیسم و عرف و قواعد به که خودش( )مادرزن جاستین مادر دست از میشود. عصبی او نوسانات بیرون اقامتگاهشان از را او وسایل و میآید ستوه به نمیگذارد احترام مهمانی در رایج دستمایهی را زمین بر مالیخولیا سقوط میکند. آرام را کلیر همسرش نگرانیهای میریزد. از مالیخولیا عبور روز دو-سه-چند این با مقابله برای میکند. خود مهمانان سرگرمی و تفریح وقت همهی نیاید. پیش مشکلی برق موقتی قطع با تا میخرد قوه چراغ و آذوقه زمین کنار»عقلگرایی از شاخصی نمونهی او است. خویش اطرافیان روحیهی و فضا مدیریت حال در

18 ۱۱ گفتار پیش پس است خوب چیز همه میرود. خود راه به چیز همه دارد باور که است لیبرال«علمباور لیبرالی عقالنیت بزند. هم به خود بدخلقی و بیماری و هیستری با را وضعیت این نباید کسی زا مانع که دارد فلجکنندهای و انفعالی قانعکننده حالت چنان او علمی مضحک خوشبینی و کنند. کسب روحی آمادگی رو پیش تلخ واقعیت با مواجهه برای اطرافیانش که میشود آن این در چیز همه بودن سرگرمکننده و وضعیت ثبات به باور برای رایج عقالنیت بازنمایی او آن ویرانگر سقوط که این با باشد. زمین بر مالیخولیا سیارک سقوط اگر حتی است جهان لحظهی آخرین تا و میبندد موضوع این بر چشم جان است جدی امکانی زمین بر سیارک اب کلیر بیاورد. در سر واقعیت از او که نمیگذارد و میفریبد را کلیر همسرش زندگیاش پیشگوییهای به که میگیرد تصمیم زمین به مالیخولیا نزدیکی از ناشی نفس تنگی وجود هنوز ناخوشایند اخبار همهی و پیشبینیها تمام رغم به جان کند. باور جان خوشبینانهی معجزهای وقوع تلسکوپاش پشت از که میکشد انتظار خود لیبرالی محدود عقالنیت با روحی تعادل فقدان با که دختری همان جاستین به او زمین. از سیارک شدن دور ببیند را نمایان سرگشتهاش رفتارهای در و چشمهایش در ناگهان به که عمیقی ماتمزدگی با و خود هک میکند حکم است ما عصر انحطاط اجتماعی هیروگلیف چشمهایش که همان میشود رویکرد اینجا در نشود«. مضطرب و باشد»آرام که میخواهد هم کلیر از باشدخوشبخت مه ایدئولوژیکاش دستگاه و دم و دولت به ندارد. معاصر مثبت روانشناسی از کم چیزی او بحرانهای که زیرا ندهند راه خود به اضطراب میخواهند مردم از که نیست بیشباهت و اضطراب بدون را زیست محیط غمانگیز ویرانی و اقتصادی-اجتماعی سیاسی- فاجعهبار گذارد. خواهند سر پشت خوشی و خوبی به آنها فرماندهی زیر بازنمایی را بورژوایی زنانگی و پراگماتیسم است. فداکار و مهربان زن دو این از یکی کلیر حال این با او. علم و ثروت و مرد به وابستگی پذیرفتن آوردن بچه ازدواج میکند به دائمی نیازی رو این از و میکند حس خود وجود اعماق در را ناایمنی و ترس تجربهی از جاستین دیگر خواهر ببخشد. معنا او برای را هستی و بدهد آرامش او به تا دارد مرد پریشانی خستگی همهی با ناخوشایندش رفتارهای همهی با است. آزاد تعلقات همهی قید وان کنار که میبینیم لحظاتی -در میگذارد اثر هم او جسم بر که روحیاش ناتوانی و با بپوشد- لباس و برود حمام خواهرش کمک بدون نمیتواند و میافتد زمین روی حمام این جان که میبیندچیزها خود بیماری در پرآشوباش زندگی ریختگی درهم همهی نیست. دیدنش به قادر خود تلسکوپ با طبیعی علوم به خوشبینی نمایندهی عقالنی مرد نمیتواند است. رهاییبخش حال عین در و بیمار غیرطبیعی گرایشهای نمایندهی جاستین هم را او»زمینی«زندگی از مرحله آخرین حال عین در عروسی بیاورد. تاب را زندگی این

19 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۲ طغیان میکند سرریز خود ساحل از را او که است قطرهای همان این میگذارد. نمایش به انقالبی رمانهای در معموال که نیست طغیانهایی دست آن از او طغیان چه اگر میکند او دارد. فرادست طبقات و مرفه جوامع روزمرگی و فرهنگ به رو او طغیان میخوانیم.»خوشبخت«حال این با و نمیکند حس مادی و مالی بیپناهی نیست فقیر نیست گرسنه زندگیاش میکشد. بیماری به کارش که چنان میدهد آزار سخت را او چیزی نیست. هم مینمایاند. خود در را زندگی هزار-تکهگی که است تکه هزار شخصیتی است قطعه قطعه از بهتر حال این با نیست آوانگارد یا انقالبی شخصیت یک برای الگو بهترین او اگرچه شده بدی جای»زمین که میداند است یافته معرفتیرهایی دستکم میبیند. دیگران رد نمیدهد. نشان را راهی کنارهگیری( و شدن )بیمار فردی راهحلهای جز اگرچه است«را مهمانی برانگیخته و خشمگین نیز او و میکند اهانت کارفرمایش به عروسی شب همان خوشبخت تا باشد داشته باید که چیزهایی تمام میشود. بیکار رسما جاستین و میکند ترک تبلیغاتی( بنگاه )کارمند زمانه پسند مورد»»خالق شغل ازدواج میکند: نفی را شود تلقی میرود انتظار ما از که رایجی اخالقمندی و وظایف همهی خالصه و مالی استقالل و درآمد میتواند آیا بزند پا پشت همه این به کنونی دنیای در کسی اگر بپذیریم. و بگیریم عهده به شود تلقی»سالم«اصوال در را جان تا میگیرد کمک بیمار واژهی از جان به او رفتارهای توضیح برای خواهرش که این برای. 1 است«بیمار»جاستین میگوید: و کند مهربان جاستین به نسبت داوریهایش نمایندهی اینجا در که»م رد«باید شود تحمل جاستین جان و تن بیکالم و خاموش شورش نباید کسی دارد. نیاز حمایت به و است بیمار او که کند باور است علم و ثروت قدرت زندگیسبک به جاستین بیماری که بگوید او به و بریزد هم بر را زندگی از جان تصویر دارد. ربط فرادست طبقات بهویژه و زمین کرهی ساکنین میکند. جلب را ما توجه فیلم این در هم آیندهاش همسر و جاستین بین پیوند و سکسوالیته میشود هدایت خاصی نهادهای سمت به هم هنور انسانی میل چگونه که میدهد نشان فیلم رد میگردد. دستآموز ویژهای نمایشی آیینهای با و میخورد گره خاصی غایتهای به عروسی شب در دستکم مرد و زن نمیتواند. جاستین اما بود شاد باید عروسی هنگام هدونیسم میان در او بیقراری و سرگشتگی نمیتواند. هم را این جاستین اما یکدیگرند مال به را تضادی است همانها از یکی هم او خود که است فراگرفته را اطرافش که بیمغزی تنها / کنیم می گذر اجساد اینهمه برابر از چون تا / بود ویژه روزی را مردگان جهان این در کاش 1. )شاملو(. است... بیداد تعفن / است جهان گند پ رآزار این / نگیریم بینی برابر دستمالی

20 ۱۳ گفتار پیش میانهی در گوشت تکه دو شوق و شور از تهی همآغوشی جز معنایی سکسوالیته میکشد. رخ حالت در خواه شود انجام نهادی و رسمی قراردادهای با مطابق خواه ندارد. فاجعه وقوع دست از را معنایش حالت دو هر در باشد اتفاقی فردی با باغ میان در سرگشتگی و کالفگی»عشرتی در و میگریزند روزمره مرگ از که صرفاند هستندهی دو تن دو است. داده عروس خصوصی اتاق به نخست حالت در سکسوالیته میاندازند. چنگ یکدیگر در بینشاط«میگذارد عروس دست کف آینده دارایی از را عکسی داماد میشود کشیده عقب داماد و سرگشتگی نمیداند چیزی زن بیقراری از میکند. طلب بسیار ادب با را او تن مقابل در و ترکاش میکند دریغ او از را این زن که وقتی و میفهمد را زن تن عشق از نمیفهمد را او نتیجه در و چمنزار میان در و است )!( خودانگیخته که هم دوم حالت در سکسوالیته میکند. بیمعنا و مکانیکی باز میبیند( را صحنه هم داماد )حتی میافتد اتفاق همگان دید مقابل و آزادی دادهایم انجام که سکسوال خودرهانی همهی با آزادبودگیمان همهی با است. عمل مکانیکی از که هنگامی حتی تنهایمان بودیم آموخته اگر نیاموختهایم. هنوز را رهایی خواب اتاق در نه نیست. کار در اصالتی نمیکردند. عمل مکانیکی هم باز میزنند تن کردن برنامهریزی خواه نیست تنها آمیزش در واقعی شوری همگانی. فضای در نه و خصوصی اتفاقی. و خودانگیخته یا باشد نهادی و شده نیست روری س سنت سفرهی این از نصیب مرا که حسرتا 2 نیست شوری مستی بدین مرا که شگفتا چنان فضایی در که میدهد نشان خوبی به فیلم است. انداخته چنگ چیز همه در مرگ ببرد. در به سالم جان نمیتواند انسانی میل و اروس اصالت فاقد چنان فضایی در دلمرده هبرجت را مدرن جامعهی در تاریخی مرحلهی دو همزمانشدگی میتوان صحنهها این در هک نقدهایی همهی با است آن آیینهای و مراسم و ازدواج نهاد نخست مرحلهی کرد: جان و تن کشیدن بند در ازدواج دارند. و داشته آن به چپها و لیبرتارینها فمینیستها از اروس و سکسوالیته منع و خواب اتاق چاردیواری در آنان میل کردن محدود و نفر دو بعدی مرحلهی است. زن بهویژه و انسان دو شخصیت کردن مثله است همگانی عرصهی موهن شکلی در را خود میگیرد پشتی در از خود بازگشت با سکسوالیته که است انتقامی م هر میکند نقش ایفای همگان دید مقابل در عمومی محل در میگذارد نمایش معرض به اما میزند. پا پشت رایج بندهای و قید به میکند. همگانی را خود میزند جا همه بر را خود شاملو احمد 2.

21 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۴ مکانهای به آن آوردن و تکهمسری خصوصی سکسوالیتهی به زدن پا پشت روزگاری اگر حاال رهاییبخش و آوانگاردیستی عملی و بود رایج بندهای و قید از آن کردن آزاد عمومی سوی از زیرا است. شده تبدیل معنا از تهی عملی به رهایی از کاریکاتوری به هم یک این نه جاستین است. شده تبدیل رهایی به میل فرونشاندن برای دیگر وسیلهای به مستقر نظم و بیقید و خودانگیخته حالت در نه و داماد و عروس خواب اتاق بستهی درهای پشت در مالیخولیا سقوط مانع هم وضعیت دو این از کدام هیچ نمیکند. حس را اروس و عشق بند بیمعنا سراسر زندگی این در نمایش سراسر زندگی این در جاستین نمیشوند. زمین بر سیاسی»مرگ مرگ وقتی و میبیند چشم به را شخصیاش مرگ میکند. تجربه را مرگ سادهتر میبیند بهتر آنکه میرسد فرا میشناسیماش که گونه بدان زمین» اجتماعی و نیست. تحملپذیر زمین کنونی وضعیت که میدانست پیشتر او میشود. مرگ پذیرای مالیخولیایی یا لیبرتارینی خودانگیختهی شورش آن از نارضایتی و ازدواج صحنهها: این در سقوط شدن بارز و وضعیت شدن حاد بینشاط عشرت این بودن مکانیکی از نارضایتی و جاستین شخصیت شدن یکپارچهتر و شدن آرامتر سرانجام و زمین بر مالیخولیا قطعی این میشوند. تصویر متوالی نحوی به که میدهند نشان را او شخصی زندگی از مرحله سه دنیا به که ساختارهایی در ابتدا است. آمده یا میاید پیش ما از بسیاری برای وضعیت ات میدهند سوقمان میکنندخرجمان اطرافیانمان هستیم استقراریابی خواهان آمدهایم متحقق را قابلیتهایمان تا بیابیم»خالق«شغلی بخوانیم درس بپذیریم را مستقر وضعیت بدهیم. ادامه موفق و آبرومندانه و بکنیم مناسبی ازدواج کنیم دریافت باالیی مزد کنیم قراردادها و نهادها این علیه سپس بدهیم. پرورش ترتیب همین به نیز را بعدی نسل و بندها و قید به مییازیم. آن نظایر و عشقی سکسوال آزمایشهای به دست میکنیم. طغیان ار احساسی و فردی خودانگیختگیهای میزنیم. پا پشت متعارف بورژوایی اخالقمندی و تعریفهای و قالبها در شدن جا از زدن تن ناگهانی و آنی شورشهای میکنیم تجربه بزرگتر شورش و دگرگونی این برسد. راه از هم بزرگتری دگرگونی شاید بعد و رایج. قابلیتهای ما نیازهای ما وجود بخش درونیترین حتی درمییابیم که میرسد فرا زمانی هیچ از است. گشته دستآموز بیانی به و شده تبدیل موجود نظم چرخدندههای به همه ما باید است بازار خدمت در همه ما خالقیتهای نمیبریم. لذت کلمه واقعی معنای به چیز ام میشود. دستکاری هم ما سکسوالیتهی حتی بیابد. ترجمان کارفرما سود و پول زبان به هنگام اکنون میشوند. کشیده دیگر جایی از نخها میکنیم تبییناش و تعریف که نیستیم دادن تن راه از وضعیت درون از امتیاز کسب سر بر بیپایان رقابت این از شستن دست خطرناک پرسش به پرداختن و گرفتن تصمیم هنگام اکنون است مقتضیاتش و معیارها به

22 ۱۵ گفتار پیش شخصی»مرگ«آزمون دشوارترین مرحله این از عبور حال این با است. کرد«میتوان»چه به که نحوهای به زیستن است راه یک آن با مخالفت و مستقر وضعیت از بریدن است. بحث را گزینه دو این از یک هیچ فیلم است. راه یک هم باشد مستقر وضعیت موازات شخصی تصمیمهای امکان که حاد چنان هستیم روبرو حادی وضعیت با زیرا نمیکند. دست برای ندارد. وجود زندگی سبک سر بر تصمیمگیری امکان دیگر میکند. سلب را است. شده دیر مدرن جامعهی بتوارهی بزرگترین این انتخاب به یازیدن و احساسات پوستهی از خزیدن بیرون غریزه به میل به لذت به زدن پا پشت دلیل تعریف باریک و تنگ معنایی در را خودرهانی که شخصی ناگهانی شورشهای و سرکشیها خود دارد: پاسخ یک فیلم چیست میکند جاستین که حدی همین در حتی میکنند دنیا به ساختارهایی در ما که این با تویش. در تو داالنهای همهی با روزمره زندگی بازتولید به معموال ساختارها این دل در آزادی و ضرورت بین بازی علت به و میآییم وضعیت این بازتولید به بیمیلی متوجه هم نادری چندان نه موارد در اما میپردازیم آنها هب میافتد. اتفاق جاستین برای که است چیزی همان این میزنیم. باز سر آن از و میشویم به بیرون از»آگاهی عبارتی به میبیند«.»چیزها چون میشود گرفتار مالیخولیایی حاالت میدهد شکل را ما روزمرهی که وضعیتی خود درون از آگاهی نمیشود«. برده مردم ذهن ارگانیک و آوانگارد روشنفکر نقش باشد. پرتناقضی و مبهم آگاهی چند هر میشود متولد جامع نسبتا و بزرگ تصویری خلق و مفاهیم به بخشیدن صیقل و ابهام زدودن است قرار باشد. واقعیت از به آن اثر بر شخص میگیرد. سرچشمه بزرگ فقدان یک از که است بزرگی اندوه مالیخولیا دوجو ابراز به عالقهای میدهد. نشان خود از را ماتمزدگی نشانههای و میخزد خود درون میکند خوشحال را دیگران که آنچه و خود اطرافیان به ندارد مرسوم نقشهای ایفاگری و نمیدارد مشغول خود به چندان را انسانها زندگی معنای که جامعهای در میشود. بیتفاوت اندوهگین فرد است. نگذاشته چیزهادیدن برای نیرویی و فرصت روزمره روتین زندگی است خوشبین علم مزاحم است دیگران سرور و جشن و پایکوبی مزاحم ماتمزده درونگرای که بداند نمیتواند»ببیند«نمیتواند تلسکوپ میانجی به هم آن لحظه آخرین تا جز که دست از بر ما اندوهگین فرد جاستین دارد. وجود ما وضعیت در نادرست شدت به چیزی جامع معنای درک دنبال به روانپزشکی و روانشناسی صنایع اما میکند. سوگواری معنا رفتن بحران نشانههای و تناقضها و تضادها همهی میخواهند بلکه نیستند انسانی وضعیت این تا شفا قابل بیماریای بخوانند بیماری را فاجعه و بحران نشانههای بزنند. جا»بیماری«را

23 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۶ است بزرگ چنان فقدان گاهی اما برگردد. خود»شاد«و»نرمال«حالت به دوباره چیز همه میکند. له خود وزن زیر را زمین که است وخیم چنان بیماری میکند نابود را زمین که گونه هر پذیرفتن از هم همین برای است نزدیک کار پایان که میداند احتماال جاستین چیز همه تا میکشد انتظار خود نوبهی به نیز او میزند. تن نمایشی هر در بازی و نقش در معنا»فقدان زیرا ندارد دادن دست از برای چیزی که است کسی تنها برسد. پایان به نمیکند وحشت زمین احتمالی ویرانی خبر از است. گرفته او از را چیز همه پیشتر زمین«هک نمیبینی»مگر که میدهد توضیح خواهرش شگفتزدگی برابر در و نمیشود سراسیمه با زمانیآخر وحشتبار دنیای در که است او فیلم پایان در است«بدی جای زمین سه جمع که حالی در و میکند آرام را خواهرش کودک خود رفتار متانت و روحی آرامش و زمین محتوم مرگ استقبال به میکند هدایت را کلیر( کودک و خواهر )دو نفریشان برای زیبایی بازی به لحظاتی برای را آن ساکنان و زمین ناگزیر مرگ میرود. آن ساکنان کلیر به لحظه آخرین تا جان او برخالف میگوید. آمین مرگ به و میکند تبدیل کودک برخورد ناگزیری با تلسکوپاش میان از که هنگامی سپس و میدهد دروغین دلداری از را دیگران که این بدون سروصدایی هیچ بی میشود روبرو مالیخولیا سیارک و زمین را همسری و میدهد پایان خود زندگی به کند آگاه است انتظارشان در که سرنوشتی رها خود حال به تنها کودکشان با بود بسته امید او دلداریهای به لحظه آخرین تا که به باستان یونان کاکوس قصهی بیان با را اقتصاد علم دانشمندان هم مارکس میکند. هب نمیتوانند آن وارونهی تفسیر و وارونه وضعیت مشاهدهی جز که چرا میگیرد تمسخر کنند. ارائه بامعنا پاسخی روحی و فکری کمک نیازمند مردمان تن آن به باید بشریت که میکنم تلقی ناگزیری مرگ معنای به را زمین انهدام و مرگ من شود. تبرئه است خواهر)برادر(کشی که خود آغازینگناه از بتواند تا بدهد نپنداری بیبایست را قیلوله تا حیات ترجمان اینک گفتم 3 نیست پایان مرگ که دانستم آنگاه ادبیات در معموال که آنگونه انقالبی شخصیتی با رایج رسم به انقالبی روایتی با فیلم این در اجتماعی مناسبات بر خودآگاه گونهای به که فردی نیستیم روبرو میشناسیم تئاتر و فیلم و اما ناخواسته 4 مرگی به خود و میگسلد آنها از میگیرد چالش به را آنها میشورد رایج شاملو احمد 3. آگاهانند. خود مرگ چرا به آنان / زندگانیم بیچرا ما خواند: می برایشان شاملو که نوع همان از 4.

24 ۱۷ گفتار پیش است. مرگ ناگزیری است توجه قابل فیلم این در نظرم به آنچه اما میسپارد. تن ضروری ایفای شایستهی که آن برای کارگر طبقهی که بودند نوشته انگلس و مارکس که همانطور و صرف هستندگی را خود کند عبور متعددی مراحل از باید گردد خود تاریخی نقش این به تا کند بیرونی و درونی انقالب دستمایهی را آن و کند نفی را خویش ناخودآگاه داشت. نخواهد پیشین نظم با شباهتی که نظمی گردد. نو نظمی شایستهی بتواند ترتیب با که جدیدی نظم آمد. نخواهد دست به صندوقها در رای انداختن با که جدیدی نظم ما از که روزمره روتین وظایف انجام با و 5 مالیات«پرداختن با قرمز چراغ پشت»ایستادن زا ناشی اندوه این مالیخولیا زیرا میمیرد زمین نیز اینجا در شد. نخواهد زاده میرود انتظار صرف هستی بیمعنایی این که چرا میکند. رد خ خود وزن زیر را آن تراژیک و بزرگ فقدانی گرسنگی نعمت وفور میانهی در انسان میلیاردها که هنگامی زیرا شود. نفی باید زمین در چاقی دچار ناسالم و آشغال غذای خوردن از انسان اندی و میلیارد که هنگامی میکشند میپردازند را بیمعنایی این بهای جهان جای همهی در کودکان که هنگامی هستند مفرط تازه هوای درونی آرامش روحی و جسمانی امنیت صلح نمیآید یادمان دیگر که وقتی و 6 کردهایم خو خود اطراف در مرگ به دیگر که وقتی چیست سالم انسان و سالم طبیعت نمیتوان زمین روی زندگی برای هم معنایی نمیدهد تکانمان حقیقتا فاجعهای هیچ دیدن پایکوبی به همچنان ما و است کرده رخنه جا همه در که است مرگ همان این شد. متصور محتوم مرگ این پذیرش آمادهی»بیمار«فرد هستیم. مشغول یکدیگر استخوانهای روی بر بهتری حال نیز او میشود نزدیکتر و محتملتر زمین بر سیارک سقوط چه هر و است م رد باید نیست دیگری راه را. زندگان بین در مرگ رقص این میبیند بهتر او زیرا مییابد. تابوی معاصر جامعهی در مرگ کرد. آغاز زندگی دیگر تمدنی در دیگر سطحی در نو از تا در مرگ به میکند. بیداد ما دنیای در که است چیزی همان حال این با و است بزرگی کلیر همچون بمیریم باید میگویند ما به که هنگامی حال این با و کردهایم عادت زندگی حالی در میشویم. اضطراب دستخوش فرزندانمان نجات برای و میریزیم اشک بیتابانه کام به خودمان با هم را بعدی نسل که بد چه مردهایم. هم پیشتر ما جاستین نظر از که بزرگتر این از بیمسئولیتی میدهیم. باد به خود همراه نیز را آینده و میفرستیم مرگ طبیعت عمل سوژهی اما است روزمره زندگی و معمولی مردم فیلم این در تحلیل سوژهی ماتریکس. فیلم از برگرفته 5. اردو اردو عزای در تا باید می اشک دریا چند / بردریدند تنها و هست نیز تبسم برای دندان دانستند می 6. )شاملو(. بشوریم. نابکاری دوزخ دوزخ این بر تا است الزم نفرت مایه چه / بگرییم مرده

25 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۸ به بیرونی طبیعت و انسانی شدهی سرکوب درونی طبیعت گفت بتوان شاید )اگرچه است هالیوود از قهرمانی یا کشتیاش با نوح نمیشود. متصور را منجیای فیلم آمدهاند(. هم کمک وضعیت با مقابله برای را مردم نیروهای نه فیلم بدهد. نجات را ما که نیست انتظارمان در نمایندهی کرد. باید کمکش که است راه در منجیای که میگوید آنان به نه و میکند بسیج در نمیتواند او است. شده در به میدان از خود دست با خود جان قدیمی نظم تمام و تام از مردانی که آینده نسل و هستند زنان بیشتر که»مردم«باشد. داشته جایی جدید نظم هستند. گفتم سخن آن از باال در که دست آن از»مرگ«ی پذیرای باشند باید دیگر نوع توصیف برای مناسبی واژهی سیاسی-اجتماعی مرگ که است ناشناخته چنان جدید وضعیت روحی- جهشی باید و است گشوده دهان زمین پیشاروی ناشناختهای وضعیت باشد. باید آن داد. انجام آن سوی به رو جسمانی و عاطفی واقعی خودبیگانگی از که جایی همان روزمره زندگی است: گرفته هدف را خوبی جای فیلم در ماهی همچون ما که رودخانهای همان شود. آشنازدایی باید که جایی همان دارد جریان آشنا مگر زندگی این زوایای همهی با میدانیم.»انضمامی«اش سخت و میکنیم شنا آن آشنا خود زندگی زوایای همهی با که میدهد نشان ما به جاستین نیستیم. آشنا نه نیستیم سخت مییابیم آشنایش و طبیعی که زندگی این است. انتزاعی سخت زندگی این نیستیم. شود. رمزگشایی باید شود. راززدایی باید است بیگانه 7 مینماید دور چنین تو آشنای آواز که کجاست وطن ناشناخته است نو است جدید رسید خواهد راه از که آنچه جدید وضعیت که این با انتزاعی وضعیت که اگر کرد انضمامیخیالپردازی برایش میتوان حال این با است شویم. زاده نو از تا بمیرانیم آن با همراه را خود و کنیم درک خوب را کنونی بیگانهساز زاده باالتر سطحی در جدید وضعیتی در خود خاکستر از خود مرگ دل از که سوژهای زندگی در مرگ به دیگر بار یک تا بکند باید کار چه دارد عهده به وظایفی چه میشود وضعیت در و میشود آغاز زمین همین در حاال همین از سوژه شدایند فرایند نشود. دچار مالیخولیا تا شود گذارده بنیان باید جدید ساختارهای کدام مییابد. ادامه هم فردا ناروشن که درونی و بیرونی شرایط از مجموعهای 8 نکند له را ما بیرون و درون از دیگر بار یک شاملو 7. جز تو میالد ورنه / کردن معجزه و زیستن / بردن نماز را خاک بر انسان واالی والیت و زیستن 8. عقیم قطار عبور که دست آن از هم / است مرگ که دست آن از هم / چیست بیهوده دردی ی خاطره

26 ۱۹ گفتار پیش و نو وضعیت تا آیند گرد یکجا هم با باید میشناسیم سوبژکتیو و ابژکتیو نام به معموال باشد. سالمتبخش و پایدار وضعیتی بتواند ناشناخته کنشها و روشنفکران مطلب بر مقدمه عنوان به متنای است قرار که این به توجه با روشنفکران من دیدگاه از که باشد روشن باید بنویسم آنها ضدهژمونیک اندیشههای و آزادی و برابری عاشق روشنفکران اندیشمندی و بیکاری و زحمت و کار طبقهی آوانگارد برای همگانی عشقورزی و زندگی عاشق فروتن روشنفکران مردم واقعی خودانگیختگی و جهش و میانجامد دستهجمعی مرگی به که الزمی دگرگونیهای چنین مناسب فضای ایجاد هک همانطور میکنند. ایفا بزرگی نقش میدهد نوید را بهتر اما ناروشن آیندهی سوی به نسبی جمعگرایی و همبستگی روحیهی راندن عقب به برای سازشکار و راست روشنفکران آوردند روی سیاسی و فرهنگی نظری بسترسازی به بود مردمی مقاومتهای حاصل که هستند. همین از ناچار نیز کنونی وضعیت مخالف روشنفکران مالیخولیا افتادهایم. نفس از بزرگ شکست چندین تالقی در میبریم. سر به ویژهای وضعیت در ار مالیخولیا مسیر بتوان که باشد وقت آنقدر هنوز شاید میشود. نزدیکتر و نزدیکتر ما به دکتراجنون معاصر نظم ترقی نردبان از رفتن باال به که نیست وقت آنقدر اما داد تغییر ی دغدغه تنها که سرخوشانه و مغز بی هدونیسم و پایکوبی پردرآمد و خوب مشاغل جنون در که موجود اصطالح به سوسیالیسم شکست باشیم. مشغول است شده معاصر زندگی خیانت خود خاستگاههای و ریشهها به و افتاد عقب هم سرمایهداری از حتی عمدهای موارد کمخون اصالحطلبی از نتوانست هرگز که جهانی سطح در سوسیالدمکراسی شکست کرد چشماندازی هیچ بی است مدتها و بردارد دست سرمایهداری با مواجهه در خود بیرمق و اثر در که کارگری جنبشهای شدید عقبنشینیهای است گرفته آغوش در را نولیبرالیسم شدهاند تبدیل کار نیروی شاغل بخش از دفاع برای ابزاری به اتحادیهها از بسیاری آنها و است شده تبدیل داری«سرمایه»ک لف ت به که کاریرست و»سفید«عمدتا زنان جنبش جنبشهای شکست بستهاند دل سرمایهداری شدن سبز به که محیطیها زیست از بسیاری ورین شدید ریزش بزرگ روایتهای و ایدهآلها شدن بیاعتبار سوم جهان در رهاییبخش خاصی اخالقیات و رفتهاند بین از نسلی بین پیوندهای. و... کلی طور به چپ جبههی در عوامل این است. متناظر همگانیهزیمت و دائمیاضطرار زمانهی روح با که شده حاکم دادگر اگر / توست کار دست تنها معجزه که کن معجزه / مرگات و میالد کویری ی فاصله از تو استران دادگری و / تواند نمی دریدن که آن ی بیدادگرانه دریدن بر مشتاق که / گرگانند گستره این در که / باشی )شاملو(. است... رهایی ی معجزه

27 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۰ تشدید تالقی در است کافی انسانها از نسلی انداختن پا از برای تنهایی به کدام هر که شکل به را خود نظاممند بازتولید توانایی که سرمایهداری اجتماعی و اقتصادی دائمی بحران صورتی میکشاند تباهی به هم را آن ساکنان و زمین خود ویرانگر زوال با همراه و ندارد سابق دور پراکنده جنبشهای خرده سربرآوردن شاهد حال همین در گرفتهاند. خود به هراسآور در ارگانیک مزارع راهاندازی میدهند: نشان را خود جا همه در که هستیم تدافعی و هم از از پرهیز برای اشتراکی زندگی مجتمعهای ناآلوده غذایی مواد تهیهی برای کوچک مقیاس محیط کردن سبز سرمایهدارانه نوع فردگرایی از ناشی خودخواهی و مصرفگرایی تنهایی به اعتراض غیرتجاری زندگی فضای سر بر نبرد آن«بر شهر ساکنین»حق اعمال و شهری بیوقفه خرید از امتناع کار شدت و روزانه کار دراز ساعات به اعتراض باال خانههای اجاره کار نیروی و میکند کمک گسترده جنگلزدایی به که مصرفی کاالهای دائمی تعویض و دیگر( مناطق و ایران هند )بنگالدش میسوزاند آتش شعلههای میان در را سومی جهان بیکاری و زحمت و کار طبقهی پراکندهی حرکات دوم دست اجناس خرید به آوردن روی مناطقی در شده آزاد کوچک مناطق جهان سراسر در خیابانی بزرگ و کوچک جنبشهای موقعیتاش خطرناکترین در بشری جامعهی هستی طرفی از این. نظایر و سوم جهان از انسانهای میخورد چشم به سو همه در جنبشهایی خرده میلغزد نابودیاش مرزهای در خویش بلندمدت و روزانه زندگی برای بزرگتر معنایی و بهتر زندگی جستجوی در بسیاری و حرکتها برای که گونه آن منسجم اجتماعی پاسخ از نشانهای دیگر طرف از اما هستند است. بغرنجی وضعیت آید. نمی چشم به است بایسته بزرگ دگرگونیهای راهبردها طرح از روشنفکران از عمدهای بخش رویگردانی نظری عرصهی در میان این در و برابری«و»آزادی بدیلجامعهی»طبقهسرمایهداری«همچون کالن بحثهای و علم دانشگاه تربیت و آموزش قبیل از اجتماعی زندگی سپهرهای دیگر با مفاهیم این پیوند سکسوالیته بینانسانی مناسبات حکمرانی دولت سیاست اجتماعی و علمی پژوهشهای زبان ستم تحت ملل قومی اقلیتهای سالمندان جوانان کودکان زنان خاص وضعیت هنر ایجاد با حوزهها این تمام پیوند و»مدرن/پسامدرن«زندگی در طبیعت جایگاه کار محتوای رهاییبخش راهبردهای و بحثها برای داغی موضوعات پیشترها که بشر زندگ در معنا مفهومی پویشهای و تاریخی بستری در را آن باید که است دیگری بحران نشانهی بودند که شد چه پرسید باید کرد. ارزیابی شود می نامیده»روشنفکری«آنچه فرد به منحصر و سیاسی و اجتماعی انقیادهای از آزادی و رهایی به زمانی که کسانی همان روشنفکران طبقات با آنها فعال اتحاد چرا دادند. تن انقیادها همان به تدریج به بودند سپرده سر فکری مردمان این روزمرهی رنج به آنها بیاعتنایی به تدریج به ستم انواع تحت و استثمارشده

28 ۲۱ گفتار پیش نیز سپس و شد تبدیل بیعدالتی و استثمار و ستم و سرکوب ریشههای به بیاعتنایی به معنای به روشنفکری یافت. تغییر حاکم طبقهی با آنان از عمدهای بخش فعال اتحاد به تیعضو حفظکنندهی و بیخطر حرفهای به رهاییبخش راهبردهای راستای در اندیشهورزی از طبقاتی نابرابری از کنونی وضعیت در روشنفکران از عمدهای بخش شد. تبدیل موجود بشر حقوق نقض از امپریالیستی جنگهای از قومی و ملی نابرابری از جنسی نابرابری» اقتصادی»خاموش استبداد و سرمایه حاکمیت از خالصه طور به و دمکراسی نقض از تخصیص با که میدهند امیدواری مردم به یا میکنند انکار را تضادها میکنند. دفاع آن صدا آلودگی هوا آلودگی مشکالت زودی به حتما فناورانه پژوهشهای به بیشتر هزینههای زمین گرمایش آشغال و آلوده غذایی مواد از ناشی بیماریهای فالکت و فقر جنگلزدایی 9 فناورانه جبرگرایی بر مبتنی رویکردهای این ویژگی شد. خواهند حل جهانی بحرانهای و که مردمی فعال دخالت که زیرا است آن بد اما دینی نوع از معجزهباوری و انتظارمحوری علمی-فناورانه منجی ظهور به امیدواری آنها از میشود. نفی هستند وضعیت این قربانی وجود این جز راهی ظاهرا که میشود خواسته آرامش و شکیبایی آنها از میشود خواسته از روشنفکران انتقام و نادانی جنایت بربریت»خشونتطلبی این جز به راهی هر ندارد. ندارد. اینجهانگرایی به ارتباطی منجیظهور و انتظار عنصر این بود. خواهد مردم«سرمایهداری فزایندهی ناکارآمدی بر زیستمحیطی و طبقاتی فزایندهی تضادهای بر زیرا چشم طبیعی و انسانی طبیعت نگهداری و حفظ و اقتصادی-اجتماعی زندگی بازتولید برای هب میبینند که این با سیاستمداران میخواند. فرا انتظار انفعالی رویکرد به را ما و میبندد کنند»کارآفرینی«است قرار که»ثروتمندان«درآمد و ثروت بر مالیات شدید کاهش رغم دعوت را مردم تودههای خود بیاثر داروی تبلیغ با همچنان نمیشود حل بیکاری معضل دیگر سوی از میکند. معجزهها ایمان که باشند داشته ایمان آن شفابخشی به که میکنند داریم را متخصص روشنفکران اصطالح به یا ذهنی-علمی-خالق کارگران از وسیعی اقشار رسانهای هنری سرگرمی فرهنگی صنایع روانپزشکی روانشناسی پزشکی صنایع در که کار نیروی باید که شدهاند تبدیل مزدبگیرانی به و میکنند کار دیگر»خالق«صنایع و خواستهای و بازار نیازهای از»مطلعمنعطفمثبت«روزبه»شادخوشبین«بدهند. تحویل کار بازار به را آن تغییر حال در پیوسته کنیم حس اندوه مبادا تا میشود تهیه داروهایی ما روحی و عاطفی نوسانات همهی برای 9. technological determinism

29 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۲ مبادا بزنیم زل خانه دیوارهای به و بمانیم تنها زیادی مبادا باشیم»مولد«نتوانیم مبادا میشویم تشویق باشیم. نداشته»مثبت«ی نگاه خودمان و زندگی به مبادا نباشیم اجتماعی در نه ما اندوه و نارضایتی علت شویم خیره خود درون به برگرفته بیرون از را نگاهمان تا و اضطراب کاهش برای شگردها اقسام و انواع میشود. یافت ما خود درون بلکه بیرون روانشناس روبروی اتاقی در میشوند. گذارده آزمون به ذهن تمرکز و درونی آرامش افزایش هب خیابان در چسبیده هم به اتومبیلهای حرکت سرسامآور صدای بیرون از مینشینی ببند را چشمهایت میدهد: قرار خطاب مورد را تو روانشناس صدای میآید اتاق درون صدای به ببند بیرون صداهای بر را گوشت بنگر خودت درون به بربگیر بیرون از نگاه این است من پای این است من دست این بکش دست تنات به کن گوش خودت درونی آشوب محل کن تصور را آشوب میکنم. احساس آشوب خود شکم در آه است من شکم هم باز حال کن. دورش تنت از آن به اندیشیدن با کن تعیین حواست تمرکز راه از را فرو که اشکهایی هست سینه این در اندوهی آه میرسیم قلب و سینه به میرویم باالتر خودت با کن نگاه آن به بگیر هدف درونی نگاه با را اندوهت است. رو همین از میریزند کن لکالیزه را آن دارد وجود مغزت در تیرهای نقطهی احتماال میرویم باالتر باش. مهربان بر را بیرون دنیای بروی. کلنجار آن با و کنی لمس را آن کن تالش شو متمرکز آن روی نیروی تو به عمیق نفس است آلوده هوا که نیست مهم بکش عمیق نفس نیست. راهی تو هب میکند کر را گوشت اتومبیلها تردد صدای که نیست مهم میدهد. را خودت بر تمرکز میشمارم سه تا برمیگردیم. واقعی دنیای به نو از خب بسیار فرابده. گوش درونت صدای بود خوبی تجربهی میپرسد: ممکن لحن شیرینترین با تو از سپس کن. باز را چشمهایت بده. ادامه را تمرینهایت و بخور را داروهایت کن. پاک را اشکهایت بگیر یاد را تمرین این نباشد. راهی تو بر را اندوهی هیچ که بود خواهی نیرومند آنقدر زودی به بین مناسبات و جهان این بر حاکم سیاسی-اجتماعی-اقتصادی مناسبات و کنونی جهان خوشبخت باید کنیم تغییر باید که هستیم ما این برعکس کند تغییر باید که نیست انسانی نمیتوانیم که هستیم ما نگیریم. سخت را زندگی که بگیریم یاد باید بگیریم یاد را زیستن بزنیم. گزینش به دست باید باشیم منعطف که بگیریم یاد باید بدهیم انطباق را خود هر که مرده«ای اردو»اردو به نه و بنگریم دریا و درخت و گل به که میکنیم انتخاب سراسیمهواری و ناگهانی تغییرات برابر در شرایط برابر در که میگیریم یاد میبینیم. روز تودههای»ما«که تغییری آن نه باشیم تغییر پذیرای و نکنیم مقاومت میافتد اتفاق که باالدستیهای که تغییری نه هستیم آن عامل نظم این از دیده آسیب و بیمار فقیر کارگر خودمان زندگی سکان کنیم اراده اگر که میشود گفته ما به میدانند. مناسب را آن ما

30 ۲۳ گفتار پیش ار زندگیمان میشویم. خود از موفقی روایت نویسندهی و گرفت خواهیم دست به را اجازهی بیرونی محرکهای به بیرونی نیروهای به که میگیریم تصمیم ما میدهیم. شکل امروزی»شهروند«برای لیبرالی آزاد ارادهی ندهیم. یا بدهیم را خودمان روی تاثیرگذاری قوت نقاط تا کنیم تالش باید میخواهد را ما عذر کار محل این اگر نیست. این جز چیزی صالحیتهایمان بر خودمان خرج به برسیم بیشتر خود سرووضع به کنیم برجسته را خود کارفرما این از اگر بشویم. فروشرفتنی نو از تا بگیریم فرا بهتری ژستهای بیافزاییم باید بفروشیم. دیگری کارفرمای به را کارمان نیروی که هستیم آزاد نمیآید خوشمان ننهاد. ارج را اراده آزادی این تا بود ناسپاس و تعریف ما برای خالقروزمرگی صنایع همین سوی از هم زندگی دیگر سپهرهای همهی رسمی و راه آن رسم و راه باید حتما بشوید کسی با رابطه وارد میخواهید میشوند. تبیین میخواهید کنید ازدواج میخواهید کنید سفر میخواهید بگیرید. فرا را درآمدتان با مناسب»متخصصینی«احوال این همهی در بگیرید خاکسپاری مراسم میخواهید کنید ورزش اما است. کرده تسخیر را ما فردیت و اصالت شبح بدهند. مشاوره شما به که هستند چیز فردیت و اصالت خودسرگذشتنویسی اراده آزادی از که دنیایی در میشود مگر معنای به فردیت و اصالت بود فردیت و اصالت جستجوی در است نمانده جا به زیادی در بازار هم را اصیلتفاوت این و میشود درک دیگران از بیشتر چه هر بودن متفاوت ره میکند. هدیه ما به خود قدیم و جدید کاالهای و مارکها بستهبندیها اقسام و انواع بیشتر را ما نیازهای سرمایهداری چه هر میکند هم شبیه بیشتر را ما سرمایهداری چه همان میکند مدیریت را ما نیازهای بیشتر سرمایهداری چه هر میکند خود دستآموز مدل خوراک پوشاک زندگی سبک گردش و سفر )محل یکتایی و اصالت به نیاز هم قدر صنایع و بازار هم نسبت همین به میشود بیشتر غیره( و منزل چیدمان و آرایش اتومبیل نیازها این رفع و ایجاد پشت پس مییابد. گسترش پایانناپذیر نیازهای این برای گوناگون مخلوق نیازهای که آنجا از و فروبنشاند ما در را معنا عطش تا میکند تالش سرمایهداری برای جستجو عطش باشند دروغین میتوانند میکند فراهم برایشان که پاسخهایی و آن برای موضوعی ما زندگی ما غرایز ما نیازهای میشود. بیشتر هم باز اصیلکاالهای در که درونی سیاه حفرهی آن کردن پر برای روز هر و است شده آنها متخصصان و صنایع بیخبر آنها از دیروز تا که نیازهایی میآفرینند. جدیدی بازارهای است کرده باز دهان ما چه حال این با میخوریم. فریب بار هر و کنند سیر را گرسنه جان که میدهند وعده بودیم کردهایم! پیدا آن متخصصان راهحلهای و بازار سوی از خود نیازهای کشف این به اعتیادی

31 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۴ روشنفکران از توجهی قابل بخش اینچنین بحرانی میانهی در چگونه که است اینجا پرسش به نهان و آشکار مختلف صور به و بندند می اجتماعی ناپایداریهای و ویرانیها بر چشم دفاع اقتصادی و اجتماعی روابط کدام از که بینند نمی شوند. می بدل حاکم نظم مدافعان اجتماعی حیات الیههای باریکترین در مهلک مرضی چونان که نمیبینند را بحران میکنند میکند عقیم هم را بشری جامعهی رشد و پویش امکانات خود همراه به و کرده رخنه شکل»طبیعی«ترین را آن کنند.»مدیریت«لحظه آخرین تا را سرمایهداری میخواهند دخالتهای از میکنند. 10»سبزشویی«اش میکنند. معرفی بشر حیات و اقتصاد سازماندهی زندگی عرصههای تمام در و اجتماعی و علمی پژوهشهای در ها دانشگاه در سرمایه آشکار و نظری آشفتگی است. شده حاکم بشریت بر فلجکنندهای شکاکیت میکنند. دفاع اجتماعی به»هزیمت«که است شده آن سبب بهتر جهانی دیگر جهانی آفرینش امکان به بیباوری مراقبت را خود باغچهی کردن خود الک در سر فردی راهحلهای خصوصی زندگی سوی که فرزندانی پرورش خواندن را فرهیختگان روزنامههای خوردن ارگانیک غذای کردن حاکم دستگاه و دم برای یک درجه کارمندان و شوند گوناگون عرصههای»ستاره«های که زمانی درست هم آن شود. باب چنین سرمایهدارانه روزمرهگی با مشغولیت و کنونی و زیستمحیط وضعیت و میکند نرم پنجه و دست حادی بحرانهای با سرمایهداری زندگی سبک متخصصین است. گذاشته تصور قابل غیر وخامتی به رو بیکاران و کارگران و وسایل رنگ هماهنگی مردم منزل چیدمان شیوهی توصیف به تلویزیونی برنامههای در افراد چگونه که میدهند نشان و میپردازند آن بودگیاصیل و آنها ذائقهی و سلیقه چه با و میکنند دقت خود منزلهای هماهنگی و رنگ و چیدمان جزئیات ریزترین در متخصصین میکنند. هماهنگ هم با را خود کباب و کتاب و کاله و کفش بدیعی سلیقهی سخن»معنوی«تر زمینههای و زمینه این در ابداعات و وسایل انواع دربارهی فراغت اوقات افراطی توجه اندام و بدن پرورش ورزش جدید: مذهب میکنند. را تبلیغشان و میگویند دو هر از ترکیبی یا دیگر اقشاری برای معنوی سرگرمیهای اقشاری برای خود ظاهر به است. متوسط طبقهی و کارگر طبقهی مرفهتر اقشار وضعیت این»اصیلتر«. اقشاری برای ار الکلی و معتاد یا خارجی تنفروش زنان تن میتوان که میگوید ما به آمار دیگر سوی از کرون صد به مالی بحران از -پس اروپا کوچک و بزرگ شهرهای خیابانهای در پایین و باال میتواند اقتصادعلم البته خرید. معمولی غذای وعده یک قیمت یعنی ناقابل ما به بدهد.»توضیح«ما برای را آنها تعداد کاهش و افزایش و زنان این تن قیمت رفتن 10. green-washing

32 ۲۵ گفتار پیش افزایش جست: تقاضا«و عرضه آهنین»قانون در باید را وضعیت این علت که میگوید و کودکان )و زنان این تن قیمت کاهش الجرم اخیر مالی بحران از پس تنفروشان تعداد که است این بدهد توضیح نمیتواند اقتصادعلم که آنچه اما میآورد. دنبال به را مردان( سازوکاری کدام آن میشود تبدیل دیگر کاالهای شبیه کاالیی به هم آدمی تن چرا اصوال میکند هم به شبیه ما ذهن در را کودک( و مرد )و زن تن خرید و پرتقال خرید که است الگوهای نیست. پیچیدهتری توضیحات به قادر اقتصاد متخصصین این کمیتگرای فکر طرز پژوهشگران از جامعهشناسان از روانشناسان از بنابراین میریزد. هم به ریاضیاتیشان کیفیثانویهی توضیحات تا میگیرند کمک قلمروها این ریزکار«و»جزءکار و متخصص ابزارهای با هم آنها کنند. تکمیل را اقتصاد علم توضیحات و کنند ارائه راستا این در این راه شدن ختم به که میگویند دیگری علل از ما به خود خاص آمارهای و»کیفی«علوم میان در که»امپریالیستی«جایگاه با اقتصاد علم چرا میانجامد. خیابان به انسانها رشتهها دیگر توضیحات و بدهد توضیح را موضوعی تمامیت نمیتواند است یافته دانشگاهی که درجهای همان به یکدیگر از دانشگاهی رشتههای جدایی این بگنجاند خود در نیز را حکومت جدایی جامعه و طبیعت جدایی جامعه و اقتصاد جدایی آدمی جان و تن جدایی زا یک هیچ میشود. قلمداد طبیعی میشود تلقی معضل بدون امری حکومتشوندگان از ما به امروزی جهان از کلی تصویری یکدیگر از جدایی در نمیتوانند تخصصیعلوم این بین درونی پیوندهای از پیوسته هم به توضیحات از زنجیرهای با واقعا نمیتوانند کنند. ارائه و طبیعی امری جامعه این در آدمی تن و طبیعت شدن وسیله که بگویند ما به پدیدهها مجرد ثروت تولید داد. توضیح سازوکارها این اساس بر را آن نمیتوان و نیست خودبخودی سنجیده میشود سرمایهدارها نصیب که سودی میزان بیشترین با که ثروتی جامعه این در معنا»معنویت«از که جامعه این در مجرد کار انجام انسانی نیازهای رفع نه و میشود سیاست است تهی زیباشناسی و عاطفی و ذهنی لحاظ به کارگر کردن قدرتمند و احساس عدالت فمینیسم دمکراسی سیاسی ارادهی شفافیت صراحت از که جامعه این در مجرد طبیعت که وضعیتی است. وضعیت این علت است دور به مردم به پاسخگویی اجتماعی هم از را کار و معنا اجتماعی دگرگونی و علم اقتصاد و سیاست انسان جان و تن جامعه و این برای فقط و تولید برای کارگاهی را طبیعت مثبت ابزارانگار عقل که زیرا میکند. جدا رب حتی و نمیداند چیزی طبیعت و انسان بین زیباشناسانهی رابطهی از میداند منظور به که همین و است ممکن همواره طبیعی سازوکارهای دستکاری که است خام تصور این را جهان گرسنگان و بدهیم نجات را طبیعت توانست خواهیم بیابیم دست باالتری فناوری باید که نمیشود تلقی خود برای و خود در هدفی ترتیب همین به نیز آدمی جان و تن غذا.

33 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۶ در روزی تا کنند پیشه صبر باید انسان میلیاردها فعال شود. گذاشته ارج خودش خاطر به شدن حادتر میانهی در هم آن برسد هم آنها به زندگی نوبت فنآورانه پیشرفتهای اثر نیز سو این در آن. اقسام و انواع همهی از نابرابری فجایع و زیستمحیطی فجایع فزایندهی همچون باید باشیم مولد و شاد و سالم تا میشود»هزینه«ما برای که میشود گفته ما به باشیم«.»خوشبخت و بیارزیم شده خرجمان که پولهایی به که بدهیم قول جاستین روشنفکر بیکاری و کار طبقهی ارگانیک روشنفکر معنای به روشنفکری مرگ ایران در ظهور باید روشنفکر مرگ مدافعین نظر از میشود. هلهله منتقد و متعهد عمومی اندیشمند کنند اظهارنظر آن دربارهی میتوانند که را محدودی بسیار قلمرو و حرفهای متخصصهای این دانش بندانگشتی عمق که است این نمیگویند افراد این آنچه اما گرفت. نیک فال به شده منجر آن ثمرات و علم بر مردم تودههای مالکیت خلع و بیقدرتی به متخصصین باید علمی پژوهشهای از بزرگی بخش منفی یکسر تحوالت همین یمن به امروز است. تا باشند ریز و معین مسئلهای حل برای تخصصی و مشخص کارکردهای خدمت در عنوان به کنند. عرضه بازار به نامادی یا مادی کاالیی در را آنها بتوانند زودتر شرکتها زیانآور مواد و نمک شکر چربی افزودن با غذایی مواد صنایع که ندارد اهمیتی هیچ نمونه ما در عروق و قلب بیماری و چاقی و قند مرض شدید افزایش سبب ما غذی به کنسروی باید دیابتی بیماریهای ضد داروهای تولیدکنندهی شرکت متخصص دانشمندان میشوند. را خود سهم و بیاورند بازار به را موثر داروی نوع آخرین و کنند»معجزه«زودتر چه هر دو در صنعت دو این گویا دهند. افزایش دیابتی بیماریهای و چاقی جهانی بازارهای در بین خوبی همکاری و کار تقسیم که گفت باید هم شاید میکنند. فعالیت هم از جدا کرهی آنها هم دیگری آن و میدهد دیگری تحویل و میآفریند بیمار یکی دارد: وجود دو این را»چاقها«زندگی سبک متخصصین از بسیاری و دولت هم سو آن از میبخشد.»شفا«را قادر زیرا میکنند سرزنش اجتماعی و فردی مسئولیت حس فقدان و تحرک فقدان برای ار خود شکم جلوی میکنند عبور سوپرمارکتها چشمکزن قفسههای مقابل از وقتی نیستند برنامههای مقابل در میخرند اگر دستکم یا نکنند. خریداری را آشغال مواد این و بگیرند حسرت با که حالی در شتابزده حالتی در را آنها و ندهند لم مبلهایشان روی تلویزیونی یکجا مییابند مضحک و زشت را خود و دوختهاند چشم هالیوودی الغر هنرپیشههای به باره این در دولت هزینههای به دستکم نمیکنید فکر خودتان سالمت به ندهند. قورت»سبک از ناشی بیماریهای این سرسامآور هزینههای عهدهی از دولت کنید. فکر کمی زندگی سبک شدن دمکراتیک رغم به که نادان شهروندان این از امان برنمیآید. زندگی«موجود اینترنت در رایگان طور به که دانش و علم به دسترسی و اطالعات آزادی رغم به

34 ۲۷ گفتار پیش ورشکسته را روشنفکران و برده بین از را عامی و نخبه بین تفاوت که اطالعاتی همان است کنند. پرهیز آشغال غذاهای خوردن از نمیتوانند هم هنوز است انداخته سیاه روز به و کرده شدن سربار به این از بدتر و بگیرند عهده به را خود شخصی زندگی مسئولیت نمیتوانند میکردند زندگی سالم قدری آنها اگر که نمیدانند هستند. بیتفاوت جامعه روی خود ضعیفان و فقیران صرف که هزینههایی در اینقدر و داشت نگه پا سر را رفاه دولت میشد سبک تجویز صنایع روشنفکران و دولت اما نکرد. صرفهجویی میشود بیماران و بیکاران و روی داده لم نامتحرک و بدخور و پرخور جماعت این اگر میکنند. بیانصافی کمی زندگی زندگی سبک متخصصین همین از زیادی تعداد داروسازی صنایع از بخشی نبودند مبلها ورزش صنایع دستگاه و دم میفروشند رستگاری ضمانتنامههای که جدیدی کشیشهای بیکار میکنند تهیه فیلم همه عبرت درس و مردم سرگرمی برای اینها از که هنرمندانی و ریز و تخصصها شدن جزئی میکنند. کارآفرینی یکدیگر برای گوناگون صنایع میشدند. تولید جدید شاخههای و جدید مشاغل ایجاد به بازار نامریی دست به دانش قلمروهای شدن از پرهماهنگتر نظمی دارید سراغ بهتر این از نظمی آیا میکند. کمک مصرف و توزیع و دستکم که میخواهند مردم از پزشکها و زندگی سبک متخصصین نمیشود. یافت این مردم از کنند. مقابله زیست محیط و هوا آلودگی با تا کنند صرف میوه عدد شش روزی کار به جزئی مقیاس در تمهیداتی زمین فزایندهی گرمایش از پیشگیری برای که میخواهند صنایع و میشوند احداث یکدیگر پشت که است شاهراه و اتوبان دیگر سوی از اما بندند. مثبت دستاوردهای فهرست بردن باال و شغل افزایش و تولید گسترش برای اتومیبلسازی روی روزبهروز تضادها و تناقضها میشوند. تشویق بیکاری با مقابله برای دولت و سرمایه شفک یک در را پایشان سیاستمداران. 11 نمیآید«روز ماندهایم»ما و میشوند انباشت هم زمین کرهی ساکنین برای نسخه تنها مرگ«یا سرمایهدارانه اقتصادی»رشد که کردهاند روزافزون شدن فقیر که میکنند ثابت ما به ارقام و آمار با اقتصاد علم دانشمندان است. فقر میکند. وارد شوک تنبلشان جان و تن به که زیرا است درستی سیاست مردم انبوه پرتوقع و تنبل جماعت این زیرا یابند. نجات عوض در فرهنگی فقر از تا میشود باعث مادی خواندهای فلسفه میپذیرند. را شود پیشنهاد آنها به که شغلیهر و میافتند تکاپو به وت به وجودت. گوارای خواندهای چه هر خواندهای موسیقی و سینما خواندهای ادبیات تو جزئی دانش و تو به دولت و شرکتها حاال و بخوانی درس مدتی تا شد داده امکاناتی تو حال به فکری»کارآفرینان«که ثانوی اطالع تا و بگیر دستت پارو لطفا ندارند نیازی شاملو 11.

35 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۸ جمعآوری را خیابان در ریخته برگهای یا کن برفروبی را سالمندان خانهی مقابل بکنند یاد کنی. پیشه فروتنی که است خوب هم آکادمیکات ایگوی شکستن هم در برای کن. سر را دیگران و گرفتی یاد خودت شاید چندی از پس کرد. شروع باید صفر از میگیری دیدی. چه را خدا گذاشتی کار عالم مرکز انسان که دارند باور هنوز ظاهرا مالیخولیا( فیلم در جان )همچون دانشمندان این فراهم را او تفریح مایهی باید چیز همه و است شده خلق او خاطر برای چیز همه است انسان که نمیدانند و کردهاند فراموش را خود از بیرون به انسان وابستگی گویا آنها بیاورد. را خود محدودیت و آزادی باشد داشته وجود میتواند که است طبیعت با رابطه در فقط بازتاب است یافته فراوانی رواج غرب در که مثبت روانشناسی کند. پیشه فروتنی و بسنجد ارادهی بداند خود جهان مرکز را خود تا میشود دعوت انسان است. وارونه وضعیت این زمینهی در فقط که خود واقعی آزادی و محدودیت به و باشد خوشبین بگیرد کار به را خود هر در باشد. بیتوجه است سنجش قابل انسانی اجتماع یعنی»بیرونی«جهان به او وابستگی و برداریم دست وارونه عینی وضعیت دگرگونسازی از تا میشود خواسته ما از حالت دو از که میگیرد یاد انسان کنیم. قناعت همان به و بپردازیم آن وارونهی تفسیر و تعبیر به تغییرناپذیر و محتوم وضعیتی را تراژدی و بگیرد فاصله تاریخی-جهانی و روزمره»تراژدی«است بوده همواره فالکت و گرسنگی است داشته وجود همواره کشتار و جنگ کند. تفسیر بهتر نه وضع آنها از پس و بروند و بیایند حاکمان که است بوده رسم تاریخ طول در وضعیت»این که خود منتقدین پرسشهای برابر در تمامعیار لیبرالهای بشود. بدتر بلکه فقر از را انسان میلیونها سرمایهداری دارند: چنته در محکمی پاسخ نیست«تحمل قابل هیچ در کنید نگاه ترکیه و جنوبی آفریقای و برزیل و هند و چین به است کشیده بیرون وجود زمین کرهی بر پیشرفت و آرامش و ثروت و صلح حد این تا بشر تاریخ از دورهای زیرا نیست. سرراست و ساده همواره ایدئولوگها و متخصصین این با بحث است. نداشته بگوید میخواهد که منتقدی اما میزنند. حرف آن به رو و میفریبند را متعارف عقل که فلسفهی با زیرا است دشوار کارش نیست حقیقت همهی میاید نظر به ظاهر در آنچه بندانگشتی اقتصاد با و گاویجامعهشناسی با فریبکارانه روانشناسی با انسانمحور میشود بیشتر سیاسی-اجتماعی واقعیت و مردم روزمرگی بین شکاف چه هر هستیم. روبرو دنبال به بیشتر میشوند مشغول خود خانوادگی و شخصی درون و بیرون به بیشتر مردم نیز امروز هنر میدوند. خویش شخصی قابلیتهای»تحقق«و خویش خویشتن»کشف«کار بین آدمی جان و تن بین شکاف قدر هر میکند. تقویت و داده بازتاب را وضعیت همین معنا به یافتن دست برای جستجو میشود بیشتر واقعی دخالتگری و سیاست بین معنا و

36 ۲۹ گفتار پیش آرامش( و هماهنگی عشق بودن مربوط بههم بههمپیوستگی جامعیت )زیبایی معنویت و فردی ساحتی در اصالت»تجربه«ی برای مسابقه میشود. بیشتر واقعی زندگی فراسوی در هک این تا میشود بیشتر معنابخشی و جهانگردی صنایع هم نسبت همین به میشود. بیشتر دیگری خالی فضای دنبال مرفهتر اقشار و میرود باال کافی قدر به مشتریان تعداد زودی به دارد. ادامه بینهایت تا مسابقه این ظاهرا و میگردند خود زندگی به بخشیدن معنا برای دیگرانی همهی از مستقل معنایی او رفتارهای و او خود او زندگی که است کرده باور فرد نشان را خود ما زندگی زوایای همه در فلسفی انسانمحوری هستند. او پیرامون در که دارد وجود میتواند جامعه بدون و کارگر بدون طبیعت بدون که است کرده باور اقتصاد میدهد. هب توجه بدون و جهان بقیهی حذف با که کردهاند باور سو این دولتهای باشد. داشته باور فرادست طبقات بدهند. ادامه زمین بر خود حاکمیت به میتوانند زمین ساکنین دیگر عنوان به نیز فرد آنهایند. نوکران دولت و طبیعت و کارگر و هستند جهان مرکز که کردهاند زندگی برای خود و است ذات به قائم موجودی که است باور این بر پیکره این یاختهی دست در بیشتر چه هر که معنایی میکند. خلق آن برای معنا و میگیرد تصمیم خویش میشود. متمرکز آن نظایر و پوشاک تغذیه ورزش جهانگردی رسانهای گوناگون صنایع میکند تالش او صورت این در شوند بیگانه انسان از مارکس بیان به سیاست و کار که وقتی میدهد انجام مجرد کار که انسانی بگیرد. پی را انسانی زندگی عرصهها این از بیرون در تا سیزیف همچون روز هر که انسانی میآفریند غیر برای مجرد ثروت فعالیتاش که انسانی که این بی بچرخاند را سرمایه عصاری چرخ کند آغاز پیشین وضع همان با نو از را روز باید این عینیت این میکند. خلق بیگانه شکل همین به عینیتی ببیند خود پیشاروی بزرگ هدفی شکل آن به است کرده دستکاری را آن است برده دست او سوژگی در پیش از بیگانه کار است. درآورده خود تصرف به را خالقیتهایش است کرده سلب را او اصالت است داده انتزاعی من میتواند مگر سربرآورد بیگانه انتزاعی»ما«ی این دل از میخواهد که»من«ای است این 12 شدم«. زاده ما هیئت در»من بد چه خوب چه نباشد بیمعنایی و بیقدرت زیرا میگریزد خویش روزمرهی از فرد مخلوقاتش. ما و سرمایه همزمان سوژگی-ابژگی راز متحقق را خود خالقیتهای نمیتواند خود زندگی در و کار در است. کسالتآور چیز همه بیابد. را»معنویت«تا برود مادیت فراسوی جایی به باید میکند فرار آن از بنابراین کند معنا به باید خود مادیت اگر اما بیابد. را»معنا«تا برود خود روزانهی زندگی فراسوی باید همین از باید ماننده. درون نقد بکنیم باید کار چه بازآییم قرار به ما تا باشد آغشته شاملو 12.

37 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۳۰ واقعیت این دگرگونی در کرد. دگرگون را آن باید کرد آغاز مادیت همین از روزمرگی را زندگی و ببخشیم معنا هم خودمان به بتوانیم شاید بیمعنا و بیرحم مادیت این وارونه بدهیم. سازمان دیگری گونهی به کنونی وضعیت از لیبرالها با خود بحثهای و پلمیکها در جهان کنونی وضعیت مخالفان اگر روبرو طعنهزنانه اشارهی این با فورا بشوند بنیادین تغییرات خواستار و کنند انتقاد جهان مرکزی و متمرکز برنامهریزیهای راه از وضعیت این در نباید و نمیتواند کسی که میشوند با بازار نخواهید. ما از را تاریخ تکرار آفرید. خواهید فاجعه نکنیدکه دخالت کند. دخالت ما از هم پسامدرنها میکند. تضمین جلو به رو نحوی به را تاریخ فرایند خود سازوکارهای نزنیم حرف خدایگونه قالبهای در و بیاییم فرود سفت زمین روی به آسمان از میخواهند بازار خودبخودیسم به را معنا یکی ترتیب این به بیندیشیم. کوچک و انسانی زمینی بلکه کنونی وضعیت مخالفان خرد. و محلی روایتهای و برنامهها به را آن دیگری و فرومیکاهد متصورشدنی میگویند پسامدرنها که آنچه از بزرگتر معنایی که میکنند اشاره درستی به را معنا این است. تصورپذیر هم بازار خودبخودیسم از متفاوت معنایی ضمن در و است دارد. سوبژکتیو هم و ابژکتیو هم حالتی معنا این میآورد ارمغان به ما برای انسانی تاریخ گردد واالتر تمدنی بنای سنگ میتواند که است کنونی وضعیت همین آن ابژکتیو حالت ار برهنههایمان کند سیر را گرسنههایمان میتواند که است تولید عظیم بارآوری همین جهانی اجتماعی و بگیرد آغوش در را مطرودینمان و بدهد شفا را بیمارهایمان بپوشاند ابالغ ما به تاریخ که است معنایی است. تاریخی معنایی این کند. خلق آزاد و عادالنه و قرنها نیز آن سوبژکتیو معنای رسیدهایم. ابژکتیو قابلیت از سطحی چنین به زیرا میکند. نابرابریهایی محو و صلح و آزادی و عدالت برای ازخودگذشته و آزاده انسانهای مبارزات جانباختگان آن سوبژکتیو معنای میدارد. خوار را او که زیرا نیست آدمی شان در که است بزنند پیوند تاریخ به را خود شخصی روزمرهی زندگی تا کردند تالش که است بیشماری چشم انسانها همهی نیاز مورد زیبای و دلنشین دلخوشیهای و لذت و عیش و عشرت از را عادالنه و آزاد جهانی تا کردند خود زندگی هدف و معنا را 13 سیاسیعشق و پوشیدند / پروانهای هیئت به نه گیاهی هیئت به نه / ناظر به نظاره به منظر از /... آمدهام درون به بیرون از 13. بهار در تا / انسان پرشکوه هیئت به / شدم زاده ما هیئت به من اقیانوسی/ هیئت به نه سنگی هیئت به نه را خود شلیته تا / بشنوم را دریا هیبت و دریابم را کوه غرور / بنشینم پروانه کمین رنگین تماشای به گیاه / درخت توان از دست این از کارستانی که / دهم معنا خویش فرصت و همت قدر به / را جهان و بشناسم دوست و داشتن دوست توان / بود وظیفه تجسد شدن زاده انسان / است بیرون آبشار و صخره و پرنده و به خندیدن توان / شدن شادمان و شدن اندهگین توان / گفتن و دیدن توان شنفتن توان / شدن داشته فروتنی شکوهناک ارتفاع در برافراشتن غرور به گردن توان / جان سویدای از گریستن توان دل وسعت

38 ۳۱ پیش گفتار متحقق کنند: که کارستانی از این دست از توان درخت و پرنده و صخره و آبشار بیرون است انسان زاده شدن تجسد وظیفه بود جهانی که در آن همه کس بتواند در ایجاد معنایی همگانی که معنای فردی را در خود به فراخناکی جای بدهد و بگنجاند دخالت کند جهانی که در آن کسی گرسنه نباشد کسی از سرما و گرما در رنج نباشد جهانی که در آن میلیاردها انسان با محرومیت عاطفی جنسی فرهنگی اجتماعی و اقتصادی دست و پنجه نرم نکنند و عدهای دیگر جهان را»پلشت و نفرت-خیز«نکنند. معنایی بزرگ در تاریخ هست که همهی نسلهای انسانی را به هم میپیوندد و به رغم تمام شکستهای جانکاه به رغم تمام قربانیها و فداکاریهای تباه شده به ما اجازه نمیدهد که»معنا«ی زندگی را امری شخصی و خصوصی بدانیم. باید از بازی کردن نقش خدا دست برداشت و در برابر طبیعت فروتنی نشان داد و تالش کرد تا آینده را همین امروز برای میلیاردها انسان روی زمین به ارمغان آورد....»در انتظار پاسخی عصب میکشیم«. خرداد ماه ۱۳۹۳ فروغ اسدپور / توان جلیل به دوش بردن بار امانت / و توان غمناک تحمل تنهایی / تنهایی تنهایی تنهایی عریان / که انسان دشواری وظیفه است. )شاملو(.

39 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۳۲ فصل اول ضرورت این گفتار و ساختار منطقی آن.1.1. طرح بحث ۳۳ ساختار اجتماعی و نگرشها ۳۷.

40 ۳۳ بحث طرح اول: فصل آن منطقی ساختار و گفتار این ضرورت 1. بحث طرح 1.1. انجام روند نشیبهای و فراز از پارهای ذکر شاید نوشتار این احتمالی نارساییهای از فارغ حاضر. متن تنوع و گستردگی و مطلب خاص شکل بر باشد توضیحی بتواند پژوهش این کردن اندیشه به که کسی برای روشنفکر همچون»مجرد«موضوعی بررسی آنکه نخست روابط»فلسفهی 1 اولمن برتل که آنچه و مارکسیستی مقوالت و مفاهیم میانجیهای با زیرا است. گسترده مطالعهای میدان و دشوار تحقیقی است کرده خو مینامد درونی«سروکار مطالعاتی با بیشتر من و است»روبنا«به مربوط موضوع این که میرسد نظر به رد سرمایهداری تولید شیوهی و اجتماعی-اقتصادی ساختارهای یا»زیربنا«به که داشتهام»فلسفه از چندان مرا که راهنمایی خط یافتن برای است. مربوط تجرید میانی و عالی سطوح در که زدم ورق را متعددی کتابهای نکند دور مفاهیم و پدیدهها» درونی روابط دیالکتیکی مفهومی چارچوب یک به اما بود شده بررسی روشنفکر موضوع از گوشههایی آنها همهی 1. Bertell Ollman: Dance of the Dialectic. Steps in Marx s Method, 2003

41 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۳۴ به که نویسندگانی بیشتر نیافتم. دست شود یافت باید نوشتهها این در میکردم تصور که بیارتباط ولی تاریخی و مشخص بسیار سطوح در را آن بودند پرداخته روشنفکر موضوع عقبماندهاش( خواه و پیشرفته نوع )خواه سرمایهداری جامعهی زیربنایی ساختارهای با همچنین ذهنی کار یک مثابه به آن خصلت روی عمدتا که معنا این به بودند. کرده بررسی و وظیفه تاریخی مسائل برابر در روشنفکران واکنشهای چگونگی کارکرد ویژگیها تأثیر اما داشتند. تأکید روشنفکران نظریهسازی یا بودن انتقادی و معترض بودن»درگیر«اهمیت بودند. نکرده بررسی موجود نظم و جامعه با درونی ارتباطات دارای مقولهای همچون را آن این از دارد اهمیت من برای مفهوم یک یا مقوله یک با ارتباط در همیشه که پرسشهایی است روان کجا به چیست آن تاریخی سیر میشود ناشی کجا از مقوله این است: دست نیعم تاریخی مرحلهی با رابطهای چه یا و دارد سرمایهداری تولید شیوهی با رابطهای چه هچ میشود تغییراتی چه دچار سرمایهداری تحوالت طی در و دارد سرمایهداری نظام شود بررسی باید چگونه مختلف جوامع در دارد اجتماعی مناسبات و نطام این در نقشی این درونیروابط پیرامون زیادی بررسی کردم مرور رابطه این در که کتابهایی در باید البته ندیدم. سرمایهداری تاریخی جامعهی اصلی سازوکارهای و ساختارها با مقوله نیا همهی به نیستم قادر نیز من اینکه آن و بیافزایم مالحظه این به را نکتهای بیدرنگ شرایط با پیوندی بخواهد اگر ویژه به امری چنین زیرا بپردازم. نوشتار این در پرسشها چنین یک اما دارد. نیاز بیشتری بسیار پژوهشهای به باشد داشته نیز ایران در ساختاری راستای در روی هر به. 2 گیرد بهره زمینه این در موجود منابع از خوبی به میتواند پژوهشی نظرم آنچه اما کردم برخورد جالبی و متنوع بررسیهای و تعریفها به داشتم که مطالعاتی است: شده قائل روشنفکران برای گرامشی آنتونیو که بود کارکردی کرد جلب را هستند«. طبقه یک هژمونی سازماندهندگان»روشنفکران -. 3 است روبنا«و زیربنا پیوستن هم»به آنان نقش - هب نیاز آنها مضمون شدن شفافتر برای و کلیاند و مجرد بسیار گرامشی جملههای و جمله دو این معنای به پرداختن نیز من هدف و است تاریخی و نظری پژوهشهای کنم: اشاره ایران در روشنفکری موضوع با ارتباط در زیر کتابهای به میتوانم نمونه عنوان به 2. ناتمام تجدد گودرزی: غالمرضا شیرازی جمشید ترجمه غرب و ایرانی روشنفکران بروجردی: مهرزاد دهقانی. محمد ترجمه بیستم قرن در ایران روشنفکران قیصری: علی ایران روشنفکران 3. Antonio Gramsci: Fængselsoptegnelser, 1991

42 ۳۵ بحث طرح اول: فصل انواع و تاریخی تعینات از گرامشی میکنم فکر این بر افزون آنهاست. محتوایی بررسی باید دوره هر تاریخی شرایط به توجه با که چیزی است داده انجام تجرید روشنفکران هستند مختلفی الیهبندیهای دارای همواره روشنفکران که داشت نظر در باید شود. مطالعه و سویی از یکدیگر با آنها روابط الیهبندیها این بررسی تاریخی مختلف دورههای در و کار برای توجهی قابل اهمیت از دیگر سوی از اجتماعی مناسبات و ساختارها با آنها روابط جنبهی این جز به اما است. برخوردار جامعه تحول و تغییر یا بازتولید و ثبات سازماندادن کلی وضعیت تشریح راستای در میتواند گرامشی از باال جملهی دو بحث تحلیلی و تاریخی بیشتری تعینبخشی و تدقیق و توضیح به نیاز که شود تلقی معاصر جوامع در روشنفکران عمیقتری طور به را روشنفکر مقولهی تا شد راهنمایی خط جمله دو این من برای دارد. دهم. پیوند موجود جامعهی سازوکارهای به را آن تا کنم تالش و کرده مطالعه در میشود اطالق ذهنی کار و فعالیت از قلمروی به روشنفکر مفهوم که این به توجه با مقولهای مثابه )به روشنفکر مقولهی میان رابطهای یافتن بررسی پژوهش اول گام نتیجه این به است. سرمایهداری جامعهی در اجتماعی کار تقسیم موضوع با ذهنی( کار با مرتبط جامعه این در کار تقسیم نوع با پیوند در باید را مقوله این اجتماعی-تاریخی ریشهی ترتیب میتوان کلی طور به آیا میشوند: طرح میان این در پرسشهایی دیگر سوی از کرد. درک سرمایهداری جامعهی در یدی/پراتیک کار و ذهنی کار جدایی پرتو در را روشنفکر جایگاه توضیح نظری لحاظ به را رابطه این میتوان چگونه است مثبت پاسخ اگر کرد درک و خودبهخودی تکامل یک ذهنی و یدی/پراتیک کارهای بین موجود کار تقسیم آیا داد میتوان علل آن شناخت با که دارد اجتماعی و تاریخی خاص دالیل آنکه یا است»طبیعی«روشنفکر مقولهی تداوم بر نتیجه در و کار تقسیم از شکل این بر بتوان که بود امیدوار با بیواسطه طور به که کس هر آیا میشود: طرح دیگری پرسش سپس کرد غلبه شغلی فعالیت و حرفه در را خود ذهنی نیروی و نمیکند کار خود جسمانی توانایی و نیرو ذهنی کار عام مقولههای میان تفاوتی آنکه یا است روشنفکر یک میگیرد کار به خویش موجود نظم با روشنفکر رابطهی است کدام روشنفکر انواع دارد وجود روشنفکری کار و زا شده تعریف و تاریخی معین جامعهی یک تقسیمبندیهای با روشنفکر رابطهی چیست چیست ایدئولوژیک و سیاسی اختالفهای و طبقاتی تقسیمبندیهای جمله تبیین و تعریف پیرامون نظری بحثهای در بسیاری آشفتگیهای که است این واقعیت به بخشیدن سامان توانایی کوتاه مطلب این در نیز من که هست روشنفکر مقولهی فلسفهی یعنی خاص منظری از را موضوع که آنجا از اما ندارم. را آنها پیچیدگیهای

43 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۳۶ ارتباط در را روشنفکر موضوع تا کرد خواهم تالش میکنم بررسی درونی روابط دیالکتیکی و سیاسی و طبقاتی ساختار با آن رابطهی نیز و سرمایهداری نظام در اجتماعی کار تقسیم با عام تبیینهای و تعریفها به نتیجه در کنم. بررسی جامعه این بر حاکم ذهنی وضعیت نیز نمیپردازم. مفهوم این پیرامون شدهی انجام شود طوالنیتر و»پیچیدهتر«قدری نوشتار این سرنوشت که شد سبب هم دیگری عامل ایران در ۱۳۸۷( حوالی یعنی مقطع آن )در جاری کشمکشهای با مطلب شدن درگیر آن و و نیست خنثی موضوعی روشنفکر موضوع که آنجا از است. روشنفکر موضوع پیرامون در نیست. برکنار نیز اجتماعی تنشهای از است اجتماعی و سیاسی بار دارای آن مفهوم عمومی روشنفکران با همیشه«برای بار»یک نوع از حسابیتسویه ویژه به امروز ایران این که است جریان در خاص طور به چپ روشنفکران با و کلی طور به ناراضی و متعهد رد بگذرد. کنارشان از درگیریها و تسویهحسابها این به بیاشاره نمیتواند نیز مطلب رستاک تارنمای در 4 مصاحبههایی سلسله متوجه موضوع همین پیرامون مطالعاتم البهالی طرفداران و عامی اقتصاددانان با سرمایه روزنامهی گفتگوهای اینترنتی بازنشر که شدم و روشنفکر کارکرد و جایگاه مقوله به طیف این که انتقادهایی مطالعهی بود. آنها تکنوکرات گسترش بیشتر قدری را حاضر مطلب که داشت آن بر مرا داشتند چپ روشنفکر ویژه به و علم موضوع کار تقسیم دربارهی ایشان نظر مورد نکتههای به توانم فراخور به تا دهم بپردازم. روشنفکران نیز و هژمونی موضوع ارزشگذاری پاسخگویی با ارتباط در که است یافته تشکیل متفاوتی موضوعات از نوشتار این ترتیب این به گستردگی امیدوارم است. ایرانی نولیبرالهای سوی از یافته بسط و شده طرح داعیههای به قدری با خواننده که میکنم تصور حال این با نشود. خواننده ذهنی تشویش موجب بحث اندیشهورزی برای کنونی مقطع در مباحث این یکسو از که یافت خواهد در مدارا و شکیبایی مربوطاند. یکدیگر به منطقی ساختار و مضمون لحاظ به دیگر سوی از و دارند اهمیت چپ اب شوند خوانده نیز جداگانه بهطور یک هر میتوانند نوشتار این متفاوت بخشهای طبعا درونی ارتباطاتی که دانست کلی نظری پروژهی یک اجزای همچون را آنان باید وجود این میدهد. پیوند یکدیگر به را آنها منطقی و نقد در که مطلبی )همچون دیگر بار ناگزیر به حاضر نوشتار که است این دیگر موضوع است یافته پ لمیک-نظری خصلت نوشتم( میالنی عباس آرای به اشاره در و نوتاریخیگری... و طبیبیان محمد نیلی مسعود غنینژاد موسی از مصاحبههایی 4.

44 ۳۷ بحث طرح اول: فصل مناظرات دست این از گریزی من باور به است. برجستهتر آن نظری وجه نیز بار این گرچه خوب را آنان نظرگاههای و مواضع باید حریف فکری جریانهای با مقابله برای زیرا نیست طور به سپس و کرد بررسی عمیق طور به گرفت جدی را آنها استداللهای شناخت نمود. نقدشان ریشهای نگرشها و اجتماعی ساختار 1.2. )از پیش مدتها از آن)ها( دانشگاهی طرفداران و نولیبرال اقتصاد)دانان( ایران جامعهی در گفتمانی چرخش و پارادایم تغییر یک برای نظاممند تالشی خورشیدی( هفتاد دههی اوایل در مساعد نظر و وفاق ایجاد و فضاسازی به معطوف پارادایم تغییر این کردهاند. آغاز را سرمایهداری از معینی نوع تا است بوده اجتماعی نخبگان و روشنفکران سیاستمداران بین غرغر و نزنند نق قدر»این و بپذیرند گشاده چهرهی با را ضددمکراتیک و نخبهگرا آمرانه یک به دست نظری حریفان کردن در به میدان از برای راستا این در اینان نکنند«. هم نمایندهی ایران چپ ترتیب این به زدهاند. چپ و رادیکال روشنفکران علیه سراسری حملهی اجتماعی و سیاسی سامان و اقتصاد گریبان که میشود معرفی بالیایی و شرارتها همهی و سازمانیافته مادی نیروی یک از ایران در چپ آنکه بهرغم است. گرفته را ملت و کشور دانشگاهی امکانات و مقامات و پ ستها و نیست برخوردار تشکیالتی و مالی منابع و گسترده به هنوز که میآید نظر به چنین اما ندارد اختیار در نیز را تکنوکراتیک و دولتی رسانهای معرف/ و است مطرح مالحظه قابل و جانسخت ایدئولوژیک و فکری نیروی یک عنوان عدالتطلبی قلمرو در ویژه به و آرمانها و ایدهها حوزهی در سنگینوزنی میراث حامل زمینهی در تا است نشده قادر هنوز متاسفانه ایران چپ اینکه )گو است طبقاتی و اجتماعی کند ارائه را منسجمی اقناعی نظری بحث آزادی و دمکراسی موضوع پیرامون مفهومسازی اجتماعی پارادایم تغییر این متولیان رو این از دهد(. گسترش اجتماع ساحت در را آن و آسودهگی با تا دادهاند سامان چپ اندیشهی کردن در به میدان از جهت در را خود حمالت موسی بیان به ببرند. پیش را خود» انفعالی»انقالب و هژمونیک پروژهی بیشتری خاطر»کاپیتالیسم«واژهی به نسبت پیشداوری و احساسی نظری حساسیت از کاستن غنینژاد طور به ایران در ذهنی کار نیروی و تحصیلکردگان است الزم اینکه و است مهم بسیار میشود ادعا چپ روشنفکران سوی از که هم قدرها آن سرمایهداری که شوند متوجه کلی طیف این تأکیدات و گفتهها دارد. هم نیرومندی اخالقی مبنای اتفاقا و نیست بیگانه اخالق با همچون اصطالحاتی بیان از آگاهانه که اقتصادی نخبگان و ارشد کارشناسان بهاصطالح از

45 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۳۸ همچون خنثی و بدیهی ظاهر به واژههایی در را آن و میکنند پرهیز سرمایهداریاقتصاد ریچارد جملههای یادآور میکنند بستهبندی آن نظایر و مالکیتحق»خصوصیسازی«: 5 است آمریکایی( نامدار )فیلسوف رورتی واژهی که کنند درک تا است پیش در درازی راه غربی چپ روشنفکران برای که دیگر کلمات تمام که طور همان ندارد نیرویی و رمق دیگر سوسیالیسم خواهد سرمایهداری برای بدیلی گویا که میگیرند ایده این از را خود نیروی این زیرا کرد استفاده سرمایهداریاقتصاد اصطالح از نباید این از پس بود. سرمایهداری شیوهی به که اقتصادی میدانیم گویا که مینمایاند چنین اصطالح است. چگونه نکند عمل رویکرد یک جای به»طبیعی«رویکرد یک ترویج جز نیست چیزی سخنانی چنین معنای همه در متاسفانه که رویکردی چنین بشر. اجتماعی زندگی موضوعات به علمی-تاریخی جایگزین غیرقابل و خودانگیخته و»طبیعی«نظم یک را سرمایهداری است کرده رخنه جا اقتصاددانان نزد که است چیزی تاریخی و اجتماعی مسائل به طبیعی رویکرد میداند. از دسته این شاخص چهرهی ما عصر در است. داشته وجود تاکنون مارکس زمان از عامی همان نیز او ایرانی مریدان و شاگردان هماکنون که بود 6 هایک فون فردریش اقتصاددانان کسی عامی اقتصاددان گرفتهاند. پیش در عامیانهتر هم باز سطحی در را استاد کار شیوهی و متضاد منافع وجود دلیل به تاریخ به مادی و علمی رویکرد اتخاذ جای به که است سرمایهدار( طبقهی منافع )یا مسلط نظم از یکجانبه دفاع راه اجتماعی و طبقاتی متخاصم. 7 میکند ایدئولوژی فدای را علم معنا این به و میگزیند بر را برای و گفتمان و پارادایم تغییر برای سرمایهداری نظام نظریهپردازان که گفت باید که گذاردهاند انگشت حساسی جای بر عمومی افکار جلب و اجتماعی فضای بسترسازی David Schweickart: Against Capitalism, 1992 از: برگرفته Friedrich A. von Hayek میگوید: چنین رابطه این در مارکس 7. کالسیک اقتصاد عنوان تحت که میشوم متذکر باشد شده گفته همیشه برای بار یک که این برای مناسبات درونی همبستگیهای دربارهی تحقیق به پتی ویلیام زمان از که است من نظر مورد اقتصادی هر درون در فقط که میدهم قرار عامیانه اقتصاد مقابل در را آن من است. پرداخته بورژوازی تولیدی نماید. درک قابل موجه نحوی به را خشن اصطالح به پدیدههای مگر تا میخورد چرخ ظاهری ارتباطات اسکندری. ایرج ترجمهی یک جلد سرمایه از: برگرفته...

46 ۳۹ بحث طرح اول: فصل اقشار و سیاستمداران تکنوکرات تحصیلکردگان دانشگاهی اقشار جلب و جذب همان مختلف کشورهای در بورژوازی هژمونیک پروژههای. 8 است جوانان میان در»فکرساز«اینکه و کشور هر در سرمایهداری رشد خصلت به توجه با متفاوت دورانهای در اروپایی حاکم طبقات با بنیادین تسویهحسابهای و انقالبی تحوالت درون از برآمده جدید طبقهی در را فعال انقالب یا منفعل انقالب استراتژیهای نه یا باشد بوده پیشین ایدئولوژیهای و منظور به جامعه روشنفکران جلب و جذب استراتژیهای آنها همهی در اما گرفتهاند. پیش است. بوده برخوردار بورژوازی برای ویژهای اهمیت از هژمونیک پروژههای موفقیت برای روشنفکران است آن الگوی فرانسه انقالب معموال که فعال انقالب استراتژیهای در که باال از انفعالی انقالب در که حالی در دارند اهمیت مردم دخالتگرانهی نقش تقویت»تمدن یک ایجاد برای روشنفکران جذب میکند نمایندگی را آن ایتالیا مثال طور به مردم کنشهای تخلیهی اصلی موضوع بلکه نیست ملی وحدت نوعی کسب و عالیتر«هژمونیک پروژهی هیچ نیز ایران در است. خالق ذهنی نیروهای از تحولطلب نیروهای و مختلف بخشهای و دانشگاهی و تحصیلکرده اقشار اعتماد جذب بدون ضدهژمونیک یا برای دلیل همین به کرد. نخواهد کسب جدی موفقیتی جامعه در فعال ذهنی کار نیروی خاصی اهمیت از همواره تحصیلکردگان و روشنفکران جذب کلی طور به نیز چپ جبههی هست. و بوده برخوردار کی از نشان ایرانی نولیبرالهای شاخص چهرههای از شده منتشر مصاحبههای سلسله برای که میدانند آنها مطمئن. و حسابشده آرام کاری دارد»فرهنگسازی«جدی فرایند تئوریک نظرات و آراء تولید نظاممند کار شیوهی باید نظرشان مورد پروژهی پیشبرد اجتماعی گسترش سپس و سیاسی و دانشگاهی جامعهی بدنهی در دیگر سطوح به آن انتقال و مختلف سطوح در جامعه ذهنی کارگران و روشنفکری اقشار»فرهیختگان«میان در آن حال در تدریج به آنها پروژهی که میرسد نظر به متأسفانه. 9 کنند دنبال را مستمر یارگیری جامعهی در موجود وضع از ناراضی فکری بخشهای میان در باال از»وفاق«نوعی ایجاد ۱۳۹۲( )روحانی جدید دولت پ رهیاهوی انتخاب با اینک که میرسد نظر به ]البته ماست. بر همکارانش( و )فریدمن شیکاگو اقتصادی مکتب آموزههای و آراء یافتن تسلط تاریخی تجربهی 8. غیره و اروگوئه آرژانتین شیلی برزیل مانند التین آمریکای کشورهای برخی در سیاستگذاری روندهای هژمونیکسازی و گسترش سازوکارهای از است گویایی نمونهی میالدی( ۸۰ و ۷۰ و ۶۰ دهههای )در است. بوده همراه رسانهای و آکادمیک فضاهای»تسخیر«با عمدتا که پیرامونی جوامع در نولیبرالیسم دارد. مل ی و منطقهای جهانی عوامل از بسیاری به بستگی پروژه این موفقیت که است بدیهی البته 9.

47 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۴۰ میداند ایران در نولیبرالیسم پروژهی تکمیل و پیشبرد به تعهد را خود اولویت علنا که وسیعی طیف و مردم از بخشی سوی از جدید دولت این نسبی اقبال به توجه با ویژه به و فرآیند که معنی این به هستیم پیشبینی( قابل )گیریم تازهای موقعیت در روشنفکران از که بود خواهد آن از موثرتر و سریعتر جامعه ذهنی ساحت در نولیبرالی ایدئولوژی پیشروی بتوانند سادگی به خودمانیسازی( شیوهی به )خصوصیسازی نولیبرالیسم مخالف نیروهای و چالش قطعا وجود این با کنند. سازماندهی و بازسازی آن مقابل در را خود پراکندهی توان اقتصادی و اجتماعی پیامدهای به بنا آنکه ویژه به مییابد ادامه بازار بنیادگرایان با مبارزه دائمی جامعه فرودست طبقات سطح در حداقل عمومی اقبال این نولیبرالیسم گسترش بود[. نخواهد خود مشت در را اقتصادی مسائل حل کلید که اقتصاددانی عنوان به هایک راستا همین در رشد بلند موج که 10 کینز مینارد جان همچون اندیشمندی حتا و است شده برجسته دارد او اندیشههای با آمریکا و اروپا در دوم جهانی جنگ از پس دوران اقتصادی پیشرفتهای و شاگردان و اتریشی اقتصاددان این برابر در بیاهمیت اقتصاددانی همچون است خورده گره کشور اقتصادی رشد بر منظر این در میشود. قلمداد فریدمن( میلتون )نظیر او آمریکایی محیط نابودی و ملی منابع غارت خارجی و داخلی سرمایهداران شرط و بیقید )آزادی و سرنوشت در پارامتر تنها حتا یا پارامتر مهمترین عنوان به مردم( سالمتی و زیست همواره مسلط نظم تریبونهای که اینجاست اما ماجرا طنز میشود. تأکید کشور آیندهی رد اقتصاد کنندگی»تعیین همچون فرمولبندیهایی خاطر به را مارکسیستها از بخشی ساختهاند متهم اقتصادی جبرگرایی به را آنان و داده قرار انتقاد مورد 11 آخر«مرحلهی 10. John M. Keynes جملهای چنین کردن فرموله از او قصد البته که است آلتوسر لویی دیدگاه به اشاره منظورم اینجا در 11. مینویسد: رابطه این در کالینیکوس الکس است. نبوده اقتصاد به فرد به منحصر و ویژه مقام اعطای گرامشی و لوکاچ که است طبقاتی فاعلیت نظریهی از متفاوت اساسی طور به آلتوسر مارکسیسم نسخه کلیت یک دارای اجتماعی نظام هر است«. سوژه بدون فرایند یک»تاریخ آلتوسر برای میکنند. درک اقتصاد میشود تشکیل )instances( قلمروها«و»مراحل تعدادی از که است ساختاریافته پیچیدهی تشکیل را اجتماعی نظام یک مرکز اقتصاد حتی اینها از یک هیچ )علمها(. نظریه و ایدئولوژی سیاست مطابق که میدهد اجازه بدان که است خویش درونی جداگانهی و متفاوت منطق دارای یک هر نمیدهد. مرحلهی در تعیینکننده»عامل اقتصاد کند. رشد خود» متفاوت»زمانمندی با حتی و خود خاص پویایی با بر بیواسطه و آنی کمتر میکند. عمل نامستقیم نحوی به اقتصادی علیت دیگر بیان به است«. آخر میکند. تاثیر فرهنگی یا سیاسی حادثهای به: کنید نگاه Alex Callinicos: Social Theory, A Historical Introduction 2007

48 ۴۱ بحث طرح اول: فصل تفکر چنین یک که است روشن شده یاد واقعیتهای گرفتن نظر در با حداقل درحالیکه سرمایهداری نظرپردازان و عامی اقتصاددانان برازندهی بیشتر جبرباورانهای و تکعاملی ایدئولوژیک پهنههای در تاز و تاخت برای وسیعی میدان نیز ما کشور در قضا از که است یافتهاند. اقتصادی سیاستگذاریهای و چیست. اقتصادیرشد از ایرانی نولیبرال نخبگان منظور نیست معلوم حالت بهترین در مورد فناورانه«و تولیدی»نیروهای پیشرفت و آنها تعمیق و سرمایهداری روابط رشد آیا شرایط پذیرفتن و جهانی کار تقسیم در فزاینده و چرا و بیچون ادغام آیا است آنها نظر بینالمللی صندوق جهانی بانک قدرتمند سهقلوهای )نظیر سرمایهداری بینالمللی نهادهای دقیق طور به خصوصیسازی از آنها منظور است نظر مورد ) 12 جهانی تجارت سازمان و پول با فزاینده خودمانیسازی فرایند و غیردموکراتیک اقتدارگرای نفتی دولت رابطهی چیست سخنپراکنیهای و مصاحبهها البهالی در الگوهایی بیان با آنها است چگونه»رشد«این به قادر سرزمین این سترون خاک که میکنند مشخص حدودی تا سرانجام خود متعدد اقتصاددانان مقابل در نیست. مدرنی اندیشهی هیچ از»بومی«نسخهی یک پرورش و زایش جنوب آسیای و شرق آسیای»معجزهآسای«اقتصادهای الگوی پیادهسازی و اجرا پی در ما یکباره گویا که )سیاستمداری محمد ماهاتیر نام برجستهسازی و طرح با هستند. شرقی تا ایستاد خویش سخن سر بر و است خصوصیسازی مالزی مشکالت حل راه که دریافت که است آن ایران نجات حل راه تنها که میکنند اعالم رسید( سامانی و سر به کشورش به دولتی اقتصاد دارد ضرورت که برسند نتیجه این به سیاسی نخبگان و سیاستمداران روزنامهی خبرنگار که زمانی اما شود. گذارده کنار بیشتر چه هر خصوصیسازیهای نفع اب میکند خالی را ایشان کالننظریههای پای زیر ظریفی پرسشهای طرح با سرمایه»دانشمندان سوی از عامیانه زبان این کارگیری به از )عجبا حکایتگوییها و مثالها دستاویز نشان را خود»علمی«نظریههای بیپشتوانگی و میروند طفره دادن پاسخ از متخصص«( ایران در نفت به متکی اقتصاد به اشاره با سرمایه خبرنگار که زمانی مشخصا میدهند. که: میپرسد درآمدهای از بخواهند کشور سیاسی نخبگان که هست دست در عینی دلیلی آیا کنند صرفنظر نفت فروش از حاصل بادآوردهی و کالن رجوع مثال برای جهانی نظم ساختار در نهادها این کارکردهای و خاستگاهها از اجمالی آگاهی برای 12. به: کنید زاده عبداهلل محمود ترجمهی نئولیبرالیسم مختصر تاریخ هاروی: دیوید

49 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۴۲ که: میدارد اظهار نیلی مسعود هست. نیز دینی احساس یک که باشد خاک به عشق میتواند علت اگر که این و میکند یاد خودش نوشته سیاست«و»عشق نام به مقالهای از همچنین نیلی کند. پاش و ریخت را آن که است آن از بهتر کند خرج تدبیر با را موروثیاش ثروت جوانی بلکه نیست دیگر ابزاری با جنگ ادامهی سیاست لیبرالی باور در 13 میلیباند رالف بیان به اشتراک و تفاهم به طریقی به آن پیرامون باید که است»مسئله«ای همیشه اصلی منازعات سیاستمداران نصیحت به نیلی آقای که میبینیم نیز دلیل همین به یافت. دست نظر ترتیب این به باشند. داشته درستی رفتار خویش موروثیثروت با تا میشود متوسل و اهمیت از درجه این با مسائلی کردن روانشناسانه با و جادویی فرمولهای قبیل این با نشان را خود نظری جدیت سیاستمداران دینی یا وطندوستانه احساسات به آنها سپردن میدهند. ایران سیاسی و اقتصادی ساختارهای جهانی سرمایهداری بحرانی شرایط که آن رغم به گسترش برای مانعی میتواند مختلف اشکال در اجتماعی و طبقاتی مبارزات اوجگیری و اقتصادی الگوی موفقیت امکان ویژه به و باشد شده یاد فکری پارادایم بیشتر اجتماعی در اما سازد دشوار را غیردموکراتیک- اقتدارگرای سرمایهداری -الگوی آن با همبسته نولیبرال نخبگان نظریههای که رادیکالی رویکردهای و ضدهژمونیک پروژههای نبود شرایط حال عین در و کنند نظری مقابلهی آنها با و مطالعه را نطریشان منابع و کرده ریشهیابی را تنها میتواند شده یاد الگوی کنند طرح را بدیل اقتصادی توسعه دموکراتیک رهیافتهای شود. تلقی موجود بدیل ناچار به شده یاد طیف اقتصادی پروژهی ضددمکراتیک حتا و غیردمکراتیک واقعا خصلت آنها سیاسی پروژهی در ویژه به آنچه میگذارد. تاثیر نیز اجتماعیشان و سیاسی پروژهی در انفعالی انقالب نوعی به آن عمیق گرایش و نخبهگرایانه شدیدا خصلت میخورد چشم به پس که است سرمایهداری جهانی هژمونیک پروژهی یک از بخشی البته که چیزی است در اینکه گو است. نرسیده پایان به جهان مناطق برخی در آن پیادهسازی هنوز دهه سه از است یافته تحقق خوبیبه سراسری پروژهی این از بخشهایی جهان مناطق از بسیاری دستاوردهای و رفاه دولت بقایای و آثار از بسیاری است شده»موفق«که معنا این به 13. Ralph Milliband, Marxism and Politics 1977

50 ۴۳ بحث طرح اول: فصل اجتماعی جنبشهای دیگر و کارگر طبقهی سوسیالیستی و سوسیالدمکراتیک جنبشهای مدتها از پروژه این جهان مناطق دیگر از دنبالهروی با نیز ایران در بکوبد. هم در را رفسنجانی( جمهوری ریاست نخست دورهی از دقیقتر یا ساله ۸ جنگ از )پس پیش کشور عقبماندهی ساختارهای به بنا است. خورده کلید سازندگیدوران عنوان تحت و شکل به باشد توانسته بیآنکه و بود ناموزون اشکالی در ایران در پروژه این پیشروی حال این با است. بوده نامعلوم مقصدی راهی لنگلنگان درآید متعارف نولیبرالیسم شمایل متغیر( و متفاوت ضربآهنگهای با )گیریم نولیبرالی سیاستهای اجرای اخیر سال ۲۴ طی است. بوده اعتدال( و مهرورزی اصالحات )سازندگی متوالی دولتهای تمام کار دستور در ضریب -با خود اقتصادی کالن سیاستگذاریهای در دولتها این همهی که معنی این به همان به یعنی بودهاند متعهد اقتصاد ساختاری تعدیل طرحهای پیشبرد به باالیی- اولویت شیکاگو( اقتصادی مکتب و فریدمن )نظیر 14 هایک پیروان معروف سهگانهی فرمولبندی و پول( بینالمللی صندوق و جهانی )بانک بینالمللی نهادهای کارشناسان سوی از همواره که است: شده تحمیل و»تجویز«داخلی نخبگان و کارشناسان از را سود انباشت راه سر بر موجود قانونی مقررات و حقوقی قواعد تمام باید دولتها ۱. بیشتر چه هر»بهرهبرداری«امکان و سرمایه آزاد گردش تسهیل راستای )در بردارند میان کار(. نیروی از وحن به میتوانند شرکتها که را اختیارشان تحت داراییهای تمامی باید دولتها ۲. سودآوری قلمروهای گسترش راستایی )در برسانند فروش به کنند اداره را آنها سودآوری سرمایهگذاری(. و چشمگیری میران به را خدماتی-رفاهی و اجتماعی برنامههای مالی تامین باید دولتها. ۳ کار(. نیروی بیشتر چه هر کاالسازی و حمایتی چترهای لغو راستای )در دهند کاهش اینک و پیمودند را مشابهی اقتصادی مسیر مهرورزی و اصالحات سازندگی دولتهای میدهد. ادامه را آن خود نوبهی به هم اعتدال نوآمدهی دولت نیز اقتصاد علم وطنی نخبگان جهان مناطق سایر در شده مشاهده روی ههای همانند یدج تفاوتهای به توجه بدون را نولیبرالی رایج الگوهای از کلیشهای گرتهبرداریهای است: زیر کتاب از برگرفته نولیبرالی سهگانهی راهکارهای این صورتبندی 14. نبوی محمود و شهابی مهرداد ترجمهی فاجعه سرمایهداری ظهور شوک: دکترین کالین نائومی

51 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۴۴ کشور اقتصادی مدیریت برای تاریخی ضرورتی سان به اجتماعی مختلف نظامهای میان و تاریخی فرهنگی اقتصادی سیاسی تفاوتهای همهی از روش این در میکنند. توصیه ایران همچون کشوری و سویی از مالزی و جنوبی کره چین همچون کشورهایی بین حکومتی آزاد بازار اقتصاد رشد و آمرانه سرمایهداری الگوی تا میشود چشمپوشی دیگر سوی از که پیداست ناگفته شود. تجویز نیز ما کشور برای موجود سیاسی ساختارهای به توجه بی دستزدن هزینههای با بیارتباط اجتماعی و سیاسی ساختارهای تغییر به بیتوجهی این کامال کارآمد سیاسی دمکراسی یک فقدان نیز کشورها آن در که آنجا از نیست. آنها به کشورهای حال این با و حکمفرماست آنها در اقتدارگرا سیاسی ساختارهای و است مشهود بازارهای به و کنند تجربه را اقتصادی رشد از توجهی قابل میزان شدهاند قادر شده یاد بیابیم. دست جهشی چنین به میتوانیم علیاالصول نیز ما پس یابند راه سرمایهداری جهانی هب بنا اگر که میکند القاء چنین است حاکم رویکرد این بر که سادهاندیشانهای پوزیتیویسم قانون این که میگیریم نتیجه بنابراین میشود Y به منجر X که باشیم دانسته تجربه تکرار است. برخوردار کلی علمی قانون یک اعتبار از و است صادق جا همه در علوم در 15 م ت دوحدت نوعی از دفاع علت به مارکسیستها از بسیاری که آن رغم به اما میپذیرند اجتماعی حوزهی در را عام تعمیمپذیریهای امکان اجتماعی علوم و طبیعی خود عام فرمولهای پوزیتیویستها زیرا نمیدهند راه خود به تردیدی پوزیتیویسم نقد در کشوری مختصات نمونه عنوان )به اقتصادی و سیاسی فرهنگی تعینات تمام از تجرید در را لحاظ به نتیجه در و میدهند انجام جهانشمول نسخههای پیچیدن با و ایران( همچون پوزیتیویستی نظرات در نمونه عنوان به میگیرند. پیش در را غیرعلمی شیوهای روششناسی و رشد حیاتی ملزومات از که سیاسی ساختار پیرامون بحثی اساسا ایرانی اقتصاددانان رشد پیرامون تحقیقات معین مورد این در ندارد. حضور است اقتصادی نظام هر پیشرفت آوردن فراهم که میدهد نشان شرقی جنوب آسیای و شرق آسیای اقتصاد»معجزهآسای«یک وجود مستلزم اقتصادی سریع توسعهی و رشد منظور به نهادمند و قانونمند چارچوبی : 17 میگوید چنین رابطه این در 16 سین آمارتیا است. صادراتی رویکرد با نیرومند دولت به: کنید نگاه. 15. Roy Bhaskar: Scientific Realism and Human Emancipation, Amartya Sen David Schweickart: Against Capitalism, 1992 از: برگرفته 17.

52 ۴۵ بحث طرح اول: فصل مثابه به جنوبی کره پیشرفت اهمیت ترجمان و شناسایی امر در که مشکلی که دستهایی آن که است این دارد وجود نامرئیدست موفقیت داستان جنوبی کره دولت... بودند. آشکار بسیار اتفاقا شدند جنوبی کره رشد موجب کنترل کشور سرمایهگذاری منابع سوم دو بر سریع و شتابان رشد دورهی در و سریع رشد دارای کشورهای که بدانیم است توجه جالب واقع در... داشت. هک هستند کشورهایی آن همهی انسانی مهارتهای و تواناییها باالی سطح نقش ایفای و اقتصاد و برنامهریزی امر در مستقیم و فعال طور به دولتهایشان تعهد نتیجهی چیزی هر از بیش پیشرفت این یعنی داشتهاند. مشارکت اجتماعی سودهای تعقیب نتیجهی آنکه تا است )دولت( نقش ایفای و آگاهانه دخالت و باشد. یکدیگر با هماهنگی بدون اتمیستی خودخواهانهی و شخصی این اقتصادی توسعهی و رشد مورد در سیاسی سپهر کارکرد و نقش بررسی متاسفانه اما نفتی- اقتصاد نیست معلوم حتا ندارد. جایی ما نولیبرال اقتصاددانان بحثهای در کشورها تبدیل میتواند چگونه دولتی غیردمکراتیک و ضعیف ساختار و وارداتی رویکرد با ما رانتی و اقتصادی لیبرالیسم بین که بیدردسری ظاهرا پیوند حتا بشود. اقتصادیقدرت به مقابل در نمیگیرد. قرار آقایان جدی بررسی مورد هم میکنند ایجاد سیاسی لیبرالیسم طیف این برای گویا کشور اقتصادی و سیاسی ساختارهای سر بر کالن بحثهای جای به خود موهوم حمالت آماج را سرمایهداری منتقد روشنفکران الیهی که است آن سادهتر بزنند. دور را اصلی کشاکشهای وسیله این به تا بگیرند برای اجتماعی جایگاهی اساسا شده یاد»نخبگان«طیف روشنفکر موضوع با ارتباط در جهان در آنها 18» کارکردگرای»تکنوکراتمحوری منظر از زیرا نیستند. قائل روشنفکران کلیگوییهای و روشنفکر برای جایی جزئی و تخصصی پیچیدهی کار تقسیم با امروزی هک دادهاند ترتیب مدرن پیچیدهی جامعهی ترسیم برای را مثلثی آنها نمیماند. باقی او آکادمیک کار نیروی میگیرند: جای زیر سهگانهی نیروهای ترتیب به آن راسهای در سوسیالدمکراسی که است کینزی موضع از دولتگرا رویکرد یک سین آمارتیا رویکرد که است گفتنی توضیح با پیوند در کینزی دولتگرای و نولیبرالیستی رویکرد دو نقد برای میکند. نمایندگی را آن همچنان شرق معجزهآسای»اقتصادهای الگوی و سرمشق که جنوبی کره در سرمایهداری پیشرفت و رشد چگونگی به: کنید نگاه میشود محسوب آسیا«Martin Hart-Landsberg, Seongjin Jeong & Richard Westra: Marxist Perspectives on South Korea in the Global Economy, Functional Technocracy

53 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۴۶ یا سیاسی نخبگان خاص«(»روشنفکر فوکو میشل تعبیر به یا علمی-تخصصی کار )نیروی میگوید: طبیبیان محمد ارتباط این در تکنوکراتها. و سیاستمداران نمیتواند ولی دارد عمومی مخاطبان فقط نباشد رأس سه این از یکی در که کسی روشنفکران نتیجه در و است سیاسی تصمیم یک پیشرفت زیرا کند. رهبری دارند. را عمده نقش سیاستمداران بلکه ندارند میان این در نقشی میگوید: نیلی مسعود ارتباط همین در مانعی خب بپردازند روزمره مباحث به روشنفکران عمومی حوزهی در اگر میکنند اظهارنظر مختلف مسائل به راجع هم عادی مردم طبعا که زیرا ندارد تأثیرگذاری توقع اما شوند. وارد است ممکن تخصص بدون زمینهای هر در و را جامعه مشکالت همهی بر تأثیرگذاری توانایی روشنفکران باشند. داشته نباید اقتصادی مشکالت هم که بگیرد عهده به را نسلی رهبری نمیتوانند و ندارند توانایی روشنفکر میپرسد. سوال کشورش فرهنگ و جامعه و سیاست از هم دارد را کشورش تورم هم نمیتواند او ندارد را جوان نسل نیازهای تمام به پاسخگویی فحشاء و فقر از حال عین در و سازد مرتفع را دمکراسی مشکالت هم کند رفع جامعه نخبگان از زیرمجموعهای رهبری به قادر رو این از بگوید. سخن هم میماند روشنفکر برای نقشی واقعا آیا نیست.»ارتباطی را آن جامعه رهبری تعریف دربارهی خبرنگار پرسش به پاسخ در سپس طبیبیان قح من به خواننده میکنم تصور میکند. تعریف جوانان«و تحصیلکردگان نخبگان بین نهفته معنای و کنم درنگ نخبگان این جملهی هر سر بر نخواهم نوشتار این در که بدهد را آن موضوع گستردگی لحاظ به و پ ردراز را مطلب کاری چنین زیرا کنم نقد را آنها در کرد. خواهد الزم نظری انسجام فاقد ظاهر به تقسیمبندی پیامد به مقدمهوار اشارهای بحثها جوهر به شدن وارد برای اما آرایش آن درون از تدریج به تا بود خواهد مفید باال در یادشده معصومانهی یا بیطرفانه شود: پدیدار نیز نوشتار این منطقی با پدیدهای را موجود کارتقسیم نظری/سیاسی گرایش این نمایندگان آنکه نخست و است مدرن جامعهی»»ذاتی خصلت گویا چنانچه میدهند جلوه هستیشناسانه ریشههای آنها نظر مورد کار تقسیم ضمن در شود. سازماندهی یا تصور نمیتواند دیگری گونهی به

54 فصل اول: طرح بحث ۴۷ تنها سه دسته از جمعیت کشور را در بر میگیرد: نخبگان علمی نخبگان سیاسی و نخبگان تکنوکرات.»مردم عادی«از حق دخالت در امور زندگی اجتماعی و سیاستگذاریهای کالن که اتفاقا بر زندگی معاش و آیندهی آنها تأثیرات مستقیم و جدی دارد منع شده و اصوال جایی را در این مثلث اشغال نمیکنند. به این ترتیب در محاسبات ایشان تنها بخشهای فوقانی مقولهی»کار ذهنی«وارد میشوند و نیروی کار پراتیک )همهی کسانی که فارغ از میزان عنصر ذهنی موجود در کار و مشغلهشان درگیر تولید و بازتولید زندگی اقتصادی و اجتماعی کشور هستند( اساسا در این رویکرد»آدم«فرض نمیشوند )به معنای موجودی اندیشنده انتخابگر کنشگر صاحب حق و حقجو(. البته آقایان پردهپوشی نمیکنند که به این عده )نیروی کار پراتیک( برای خیز بلند انباشت پنجاه سال آینده نیاز دارند تا به شخم زمین بایر کشور برای آمادهسازی فرایند»پیشرفت«مشغول باشند تا شاید به خواست خدا»ثروتی جمع شود که بین فقرا تقسیم شود«. 19 مطالعات و پژوهشهای انجام شده پیرامون تقسیم کار اجتماعی در غرب )توزیع وظایف و کارهای اجتماعی در سپهر تولید و بازتولید( معموال از سپهر تولید آغاز میکنند زیرا در جامعهی سرمایهداری منطق تولید است که دیگر منطقهای اجتماعی را میانجیگری میکند. یعنی منطق تولید در حالتی نسبتا مستقل از جامعهی پیرامون و در کشاکش با آن عمل کرده و سایر نیروهای برسازندهی جامعه را تابع ساخته و به دنبال خود میکشد. به بیان دیگر منطق خودبهخودی فرآیند تولید یا همان که مارکس منطق هژمونیک»تولید به خاطر تولید«مینامد موجب میشود تا سپهر تولیدی نقطهی عزیمت اینگونه مطالعات و بررسیها باشد. از اینجا مطابق با شکل و مضمون سازمان کار شیوههای رایج تولید پیچیدگی و وسعت سپهرهای تولید و بازتولید میزان مهارت در الیههای گوناگون نیروی کار الیههای گوناگون سلسلهمراتب شغلی وضعیت درآمدی این الیهها گرایش سیاسی آنها و نظایر آن میزان پیچیدگی جامعه شکل و سازمان طبقات و اقشار درونی آنها استنتاج میشود. به عبارت دیگر نخست»محاسبهی نظری«انجام میشود و سپس بر مبنای آنها»یارگیری«برای پروژههای هژمونیک یا ضدهژمونیک آغاز میشود. با این وصف باید نتیجه گرفت که در ایران یا چیزی به نام سپهر تولید )و بازتولید( وجود ندارد یا آن که آنقدر بیاهمیت است که»متخصصان«ما نیازی به توضیح و تشریح آن در ارتباط با مقولهی تقسیم کار ندیدهاند. شاید هم علت این باشد که گویا پروژهی آنها 19. همان منبع

55 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۴۸ این از یکی از فرازی در زیرا بگذارد بنیاد ایران در تازه را سرمایهداری اقتصاد است قرار که: میشود گفته مصاحبهها است زده افسانه ره ایران در سرمایهداری نظام با خود مخالفت در چپ اصوال است. نداشته وجود سرمایهداری نام به چیزی ایران در که چرا نظام در ناموزون رشد دلیل به پیرامونیسرمایهداری از بحثی حتا اینکه جالب هب زیرا نیست کار در نفتی و وارداتی رویکرد با عقبمانده سرمایهداری یا و سرمایهداری نیز جهت همین به شاید نداشتهایم. سرمایهداری تاکنون ایران در ما اساسا نخبگان این نظر کار نیروی ساختار بازتولید و تولید سپهر ایران اقتصادی وضعیت از جامعی تحلیل هیچ بخشهای در ویژه به کار سازماندهی نوع کار نیروی مختلف بخشهای در مهارت سطح ارائه ایران اقتصاد ناتوانیهای و تواناییها و تولیدی مختلف شیوههای همزیستی تولیدی نمیشود. بستری و وضعیت چه در اقتصادی لحاظ به بدانیم تا است الزم کلی تصویر این روی هر به چه و هستیم سرمایهداری اقتصاد توسعه«ی و»رشد از مرحله کدام در میبریم سر به هب میتوان البته مرحله این از پس داریم.»پیشرفت«برای قابلیتهایی و محدودیتها شده یاد زیربنای بر باید اصوال که پرداخت جامعه رهبری در کار تقسیم و هژمونی مقولهی شود. پرهیز نامعقول و غیرواقعی سیاستهای از تا باشد استوار مقولهی درونی تنوع به دولتی فکری نخبگان این شگفتانگیز بیتفاوتی دیگر موضوع فوکو میشل که آنچه به سادگی به را مقوله این آنها اینکه توضیح است.»روشنفکر«آکادمیک- روشنفکر عمومیروشنفکر وجود تا میکاهند فرو مینامد خاصروشنفکر پل ژان راستا این در کنند. انکار را روشنفکری انواع دیگر و ارگانیک روشنفکران و عمومی همان سارتر حالیکه در. 20 میکنند معرفی زننق افرادی نیر را سعید ادوارد و سارتر وحدتبخش قدرت اخالقی شجاعت خاطر به را او فوکو همچون کسی که است کسی برجستهی چهرهی سعید ادوارد و. 21 میستود آموزشگرانهاش عظیم نیروی و اجتماعی غرب و شرق میان مناسبات از جالبی انتقادی پژوهش که است کسی آمریکا دانشگاههای درسنامههای ارائهی به انسانی رنج به بیتفاوت نتوانست هرگز حال عین در و کرد عرضه منبع همان 20. نوشتار همین چهارم بخش به کنید نگاه 21.

56 ۴۹ بحث طرح اول: فصل را عمومیروشنفکر و خاصروشنفکر شده یاد دولتی نخبگان کند. بسنده دانشگاهی صخش یک در آنها وحدت گویا که گونهای به میکنند معرفی یکدیگر آنتیتزهای همچون این وحدت نمونههای از سعید ادوارد همانند افرادی که حالی )در نیست ممکن قشر یک یا آنها گشت(. خواهیم باز موضوع این به نوشتار این پایانی بخش در هستند روشنفکر نوع دو میدهند قرار انتقاد مورد را عمومی روشنفکر» بودن چیزدان»همه نگاه همین امتداد در همه دربارهی که میکنند قلمداد معین تخصصی قلمرو فاقد فردی را عمومی روشنفکر و در متناقضی طور به خود که است حالی در این و میکند. صحبت چیز هیچ واقع در و چیز و شده ظاهر سرمایهدار- طبقهی ارگانیکروشنفکر واقع در -یا عمومی روشنفکر نقش خود وانگهی میکنند. اظهارنظر شود یافت آسمان و زمین میان که پدیدهای هر دربارهی )و عمومی روشنفکر و خاصروشنفکر مقولههای میان تقابل ایجاد برای ایشان که فوکو این نه مگر بود. عمومی روشنفکر میکنند قول نقل او از دیگری( نفع به یکی انداختن بیرون کارکردهای و تبارشناسی باستان یونان دیوانگی تاریخ سکسوالیته تاریخ دربارهی فوکو که در فوکو است گفته سخن و نوشته کرده پژوهش مسائل دیگر از انبوهی و قدرت و معرفت تحرکات در چه بود نپذیرفته را حرفهای تخصصگرایی و سیاست جدایی نیز عملی ساحت میکرد. شرکت فعاالنه هم سیاسی اکسیونهای و به سخنی نیز ارگانیکروشنفکران از کارشناسان اصطالح به از طیف این اظهارات در دفاع کارکردشان و وجود از سرسختانه هایک فون فردریک که گروهی نمیآید میان نامرغوب جنس )گیریم مقولهاند همان از نیز وطنی نخبگان این خود قضا از و 22 میکرد وجود هایک سرمایهدارند. طبقهی روشنفکر-ایدئولوگ هایک همچون نیز آنها چه آن( ضروری را آنها وجود و میپذیرد سرمایهدار طبقهی برای دستکم را ارگانیک روشنفکران 23»کارگزار-محور«رویکردی با ارگانیک روشنفکران از دسته این او دید از زیرا میداند: تاریخی بلوک برابر در باید و هستند جامعه بر سیاسی و نظری هژمونی ا عمال عهدهدار دوم( جنگ از پس اروپای متن در سوسیالیستاش متحدین با )سوسیالدمکراسی رقیب. 24 باشند هژمونیک پروژههای پیشبرندهی و )»غیرعلمی پراتیک کار نیروی همان یا عادیمردم شده یاد بحثهای سلسله در اینکه 22. F. A. Hayek: The Constitution of Liberty, 1960 است. شده بحث مفصل طور به نوشتار همین چهارم بخش در موضوعات این Agential

57 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۵۰ اما مینماید عجیب چه اگر ندارند حضور اساسا جستهگریخته اشارههایی جز غیرتخصصی«( آنها نخبگان. از طیف این نظر مورد اجتماعی نظام در عادیمردم جایگاه از است بازتابی سالهای پنجاه فرایند ملزومات برای را خود تا میخواهند عادیمردم این از سادگی به برای باید مردم این که بهایی به حالیکه در کنند آماده سرمایه درازمدت انباشت از اصوال ابزاری تودهی این واقع در ندارند. توجهی ابدا بپردازند»آنها«نظر مورد پیشرفت از مردم به رویکردی چنین ندارد. آنها نظر مورد کار تقسیم و نظری محاسبههای در جایی.تسا ترسخورده و غیرهژمونیک بورژوازی عالقهی مورد» انفعالی»انقالبهای ویژگیهای در و باالتر سطوحی در هژمونیک بحران تشدید و بازتولید به منجر معموال وضعیت این ظهور به منجر آلمان و ایتالیا در مشخصا تاریخی لحاظ به و میشود بعدی تاریخی مقاطع این حضور شاهد همواره ما اینسو به پهلوی سلسلهی از نیز ایران تاریخ در گردید. فاشیسم دارد. ادامه کمابیش هم هنوز که بودهایم هژمونیک بحران اندیشههای طرح نولیبرالها نزد کار تقسیم بحث و شده ذکر موارد به توجه با روی هر به ضرورت نوشتار این ادامه در ذهنی و یدی عنصر جدایی و کار تقسیم دربارهی مارکس»مردم نقش نیز و کار تقسیم حوزهی در سوسیالیستها با ایشان دیدگاه تفاوت تا مییابد خصوص در نولیبرالها با سوسیالیستها تعریف تفاوت ترتیب این به گردد. مشخص عادی«سوی از یدی و پراتیک کار و سویی از سرمایه با آنها ارتباط )و ذهنی کار مختلف مقولههای منظر از کار تقسیم موضوع نوشتار این نخست بخش در بنابراین شد. خواهد آشکار دیگر( میگیرد. قرار بررسی مورد مارکسی است مربوط دانش و علم موضوع به ایران نولیبرال طیف گفتار در دیگر مهم نکتهی علم مینامند. آکادمیک یا تخصصی-علمی کار نیروی آنان که چیزی همان با پیوند در که آنچه تحلیل و تحقیق خدمت در ابزاری به آنان نزد تخصصی و علمی کار نیروی یا سیاستمدار اختیار در ابزاری خود پوزیتیویستی شکل در علم میشود. فروکاسته»هست«آنچه دربارهی او فقط و است سیاستمدار با ارزیابی و»ارزشگذاری«قدرت یعنی است. و میگیرد تصمیم»پیشرفت«مقولهی دربارهی همچنانکه میدهد نظر باشدباید که دست در ابزاری متخصصان و دانشمندان راستا این در میکند. مشخص را حرکت جهت 25 اجتماعی«علوم در»عینیت وبری شیوهی به یعنی هستند. مشکالت حل برای سیاستمدار این به و شده کاسته فرو مسلط اقتصادی-اجتماعی نظام پای پیش مسائل»حل«ابزار به علم 25. Max Weber: Objectivity in Social Science, in Max Weber 1987

58 فصل اول: طرح بحث ۵۱ ترتیب علم از ویژگی نقد تهی میگردد. با ایجاد تمایز بین ارزشگذاری و تعریف هدف که هر دو به سیاستمدار سپرده میشود وظیفهی تعریف و حل مشکالت اقتصادی و اجتماعی به دانشمندان علوم )طبیعی( و اجتماعی )نظری و کاربردی( وانهاده میشود. به این ترتیب علم به فعالیت و مقولهای غیرانتقادی و ایستا تبدیل شده و از میزان استقالل و پویایی آن به شدت کاسته میشود. در نتیجه نیروی کار علمی-تخصصی دانشگاهی )به ویژه در قلمرو علوم اجتماعی( در بسیاری موارد تبدیل به نیروی کار متخصص حرفهای یا آکادمیک )یا همان»روشنفکر خاص«( میشود که در عمل نسبت به رنج انسانی بیتفاوت است و قادر به همیاری با بشریت امروزی برای دستیابی به رهایی و زندگی شایسته نیست. بسیاری از این افراد با محدود کردن خود به روشهای پوزیتیویستی در علم قادر به شناسایی سطوح مختلف و عمیق واقعیت نبوده و معموال به ارائهی راهحلهایی سطحی و یکسویه اشتغال دارند. بدین معنا قادر به پیوند زدن نظریهها و پراتیکهای علمی و تخصصی خود با سطوح عمیق زندگی اجتماعی و سیاسی نیستند. اگرچه هیچ انسان خردمندی ادعا نمیکند که علم و نظریه ترجمان بیواسطهای به قلمرو راهکارهای سیاسی- استراتژیک و پراتیکهای مشخص دارد تا مستقیما برای حل مشکالت متعدد سپهر زندگی عملی به کار گرفته شود اما فهم این موضوع هم دشوار نیست که این فرایند جداسازی بخشهای گوناگون کار اجتماعی از یکدیگر و بردهسازی علم و کار ذهنی در نهایت منجر به جداسری بخشهای مختلف زندگی اجتماعی از یکدیگر و ظهور جامعهای ازخودبیگانه تکنوکراتیک و غیردمکراتیک میشود. با این اوصاف موضوع چگونگی درهمآمیزی علم و نقد و رابطهی آنها با پراکسیس رهاییبخش )برای کسانی که خواهان یک نظم بدیل هستند( دارای اهمیت به سزایی است. این موضوع تا حدودی در بخش دوم این نوشتار مورد بحث قرار میگیرد. موضوع بعدی این است که»روشنفکران«و»ا عمال هژمونی فرهنگی و ذهنی«دو مفهومی است که همواره درهم تنیده شدهاند. همانطور که در باال اشاره شد هایک چنین وظیفهی سنگینی را برای روشنفکران ارگانیک سرمایهداری قائل است. برای مشخص شدن موضوع در بخش سوم مطلب پیش از آن که به موضوع روشنفکر و تقسیمبندیها و تفکیکهای درونی آن بپردازم مقولهی هژمونی را به نحوی نظری توضیح میدهم تا ادامهی بحث دربارهی موضوع روشنفکر سادهتر شود. واقعیت این است که ضرورت وجود روشنفکر در

59 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۵۲ تضادها و سرمایهداری تولید شیوهی 26»»خود-پویی و سرمایه هژمونی از ناشی معاصر جوامع دارای سرمایهداری تولید شیوهی که است این منظور است. آن درونماندگار بحرانهای و هیچ فرادستی که است تولید«برای»تولید و رشد«برای»رشد هژمونیک و خاص ویژگی خود حال به شدن رها صورت در هم جهت همین به برنمیتابد. را فرا-اقتصادی منطق گونه نیروی ویرانی موجب و کشیده خود سیطرهی زیر به را اجتماعی زندگی قلمروهای همهی )شیوهی زیربنا خود-پویی میشود. زندگی نابودی سرانجام و طبیعی( )قلمروهای زمین کار به منجر مجرد( بسیار زبان به تولیدی روابط و نیروها بین رابطهی یا سرمایهداری تولید 27 رشد«راه از بحران و بحران راه از»رشد سازوکار میانجی با سرمایهداری ادواری حرکت گوناگون سپهرهای در شدیدی پسلرزههای به را جهانی جامعهی ارکان همهی که میشود نیاز سرمایه ادواری طغیانهای دست به چیز همه نابودی از پیشگیری برای میکند. دچار تدارک بازتولیدگرانهای و ترمیمی پروژههای و فرایندها نهادمند طور به و بیوقفه که است اجتماعی وضعیت به بخشیدن سامان برای هژمونیک پروژههای همان واقع در که شود دیده هستند. سرمایه خالقانه«ی»تخریبهای مهار و نهادمند وضعیت متناوب همگسختگی از همان یا روبنا از زیربنا گسستهای دیگر بیانی به لشکر فعالیت مستلزم نظام تدوام که است اینجا گردد. بازسازی و ترمیم مرتب طور به باید است آنها نظایر و بوروکرات تکنوکرات متخصصان سیاستمداران روشنفکران از انبوهی پیوند یکدیگر به نو از زیربنا سطح در نو-پدید شرایط و تغییرات پرتو در را روبنا و زیربنا تا از لشکر این نمایند. جلوگیری انباشت سازوکارهای جدی آسیبدیدگی از بتوانند تا دهند مثابه به و هژمونیک تاریخی بلوک یک با ارگانیک پیوندی در متخصصان و روشنفکران دوباره موجب تاکنون( )البته نهایتا و میکنند عمل بلوک این دل از برآمده دولت ابزارهای در سرمایه انباشت سازوکارهای ترتیب این به میشوند. یکدیگر به روبنا و زیربنا پیوستن و روبنا سطح در بورژوازی هژمونی و مییابند بیشتری ثبات جدی بازدارندهی عوامل نبود سوم بخش در منظر همین از میبخشد. وحدت و انسجام جامعه به و شده ترمیم نیز آگاهی سطح در هژمونی و ساختاری هژمونی میگیرد: قرار بحث مورد هژمونی نوع دو نوشتار این و کارگزاران سطح در را هژمونی معموال که دارد اهمیت روی آن از بحث این کارگزاران. 26. Autonomy تنظیممکتب به نزدیک نویسندگان از یکی )Joachim Hirsch( هیرش یوآخیم از را عبارت این من 27. این به سرمایه در خود مارکس چه اگر کرد. خواهم اشاره او به هم باز بحث ادامهی در که گرفتهام وام به است. کرده اشاره بحث

60 ۵۳ بحث طرح اول: فصل ناشی )ایجنسی( عاملیت و تعاملها این که حالی در کردهاند بررسی یکدیگر با آنان تعامل ارگانیک روشنفکران تالش که میکنند عمل ساختاری هژمونی چارچوبهای در خود آن از و درک معنا این به است. آنها دگرگونی یا بازتولید جهت در نیز متخاصم اصلی طبقات است. مهم بسیار هژمونی از سطح دو این میان رابطهی یافتن دفاع مورد که جزئی و تخصصی کار تقسیم که است این دیگر توجه قابل موضوع اجرای و ایدئولوژیک و سیاسی ارزشگذاری علم عناصر سویی از است ما»دانشمندان«یا پراتیک کار نیروی از را آنان دیگر سوی از و است کرده تفکیک یکدیگر از را اهداف ایشان تعریف بر بنا جهت همین به میکند. جدا عادیمردم نیز و جمعیکارگر هب اجتماعی و ساختاری مشکالت برای راهکار و راهحل ارائهی و علمی تحلیل وظیفهی هدف تعریف و ارزشگذاری کار میشود. واگذار تخصصی-علمی و آکادمیک کار نیروی هب رسیدن برای پروژهها اجرای و کار انجام و میشود. وانهاده دولتی سیاستمداران به کارگران و عادیمردم میشود. متمرکز بوروکراتها و تکنوکراتها فعالیت در نیز هدف چنین چنانچه میشوند. سپرده روزمره عملی زندگی حوزهی به نیز )یدی-ذهنی( پراتیک و استراتژیک )علمی-سیاسی/»ذهنی«عناصر بین غیردمکراتیکی و انعطافناپذیر کار تقسیم از کمتری میزان با بازتولیدی و تولیدی کارهای )سپهرهای پراتیک عناصر و تکنوکراتیک( کردهایم اذعان یعنی پذیرفتهایم. نیز را آن پیامدهای واقع در آنگاه بپذیریم را ذهنی( عنصر سازمانی/تکنوکراتیک سیاسی/استراتژیک نظری/علمی مختلف بخشهای در که کسانی آن اتصال از هستند مشغول خود نقشهای ایفای و مختلف سطوح در کار به پراتیک/ابزاری و اتصال این از شدن باخبر زمان و فرصت واقع در و نمیشوند آگاه یکدیگر با خود وظایف ناقص( بهطور هم )آن استراتژیک-سیاسی بخش جز به آنها همگی زیرا ندارند. هم را و چگونگی جامعه تحوالت مسیر به و بوده خود جزئی و تخصصی کارکردهای انجام مشغول کردن وصل برای که بپذیریم باید ناچار به شرایطی چنین در ندارند. آگاهی آن پیامدهای حرکت مسیر به کلی هدف به بخشیدن معنا برای یکدیگر به اجتماعی ماشین این اجزای یکدیگر با اجتماعی عناصر مختلف بخشهای میان الزم روابط کردن برقرار برای نیز و کار نیروی بخشهای همهی ذهن در اجتماعی یکپارچگی و وفاق ایجاد برای همچنین و وجود به نیاز پراتیک«وظایف انجام به مشغول ذهنی و یدی»کارگران بخش ویژه به ناسازگاریهای که است آن برای روشنفکر وجود به نیاز است. قطعی ضرورتی روشنفکران مناسب راهکارهای آنها بازسازی جهت در و بشناسد را یکدیگر از افتاده جدا سپهرهای این سرحد )تا هستند روزمره زندگی و کار سرگرم که مردمی برای هایک بیان به و دهد ارائه

61 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۵۴. 28 کند ترسیم پرهماهنگ و کلیتصویری امکان( به آنها بیشتر فعلی وضعیت در بلکه نیستند تحولخواهچپ طبعا روشنفکران این»راست نوع از مقابل سوی از مناسب استراتژیهای فقدان و موجود نظم مقتضیات خاطر شده درونی کار تقسیم این از برآمده شکافهای بر تا میکنند تالش که هستند ترمیمگر«و ایدئولوژیک سیاسی ساختاری تنشهای موجب که روبنا«و»زیربنا بین ناموزون رشد و میشود اجتماعی گستردهی پیامدهای با جامعه افراد در روحی-روانی تنشهای همچنین و طراحی مشغول نظریهپردازی و سیاسی-ایدئولوژیک قلمرو در همواره آنان شوند. مسلط کنند مهار را جامعه در موجود قهرآمیز شکافهای تا هستند هژمونیک پروژههای اجرای یا کنند. فصل و حل موجود نظم دوام و ثبات نفع به»تفاهمآمیز«طور به را چیز همه و تمهیداتی سرمایه بیرحم گرگ مهار برای جامعه خودانگیختهی تالشهای برابر در آنکه فقط نه خود حال به سرمایه کردن رها که سازند متقاعد را جامعه اکثریت و اندیشیده جامعهی بازتولید کار در معنا این به است. جمعی سعادت عین بلکه زندگی روش بهترین نوع این برسانند. میزان کمترین به را تنشها و اصطکاکها دارند سعی و میکوشند موجود مقدر امری را کار تقسیم این که میکنند دفاع جامعه از بخشی آن منافع از روشنفکران اقشار و طبقات اما میبرد. را سود بیشترین مستقر طبقاتی نظم از و دانسته طبیعی و موجه همین و نمیبینند خود نفع به»ذهنی«و»عینی«لحاظ به را موجود نظم جامعه از دیگری و آنان دخالتهای و مخالفتها اعتراضها بروز به منجر مقاطعی( در )حداقل وضعیت مگر نیست چیزی وضعیتی چنین علت میشود. مخالف نوع از روشنفکرانی پیدایش همچنین طبقات بیگاه و گاه رویارویی به منجر که موجود جامعهی اقتصادی و اجتماعی ساختارهای )و گرامشی و مارکس بیان به اقتصادی فعال طبقهی هر واقع در میشود. اقتصادی متخاصم فعالبخش منافع و جهانبینی تا میدهد پرورش را خود ارگانیک روشنفکران هایک( نیز کنند. فرموله را خود طبقهی روشنفکر طیف دو این میان تفاوت پیرامون بحث روشنفکر مفهوم به مربوط بخش در ارگانیک روشنفکران به هایک باور تا میکنم آغاز هایک نظریات از بخشی ارائهی با را این درونی تفکیکهای و او نظر مورد روشنفکری خصلت و داده نشان را سرمایهداری رویکرد که میدهم نشان ترتیب این به کنیم. بررسی او دیدگاه از را اجتماعی مقولهی وجود ضرورت به او اینکه و است او ایرانی مریدان و شاگردان رویکرد از جامعتر هایک منبع همان 28.

62 ۵۵ بحث طرح اول: فصل روشنفکران گروه درونی تقسیمات ادامه در دارد. اعتقاد آنها درونی تقسیمات و روشنفکران بررسی مورد ارگانیک روشنفکران عنوان تحت گرامشی نوشتههای به نگاهی با را تحولخواه روشنفکران وضعیت به معطوف انتقادهای برخی به بحث همین ادامهی در میدهم. قرار علت میکنم. اشاره»سوسیالیستی«اصطالح به کشورهای همچنین و کمونیست احزاب در نوع از لزوما آنها تمام دارد. وجود روشنفکران از گوناگونی انواع که است این اشاره این متعهد روشنفکران مختلف انواع با ما نیستند. کلمه تنگ معنای به ارگانیک-طبقاتی یا حزبی از نمونههایی به پایان در شود. گذارده ارج و شده پذیرفته باید آنها جایگاه که هستیم مواجه دیدگاهها برخی به نمونه عنوان به و میپردازم عمومی روشنفکر و خاص روشنفکر ترکیب»روشنفکر جایگاه روی یکی که میکنم اشاره سعید ادوارد و لینکچنر فرانک رویکردهای و روشنفکر و خاص روشنفکر تنگاتنگ وحدت نمونهی خود دیگری و دارد تاکید خاص«روشنفکر سیاسی و اجتماعی درگیری لزوم بر یکسان به دو هر اینکه گو است. عمومی تنش از و میکنم یادی نیز بوردیو پیر از ارتباط همین در و میفشارند. پای عمومی متعهد میگویم. آکادمیک عمومی روشنفکران درونی دارم- آن از که تعریفی و درک -مطابق را روشنفکر من که باشد شده روشن حال به تا شاید در روشنفکران نوع این میدانم. اجتماعی کنشگری و ذهنی کار قلمرو دو در درگیر توامان دارای یک هر و دارند وجود سرمایه( و کار اردوگاههای )یعنی جامعه اصلی اردوگاه دو هر هب که میدهم ترجیح آن جز به اما هستند. خود ویژهی تفکیکهای و درونی تقسیمات به را آکادمیک کار نیروی و حرفهای متخصصان اصطالح خاصروشنفکر ترکیب جای میتوان و دارد ایشان تخصصی حرفههای در ذهنی کار عنصر وجود بر داللت که ببرم کار که است آن نشانگر اصطالح این اینکه ضمن خواند. ذهنی کارگران را آنها بدینترتیب تنشهای و تناقضات دلیل به اما نیستند اجتماعی امور درگیر فعال طور به لزوما افراد این تاثیر تحت نیز و متعهد و ارگانیک روشنفکران تاثیر تحت خود جایگاههای با مرتبط درونی و داده افزایش خود فعالیت و حرفه در را اجتماعی درگیری عنصر میتوانند عمومی وقایع شوند. تبدیل 29 متخصص-عمومی روشنفکر یا آکادمیک-عمومی روشنفکر به دخالت و عراق جنگ وقوع از پس که کنم یاد دانمارکی حرفهای متخصص یک از باید نمونه عنوان به 29. دلیل به که را کشور امنیتی سازمان و دفاع وزارت محرمانهی اوراق جنگ این در دانمارک دولت فعال کرد اعالم و رساند چاپ به روزنامهها در و کرد علنی داشت دسترسی بدانها خود تخصصی حرفهی»بیطرفانه«و»علمی«و»عینی«مبنای گونه هیچ عراق به تجاوز و حمله برای دانمارک دولت بهانهی که همه این با و نیست اتمی سالحهای دارای عراق که است میدانسته قبل مدتها از دولت زیرا ندارد. تبدیل ترتیب این به حرفهای متخصص این است. داشته نگه پنهان همگانی عرصهی از را اطالعاتی چنین ملی«منافع به»خیانت به متهم را او نقشی تغییر چنین برای البته شد. متخصص-عمومی روشنفکر یک به

63 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۵۶ روشنفکر من که باشد شده روشن مخاطب برای امیدوارم باال توضیح و تعریف به توجه با به واژه این از )ن رماتیو( هنجاری معنای که ندارم هم نظر در و نمیدانم چپهمزاد را فعالیت عمده ذهنی کار که است کسی معنای به من برای اینجا در روشنفکر بدهم. دست وسیعترین )در اجتماعی درگیریهای با ارتباط در ذهنی فعالیت این و میدهد تشکیل را او هنجاری توضیح بار که است کلمه این بر افزوده پسوندهای واقع در دارد. قرار خود( حالت روشن میشود صحبت کارگر طبقهی ارگانیک روشنفکر از که زمانی میکشند. دوش به را )نظیر: است میان در آن مختلف انواع در موجود نظم مخالف روشنفکر از سخن که است نظایر و ایدئولوژیک ارگانیک روشنفکر سیاسی ارگانیک روشنفکر علمی ارگانیک روشنفکر طبقه ارگانیک روشنفکران یا بورژوا ارگانیک روشنفکران از که زمانی ترتیب همین به آن(. سخن آن مختلف انواع در موجود نظم موافق روشنفکران از میشود صحبت سرمایهدار. 30 میرود هب محکومیت سپس و زندان روانهی را او هم چندی و کرده تخصصیاش سکوت و»بیطرفی«نقض و دیگری کار به اکنون هم او البته شد. انجام وی روحی بیماری بهانهی با که کردند طویلالمدت بیکاری میشود. ظاهر همگانی عرصهی بحثهای در متخصص-عمومی روشنفکر نقش در همچنان و است مشغول دالیل از یکی هستند. آن کاربرد عدم و روشنفکر کلمهی»محو«خواهان چپ فعالین از برخی 30. نمونه عنوان به زیرا است شده تخلیه خود ن رماتیو بار از کلمه این که بود این آنان سوی از عرضهشده این آنان دیگر دلیل یک میدانند. دینی- پسوند با -البته روشنفکر را خود هم دینی گرایشات از عدهای که گفتهاند راستا همین در نیز برخی است. کارگر طبقهی به اهانت معنای به کلمه این کاربرد که است نم دادم توضیح پیشتر چنانچه گرفت. کار به را نظریهپرداز یا متفکر کلمهی روشنفکر بهجای است بهتر هن را ن رماتیو بار و میدانم موجود وضعیت از برآیندی را آن بلکه نمیدانم چپ»همزاد«را روشنفکر گفتمانی وفاق یک به دستیابی و کلمه این»محو«با قائلم. آن پسوندهای برای بلکه کلمه این خود برای اجتماعی هستیشناسی در کارکردها این زیرا نمیشود.»محو«آن کارکردهای آن کاربرد عدم بر مبنی بساط برچیدن نیز و کار در یدی و ذهنی عنصر مجدد پیوند مستلزم آنان محو و دارد ریشه روشنفکران بزرگترین زیرا باشد کارگران به اهانتی نمیتواند کلمه این کاربرد اینکه ضمن است. طبقاتی جامعهی بتوارگی و بیگانهساز روابط و یکدیگر از یدی و ذهنی عنصر جدایی همانا کارگران به شده داشته روا اهانت دفاع در که کسانی آن رو این از و آنهاست انسانی مشخص زندگی بر مجرد ساختارهای سلطهی نیز و کاال میکنند. تالش اهانتی چنین رفع راستای در میشوند نظری و ذهنی نبردهای قلمرو وارد طبقه این منافع از همچون میتوان آنان متناقض نقشهای پیرامون اندیشهکردن قدری با نیز را دینی روشنفکران ضمن در سنتی«ای»روشنفکران گرامشی تعریف مطابق افراد این زیرا داد. توضیح گذار«حال در»روشنفکران تفسیرهای ارائه برای چارهاندیشی حال در دیگر سوی از اما دارند. تعلق دینی تفکر دستگاه به که هستند و پروتستانیسم شاخههای طریق از مسیحیت در قبال که هستند مدرن دنیای با آن انطباق و دین از جدید به ایران جامعهی گذار صورت در تدریج به سنتیروشنفکران از دسته این است. شده تجربه کالوینیسم صورتی در کرد. خواهند بازتعریف مجددا را خود جایگاه سرمایهداری مدرنتر ساختارهای دارای جامعهی وظیفهی پروتستان متفکران و کشیشان همچون دهند ارائه کنونی دنیای مناسب تفسیرهای بتوانند که صورت این غیر در شد. خواهند جذب و هضم جدید جامعهی سازوکارهای در و رسانده انتها به را خود وضعیت به آنها وضعیت ترتیب هر به داد. خواهند ادامه خود زیست به موجود اجتماعی حفرههای در نظریهپرداز کلی طور به را روشنفکران بتوان که نمیرسد نظر به ضمن در است. خورده گره مسلط اجتماعی آنها در مختلفی الیههای بلکه نیستند اجتماعی متفکر و نظریهپرداز آنان همهی که زیرا نامید متفکر یا و قابل نظریهپردازی با کارکردها این همهی الزاما که دارند نیز متفاوتی و وسیع کارکردهای و میشود یافت نیستند. توضیح

64 فصل اول: طرح بحث ۵۷

65 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۵۸ فصل دوم تقسیم کار اجتماعی و تقسیم کار در نظام سرمایهداری.2.1 خطوط کلی درک نولیبرالی از تقسیم کار ۵۹ تقسیم کار نزد اقتصاددانان و فیلسوفان کالسیک ۶۲ مارکس و نظریهی انحالل تقسیم کار ۶۹ مارکس و گذار از بازار به تولید ۷۰ گذار به بحث علم و ارزشگذاری ۸۳.

66 فصل دوم: تقسیم کار ۵۹ 2. تقسیم کار اجتماعی و تقسیم کار در نظام سرمایهداری 2.1. خطوط کلی درک نولیبرالی از تقسیم کار در این بخش مقولهی تقسیم کار اجتماعی از دیدگاه مارکسی را مورد بررسی قرار میدهیم. در اینجا از تقسیم کار یدی و ذهنی در جامعه و همچنین از راهکارهای رادیکال برای کاهش واقعی آن در جهت دمکراتیزه کردن شرایط زندگی انسانها و فراهم کردن امکان شرکت هر چه فعالتر آنان در قلمروهای گوناگون زندگی اجتماعی سیاسی و اقتصادی سخن میگوییم. همانگونه که اشاره شد از نظر نولیبرالهای وطنی تقسیم کار اجتماعی به شیوهای تخصصی و از پیش-تعریفشده با خصلتی انعطافناپذیر و غیردمکراتیک امری پذیرفتهشده مطلوب و»طبیعی«است. آنها بخش فوقانی نیروی کار ذهنی را در جدایی از بدنهی نیروی کار که همان کارگران یدی/پراتیک هستند بررسی کرده و نه تنها یک رابطهی انداموار میان این دو مقوله نمیبینند بلکه گروه دوم را به ابزاری برای انباشت سرمایه تقلیل میدهند. به این معنا از دید آنان هیچگونه وابستگی و روابط متقابل بین این دو گروه وجود ندارد. یک گروه

67 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۶۰ در جایگاه رهبریکننده و گروه دیگر در جایگاه رهبریشونده است و هر یک باید جایگاه خود را شناخته و بپذیرد. این نظم اقتدارگرا از آن رو اهمیت دارد که تودههای ابزاری باید پنجاه سال آینده را بدون مزاحمتهای روشنفکران مخالف نظم موجود در کار و زحمت سرشار از ناایمنی بگذرانند تا شاید»ثروتی«انباشت شود و»بین فقرا تقسیم گردد«. آن هم در کشوری که دارای ذخایر نفت و گاز فراوان است و به این معنا»ثروت«از پیش موجودی وجود دارد و درآمد هنگفتی هم از فروش آنها به کشور وارد میشود. بنابراین در این بخش با پرداختن به موضوع تقسیم کار اجتماعی از دیدگاه مارکس میکوشم نشان دهم که: الف- درک این نخبگان از مقولهی تقسیم کار درک نادرستی است زیرا یک پدیدهی تاریخی را همچون پدیدهای»طبیعی«درک کردهاند. و از آنجا که آن را در دل فرایند تاریخی تکوین تکامل و تحوالت آن قرار نداده و ارتباط بین گذشته حال و الجرم آیندهی احتمالی آن را ندیدهاند درنتیجه به توجیه و مشروعیتدهی به تقسیم کار موجود و نظم اجتماعی ناشی از آن مشغول شدهاند. ب- سوسیالیستها به وجود یک رابطهی متقابل جدی و وابستگی انداموار میان کار یدی و کار ذهنی باور دارند و اینکه رشد اولی تحت شرایط خاص تاریخی منجر به رشد دومی میشود. پ- به طور کلی از آنجا که سوسیالیستها جدایی عناصر یدی و ذهنی کار از یکدیگر را در بستر تاریخی رشد و تکامل آن )به ویژه( در نظام سرمایهداری بررسی میکنند در پرتو دادههای تجربی و علمی به این نکته باور دارند که در شرایط تولید سرمایهداری پیشرفتهی کنونی قابلیتهایی برای کنترل و هدایت این امر و کاهش حداکثری آن وجود دارد که تنها در صورت محو مناسبات تولیدی ناشی از این نظام میتواند متحقق شود. ت- پدیدهی روشنفکر برخاسته از این وضعیت جدایی عنصر ذهنی و یدی/پراتیک در جامعهی کنونی است که خود را از سپهر تولید به سپهر اجتماع بیرونی نیز گسترش میدهد. به این معنا پدیدهی روشنفکر مقولهای اتفاقی یا آفریدهی ذهن شماری از ناراضیان این وضعیت نیست که بتوان به سادگی نقش و کارکرد آن را منکر شد. این پدیده از دل تناقضات و تضادهای نظام تولیدی سرمایهداری بیرون میآید و تا زمانی که این نظام بر جای خود باقی است روشنفکران نیز کارکردهای گوناگون و متناسب با جایگاه اجتماعی و طبقاتی خود را در این نظام به انجام خواهند رساند. همراه با تغییرات مرتبط با شیوه تولید

68 ۶۱ کار تقسیم دوم: فصل تغییراتی دستخوش نیز آنها کارکردهای و روشنفکران انواع سرمایهداری اجتماعی نظام و داشت. خواهد ادامه نظام این در همچنان آنها بنیادین کارکردهای و وجود اما میشود بدیل جامعهی درک برای مارکس دیدگاه از کار تقسیم موضوع بررسی این بر عالوه»کار همچون مجرد و کلی شعارهایی تکرار و طرح تنها زیرا است. جدی اهمیت دارای دربارهی باید جهت همین به ندارد خاصی معنایی بار خود خودی به آزادی«مسکن نان با امروز همین از و کنیم بحث نیز 1 نان و آزادی مضمون و مسکن مضمون کار مضمون کنیم. ارائه راهکار و بنگریم موضوعات این به انتقادی دیدگاهی»ایدئولوژی در مارکس نوشتهی از فرازی به ارجاع با نهایت در کار تقسیم موضوع گاهی با که کردهاند تفسیر چنین را جمالت آن و است شده تلقی انحاللپذیر امری 2 آلمانیکار«محتوای و مضمون نقد اما بکند. کاری همه میتواند کسی هر کمونیسم عصر آغاز میشوند متحم ل کارشان علت به افراد از بسیاری که زیانی و سرمایهداری جامعهی در انحطاط میزان درمیآورد پای از تدریج به را آنان جهت همین به که خطرناکی بیماریهای بسیاری رابطهی و میشوند دچار آنها به کارشان اثر در که فکری-عاطفی و جسمانی روحی امروز همین باید طبیعت فزآیندهی ویرانی با اقتصادی فعالیتهای و حرفهها مشاغل از پافشاری کار تقسیم چگونگی و مضمون تغییر و بازتعریف بر امروز همین از و شود طرح ما در شوری نمیزنند دل به چنگی تنها نه کارها از بسیاری که است این واقعیت شود. ار بیچاره و درمانده انسانی تصویر بلکه نمیشوند سبب را ما بلندپروازی و برنمیانگیزند که پیداست ناگفته بنگرد کنونی جامعهی مختصات به انتقادی دیدی با که هرکسی برای نمونه برای 1. ساخته بزرگ شهرهای آلودهی اتوبانهای کنار در مصالح ارزانترین و بدترین با که انبوهی ساختمانهای علت به»مسکنها«این ساکن افراد عمر طول و دارند پایین شدت به کیفیتی زیستی نظر از میشوند شهر از دور و بهتر ساختمانهایی در که است افرادی عمر طول از کمتر معموال صدا آلودگی و هوا آلودگی از مملو غذایی مواد میان تفاوت به میتوان نمونه برای نان کیفیت یا مضمون مورد در میکنند. زندگی و بوده طبیعی فرآوری حاصل بیولوژیکی«لحاظ»به که غذاهایی با نازل بسیار کیفیتی با و شیمیایی مواد فقراست عظیم جمعیت مختص او لی انبوه تولید که است واضح کرد اشاره هستند باالتر کیفیتی دارای بپردازند. را زیستن سالم بهای قادرند و دارند بیشتری پول که میشود تهیه کسانی برای دومی درحالیکه رابطهی و انسان موضوع فرد آزادی جایگاه به هنوز ایران در بهویژه که میرسد نظر به نیز آزادی دربارهی نمیشود. داده زیادی بهای آزاد و دمکراتیک جامعهی یک بستر در جمع با او میتواند کس هر بلکه ندارد فعاليت اختصاصی قلمرو کس هيچ که آنجا در کمونيستی جامعهی "در 2. برای رو اين از و میکند تنظيم را همگانی توليد جامعه شود. کار به مشغول دارد ميل که شاخهای هر در بعد کنم شکار بامداد در دهم. انجام ديگری کار فردا و کار اين امروز که میکند فراهم را امکان اين من داشتم نظر در که طور هر شام صرف از پس و باشم مشغول دامپروری به شامگاه و بگيرم ماهی ظهر از باشم." منتقد يا چوپان ماهيگير شکارچی هرگز بیآنکه بپردازم. انتقاد به

69 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۶۲ کار آن انجام به اقتصادی-اجتماعی جبر و ناچاری روی از صرفا که میگذارند نمایش به جبران همچنین و»کارها«گونه این رساندن حداقل به برای جهت همین به است. مشغول و کارگری اتحادیههای شاید زمانی اندیشید. چارهای باید دیگر نوعی به انسانها رنجهای رزمندگی و غرور حس برانگیختن همچنین و کارگران به دادن روحیه برای کارگری جنبش امکان و فناوری رشد به توجه با امروز اما میکردند ستایش را کردن کار نفس ایشان در گوناگون انواع نقد به باید و میتوان جامعه مدیریت و سازماندهی از دیگری نوع برقراری مناسبات و هنجارها»کارکردن«از جدیدی تعریف ارائهی با و پرداخت آنها محتوای و کار کشید. چالش به را موجود خود سپس و مارکس پیشینیان دیدگاه از کار تقسیم موضوع بررسی میآید ادامه در آنچه میشود. انجام راتانسی علی پژوهش به استناد با عمدتا اجمالی مرور این اوست. کالسیک فیلسوفان و اقتصاددانان نزد کار تقسیم 2.2. با پیوند در مارکس نزد 4 کارتقسیم مفهوم تکامل و تحول بررسی 3 راتانسی علی مشغلهی مختلف فیلسوفان نظریات از کلی بررسی یک آن از پیش وی اما است. آن انحالل موضوع که را آن از کوتاهی بخش تنها اینجا در که میکند ارائه باره این در معاصر دوران و باستان اهمیت تا میکنیم بازگو است مربوط مدرن اقتصادسیاسیدانان و فیلسوفان دیدگاههای به موضوع این طرح دهیم. نشان مارکس از پیش مدرن اندیشمندان نزد را کار تقسیم موضوع عامی اقتصاددانان و کالسیک اقتصاددانان دیدگاه مقایسهی با که دارد اهمیت جهت این به و گروه دو این روششناسی عظیم تفاوت متوجه پیروانش( و شاگردان و )هایک امروزی آنجا از و میشویم اجتماعی و تاریخی مسائل با ارتباط در آنان متفاوت بسیار رویکردهای آموزههای نفع به را علمی روش تاریخ با برخورد شیوهی در دوم گروه که درمییابیم است. نهاده کنار خود طبقاتی جانبداری و ایدئولوژیک رواج هجدهم قرن در گسترده طور به کارتقسیم اصطالح از استفاده راتانسی نظر به بود. اسکاتلند در روشنگری دورهی در 5 اقتصادی مکتبی نوشتههای اصلی موضوع و یافت 3. Ali Rattansi: Marx and the Division of Labour, 1982 معدود از بوده نیاز که مواردی در بحث البهالی در اما است. راتانسی علی از بحث این عمدهی قسمت کردهام. استفاده نیز مارکس خود جمله از و دیگری نویسندگان 4. Division of labor 5. Conjectural School

70 ۶۳ کار تقسیم دوم: فصل هزینههای در مهم عنصری عنوان به تدریج به هجدهم قرن در کار عنصر او نظر به درونداد بین ارزش تفاوت اصلی منبع عنوان به کار عنصر میشود. مفهومپردازی تولید رد نخست حال هر به میشود. طرح میکند تعیین را فردی و ملی ثروت که برونداد و آدام شد. نظریهپردازی جدی طور به کار تقسیم مسئلهی که بود اسکاتلندی اندیشهی تاریخ منسجمتری طور به را آن مللثروت خود مهم بسیار کتاب درسگفتارهای در اسمیت سوزن تولید ارتباط این در او پرداخت. کار تقسیم از ناشی بهرهوری اهمیت به و کرد ارائه کار بارآوری از باالتری رشد به کار تقسیم پرتو در که کرد اشاره نکته این به و زد مثال را فرد هر وظیفهی کاهش با کار تقسیم یکم دارد: زیر شرح به مزایایی که میشویم نائل رشد موجب شخص مادامالعمر و دائمی اشتغال به آن تبدیل سپس و ساده عمل یک به صرفهجویی موجب جزئی و ریز کار تقسیم دوم میشود. فرد در الزم زبردستی و چاالکی در سوم میشود. زمان رفتن هدر به موجب شخص وظایف تعویض زیرا میشود زمان در اسمیت میآید. پیش ماشین تکامل امکان خاص وظیفهی یک روی شخص تمرکز ادامهی راتانسی میکند. اشاره هم آن مزایای و فکری حوزهی در کار تخصصیشدن به همچنین دارد. نظر در را افراد شدن تخصصی نه و وظایف جدایی تنها اسمیت که است نظر این بر و باشد مشغول آن باریککردن به دیگر روز و ببرد مفتول و سیم روز یک میتواند سوزنکار بازتاب را کار تقسیم یونانیها خالف بر اسمیت آن. نظایر و بدهد شکل را آن بعد روز چند باربر یک و فیلسوف یک بین تفاوت که است نظر این بر او نمیداند. طبیعی تفاوتهای آنهاست. آموزش و آداب عادات از ناشی بلکه نیست آنها ذات یا طبیعت از ناشی خیابان پیدایش زمینهساز اشراف موروثی مزایای با مبارزه اهمیت مقطع آن در که گفت میتوان آموزههای ویژه به ارتباط همین در شد. کار تقسیم مقولهی به جامعهشناختی رویکرد این هنگام به نانوشته لوح همچون ذهن دکترین که داشت اهمیت الک جان نوشتههای و فلسفی به بیرونی تأثیرهای جذب راه از را ساختارش و شکل که لوحی ساخت مطرح را شدن زاده رد )امپریسیستی( تجربهگرا معرفتشناسی رشد راستا همین در میگیرد. حواس وسیلهی نظر -از اسکاتلندیها پژوهشهای در مهم عنصر دومین. 6 بود اهمیت دارای نیز زمان آن جامعه اجتماعی و سیاسی ساختارهای تعیین در آن نقش و مالکیت روابط اهمیت راتانسی- اساس و پایه مالکیت نابرابر توزیع که بود نظر این بر 7 فرگوسن آدام مثال عنوان به بود. دستمزد و سرمایهگذاری سود زمین اجارهی ترتیب به درآمدشان منبع که مزدبگیران و سرمایهداران 6. است. 7. Adam Ferguson

71 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۶۴ سازمانیافتن از برآمده دولتی هر شکل که بود آن بر او مینهد. بنا را ملموسی فرودستی : 8 است گفته چنین مورد این در اسمیت است. اجتماعی طبقات در جامعه آن افراد ثروت تضمین هدفش که بود نخواهد حکومتی هیچ هست مالکیت که زمانی تا نباشد. فقیران مقابل در ثروتمندان از دفاع و قرن اجتماعی نظریهپردازان و اقتصاددانان از دسته این پژوهشهای در دیگر مهم نکتهی سرمایهداری تولید جدید نظام محصول که است تکراری و ساده کار تقسیم نقد هجدهم هب راجع ملل ثروت از بخشی در و عدالت دربارهی خود درسنامههای در اسمیت بود. : 9 مینویسد جوانانآموزش عواقب که میشود تشکیل ساده بسیار عمل دو یا یک از انسانها بیشتر کار بار به شخص روحی و عاطفی اجتماعی سیاسی تکامل و رشد برای فاجعهباری و آنها روزانهی کار با ضرورت به انسانها اکثریت خرد و هوش زیرا میآورد کنشها برخی انجام به فقط را خود عمر تمام که کسی مییابد. تکامل آن ضمن نخواهد را خود ادراک از درست استفادهی فرصت بگذراند... ساده وعملیات امکان انسانی موجود یک برای که میزانی تا کسی چنین کلی طور به داشت... میآید. بار نادان و کودن است پذیر سپس و میپردازد مشغولند ساده تکراری کارهای به که کسانی بالهت توصیف به اسمیت : 10 میدهد ادامه چنین و جسارت در فساد موجب طبیعی طور به وی راکد زندگی بودن یکسان و میرساند آسیب او بدنی نیروی به حتا وضع این میگردد... او روحی انگیزههای غیر دیگری جای در ثبات و شدت از درجهای با نیرو این کارگرفتن به از را وی چنین رو این از میسازد. محروم است شده آن به وابسته که کوچکی کار آن از زیان به را خویش مهارت او وی ویژهی حرفهی مورد در که میرسد نظر به بود. فردی های آزادی بیشترین و خصوصی مالکیت شکل وسیعترین با مترادف آنان نزد مدنی جامعهی 8. و»کارگر«بین دعوای در میگوید: اسمیت بودند. واقف وضع این موجود نابرابریهای به اسکاتلندیها اما همانجا. دارد. بیشتری مقاومت امکان و توانایی که زیرا دارد را باال دست همیشه دومی»کارفرما«اسکندری ایرج ترجمهي یکم جلد سرمایه 9. همانجا 10.

72 ۶۵ کار تقسیم دوم: فصل است وضعی این ولی است آورده دست به پیکارجویی و اجتماعی فکری خصائل مردم عظیم تودهی یعنی فقیر کارکنان متمدن و صنعتی جامعهی هر در که هستند. آن گرفتار ناگزیر رشد که میدانست نیک و بود کرده وحشت کار تقسیم عواقب از نیز فرگوسن آدام تمام انسانی خردورزی و عواطف احساسات سرکوب بهای به تکراری و خاص حرفههای فرگوسن (. 11 هامووی رونالد و راتانسی مارکس به شود نگاه ارتباط همین )در میشود روحی وضعیت افت و رکود بهای به که کار تقسیم از ناشی رشد به رو مادی رونق دربارهی : 12 نوشت چنین میشود تمام آن جامعهشناختی پیامدهای و کارگر روانی نمیطلبند قابلیتی هیچگونه واقع در )یدی/پراتیک( مکانیکی کارهای از بسیاری انسانی خرد همچنین و احساسات و عواطف مطلق کردن خاموش شرایط در آنها بیشتر چه هر که مییابند رونق بهتر زمانی کارگاهها نتیجه در انجامپذیرند... همانند را کارگاه بتوان که میزانی به باشد شده سترده آنها[ ]از هوش و دانش باشند. انسانها آن اجزای که نمود تصور ماشینی اقتصاد سپهر در کارها جزئی و ریز شدن تخصصی که میکند پیشبینی تیزبینی با فرگوسن رد که میانجامد فرمانبری و فرماندهی و سلسلهمراتب الیهبندی بر مبتنی نظامی به یک انحصاری و خاص قلمرو به امور تحلیل و تجزیه توانایی و اندیشیدن آن چارچوب : 13 میشود تبدیل مردم از خاص طبقهی فارغ پراتیک یک در کننده مشارکت متعدد بخشهای و اجزا از چنانچه زیرا طوری وضعیت واقع در یا نشود طلب خاصی توانایی و صالحیت آن نوع از حداقل به یا کنند تعطیل را خویش فکری و ذهنی فعالیت درعمل آنها که باشد بر ناچار به دیگری افراد که بود خواهد همین روند این منطقی نتیجهی برسانند دیگران از عمیقتر نوعی به و بیافزایند ذهنیشان فعالیت میزان و گستره سرعت اما کند می رشد کارخانهدار استعداد که است چنین نیز کارگاه در کنند. فکر میرود. بین از کارگران خالقیت و استعداد 11. The Plitical Sociology Of Freedom, Adam Ferguson and F. A. Hayek, 2005 )هامووی( همانجا Ronald Hamowy: 2005

73 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۶۶ : 14 مینویسد دیگری فراز در باز او موجود انسانی شرایط از منسجمی و گسترده بسیار درک شاید دولتمردان زا هستند آنها استفادهی مورد که )انسانها( کاری ابزارهای اما باشند داشته کامال میشوند ترکیب یکدیگر با آن چارچوب در که نظامی سازوکار و وضعیت دربارهی را بسیاری چیزهای حرفهای طور به شاید ارتش ژنرال یک بیخبرند. محدود فعالیتشان همهی او فرماندهی تحت سربازان که حالی در بداند جنگ به تبدیل اندیشیدن روزی شاید است... پا و دست سادهی حرکت چند به بشود. خود برای پیشهای میگیرد: نتیجه چنین و در را کمال به عشق میطلبند مطالعه و تخیل علم دانش که حرفههایی آن دخالت برای آنها درونی جسارت و قدرت قابلیت رشد موجب و داده رشد افراد و احساسات خاطر به خواه انسانها از دسته این میشوند. اجتماعی امور در خود جامعهی امور در اجتماعی فراخوان یک خاطر به خواه خویش قلبی عواطف میجویند. مشارکت : 15 که میگیرد نتیجه سرانجام رشدیافتگی که است گونهای به )بورژوایی(...وضع تجاری جامعهی هر در پس میشود. منجر جامعه افراد اکثریت راندن عقب و سرکوب به اندکی بسیار تعداد بینش و تفکر با او زیرا برخوردارند بسیاری اهمیت از باال در فرگوسن نظرات نگارنده نظر به کنار و گوشه در را یدی عنصر از ذهنی عنصر جدایی نامطلوب پیامدهای خود خاص انتقادی است چیزی همان دقیقا بصیرت این و میکند. فاش سرمایهدارانه نوع از»صنعتی«جامعهی غیرنظاممند اگرچه فرگوسن هستند. آن فاقد ایران در بورژوا غیرانتقادی»»اندیشمندان که بیرونی سپهر به آن گسترش و سرمایهداری بر مبتنی تولید نظام در کار تقسیم بین پیوند گستردهای درک دارای دولتمردان شاید میکند. بررسی را آنها و میبیند را سیاسی و آنان کارابزار اما نیستند!( واقعا )که باشند خود فعالیت اجتماعی و انسانی وضعیت از سرمایه. یکم جلد به گنید نگاه همچنین )هامووی(. همانجا Hamowy: 2005

74 ۶۷ کار تقسیم دوم: فصل برخالف او بیخبرند. خود بههمپیوستن و ترکیب شرایط از کار ابزاری تودههای همان یا سپهر در درستی به را آن منشاء و میپردازد پدیده این ریشهیابی به ایران هایکیهای منسجم اندیشیدن به قادر عادی مردم که نمیگوید او میدهد. جای سرمایهداری اقتصاد او کنند. خودداری مهم مسائل پیرامون اظهارنظر از باید بنابراین نیستند جامع و انتقادی این رمز و راز کشف پی در انتقادی و علمی اندیشهای با بلکه نمیکند اکتفا پدیدارها به چگونگی به فرگوسن چه اگر میکند. بررسی نیز را آن ناخوشایند پیامدهای و است»ناتوانی«هب و نمیپردازد بیرونی اجتماع در نیز و کارگاهها در ابزاریتودههای این بههمپیوستن به او اشارات اما نمیدهد ارجاع سرمایهداری اجتماعی نظام در افراد ادغام سازوکارهای اهمیت کلی وضعیت از جامعه اعضای»بیخبری«و جامعه این در پیوندها ازهمگسیختگی کنم. بررسی بیشتر را آن کرد خواهم تالش ادامه در که دارد زیادی روشنفکران و اندیشمندان دیگر و هگل نمونهی خود بحث ادامهی در او بازگردیم: راتانسی به اجتماعی و حرفهای شاخههای و دستهبندیها از فرارفتن به که میکشد پیش را آلمانی بههمپیوسته جامعهی یک تشکیل هم جهت همین به میدادند. اهمیت کار تقسیم از ناشی بود. اهمیت دارای آنها برای بدهد را قابلیتهایشان آزادانهی رشد اجازهی افراد به که در فرهنگی همپیوستگی به مدرن عصر در کار شدید شدن تخصصی علت به آنها نظر از بسیار هگل نزد کار مفهوم بود. رفته میان از جمعی و شخصی زندگی ادغام و ملت پیکرهی تنها او نظر از کار میدهد. کارتقسیم مقولهی کاربرد به ویژهای معنای و است جالب»کار«وی نظر از است. اجتماعی حیات مهم جنبهی یک بلکه نیست اقتصادی مفهوم یک میانجی کار مییابند. دست جهان فهم و درک به انسانها آن وسیلهی به که است ابزاری تغییر را خود جهان و میرسند خودآگاهی به انسانها آن توسط که است جهان و انسان تسا رهاییبخش فعالیتی کار است. ابژه و سوژه بین فاصلهی بر غلبه وسیلهی کار میدهند. فردی کار محصول زیرا میشود متقابل وابستگی پیچیدهی شبکههای ایجاد موجب که را اجتماعی امکانات و آرزوها آن موازات به و میشود منجر اجتماعی نیازهای تأمین به میدهد. گسترش شدت که بود واقف امر این بر نیز هگل کار خصلت از کلی و فلسفی تعریف این از گذشته میشوند خستهکننده و تکراری کارها از بسیاری که میرسد جایی به تدریج به کار تقسیم او راستا همین در میانجامند. ناخوشایندی وضعیت به مادی و روحی فقر با ترکیب در و روی باشد سکه روی یک ثروت چنانچه که میگوید و داده گسترش نیز را مالکیت مفهوم نتیجهی است. کار نیروی بر شده تحمیل محدودیت و طبقاتی متعدد تقسیمهای آن دیگر

75 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۶۸ تجربه را آزادی و نیست شادی و لذت چشیدن به قادر کارگر که است این وضع این نیست. جامعه معنوی و فکری ارزشمند فرآوردههای از بهرهمندی به قادر ویژه به و نمیکند پیشفرضهای میبیند بیگانهشدهکار و»مالکیت«بین هگل که پیوندی وجود با اگرچه مالکیت تغییر راه از تصاعدی و فزاینده برابری سمت به بیشتر پیشروی که است چنان او شخصیت و مالکیت رابطهی اما است. فرد شخصیت امتداد او نظر از مالکیت میکند. سد را اثبات و ابراز و خویش شخصیت طرح برای آنها میکند: مطرح نیز را بیچیزان مسئلهی قابل را مالکیت برابری طرح هگل بکنند باید چه و دارند امکانی چه و حقی چه آن چنین گفتهها این»از کرد: اعالم اندیشهاش خاص منطق به توجه با اما نمیدانست تحقق گفته این منطقی ادامهی راتانسی نظر به. 16 باشد«مالک باید کسی هر که میشود استنتاج گرفتند. عهده به سوسیالیستها را اب فوریه مثال میکند اشاره اولیه سوسیالیستهای به راتانسی بحث همین ادامهی در تولید که کسانی آن میگفت سیمون سن میکرد. دشمنی کار تقسیم و شدن تخصصی ذهنی و یدی کار بین تضاد را اصلی تضاد او باشند. داشته دست در را قدرت باید میکنند : 17 نوشت مورد همین در و میدید علت به دستهایمان. با ما میکنید کار خود ذهن با شما فقیر ما ثروتمندید شما. هستیم... شما زیردست ما عمده تفاوت دو این از یدی عنصر جدایی و جزئی کار تقسیم پیامدهای به نیز هگل که میشود مالحظه پس و لذت چشیدن به قادر وضعیت این در کارگر که میکند اشاره و است بوده آگاه ذهنی کتاب در هایک که آنچه خالف بر را آزادی و شادی و لذت هگل البته نیست. شادی هک نمیداند تجملی کاالهای از محض بهرهمندی میکند توصیف خود آزادیتکوین دیرتر و کنند استفاده آنها از»ثروتمندان«ابتدا تا بمانند منتظر همواره باید»فقیران«منبع همان 16. اقتصاد داشتند سعی ریکاردو تالشهای از استفاده با بریتانیا در سوسیالیستی نظریهی پایهگذاران 17. رد ریکاردینی سوسیالیستهای کنند. بدل توزیع و تولید خصلت دربارهی تهییجآمیز گفتمانی به را سیاسی نیز ثروت همهگونه منبع بلکه نیست ارزش سنجش معیار تنها»کار«اینکه بودند متحد هم با مورد یک کردند: تبدیل کار دربارهی عمومی فلسفهای به را آموزه این و هست از باید است ما حیات قانون جاذبه... نیروی اصل مانند است کلی قانون است... ضرورت کردن کار نان ما به کارمان خاطر به که هست نیز جهان بیرونی قانون ضمن در و بخوریم نان خویش بازوی نیروی همانجا. میدهد.

76 ۶۹ کار تقسیم دوم: فصل هگل نظر از بشوند. بهرهمند کاالها آن از نیز آنها شد همگانی پدیدهای آنها مصرف که ثروتمندان به نسبت عادی مردم»حسادت«های بر مرهمگذاری این از عمیقتر موضوع معنوی مواهب در مشارکت از کارگران شدن محروم موضوع است. آنها تجملی مصرف و دستیابی به قادر حالت این در کارگران که است این موضوع است. اجتماع فرهنگی و رشد با همسویی در خود خالقیتهای آزادانهی رشد معنای به خوبزندگی یک به هب اقلیت خالقیتهای بروز امکان وضعیت این در نیستند. همگان خالقیتهای آزادانهی ارتباط همین در میشود. فراهم عظیمی اکثریت خالقیتهای قربانیشدن و سرکوب بهای قطب در ذهنی عنصر ادغام و»ثروت«تمرکز که میگیرند نتیجه اولیه سوسیالیستهای تمام میشود. فرادستی و فرودستی بر مبتنی اجتماعی سلسلهمراتب ایجاد به منجر ثروت او انقالبی و علمی نظرات ارائه و مارکس سترگ کار برای بود پیشزمینهای نظرات این برای آن در نهفته قابلیتهای و موانع و سرمایهداری نظام در کار اجتماعی تقسیم دربارهی که همگان برای خوب زندگی آوردن فراهم خالصه و جامعه کار نوین سازماندهی ایجاد کرد. غلبه زیادی بسیار حدود تا ذهنی کار و یدی/پراتیک کار میان تفاوت بر میتوان آن در کار تقسیم انحالل نظریهی و مارکس 2.3. موضوع نوزدهم قرن اوایل در آن مفهومپردازی از فارغ کار تقسیم راتانسی گفتهی به تلقی الزامی و مطلوب ممکن امری آن الغای و بود اولیه سوسیالیستهای برای مهمی بسیار ضرورت کار تقسیم الغای که داشت باور خود آغازین نوشتههای در نیز مارکس میشد. تصور این مارکس راتانسی نظر به اما است. امکانپذیر سوسیالیسم در امری چنین و دارد نداد. ادامه خود عمر تمام در را سوسیالیسم از انحالل خواهان خود آغازین نوشتههای در مارکس است: زیر شرح به راتانسی استدالل کارتقسیم و»طبقه«مفاهیم خود فکری تکوین از مرحله این در زیرا بود کار تقسیم کامل بود آن معنای به نظریه در عنصر دو این نبودن جدا میکرد. استفاده تلفیقی نحوی به را تدریج به بعد مدتی مارکس اما شد. خواهد منجر کار تقسیم انحالل به طبقات انحالل که دارد: دلیل دو مارکس نظر تغییر راتانسی نظر به داد. تغییر باره این در را خود نظریهی مثابه به تولید روابط سوی به بازار روابط سوی از او روششناسی و نظری چرخش 1- جامعه. ناپیدای روابط کشف و اجتماعی روابط تحلیل در او حرکت نقطهی اضافی. ارزش نظریههای نگارش و کار ارزش نظریهی تکامل 2-

77 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۷۰ میکند: تقسیم دوره سه به را کار تقسیم مفهوم زمینهی در مارکس نظری تکامل راتانسی آلمانیایدئولوژی انتشار تا 1844دستنوشتههای بین فاصلهی در مارکس یکم: دورهی میآمیزد. درهم»طبقه«مقولهی با را کارتقسیم مقولهی و دارد باور تام رهایی نظریهی به هب فلسفهفقر در بعدی مرحلهی به یکم مرحلهی از خود گذار دوران در او دوم: دورهی میکند. جدا کارگاه«در کار»تقسیم از را کار«اجتماعی»تقسیم 1847 سال»گروندریسه«در خود رشدیافتهی و پسین نوشتههای در مارکس دوره این در سوم: دورهی را اضافی ارزش نظریههای او دوره همین در کرد. جدا کار تقسیم مفهوم از را طبقه مفهوم درآورد. نگارش به نیز اندیشههای دوران یعنی سوم دورهی از کوتاهی شرح به تنها نوشتار این کردن کوتاه برای دارد. زیادی اهمیت ما بحث ادامهی برای که میپردازم مارکس رشدیافتهی تولید به بازار از گذار و مارکس 2.4. حاصل )که مارکس نزد کار تقسیم نظریهی دربارهی راتانسی گستردهی بررسی مبنای بر شرح به خالصه طور به را دوره این در مارکس اندیشههای میتوان است( پژوهش سالها داشت: بیان زیر کند جدا تاریخی شرایط از را اجتماعی هستیشناسی تا دارد تالش دوره این در مارکس الف- سرمایهداری در تاریخی معین شرایط از را فراتاریخی و کلی جهانشمول عام وضعیت یعنی میآورد: مثال را مارکس گفتهی این راتانسی بدهد. تمیز درهر زندگی پیششرط طبیعت با متقابل روابط مصرفی ارزش تولید فرآیند ما شناخت معنای به امر این اما است. تاریخ از دورهای هر در و انسانی جامعهی میشود. انجام آنها چارچوب در تولید که نیست )تاریخی( اصلی شرایط آن از

78 ۷۱ کار تقسیم دوم: فصل : 18 مینویسد مارکس از نقل به باز و که نمیشود نتیجه چنین اینجا از اما است کاالها تولید الزم شرط کار تقسیم نیز هندیان اشتراکی جوامع در است. کار تقسیم الزم شرط نیز کاالها تولید باشد. داشته وجود آن کنار در هم کاالیی تولید که بیآن هست کار تقسیم ما بحث برای که دارد تاکید نکته دو بر مارکس شد برشمرده که مواردی به توجه با اجتماعی نظام هر در انسانی موجودات عنوان به ما اینکه نخست دارند. سزایی به اهمیت تولید ابزار تولید )برای طبیعت با رابطه و یکدیگر با متقابل روابط نیازمند کنیم زندگی که هستیم کار اجتماعی تقسیم وسیلهی به دیگر( سوی از مصرفی ارزشهای تولید و یکسو از معلوم هم دومی نکته جا همین در اما نداریم. انسانی زندگی پیششرط دو این از گریزی و انسانی زندگی تداوم برای کار اجتماعی تقسیم و مادی تولید چه اگر اینکه آن و میشود در نیست. سرمایهدارانه تولیدی روابط ضرورت معنای به لزوما این اما دارند ضرورت درونی»هویت از بخشی به که هستیم روبرو فراتاریخی پیششرط با یکسو از که حالی تولیدشیوهی نوع دیگر سوی از اما است شده تبدیل انسان اجتماعی زندگی شدهی«تاریخی صورتبندیهای و فرایندها از سلسلهای محصول آن از ناشی تولیدی مناسبات و فراتاریخی پیششرطهای سرمایهداری جامعهی در هستند. تحول و تغییر قابل بنابراین و مه با سرمایهداری تولید تاریخی پیششرطهای با شد برشمرده باال در که اجتماعی تولید انجامیدهاند. جامعه این در تولیدی مناسبات رازآمیزی به و درآمیختهاند در کار تقسیم و کار اجتماعی تقسیم تفاوت دربارهی مارکس نظر راتانسی مورد همین در نقل شده بیان سرمایه در تولید«بیواسطهی و آنی فرایند»نتایج بخش در که را کارگاه : میکند مبادله ارزش و مصرفی ارزش تولید توأمان فرآیند سرمایهداری تولید فرآیند است اضافی ارزش تولید یا ارزشافزایی فرآیند این اصلی خصوصیت است. فرآیند دیگر سوی از کار فرآیند اما است. سرمایهدار نهایی و اصلی هدف که هست. نیز جدید مصرفی ارزشهای آفرینش منبع همان 18.

79 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۷۲ مینویسد: ادامه در مارکس دارند مشکل بخش دو این تفاوت تشخیص در بوروژا اقتصاددانان از بسیاری و تولید اجتنابناپذیر و طبیعی عنصر را سرمایه سوی از کار فرایند تصاحب و میدانند. انسانی کار فرآیند»عنصر تفکیک لزوم بر شفاف و آشکار طور به مارکس شد اشاره نیز باال در که همانطور نیز پیشتر که همانطور میورزد. تأکید آن تاریخیعنصر از مادی«تولید فراتاریخی پیششرط که مصرفی ارزشهای تولید و کار سازماندهی سرمایهداری جامعهی در شد اشاره تولید شیوهی آنچه جز به دیگری اجتماعی مناسبات سوی از است انسانی جامعه هر بقای مناسبات برعکس نمیشوند میانجیگری آگاهانه طور به میدارد ملزوم سرمایهداری میانجیگری کورکورانه شکلی به را دیگر اجتماعی مناسبات که است تولید سرمایهدارانهی»ارزش و ارزش«مولد مجرد»کار سوی از مصرفی«ارزش مولد»کار معنا این به میکنند. رد ارزش ارزشافزایی به الزام همین میشوند. میانجیگری مبادلهارزش توسط مصرفی«برآوردن وسایل و انسانی و اجتماعی نیازهای کیفیت و حدود که است تولیدی شیوهی این میکند تعریف را خود اعضای نیازهای که نیست جامعه این بیانی به میکند. تعیین را آنها منابع به بنا اجتماعی محصوالت کمیت و کیفیت و تولید وسایل از استفاده چگونگی برای و افسارگسیختگی و 19»خود-پویی«همین میگیرد. تصمیم دسترس در اجتماعی و طبیعی عمیق بحرانهای علت هم همین و است سرمایه رازورزی منشا»زیربنا«و تولید فرایند میدهد. تشکیل را سرمایهداری ارزشهای تولید برای کار اجتماعی تقسیم به نیز بدیل جامعهی یک در که است روشن نیاز امروز( از کمتر میزانی )به اضافی کار از میزانی و الزم کار انجام نتیجه در و مصرفی انباشت نوعی به همچنین و کنیم فراهم را خود کوتاهمدت و روزمره نیازهای تا داریم فعالیتهای و اجتماعی زندگی درازمدت بازتولید برای تا بیازیم دست درازمدت اجتماعی اجتماعی روابط میانجیگری با و فرانما شکلی در ترتیبات این همهی اما شود. مصرف دیگری رازورزی جای به تا میشود انجام نظارت/کنترل قابل و شفاف مشخص دموکراتیک مواجه متخصص روشنفکران یا آن بوروکراتهای و دولت رازورزی با بار این سرمایه نباشیم.»خودبهخودیسم«یا 19.

80 ۷۳ کار تقسیم دوم: فصل رهبری هدایت کار مارکس که است این میکند مطرح راتانسی که دیگری موضوع ب- به بزرگ( تولید )در صنعتی و جمعی کار مختلف بخشهای وظایف دادن پیوند و برنامهریزی تابعیت با که است این معضل اما میداند. مادی تولید سازماندهی فرایند از جزئی را یکدیگر میشوند بلعیده آن درون به سرمایه کارکرد همچون وظایف این سرمایه برابر در کار واقعی سرکوبگرانه خصلتی الجرم شدند سرمایه از کارکردی به تبدیل وظایف این که زمانی و زا را تولید و کار فرایند درونماندگار تکنیکی ضرورتهای مارکس ترتیب بهاین مییابند. دادن با مارکس میکند. جدا است کرده تحمیل آن بر سرمایه که سرکوبگرانهای شکل با آن از پیش که طبقه مفهوم از را آنها برنامهریزی و تنظیم هدایت به تکنیکی خصلت اقتصاد هر در که میداند کارفرایند از بخشی را آنها و کرده جدا بود گشته ادغام آنها در رایج اقتدارگرایی ا شکال از کار تکنیکی جنبهی این داشت. خواهد وجود پیشرفتهای است. متفاوت میشود تحمیل کارگران بر تکنیکیضرورت نقاب زیر که سرمایهداری آنتاگونیستی و قهرآمیز کنترل از ناشی دیگری و تولید فرایند ضرورت از ناشی یکی زیرا است. سرمایه سوی از شده تحمیل مفهوم بزرگ تولید در کار تقسیم پیچیدهی فرآیند با پیوند در مارکس راستا همین در و تولید فرآیند هرچه مارکس نظر از میدهد. گسترش و رشد را جمعیکارگر ارزندهی رد و میکند جلوه ضروریتر کار فرآیند در همیاری و همکاری خصلت شود پیچیدهتر کار»کارگر نام به اجتماعی جدید انداموارهی یک قالب در کار نیروی گوناگون بخشهای نتیجه میآورد: زیر مضمون با مارکس از قولی نقل راتانسی اینجا در میشوند. ظاهر جمعی«خود به که خاصی و تاریخی شکلهای از را آن نخست کار فرآیند بررسی در به اینک کردیم... مطالعه طبیعت و انسان بین فرآیند مثابه به و جدا میگیرد کار فرایند در همکاری جنبهی روزافزون افزایش با میرویم. بعدی مرحلهی کارگران آن )ایجنت( کارگزار و مولد کار مفهوم گسترش آن ضروری پیامد دستی کار که نیست الزم دیگر دهید انجام مولد کار که آن برای است. مولد از یکی و باشید جمعی کارگر کارگزاران از یکی که است کافی دهید. انجام دهید. انجام را آن کل ی کارکردهای و وظایف که: میکند بیان را مارکس گفتهی این راتانسی رابطه همین در هستند. جمعی کارگر از شدهای ادغام بخش مهندسان و مدیران

81 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۷۴ در ادامهی بحث راتانسی گفتاوردی از جلد سوم کتاب»سرمایه«میآورد: هر کاری که در چارچوب نوعی»شیوهی تولیدی مرکب«انجام شود از جمله کار نظارت و مدیریت مولد قلمداد میشود. کار نظارت و مدیریت در هر جایی که فرآیند مستقیم تولیدی شکل ترکیبی دارد الزم است.... در هر کاری که افراد بسیاری به همکاری با یکدیگر میپردازند به طور ضروری به نوعی ارادهی فرماندهی یا مدیریت نیاز هست تا فرایند کار را هماهنگ و یکپارچه کند.... این خود شغل یا حرفهای در فرایند تولید محسوب میشود که در همهی شیوههای ترکیبی تولید وجود داشته است و همچنان باید انجام شود. در همین مورد مارکس میافزاید: هر چه آنتاگونیسم بیشتری بین مولد مستقیم و صاحب ابزار تولیدی باشد نقش نظارت نیز بیشتر است چیزی که در بردهداری به اوج خود میرسد. به این ترتیب از نظر راتانسی مارکس نقش و کارکرد تکنیکی نظارت سرپرستی و مدیریت را از جنبهی طبقاتی روابط تولیدی جدا کرده و آنها را مشاغل و کار افراد متخصص میداند. مارکس میافزاید که این خصلت آنتاگونیستی در یک واحد بزرگ تولیدی در جامعهی بدیل آینده رفع میشود زیرا مدیر حقوقبگیر کارگران خواهد بود. در همین ارتباط مایکل لبوویتز 20 نیز تالش کرده است تا در کتاب خود»فراسوی سرمایه«مفهوم کارگر جمعی را رشد و گسترش داده و آن را به یک مفهوم استراتژیک برای اتحاد بخشهای مختلف نیروی کار و عبور از سرمایهداری و ایجاد جامعهی بدیل تبدیل کند. بررسی و تشریح لبوویتز از کارگر جمعی به برخورد جدیدی با بسیاری از دعواهای مارکسیستها پیرامون»کار مولد و کار نامولد«نیز میانجامد. لبوویتز در کتاب یاد شده گفتاوردی از مارکس دربارهی تبیین کارگر جمعی به شرح زیر میآورد: زمانی که صحبت از تولیدکنندگانی است که در یک محل گرد هم آمده و به کار مشغول میشوند یا ارزشهای مصرفی مورد نیاز جامعه را تولید میکنند در حال توصیف و تشریح کارگر جمعی هستیم. این کارگر جمعی یا متراکم و تودهوار متشکل از اندامها و ارگانهای متعددی است که برخی با دستهای 20. Michael A. Lebowitz: Beyond Capital, 2003

82 ۷۵ کار تقسیم دوم: فصل فنیکار مهندس مدیر همچون یکی خود فکر با برخی میکنند کار بهتر خود سومی و سرپرست و ناظر همچون دیگری و است مشغول کار به آن نظایر و دارد. اشتغال کار به زحمتکش حتا یا هماهنگی مسئول همچون میشود جدید تولیدی نیروی»یک ایجاد موجب تولید در ترکیبی چنین مارکس نظر به سرشت با دستهجمعی قدرت این اما دارد«. کارگران دستهجمعی قدرت در ریشه که میانجی سرمایه که آنجا از میشود. اهدا سرمایه به رایگان موهبتی همچون خود ترکیبی همکاری از ناشی ثمرات همهی میتواند بنابراین است کارشان محصوالت و کارگران این و حفظ برای سرمایه کند. تصاحب اضافی ارزش شکل در را کارگران تولیدی همبستگی و ایجاد تفرقه جمعی کارگران مختلف بخشهای میان بتواند جاییکه تا وضعی چنین تداوم تعمیم اجتماعی کار بخشهای همهی به را مارکس جمعی کارگر اصطالح لبوویتز میکند. برای واقع در اما نیستند مولد آن منافع و سرمایه نظرگاه از که را کارهایی همهی و میدهد آموزش درمان و بهداشت بخش )همچون دارند ضرورت جمعی کارگر بازتولید و رشد و کارافتادگان از سالمندان از مراقبت و نگهداری کودکان پرورش و نگهداری تحصیل و ارزیابی کارگر( طبقه سیاسی اقتصاد نظرگاه )از مولد کارهای زمرهی در آن( نظایر و بیماران آن از ناشی معضالت و نامولد کار و مولد کار بحث از دارد تالش ترتیب این به میکند.او وی که بود این جمعی کارگر مقولهی از مارکس محدود بررسی علت او نظر از کند. عبور )تولید سرمایهداری تولید سپهر در که بود کارگران از بخشی آن دربارهی پژوهش مشغول اقتصاد اما است. کارشان محصول و آنان میانجی سرمایه و مشغولاند کار به اضافی( ارزش پایان به را مارکس ناتمام نظری پروژهی دارد وظیفه ما عصر در کارگر طبقهی سیاسی اجتماعی کار سپهرهای دیگر به مادی تولید سپهر بر افزون باید منظور این برای برساند. مهم بحث این جز به. 21 کنیم طرح را طبقاتی رادیکال سیاستهای بتوانیم تا کنیم توجه هم و برمیکشد اجتماعی گستردهی سطح به طبقاتی و حرفهای تنگ سطح از نیز را همبستگی مقولهی او 21. اقتصادی و اجتماعی فرآوردههای از بهرهمندی برای بیشتری حق میکند تولید کس هر بورژوایی شعار همهی یعنی نمیکنند آن بورژوایی معنای به»تولید«که آنها قرارمیدهد. انتقاد مورد شدت به را دارد ار آن اشکال همهی در بینالمللی( و )ملی اجتماعی ثروت از شدن برخوردار حق جمعی کارگر بخشهای ویژه امتیازهای دارای دیگر بخش بر بازتولید( و تولید )بخش جمعی کارگر از بخش هیچ ضمن در و دارند به قادر که جامعه از بخشهایی یا جمعی کارگر از بخشی دولت و سرمایه رازورزی محو از پس نیست. چشم و گشود نخواهند گدایی به دست دیگر بخش برابر در سرافکندگی با نیستند اقتصادی فعالیت و کار مولد نیروهای اجتماعی ثروت دوخت. نخواهند خود اجتماعی حقوق وصول برای آنان بزرگواری و الطاف به انسانی و نوین جامعهای اصول مطابق آن از همه و میگیرد قرار جامعه اعضای همهی اختیار در همبسته میکنند. استفاده

83 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۷۶ از سوی لبوویتز دیوید هاروی 22 نیز با ارائهی برخی طرحهای نظری کوشیده است دامنهی شمول طبقهی کارگر در نظریهی مارکس را به گونهای وسعت ببخشد تا بخشهای دیگر جامعه که سهمی در کار اجتماعی ندارند و از ستم و سرکوب نظام سرمایهداری در رنجاند را در بر بگیرد. طرحهای ارزشمند هاروی که برای بحث سازماندهی کارگر جمعی طبقه کارگر و نیروهای پیرامونی آن اهمیت وافری دارد 23 ناظر بر اقشار و الیههای حاشیهای است که در اثر خودپویی شیوهی تولید سرمایهداری و سیاست تضعیف قدرت نیروی کار )که نیاز به ارتش ذخیرهی کار/ بیکاران دارد( به مثابه گروههای»بهدرد نخور«به حاشیهی اجتماع رانده میشوند. رالف میلیباند نیز به مفهوم مارکسی کارگر جمعی در کتاب خود»مارکسیسم و سیاست«اشارههای کوتاهی دارد. او با احتیاط و بدبینی میگوید:»به این معنا همهی ما میتوانیم اعالم کنیم که اکنون به یک خانوادهی بزرگ و خوشبخت کارگری تعلق داریم. زیرا همهی ما در نهایت کارگر هستیم«)نقل به مضمون(. او معتقد است که هماینک در مرحلهی کنونی باید بین»طبقهی کارگر«و»کارگر جمعی«تفاوت قائل شد. طبقهی کارگر همان بخشی است که ارزش اضافی تولید میکند و کارگر جمعی همهی بخشهای دیگر نیروی کار هستند. به نظر میرسد که منظور میلیباند نقش استراتژیک و غیرقابل انکار کارگرانی است که در بخشهای اصلی تولید به کار مشغولند و از توانایی بالقوهی متوقف کردن ماشین تولید و همچنین برنامهریزی و هدایت نوع دیگری از تولید برخوردارند. در ضمن او تضاد بین مدیریت و بخش یدی/پراتیک در فرایند کار را موضوعی بسیار جدی میداند که نمیتوان به سادگی از آن گذشت. در ادامهی بحث لبوویتز و میلیباند دیدگاه اریک اولین رایت نیز دربارهی»جایگاههای متناقض طبقاتی«24 جالب توجه است. اولین رایت در این بحث خود به منافع متضاد و جایگاههای متناقض نیروی کار ذهنی-علمی نیروی کار بوروکراتیک و تکنوکراتیک و همچنین نیروی کار درگیر در کارهای مدیریتی اشارات تفصیلی مفیدی دارد. به این معنا که این بخشهای کارگر جمعی به دلیل داراییهای علمی ذهنی مهارتی و سازمانی خود از سویی در جایگاهی باالتر از اکثریت کارگران قرار دارند و دارای امتیازهایی هستند که خواهان از دست دادنشان نیستند. از پرولتریزه شدن و سقوط 22. David Harvey, Spaces of Capital, 2001; David Harvey, Spaces of Hope, در این مورد حشمت محسنی به تازگی مطلب کوتاهی در معرفی آرای کیم مودی پیرامون»اتحادیهی جنبشی«در تارنماهای اینترنتی منتشر کرده است. 24. Erik Olin Wright, Classes, 1997

84 فصل دوم: تقسیم کار ۷۷ به صفوف کارگران سطح پایینتر هراس دارند و دارای کشاکش منافع با آنان هستند. از سوی دیگر خود را فرودست نظام استبداد سرمایه و مدیران و کارگزاران بلندمرتبهی آن حس میکنند و دارای تضادهای ساختاری یا اختالف منافع درازمدت با آنان هستند. بیگمان تحلیل این کشاکشها و تضادها برای طرح یک استراتژی نو اهمیت دارد. همانطور که مارکس نیز اشاره میکند در وضعیت کنونی نمیتوان از آنتاگونیسم نیروی کار با مدیریت و برنامهریزان سپهر تولید سرمایهداری چشمپوشی کرد اما مفهوم کارگر جمعی پایههای نظری مفیدی برای اتحاد عمل بین بخشهای مختلف نیروی کار به رغم وجود جایگاههای متناقض طبقاتی در اختیار ما میگذارد. در اینجا با ارجاع به آرای تونی اسمیت 25 باید خاطر نشان کرد که شیوهی تولید سرمایهداری پیشرفته با سازمان کار تیم-محور و همچنین فناوری جدید خود شرایطی فراهم آورده که نیاز به کار مدیریت و نظارت را در سطوح پایین و میانی برطرف کرده است. بنابراین شاید بتوان امیدوار بود که نیاز به نظارت و مدیریت در شیوهی تولید بدیل شکل و مضمون هر چه متفاوتتری داشته باشد. پ- موضوع مرتبط بعدی نزد مارکس تحول سرمایهدارانهی کار و جدا کردن کار یدی و ذهنی از یکدیگر به موازات ظهور رژیم کارخانه است که با تابعیت واقعی کار در برابر سرمایه همراه است. راتانسی در این ارتباط با بیان گفتاورد زیر به درک مارکس از رابطهی تقسیم کار یدی و ذهنی و بیرون کشیدن عنصر ذهنی از فرآیند کار و تبدیل آن به نیرویی متخاصم در برابر کارگر و باالتر از او اشاره میکند: آنچه که محصول کارگر ساده است در سرمایه تمرکز مییابد و این نتیجهی تقسیم کار در کارگاه است. کارگر با توانایی ذهنی متمرکز شده در فرآیند تولید مادی همچون تملک کسی دیگر یعنی همچون یک قدرت مسلط مواجه میشود. به نظر مارکس ورود آغازین ماشینها به سپهر تولید و فرآیند کار در انطباق با نظام تولید کارگاهی و متکی به»لشکری از متخصصان«است. اما صنعت ماشینی به تدریج با الگوی 25. Tony Smith: Technology and capital in the age of lean production, a Marxian critique of the New Economy, 2000

85 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۷۸ میگیرد: قرار تضاد در کارگر فرد قدرت و مهارت بر آن اتکای و کارگاهی ماشینی تولید میشود. متحول اساسی طور به شرایط این در کار اجتماعی تقسیم تقسیم و کار از جدیدی حوزههای میآفریند تولید از جدیدی کامال شاخههای ارتباط وسایل میکند. جدا کارگاهی رژیم از فزاینده طور به را کار اجتماعی کار تقسیم پیدایش موجب و کند می ایجاد کاالها برای بینالمللی بازار و جمعی تبدیل کشاورزی تولید قلمرو به را جهان از بخشی همانا که میشود بینالمللی ادغام اجازهی ماشین ظهور بپردازد. صنعتی تولید به جهان دیگر بخش تا میکند و میکند دگرگون را کار فرایند و میدهد را تولید فرایند در علم و دانش بیشتر خاص تولید شیوهی یعنی تولید«خاطر به»تولید... واقعی تابعیت ترتیب این به هب کار فرآیند در سرمایهداری هژمونی اینک مییابد. استقرار... سرمایهداری است. شده تضمین مهارتزدایی وسیلهی به متعلق پیشتر که است تولیدی مهارت و تولید ابزار تصاحب معنای به شدن ماشینی بود آمده وجود به متخصصان«از متشکل»سلسلهمراتبی کارگاهی رژیم تحت بود. کارگر یک»پیدایش سمت به گرایشی شاهد تدریج به مارکس نظر به بعدی مرحلهی در البته که هستیم. 26 کار«از سطح همان به همه و فرد هر تقلیل و ابزاری تودهی )تمرکز ساختاری قهر شرط تنها مارکس اسمیت تونی بیان به که داشت توجه باید البته کار آزاد قرادادهای اعمال قدرت و خاص طبقهی یک دست در تولید ابزار مالکیت و میداند سرمایهداری کار فرایند درونماندگار عناصر را استثمار و دیگر( طبقهی بر نمونه عنوان به سرمایهداری تولید درونماندگار و اصلی ویژگی عنوان به را مهارتزدایی از تنها مارکس نیز راتانسی نظر به نمیکند. مطرح کرده بحث 27 برورمن هاری که آنطور حرط نیز را پیشین مهارتهای تداوم یا و مهارتافزایی بلکه نمیزند حرف مهارتزدایی میشود. تکنسینها و مهندسان مقولهی پیدایش موجب نمونه عنوان به که روی های میکند مینویسد: مورد این در مارکس 26. فراهم نیز را کار به کودکان و زنان ورود اجازهی و یافته سبک«و آسان کار»خصلت هماینک دستی کار به او حاال بود شده زنجیر کار ابزار همان و یک خدمت به عمرش تمام کارگر این از پیش اگر میکند. ذهنی»نیروی به تبدیل و شده بلعیده سرمایه در علمی دانش و علم است. شده زنجیر ماشین نوع یک به حالت این در کارگر میکند. برخورد تولید ابزار صاحب دارایی همچون کارگر با و است شده مولدی«راتانسی( از )برگرفته میشود. تبدیل بیروحی سازوکار زایدهی به بیشرمانهای و بیرحمانه طور 27. Harry Braverman: Labour and monopoly capital, 1978

86 فصل دوم: تقسیم کار ۷۹ به هر جهت مکیدن عنصر ذهنی از درون فرایند تولید مستقیم و تمرکز و انباشت آن در سرمایه مانعی اصلی برای کنترل نیروی کار بر فرایند کار و برنامهریزی آن محسوب میشود. برورمن این بخش را به خوبی در ذیل بحث تیلوریسم در شیوهی تولید فوردیستی توضیح داده و به چگونگی جدایی»مفهوم«یا عنصر ذهنی علمی و نظری از عنصر»اجرا«و پیاده کردن در فرایند کار مشخص در کارگاه و کارخانه اشارات خوبی میکند. همین امر کارگر مولد در سطح کارخانه را در برابر»دفتر«کارخانه قرار میدهد که سطح مدیریت برنامهریزی و ذخیرهی دانش و علم در جداسری از نیروی کار است. او سپس اشاره میکند که فرایند جدایی کار ذهنی و یدی به این سادگی پایان نمیپذیرد و به زودی»کارهای اداری و دفتری«را نیز در برمیگیرد و بخش زیادی از کارهایی که پیش از آن ذهنی محسوب میشدند اکنون»یدی«میشوند. 28 ت- از نظر راتانسی اندیشههای پسین و رشدیافتهی مارکس )و همچنین انگلس( دیگر انحالل طبقه را با انحالل تقسیم کار همانند نمیدانند. این بار مارکس مینویسد:»در جامعهی سوسیالیستی انحالل طبقات... انجام میشود اما کار اجتماعی باید به هر حال در هر شیوهی تولیدی توزیع شود«. مارکس حتا این ضرورت را»قانونی طبیعی«مینامد که تحت شرایط متفاوت تاریخی تنها میتوان شکل آن را تغییر داد. از نظر او مشاغل و وظایفی هست که منحصر به شیوهی تولید استثمارگرانهی کنونی است و در یک نظام بدیل باید ناپدید شوند. این مشاغل به ویژه شامل بخش زیادی از پستهای دولتی وظایف بوروکراتیک و نیروهای پلیسی میشود. اما برخی از وظایف همچون حسابداری و نظارت بر چگونگی استفاده از داراییهای عمومی در نظام بدیل ضرورت بیشتری مییابند و بر گستردهی آنها افزوده هم میشود. به نظر راتانسی دغدغهی ویژهی مارکس در دوران سوم تقسیم کار یدی و ذهنی و پیامدهای آن برای قدرت تصمیمگیری و کنترل کارگران بر فرایند تولید و مشارکت فعال آنان در تولید و زندگی اجتماعی و سیاسی است. فرایند تصرف دانش مهارتهای فنی-تکنیکی مدیریتی برنامهریزی و کنترل و هماهنگی فرایندهای تولید و کار از سوی سرمایه است که کارگر را به زایدهی ماشین بدل کرده است. کارگر به این ترتیب از توانمندی ذهنی دور شده و به سرمایهدار اجازهی بازتولید شرایط فرادستی و تسلط خود روی کارگر را میدهد. در نتیجهی چنین تامالتی است که مارکس در»گروندریسه«مینویسد که کار مربوط به 28. همان منبع

87 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۸۰ کارگر و داشته»جمعی«و علمیسرشت که مییابد آزادسرشت زمانی مادی تولید میکند. کنترل تولید فرآیند در را طبیعت نیروهای آگاهانه که کند تبدیل سوژهای به را تبیین و علمی کار و مهارت مقولهی دربارهی خود بحث در اسمیت تونی ارتباط همین در یافت پیشهوری در که شکلی به اجرا و نظریه عناصر مجدد ترکیب تز با مخالفت )در آن مینویسد: 29 آدلر پاول زبان از میشود( طرح برورمن سوی از او باور به که چیزی میشد طوالنی دورهی حاوی که بنامیم ماهر را کارگر میتوانیم زمانی آدلر نظر از اهداف از بودن مطلع پیچیده وظایف مسئولیت از گستردهای میزان کارآموزی باشد. سطح همان در وظایف دیگر با متقابل وابستگی و اصلی بسیاری شاید که میکشد پیش را جراح یا خلبان یک کار نمونهی رابطه همین در اسمیت آنها کارهای و میدهند انجام بیاورند در سر آن جزئیات از بیآنکه را تکنیکی کنشهای از توافق همه این با اما است. شده برنامهریزی و پیشبینی حتی نیز خود جزئیات در گاهی حتا طوالنی ساعتهای زیرا است. برخوردار باالیی علمی مهارت از آنها حرفههای که داریم کار دارند عهده به که سنگینی مسئولیت با همراه پیشرفته تکنیکهای با کار و آموزش ار جالبی نکتههای اینکه با علمیکار از تعریف این میکند. خطیر و مهم علمی را آنها هب نمیدهد. ارائه کار»جمعی«و»آزاد«سرشت دربارهی زیادی چیز هنوز اما میکند طرح فقط را آن و گرفت جدیتر باید را»انجام«و»مفهوم«جدایی بر برورمن تاکید نگارنده نظر میل فقط آن معنای است ممکن زیرا نکرد. درک کار«از سرمایه»مهارتزدایی معنای به برورمن شاید بلکه نباشد پیشاسرمایهداری دورانهای در پیشهوری دنیای به بازگشت به و بررسی خور در که دارد نظر در را نوین صورتی به کار»انجام«و»مفهوم«ترکیب نوعی است. بیشتر تعمق میکند: طرح مضمون این با پرسشی خود پژوهش پایان در راتانسی ممکن ذهنی و یدی کار تمایز بر غلبه که داشت باور چقدر واقعا مارکس اما باشد همهی به باشد قادر کارگری هر که نداشت باور مارکس که است این راتانسی خود پاسخ بدیل جامعهی هدف شود. مسلط دیگر تولیدی شاخهی هر در تکنیکی و علمی موضوعات 29. Paul Adler

88 ۸۱ کار تقسیم دوم: فصل چیز همه درک به قادر فردی هر که نیست این تکنیکی و طبیعی ضرورتهای به توجه با اتوماسیون و شده ظاهر غالب و مسلط سوژهی عنوان به بتواند باید جمعی کارگر بلکه بشود علمی- آموزش آمیزش موافق همواره خاطر همین به مارکس باشد. او ابژهی ماشینی رشد فناوری سازوکارهای کنترل نیازمند امر این تحقق است. مولد کار با همراه تخصصی میل و کار نیروی ذهنی توانمندی امکان تا است کار ساعت کاهش و اقتصادی دمکراسی کند. فراهم را تولید و کار محل در افراد فعال مشارکت به نآ در که است جامعهای ایجاد میگوید نیز مانیفستدر مارکس که همانطور هدف نوینی انسانهای تولید هدف باشد«. همگان آزادانهی رشد شرط فرد هر آزادانهی»رشد را خود ذهنی و روحی جسمانی قابلیتهای و دهند انجام مختلفی کارهای بتوانند که است کارگر طبقه اقتصادی وضعیت بتواند تا است الزم حرفهای و آموزشی جدید نظام دهند. رشد تصمیمهای بر کنترل و نظارت ا عمال برای مناسب ذهنی قدرت با را آنها تا کند دگرگون را مشارکت برای آنها کند. تربیت جامعه سطح در عمومی تصمیمهای و کار( )محل حرفهای در دخالتگری برای استدالل و تفکر نیروی به باید خود زندگی امور در آگاهانه و فعال ابراز و اندیشهورزی برای بتوانند باید همچنین و گردند مجهز علمی-تخصصی بحثهای قدرت که است اینجا از کنند. کسب کافی دانش و صالحیت روحی و فکری استقالل و دخالت فعاالنه اجتماعی زندگی سپهرهای همهی در که شهروندی عنوان به کارگر ذهنی مدافع مارکس که میشود مالحظه ترتیب این به مییابد. تحقق امکان میکند مشارکت قلمرو به را مردم تصمیمگیری حیطهی زیرا است. آزادی و دمکراسی شکل رادیکالترین هب را آن بلکه نمیکند محدود انتخاباتی( صندوقهای در رأی انداختن قبیل )از»سیاسی«آن نظایر و برنامهریزی و نظارت مدیریتی اجتماعی وظایف علم و آموزش اقتصاد قلمرو هک است دمکراسی شکل رادیکالترین و ژرفترین گسترش با تنها میدهد. گسترش نیز فاصله شدید کاهش همین میشویم. ذهنی و یدی کار بین فاصله شدید کاهش به قادر ما شدن برچیده امکان میکند تبدیل»شهروند-کارگر-روشنفکر«به را شهروندان همهی که به نیازی صورت آن در که چرا میکند. فراهم نیز را آن کنونی شکل در روشنفکر مقولهی پیوستن هم به کار در تا نیست اندیشیدن«پیشهی با متخصص مردان و زنان از»لشکری»»دانشمندان آنچه برخالف پس کنند. تالش موجود شکل در روبنا و زیربنا شکافهای کار تقسیم غیرعقالنی پیشرفت از ناشی روشنفکر وجود ضرورت عدم میگویند ما ایرانی و بیگانهشده شکل این در کار تقسیم نبود بلکه نیست آنان توسط شده توصیف شکل به برمیدارد. میان از را روشنفکر وجود ضرورت که است رازآمیز

89 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۸۲ عالوهی به یدی/پراتیک کار نیروی )یعنی عادیمردم که است بدیهی وصف این با در یا و ندارند حضور رسمی بازتولید و تولید کار در مستقیما که جامعه دیگر بخشهای هب که هستند کسانی همان آنها زیرا هستند. ما دغدغهی میکنند( کار غیررسمی بخشهای کنترل اعمال در را سهم کمترین حالیکه در مشغولند موجود جامعهی بازتولید و تولید کار خود روح و جسم سالمت و زندگی به مربوط استراتژیک تصمیمگیریهای اتخاذ و آن بر جمعیکارگر بدنهی دادم( ارائه آن از باال در که تعریفی به )بنا عادیمردم این دارند. نخواهند روشنفکرانی به نیاز و شده دخالتگری حق دارای دمکراسی گسترش با که هستند ارتباط و اجتماعی زندگی از کلی تصویر یک ترسیم و ایدئولوژیک درگیرکار که داشت جدید طرحهای و جدید ایدههای به همواره اگرچه باشند یکدیگر به آن مختلف بخشهای میان موجود تقسیمبندی علت به نپرداختن با ایرانی»نخبه«ی جماعت بود. خواهد نیاز خودانگیخته»نظمی هایک بیان به و»طبیعی«را موجود وضعیت»نخبگان«و عادیمردم میبخشند. مشروعیت آن به و میدانند 30 کنترل«غیرقابل و این علت و ریشه که میشویم متوجه مارکسی شیوهی به تاریخ کنکاش و بررسی با اما پیدایش فرصت و امکان که است بیگانهشده کار شدید بارآوری کنونی شکل در تقسیمبندی سطح در را آزاد«وقت و فراغت دارای»طبقهی همچنین و ذهنی«کار گوناگون»مقولههای ثروتهای بر تکیه با یا بپردازند دیگری وظایف و کارها به تا است کرده فراهم جهانی یدی کار عنصر جدایی علت به ضمن در کنند. عمر گذران بکشند زحمتی بیآنکه خویش تبدیل خود برای پیشهای به»اندیشیدن فرگوسن بیان به که است ذهنی کار عنصر از در استراتژی طرح و ایده تولید برنامهریزی مدیریت کار که معنا این به است«. شده افراد اندک این به را خود سرنوشت انسانها بیشتر و گشته متمرکز اندکی عدهی دست وجود صورت در که میشویم متوجه مارکس بحث به توجه با اما سپردهاند.»اندیشنده«دو این دهد پیوند یدی کار عنصر به را ذهنی عنصر دوباره بتواند که نوینی اجتماعی نظم یا و داد خواهند دست از را خود وجودی معنای»نخبگان«و عادیمردم یعنی مقوله شد. خواهد مهار چشمگیری طور به آنها بین شکاف دستکم 30. Hayek, 1960 دخالتهای صورت در که میداند خودانگیخته نظمی را جامعه خود سوبژکتیویستی روششناسی با هایک و شده نقض جهانشمول قانون برابر در افراد برابری و آزادی اصول توزیع و تولید در برنامهریزی و آگاهانه مالکیت حریم و آزادی میتواند خودسرانه که میشود منجر )توتالیتر( تمامیتگرا دولتی ایجاد به وضع این کند. خارج خود مسیر از را بازار سازوکارهای و گذارده زیرپا را فرد خصوصی

90 ۸۳ کار تقسیم دوم: فصل انواع با کالسیک سیاسی فیلسوفان و اقتصاددانان تفاوت شد اشاره نیز باال در که همانطور فیلسوفان و کالسیک اقتصادسیاسیدانان است. اهمیت حائز و چشمگیر بسیار آنها عامی تولیدی زاید عنصر یک به کارگر تبدیل روند به نسبت دغدغهمندی دستکم همعصرشان که انتقاداتی همه )با میکردند طرح نوشتههایشان در را اجتماعی غیرخالق عنصر یک و طوقس از آنها داشت(. آنها تقلیلگرایانهی و نخبهگرایانه یکسویه نظرات به میتوان مقابل در انسانها ناتوانی نیز و سرمایهداری تولیدی ماشین مهرهی و پیچ سطح به انسان اقتصاددانان اما نمیکردند. قلمداد ر مقد و طبیعی امری را آن و نبودند راضی دولتمردان تالش بلکه نمیدهند اهمیتی اصوال پیامدها این به تنها نه آنها عامیانهی فلسفههای و عامی کنند. وانمود طبیعی و ضروری اموری همچون را اینها همهی دارند ارزشگذاری و علم بحث به گذار 2.5. بیرون کلی طور به کارگر از ذهنی عنصر سرمایهداری تولید فرایند در که دیدیم اینجا تا علمی متخصص زیادی شمار آن نتیجهی در و میشود تزریق سرمایه به و شده کشیده با انداموار رابطهای در که میآید وجود به تولید بخش در و»زیربنا«سطح در تکنیکی و وفاداریهای و طبقاتی متناقض جایگاههای دارای گاهی و نکرده عمل یدی/پراتیک کار نیروی در ترتیب همین به هستند. طبقاتی نبردهای و تولیدی نظام در پرتناقض و چندسویه به سویی از و شده کشیده بیرون»شهروند-کارگر«از ذهنی عنصر نیز بیرونی جامعهی خصوصی و دولتی حرفهای متخصصان آن بوروکراتیک طویل و عریض دستگاه و دولت»روبنا«روشنفکران به بیانی به یا حزبی و طبقاتی ارگانیک روشنفکران به دیگر سوی از و زیرا دارد. سرمایهداری تولید شیوهی تکامل و تحول در ریشه وضعیت این میشود. تزریق تنظیمگرایانهی و حمایتی پوستهی با خود پ رتنش تکامل و رشد پی در سرمایهداری نظام پوستهای همچون را آن و درآمد تضاد در آن بوروکرات اشرافیت و مطلقه دولت»»فئودالی نظام هژمونی شایستهی که نهادمندی چارچوبهای ایجاد برای اما انداخت. دور به زاید و اقتصاد سپهر تنظیم و حمایت برای قوانینی وضع منظور به و باشند سرمایهداری تولید کارگری طبقهی»»تربیت برای نیز و تودهای شورشهای و ناآرامیها کنترل برای ویژه به قانون همچون مارکس- بیان -به را سازوکارها این )که سرمایه سازوکارهای با متناسب این. 31 بود نیاز خالقتری نوع از و جدید دولتی به کند( تلقی ناگزیر و مسلم امری طبیعی اضافی بازوی همچون آن تحلیل یا سرمایه از»کارکرد«یک به دولت فروکاستن من منظور اینجا در 31. شکل در را تاریخی پرکشاکش و ناموزن ناهمگون پیچیده فرایند یک منطقی نتیجهی من نیست. سرمایه سرمایهداری تولید روابط بین سازگاری نوعی ایجاد آن نهایی برآیند همانا که میکنم بیان آن سادهشدهی

91 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۸۴ خالقیت برای ساماندهی به وضعیت اخالق عادتها شیوهی تفکر شیوهی زیست مردم و به ویژه آموزش نیروی کار اهمیت داشت. این دولت تنها به نقش سرکوبگرانه بسنده نمیکرد بلکه هدف آن خدمت خالق به بازتولید روابط سرمایهداری بود و به همین جهت ناچار به نوسازی و بازسازی اجتماعی و انسانی بود. به همین دلیل دولت مدرن نقش تربیتی و آموزشی را نیز به عهده گرفت و از تعریف دولتی محدود به ایجاد نظم و قانون فراتر رفته و هویتی دیگر یافت. 32 در واقع دولت جدید وظایفی بنیادین در راستای بازتولید فعال روابط سرمایهداری را به عهده گرفت 33 و نیز همزمان به قلمروی برای مبارزات طبقاتی بدل شد. در چنین بستری برای کنترل جمعیت بیکار بیچیز و خلع مالکیت شده برای انضباط و تربیت آنان و تبدیل آنها به عناصری مطیع و رام و همچنین برای آموزش نیروی کار شاغل و ایجاد عادتهای جدید کار و شیوهی تفکر جهتدار در آنها نیاز به نیروی»متخصص علمی«بود. وظیفه یا کارکرد این»نیروی کار علمی و متخصص«آن بود که به جمعآوری اطالعات مشاهدهی رفتارها و تحقیق دربارهی کنشهای اقشار مختلف نیروی کار بپردازد و به این مقولههای مطالعاتی تازه نظم و انسجام بخشیده و آنها را نظریهپردازی کند و اطالعات مربوطه را در اختیار برنامهریزان دولتی بگذارد تا همهی این اطالعات نظاممند در خدمت )باز(سازماندهی جامعه و همچنین نوسازی مداوم پروژهی دولت-ملت در جهت حفظ نظام سرمایهداری و نظم موجود و نیز کاهش اختالفات و تنشهای اجتماعی و ایجاد وفاق اجتماعی قرار گیرد. بنابراین در این چارچوب نوعی تقسیم کار بین سرمایه و دولت یا میان سپهر اقتصادی و سپهر سیاسی به چشم میخورد که م کش نیروی ذهنی جامعه و تزریق آن به دولت را باید با توجه به آن درک کرد. پس از دوران اولیهی اعمال قهر و سرکوب و آموزش اجباری تودهها و بهویژه نیروی کار )رجوع شود به بحثهای فوکو و به ویژه مارکس در این باره( نیازی به اعمال قهر مستقیم برای تحمیل اخالق و انضباط کاری نبود. اما به واسطهی بحرانها و پسلرزههای مستمر ناشی از شیوهی تولید که انعطاف و نرمش روحی و روانی کارگران و کل جامعه را به مثابه پیششرط خود الزم و سازمان سیاسی و ایدئولوژیک آن است که مطمئنا بدون تضاد و درگیری و گسست دائمی و درونی نیست. در بخش هژمونی بیشتر به این موضوع اشاره خواهم کرد. 32. برای بحث بیشتر پیرامون این موضوع نگاه شود به کارل پوالنی و سیمون کالرک: Karl Polanyi 1985, Simon Clarke قصد من در اینجا وارد شدن به بحث دولت و پیچیدگی رابطهی دولت مدرن با شیوهی تولید نظام سرمایهداری نیست. به همین دلیل تالش شده است تا موضوع ساده و بیتناقض و به دور از کشاکشهای مفهومی و واقعی توضیح داده شود. برای بحث پیرامون دولت سرمایهداری نگاه شود به آثار باب جسوپ.)Bob Jessop(

92 ۸۵ کار تقسیم دوم: فصل در کار نیروی بیشتر هم باز»تربیت«برای علمی متخصصان از قشری بهکارگیری داشت بود. الزم دیگر سطحی و عمومی روشنفکران شکلگیری و سیاسی احزاب ظهور از پس اندکی وضعیت این کنار در طبقهی ارگانیک و عمومی روشنفکران و سیاسی احزاب ظهور با سرمایهدار طبقهی ارگانیک سپهر درگیر مستقیم بهطور عمدتا خود ظهور هنگام از طیفها این هستیم. مواجه نیز کارگر به دادن شکل برای و میپردازند هم با نبرد به روبنا قلمرو در عموما آنها نبودهاند تولیدی طیفها از یک هر میورزند. تالش خودی طبقات منافع نمایندگی و جامعه عمومی آگاهی هژمونی شرایط تا هستند ایدئولوژیک و سیاسی معرفتی و نظری پروژههای دارای همواره نظر به بنا سازند. فراهم جامعه بر را خود با( همسو )نیروهای نظری و سیاسی فرهنگی ارگانیک روشنفکران از شماری است مشغول اقتصادی تولید به که طبقهای هر گرامشی تولیدی و اقتصادی کار درگیر که را طبقه»فعال«بخش تا میکند تولید نیز را خود خاص کنند. مجهز فعالیتهایشان و اطراف جهان از منسجمی و جامع درک با هستند به تولید سپهر در ذهنی عنصر مکش و یدی و ذهنی کار جدایی یکسو از ترتیب این به میشود زیربنا و تولید سطح در حرفهای متخصصان از عدهای ظهور به منجر سرمایه درون و تولید فرایند و شیوه )موادخام تولید انسانی و طبیعی دروندادهای ساماندهی کار به که علمی«(»مدیریت راه از آنان تربیت و یکدیگر با کار نیروی همکاری نوع سازماندادن نیز سیاسی روبنای سطح در ذهنی و یدی عنصر جدایی دیگر سوی از و هستند. مشغول در ارگانیک روشنفکران ظهور موجب نیز آگاهی و ایدهها تکوین قلمرو و ایدئولوژیک و خلق بر عالوه الیه این مختلف اقشار کار میشود. ایدئولوژیک و سیاسی نظری عرصههای سیاسی نظرات تکوین همچنین منسجم جهانبینیهای و مختلف( درجات )به علمی نظرات و رفتاری فکری هنجارهای تنظیم برای فرهنگی معیارهای و اجتماعی چارچوبهای تعیین و و نظرات این کردن عملیاتی اما میشود. شامل نیز را آینده و کنونی کار نیروی در تربیتی از انبوهی وجود به نیاز تولیدی شیوه این با سازگار اجتماعی نهادهای بر عالوه چارچوبها زندگی گوناگون سپهرهای سازماندهی در که دارد نیز روبنا سطح در حرفهای متخصصان کنند. فعالیت اجتماعی»کارگر-شهروند«ذهنیت و آگاهی محتوای سر بر نبرد قلمرو که است این واقعیت جامعهی در کار نیروی آگاهی دادن شکل برای نبرد است. گستردهای و مهم بسیار قلمرو تحوالت دلیل به زیرا است همیشه( برای بار یک )نه مرحلهای وظیفهای سرمایهداری مخالف طبقهی ایجاد برای سرمایهداری تولید شیوهی قابلیت نیز و تولید شیوهی در پیدرپی

93 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۸۶ دلیل این به شود. نوسازی باید مرتب طور به انقالبی آگاهی دارای و منظم سازمانیافته دولت و سرمایه دست در ابزاری به»تخصصی-علمی«کار نیروی از توجهی قابل بخش بخشهای کارکرد رساند. انجام به را ایشان نظر مورد» اجتماعی»مهندسی تا میشود تبدیل پذیرش و علم در پوزیتیویستی روشهای به آنها شدن محدود دلیل به دسته این از مهمی محدود منظم دانش جمعآوری برای پژوهش و مطالعه به ارزشگذاری و علم عنصر جدایی مواضع تحرکها شکلدادن و کنترل پیشبینی خدمت در نهایتا که دانشی میشود آنها از بخشی اینکه یا میگیرد. قرار مردم اقشار دیگر و کار نیروی واکنشهای و کنشها هب میشوند. مشغول اجتماعی پدیدههای برای نابسنده و یکسویه توضیحات فراهمکردن به بهتدریج علم و شده کاسته اجتماعی( علوم ویژه )به علم رهاییبخش قدرت از معنا این نقشههای مطابق نیز و مسلط طبقات منافع پایهی بر جامعه سازماندهی برای ابزاری به هایکیهای که است وضعیتی همان این است. شده بدل دولتی سیاستمداران هدفمند رهاییبخش و انتقادی عنصر از تهیشده علم حالیکه در میکنند. دفاع آن از ایرانی کارکردهای به نسبت نمیتواند خود واقعی معنای در علم چه نیست. علم نام شایستهی بیتفاوت و نابینا خود پنهان( یا )آشکار جهتگیریهای اجتماعی پیامدهای یا و خود مادی آنان شدهی تهیه پیش از طرحهای تحقق برای سیاستمداران دست ابزار به نباید و باشد نقد عنصر حامل خوبعلم یا واقعی علم شود. بدل کار نیروی و مردم تودههای تحمیق و که است موضوعی این است. بشریت برای خوب زندگی ایجاد به تعهد نیز و ارزشگذاری و میپردازم. آن دربارهی مختصری بحث به ادامه در

94 فصل دوم: تقسیم کار ۸۷

95 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۸۸ فصل سوم علوم اجتماعی و ارزشگذاری.3.1. دربارهی رابطهی علم با جامعه ۸۹ علوم اجتماعی و پوزیتیویسم ۹۵ علم چیست ۹۹ رابطهی تئوری و پراتیک ۱۱۲ گذار به بحث هژمونی ۱۱۸.

96 ۸۹ گذاری ارزش و علم سوم: فصل ارزشگذاری و اجتماعی علوم 3. جامعه با علم رابطهی دربارهی 3.1. جامعه با علم رابطهی است کدام علمی روش چیست علم پرسید باید چیز هر از پیش کنیم هلهله تولیدی( نیروهای و فناوری )رشد علمی پیشرفتهای برای باید آیا چیست هب میتوان آیا بدانیم رهاییبخش نیروی حامل و سرمایهداری با تضاد در را آنها و تضادهای فاقد و فروبسته خود در جامعهای با که کرد اعالم فرانکفورتمکتب شیوهی خود نیز علوم و ست ج جامعه«از»بیرون در باید را رهایی امکان هستیم مواجه درونماننده هک بپذیریم را لیبرال آکادمیهای و دانشمندان نظریههای یا شدهاند بدل سرکوب ابزار به مستقل طبیعی علوم آیا میرانند سخن علم )آتونومی(»»خودمختاری از همچنان هم هنوز و اختراعها کشفها همچون توسعه و پیشرفت نمودهای آن در که هستند جامعهای از سرمایهداری جامعهی تضادهای و تناقضها از نیز طبیعی علوم آنکه یا میافتد اتفاق تولید میتوان چه اجتماعی علوم دربارهی متعارضاند و متضاد کارکردهایی دارای و برده بهره چیست انسانی روابط و اجتماعی علوم دربارهی مشابه پرسشهای به ما پاسخ گفت

97 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۹۰ و راهها نقشهی کرد طراحی را نیویورک شهر ساختمان که کسی 1 موزس رابرت میگویند )سیاهپوستان( دیگر برخی و ساده انسانها برخی آمد و رفت که کشید چنان را خیابانها فناورانه طرح یک از خاصی جنبههای تنها نه که میگوید 3 وینر النگدان. 2 باشد دشوار قاطعی طور به مجموع در فناوریها از برخی بلکه باشد سیاسی اهمیت دارای میتواند مناسبات از شماری با فناوریها از شماری که میافزاید باز رابطه همین در هستند. سیاسی اجتماعی مناسبات از دیگر شماری با و دارند بیشتری سازگاری سیاسی( و )تولیدی اجتماعی طبیعی علوم در ایدئولوژی دربارهی مارکسیستها از برخی رابطه همین در. 4 دارند تعارض فناوری نه و علم نه که است این شده استنتاج آنچه حال هر به. 5 کردهاند نظریهپردازی نمیکنند فعالیت و نگرفته شکل آن سازوکارهای از بیرون یا جامعه سر فراز بر هیچیک محصوالت و کرده عمل خاصی حقوقی و سیاسی اجتماعی تولیدی روابط چارچوب در بلکه رگید نیستند. بیبهره سرمایهداری جامعهی تناقضهای از بنابراین و میکنند عرضه را خود رد و یافته کاالیی خصلت بیشتری هرچه شتاب با علم اینسو به 1970 دههی از اینکه و میکشد پیش را بدیل الگوی از بحث ارتباط همین در وینر. 6 است شده بلعیده سرمایه رشد و پیشرفت فرایند از تا کند تالش باید بدیل دمکراتیک جامعهی که میکند تاکید قلمرو به را آنها و کرده پیشگیری فناوری و علم»»انفعالی و»خودبهخودی«ظاهر به برای را گستردهای چارچوب و کرده تبدیل دمکراتیک برنامهریزی و کنترل دخالتگری. 7 کند تأمین آنان خالقیتهای رشد نظم با و نبوده خنثی و بیطرف نیز طبیعی علوم حتا شود درک تا بود الزم کوتاه بحث این به که اجتماعی علوم به رسد چه شدهاند تنیده جامعه سیاسی و تولیدی روابط و موجود 1. Robert Moses 2. Donald Mackenzie & Judy Wajcman: The social shaping of technology, 1999 منبع همان 4. منبع همان Langdon Winner 5. Political Economy of Science, ed. Hilary Rose and Steven Rose, 1976 رویکرد یک»جهانیسازی: کتاب در اسمیت تونی بحثهای مطالعهی به را خواننده زمینه همین در 7. شده منتشر تازگی به همکاران( و نگارنده )توسط نیز آن فارسی ترجمهی که میکنم دعوت مارکسیستی«است: Tony Smith: Globalisation, an marxian account, 2006

98 فصل سوم: علم و ارزش گذاری ۹۱ طور مستقیم با قلمرو سیاسی و فرهنگی جامعه ارتباطی تنگاتنگ دارد. به بیان مارتین شاو 8 دانشمندان اجتماعی و کارگران ذهنی و علمی در جای جای اجتماع به کار گماشته شدهاند در صنایع در ارتش در وزارت اطالعات در دولت در شهرداریها و نظایر آن تا اطالعات الزم را برای جهت دادن و تنظیم رفتار کارگزاران و گروههای مختلف اجتماعی جمعآوری کرده و قانونمند کردن برخورد با رفتار آنان را ممکن سازند. این اطالعات به طور مستقیم و غیرمستقیم در ارتباط با سیاستهای طبقهی حاکم و دولت است. بخش کاربردی علوم اجتماعی در راستای پیوند دادن علوم اجتماعی به سیاستهای روز و درازمدت همچون میانجی بین علوم اجتماعی تئوریک-آکادمیک در دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی از سویی و سپهر سیاسی-دولتی از سوی دیگر عمل میکند به این معنا این دانش علمی را به دانش اجتماعی قابل کاربرد تبدیل میکند. از دیدگاه شاو افراد دیگری به جز دانشمندان علوم اجتماعی نیز برای توضیح پدیدهها و رفتارهای اجتماعی و مشاهده و ثبت و ضبط آنها تالش میکنند اما توضیح نظاممند و جهتدار قلمرو تخصصی دانشمندان علوم اجتماعی است زیرا آنان اصوال برای این کار تربیت میشوند و کار توضیح را به شیوهای منسجم و آگاهانه انجام میدهند. به نظر شاو مفهومپردازی تمام قلمروهای زندگی کارگران برای دولت و سرمایهداری مدرن اهمیت حیاتی دارد. به جز این نظام سرمایهداری همواره خواهان درک نظاممندتری از روابط درونی خود فعالیتهای خود و مسیر دگرگونیهای انجام یافته بوده است. اما این درک نظاممند باید همچنان به گونهای تولید و ارائه شود که تناقضها و تضادهای شیوهی تولید مسلط را عریان نکند. سرمایهداری همچنین به این درک نظاممند نیاز دارد تا با تحرکات و پویشهای رهاییبخش گروههای اجتماعی در جامعه مقابله کند. نظام سرمایهداری به شدت نیازمند آن است که هژمونی یعنی کنترل بدون قهر خود را بر مردم اعمال کند. علوم اجتماعی در این راستا به یاری این نظام میشتابند و به این ترتیب رابطهی نزدیک و تنگاتنگی با دولت برقرار میکنند که کارکرد کنترل آموزش و تربیت را )به جز آنچه با شیوهی تولیدی بدون قهر جسمانی و قابل رویت اعمال میشود( در ابعاد وسیعی به عهده گرفته است. اما چنین نیست که علوم اجتماعی تنها در دانشگاهها یا در ارتباط با دولت فعالیتهای پژوهشی داشته باشند. همهی ما میدانیم که هزینهی بسیاری از تحقیقات صنعتی دربارهی تولید نیروی کار و مشکالت سازمان کار و پژوهش دربارهی 8. Martin Shaw: Marxism and social science, 1975

99 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۹۲ ایدهها و مواضع نیروی کار از سوی بخش خصوصی پرداخت میشود. شاو به نخستین مورد از پژوهش»علمی«و جدی جامعهشناسی در قلمرو صنعت و نیروی کار اشاره میکند که در کارخانهی هنری فورد انجام شد. فورد مؤسسهی پژوهش جامعهشناختی گستردهای داشت با بیش از یکصد پژوهشگر و متخصص که از امکانات و تسهیالت خوبی برخوردار بودند و در زمینهی کار و زندگی و الگوهای رفتاری کارگران مطالعه و پژوهش میکردند. حتا در روابط جنسی آنها نیز تحقیق کرده و تالش میکردند آنان را با ایدهی نظم و منزهطلبی جنسی تربیت کنند. این اخالق جنسی منزهطلب )پیوریتان( برای آن بود که نیروی کار منظم خانوادهدوست و مسئولی تربیت کنند که اخالق و انضباط کاری را باالتر از هر چیز دیگری مینشاند. این کارشناسان با تهدید به کاهش دستمزد کارگران در صورت بینظمی جنسی و زیادهروی در نوشیدن الکل یا ازهمگسیختگی وضعیت خانه و خانواده در واقع آنها را وادار میکردند که زندگی منظم خانوادگی را مطابق الگوهای بورژوازی پروتستان پیش ببرند و در این راستا به مناسبات کارمزدی بیش از پیش وابسته شده و به آن ارج بگذارند. در این ارتباط همچنین میتوان به آزمایشهای روانشناسی در ارتش کارخانهها و مراکز شغلی نیز اشاره کرد که به جمعآوری اطالعات دربارهی تواناییها قابلیتها و دیدگاههای نیروی کار میپردازند. شاو همچنین به برخی پژوهشها و بررسیهای مختلف انجام شده حول نیروی کار اشاره میکند که تأثیرگذاری بر چشمانداز دیدگاه و اخالق کارگران را دنبال کرده و یا به دنبال توسعهی روشهایی به منظور افزایش میزان بارآوری کار بودهاند. در این ارتباط یکی از اتحادیههای کارگری در مطلبی بر علیه این شیوههای غیرانسانی به این دسته از جامعهشناسان و روشهای کاربردی آنان لقب»جامعهشناسی گاوی«داد. 9 زیرا هدف و انگیزهی آنها دوشیدن کارگران تا مرز حداکثر بود. بنابراین مالحظه میکنیم که نه علوم طبیعی و نه علوم اجتماعی هیچ یک قلمروهایی خنثی و بیطرف نیستند. بهعکس هر دوی آنها در متن و بستر یک سلسله روابط اجتماعی تولیدی و سیاسی-اجتماعی شکل گرفته و تحت تأثیر آنها و در چارچوبهای برآمده از آنها عمل میکنند و کارکردهای مشخصی برای نظام سرمایهداری دارند. به این معنا زمانی که علم به ابزار کار پیشبرد سیاست طبقاتی یا دولتی بدل میشود استقالل آن دیگر معنایی ندارد چنین علمی تا حد بسیار زیادی به ارزشگذاری آغشته است زیرا بیواسطه در خدمت اهداف پراتیک و عملی درآمده است. این علم ابزاری همان علم مورد نظر نولیبرالهای 9. همان منبع

100 ۹۳ گذاری ارزش و علم سوم: فصل تقسیم و آزاد بازار بر مبتنی اقتصاد دارای مدرن جامعهی ترسیم برای ایشان است ایران آن رأس سه در که دادهاند ترتیب حرفهایمثلث یک کارآمد و تخصصی جزئی کار )برای مجری تکنوکرات و ارزشگذار سیاستپیشهی علمی-تخصصی کار نیروی ترتیب به مورد این در نیلی مسعود گرفتهاند. جای سیاستمداران( برنامههای و طرح کردن پیاده : 10 میگوید تورم این عوامل دارد وظیفه آکادمیسین یک مییابد. افزایش تورم کنید فرض سیاستمدار دهد. ارائه راهحل کارشناسانه و علمی صورت به و کرده شناسایی را و کرده استفاده آکادمیسین اظهارات و یافتهها از و گرفته قرار مقدم خط در هک است تکنوکرات این نهایت در اوست. عهدهی بر تصمیمگیری مهم وظیفهی عمال عبارتی به... میکند عملیاتی را تصمیم این اجرایی نهادهای و سازمانها در اقتصادی مسائل مورد در مثال این است. سیاستمدار مثلث این واسط حلقهی این نیز... و اجتماعی فرهنگی سیاسی مسائل همچون حوزهها سایر در بود. مختلف سطوح در مثلث رأس سه این میکنم یادآوری است. برقرار وضعیت در آن تأثیر اما میکند عمل شده مطرح شکل به اول سطح در میگیرد. شکل تمام به راجع نیز مردم یعنی میکند سرایت نیز عادی مردم به پایینتر سطح زاب میشوند. درگیر مسائل از یکسری با نیز خود و میکنند اظهارنظر حوزهها علمی روش هم نقادی امروز... هست روشنفکر حضور به نیازی میکنید فکر ندارد نقدینگی به ربطی تورم گفت دولت اگر مثال دارد. را خود به مخصوص تورم و نقدینگی رابطهی اقتصادسنجی و آماری علمی روش با باید دولت منتقد نیست. آسمان-ریسمان بافتن نقادی کند. اثبات را راهحل ارائهی و نظام پای پیش مسائل حل علمی تخصص و علم وظیفهی ترتیب این به حل برای دولت است. برقرار عنصر دو این بین مستقیمی رابطهی است. سیاستمداران به هب تورم برای راهحلی یافتن وظیفهی و میشود ابزاری علم دامان به دست تورم مشکل باشد. پذیرش قابل مستقر سیاسی چارچوب در باید البته که میشود گذارده آن عهدهی رد که ارزشهایی )یعنی شده توافق پیش از ارزشهای چرای و بیچون پذیرش همین پیش از اهداف و آنند( با مالزم سیاسی مناسبات و مستقر تولیدی روابط بازتولید خدمت این به باید میبرد. بین از را علم انتقادی خصلت که است اجتماعی شدهی برنامهریزی ر ستاک( )وبالگ منبع همان 10.

101 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۹۴ نکته دقت کرد که تمام خصلت انتقادی-پژوهشی دانشمندان پوزیتیویست علوم اجتماعی در همین میزانی است که نولیبرالها طرح میکنند. یعنی دولت میگوید: نهخیر علت تورم نقدینگی نیست و اقتصاددان ما ثابت میکند که بله چنین است. تمام»استقالل«علم و دانش تخصصی فقط به ارائهی آمار و ارقام خالصه میشود. به همین دلیل است که از نظر باسکار 11 عقل تکنیکی یا عقل پوزیتیویستی در پایینترین سطح سلسلهمراتب عقل و خرد در قلمرو علوم اجتماعی قرار دارد. زیرا در اینجا علوم انسانی همچون دیگر علوم )طبیعی( استفاده میشوند برای دستیابی به اهدافی از پیش طراحی و توجیهشده به کار گرفته میشوند و علوم انسانی با خود این اهداف و تعریف آنها یا نقد ارزشهای پس و پیش آنها سروکار ندارند. از نظر باسکار نظریههای توضیحی پوزیتیویستی و ابزارگرا شبیه این جمله عمل میکنند:»برای جلوگیری از خراب شدن ماشین در اثر یخزدگی مواد ضدیخ در رادیاتور قرار دهید!«. 12 یعنی جملهی خبری و پس از آن جملهی امری. یا همانکه آقایان در باال به آن اشاره کردند»برای پیشگیری از تورم میزان نقدینگی را کاهش دهید!«. پوزیتیویسم تنها با این نوع جمالت امری و رابطهی علیتی و تناظر یکبهیک بین دو عامل یا هدف و وسیله سروکار دارد. با اینکه علوم انسانی حتا در مرحلهی عقل ابزاری نیز به تولید دانش میپردازند به عنوان نمونه ما را به رابطهی بین تورم و نقدینگی آگاه میکنند اما آنها در حوزهی اجتماعی با گزارههای پوزیتیویستی»در صورتی که X آنگاه Y«دارای قدرت توضیحی عمیق ساختاری و همچنین رهاییبخش نیستند. بخش عمدهای از متخصصان علوم اجتماعی به علت پذیرش رویکرد پوزیتیویستی و همچنین محدود کردن خود به مرحلهی شناخت تجربی و پوزیتیویستی به طور کلی دارای مهارت بسیار زیادی برای اندازهگیریهای کم ی و تحلیلهای»سطحی«شده و به ابزاری در اختیار سیاستمداران برای مهندسی اجتماعی بدل گشتهاند. با این تنزل رتبه و مقام آنان خود را از ارائهی توضیحات عمیقتر برای حل مشکالت زندگی بشر و به ویژه طبقات و اقشار فرودست محروم کردهاند و به همان معنایی که در بخش»تقسیم کار«به آن اشاره شد دانش و تخصص آنها در سرمایه یا دستگاه تکنوکراتیک دولتی بلعیده شده است. راهحلهای موقتی و روبنایی آنها در خدمت سیاستهای روز و گذراست اما فاقد توانایی ارائهی یک راهحل پایدار برای زندگی خوب هستند. 11. Roy Bhaskar in: Critical Realism: Essential Readings, edited by Margaret Archer et al همان منبع

102 ۹۵ گذاری ارزش و علم سوم: فصل اجتماعی مسائل به آنها پوزیتیویستی رویکرد و ابزاری علوم پیرامون بیشتر توضیح برای میپردازم. آنها به بحث این ادامهی در که میدانم مناسب را توضیحاتی پوزیتیویسم و اجتماعی علوم 3.2. از کاکوس نام به افسانهای موجودی دربارهی مارکس مثال ارتباط همین در 13 اولمن برتل اینگونه را نیمهانسان-نیمهشیطان افسانهای موجود این رفتار و میکند نقل را باستان یونان کشانده خود غار به را روستاییان گاوهای و آمده بیرون خود غار از شبها که میدهد شرح و شود خویش کار از برافتادن پرده مانع که این برای کاکوس میکرد. خود طعمهی را آنها و مرغزار وسط از عقب عقب تا وامیداشت را دامها نیانگیزد بر خود علیه را روستاییان خشم میشدند بیدار خواب از روستاییان که زمانی بعد روز صبح بیایند. او غار سوی به دشت یا طسو در و آمده بیرون غار از دامها که میشدند متوجه میگشتند خود دامهای دنبال به و از بسیاری در میتواند متعارف عقل که است آن تمثیل این از منظور شدهاند. ناپدید دشت رایج پیشفرضهای و باورها سیطرهی به توجه با و بیواسطه مشاهدههای به اتکا با موارد کند. باور خود بیواسطهی تجربهی به یعنی برسد. پدیده یک از نادرستی ارزیابیهای به واقعیت همهی اما نیست هم ذهن توهم از ناشی و نیست دروغ شبیه چیزی تجربه این پدیدارها به تنها میتواند روزمره تجربههای تأثیر تحت متعارف عقل یعنی نیست. هم جستجوی در سرانجام و گردد راضی ماجراست ظاهر که آنچه دریافت به و کند اکتفا اجتماعی علوم دوران آن در فرضا اگر معنا این به برنیاید. آن عمیق ریشههای و علتها با علمی متخصصان این میگذاشتیم روستاییان دسترس در را امروزی آکادمیسینهای و آن شکل و عمق میکردند بررسی را 14 کاکوس پای جای دقت به خود تکنیکهای و ابزار مصاحبههایی شاید میکردند مقایسه را گامها بین مسافت میگرفتند اندازه خاک در را از استفاده با یا و کنند تحلیل و جمعآوری نیز را آنها نظر تا میدادند ترتیب روستاییان با میگذاشتند. نمایش به را خود»»دستنیافتنی تواناییهای SPSS روشهای این به بسیاری اطالعات میدادند انجام مهمی و عجیب کارهای ما متخصصان روی هر به نمیگفتند بیچاره روستاییان به را کلیدی مهم دانستنی آن اما میآوردند دست به ترتیب 13. Bertell Ollman: Dance of the Dialectic: Steps in Marx s Method, Cacus

103 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۹۶ هک گستردهای دانش که است این منظور میدزدد. را دامها این که کیست سرانجام اینکه حاصل حرفهای و علمی متخصصان توسط تعریفشده پیش از مسیر این در و شکل این به و خوب زندگی یک برای راهحلی نمیتواند و نیست»رهاییبخش«قدرت دارای میشود ارائه توضیحی نیست قادر یعنی کند. ارائه بوده بشریت همیشگی دغدغهی که رشدیابنده زندگی وضعیت و ساخته توانمند مقابلهجویانه و پیشگیرانه عملی برای را روستاییان که کند ایشان ابزاری و اطالعاتی دستاوردهای این بر افزون بخشد. بهبود مؤثر روشی با را ایشان ذهن در کرد «باید»چه نوع از پرسشی زدن جرقه یا روستاییان )ایجنسی( عاملیت به منجر نیاز نتیجه در و رهاییبخش مشترک پروژهی یک موضوع با نخست که چرا نمیشود. آنان برابر روابط با نیز ارتباطی سطح در اینکه دوم نیستیم روبرو حقیقت به نیل برای سوزان ) 15 اکسپرت و )کلینت بره خ و مشتری فرادستی و فرودستی رابطهی با بلکه نیستیم. روبرو دیگر انسانهای کلینتشدگی راه از ما اکسپرتهای و متخصصان از عمدهای بخش مواجهیم. بهترین در بلکه نیست موجود وضع رادیکال بهبود آنان انگیزهی و میخورندنان واقع در آنها دانش پس میکنند. عمل سرکوبشدگان و زخمدیدگان برای م سک نی همچون حالت رد که پیشرفتهای و ظریف کار ابزار و تکنیک همهی با آنها که چرا نیست رهاییبخش این به نیستند. ذاتها و پدیدارها بین درست و منطقی رابطهای برقرای به قادر دارند اختیار آن پوزیتیویستی پیشرفتهی و ظریف نوع از اما متعارفعقل دارای نوعی به نیز آنها معنا رابطهی نبود دلیل به یعنی دلیل همین به محرومند. توضیحی«و انتقادی»عقل از و هستند که کسانی کلی طور به یا علم و دانش مصرفکنندگان ما روستاییان ذات و پدیدار بین ما عصر کاکوس شر از و شوند بهرهمند بهتر زندگی یک برای دانشمندان تالشهای از باید بیحقوقیها خشونتها استبدادها انواع و عقبمانده-اش( و پیشرفته )انواع سرمایهداری یا مشکل برای پاسخی شوند رها زندگی شیوهی این در نهفته و شده ادغام بیدادگریهای و نمییابند. خود واقعی و اصلی و نفوذ به قادر که واقعی نظریهپردازان یا متخصصان و دانشمندان که نیست این بحث را مشکالت واقعی علت میتوانند و هستند پدیدار پشت پس ناپیدای روابط به راهیابی ارائهی به قادر خودبهخود دهند توضیح کمتری تناقضهای با و قانعکنندهتر و بهتر بسیار که اینجاست نکته بلکه هستند. نیز موجود مشکالت کردن برطرف برای پراتیک راهکارهای همان یعنی است نظری سطح در مسئله حل از مهمی بسیار جنبهی تنهایی به علت توضیح 15. Client & Expert

104 ۹۷ گذاری ارزش و علم سوم: فصل روش کاربرد با را سرمایه رازورزی علت و پرداخت آن به»سرمایه«کتاب در مارکس که میشود راهحل به اشارههایی همواره مارکس توضیحات ژرفای در داد. توضیح دیالکتیکی روی بیان به شود. بیان نظریه سطح در نمیتواند عینی و کامل طور به هرگز راهحل این اما تنها مشکالت حل مختلفاند. مقولهی دو بیماری درمان )دیاگنوز( آسیبشناسی 16 باسکار انتقادی توضیح معنا این به است. ممکن جمعی کنشگران اجتماعی و سیاسی پراتیک راه از نیست. آن کافی شرط اما است رهایی الزم شرط چه اگر رازورزی سرچشمهی کشف و گاوها که میدانند روستاییان حاال توصیفی توضیح یک نه و انتقادی توضیح یک ارائهی با البالی در و نیامده بیرون غار از خودشان آنها ضمن در و نشدهاند غار وارد خود پای با خود طعمهی و برده غار به فریفته را آنها کاکوس بلکه نشدهاند ناپدید دشت یا مرغزار میروند راه عقب به رو نه و جلو به رو همواره گاوها که میدانند آنها اینک است. کرده نمیکنند. اعتماد ظاهرفریب مشاهدههای به هرگز نتیجه در بعدی مرحلهی در باید آنها نیست. کافی آنها رهایی برای رازآلود مناسبات این کشف اما کاکوس با مقابله امکان آیا که شوند آگاه و ببرند پی کاکوس با جنگ و مبارزه اهمیت به میز پای به را او و زد حرف آدمیزاد زبان با نمیتوان کاکوس با که آنجا از نه یا دارند را دست و ماجرا این به دادن پایان برای دیگری ابزار از باید کشاند تفاهم ایجاد و مذاکره میتوانند میزان چه تا بدانند روستاییان باید کرد. استفاده گاوها دزدی از وی برداشتن دارند رویارویی این برای خود دسترس در وسایلی چه کنند ایستادگی او مقابل در ممکن او با پهلوانی یا فردی نبرد که باشد برخوردار مهیبی نیروی چنان از کاکوس اگر کاکوس آشیل پاشنهی بگیرند بهره میتوانند ابزار کدام از او با نبرد در روستاییان نباشد نیز را آنها بتوان که رنجاند در وضعیت این از نیز دیگری گروههای یا کسان آیا کجاست و کرد ایجاد افراد در را مبارزه انگیزهی و رهایی به میل اینکه برای کرد همراه خود با نابودی امکان اگر اندیشید میتوان تدابیری چه کرد تقویت آنها در را خطرکردن روحیه کرد میتوان دیگری کار چه نیست کنونی شرایط در کاکوس خود شغل و حرفه از ناشی جزئی بهکارهای امروزی آکادمیسینهای که است این منظور هک میشود داده یاد آنها به شدهاند. داده عادت است وابسته آن به شب«شان»نان که از اما باشند برخوردار کمعمق ولی گسترده دانشی دریای از خود تخصصی حوزههای در میان ارتباط ایجاد و دیگر دانشهای انواع با کمعمق و گسترده بسیار دانش این رابطهی 16. Roy Bhaskar

105 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۹۸ دلیل به. 17 شدهاند محروم اجتماعی خوب زندگی چشمانداز یک ترسیم و دانشها انواع مصرفکنندگان و دانش بین پویا و انداموار ارتباط یک نبود و ریز/جزئی بسیار کار تقسیم و خود برای کلی و جامع تصویر یک تدوین به قادر امروزی متخصصان اجتماع در آن برای ویژهای اهمیت از خود نوع در جزئی ظریفکاریهای این اینکه با. 18 نیستند دیگران دیدن و خود نتیجهگیریهای دادن ربط به قادر آنان اما است برخوردار کارهایشان دقت تفکر فقدان دلیل به یعنی وضع این از برآمده غالب درک با نیستند. بزرگتر تصویر کسی آن تمثیل مصداق اجتماعی علوم متخصصان و دانشمندان از دسته این دیالکتیکی اولمن از مثالی باز رابطه همین در نمیبیند. را جنگل درختان وجود خاطر به که هستند آنها دربارهی کوپرنیک است: توجه جالب خود عصر ستارهشناسان از کوپرنیک نقد دربارهی و صورت پا دست که است مجسمهسازی طرح شبیه آنان تئوریک مدلهای که میگفت است. برگرفته یکدیگر با تناسبی و شباهت بیهیچ مختلف جاهای از را مجسمه اندام بقیه میشود. متولد بدترکیب هیوالیی آنها آمیزش در ولی دلانگیزند بس تنهایی به کدام هر حوزهی جزئی مقولههای دربارهی امروزی آکادمیسینهای که است این اینجا در منظور منظرهی هم با آنها ترکیب یا چیدن هم کنار اما میکنند تولید جذابی مطالب خود تخصصی کل یک باید که اجزایی بین تجانسی و ارتباط زیرا میکند. ایجاد ناظر برای ناخوشایندی انسان اجتماعی و طبیعی زندگی اگر ندارد. وجود دهند تشکیل را همپیوسته به و هماهنگ هماهنگ و پیوسته نظم یک از باید نیز انسان شناخت و دانش است همپیوسته به کل یک نمیشود. انجام مهمی کار شده شاخهشاخه و جزئی عناصر شناخت با وگرنه باشد برخوردار کلیت یک به نیاز مشخص( توتالیتی یک )بهسان سرمایهداری کلیت شناخت برای یعنی و قانونمندیها علمی شناخت قالب در که هست آن از ذهنی( و فکری )توتالیتی معرفتی بشناساند. ما به را تولید شیوهی این پایهای و درونی ساختارهای تعریف دو میآید پی در آنچه علمی کار و علم از تعریفی ارائهی برای منظور این به اجتماعی علوم مفهوم به بتوان تا است تکمیلی توضیحات برخی همچنین و مارکسیستی و ارزشگذاری«با تخصصی دانش و علم درونی»رابطهی بحث تدریج به و پرداخت توضیح غیرقابل»پیچیدگی از خود تحصیالت پایان از پس معموال غرب در جامعهشناسی دانشجویان 17. تسد جامع درک یک به آن دربارهی نمیتوان که میرانند سخن اجتماعی واقعیت سردرگمکنندهی«و یافت. رفتار توضیح نظریههای و کودک تربیت نظریههای یا و روانشناسی نظریههای انواع به کنید نگاه 18.»روانشناسی«به ارجاع با اقتصادی بحرانهای توضیح یا و جامعهشناسان نزد )ایجنتها( انسانی عاملهای شهروندان.

106 فصل سوم: علم و ارزش گذاری ۹۹ سرانجام رابطهی آن با مفهوم»رهایی بشر«را بهطور خالصه طرح کرد علم چیست خطوط کلی تعریف متفاوتی از علم در این جملهی مارکس قابل شناسایی است: چنانچه ماهیت پدیدهها و شکل پدیداری یا نمود پدیدهها با یکدیگر اینهمان بودند علم به چیز بیمصرفی بدل میشد. در همین رابطه مارکس نظر خود را چنین شرح میدهد : 19 همانطور که خواننده با بهت و حیرت متوجه خواهد شد چنانچه ]بپذیریم[ تحلیل روابط درونی تولید نظام سرمایهداری یک موضوع بسیار پیچیده و بسیار گسترده است و چنانچه ]بپذیریم[ )به دلیل پیچیدگی این ارتباط( پرداختن به این موضوع به عهدهی علم است تا حرکت و جنبش بیرونی و قابل رؤیت آن )تولید سرمایهداری( را به حرکت درونی و حقیقی آن ربط دهد در آن صورت بدیهی خواهد بود که مفاهیم نشأت گرفته از این وضع که قوانین تولیدی را تشریح میکنند در اذهان عاملهای انسانی )ایجنتهای( تولید و توزیع سرمایهداری به طور دهشتناکی متفاوت از قوانین واقعی این حرکت باشند. به این ترتیب مشخص میشود که این مفاهیم تنها تجلی حرکت و جنبشهای سطحی و قابل رؤیت آن هستند. در پیوند با فراز فوق اشاره به نکات زیر ضروری است: 1- در جامعهی سرمایهداری حرکت بیرونی و درونی روند تولید از هم جدا شدهاند و آنچه قابل رؤیت است لزوما آن چیزی نیست که واقعا اتفاق میافتد )مثال شکل دستمزد و میزان استثمار واقعی که الزاما نمیتوان آن را از میزان و اندازهی دستمزد استنتاج کرد(. 2- به همین علت است که علم در معنای پی بردن به»ذات«و تحقیق دربارهی الیههای زیرین و اصلیتر واقعیت اهمیت مییابد. 19. سرمایه جلد سوم

107 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۰۰ ماهیت و )پدیدار( ظهور شکل انطباق عدم نیز و گسترش و پیچیدگی این علت به 3- همخوانی در میدهند رشد تولیدی شیوهی این توزیع و تولید کارگزاران که مفاهیمی پدیده نیست. آن درونی حرکت واقعی قوانین با علمی شیوهی با که متخصصانی و دانشمندان از دسته آن باید مفاهیم این اصالح برای 4- و کرده جذب خود تحلیلهای در را فوق یکسویهی مفاهیم میکنند بررسی را حرکت این دهند. ارائه جامعتر بهمراتب مفاهیمی راه این از و کنند آشکار را آنها تناقضهای توزیع و تولید حرکت روند پیشاسرمایهداری جوامع یا فئودالی جامعهی همچون چنانچه بیانی به یا میبود رویتپذیر( )مستقیما فرانما مازاد تولید تصرف و استثمار شکل کار تقسیم هفته از روز سه مثال که میدانست دهقان همچون کارگر و بود رؤیت قابل عینی طور به تا نبود علم به نیازی آنصورت در میکند کار ارباب برای را دیگر روز سه و خود برای را پیشاسرمایهداری جوامع در که است این علت. 20 دهد توضیح کارگر به را استثمار موضوع آنها توسط و مییافتند تجسم فرانما اجتماعی روابط در تولیدی و اقتصادی روابط فئودالی یا زندگی و ندارد وجود شفافیتی چنین سرمایهداری جامعهی در اما میشدند. میانجیگری واقعیت به دستیابی برای دلیل همین به و است جریان در کارگزاران پشت پس در واقعی. 21 جست یاری علم از باید نیروهای به باور همچون داشت وجود رازورزی از دیگری اشکال نیز فئودالی دورهی در اگرچه 20. بود. فرانما و عریان استثمار شکل اینهمه با اما مالکان. نقضناپذیر و الهی حقوق یا و ماوراءطبیعت میگوید: چنین ارتباط این در مارکس 21. اینجا در شویم. وسطى قرون اروپای ظلمانی تبعیدگاه رهسپار رابینسون نور در غرقه جزیرهی از حال وابسته را همه کشیش و عامى والى و تیولدار ارباب و رعیت از مردم همهی مستقل انسان بهجای عرصههای سایر و مادی تولید اجتماعى مناسبات مشخصهی یکسان به شخصى وابستگى اینجا در مىیابیم. معین شالودهی شخصى وابستگى مناسبات که علت همین به دقیقا اما است. تولید این بر متکی حیات با متفاوت موهومی خیالی اشکال تا نیست نیازی را محصوالتش و کار مىدهند. تشکیل را جامعه این و عملى خدمات شکل جام این بدهبستانهای در آن محصوالت و کار بگیرند. خود به واقعیاتشان جامعهی مانند نه )و بودنش خاص کار طبیعى شکل اینجا در مىگیرند. خود به را جنسى پرداختهای کاری مانند درست بیگاری اینجا در است. آن اجتماعى مستقیما شکل بودنش( عام کاال تولید بر مبتنى دوخ ارباب خدمت در آنچه که مىداند رعیتى هر اما مىشود. اندازهگیری زمان با مىکند تولید کاال که مجرد یا عام کار از مشخصی کمیت نه ]و اوست خود شخصى کار قوهی از مشخصى کمیت مىکند صرف نظر از مستقل بنابراین اوست. متقابل خیر دعای از روشنتر که هم کشیش سهم عشریهی قضیه انسانی[. رد اجتماعىشان مناسبات دارند عهده بر یکدیگر قبال در جامعه این در انسانها که نقشهایى درباره ما اجتماعى مناسبات ل مبد لباس و دارد وجود آنها خود شخصى متقابل مناسبات صورت به حال هر به کار ندارد. تن بر را کار محصوالت میان اشیاء میان اجتماعى شکل آن به بازگشت به نیازی جمعى بالواسطهی کار یا مشترک کار از نمونهای ذکر برای دسترستر در نمونهی نداریم. مىشود یافت جهان متمدن ملل همهی تاریخ آستانهی در که خودجوشی

108 ۱۰۱ گذاری ارزش و علم سوم: فصل متوجه بازگردیم کاکوس مثال به دوباره چنانچه میگوید مارکس که آنچه به توجه با پس اندازهگیری به که زمانی اجتماعی علوم در حرفهای متخصصان و دانشمندان که میشویم برای مفاهیمی همزمان میپردازند آن نظایر و خاک در آن عمق میزان و کاکوس پای جای خود از متفاوت کلی طور به که میبرند کار به و کرده تولید است افتاده اتفاق آنچه توضیح شدهاند راضی پدیدار مطالعهی به اینکه یکم مارکس بیان به حالت این در است. واقعیت شناخت میزان و آنها مطالعهی سطح از گرفته نشأت ناگزیر به نیز مفاهیمآنها اینکه دوم و دارند. قرار علم امپریک و ابتدایی سطوح در آنها معنا این به است. واقعیت از ایشان توضیح تشریح به نبودن راضی معنای به مارکس نظر از علم که است روشن توصف این با این عمق به نفوذ برای تالش عوض در و پدیدارها یا بیرونی حرکتهای اندازهگیری و و کتان نخ دام غله که است دهقانی خانوادهی یک پدرساالرانه و روستایى صنایع مشترک کار نوع این کار محصول معینی مقدار حکم صرفا خانواده این برای اشیاء این مىکند. تولید خود استفاده برای را لباس آفرینندهی که کاری مختلف انواع نمىشوند. ظاهر هم مقابل در کاال بهمنزلهی و دارند را خانواده جمعى اشکال همین در دوزندگى- و بافندگى ریسندگى دامداری شخمزنى نظیر -کارهایى محصوالتاند این درست که هستند خانوادهای کارکردهای زیرا اجتماعىاند فونکسیونهایی[ ]یا کارکردهایى خود طبیعى رد کار توزیع دارد. را خود خودروئیدهی و خودجوش کار تقسیم کاال تولید بر مبتنى جامعهی اندازهی به سن ى و جنسى تفاوتهای طریق از مىکنند کارها آن صرف خانواده اعضای که زمانى مدت و خانواده درون قوهی رف ص که واقعیت این مىگردد. تنظیم کار- طبیعى شرایط در فصلى تغییرات طریق از که -همچنان مختصهی یک ماهیتاش به بنا دقیقا ]نیز[ اینجا در مىشود سنجیده آن مدت طول با افراد جانب از کار افرص بهمنزلهی ماهیتاش به بنا دقیقا اینجا در کار قوهی واحد هر زیرا مىشود محسوب کار اجتماعى مىکند. عمل خانواده جمعى کار قوهی از جزئى تولید وسایل با که کنیم مجسم ذهن در را آزاد انسانهای از مجمعى شده که هم تنوع برای بیایید باالخره راک قوهی بهصورت کامل خودآگاهى با را خود کار قوهی متفاوت بس اشکال و میکنند کار خود اشتراکى این با دارند حضور نیز اینجا در رابینسون کار مختصات همهی مىرسانند. مصرف به واحدی اجتماعى راک نتیجهی صرفا رابینسون محصوالت همهی اجتماعىاند. باشند فردی آنکه بهجای بار این که تفاوت ما خیالی مجمع کل محصول آنکه حال بودند. او شخص برای مفید بالواسطه اشیائى لذا و او خود فردی گرفته کار به دیگر بار جدید تولید وسایل صورت به محصول این از بخشى است. اجتماعى محصول یک مصرف به زندگی وسیلهی صورت به مجمع اعضای را آن دیگر بخش اما مىماند. باقى اجتماعى و مىشود سازمان خاص نوع به بسته تقسیم این انجام نحوهی شود. تقسیم آنها میان باید بخش این پس مىرسانند. مىکند. تغییر یافتهاند دست بدان تولیدکنندگان که اجتماعى رشد سطح آن با متناظر و تولید اجتماعى وسایل از تولیدکننده فرد هر سهم که کاالیى- تولید با قیاس قابلیت ایجاد منظور به صرفا -اما کنیم فرض از داشت. خواهد عهده بر دوگانه نقشى کار مدت صورت این در شود. تعیین کارش مدت طریق از زندگی وظایف میان را صحیح تناسب معین اجتماعى برنامهی یک مبنای بر آن سهمیهبندی و اختصاص سو یک کار مدت دیگر سوی از کرد. خواهد برقرار جمع متنوع نیازهای و میگیرد قرار کار عهدهی بر که مختلفى که محصول کل از بخش آن از او سهم و مشترک کار در فرد هر شرکت سنجش برای میزانى منزلهی به زمینهی در هم تولیدکننده افراد اجتماعى مناسبات اینجا در مىآید. کار به مىیابد اختصاص مصرف به توزیع زمینهی در هم و تولید زمینهی در هم دیگر عبارت به کارشان محصول زمینهی در هم و کارشان شفافند. و ساده بسیار هادیان. جمشید ترجمهی اول جلد سرمایه به: کنید نگاه

109 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۰۲ پدیدههای جنبش و حرکت واقعی سطح توضیح برای مفاهیمی یافتن علم کار پدیدارهاست. مطالعهی و شناخت میزان بین همخوانی و انطباق نوعی مارکس نظر از پس است. اجتماعی سطوح»برآیند«نوعی به که دارد وجود دیگر سوی از ما کاربردی مفاهیم و یکسو از ما علل یافتن به اقتصاد علم کردن محدود که میبینیم اینحالت در هستند. واقعیت مختلف سطح در توقف واقع در سیستم مشکالت حل خاطر به آن برای راهحل ارائهی و تورم علوم دانشمندان البته است. روبنایی و ساده علیتی رابطههای یافتن و امپریک مطالعات فقط متاسفانه تورم زیرا هستند تورم مشکل برای پایدار راهحلی یافتن خواهان اجتماعی تورم اثر در انسان میلیونها زندگی امروزه بلکه نیست»سیستم«در بحران ایجاد موجب حرکت مطالعهی به آنان کردن محدود اما دارد. قرار خطر معرض در یا میبیند آسیب فرو عامیانه و افتاده پا پیش چیزی به را آنان جایگاه سطح در سرمایهداری تولید جنبش و میکاهد. : 22 مینویسد باسکار علم از مارکس تعریف ادامهی در و رابطه همین در را( سلسلهپدیدههایی )یا میکند شناسایی را پدیدههایی که است فعالیتی علم را توضیح این تجربی طور به و میکند پردازش آن)ها( برای توضیحی سپس و تولید دستاندرکار )مولد( علیتی مکانیسم شناسایی به منجر که میکند آزمایش میشود. ما توضیح و تحقیق موضوع خود نوبهی به حاال که میشود پدیده آن علم عمیقتر الیههای یا سطوح به دستیابی و کشف متوالی و مداوم روند این در و ادراک منابع وسیلهی به را آنها و کند ارائه بسندهای و مناسب توضیحات باید این در نیز آنها خود که کند آزمایش خود دسترس در فیزیکی ابزار و شناخت یافتههای و شرایط با را خود و شده متحول و کرده تغییر پیوسته طور به فرآیند میکنند. منطبق جدید همچنین و علم تعریف از خویش تبیین در را مارکس نظر مورد نکتهی دو هر نیز باسکار پس روابط کشف و عمق به نفوذ و راهیابی همان یکی که میکند وارد علمی روش تعریف در به راهیابی و شناخت شدن عمیق با همزمان اینکه دیگر پدیدارهاست پشت پس و ناپیدا دستخوش نیز ما توضیحی مقولههای و مفاهیم عمیقتر ساختارهای یا و زیرین الیههای توضیح را واقعیت عمیقتر سطوح پیشین توضیحی ابزار با نمیتوانیم دیگر ما میشوند. تحول 22. Roy Bhaskar, The Possibility of Naturalism, 1989

110 ۱۰۳ گذاری ارزش و علم سوم: فصل. 23 دهیم رشد و بیابیم پدیدهها از دسته این برای جدیدی مفاهیم و مقولهها باید بلکه دهیم کودکان نزد زبانی تواناییهای و مهارت فقر به مربوط نظریههای که زمانی طورمثال به ظریف بسیار نظریات درآمد تحریر رشتهی به 24 برنشتاین باسیل سوی از کارگر طبقهی محققانی و دانشگاهها از بسیاری استقبال مورد او تجربی و هوشمندانه بسیار مشاهدههای و تئوریها این گرفت. قرار میکردند مطالعه طبقاتی جایگاه و زبانی رشد رابطه پیرامون که ضعف و کارگر طبقهی کودکان در زبانی«هوش»عقبماندگی علت ظرافت و مهارت با کاربرد با برنشتاین میدادند. توضیح را آموزشی سیستم در آنها تحصیلی دستاوردهای خانوادهی در را وضع این علت میدانی پژوهشهای و مطالعات و کیفی و کمی روشهای میگویند سخن کم خود فرزندان با مثال که میکرد جستجو آنها»»فرهنگ و کارگران قرار جسمانی تنبیهات مورد را خود کودکان احتماال میبرند کار به امری کوتاه جمالت را کودک کنجکاوی و هوش که فرهنگی و اجتماعی بحثهای غذا میز سر بر میدهند که میشود مدرسه محیط وارد کودک که زمانی نتیجه در نمیدهند. انجام کند تحریک انطباق به قادر و شده بیگانهشدگی و سرخوردگی دچار است متوسطیطبقه محیط یک آموزگاران گستردهی واژگان فرهنگ تحصیلی سیستم خواستههای جدید محیط با خود قوانین شناسایی که میگوید او است. آگاه اجتماعی علوم و طبیعی علوم بین تفاوت به باسکار البته 23. شکل در معینی پیامدهای به منجر خاصی شرایط در که است مکانیسمهایی شناسایی معنای به علیتی مکانیسمها این میکنند(. شناسایی را علیتی قوانین آن راه از هیومیها که ثابت )اتصاالت میشوند حوادث نیستند. مشاهده قابل معمول طور به واقعیت( امپریک )سطح بیرونی رویت قابل حوادث در علیتی قوانین و ساختارمند پیچیدهی واقعیت یک بازسیستم از منظور میکنند. عمل بازسیستمهای در آنها که زیرا میشود حوادثی آشفتهی تولید موجب زیرین مکانیسمهای با تعامل آن در که است الیهمندی دارای و نیاز علیتی مکانیسمهای این شناسایی برای که است چنین طبیعی علوم در میکنیم. تجربه را آنها ما که از برخی کردن ایزوله امکان که کنیم ایجاد بستهسیستم یک بتوانیم تا دارد وجود انسانی دخالت به سیستم همان طبیعی علوم در بستهسیستم شود. فراهم ما برای مکانیسمها دیگر از علیتی مکانیسمهای آنها پرتو در و زده آزمایشاتی به دست بتوانیم تا میشود فراهم شرایطی آن در که است آزمایشگاهی آزمایشات بدینترتیب پس کنیم. بررسی و مشاهده را درآمدنشان فعلیت به و شناسایی را علیتی قوانین فراهم را وضعیتی دخالت این پرتو در ما زیرا هستند طبیعت در انسانی دخالت حاوی طبیعی علوم در است. دشوارتر قدری کار اجتماعی حوزهی در اما میدهد. ما به را علیتی قوانین آزمایش امکان که میکنیم سیستمهای بازتولید کارگزاران نیتمند فعالیت به اجتماعی ساختارهای وابستگی علت به اینجا در زیرا و»تست برای آزمایشگاهی بستهی سیستمهای نمیتوان حال عین در و نمیافتند اتفاق خودبهخود اجتماعی رد تجرید شیوهی از میتوان مارکسیستها نظر به حالت این در داد. ترتیب علیتی مکانیسمهای شناسایی«کردن ایزوله و علیتی قوانین شناسایی برای ابزاری منزلهی به و بستهسیستم یک مثابه به مختلف سطوح زا پیروی )به آلبریتون رابرت نظری و روششناسانه بحثهای مطالعهی زمینه این در کرد. استفاده آنها به: کنید نگاه بود. خواهد مفید اونو( کوزو ژاپنی مارکسیست اقتصاددان Robert Albritton: A Japanies Approach to Stages of Capitalist Development, Basil Bernstein: Social class, Language and socialization, 1971

111 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۰۴ هنجارها و عادتهای محیط جدید و همچنین»بلبلزبانی«و کنجکاوی کودکان طبقهی متوسط نیست که دارای دانش عمومی بیشتری بوده و از اعتماد به نفس باالتری بهرهمندند و با آموزگار نیز رابطهای برابرتر -نسبت به دیگران- برقرار میکنند. در راستای همین بحثها و مطالعات بود که مثال سیاستمداران سوسیالدمکرات )تحت فشارهای ساختاری و تغییرات بازار کار در دهههای 1960 و 19۷0 و مطالبات برابریطلبانهی کارگران برای توزیع عادالنهتر دستاوردهای سیستم آموزشی و تخصیص یک فضای مناسب تحصیلی به کودکانشان( تحت شعار»برابری از راه تحصیل«سیاستهایی برای»جبران این عقبماندگی«ترتیب داده بودند تا سطح زبان تحصیل و فرهنگ واژگان این کودکان را به سطح کودکان»طبقهی متوسط«برسانند. گو اینکه این برنامه به جز دستاوردهایی کوتاهمدت به سرانجامی نرسید و خیلی زود با بحران دولت رفاه کینزی از دور خارج شد. نمونههایی که برنشتاین برای توضیح مشاهدهها و نتیجهگیریهای خویش بیان کرده است بسیار جالباند و به راستی ژرفای فاجعهبار نابرابری»هوش زبانی«-بنا بر استانداردهای رایج- را بین طبقات مختلف نشان میدهند. اگر کسی خود را به مفاهیم و چارچوب توضیحی برنشتاین محدود کند تردیدی نخواهد داشت که مسئلهی طبقاتی و فرودستی کارگران یدی را میتوان با حل»عقبماندگی فرهنگی و زبانی«آن حل کرده و یک»جامعهی طبقه متوسطی«معماری کرد. با توجه به این دریافت و تحلیل راهحل نیز به شکل سیاستهای تحصیلی سوسیالدمکراسی ارزیابی میشود. اما نظریهی برنشتاین از سوی مارکسیستها به خاطر»نابسندگی» توضیحیاش مورد نقد قرار گرفت. زیرا که به نظر آنها برنشتاین توجه نداشت که پس پشت موضوع زبان و مهارتهای زبانی و نوشتاری روابط اجتماعی و ساختاری ناشی از تقسیم طبقات نوع تقسیم اجتماعی کار درون طبقات شیوه و سازمان اجتماعی کار تأثیر آن بر پدران و مادران این کودکان و مهارت زبانی این کارگران و بدبینی والدین نسبت به نظام تحصیلی و سرانجام تفاوت فرهنگی میان این دسته از کارگران با کارگران بخش آموزش و تحصیالت وجود دارد. همهی این عوامل از اهمیت جدی برای یک توضیح شایستهتر و کمتر متناقض برخوردارند و در ضمن نمیتوان پارامترهای رایج در سیستم تحصیلی دربارهی»هوش زبانی«را معیارهای عینی و معتبر جهانشمول تلقی کرد بلکه باید به خصلت طبقاتی و جنسیتی و قومی/نژادی آنها نیز توجه داشت. به این ترتیب مشخص میشود که مقولههای طبقه کار فرهنگ زبان تربیت و دستاوردهای تحصیلی همه به یکدیگر وابستهاند و اجزای به هم تنیدهی یک کل نظری هستند و با بررسی رابطهی بین آنها و ساختارهای موجود

112 ۱۰۵ گذاری ارزش و علم سوم: فصل مناسبتر سیاستهایی آنجا از و یافت دست بهتر توضیحی به میتوان که است اجتماعی کرد. تدوین جامعهی اصلی طبقهی سه درآمد منابع از کالسیک سیاسی اقتصاد درک دیگر موضوع هب را خود درآمد سرمایهداران مزدبگیران. و زمینداران سرمایهداران است: سرمایهداری دریافت دستمزد شکل به مزدبگیران و زمین اجارهبهای شکل به زمینداران سود شکل اعالم آنکه )با کرده اشاره درآمد منبع سه این تفاوت به کالسیک اقتصاددانان میداشتند. اما میشدند. متوقف همانجا و است( ارزشها همهی سرچشمهی کار که بودند کرده داد نشان را درآمد منبع سه این اینهمانی عمیقتر سطحی در تحلیل ادامهی با مارکس تفاوتهای این پشت پس در اضافی ارزش تولید که داد نشان او وحدت(. عین در )تفاوت دارد. قرار سطحی علم حرکت کرد: خالصه چنین میتوان را علمی پژوهش از مارکس درک ترتیب این به و واقعیت مختلف الیههای شناخت سوی به سطح در پدیدارها شناخت از است حرکتی برای میشوند. درک قابل آنها با پیوند در پدیدارها این که آنها 25 مولد و علیتی مکانیسمهای بتوانیم تا داریم نیاز گوناگون تجریدهای انواع و دیالکتیکی روششناسی به ما تحقیقی چنین هب بدینگونه دهیم. تمیز سطحیتر روابط از را نظر مورد پدیدهی ضروری و درونی روابط نظر مورد پدیدهی دربارهی خود شناخت و توضیحات بر مستمر و مرتب طور به و تدریج مییابیم. دست واقعیت از بسندهتری و درستتر عمیقتر توضیح به و میافزاییم رابطهی به اینک بود علمی تحقیق و کار شیوهی آن موضوع که تعریف این از پس این میشود. تکمیل باسکار آرای با که میپردازیم مارکس دیدگاه از ارزشگذاری و علم و علم بین درونی رابطهی نمیتواند علمی محقق و دانشمند یک که میدهند نشان نظریهها انگارد. نادیده را ارزشگذاری مارکس بین مارکسیستها از برخی تقسیمبندی که مینویسد رابطه این در 26 مورای پاتریک counter( ضدگرایشها تضادها قابلیتها ساختارها از: عبارتند مولد و علیتی مکانیسمهای این 25. آن. نظایر و ) tendency به: کنید رجوع موضوع این پیرامون بیشتر مطالعهی و بحث برای Bob Jessop, Regulationis Perspectives On Fordism and Post-Fordism: volum 3, Patric Murray, Marx s Theory of Scientific Knowledge 1988

113 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۰۶ چهار با عمرش همهی مارکس زیرا بیمعناست. دانشمند( )یا علمی مارکس و اومانیست در مطرح ارزشهای و علم مفهوم و معنا الف- بود: گریبان به دست زیر رابطهی یا پرسش موجود و جاری جهان با علم رابطهی پ- پراتیک. و نقد اخالق با علم رابطهی ب- علم. علمی. شایستهی روش ت- )اکتوئل(. و روشنگری پیشاهگلی )دوآلیسم( دوگانهگرایی به آغشته تفکر از مارکس مورای نظر به و واقعی جهان از فرازی را»باید«مارکس زیرا است ناراضی»باید«و»هست«بین تمایز را است«عقالنی»آنچه و»باید«که است علمی پی در مارکس میبیند. آن در نهفته امکانی را بیرونی اخالقی وضعیت یک آنکه نه و بیابد درونماندگارش تضادهای و واقعی جهان در بر را علم به خود تعهد هگل و اسپینوزا ارسطو همچون مارکس یعنی کند. دیکته جهان بر واقعیت و ایده بیانی به یا شوند سازگار هم با واقعیت و عقل که مینهد بنا امید و اصل این واقعیت از او علمی شناخت بر انسان رهایی به مارکس عالقهی شوند. نزدیک همدیگر به شنی کاخهای یا اخالقی پرطمطراق نسخههای و»دستورها با که ندارد باور او میشود. بنا و دقیق مطالعهی با علمی شیوهی به انسان رهایی یافت. دست رهایی به بتوان 27 ا توپیایی«میشود. ممکن آن دل در نهفته و موجود قابلیتهای و ما روی پیش واقعیت نظاممند : 28 میگوید رابطه همین در نیز باسکار و شایسته پاسخ یک کردن فراهم به قادر چنانچه بود خواهد بیمعنا علم»چه که: این از است عبارت همانا که نباشد ما پرسش مهمترین برای مناسب کنیم «زندگی باید چطور اصوال و کنیم انتقادی جستجوگر توضیحی خصلتی از واقعی علم شد اشاره آنها به که مواردی به توجه با به محدود را خود نمیتواند معنا این به علم است. برخوردار رهاییبخش و انقالبی اخالقی همچنین کند. بسنده Y«آنگاه X»اگر گزارههای ارائهی به و کرده ابزاری عقل مرحلهی دلخواه طور به آن از تا باشد سیاستمداران اختیار در ابزاری نمیتواند معنا این به علم مهندسی یا سیستم بیواسطهی مشکالت حل برای وسیلهای همچون آن از و گیرند بهره به پرداختن با علم گیرند. بهره شده فراهم پیش از طرحهای با مطابق جامعه اجتماعی یا تورم مشکل )مثال پدیدارها پشت پس مولد مکانیسمهای و عمیق ساختارهای مطالعهی منبع همان Roy Bhaskar, Scientific realism and Human emancipation, 1986

114 ۱۰۷ گذاری ارزش و علم سوم: فصل سهگانهی انواع پشت پس اینهمانی یافتن یا کارگر طبقهی کودکان در زباننقص مشکل و مییازد دست واقعیت از انتقادی-دیالکتیکی مطالعهی یک به اصلی( طبقات درآمد منابع ار خود علمی ارزیابیهای آنها به توجه با و میکند بررسی را ساختاری و عمیق رابطههای مطالعهی یک که زمانی مثال باشد. ارزشمدار ارزیابیهای شامل میتواند که میدهد انجام تلع که میدهد نشان کارگر طبقهی کودکان در زبانیهوش مشکل از عمیقتر یا علمیتر پیشاروی مشکل واقع در اما داد جای کودک خانوادهی در میتوان سطحی طور به تنها را ارزیابی یک به بیواسطه طور به ما آنگاه است اجتماعی و ساختاری طبقاتی مشکل یک ما گام میشود. فاحشی نابرابریهای چنین موجب که میرسیم اجتماعی وضعیت آن از منفی ترسخوردگی حس بردن بین از برای کودکان این رنج کاهش برای که است این بعدی و بیقیدی حس یا و فرودستیشان و تحقیر حس بردن بین از برای بیگانهشدگیشان و آن به نزدیک اقشار دیگر و کارگر طبقهی کودکان ذهنی و روحی انجماد و کرختشدگی بیاندیشیم. وضع این تغییر چگونگی به است موجود وضع بنیادین مناسبات از ناشی که رویکرد برخالف است اجتماعی گروه یک انسانی نیازهای ما حرکت نقطهی که است بدیهی»نوسازی آمادهی پیش از طرحهای با و باال از معموال که سیستم تکنوکرات متخصصان منافع جهت در را آنها تا میشوند روبرو انسانها نیازهای با اجتماعی«مدرنیزاسیون و به علم کنند. سرکوب و»تربیت«موجود نظم چارچوب در امور بهتر پیشبرد و سیستم )ایجنت( کارگزار رنج به اجتماعی»»عینی ساختارهای و مولد مکانیسمهای مطالعهی موازات اهمیت نیز آنها با درگیر کارگزار برای مکانیسمها این عملکرد» روحی و»ذهنی معنای و اهمیت کنشگر درماندگی و پریشانی غم بدبینی ناامیدی یأس رویکرد این در میدهد. و میکند مطالعهاش خود که است اجتماعی جهان همان از بخشی علم ترتیب این به دارد. حالت این در برمیآید. آن تحول صدد در و آورده روی آن نقد به یافتههایش واسطهی به کارگزارانی با علمی( )کارشناس پراتیک متخصص نیز و )محقق( تئوریک متخصص رابطهی ی هنوگ به میشود حاصل آنها زندگی شرایط مطالعهی از علمی راهحلهای و یافتهها که رابطهی تا میشود انجام تالش بیشترین بلکه نیست )خبره-مشتری(»اکسپرت-کلینت«و پژوهش فرآیند در میشود سعی راستا این در و گردد برقرار دسته دو این میان برابر بدینترتیب و شود استفاده بیشترین نیز دیگر طرف برداشتهای و تجربهها از راهجویی گروه دو به جامعه تقسیم از معنا این به میشود. تلقی مفید و باارزش هم مقابل طرف دانش روشنگری روشنفکران نقد در مارکس چنانکه آن آموزنده و آموزشدهنده جاهل و دانا میشود. پرهیز میگوید

115 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۰۸ بدین سان علوم اجتماعی هم ابژههای اجتماعی و هم باور به این ابژهها را در دستور کار پژوهشی خود دارند. منظور این است که مثال هنگامی که موضوع دستمزد را بررسی میکنند مطابق روش صحیح علمی آن را موضوعی طبیعی و امری مسلم قلمداد نمیکنند بلکه با پژوهش پیرامون آن و نظریههای مربوط به آن روابط ناپیدای آن را کشف و خصلت رازآمیز آن را توضیح میدهند و به این ترتیب سعی میکنند با ریشههای نظریههای نادرست کارگزاران مختلف در این رابطه مبارزه کنند. به نظر باسکار برای نقد علمی یک نظر یا باور که به نظر ما کاذب )یعنی نابسنده و یکسویه( است باید بحث را به طریق زیر پیش ببریم: فرض کنیم که یک باور P نسبت به ا بژهی O دارای یک توضیح علیتی S است. اگر فرض کنیم: الف( دالیل کافی در دست هست تا بدانیم که P کاذب است ب( دالیل کافی در دست هست تا بدانیم که S توضیح P است نتیجهی منطقی این شناخت این خواهد بود که سریعا باید به سوی: پ( یک ارزیابی منفی از S برویم و همچنین به طور منطقی باید در راستای: ت( یک ارزیابی مثبت از کنش عقالنی با رویکرد حذف آن اتخاذ کنیم. یعنی وقتی -در مثال خودمان- تشخیص دادیم که ریشهیابی مشکل»هوش زبانی«در خانوادهی کارگران یک ارزیابی نادرست است و نیز متوجه شدیم که علت این مشکل روابط خاص حاکم بر جامعهی مورد نظر است در آن صورت یک ارزیابی منفی از ساختارهای دستاندرکار نظم موجود خواهیم داشت و همزمان به یک ارزیابی مثبت از یک کنش اجتماعی دست مییابیم که دارای یک رویکرد معطوف به تغییر و تحول آن ساختارها باشد. البته چنین کنشی به نظر باسکار فقط زمانی توجیه عقالنی مییابد که شالوده و مبنایی برای محو و انحالل آن ساختارها وجود داشته باشد یعنی آنها نابود شدنی ارزیابی شوند و ما نیز به دالیلی قابل دفاع و علمی به این نتیجه رسیده باشیم که باید آنها را متحول کرد. مفهوم آگاهی کاذب که باسکار از آن استفاده میکند در مرحلهی نخست به معنای عدم اتصال و عدم همخوانی یا نبود انطباق میان باور و ابژهی آن است )»نقص زبانی و عقبماندگی تحصیلی«در کودکان کارگران ابژه است و باور این است که»نقص تربیتی و فرهنگی«در

116 ۱۰۹ گذاری ارزش و علم سوم: فصل که است این باور و است ابژه کارگردستمزد است امر این علت کارگران خانوادههای باور یا و هستند«متفاوت درآمدی منابع دارای سرمایهداری جامعهی در اصلی طبقهی»سه دریافت را اجتماعی درآمد از»منصفانه«ای و»عادالنه«سهم و دستمزد کارگر که این به آن(. نظایر و میکند دارد اعتقاد او مینامد. توضیحی شرط را ب گزارهی و انتقادی شرط را الف گزارهی باسکار منفی ارزیابی به بیواسطه ما صورت آن در شود برآورده نیز انتقادی شرط تنها اگر حتا که شکلگرفته یا P بر مبتنی کنشهای از منفی ارزیابی یک دارای نتیجه در و میگراییم P از شرط که چرا میکند. متمایز توضیحی انتقاد از را انتقاد نوع این او اما میشویم. آن توسط : 29 مارکس بیان به نقد یا انتقاد میکند. سکوت خطا علتهای دربارهی انتقادی قادر اما کند محکوم را آن چگونه و کرده قضاوت چطور را کنونی وضع میداند نیست. آن جامع درک به میبرد کار به ارزشی گزارههای که است این»نقد«به مارکس اعتراض باسکار نظر از میتواند خود حالت بهترین در نقد ندارند. علیتی توضیح محتوای گزارهها این درحالیکه را ما آزادی میزان باشند واقعی اگر که کند ایجاد ما کنش و باور برای عینی مبناهای جبر منابع و ما رفتار و باور کنش علیتی شرایط دربارهی چیزی اما میدهد. گسترش ام کنش علیتی شرایط بر ناآگاهانه یا انگیزهمند طور به میتواند گرچه نمیگوید اجتماعی سمت به غیردلخواه ضرورت و جبر سمت از را ما که نیست قادر نتیجه در باشد. تأثیرگذار ببرد. پیش دلخواهمان مورد عقالنی و خردورزانه ضروت یک روشنفکران تعدادی همواره که میدانیم ما میکنم. اشاره مثالی به مطلب شدن شفاف برای باز نابرابریهای اینان هستند. موجود نظم منتقد دیگری افراد همچنین و )اومانیست( انسانباور زبان و برنتافته را زمین کرهی انسانهای از بسیاری بر شده تحمیل رنجهای و دهشتناک ار فاسد دولتمردان و طمعکار سرمایهداران یا و میگشایند سیستم سرزنش و نقد به کارکردی قوانین به توجه با را فقر و سرکوب یا بیعدالتی موضوع آنها میکنند. محکوم انسانها وجدان و بشردوستانه اخالق به چیز همه نتیجه در و نمیدهند توضیح سیستم جایگاه در انسانی سرکوب و مشقت و رنج اخالقی کردن محکوم اینکه با میشود. سپرده انسانی گروههای یا افراد این اما هست نیاز آن ابراز به واقع در و است مثبت بسیار خود منبع همان 29.

117 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۱۰ به آنان انتقادهای معموال ندارند. موجود وضعیت علیتی تبیین برای توضیحی گزارههای کودکان فرودستی کردن محکوم مثال میشود. منجر شکننده و محدود رفرمهای برخی در و است اخالقی انتقاد یک مدارس در آن»»رنگینپوست بخش یا یدی کارگر طبقهی بهبودهای و اصالحگرانه فعالیتهای و»آکسیونها«برخی انجام به منجر میتواند نهایت متخصصان و کارشناسان اینکه یا بشود. کودکان این از برخی زندگی شرایط در سطحی به را تحصیلی نظام در فرودست گروههای این» سازی»درونی و»ارتقاء«ضرورت دولتی هار از بکوشند حتی و کنند بیان خود بخشنامههای و آییننامهها در مدارس وظیفهی عنوان جامهی مصوبهها و طرحها این به حدودی تا رایگان کمکی آموزشهای و مثبتتبعیض مناسبات از کلی تصویر یک دارای تالشها و اصالحات این که آنجا از اما بپوشانند. عمل از کافی علمی شناخت فاقد دیگر بیان به یا نیستند آن درونی روابط ویژه به و اجتماعی متفاوت شکلی با موجود نظم همین سرانجام هستند موجود نظم وجودی ریشههای و جامعه با مثال طور به میشود. بازتولید بخواهند منتقدان این خود که بیآن دیگر سطحی در و میکنند سعی قومی فرودست گروههای یا طبقه این»»تیزهوش کودکان از بخشی به فشار ایشان درخشان استعدادهای و کرده دور خود خانوادهی و دوستان و طبیعی محیط از را آنان کودکان زندگی فضای»»مستعمرهسازی به نخبهسازی با ما حالت این در دهند.»رشد«را نیز را طبقه خود ضمن در و شدهایم مشغول دیگر فرودست گروههای یا یدی کارگر طبقهی مارکس آنچه نظیر علمی توضیحی گزارهی یک اما کردهایم. تخلیه»باهوشتر«عناصر از باید موجود جامعهی در عینی ساختارهای عمیقترین که است آن معنای به میکند ارائه و تغییر دستخوش آگاه کنشگران فعالیتهای اساس بر و برنامه مطابق و هدفمند طور به میگوید: باسکار که معناست همین در شود. بنیادین تحوالت قهر و جبر و ساختاری نامطلوب و ناخواسته وضعیت از را ما نمیتواند نقد نقد زیرا ببرد. فرانما ضرورتهایی و دلخواه و مطلوب وضعی به آن از ناشی سیاست یک که حالی در نیست. اجتماعی تمامیت از معرفتی تمامیت دارای تغییرات سطح از بتواند تا باشد مسلح علمی شناخت به باید انتقادی رهاییبخش رود. فراتر بازتولیدگرانه و اصالحگرانه جزئی کرد: خالصه اینگونه میتوان را بخش این کلیدی نکات ساختارهای یعنی اجتماعی زندگی ناگذرایا بژههای پیرامون پژوهش علم وظیفهی سرمایه همان ساختار پایدارترین و اصلیترین ما عصر )در است پایدار نسبت به و بادوام همچون جنسی فرادستی و سیاسی استبداد و سلطه پیشاسرمایهداری ساختارهای که است

118 ۱۱۱ گذاری ارزش و علم سوم: فصل شکل آنها به یا و کرده ادغام و حل خود درون در تناقضهایی با را آن نظایر و مردساالری و گذرا ابژههای تولید به علمی پژوهش مسیر این در است(. بخشیده جدیدی جایگاه و. 30 میپردازد ناگذرا ابژههای دربارهی دانش یعنی مختلف( توضیحات و )نظریهها متغیر ب عد یک هم و )ا نتولوژیک( هستیشناسانه ب عد یک از هم علمی پژوهش معنا این به است. برخوردار )ا پیستمولوژیک( معرفتشناسانه حرکت روش یعنی است مختلف سطوح در دیالکتیکی تجریدهای حاوی نیز علمی روش درونی روابط کشف همچنین و بهعکس و ذهنیمشخص به واقعیمشخص از متقابل راستا این در واقعیت. درهمتنیدهی سطوح دربارهی بیشتر دانش کسب و پدیدهها بین و نقد به است شده پردازش واقعیت دربارهی پیشتر که مختلفی نظریههای و مفاهیم آشکار آنها تعارضهای و تناقضها نظری برخوردهای و پراتیک راه از شده گذاشته بررسی دانش یک علم اینکه دیگر میآیند. وجود به کاملتری نظریههای ترتیب این به و میشود و سلبی گزارههای حاوی میتواند اجتماعی روابط عرصهی در بلکه نیست بیطرف و خنثی ستم و رنج چون واقعیتهایی از بشر رهایی رویکرد با انتقادی-توضیحی علم باشد. ایجابی بیشمار دردهای و مشکالت به نسبت نمیتواند منطقی طور به و میگیرد تأثیر استثمار و باشد. بیتفاوت و»بیطرف«انسانها اجتماعی( علوم اینجا )در علمی پژوهش که هنگامی گفت میتوان تعریفها این برپایهی به است ناچار رسید اجتماعی ساختارهای از منفی ارزیابی یک به خود بررسیهای در معطوف گرایش این و کند حرکت ساختاری موانع تحول از مثبت ارزیابی یک سمت یک پس هستند. عذاب و رنج در ساختاری موانع آن از که است انسانهایی آسایش به وجود مثبت و منفی گزارههای اظهار یا ایجابی و سلبی ارزیابیهای و علم بین درونی رابطهی تسد در ارزشگذاری انحصار بر مبنی موجود یکسویهی رابطهی حالت این در دارد. اجتماعی علوم زیرا بیمعناست. امری متخصص و علم به ابزاری نقش اعطای و سیاستمدار زا که نیست آن معنای به سخنان این بیان البته میکنند. بیان ارزشمدار گزارههای اصوال هب بیواسطه طور به میتوان ساختاری ابژههای به مربوط دانش و علمی ارزیابیهای سطح میپردازم. موضوع همین به ادامه در کرد. عروج پراتیک یا»سیاسی«مرحلهی جمله: از باسکار روی آثار به کنید نگاه ارتباط این در 30. Roy Bhaskar, A Realist Theory of Science, Routledge, است: داده دست به انتقادیرئالیسم دربارهی باسکار نظریات از فشردهای شرح زیر کتابچهی در نگارنده ۱۳۹۰ آلترناتیو نشر انتقادی رئالیسم اسدپور فروغ

119 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۱۲ پراتیک و تئوری رابطهی 3.4. : 31 میکنیم مرور را مورای پاتریک نوشتهی از فرازی زمینه این در بحث گشایش برای نقاط پس میکند شناسایی را واقعی تضادهای مارکسیستی علم که آنجا از شناسایی به نخست کار این با میدهد. نشان را تحول و تغییر و تنش کانونی با سپس و مییازد دست موجود نظم و وضعیت در احتمالی تغییرهای درک و که است»باید«هایی بر مبتنی که سیاسی و اجتماعی استراتژیهای دادن رشد این اما میشویم. تحول و تغییر روند وارد ندارند )ذهنی( سوبژکتیو جنبهی تنها کتاب یک مارکسیستی علم نمیآید. بیرون علم درون از کنش استراتژیهای دیگران و باوئر برونو پرودون به مارکس نیست. انقالبی عناصر برای آشپزی از دارند. سیاسی پراتیک و علم رابطهی از استنتاجی چنین که داشت انتقاد پراتیک و تئوری میان یکبهیک تناظر رابطهی یک کردن برقرار مارکس نظر پراتیک و تئوری بین واقعیت و فکر میان باید... است. ایدهآلیستی تفکر نشانهی نقد واقع در اجتماعی جهان به مربوط علوم میگوید مارکسی نقد شد. قائل تمایز یک و است نقد این در شده تنیده عنصری اخالق مفهوم و هستند نیز جهان آن بیرون[ ]از نباید اخالقی و ارزیابیکننده بعد یعنی نیست. علم بر بیرونی افزودهی شود. تحمیل علم بر مارکسیسم زیرا نیست ممکن نظریه درون از»سیاست«بیواسطهی استنتاج مورای نظر به بنا این به نیست. رهاییبخش انقالبی سیاست یک ایجاد و مختلف مواد کردن مخلوط کتاب مختلفی میانجیهای با کنش این نیست. ممکن پراتیک به تئوری از بیواسطه گذار معنا درک از بیواسطه گذار به قادر ما که دارد باور نیز باسکار رابطه همین در شود. انجام باید نیستیم. عملی الزامات سمت به واقعیت شناخت و امر برای الزم شرط شناخت و دانش چه اگر میدهد رشد باسکار که نظریهای اساس بر غیرمعرفتی شرایط با باید معرفتی رهایی زیرا نیست. آن برای کافی شرط اما است رهایی و فرصتها امکانات تسهیالت محیطی شرایط انگیزهمند فعالیت عمل به میل همچون کسی مثال دیدگاه همین پایهی بر بخورد. گره )ایجنتها( اجتماعی کارگزاران صالحیتهای در همچنان خویش رهاکردن برای مناسب شرایط نبود دلیل به اما است ب رده میداند که منبع همان 31.

120 ۱۱۳ گذاری ارزش و علم سوم: فصل ندارد. را واقعی رهایی امکان حالیکه در است معرفتی رهایی دارای میبرد سر به بردگی آن در نهفته استثمار روابط و کرده درک را دستمزد شکل موضوع که کارگرانی مثال یا دیگران از کمتر یقین به این بر افزون نشدهاند رها و نیستند آزاد هم هنوز دیدهاند را و»زندانیاند«میدانند که چرا آزادترند دیگران از اما همه این با هستند. راضی و خوشحال میاندیشند. آن به و میپرورانند دل در را آن ویرانی و زندان این از رهایی آروزی دستکم میدهد ترجیح باشد قائل احترام خود انسانی خویشتن برای که کسی 32 کالیر آندرو نظر به در خوشحال. و راضی ولی سادهلوح و گ نگ شخص یک تا باشد روشنبین و ناراضی که اعتراضگری و بیقراری ناآرامی نارضایتی معرفتی رهایی بیواسطهی و آنی پیامد نتیجه روحی وضعیت این برابر در )ایجنت( اجتماعی کارگزار یک آزادی. و نجات نه و است به موجود شرایط با پیوند در یا دارد: راه دو اعتراضگری و بیقراری و نارضایتی یعنی اضطرار و پریشانی سوی به یا و میرود انقالبی و تحولبخش انتقادی پراتیک کنش سوی میگراید. آن از ناشی سیاسی و روحی پیامدهای و پس اکنون که نمیکند مشخص کلی طور به شد اشاره آن به باال در که توضیحینقد کاذب آگاهی منشا و کردیم کشف را جامعه ناپیدای روابط و رازورزی سرچشمهی آنکه از هستیم: روبرو مهم شکاف دو با هماینک ما باسکار نظر از کنیم. رفتار باید چطور یافتیم را رنجآور فاصلهی دیگری و کرد «باید»چه همیشگی پرسش از است عبارت شکاف یک»ضعف مقولهی با را فیلسوفان از بسیاری نسلهای او بیان به که کنش و قضاوت میان گام مناسب عمل/کنش وادی به بگذریم شکافها این از اگر است. داشته مشغول اراده«این به فیلسوفی هیچ پاسخ عبورپذیرند شکافها این آیا که پرسید باید اینک نهادهایم. آنچه گفت میتوان باسکار خود ترمینولوژی از الهام با نیست. مستقیم و یکسویه پرسش مولد سازوکارهای و ساختارها کردن ایزوله با تئوریک بسته«ی»سیستم در نظریه که انجام اجتماعی مولد مکانیسمهای دیگر از جدایی در و تجرید سطوح عالیترین در اصلی میشود. اجتماعی کنشگری باز سیستم وارد کرد «باید»چه پرسش با حاال میدهد عالیترین در دیالکتیکی تجرید روش مطابق اجتماعی علوم دانشمند که است این منظور حرکت قوانین میپردازد سرمایه»منطق«و کارها و ساز بررسی و مطالعه به تجرید سطح سرمایهداری جامعهی دیگر ساختارهای و مکانیسمها همهی از جدا را آن تکامل و رشد و قوانین دیگر از آنها کردن ایزوله با طبیعی علوم دانشمند یک همچون تا میکند مطالعه 32. Andrew Collier in Critical realism, Essential Readings, 1998

121 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۱۴ قوانین تشریح و کشف از پس بشناسد. حداکثری طور به را خود خاص ابژهی منطقها و یک به که است انتقادی توضیحات ارائهی و رازز دایی مرحلهی همان که سرمایه منطق و دشوارتر کار میشود آغاز کار دشوارتر مرحلهی میشود منجر نظری شناخت تمامیت سرمایهداری خاص تاریخی شرایط و وضعیت با مجرد و کلی قوانین این ارتباط یافتن یعنی دورهی یک در تولید شیوهی این درون اجتماعی معین نظامهای به وضع این تعمیم سپس و سایر با معین جامعهی یک در چگونه سرمایه منطق که دید میتوان حال. 33 معین تاریخی میتوانند آنها از برخی که بادوام و جانسخت ساختارهای و مکانیسمها دیگر با و منطقها و تعاملها این شناسایی مییابد. کشاکش و تعامل باشند داشته پیشاسرمایهداری خصلت خواهان که نیروهایی برای آنها از ناشی تناقضهای و تضادها نیز و توأمان کشاکشهای روابط و تعاملها این شناسایی است. برخوردار بهسزایی اهمیت از هستند جامعه تحول دیگر سوی از ک نشگری محیط وضعیت نیز و نظری ارزیابیهای تنوع و سویی از متقابل شرایط و واقعی وضعیت پیچیدگیهای به را ما و افکنده پرتو کرد «باید»چه پرسش بر کنش و عمل وادی به کلی و بزرگ تصویر یک با را ما آن موازات به و ساخته آشنا موجود میسازد. رهنمون و نزدیکتر رهاییبخش مناسب پاسخ با تنها که هست»انجامدادن«و»دانستن«بین منطقی شکاف یک روی هر به و خواست و تسهیالت قدرت توانمندی به توجه با نیز و کرد «باید»چه پرسش به سیاسی پراتیک وادی مرحله این شود. محو میتواند مناسب شرایط در چیزی انجام ارادهی است. رهایی مرحلهی دشوارترین تاریخی منظر از که است سازمانگری و یک که است ساختارهایی تحول و تغییر معنا این به رهایی که است این دیگر مهم نکتهی و امکانات که حالی در میکنند تحمیل ما بر را غیرضروری جبر یک و ناخواسته وضعیت مطلوب و دلخواه هم که هست ساختاری وضعیت از دیگری نوع ایجاد برای موجود شرایط پدید قابلیت و امکان علمی نظریهی مورای بیان به دارد. ضرورت ما برای هم و ماست سیاست یک نتیجه در است. داده نوید را کهنه وضعیت درون از جدید وضعیت آمدن را خود»باید«های و دارد علمی نظریهی در ریشه ضروری طور به رهاییبخش پراتیک یا همهی به نتوان شاید ترتیب این به میکند. برداشت و استنتاج هستآنچه درون از یکباره به را بنیادین تحوالت و تغییر نتوان شاید و برد حمله یکباره به مزاحم ساختارهای صورتبندی )Uno( اونو کوزو ژاپنی مارکسیست سوی از بار نخستین روش این شد اشاره که همانطور 33. آثار در )Robert Albritton( آلبریتون رابرت و )Thomas Sekine( سکین توماس چون اندیشمندانی شد. پرداختند. رهیافت این تعمیق و بسط به میشود نامیده اونومکتب اینک که آنچه معرفی ضمن خود

122 ۱۱۵ گذاری ارزش و علم سوم: فصل آنها با بیواسطه نمیتوان که هست عادتگونه روابط برخی نیز ترتیب بههمان آورد پدید و مرحله نخستین در باید ساختارها و سنتها از دیگر برخی بهعکس افکند. پنجه در پنجه شوند. نابود و محو جامعه راه سر از رادیکال شکل به ار فاکتها تحلیل کار تنها نه علم که گفت میتوان شفاف طور به بحثها این به توجه با منجر و دارد گرایش عینی جهان ارزیابی به ناگزیر فاکتها تحلیل همین بلکه دارد عهده به نیز سیاستمدار جز به دیگری کارگزاران بر که میشود توضیحی و انتقادی گزارههای به سیاستمداران میان در را خود مخاطب تنها علمی شناخت و دانش تولید زیرا است. اثرگذار گیرد. بهره علم این از میتواند است جامعتر شناخت و حقیقت جویای کس هر نمییابد. انتقادی- ویژگیهای با علمی که میشود معلوم شد عرضه علم از باال در که توصیفاتی با رهاییبخش گرایشهای و ایجابی و سلبی گزارههای و دیالکتیکی روش بر متکی توضیحی طور به بتوانند اجتماعی منابع و قدرت و فرادستی دعوای طرف دو هر که نیست علمی قدرت خدمتگزار مقام به را آن که علم ابزاری خصلت پس کنند. رجوع آن به یکسان که خود روش دلیل به علم است. نفی قابل میکاهد فرو خاصی طبقهی و گروه یا سیاسی اجتماعی هستی ساختارهای عمیقترین جستجوی به هست نیز هستیشناسی بعد دارای قضاوتها که است معرفتشناسانه( )بعد قلمرو این در خود یافتههای به توجه با و برمیآید میکند. اعالم را خود ارزشمدار گزارههای و به سپس و باشد«میتواند»آنچه به هستآنچه از که است آن علم دیگر خصلت ساختارها از ناشی محدودیتهای و قابلیتها بررسی با علم میرود. فرا باشد«باید»آنچه دیگر از زودتر میتوان را ساختارها کدام که میکند اشاره امر این به اجتماعی کارگزاران و است. چقدر آنها انجام هزینهی و میطلبد بیشتری تالش و کار کدامیک داد تغییر ساختارها»زندگی چشمانداز و میشوند بهرهمند تحوالت و تغییر این از اجتماعی گروههای کدام ارزشمدار ارزیابیهای علم که است منظر این از بود. خواهد چگونه حالت این در خوب«صورت دارند. متقابل روابط و مربوطاند همدیگر به رهاییبخش سیاستهای و اخالق نقد مطرح آنها طرفداران و عامی اقتصاددانان که نیست محدودی کار تقسیم نوع آن مسئله که هست اجتماعی پراتیک و سیاست و علم کار در جدی تداخل رابطهی یک میکنند. این همواره بحث این نشیب و فراز در فروکاست. آنان سهوجهی مثلث به را آن نمیتوان چه یا و بپردازند را تحوالت و تغییر هزینهی باید کسانی چه که است بوده مهم موضوع انباشت پروژهی اینجا )در میبرند سود غیردولتی یا دولتی»»نوسازی پروژههای از کسانی»رشد و کشور ملی ثروت تاراج برای خصوصی نخبگان دستهای گذاشتن باز و ساله 50

123 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۱۶ آن اصلی بازندگان کسانی چه و کرد«( تقسیم فقرا بین را چیزی بتوان آنکه برای ثروت میکنند توصیف کارشناس آقایان این که آنگونه خود امروزی معنای در علم بود. خواهند هک است چنین اوقات بسیاری کنونی جامعهی در نمیکند. بازی»بیطرف«نقشی هرگز نظامی-امنیتی سازمانهای و ارتش نیازهای یا مالی کالن سرمایههای بزرگ شرکتهای طبیعی علوم عرصهی در خاص مشکالت حل و علمی تحقیقات چگونگی و میزان و نوع و بحرانزده جوامع ترمیم برای دولت نیاز یا میگذارند. کار دستور در را فنی-مهندسی و یا بپردازند مسائل کدام حل به اجتماعی متخصصان که میکند تعیین ناکارآمد اقتصاد دولتی قدرت و سرمایه دهند. قرار خود کار دستور در را اجتماعی نوسازی پروژههای کدام فزایندهی فشار تحت را دانشگاهی امکانات و علم که هستند اصلی نهاد دو آن واقع در مفهوم این به نوشتار همین بعدی بخش )در میدهند قرار انباشترژیم با خود انطباق پرداخت(. خواهیم بیشتر کار بر ناظر تنها بلکه نیست علمی عمیق کار شیوهی میکنند طرح عامی اقتصاددانان آنچه سیاست یک اتخاذ شد گفته آنچه مطابق است. پوزیتیویستی احکام صدور و امپریک علمی یافتههای بر جدی طور به نوسازی( با )همراه موجود وضع بازتولیدگر نه و رهاییبخش تولید از دیگری شکل با دیگر جامعهای در کرد تصور میتوان میشود. بنا علمی نظریهی و دمکراتیک شهروندی و رادیکال دمکراسی یدی و ذهنی کار تقسیم جدی کاهش اجتماعی نوع همچنین و تولیدی ابزار مالکیت و دانش ثروت دمکراتیک و عادالنه توزیع جامعهگرا سیاسی و اجتماعی اولویتهای شود گرفته دیگری تصمیمهای بینالمللی روابط از دیگری است شده منجر مسالمتآمیزی نتایج به و شده بحث آنها پیرامون دمکراتیک طور به که بین متقابل و دموکراتیک رابطهی یک درون از. 34 بشوند علم از دیگری وظایف حل خواستار طبیعت نیازهای به توجه بستر در و جامعه درازمدت خواستههای و نیازها بین علم و جامعه اثر علم مفهوم بر خود سهم به باز و شده متبلور رهاییبخش سیاستهای که انسانهاست و میدهند. رنج را انسانی ارزشهای و جامعه که میشوند مشکالتی بررسی خواستار و گذارده باشد. همراه زیادی دشواری با نباید تئوری و نظر حیطهی در دستکم مسائل این درک در ندارد جایگاهی هیچ واقعی دمکراسی شده یاد وطنی نخبگان ایدههای در که آنجا از اما. 35 برقرارکنند پراتیک و سیاست علم میان درست رابطهی یک نیستند قادر نتیجه زیر: کتاب در جمله از اسمیت تونی نظریات به کنید رجوع ارتباط این در 34. ۱۳۹۱ پژواک نشر اسدپور فروغ ترجمهی مارکسیستی«رویکرد یک»جهانیسازی: اسمیت تونی انحالل خواستهی که رسید نتیجه این به کار تقسیم روند مطالعهی با مارکس که دیدیم رابطه این در 35.

124 ۱۱۷ گذاری ارزش و علم سوم: فصل هژمونی بحث به گذار 3.5. علمی- سطح در است. مختلفی سطوح دارای اجتماعی( خرد )یا علمی دانش که دیدیم متعارف عقل به و بوده نابسنده و ناکافی شناخت این اما میشود تولید شناخت نیز امپریک و مول د مکانیسمهای از شناخت دارد. کار و سر پدیدارها سطح با چون است. نزدیکتر باسکار و مارکس از آگاهانه پیروی با ما که است چیزی آن اجتماعی اصلی ساختارهای نهادیم. نام اجتماعی علوم در انتقادی-رهاییبخش توضیح و علمی شناخت به دانشگاهها در که تخصصی و علمی کار نیروی از زیادی بخش که است این واقعیت دستگاههای و دانشگاهها بین فاصل حد که عدهای آن نیز و مشغولند دانش تولید و پژوهش و پوزیتیویستی رویکرد سیطرهی دلیل به کردهاند اشغال را خصوصی مؤسسات و دولتی تحت اساسا شدهاند. بدل حرفهای متخصصان به علمی-امپریک شناخت به اسطورهای باور دفاع آن از نئولیبرالها که )همان» 36 حرفهای»تخصصگرایی ایدئولوژی فرادستی و تسلط مییابد. غلبه»هدف«( )یا»غایت«عنصر بر کار تکنیکی عنصر یا کارانجام میکنند( پرسش مورد را کار مضمون نیز و ارزشها اهداف حرفهایمتخصصان وضعیتی چنین در ریشههای و علتها از و نمیپردازند ارزشها به یعنی نمیپردازند آنها به و نمیدهند قرار حوزهی در اهداف میگویند ما نئولیبرالهای که همانطور نمیکنند. بحث نیز مسائل سیاستمداران ارادهی نتیجهی اهداف میشوند. بحث سیاستمداران ارزشمدار گزینههای آنچه»هست«آنچه بین رابطهی و میشوند تلقی آنان ایدئولوژیک و سیاسی ارزشهای و کنونی جامعهی در نمیشود. استنتاج علمی طریق به باشدباید»آنچه و باشدمیتواند عرصهی جداسری پیامد نیز و پوزیتیویسم به آن شدن محدود و علم جایگاه سقوط پیامد نمایان عقل به متکی روند یک نبود شکل در»ابزار«پراتیک عرصهی از»اهداف«سیاسی قابلیتهای به توجه با را ذهنی و یدی کار تقسیم که خواستهای ولی است اتوپیایی خواستهی یک کار تقسیم است. تحققیافتنی و ممکن خواست یک برساند ممکن حداقل به سرمایهداری تولیدی نظام در موجود مان به سرمایهداری تولید جدید شیوهی که میدهد نشان کار تقسیم پیرامون جدید پژوهشهای و مطالعه و پایین سطح مدیران و کار سرپرستهای و ناظر کارکنان لشکر از حتا )Lean Production( الغرتولید بسیار حرفهای تقسیمهای رفتن بین از و کار محل سطح در وظایفوحدت نوعی موجب و کاسته میانی»علیاالصول«کار نیروی مختلف بخشهای که میشود سبب شرایط این است. شده قدیمی نامنعطف و کار تقسیم روند مطالعهی با ترتیب این به باشند. داشته عضویت هم با واحدی اتحادیههای در بتوانند فوردیستی فرسایندهی و نامنعطف کار تقسیم زوال نشانههای به میتوان تولیدی شیوهی تحوالت چگونگی جهت در یدی و ذهنی عنصر وحدت مناسب شرایطی تحت که میماند جای به امیدواری این و برد پی است. امکانپذیر دیگری اجتماعی نظم برساختن 36. Professionalism

125 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۱۸ و بهترین یافتن واقع در میشود داده ارجاع عقل به که جایی وضعیت این در میشود. است. نظر مورد غیرعقالنی اهداف یکسلسله به دستیابی برای راه مؤثرترین سرمایهداری جامعهی در عقالنی واقعا دانش از منظور است گفته وبر ماکس که همانطور منطق غلبهی نتیجهی شرایط این باشد. ارزشمدار رویکرد از فارغ که است دانشی آن جامعهی زیرا است. طبقاتی حاکمیت و صوری عقالنیت اقتدار گسترش و سرمایهداری تولید حاکم تولیدی روابط بازتولیدگر و مکم ل نیروی عنوان به باید چیز هر از پیش سیاسی ارزشهایی قدرتمندانهی برنامهریزی و تحقق به قادر نتیجه در و باشد داشته عملکرد با علم یک نمیتواند دلیل همین به و نیست کند نمایندگی را جامعه کل منافع که عقالنی دولت عمومی و کلی ادعاهای بین تناقض از علم این زیرا برتابد. را انتقادی عمیق توضیحات میکند. پردهبرداری آن متناقض رفتارهای و خاص نیازهای به آن خدمت اجتماعی زندگی مختلف عرصههای جدایی تبلور باال معنای به حرفهای تخصصگرایی پس در است. اقتصادی منطق برابر در مدنی و سیاسی جامعهی تابعیت بهویژه و یکدیگر از که دارد وجود نیز مدنی جامعهی از مستقل نسبت به سیاسی دولت یک وضعیت این متخصصان به آنان تبدیل و»علمی«کار نیروی تابعکردن با را خود متناقض اهداف میتواند نظم و جامعه بازتولید و ببرد پیش هدف انتقادی تبیین و تعریف به بیارتباط حرفهای استقالل معنای به حرفهای تخصص 37 زیلنی و کینگ بیان به بخشد. تداوم را موجود باید که کسانی نظر است. مصرفکنندگان از خدمات یا کاالها تحویلدهندهی فزایندهی برقرار سویه دو این بین انفعالی رابطهی یک و ندارد اهمیتی کنند استفاده خدمات این از جداسری نیز و اجتماعی اهداف و متخصص کار نیروی بین فاصلهای و جدایی چنین با است. از بخش این ایشان خدمات مصرفکنندگان جدی کنترل و نفوذ از حرفهای متخصصان و میآیند دولتها میشود. آن نبردهای و جامعه از»استقالل«نوعی دارای کار نیروی ادامه خود کار انجام به و میمانند پایین و میانی سطح حرفهای متخصصان اما میروند البته بکشانند. بررسی و بحث و گفتگو میز روی را ارزشها و اهداف بیآنکه میدهند زیرا نیست. کامل هرگز شکل این به تخصصی علمی کار نیروی کردنخنثی برای تالش سرمایه چرخهای»»روغنکاری برای متخصصان بر بیشتر چه هر فشار جامعه بحرانهای در متخصصان این متناقض جایگاه نیز و جامعه و دولت بین شکاف پرکردن و دولت و 37. Lawrence Peter King & Ivan Szelenyi, Theories of the New Class: intellectuals and power, 2004

126 ۱۱۹ گذاری ارزش و علم سوم: فصل تحوالت به تودهای واکنشهای و آنان جایگاههای شدنپرولتریزه اجتماعی کار عرصهی میشود. نیز اقشار این در اعتراض و نارضایتی بروز به منجر نامطلوب روشنفکری کار از عناصری که حرفهای متخصصان از دسته این موضعگیری ضمن در که است فرهنگی و فکری فضای به وابسته زیادی حدود تا هست فعالیتهایشان در و شصت دهههای در کنند. ایجاد میتوانند راست( یا چپ )از طبقاتی ارگانیک روشنفکران طبقهی ارگانیک روشنفکران و چپ فرهنگی گستردهی هژمونی تأثیر تحت میالدی هفتاد در روشنفکری عنصر که داشتند وجود حرفهای متخصصان از توجهی قابل تعداد کارگر رفاه دولتهای سوی از که اجتماعی مهندسی کارکرد به آنها بود. پررنگتر آنها حرفهی نیز را ارگانیک روشنفکران کارکرد تا داشتند سعی و نبوده قانع میشد سپرده آنان به پیرامون عمیق توضیحات ارائهی و نقد عنصر یعنی کنند. جذب و هضم خود حرفهی در حوزهی در رهاییبخش و انتقادی راهکارهای ارائهی با ایشان پژوهش مورد موضوعات عمل سیستم انتظار و معمول حد از»سیاسی«تر آنها درک این با داشت. وجود آنها پراتیک به تنها و داشت ژرفتری مضمون و معنا ایشان نظر از اجتماعی اصالح فرآیند و میکردند خود برای زیادی حد تا آنان که آنجا از نبود. وضعیت جزئی اصالحات و دستکاری معنای از را هدف تعریف یعنی سیاسی عنصر معنا این به بودند قائل ارزشگذاری و قضاوت حق نمیدانستند. جدا مفید دانش تولید و علمی عنصر تنها است تخصصی و دانشگاهی تحصیالت دارای که چپ روشنفکر یک برای کلی طور به برای روی آن از آخری عنصر این است. مهم نیز سیاسی عنصر نیست کافی بودن متخصص تحوالت وضعیت و جهان در خود جایگاه از تصویری بتواند که دارد اهمیت چپ متخصص بحرانهای ظهور با بنابراین کند. رفتار و قضاوت آن مطابق و داشته ذهن در اجتماعی میالدی هشتاد دههی اوایل از لیبرالی ایدهآلهای عروج و 1970 دههی ساختاری از دسته آن بر فشار موجب راست ارگانیک روشنفکران و نولیبرالی نگرش هژمونییابی روشنفکری از عنصری حامل پیشین تاریخی فضای از متأثر که شد حرفهای متخصصان و خود جایگاه از کلی تصویر یک داشتن و اجتماعی درگیری به گرایش )یعنی بودند چپ را خود مشغلهی و کار یا شدند ناچار تدریج به طیف این داشتند(. جامعه وضعیت تحلیل شرایط تحت که است چنین واقع در بپردازند. کاراجرای به تنها که این یا و کنند ترک تنها و دارد ابزاری رویکرد یک تنها معمولی حالت در حرفهای متخصص حاکم اجتماعی حرفهای متخصص برای ابزاری رویکرد این حالیکه در است کار انجام چگونگی مشغلهاش غایت بر ابزار غلبهی سرمایهداری جامعهی در نیست. کافی چپ روشنفکری گرایش با

127 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۲۰ دمکراسی یک تحت که حالی در است. شده حرفهای متخصصین مشروعیت پایهی که است چنین در زیرا شوند. ترکیب هم با باید غایت و عقل علم که پذیرفت باید نوعی به رادیکال است. برخوردار همهجانبه ممکن حد تا و کلی خصلتی از شناخت و دانش جامعهای سرمایهداری اجتماعی کار سیستم در که متناقضی جایگاه علت به حرفهای متخصصان اما خود کار در را روشنفکری عنصر است ممکن یکم هستند: کارکرد دو ایفای به قادر دارند این به و کنند برخورد آگاهانه اجتماعی متضاد و مختلف منافع به نسبت و کرده برجسته دوم کنند. تقویت خود در را انتقادی و عمومی روشنفکر یا ارگانیک روشنفکر نقش معنا مؤثری طور به خود قشر معین منافع از دفاع و تأمین برای خود جایگاه از است ممکن کار به خود حرفهای گروه قدرت و پرستیژ حقوق افزایش برای را آن و کرده استفاده کمتر روشنفکر متخصصان چه هر که میدهد نشان آمارها زیلنی و کینگ بیان به برند. هک میرود آن احتمال کمتر بپذیرند را خود حرفهای نقشهای تنها که دهند نشان تمایل بیشتر متخصص یک چه هر یعنی دارند. دریافت را خود قشر به تخصیصیافته پاداشهای شخص یک همچون نیز بیشتر شود منطبق سرمایهداری جامعهی هژمونیک جهانبینی با راه از»کمیاب«کاالی یک همچون بیشتر را خود و میشود پذیرفته مناسب حرفهای چقدر هر میکند.»عرضه«میدهد تخصیص آنها به دولت که مزایایی و حرفهای انحصارات»سرنوشت پذیرفتن از و کنند پافشاری خود روشنفکری عنصر روی بیشتر متخصصان این ارگانیک»روشنفکر نقش پذیرفتن با میدهند ترجیح که آنان ویژه -به زنند باز سر محتوم«از برخورداری برای کمتری شانس صورت آن در کنند ایجاد ضدهژمونی یک فرودستان«قشر به نسبت را خویش جایگاه و دارند حرفهای متخصصان قشر نسبی استقالل و امتیازها میدهند. دست از حرفهای متخصصان از بخشی آن رویکرد و مواضع گفت میتوان بوردیو پیر بحث به ارجاع با کلی طور به به توجه با است اجتماعی کار تقسیم سیستم در متناقض جایگاههای دارای که کار نیروی است. اندازهگیری قابل آنها حرفهی در انسانیسرمایهی و 38 فرهنگیسرمایهی میزان عنصر یعنی باشد برجستهتر فرهنگی سرمایهی نقش آنها حرفهی و تحصیالت در چنانچه اجتماعی علوم مختلف رشتههای مثال باشد پررنگتر توضیحی عمیق توان و انتقادی فرهنگ نقش در جامعه رادیکال تحوالت تأثیر تحت که هست بیشتری امکان انسانی علوم و 38. Pierre Bourdieu: Socialt rum og symbolsk rum i Omkring teorien om menneskelig handlen, i Almen Sociology, 2001

128 ۱۲۱ گذاری ارزش و علم سوم: فصل بپذیرند. را عمومی آکادمیک روشنفکران نقش یا شوند ظاهر فرودستان ارگانیک روشنفکر و تکنیک عنصر یعنی باشد بیشتر حرفه و تحصیل یک در انسانی سرمایهی سهم چه هر روشنفکر نقش در شدن نمایان به کمتری تمایل نیز آن حامالن باشد عمده آن در کار انجام و عنصر دو این میان یکبهیک تناظر یک همه این با میدهند. نشان عمومی و ارگانیک ندارد. وجود حرفهای و کاری گروههای این سوی از اجتماعی درگیری به گرایش مقاطعی در راست یا چپ گفتمانهای که هست آن امکان شد اشاره که همانطور اگر اما تأثیر تحت نیز را حرفهای متخصصان از دسته این و شده فرهنگی و فکری هژمونی دارای چگونه میآیند وجود به مقطعی هژمونیهای این چطور پرسید: باید آنگاه دهند قرار خود هنر عرصه در هژمونیکی نفوذ چنان دارای چپ اندیشهی 1970 دههی در که میشود روشنفکران به سرمایهداری ارگانیک روشنفکران که است پراتیک و تئوری سیاست فرهنگ جامعهی واژگونسازی حال در که میکنند متهم را آنان و کرده حمله چپ عمومی و ارگانیک زا شایستهساالری اصل جای به که چرا هستند شایستهساالر و طبقهمتوسطی دمکراتیک گروههای و زنان بین اجتماعی رفاه و قدرت منابع و امکانات توزیع برای سهمیهبندی اصل و مدارس در نمرهدهی سیستم انحالل خواهان و میکنند دفاع آن نظایر و فرودست قومی هستند دانشگاه به ورود آزادسازی همچنین و آموزشی مؤسسات در فردی رقابت حذف اقتصادی دمکراسی خواست و میگیرند چالش به را فرودست طبقات اجتماعی ترقی افسانهی هژمونی و میگیرد پایان هژمونیک نفوذ این که است شده چه پرسید: باید میکنند. طرح را ثلثم با نمیتوان را اینچنینی پرسشهایی و پرسشها این مینشیند آن جای به راستها ندارد وجود تضادی آنها 39 کارکردمحور حرفهایگرایی در زیرا داد. توضیح نئولیبرالها نیست کار در عمیقی علیتی مکانیسمهای و ندارند وجود متخاصمی طبقات نیست تناقضی به عدهای تحوالت این پرتو در تا شوند نظری و سیاسی و اجتماعی بحران به منجر که بپردازند. اجتماعی مختلف اقشار و طبقات متضاد منافع و اندیشهها نظریهپردازی نظری بهطور موضوعات این به تا هستند فانتزی از حداقلی فاقد ایرانی نئولیبرالهای میدهد توضیح خود فانتزی قو هی از بهرهگیری با )هایک( ایشان اتریشی استاد اما بپردازند رویکرد با او شد. فراهم نئولیبرال راست هژمونی فراگیرشدن زمینههای چگونه و چرا برانداختن برای هژمونیک پروژهی یک طرح به دارد که کارگزار-محوری و سوبژکتیویستی اوایل در هایک میپردازد. نئولیبرالیسم تفکر گسترش مساعد زمینههای ایجاد و رفاه دولت 39. Functional Professionalism

129 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۲۲»روشنفکران از متشکل»بیکار«گروه یک ایجاد ناگزیر ضرورت از میالدی 1960 دههی تالش و کار از باید گروه این که مینویسد و میکند دفاع سرمایهدار«طبقهی ارگانیک دفاع همان که بپردازند مهمتری امور به تا شوند معاف بازار عرصهی رقابتهای و تولیدی مشخص وظایفی که گروه این کارکرد است. سرمایهدار طبقهی سیاسی منافع از حمایت و رد که است»لیبرال«ارزشهای از دفاع دارند متقابل و همپیوسته به اما شده تفکیک و هایک که است نشسته کسی گروه این رأس در است. شده گرفته چالش به رفاه جامعهی است. او همانند کسی یا هایک خود واقع در منظورش که مینامد سیاسیفیلسوف را او : 40 مینویسد چنین سیاسی فیلسوف این کارکرد مورد در وی که بگیرد تصمیم و نشسته رهبری مقام در نباید سیاسی فیلسوف که آن با عواقب و فرصتها و راهها دادن نشان او وظیفهی اما بیاندیشند باید چه دیگران به هنوز اکثریت که است کلی جامع سیاستهای آن ارائهی و است جمعی کنش نتایج از کلی و جامع تصویر چنین یک آنکه از پس تنها است. نکرده اندیشه آنها چه که بگیرد تصمیم میتواند دمکراسی شد ارائه مختلف سیاستهای احتمالی ممکن هنر سیاسی فلسفهی ممکنهاست بستر ایجاد هنر سیاست اگر میخواهد. سیاسی فیلسوف چنانچه میرسد. ناممکن نظر به که است چیزی آن ساختن انتخاب به یازیدن دست از و کرده فاکت به مربوط مسائل به محدود را خود او بود. نخواهد خود وظیفهی انجام به قادر آنگاه بهراسد مختلف ارزشهای بین محدود کارکردشان که کند دانشمندان پوزیتیویسم به محدود را خود نمیتواند برایشان باشد باید آنچه دربارهی بحث هرگونه و بوده فاکت ارائهی و طرح به جامع و یکپارچه منسجم تصویر یک تشکیل برای خود تالش در است... ممنوع متضادی ارزشهای که کرد خواهد درک است( سیاسی فیلسوف )منظور او چیزی همان این زند. انتخاب به دست آنها بین است ناچار او که دارند وجود ارزشی گزینش به سیاسی فیلسوف اگر نیستند. آگاه آن به مردم که است طریق از او راه این در کند. ارائه را کلی تصویر آن نمیتواند هرگز نکند اقدام پافشاری با او میکند. دمکراسی به را خدمت بهترین اکثریت ارادهی با مقابله آنها به هنوز اکثریت یا و است نشده مردم اکثریت نظر هنوز که نظریههایی بر سمت به اگر روشنفکر میگذارد. نمایش به را خود ارزش است نکرده عادت 40. Hayek: The Constitution of Liberty, 1960

130 ۱۲۳ گذاری ارزش و علم سوم: فصل این در رویگرداند هستند- مردم باورهای که بدینخاطر -فقط مردم باورهای دمکراسی ارزشهای به بلکه کرده خیانت خویش نقش و جایگاه به تنها نه حالت است. کرده خیانت نیز را آنان میتوان که هستند کسانی سیاسی فیلسوفان مجموعه یا سیاسی فیلسوف معنا بدین سیاسی دمکراسی از باالتر سیاسی فیلسوف نامید. سرمایهدار طبقه در روشنفکرانروشنفکر تنها و شدهاند سپرده فراموشی به که میراند سخن ارزشهایی از و است نشسته متعارف حکومتی گزینههای انتخاب به دست میتواند دمکراسی که اوست بحثهای پایان از پس را کارگزار-محور رویکرد با هژمونیک پروژهی یک هایک نظر مورد گروه اعضای بزند. قرار بررسی مورد»روشنفکران«بخش در نوشتار همین ادامهی در )که میبرند پیش»آموزش«مدنی جامعهی عرصهی در هژمونی جوهر که کردهاند درک البته آنها میگیرد(. خصلت او نظر از علم زیرا نمیشود تکیه علمی تحلیل یک به هایک بحث در است. تودهها راهحل ارائهی برای سرمایهداری ارگانیک روشنفکران به کمک به قادر و دارد پوزیتیویستی اشغال را جایی نیز آن نظایر و بحران و ساختارها او تحلیل در نیست. سیاسی بدیل و این با مرتب طور به که است علمی مارکسیستهای تحلیلهای برخالف این و نمیکنند سماجت با که ایرانی نئولیبرالهای همانند گریباناند. به دست اجتماعی وضعیت از بخش مالزی سرانجام تا کرد پافشاری خویش سخن بر آنقدر محمد ماهاتیر که باورند این بر و گسترش منظور به که دارد باور نیز هایک ساخت رهنمون سعادت و نجات راه به را توزیع و پخش و تولید به نظاممند طور به باید شرایط تغییر و نئولیبرالی ایدههای پیروزی از کار این مسیر وی دید از پرداخت. جامعه در فکری هژمونی اعمال و ایجاد یا اندیشه عناصر همهی علیه را بیامانی نبرد که میگذرد عمومی روشنفکر زیادی تعداد تربیت راه و کرده حمله جامعه اقشار ضعیفترین به و انداخته راه به سیاست و زندگی دمکراتیک هب مارکسیستها که است درحالی این کنند. بیدار انسانها در را غرایز بدویترین همزمان میدانند. کارگزار-محور و ساختاری وجه دو دارای را هژمونی ژوزف جاناتان بیان فوکو آنچه یا حرفهای متخصص ذهنی کار نیروی که میشود مشخص توضیحات این با رابطهی که هستند روشنفکران از دیگری گروه تأثیر تحت معموال مینامد خاصروشنفکر و چپ نوع از ارگانیک روشنفکر گروههای این دارند. جامعه اصلی طبقات با ارگانیکتری ترتیب به گروهها این هستند. سرمایه اردوگاه یا کار اردوگاه به متعلق ترتیب به و راست یا متحول را موجود نظم تا هستند هژمونیک یا و ضدهژمونیک پروژههای دارای معموال تنها شود درک معنا این به تنها هژمونی چنانچه اما کنند. نوسازی و بازتولید بازسازی

131 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۲۴ در که است این منظور شد. خواهد برداشت آن از اراداهگرایانه و کارگزار-محور معنایی پرداخته آن شدن فعال و بروز شرایط به یعنی هژمونی این ظهور علل به رویکرد این فرو کارگزاران بین تعامل به را واقعیت همهی زیرا است یکسویه توضیحی چنین نمیشود. و یکسویه واقعیت ماتریالیستی-دیالکتیکی و رئالیستی دیدگاه یک از که حالی در میکاهد. است. معرفتشناسانه و هستیشناسانه مختلف سطوح دارای واقعیت نیست. ساده و سطحی ساختارهای این است. چندسویه و متضاد ساختارهای دارای که است متضاد کلیتی واقعیت ساختاریهژمونی نوع یک ایجاد باعث و گذارده اثر کارگزاران بین تعامل بر خود دیرپا این تقویت برای خود کارگزاران سطح در ضدهژمونیک و هژمونیک پروژههای که میشوند است. آن بر غلبه برای یا هژمونی نوع رابطهی و آن کارگزار-محور 41 و ساختاری جنبهی دو و هژمونی مفهوم بیشتر توضیح برای 43 دوین پت نیز و 42 تنظیممکتب ژوزف جاناتان آرای مرور با را بحث یکدیگر با دو این شفافتر آنان مفاهیم و نظرپردازیها تئوریها از استفاده با موضوع این درک تا میگیرم پی. د و ش و رابطه به را آن که است هژمونی از درک آن معنای به )agential( کارگزار-محور هژمونی مفهوم 41. فرومیکاهد. اجتماعی کنشگران بین تعامل 42. Regulation School 43. Pat Devine, The 1979s and After: The Political Economy of Inflation and The Crisis of Social Democracy, in Reading Karl Polanyi For The Twenty-First Century: Market Economy as a Political Project, ed. Ayse Bugra & Kaan Agartan 2007

132 فصل سوم: علم و ارزش گذاری ۱۲۵

133 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۲۶ فصل چهارم هژمونی.4.1. هژمونی از منظر جاناتان ژوزف و»مکتب تنظیم« ۱۲۷ هژمونی ساختاری و هژمونی کارگزار-محور ۱۳۱ پیوند میان هژمونی های ساختاری و کارگزار-محور ۱۴۴ گذار به بحث روشنفکران ۱۴۸.

134 ۱۲۷ هژمونی چهارم: فصل هژمونی 4. تنظیممکتب و ژوزف جاناتان منظر از هژمونی 4.1. بحث یک است الزم آن به مربوط مقولههای و هژمونی مفهوم شدن شفاف هرچه برای انباشترژیم مقولههای و ژوزف جاناتان نزد هژمونی مقولهی تبیین و تعریف از ترکیبی پایان در گردد. سادهتر پیچیده بحث این تا شود ارائه تنظیم مکتب از تنظیممکانیسم و دههی در حاکم تاریخی بلوک بحران توضیح پیرامون دوین پت از مثالی بیان با بحث دولت پروژهی و بود گرفته شکل )سوسیال-دمکراسی( کارگر حزب رهبری تحت که 1970 درونی مختلف نیروهای ساختن مرتبط برای آن ایدئولوژیک اتصالی عنصر نیز اصالحگر رفاه ثحب به مربوط عناصر از مختصر جمعبندی یک ارائهی به تا میکنم سعی بود بلوک این پیرامون پژوهشی کار یک که است مفید جهت آن از ژوزف نظریهی بپردازم. هژمونی موفه و الکالئو تا لنین جمله از مختلف نظریهپردازان و مارکسیستها نزد هژمونی مفهوم مارکسیستها از یک هیچ که دهد نشان میخواهد او واقع در است. داده انجام دیگران و نظام در ساختاری هژمونی وجه به آنان توجه رغم به غربی مارکسیسم نسخهی ویژه به سرمایهداری تولید شیوهی هژمونی بین تنگاتنگ رابطهی نشدند موفق هرگز سرمایهداری لنین نزد نتیجه در کنند. فرموله شایسته طور به را مدنی جامعهی عرصهی در هژمونی و است برجسته آن ساختاری وجه بهای به کارگزار-محور هژمونی وجه مثال تروتسکی و نتیجه در و است شده برده یاد از تقریبا ساختاری وجه نیز غربی مارکسیستهای نزد و

135 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۲۸ زیربنا عرصهی فتح و کردهاند دلخوش مدنی جامعهی عرصهی خیالی فتح به را خود آنان تحلیلها در اینچنینی کاستیهایی با مواجهه نگارنده نظر به سپردهاند. فراموشی به را جنبش یک در تئوریک سطح برجستگی و اهمیت بر است بازتأکیدی سیاسی مبارزات و جبرگرایی یا و )ولونتاریسم( ارادهگرایی یا اتوپیسم به آن درغلتیدن از تا رهاییبخش سیاسی کند. پیشگیری آن نظایر و فناورانه )دترمینیسم( و گرامشی نزد هژمونی مقولهی ماتریالیستی و»رئالیستی«رشد ژوزف مهم نظری دستاورد است. کارگزار-محورهژمونی و ساختاریهژمونی مفاهیم رشد راستا این در تاریخی معین شکلهای مطالعهی برای مارکسیستی میانی حد تئوریهای با تنظیم مکتب مشغول مارکسی روش با سیاسی اقتصاد نقد کردن بهروز جسوپ بیان به و سرمایهداری داده رشد را تنظیممکانیسم و انباشترژیم نامهای به مهم مقولهی دو مکتب این است. میکنم فرض 1 روبنا و زیربنا اصطالحهای با مترادف را آنها تسامح اندکی با من که است زا»رشد اصطالح پرتو در را سرمایهداری بحرانزای جهشهای و تکامل مکانیسم بتوانم تا خوبی توضیحی قدرت از مفهوم دو این دهم. توضیح بیشتر رشد«راه از بحران و بحران راه نظامهای روی کاربرد قابلیت آنها به که هستند منعطفی نسبت به مفاهیم نیز و برخوردارند بررسی که طوری به میدهد. را سرمایهداری تولید شیوهی در ناهمگون و مختلف اجتماعی سرمایهداری پیشرفتهی کشورهای به 2 فوردیستیانباشت شیوهی از تنظیم مکتب پیروان نظام با ارتباط در آنها تحول و رشد و سوم«جهان»کشورهای موضوع حتا و نمانده محدود اقتصادهای به اشارهای )با 3 پیرامونیفوردیسم عنوان تحت کار تقسیم و تولید جهانی دو این با تنظیم مکتب است. شده بحث نیز ایران( نظیر نفت بر مبتنی یا و تکمحصولی مورد کارگزار-محور و ساختاری دوگانهی هژمونیهای بر تکمیلی توضیحی میتواند مفهوم وارد تنظیم مکتب دیدگاههای بر که مهمی انتقاد به است الزم اینجا در باشد. ژوزف نظر پرداختن زیرا ندارم مارکسیستی سنت در را روبنا و زیربنا مفصل بحث به شدن وارد قصد اینجا در 1. توضیحات یافتن برای اما کند. دور نوشتار این اصلی بحث مسیر از را ما میتواند مفصل موضوع این به میدهم: ارجاع زیر کتابهای به را مخاطب مفاهیم این دربارهی مفیدی Alex Callinicos: Making History, Agency, Structures and change in Social Theory, 1987 Sean Creaven: Marxism and Realism, A materialistic application of realism in the social sciences, Fordist accumulation 3. Peripheral Fordism

136 ۱۲۹ هژمونی چهارم: فصل»بازتولیدگرایانه«رویکردی ارائهی به متهم تنظیم مکتب اندیشمندان کنم. اشاره هم شده بازتولید سیکلهای قادرند تنها فوق مفاهیم با که میشود انتقاد آنها به یعنی شدهاند. بتوان آنها مفاهیم و توضیحات با بیآنکه توضیحدهند ازلی و ابدی شکلی به را سرمایهداری از معموال که انتقادها این در میکنم تصور حال این با شد. متصور سرمایهداری برای پایانی هک نمیشود امر این به توجهی میشود عرضه چپ نحلههای ی 4»کارگر-گرا«بخش سوی همین به و دارند سروکار میانی حد تئوریهای سطح در سرمایه سازوکار با مفهوم دو این سطح به اگر دیگر بیان به میپردازند. کمتر مساله انضمامیتر و تاریخیتر سطوح به دلیل بازتولید شیوههای تنها آنها که آید نظر به چنین است ممکن نشود دقت آنان بحث تجرید مطالعهی که است این واقعیت میدهند. توضیح طبقاتی مبارزات به بیتوجه را سرمایهداری اگر طبقاتی مبارزات با پیوند در سرمایه تحرک و فناورانه تحوالت کار سازمان و روند با ضمن در نیست. ایشان مباحث اصلی محور اما میخورد چشم به آنها تحلیلهای در چه طور به مفاهیم این که میشود روشن تنظیم مکتب استفادهی مورد مفاهیم در بیشتر دقت تنظیم مکانیسم و انباشت رژیم تضادهای درون از برآمده فرصتهای و امکانات به ضمنی استراتژیهای پیروزی قابلیت درگیر نیروهای آمادگی و شرایط به توجه با که دارند اشاره بستهی مدل یک آنها معنا این به میسازند. ممکن را راست و چپ سوی از )ضد(هژمونیک افق یک و میپردازند سیستم درون بحرانهای و تضادها به بلکه نمیکنند ارائه بازتولیدگر میکنند. ترسیم را غیرغایتگرا و باز شدن روشنتر برای تنظیم مکتب مفاهیم پیرامون مقدماتی و فشرده توضیحات این از پس دوین میپردازیم. انگلیس در رفاه دولت پروژهی شکست از دوین پت تحلیل به بحث استراتژیهای و تاریخیبلوک همچون اصطالحاتی گرامشی و پوالنی کارل از الهام با نمونهای همچون میتواند چشمپوشی قدری با که گرفت کار به خود تحلیل در را هژمونیک شود. تلقی کارگزار-محور هژمونی و ساختاری هژمونی ترکیب از از درخشانی تحلیل به بیواسطه طور به بحثها این طریق از بتوانیم ما که ندارم باور من ارائه کنونی رخوت از آمدن بیرون برای جادویی راهحل یک و یافته دست خود جامعهی میتواند تئوریک سطح در بهتر توضیحی کار ابزار کسب و تحلیلی افق گسترش اما کنیم. و گذشته بررسی و حکومتی و طبقاتی ساختار ایران سیاسی اقتصاد از مناسب تحلیلهای با حاصل موجود وضعیت از مناسبتری درک یکدیگر با دو این تلفیق در تا خورده پیوند حال 4. Workerists

137 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۳۰ مبنای دارای باید رهاییبخش پروژههای شد اشاره پیشین بخش در که همانطور شود. واقعیتهای از عمیق و جامع درکی و علمی تحلیلهای از برآمده و بوده استواری نظری نباشند. ما شیرین آرزوهای و تخیلپردازیها تجلی و باشند اجتماعی چندوجهی و پیچیده که مفاهیمی باشند. جامعه واقعیت به نزدیک طور»بیرحمانه«ای به باید تحلیلها این هدف این به دستیابی سازی زمینه برای ابزاری میتوانند نیز میشوند ارائه اینجا در هب میتوان نظری چارچوبهای در شایسته و مناسب تحلیلهای ارائهی با تنها چون باشند. جزماندیشیهای برخی بود. امیدوار درازمدت استراتژیهای و رهاییبخش پروژههای رشد میشدند کشور اجتماعی شرایط از»علمی«بررسی برای بازدارنده مانعی که گذشته حدودی تا که داریم بررسیهایی به نیاز ما بدینمعنا آوردهاند. بار به ناگواری پیامدهای ام که باشد مشخص باید دلیل همین به باشند. سیاسیبیواسطهی دغدغههای از فارغ و 5 احزاب سیاست خدمت در بیواسطه که داریم نیاز»ناب«تری تئوریک رویکردهای به برای راهنمایی خط همچون بیشتر و نبوده ما سیاسی کارزارهای و اکتیویستی دغدغههای شوند. تلقی عرصهها همهی در تحولگرایانه کنشی و چپ ارگانیک روشنفکران رابطهی بررسی در ترکیبی بحث یک ارائهی راستا همین در در ارگانیک روشنفکران که جایگاهی و موقعیت از بتوانیم تا است الزم سرمایهداری با راست امکانپذیر علت تا بود خواهیم توانمند نتیجه در کنیم. حاصل کلی تصویری دارند قرار آن مورد بهتر را چپ و راست قطب دو سوی از ضدهژمونیک و هژمونیک پروژههای بودن دانشی کردن اجتماعی نوعی میشود ارائه نوشتار این ادامهی در آنچه دهیم. قرار بررسی میتواند و است شده تولید جهان مختلف سوسیالیستهای و مارکسیستها توسط که است و غیرمنعطف الگوپردازیهای بدون روششناسی ابتکارات و نظری خالقیت و ابتکار با و اوضاع تحلیل برای انطباق( و تعدیل و جرح از میزانی )با نظری ابزاری عنوان به کلیشهای عمیق رویکرد تفاوت تا است الزم بحثی چنین دیگر سوی از شود. گرفته کار به ایران شرایط )دترمینیستی( جبرباورانه و ارادهگرایانه ترتیب به رویکردهای با را مارکسیستی پیچیدهتر و اومانیستی رویکرد با را مارکسیستی عمیق رویکرد تفاوت دیگر بیان به یا دهد. نشان علمی رویکرد دارای سوسیالیستهای برای سازد. آشکار ساختارگرا رویکرد و کارگزار-محور شکل ویژه به و آن کارکرد انسانی جامعهی شکلگیری چگونگی موضوع تاریخ به مادی و رها بخشا او قصد گفت سخن پراتیک مثابه به تئوری یا تئوریکپراتیک از آلتوسر که زمانی 5. و حزبی تاکتیکهای و دغدغهها تابعیت در بیواسطه طور به را تئوری که بود روی های از تئوری کردن به: کنید نگاه باره این در میداد. قرار روز سیاستهای Alex Callinicos: Social Theory, 2007

138 ۱۳۱ هژمونی چهارم: فصل جامعه نمیتوانند که آنجا از و دارد بسیاری اهمیت سرمایهداری مدرن جامعهی مضمون و جاودانی و خودانگیحته و طبیعی نظم یک حاصل را دیگری( جامعهی هیچ )و موجود نظم و یور جامعه نظاممند مطالعهی به آن تداوم و شکلگیری زمینههای توضیح برای بدانند توضیح تحقیق موضوع خصلت با متناسب مفاهیمی طریق از را آن میکوشند و میآورند مینماید. پیچیده و دشوار معموال مارکسیستها توضیح که است دلیل همین به دهند. علمی پژوهش پلهی نخستین در آنها شد گفته حدی تا پیش بخش در که همانطور زیرا این از دارد. جدی اهمیت آنها برای اجتماعی شناخت به بخشیدن ژرفا و نمیشوند متوقف بیابد. دفاع قابل را زیر مفاهیم تعریف برای نوشتار این پافشاری نیز خواننده امیدوارم رو کارگزار-محور هژمونی و ساختاری هژمونی 4.2. کسب برای زور از پرهیز یعنی وفاق معنای به معموال را هژمونی ژوزف جاناتان نظر از یط که میکند توصیف را شیوهای معنا این به هژمونی کردهاند. درک ذهنی همگرایی کسب به قادر اجتماعی وفاق و انسجام به دستیابی پایهی بر مسلط اجتماعی گروههای آن حاکم گروه موقعیت که است این بحثی چنین استدالل میشوند. جامعه رهبری موقعیت مستلزم بلکه شود فرض مسلم چیزی و آید دست به خودبهخودی طور به که نیست چیزی اجتماعی اتحادهای و سیاسی گوناگون پروژههای پردازش راه از حاکم گروه که است آن گروه اتحاد امکان امر این یابد. دست اجتماعی گروههای دیگر حمایت و نظر جلب به هژمونی از تعریف این ژوزف نظر به میسازد. ممکن را جامعه بر آنان استیالی و حاکم پروژههای تشریح و اتحادها ایجاد چگونگی فرادست گروههای منافع گستردهی تشریح به منفعل انقالبهای همچنین و دولتی استراتژیهای تاریخی بلوکهای دوام و تکوین سیاسی این به و است اومانیستی( صرفا )یا کارگزار-محور رویکرد یک رویکرد این اما میپردازد. از متشکل فرآیندی همچون تنها را هژمونی که دلیل این به است. یکسویه رویکردی معنا و طرحها منزلهی به صرفا را هژمونی موضوع واقع در و میکند تلقی کارگزارن بین تعامل نظریهی یک به منجر امر این میکند. ارزیابی افراد و گروهها اجتماعی کارگزاران کنشهای زیرکانه نقشهی یا آگاهانه پروژهی یک هژمونی گویی تو که میشود سیاست از ماکیاولیستی بیاورید(. خاطر به را هایک بحث )مثال است اجتماعی مختلف گروههای دسیسهکارانهی و زا باید و میشود مربوط سوژهها به تنها که است موضوعی بدینمعنا هژمونی پردازش میان در رویکرد این ژوزف نظر به شود. حل گروهها و افراد بین متقابل روابط و تعامل راه این به هژمونی از خود درک و میکند تکیه گرامشی آرای به ویژه به چپ اندیشمندان

139 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۳۲ سویه چند و متناقض گرامشی که است باور این بر ژوزف میدهد. نسبت او به را معنا باسکار سوی از که میخورد چشم به او فلسفی مواضع در ایدهآلیسم رگههای و مینویسد رویکردی به پراکسیس هستیشناسی است. شده نقد پراکسیسهستیشناسی عنوان تحت دارای واقع در و میکند بررسی کارگزاران تعاملهای پرتو در را واقعیت که میشود اطالق واقعیت»»الیهبندی و»عمق«و است واقعیت هستیشناسانهی سطح از ساده تحلیل یک میگیرد. دستکم را اجتماعی مفهوم ویژه به و گرامشی تحلیلهای از بخشی ایدهآلیسم این رغم به که میافزاید ژوزف قابلیت از و است برخوردار )رئالیستی( ماتریالیستی عمیق خصلت از وی نزد هژمونی است. برخوردار بیشتری توضیحی گسترش و رشدیابندگی در است بوده نیرومند فرهنگ و روبنا مطالعات سن ت ایتالیا در که آنجا از ژوزف نظر به نزد که شکلی )به نظریه و فلسفه سیاسی اقتصاد تحلیل کمبود با هم گرامشی نزد نتیجه سیاسی- مشغلهی که میگیرد نتیجه چنین ژوزف مواجهیم. هستیم( آن شاهد مارکس برای است. شده تمام او آثار در سیاسی اقتصاد وزن کاهش بهای به گرامشی فرهنگی گرامشی اندیشهی بر که کسانی از ژوزف مشغله این تاریخی ریشههای کردن مشخص نمایندگی را پراتیک رئالیسم نوعی که است کسی ماکیاولی میراند: سخن داشتهاند تأثیر بر بسیاری تأکید پراتیک رویکرد این است. برده بهره رویکرد این از گرامشی و میکرد ماکیاولی گرامشی میکند. برجسته را سیاسی نیروی و رهبری اهمیت و دارد انسانی کنش سیاست به را چیز همه میخواهد نیز او خود میستاید. انسانی کنش بر تکیهاش خاطر به را موضوعات بر همواره او فعالیت و اندیشه تمرکز چون میکند تمجید را ماکیاولی برگرداند. ژوزف نظر به اما دهند. انجام باید سیاسی کنشگران که است سیاسی کنشهای و مشخص محدود پراکسیس هستیشناسی به را او انسانی کنش بر گرامشی زیاد تأکید باسکار نیز و نامه از نسخهای متفاوتتر و دیرتر مرتبهای در راستا این در گرامشی اندیشههای میکند. مارکسیستها»با کروچه بیان به بود. کرده طرح ماکیاولی پیشتر که است پرسشهایی. 6 است«بازگشته ایتالیا به ماکیاولی جامعه مدیریت یا جدید رهبری از نوعی گرامشی و ماکیاولی یعنی آنها دوی هر مسئلهی را کشور و کرده متحد هم با را ملت رسانده تمدن از باالتری سطح به را ایتالیا که است همانجا 6.

140 ۱۳۳ هژمونی چهارم: فصل اتحادها از جدیدی نوع که است الزم جدید رهبری این برای دهد. نجات عقبماندگی از تحقق برای که است بدیهی دهد. پیوند یکدیگر به را مردم مختلف بخشهای تا یابد توسعه برای را دو هر وفاق و زور از استفاده گرامشی است. الزم دولتی نیروی از استفاده پیوند این را ماکیاولی تأثیر است. هژمونی مقولهی به وی نگاه نوع بیانگر که میداند الزم رهبری رئالیسم به محدود ماکیاولی رئالیسم. 7 دید نیز او نزد میتوان وفاق و زور ادغام معنای به نیاز گرامشی اما میدهد قرار تأکید مورد را رهبری و دولتی قدرت کسب که است پراتیک کروچه فلسفهی به دلیل همین به داشت انسانی ارادهی و تاریخ از عمیقتری مفهوم به و فاشیسم ظهور و بورژوا نوپای طبقهی مبارزات داد. نشان توجه آن ایدهآلیسم وجود با برخوردار ویژهای اهمیت از ذهنی و فرهنگی اخالقی رهبری که بود آن گواه همه پوپولیسم را تاریخ که کرد ظهور ایتالیا در خاص ارادهگرایی نوع یک که بود شرایط این در است. تاریخ که سوبژکتیویستی درک یک میکرد ارزیابی انسان ارادهی محصول چیز هر از پیش مینگرد. آنها ایدههای و مردم کنشهای محصول همچون را او نگرش و مارکسیست یک چیز هر از پیش گرامشی ژوزف نظر به احوال این همهی با رئالیستی رویکرد یک میتوان دلیل همین به بود. دیالکتیکی و مادی رویکرد یک تاریخ به روابط از او تحلیل در و گرامشی رویکرد در کرد. ردیابی او نزد را سیاست و تاریخ به قهر اجتماعی مسلط مکانیسمهای و متخاصم طبقاتی نیروهای میان قوا توازن اجتماعی اگر ژوزف نظر به کرد. مالحظه را رئالیسم این میتوان هژمونی ویژه به و رهبری وفاق و تعلقات و منافع ایدئولوژیک مفصلبندی سیاسی استراتژی با رابطه در گرامشی مشغلهی دارای و ساختارمند واقعیتی به واقعیت از عینی مفهوم یک به بتوان را تاریخی تکامل و رشد میشود. گسترده و شده رها خود تنگ شکل از سیاسی حوزهی آنگاه داد پیوند الیهبندی در ساختارمند بستر یک درون در اجتماعی مختلف گروههای که میشود مشخص یعنی توجه با پس میکنند. عمل اجتماعی مول د مکانیسمهای و موجود پیش از پراتیکهای بطن شود. پرداخته باید چگونه و مسائل کدام به میشود مشخص که است کلی وضعیت این به گرامشی نوشتههای از فرازهایی ذکر با میکند سعی خود بحث بعدی قسمت در ژوزف کی شکلگیری و ایتالیا اتحاد ماکیاولی دغدغهی زیرا مینامد ژاکوبنیست نخستین را ماکیاولی او 7. ملت در جمعی پیوند یک ایجاد برای رهبری ا عمال بود. متمدن مشترک فرهنگ یک و واحد دولت-ملت به ماکیاولی همین برای است. خاصی استراتژیهای نیازمند پروژه این تحقق اما داشت. اهمیت او برای و جایگاه و سنگربندی الگوهای و جنگی تاکتیکهای و استراتژیها و میآورد روی جنگهنر بررسی میکند. طرح را ژنرالها خصوصیات

141 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۳۴ بلوک زیربنا-روبنا همچون مقولههایی پرتو در را هژمونی از او تحلیل رئالیستی خصلت را قول نقل این گرامشی مواضع بیشتر بررسی برای وی دهد. توضیح آن نظایر و تاریخی : 8 میآورد با ما... میدهند. تشکیل را تاریخی بلوک یک توأمان طور به روبنا و زیربنا طرف روبنا نام به ناموزون و ناهمگون ناسازگار متناقض پیچیده مجموعهی یک است. تولید اجتماعی روابط مجموعه بازتاب که هستیم هژمونی آنصورت در کنیم تلقی هژمونی معنای به را تاریخی بلوک چنانچه ژوزف نظر به در میشود. تفسیر آنها مشترک کنش و یکدیگر روی روبنا و زیربنا متقابل تأثیر معنای به : 9 میکند بیان شفافتر را خویش منظور گرامشی زیر نوشتهی از انسانها بین واقعی روابط و ساختار بازسازماندهی است مطرح اینجا آنچه است. دیگر سوی از تولید یا اقتصاد جهان و سویی رد هژمونی سازماندهی کرد: خالصه چنین میتوان را گرامشی گفتهی از ژوزف تفسیر عرصهی در و سیاسی عرصهی در جامعه توأمان سازماندهی به مربوط اجتماعی عرصهی بتواند: باید باشد داشته را هژمونی کسب توان گروهی آنکه برای یعنی است. تولیدی را خود )ضد(هژمونیک بلوک 2- کند. رهبری را فرهنگی و سیاسی اقتصادی شرایط 1- اجتماعی گروههای همچنین و اجتماعی روابط بازسازماندهی و سازماندهی وسیلهی به جامعه در موجود اجتماعی-طبقاتی بافت دل از را خود پراتیک سیاستهای 3- دهد. شکل بازتاب که هستند مختلفی اجتماعی بافتهای دارای جوامع که چرا دهد. توسعه و بپروراند آنهاست. ساختاری الیههای بافت درک را ناهمگونیها این معنای که باشد هژمونیک پروژهی یک دارای باید هژمونیک بلوک اختالفها این وجود با آنها اتحاد و ناهمگراییها این گردهمآوری برای طرحی و کند بخشیدن سامان برای تالشی روبنایی و سیاسی عرصهی در هژمونیک پروژهی باشد. داشته کارگزاران و اجتماعی مختلف گروههای این درون از بلوکهایی یا ائتالفها و اتحادها به بستر در باید اینها همهی اما هستند. خود ویژهی اهداف و منافع دارای یک هر که است همانمنبع 8. همانمنبع 9.

142 فصل چهارم: هژمونی ۱۳۵ بررسی شرایط عینی کشور انجام شود تا بدانیم کدام شرایط منجر به رشد این گروهها و منافع مختلف آنها شده است کدامیک با بلوک تاریخی حاکم نزدیکی بیشتری دارند کدامیک از آن حمایت میکنند و کدامیک با آن تضاد دارند کدامیک با طبقهی کارگر کم و بیش دارایمنافع همسو هستند و میتوانند در یک بلوک تاریخی بدیل وارد شوند. همهی اینها با یک تحلیل عینی و مشخص از شرایط جامعهای معین حاصل میشود. به همین دلیل است که گرامشی مینویسد : 10 همیشه تاریخ را نمیتوان در پیوند با کنشهای گروههای خاص و سازماندهی آنها درک کرد بلکه پیوند و روابط این گروهها با روندها و شرایط اجتماعی تاریخی نیز مهم است. طبق تفسیرهای رئالیستی ژوزف از گرامشی اینک میتوان گفت که هژمونی بنا به نظر گرامشی وحدت زیربنا و روبناست. بلوک تاریخی همان حلقهی اتصالی است که این دو را به یکدیگر وصل میکند. در جامعهی بورژوایی موفقیت بلوکهای تاریخی رقیب معموال با دریافتن پیامهای زیربنا و یا آنچه که مکتب تنظیم به آن»رژیم انباشت«نام داده است گره خورده است. در پی دریافت این پیامها نهادهای تنظیمی همواره دچار تغییر و تحول میشوند تا کار انباشت سرمایه از سویی آسان و تسریع شود و از سوی دیگر حرکت و مکانیسمهای آن دوباره کنترل شود. این امر به معنای آن نیست که مکانیسمهای تنظیم کارکردی از رژیم انباشت و قابل فروکاستن به آن هستند. مکانیسم تنظیم با میانجیهایی به رژیم انباشت وصل میشود و قوانین حرکت درونی سرمایه به طور بیواسطه در مکانیسم تنظیم ترجمان خود را نمییابند. مکانیسم تنظیم خود همچون رژیم انباشت محصول درگیریها و کشاکشهای فراوانی بین پروژههای هژمونیک مختلف و نیروهای طبقاتی و سیاسی متخاصم است تا سرانجام یکی پیروز میشود. در نتیجه بررسی هژمونی )در وجه ساختاری آن( عبارت است از بررسی»قوانین عینی» رشد و تکامل و همچنین تغییر و تحوالت سرمایهداری در ارتباط با مکانیسمهای تنظیمی که حرکت آن را آسان و تسریع میکنند یا به تدریج به مانعی بازدارنده در برابر آن بدل میگردند. اما حاصل این بررسی نباید به عینیتگرایی )ابژکتیویسم( و یا بیتوجهی به کنشگران اجتماعی و طبقاتی گروههای انسانی منجر شود. یوآخیم هیرش بر این باور است که رژیم انباشت و مکانیسم تنظیم مفاهیمی برای درک ساختار جامعهی سرمایهداری و پروسههای تحول آن و رابطهی میان 10. همانمنبع

143 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۳۶ بحرانهای هستند. دیگر سوی از ساختار و انسانی کنش میان و سویی از اقتصاد و سیاست انباشت رژیمهای در تحول ایجاد مکانیسم دو طبقاتی نبردهای و سرمایهداری درونزای. هستند شیوههای ارزشاضافی تولید مشخص شیوههای از است عبارت انباشت رژیم فناوری غیرسرمایهدارانه و سرمایهدارانه تولید شیوههای رابطهی ارزشافزایی رابطهی سرمایه گسترش مصرفی هنجارهای کار نیروی بازتولید اشکال تولیدی 11 جهانی. بازار و ملی اقتصاد رابطهی و اقتصاد عرصهی بخشهای در را خود معین اشکال تاریخی انباشت رژیم هر هیرش همچنین و تنظیم مکتب نظر به نیا میکند. تحمیل سرمایهداری جهان کل به عمل در و معین جامعهای به حوزهها این آنها دیگر بیانی به نیستند. تصادفی اما متفاوتند ملی و تاریخی طور به انباشت رژیمهای نبردهای عرصهی زورآزماییهای خاص شرایط توسط نیز و انباشت عام قوانین توسط میشوند. تعیین معین جامعهی یک در طبقاتی یک در هم و باشد عملی هم بتواند انباشت استراتژی یک آنکه برای هیرش نظر به راهبردهای از میزانی به باشد برخوردار پایدار کمابیش ثباتی از معین زمانی محدودهی استراتژی دیگر بیان به دارد. نیاز تنظیم مکانیسم همان یا ایدئولوژیک و سیاسی اجتماعی مکانیسم یک خالصه و تفکر شیوههای عادتها اجتماعی رفتارهای هیأت در باید انباشت بدین شود. بستهبندی کنند تضمین را آن انسجام و انباشت روند ثبات که راهبردی تنظیم سازش نوعی به دیگر سوی از رقیب مختلف سرمایههای و سویی از کار و سرمایه ترتیب بازتولید شدهی نهادینه اشکال به تنظیم مکانیسم نتیجه در میشوند. وادار متقابل همکاری و نآ نظایر و مسلط ایدئولوژیهای و دولتی دستگاههای طبقاتی تنشهای و سرمایهداری نیستند. استنتاج قابل انباشت استراتژی از صرفا که میدهد ارجاع تدریجی انطباقیابی و قدیمی نوع درون از جدید تنظیم مکانیسم یک رشد چگونگی اما و اجتماعی شدید تنشهای درون از و نیست سادهای موضوع جدید انباشت رژیم با آن تنظیم مکتب طرفداران نظر به برمیآورد. سر ضدهژمونیک و هژمونیک پروژههای رقابت نبردهای مستلزم همیشه آن با مرتبط هژمونیک ساختار یک و انباشت رژیم یک تحمیل 11. Post-Fordism and Social Form: a Marxist debate on the Post-Fordist state, edited by Werner Bonefeld & John Holloway, 1991

144 فصل چهارم: هژمونی ۱۳۷ بس پیچیدهی تئوریک سیاسی فرهنگی ایدئولوژیک و نیز ستیزهای وسیع در ساحت اقتصادی است نتیجهی نهایی همیشه محصول یک مرحلهی طوالنی تکامل سرمایهداری است. بحرانهای سرمایهداری تغییر الگوی رژیم انباشت را ضروری میکنند که»در این جا به معنای مارکسی گرایش نزولی نرخ سود است«. 12 از نظر هیرش قانون گرایش نزولی نرخ سود 13 به معنای ساده این است که دینامیک انباشت سرمایه درون چارچوب معین یک رژیم انباشت دیر یا زود در کشاکش و تضاد با اشکال راهبردی و تنظیمهای قانونی سیاسی و حقوقی و نهادی قرار میگیرد. از این رو هر دوی آنان )یعنی هم رژیم انباشت و هم شیوهی راهبردی( باید به خاطر بقای دینامیک درونزای سرمایه دچار دگردیسی شوند. چنین است که در کشورهای سرمایهداری پیشرفتهی غربی )حتا برخی کشورهای شرقی همچون ایران( 14 این وضعیت منجر به بروز یک نیاز برای»نوسازی اجتماعی«یا پروژههای مدرنیزاسیون اجتماعی میشود. طرح پروژههای نوسازی اجتماعی یا مدرنیزاسیون از سوی نمایندگان تئوریک و سیاسی طبقات مختلف اجتماعی و به ویژه دو طبقهی اصلی سرمایهدار و کارگر منجر به ایجاد یک»بلوک تاریخی«میشود. یعنی گرد هم آمدن و نزدیکی آن طبقات و نیروهای اجتماعی که به دلیل یک پروژهی هژمونیک دارای منافع تاریخی به نسبت همگنی هستند که از سوی یک گروه یا حزب معین بر همهی آنها ا عمال هژمونی میشود. این نیروی هژمونیک با توجه به تغییرات ساختاری جامعه سرمایهداری خود نیز دستخوش تغییر و تحول میشود. مثال زمانی زمینداران نیروی غالب هژمونیک در بلوک تاریخی سرمایه و متحدین آن بودند زمانی سرمایهی صنعتی این جایگاه را داشت که سپس جای خود را به سرمایه مالی داد. ا عمال هژمونی بر نیروهای موجود در یک بلوک تاریخی معموال مبتنی بر همیاری و مصالحهی آشتیجویانه است. گروه هژمونیک منافع 12. همان منبع 13. همان منبع. پیرامون همین موضوع نگاه کنید به بحث ارزندهی تونی اسمیت در فصل پنجم کتاب جهانیسازی. اسمیت در این فصل هستی سرمایه را از دیدگاه مارکسی در سطح عالی تجرید نظاممند به بحث میگذارد و مفاهیم مختلف و از جمله گرایش نزولی نرخ سود را به خوبی شرح میدهد. 14. نگاه کنید به اثر زیر تالیف فرهاد نعمانی و سهراب بهداد: Farhad Nomani And Sohrab Behdad: Class And Labour In Iran: Did the Revolution matter?, 2006 آنها وضعیت انباشت سرمایه در ایران را دورهبندی میکنند و فشارهای ساختاری انباشت را از عوامل تعیینکننده برای تغییر سیاستهای دولتی در کشور میدانند که بیشتر به سمت باز گذاردن دست سرمایههای خصوصی پیش میرود.

145 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۳۸ از برخی میکند. اعطا زیادی امتیازهای آنها به و میدهد پوشش خود منافع در نیز را آنها پیشبرد برای جدید دولت یک از میتوانند تاریخی بلوک این در موجود سیاسی نیروهای حمایت مثال باشند. داشته حضور دولت در بیآنکه کنند حمایت هژمونیک سیاستهای دولت در حضور با توأم اروپا در راستگرا دولتهای از )راسیستی( نژادپرست احزاب نقش و دولت سیاستهای تنظیم در آنها محدود خواستههای و نظریهها معموال اما نیست نظام نوسان با نیز بلوک این نیروهای نیست. چشمپوشی قابل وجه هیچ به سرکوبگرانهاش دهقانان یا سنتی خردهبورژوازی وزن مثال میشوند. تحول و تغییر دستخوش سرمایهداری و اقتصادی عرصهی در آنها فرادستی دلیل به سرمایهداری خاص جناحهای فرادستی یا بلوکهای که است این است مسلم آنچه اما میشوند تحوالتی دستخوش همه سیاسی هستند. اجتماعی نظم مختلف انواع نمایندهی رقیب تاریخی زیربنا که مییابند خطیری اهمیت زمانی ویژه به ضدهژمونیک و هژمونیک پروژههای نمایان تنظیم( مکانیسم و انباشت )رژیم روبنا و زیربنا بین تنش و است بحران دستخوش قادر معموال است قدرت در که معینی تاریخی بلوک میشود. نواخته خطر زنگ و شده است. ندیده تدارک آن مهار برای نیز سیاستهایی و نیست تغییرها این با خود انطباق به کارگزار- هژمونی و تولید شیوهی خاص نیازهای ساختاری هژمونی بین شکاف اینجا در شفاف کامال وفاق و آگاهی دادن شکل و سیاسی و مدنی جامعهی بر هژمونی اعمال محور میگردد. زیربنا حمایتگر و بازتولیدگر نهادهای که است این زیربنا و روبنا بین تضاد درک معنای قدیمی انباشت فرسودهی رژیم بازتولید و بازسازی حفظ به قادر دیگر انباشت رژیم یا این در نیستند. هم تکوین حال در جدید انباشت رژیم نیازهای پاسخگوی ضمن در نیستند زیربنا حرکت مبهم و»خود-پو«خصلت علت به معموال )که حاکم تاریخی بلوک راستا و سیاسی رژیم اجتماعی نهادهای زبان به را تضادها این تا میکند تالش میشود( غافلگیر درآورد. کنترل تحت را آنها همزمان و کند ترجمه ایدئولوژیک دستگاه و حقوقی باید بلکه شود فروکاسته اجتماعی گروههای بین رابطهی به نباید تاریخی بلوک ترتیب این به یک پیروزی شود. ارزیابی زیرین اجتماعی شرایط و اجتماعی گروههای بین رابطهی همچون بخشیده مادیت قدرت و موفقیت با را پیامها این که میافتد اتفاق زمانی هژمونیک پروژهی تفاوتی نیز ضدهژمونیک و هژمونیک پروژههای بین بتوان شاید معنا این به کند. کنترل و ساختارهای بازتولید راستای در حرکت معنای به معموال هژمونیک پروژههای شد. قائل در ضدهژمونیک پروژههای که حالی در ناهمسانیهاست این بر غلبه و کنترل و اصلی

146 ۱۳۹ هژمونی چهارم: فصل تحول و تغییر برای بحرانی وضعیت در موجود قابلیتهای و تضادها این از استفاده جهت موجودند نظم تداوم خواهان که نیروهایی معنا این به است. اصلی و زیربنایی ساختارهای زندگی شیوهی و تفکر عادتها اخالق و اجتماعی نهادهای مدرنیزاسیون و نوسازی به دوام طبقاتی نظم و بگذرد سالمت به نیز جدید بحران از جامعه تا میاندیشند اجتماعی اجتماعی نوسازی از بیش چیزی معموال سوسیالدمکراسی سیاستهای میان این در یابد. تغییر و اصالح فکر به حال عین در آنها چون است جدید انباشت رژیم تثبیت جهت در و است بازتولیدگرانه معموال ایشان هژمونیک پروژههای اما هستند. نیز جدیتر تحوالت و و تغییر پی در که هست نیز دومی گروه اما میکنند. عمل انباشت رژیم چارچوب درون در برآمده امکانات و فرصتها از بهرهبرداری خواهان و بوده موجود نظم در رادیکال تحوالت جامعهی در زیربنا»»خود-پویی پایدارتر و موثرتر کنترل یک نفع به بحرانی وضعیت از عرصههای همهی در رادیکال دمکراسی بر مبتنی نظم یک سوی به گذار و سرمایهداری کرده عمل کمتوان و ضعیف بسیار اروپا در دوم گروه بیشماری دالیل به است. زندگی نمیگنجد. نوشتار این در آن بررسی و بحث که است همانطور سرمایهداری تولید شیوهی تحوالت و قوانین که است این»خود-پویی«از منظور کارگزاران غافلگیری موجب معموال و کرده عمل ما پشت پس میگوید مارکس که پهنهی از سیاسی عرصهی جدایی علت به غافلگیری این میشوند. حکومتی و سیاسی است. تولیدی نظام این درونماندگار تضادهای و تولیدی-اقتصادی است مدرنیزاسیون و بازسازی هژمونیک پروژههای حامل یا مدافع که را اول گروه میتوان و انفعالی انقالب یک خواهان که کرد تلقی محافظهکارانه کنش و بازتولیدگر آگاهی دارای را است ضدهژمونیک پروژههای حامل که را دوم گروه هستند. موجود نظم در توازن ایجاد و سیاسی بیشتری میزان به را آنها کنش و گرفت نظر در 15 تحولگرا آگاهی دارای میتوان اینجا در»سیاسی«صفت کرد. تلقی رهاییبخش و فعال انقالب یک بر مبتنی را آنها پروژهی دیگری نوع پیریزی آن هدف که است بابرنامه و هدفمند کارگزار-محوری نوعی معنای به رادیکال دگرگونی معنای به نیز رهاییبخش و انقالبی صفت است. روبنا و زیربنا وحدت از از آگاهانه و مؤثر پیشگیری معنای به نوین وحدت این است. شده نهادینه دمکراسی و است. آن دمکراتیک مهار و زیربنا»»خودپویی 15. Transformative

147 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۴۰ است تاریخی بلوک در بحران یک واقع در هژمونیک بحران یک شد بیان آنچه به توجه با اتصالی حلقه آن فروپاشی و روبنا تنظیم مکانیسمهای و زیربنا ساختارهای بین گسست یک انگلستان در رفاه دولت بحران دوین پت مثال بود. کرده وصل همدیگر به را دو آن که است جنگ از پس تاریخی بلوک میکند. توصیف هژمونیک بحران یک همچون را 1970 دههی این )ترکیب داشت قرار سوسیالدمکراسی ایدئولوژیک نفوذ و سیطره زیر که دوم جهانی کمونیست احزاب کارگری اتحادیههای دمکرات سوسیال احزاب شامل تاریخی بلوک نشانههای دریافت و درک به قادر بود( مختلف میانی نیروهای نیز و سوسیالیست و برابر در ضدهژمونیک آگاهی بسیج و رادیکال بدیل یک ارائهی و طرح و ساختاری بحران انفعالی انقالب شد. خواهد اشاره آن به ادامه در که نشد بحران از خروج برای نئولیبرالیسم دولت و حاکم تاریخی بلوک پایههای به مؤثر یورشی هایک اندیشههای از الهام با تاچریسم با انطباق در روبنا بازتولیدگرانهی دادن سازمان برای آگاهانه و گسترده تالشی و رفاه اجتماعی نوسازی جامعه بازسازماندهی انفعالی انقالب معنا این به بود. ساختاری تحولهای مدرنیزاسیون پروژهی روبناست. و زیربنا کردن نزدیک برای مدرنیزاسیون پروژهی یک یا هرجومرج یا رادیکال تحوالت سوی به دارد امکان که است تغییرهایی هدایت معنای به و تغییر تا میکنند تالش جدید تاریخی بلوک و هژمونیک پروژهی بگرایند. فروپاشی و هدایتکنند. و مهار کنترل را اقتصادی ساختار تحوالت هژمونی و ساختاری هژمونی منزلهی به را هژمونی از ژوزف دوگانهی مفهوم میتوان اینک پذیرفته معموال میشود یادآور ژوزف که همانطور دوم نوع کرد. بیان کارگزار-محور سیاسی کارگزاران سازماندهی کارگزار-محور هژمونی مشغلهی است. رایجتر و شدهتر منافع تحقق و ایدهها کردن عملی برای پایدار وفاق به دستیابی و معین پروژههای پیرامون یا بازتولید فرآیند با پروژه آن تقارن معنای به ساختاری معنای در هژمونی اما آنهاست. زیرا است خود-پویی نوعی دارای ساختاری هژمونی است. اجتماعی ساختارهای دگرگونی 16 اصلی ساختارهای که گفت میتوان اجتماعی واقعیت هستیشناسانهی سطح به توجه با آنها بهعکس نمیشوند. بحران دستخوش روز هر و نشده متحول روز هر جامعه یک در پیچیده اجتماعی»روابط همان ساختاریاشکال که گفت مجرد طور به میتوان میگوید: آگلیتا 16. شیوههای آنها هستند«. طبقاتی مبارزهی تاریخی محصول که شدهاند داده سازمان نهادها در که هستند انباشت قانون روی یک هر و هستند تاریخی مشخص دورهی به مربوط که تولیدیاند روابط معین حیات اجتماعی روابط بازتولید تداوم در خالقگسستهایی واقع در بحرانها دارند. تأثیر خاصی حوزهی در و کلی وحدت به واقع در تنظیم مکانیزم میشوند. جدیدی اشکال در آنها بازسازی به منجر که هستند به: شود نگاه میدهد. ارجاع اجتماعی پیچیدهی نظام یک درچارچوب معین ساختاری اشکال مفصلبندی Regulation Theory and the crisis of Capitalism, vol. 1, Edited by Bob Jessop 2001

148 ۱۴۱ هژمونی چهارم: فصل ساختارهای کارگزاران بین تعامل از ناشی که برخوردارند درازمدت نسبی ثبات یک از طور به که است چیزی اصوال جامعه یک در تولیدی اصلی روابط بازتولید است. موجود میافتد. اتفاق کارگزاران هدفمند و انگیزهمند کنشهای وسیله به ناآگاهانه و خودبهخودی کارگزارانی است. واقعیت متناقض خصلت علت به میرسد نظر به متناقض جمله این اگر میبرند یورش فروشگاهها به خرید منظور به نو سال جشن برای آگاهانه سال هر مثال که میکنند چه میدانند که هستند سیاسی( معنای به )نه هدفمند و آگاه کارگزارانی واقع در تقدیم هدایایی خود آشنای و دوست و خانواده به میخواهند و دارند خاصی برنامهریزی و سرمایهداری تولیدی روابط یا ساختارها بازتولید کنشها این ناخواستهی پیامد اما کنند. و انگیزهمند و آگاهانه کنشهای وسیلهی به ناآگاهانه و خودبهخودی بازتولید پس است. میگیرد. انجام هدف دارای دورانهایی در تنها و هستیم بازتولیدگر کارگزارانی زندگی اوقات بیشتر در ما همهی رهاییبخش و رادیکال تحوالت پیگیری معنای به سیاسی کنش امکان که است خاص بازتولید که معنا بدین هستیم مواجه خودبهخودیگری نوعی با ما اینجا در میشود. ممکن پیشبینی و ناخواسته حاصل یا میافتند اتفاق خودبهخودی اساسا اجتماعی ساختارهای فرادستی و هژمونی دارای ساختارها این ترتیب این به هستند. اجتماعی فعالیتهای ناشدهی زیربنا که رونق دوران در گفت میتوان نیست. ساده امری آنها چالش و هستند تاریخی تضمین به نیازی میپردازند متقابل کنش به یکدیگر با جدی کشاکش بدون روبنا و ساختارها بازتولید تا نیست هژمونیک یا مدرنیزاسیون پروژههای راه از ساختاری هژمونی در عمومی وفاق و همکاری کسب یا اقتدار و قهر اعمال با اجتماعی مولد مکانیسمهای و بلوک هژمونی دلیل همین به شود. تضمین ایدئولوژیک شدید نبردهای و سیاسی عرصهی ویژه به و بحرانها هنگام در اما نیست. مشاهده قابل چندان عادی مواقع در حاکم تاریخی )ضد( نتیجه در است. مشاهده قابل امر این رقیب و ضدهژمونیک پروژههای شدن طرح با آن طی که است طبقاتی سیاسی مبارزهی از فرازی کلمه درست معنای به سیاسی هژمونی انجام آگاهانه طور به جنبشی( و حزبی )طبقاتی کارگزار و ساختار بین متقابل روابط و تعامل میگیرد. و هژمونیک مبارزات زیرا است اومانیستی کمابیش رویکرد یک کارگزار-محور رویکرد پس فرادستی و میکند محدود یکدیگر با انسانی گروههای تعاملهای سطح به را ضدهژمونیک رویکرد این مقابل در نیز رویکردی اما میگیرد. نادیده را اجتماعی ساختارهای هژمونی رویکرد یک معنا این به و میبیند اجتماعی ساختارهای انعکاس تنها را هژمونی که هست

149 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۴۲. 17 میکاهد«فرو آنها شخصیتیابی و ساختارها»حامالن به را کارگزاران که ساختارگراست به قادر تئوریک مناسب ابزار بدون و اجتماعی هستیشناسی انکار با اومانیستی رویکرد نمیتواند نیز و نیست ضدهژمونیک و هژمونیک مختلف پروژههای پیروزی و شکست توضیح به است. مناسب کنشگری برای پیشین یا پسین لحظهی نه و لحظه این چرا دهد توضیح درک یا و است ناتوان سیاسی هژمونی تاریخی و مادی دالیل توضیح و درک از معنا این رویکردهای با جریانهایی و افراد درحالیکه گفت میتوان تعبیری به دارد. آن از مبهمی رهبری آنها که مبارزاتی در تودهها شرکت عدم از اغلب کارگزار-محور یا اومانیستی معموال نیز ساختارگرا رویکرد با جریاناتی و افراد میشوند سرخورده و غافلگیر میکنند غافلگیر مردم تودهی و کارگزاران آمدن میدان به و -اجتماعی سیاسی تحوالت وقوع از میدهند. دست از را تودههاخودانگیختگی با خود هماهنگی توان نتیجه در و میشوند برآیند فقط )ضد(هژمونیک پراتیکهای و مبارزات پروژهها که افزود باید بحث این از پس کارگزاران هدفمند برنامههای و آگاهانه درک مستلزم بلکه نبوده ساختاری پروسههای معنا این در ضدهژمونی یا هژمونی هستند. نیز پروسهها این در فعال طبقاتی و گروهی )ضد( یعنی است. موجود نظم تحول یا رشد دفاع به مرتبط سیاسی آگاهانهی فعالیت کارگزاران از گروه یک اهداف و نظریهها بر مبتنی پراکسیسی کلمه واقعی معنای به هژمونی اینکه وجود با است. زیرین ساختارهای بازتولید و بازسازی یا تحول و تغییر با پیوند در مادی علت تحقیق و توضیح به توجه با میتوان زیادی حدود تا را )ضد(هژمونیک پروژههای توضیح برای بررسی این اما کرد بررسی ساختاری( هژمونی و اجتماعی اصلی )ساختارهای وجود با و دارند را خود خاص پویایی مبارزات و پروژهها این زیرا نیست کافی آنها کامل و نیروها و ویژگیها دارای و نیستند آن به تقلیل قابل ساختاری هژمونی به خود وابستگی از پروژهها این دیگر سوی از. 18 است بررسی خور در که هستند خود خاص مکانیسمهای هک محدودیتهایی از نمیتوانند نتیجه در و برآمدهاند زیرین هژمونیک ساختارهای درون سو بدین بلشویکی انقالب هنگام از که میشود گفته مثال کنند. فرار هست راهشان سر بر داده نشان ۱۹۱۷ انقالب با زیرا نیست کار دستور در دومرحلهای انقالبهای طرح دیگر کرد. غلبه یکباره به مرحله دو هر بر میتوان مناسب شرایط در موفق طرح یک با که شد دوم انقالب در و یافتند توفیق اول انقالب در تنها بلشویکها که است داده نشان تاریخ اما سال در کالینیکوس اثر نیز و ژوزف اثر به شود نگاه Louis Althusser: For Marx, 1977

150 فصل چهارم: هژمونی ۱۴۳ در واقع شکست خوردند. زیرا محدودیتهای ساختاری پیش پای خود یا هژمونی ساختاری را جدی نگرفته بودند. به جز آن بلشویکها دارای یک پروژهی هژمونیک برای دورهی پسا-انقالبی نبودند. شاید پرولتاریا در یک نظام دیکتاتوری تا مدتی به نوعی وحدت مکانیکی دست یابد اما مسلم است که در درازمدت به نیروی هژمونیک جامعهی مدنی تبدیل نخواهد شد تا بتواند با اعمال هژمونی به هم پیوستن زیربنا و روبنا را به شکل نوینی پیش ببرد. به این معنا بررسی عمیق ساختارها و موانع پیش رو و نیز داشتن یک پروژه برای حرکتی آهستهتر اما قطعی و رو به جلو به منظور غلبه بر هژمونی ساختاری سرمایهداری مهم است. منظور از طرح بحث هژمونی و تالش برای فراهمسازی یک چارچوب نظری مفهومی برای آن این بوده است که از هر دو موضع ارادهگرایی و جبرگرایی در سیاست و یا توجیه آنها فاصله گرفته و در مقابل رویکردی دیالکتیکی مبتنی بر روابط درونی بین زیربنا و روبنا را برجسته کنیم. برای این کار از الگوی نظری ژوزف بهره گرفتیم تا مفاهیم هژمونی ساختاری و هژمونی کارگزار-محور و رابطهی بین آنها را بررسی کنیم. در همین راستا همچنین از الگوی نظری مکتب تنظیم استفاده کردیم و با یکسان گرفتن مفاهیم رژیم انباشت و مکانیسم تنظیم با مفاهیم کالسیک زیربنا و روبنا کوشیدیم پیچیدگی ارتباط میان ساحتهای زیربنا و روبنا و نیز ارتباط هژمونی ساختاری و هژمونی کارگزار-محور را به وسیلهی مفاهیمی همچون پروژههای هژمونیک و ضدهژمونیک و نیز بلوک تاریخی توضیح دهیم. اینک برای شفاف شدن بیشتر بحث نظرات پت دوین 19 را بررسی میکنم تا نحوهی به کارگیری این مفاهیم در تحلیل یک اوضاع مشخص و انضمامی را نیز دریابیم پیوند میان هژمونیهای ساختاری و کارگزار-محور از نظر دوین فاجعهی عصر کنونی آنجاست که نئولیبرالیسم در حال تبدیل شدن به عقل متعارف زمان است 20 و چپ تاکنون قادر نبوده است از انفعال و رخوت ناشی از شکست سیاسی و فرهنگی سنگین خود در دههی 1970 و سپس تعمیق آن در دههی 1980 بیرون 19. Pat Devine, The 1979s and After: The Political Economy of Inflation and The Crisis of Social Democracy, in Reading Karl Polanyi For The Twenty-First Century: Market Economy as a Political Project, ed. Ayse Bugra & Kaan Agartan اگر چه به نظر میرسد که بحران حاد و کمسابقهی کنونی سرمایهداری جهانی فرصت مناسبی برای تغییر عقل متعارف بدست داده باشد اما بهرهبرداری از این فرصت عینی در هر حال مشروط به میزان آمادگی چپ و نیروهای تحولخواه دموکراتیک است.

151 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۴۴ کارگر طبقه و اجتماعی جنبشهای با ضدهژمونیک پروژههای شکل در نو از باز و آمده مینویسد: دوین بیابد. پیوند حامل مثابه به را خود تاریخی نقش آن در چپ که است دههای 1970 دههی که نقشی باخت حریف به را بازی و داد دست از ترقی و پیشرفت آزادی اصلی راست دهه این در بود. کرده بازی فرانسه انقالب هنگام از غرور با را آن چپ و ضروری تحوالت و تغییر جهتدهی به و بخشید استقرار را خود هژمونی نو شرایط درک برای 1970 دههی درک دلیل همین به پرداخت. جامعه مدیریت از عبور برای آن مطالعهی و شناخت دلیل همین به و است مهم بسیار کنونی بهسزایی اهمیت است شده تبدیل ما عصر متعارف عقل به که نئولیبرالیسم دارد. جنگ از پس تاریخی بلوک غفلت و دههی 1970 افسارگسیختهی تور م به راستا این در او و تورم برای رادیکال حل راه یک یافتن و بحران نشانههای دریافت و درک برای دوم جهانی به منجر که تاچریستی نوی راست پیروزی نتیجه در و اقتصادی دمکراسی مرحلهی به عبور پس وفاق اجتماعی نیروهای معرف که بلوکی میکند. اشاره شد قبلی تاریخی بلوک نابودی آرای دوین است. شده گرفته الهام گرامشی و پوالنی آرای از دوین تحلیلهای بود از منجر سرمایهداری نظام گذاشتن آزاد بود معتقد او که میکند طرح جهت این به را پوالنی به منجر 19 قرن در که حرکتی میشود. سرمایهداری خود و طبیعت کار نیروی ویرانی به سرمایهداری خود حیات شرایط خود ادامهی در شد آزاد بازار بر مبتنی اقتصاد آفرینش جامعه آن طی که شد اجتماعی ضدحرکت یک به منجر نتیجه در و گرفت چالش به را طرح سبب این به را گرامشی آرای دوین برخاست. خود از دفاع به رفاه دولت شکل در مقطع هر در سرمایه هژمونی پیشرفته کشورهای در که بود نظر این بر گرامشی که میکند اجتماعی تعیینکنندهی و اصلی نیروهای بین موجود وفاق و قهر توازن به وابسته تاریخی بلوک آن رایج متعارف عقل و ایدئولوژی یک که است سازمانیافته تاریخی بلوک یک در زا پس سوسیالدمکرات رفاه دولتهای دوین نظر به میپیوندد. یکدیگر به را عناصرش و ضدحرکت این اوج نقطه میتوان را آن همبستهی ویژهی تاریخی بلوک و دوم جهانی جنگ اساس بر که بود بلوک این وحدتبخش نیروی نیز رفاه دولت ایدئولوژی دانست. پوالنی کنترل دوین نظر به بود. شده تحمیل سرمایه بر بینالمللی شرایط و طبقاتی نیروهای توازن فروپاشی و سیستم در ارگانیک بحران موجب بلوک این سوی از سرمایه حرکت قوانین و نیفتاد اتفاق سادگی به دوین نظر به بلوک این فروپاشی شد. پساجنگ تاریخی بلوک

152 ۱۴۵ هژمونی چهارم: فصل دهه یک نزدیک نبود. ناگهانی پدیدهای نیز تازه بلوک یک شکلگیری ترتیب همین به موجود تاریخی بلوک توانایی عدم تا بود جریان در ایدئولوژیک و سیاسی شدید کشاکش بود اینجا مشکل گردد. شفاف ساختاری فشارهای به پاسخگویی و تورم مشکل حل برای اما بودند بهتر و بیشتر خدمات ارائهی و دولتی هزینههای افزایش خواهان کارگران که و بهتر زیرساختهای خواهان نیز سرمایهداران نبودند. بیشتر مالیات پرداخت به حاضر تورم علت دوین نظر به باشند. پذیرا را آن بیشتر هزینههای بیآنکه بودند اقتصادی قوی تقسیم سر بر کار و سرمایه بین نبرد از پیامدی خودش نقدینگی رشد یعنی دههی 1970 شرایط در وضعیت این در بود. کامل اشتغال سیاست سر بر نیز و تولید برونداد توزیع و دمکراسی جهت در حرکت یکی کرد: رشد پسا-سوسیالدمکراتیک بدیل دو 1973 بحران نئولیبرالیسم سمت به گذار دیگری و میکرد تبلیغ را سوسیالیسم سمت به گذار و اقتصادی ایجاد منظور به رادیکال بدیل داشت. خود کار دستور در را عقب به تاریخ بازگرداندن و موجود تورم که داشت تأیید امر این بر و کرد رشد 1970 دههی در اقتصادی دمکراسی نمیتوان قدرتشان علت به که است گروههایی و طبقات بین درآمد توزیع دعوای نتیجهی همچنین رادیکال چپ شد. برونداد از بیشتر سهم مطالبهی کشیدن پیش در آنها مانع گروهها دیگر منافع گرفتن نادیده قیمت به آنها سوی از مطالبه این طرح که میداد هشدار هستند. قدرتی چنین فاقد که میشود تمام طبقات و افزایش انطباق برای سرمایه خواست به کارگران اگر که بود نظر این بر رادیکال استراتژی و درآمد توزیع سر بر 1- باید: مقابل در دهند تن بهرهوری رشد با واقعی دستمزدهای باشد. حرکت نقطه نمیتواند کنونی توزیع چون شود حاصل توافق سرمایه و کار بین سود تصمیمهای در باید کار است وابسته بهرهوری افزایش به دستمزدها افزایش که آنجا از 2- استراتژی میگوید دوین کند. شرکت نوآوری و سرمایهگذاری بهرهوری نرخ به مربوط جناح بین نامیمون وحدت یک همچنین بلکه شد روبرو سرمایه مقابلهی با تنها نه رادیکال منسوخ کارگر-گرایی در هنوز که چپی و سویی از اتحادیهها و )کارگر( حاکم حزب راست خود نفوذ از کارگر حزب هواداران و کمونیست حزب گرفت. شکل میزد جا در 21 اقتصادی مذاکرهی میز به را ستیزهجویی و تنش موضوع هم باز و کردند استفاده کارگران میان در میکردند طرح رادیکالها که درآمدی سیاستهای با و دادند تقلیل دستمزدها افزایش افزایشی با 1975 تابستان در که بود تورم افزایش وضع این نتیجهی دادند. نشان مخالفت 21. Labourism

153 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۴۶ طرح 1970 دههی چپ مشکل عنوان به دوین که دیگری موضوع شد. روبرو درصدی 25 اتحادیهی نام تحت امروز که است چیزی آن برابر در آنان مخالف موضع و بدبینی میکند فکر ملی چارچوب در هنوز آن سیاسی نمایندگان و کارگر طبقهی میشود. شناخته اروپا آن سیاسی نمایندگان و سرمایه جدید وضعیت عمیق تحلیل و درک به قادر و میکردند مینامد. 23 رزمندهخاصگرایی را آن 22 هاروی دیوید که است چیزی همان این نبودند. سطح در آن تحرک و سرمایه برخالف آن سیاسی نمایندگان و کارگر طبقه که آنجا از یعنی نبودند قادر لذا )کردهاند( بودند کرده خو خاصمنافع و»محلیگرایی«نوعی به جهانی سن ت درگیر چون و بروند. فرا هژمونیک طبقهی یا هژمونیک نیروی یک سطح به )نیستند( انداخته دور به را قدیمی تفکر و کهنه روابط )نیستند( نبودند قادر )هستند( بودند عادت و مدیریت آنها دغدغهی ترتیب این به کنند. رفتار آن مطابق و بپذیرند را جدید شرایط و تأمین و آن کم ی بهبود و موجود نظم و وضعیت حفظ بلکه نیست موجود شرایط تسخیر و بسته روحیهی و تنگنظری دوین که معناست همین به است. موجود ثروت از خود»سهم«آنها دغدغهی تمام زیرا میکند. سرزنش را کارگر طبقهی نمایندگان سیاسی ایستایی و اروپا اتحادیهی تدریجی شکلگیری و حوادث روند متوجه نتیجه در و بود مل ی سیاستهای کردند. مقاومت آن برابر در حتی و نبودند کار پیش از بایستی زیرا بود پایین بسیار رادیکال بدیل پیروزی شانس دوین نظر به عقبنشینی تاکتیک نظری کردن نهادینه و ارائه برای وسیع مقیاسی در را شدهای سازماندهی از متأسفانه که میداد انجام دیگر حوزهای در کلیدی امتیازهای کسب اما حوزه یک در دولتگرایی از بقایایی مانند بود برخوردار ضعفهایی از نیز رادیکالها طرح بود. غافل آن ضد و زیستمحیطی فمینیستی جدید جنبشهای به توجه عدم و کار بارآوری بر تکیه با دوین نظر به ملی. اقتصاد بر آنها کوتهبینانهی تمرکز دلیل به همچنین و نژادپرستی کار نتیجهی و خورد شکست که بود قهرمانانه تالشی طرح این مشکالت این همهی هم در زودی به اتحادیهها مقاومت بود. نئولیبرالیسم به گذار یعنی دوم بدیل پیروزی گرفت پی کامل اشتغال زیان به را تورم کنترل سیاست کارگر حزب دولت و شد شکسته هب انضباطدهی برای وسیلهای نقدینگی سختگیرانهی سیاست یک رفت. باال بیکاری نرخ و بیکاری پذیرش راه از تنها که میافزاید دوین بود. سرمایه منافع حفظ جهت در کار نیروی 22. David Harvey: Spaces Of Capital, towards a critical geography, Militant Particularism

154 ۱۴۷ هژمونی چهارم: فصل شکست این نتیجهی میکنند. فراموش را برونداد در شدن سهیم کارگران که است عمومی و سیاسی صحنهی در تاچریسم ظهور و نو راستگرایان سوی از قدرت تسخیر فاحش دربارهی دوین کند. ایجاد جدید نظمی و کرده کنترل را تورم تا بود انگلستان اجتماعی : 24 مینویسد تاچریسم هژمونیک پروژهی از ناگهان به پروژه این اما مییابد معنا تاچر با معموال نئولیبرالیسم آنکه با متفکران از بسیاری توسط طوالنی مدت یک در تاچریسم نیفتاد. فرو آسمان بودند. هایک فردریش تأثیر تحت که بود شده آماده 25»فکر-ساز«راستی دست دخالت اولی میشد: بنا هایک نظری اصل دو بر ایدئولوژیک یورشهای این نقش بر دومی و میشمرد خطرناک اقتصاد رشد برای را اقتصاد در دولت پروژهی میورزید. تأکید فردی آزادی تضمین برای نهاد بهترین مثابه به بازار میشد. بنا نئولیبرال فردگرایی بر دیگر بیانی به نیز آنان هژمونیک و بحث به میتوان حال دوین پت تاریخی مثال به اشاره و شده ارائه بحثهای از پس پرداخت. روشنفکر مفهوم بررسی روشنفکران بحث به گذار 4.4. و سیاسی فراوان کشاکشهای از پس فوردیستی انباشت رژیم شد اشاره که همانطور که برد راه دوم( جهانی )جنگ پسا-جنگ ویژهی تنظیم مکانیسم یک ایجاد به ایدئولوژیک فداکاریهای و فاشیسم شکست تأثیر تحت میشناسیم. کینزی رفاه دولت نام تحت را آن اعتبار به همچنین و اروپا کارگر طبقه سازماندهی اروپا سوسیالیستهای و کمونیستها از متشکل تاریخی بلوک یک فاشیسم شکست در شوروی سرخ ارتش بزرگ پیروزیهای ایجاد سوسیالدمکراسی هژمونی تحت میانی نیروهای و کارگری اتحادیههای و چپ نیروهای سیاستهای و بود استوار ملی چارچوب در فوردیستی انباشت رژیم یک اساس بر که شد زیربنا وحدت تبلور بلوک این دیگر بیانی به میکرد. دنبال را طبقات میان درآمد توزیع زمینهی کردن فراهم و توزیعی سیاستهای و ملی انباشت رژیم چارچوب وحدت روبنا و یاد بلوک سوی از وظیفهای چنین ایفای دلیل به بود. انباشت برای اجتماعی آرامش و صلح امتیازهای جدید طبقاتی توازن نبود. ممکن اصوال سرمایه حرکت قوانین به تعرض شده منبع همان Think Tanks

155 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۴۸ مصرف بیشتر درآمد بیشتر و خدمات رفاهی فراوانی در اختیار طبقهی کارگر نهاده بود که منجر به حیرت طبقهی کارگر شده بود. اما همهی اینها به معنای کنترل حرکت قوانین سرمایه از سوی طبقهی کارگر )آنگونه که دوین باور دارد( نبود. زیرا همانطور که اشاره شد تعر ضی به حقوق سرمایه انجام نشد و هدف واژگونسازی مکانیسمهای حرکت سرمایه و کنترل آگاهانهی آنها نبود. از سوی دیگر طبقهی کارگر با دریافت این امتیازها و تحت تأثیر وضعیت فرودستی و تابعیت ذهنی که تحت رژیم فوردیستی با شیوههای کار تیلوریستی 26 به آن گرفتار آمده بود در نهایت میکوشید تا با شیوههای کار فرساینده و دشوار تیلوریستی مبارزه کند ولی در مجموع و به طور میانگین از مبارزهی سیاسی غافل بود. علت را میتوان به طور خالصه چنین فرموله کرد: آن بخشی از طبقهی کارگر که معموال کارکرد سیاسی ذهنی آن را به عهده داشت یعنی الیههای باالی اتحادیههای کارگری و نیز احزاب کارگری مختلف در وضعی نبودند که بتوانند به رویکرد ضدهژمونیک واقعی علیه سرمایه بیاندیشند. الیههای باالی اتحادیهها به بیان لنین تشکیل نوعی»اشرافیت کارگری«را میدادند و در نتیجه دارای یک وضعیت»متناقض» ساختاری بودند زیرا از سویی ریشه در طبقهی کارگر داشتند و از سوی دیگر در بازتولید سرمایه و تأمین شرایط انباشت آن در دولت»کارگری«شرکت کرده بودند یا با آن همکاری نزدیک داشتند. احزاب کمونیست نیز به تضمین وضعیت»توازن منفی«در دوران جنگ سرد مشغول بوده و نقش خود را به حمایت از سیاستهای شوروی و حفظ نظم موجود تقلیل داده بودند. یک طبقهی ضدهژمونیک باید قادر میبود هژمونی ساختاری سرمایه را مورد یورشهای مداوم هدفمند بابرنامه و جهتدار قرار دهد و علیه استبداد سرمایه وارد کنشگری شود. این کاری بود که بلوکهای هژمونیک پس از جنگ جهانی دوم اصوال از دست یازیدن به آن عاجز بودند. عالوه بر این یک طبقهی )ضد(هژمونیک باید بتواند منافع همهی متحدان خویش و به ویژه اقشار ضعیفتر جامعه و همچنین زنان و خارجیتبارها را نیز تأمین کند. در حالیکه سیاستهای بخش سازمانیافتهی طبقهی کارگر اروپایی در این زمینه نیز ناموفق بودند و متاسفانه پذیرش نژادپرستی )راسیسم( در میان بخش سوسیالدمکرات این بلوک نیز با سرعت رواج یافت. به همین دلیل است که از دههی 1970 پروژهی هژمونیک راست نخست تعرض به گروههای ضعیفتر را در دستور کار خود قرار میدهد و چون با واکنشی از سوی طبقهی 26. Taylorism

156 ۱۴۹ هژمونی چهارم: فصل رد حلقهها ضعیفترین کردن رد خ با را پیشروی راه نمیشود مواجه سازمانیافته کارگر آن احزاب و کارگر طبقهی گفت بتوان شاید واقع در میکند. هموار تاریخی بلوک صفوف تولیدی روابط بازتولید به یعنی بودند مشغول غیرسیاسی کنش یک به سیاسی حوزهی در تاکید آن لزوم بر دوین آنچه خالف بر بلوک این مشغلهی و سرکوبگرانه. و استثمارگرانه طبقهی یک شکل در کارگر طبقهی معنا بدین نبود. سرمایه حرکت قوانین کنترل دارد آن نمایندگان و طبقه این که گفت میتوان مندل ارنست بیان به نمیکرد. عمل سیاسی کردند. درنگ مدنی جامعهی حوزهی در اندازه از بیش برخی از گذشت با تا رود فراتر خود بیواسطهی منافع سطح از نشد قادر کارگر طبقهی دست سرمایه علیه جدی تعرض قدرت و سیاسی نفوذ به اقتصادی بیواسطهی امتیازهای غافلگیر و آشفته را حاکم تاریخی بلوک زیربنا خودبهخودی تحوالت و تغییر نتیجه در یابد. آمادگی شرایط این تغییر برای آن ارگانیک روشنفکران و حاکم تاریخی بلوک ساخت. اینکه ضمن شد انجام فراوان تأخیر با 1970 دههی در نیز رادیکال راهحل طرح و نداشتند ردکنندهی خ بروکراتیسم به چپ بیتوجهی میکرد. حمل خود با نیز را دولتگرایی مشکل و نداشت تطبیق مردم پردرآمدتر اقشار متفاوت و فزاینده نیازهای با که رفاه دولت رشد جدی مانع بود کرده تبدیل )دولت( سیستم از زائدههایی به نیز را ضعیفتر گروههای باشد. میتوانست بدیل این راست حمالت به پاسخگویی به قادر چپ رادیکالهای ضدهژمونیک استراتژی بدینترتیب ضدهژمونیک آگاهی نوعی رشد معنای به اینجا در پاسخگویی نشد. آنها نظریههای و نو یک طرح و نوین متعارف عقل یک ایجاد باره این در گرامشی آرای با همسو که است تعبیر این به دهد. قرار هدف را جدید تاریخی بلوک یک آفرینش برای نیرومند استراتژی گذر و اقتصادی تنگ منافع از عبور آمادهی هنوز آنها سازمانهای و کارگران که گفت باید گروهها فراگیری و جامعه مدیریت کسب جهت در گروهی منافع و تدافعی آگاهی سطح از نبودند. غیردستمزدی جنبشهای و ساختاری تضادهای و شکافها کرد: ترسیم بدینگونه بتوان را وضعیت آن کلی تصویر شاید میکرد نمایان را خود روبنا و زیربنا بین ناهمسانی بود شدن پدیدار حال در روبنا سطح در ارگانیک روشنفکران که است وضعیت این در نداشت. انجام دست در برنامهای چپ اما نسبت ارگانیک روشنفکران این بیشتر شد گفته باال در که دالیلی به بنا اما مییابند. اهمیت این در خوردند. شکست هم دلیل همین به و بودند ناتوان بحران عمق و ویژگی درک به ار تضادها و شکافها از بهرهبرداری آمادگی بورژوازی ارگانیک روشنفکران تاریخی دورهی

157 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۵۰ کنند. استفاده خود نفع به آن از تا بودند بحران این انتظار در درازی سالیان آنان داشتند. از اما باشند نداشته را اوضاع از بهرهبرداری امکان رادیکال نیروهای که نبود چنین پس تامین و فوردیستی انباشت رژیم تنظیم و تعدیل به مدید مدتهای تا را خود که آنجا امکانات این درک به قادر بودند کرده محدود سوسیالدمکراسی توزیعی سیاست هژمونی بودند. اقلیت در کردند درک را شرایط این که کسانی دقیقتر بیان به نشدند. و زیربنا ارگانیک اتصال معنای به یکی دارد: کارکرد دو تاریخی بلوک گرامشی بیان به یک در همگرا منافع و گرایشها دارای مختلف عناصر پیوستن هم به دیگری و روبناست ارگانیک روشنفکران است. طبقه یک )ضد(هژمونی تامین منظور به مشخص تاریخی دورهی و )ضد(هژمونی طراحان عنوان به آنها زیرا هستند. مهمی نقش دارای مورد دو هر در یا و میکنند بازسازی و ترمیم را کهنه نظم یا )ضد(هژمونیک استراتژی توضیحدهندگان یافتن با قادرند ارگانیک روشنفکران ضمن در میگیرند. چالش به مناسب فرصتی در را آن آورده هم گرد را تاریخی مختلف عناصر کارگزار-محور استراتژیهای و محوری شعارهای بخشند. انسجام را جدید تاریخی بلوک مناسب ایدئولوژی یک با و طرفدار مترقی تاریخی بلوک یا کارگر طبقهی ارگانیک روشنفکران گرامشی نظر از مردم احساس و شور کردن حس توانایی و استعداد از سوسیالیسم و رادیکال دمکراسی بدین برخوردارند. تاریخی معین شرایط یک در جامعتر توضیحات ارائهی و آنان نیازهای جهان از کاملتری و بهتر درک یک به دستیابی جهت در مردم به قادرند آنها طریق اتصال این بدون احساس و شور این بدون باشد. منسجم و علمی که درکی کنند کمک بدون داشت. تاریخ و سیاست نمیتوان مردم/ملت و روشنفکران میان احساسی پیوند و پیروی انتظار یا و ناب بروکراتیک رابطهی یک به مردم و آنها بین رابطهی پیوندی چنین مردم/ و روشنفکران میان نسبت اگر مییابد. کاهش روشنفکران( از )مردم حرفشنوی و باشد طوری حکومتشوندگان و حکومتکنندگان بین شوندگان رهبری و رهبران بین ملت و فهم به شور و احساس آن در که گردد تعاملی پیوندی یا متقابل رابطهای به منجر که صورت آن در تنها و صورت آن در یابد ارتقا شناخت مرحلهی به سپس و شود بدل ادراک پیوند و گرامشی گفتههای به توجه با بود. خواهد نمایندگی نوعی بیانگر رابطه این که است ذهنی عنصر کشیدن بیرون و کار تقسیم دربارهی نوشتار همین یکم بخش در آنچه به آن بیان حرفهای متخصصان و ذهنی کار درگیر گروههای به آنها تزریق و مردم و کارگران از رد که دریافت میتوان داشت( چشمگیری افزایش رفاه دولتهای تحت که )پدیدهای شد تاریخی بلوک رهبران با ارگانیک رابطهای داشتن از مردم رفاه دولتهای حاکمیت دورهی

158 فصل چهارم: هژمونی ۱۵۱ محروم بوده و در نتیجه آمادگی حمایت انفعالی از یک بلوک تاریخی جدید را داشتند که در مسیر پیشروی خود به آنها وعدهی خودگردانی از راه خود-محوری و جادوی مکانیسم بازار را میداد. به این معنا عنصر دولتگرایی و تکیه براصالحات بروکراتیک بدون ایجاد یک رابطهی صمیمانه و متقابل بین روشنفکران ارگانیک و طبقهی کارگر و سایر اقشار مردم مانع بزرگی در تشکیل یک بلوک تاریخی جدید با یک استراتژی ضدهژمونیک بود. حال پس از بررسی موضوع روشنفکران ارگانیک و اهمیت آنان زمان آن رسیده که به تقسیمات فرعی این مقوله انواع آن و مناسبات آنان با یکدیگر نیز اشاراتی بشود. در ادامهی بحث یعنی در آخرین بخش این نوشتار برای ورود به مقولهی روشنفکر یا همان سطح )ضد(هژمونی کارگزار-محور که در کار بههمپیوستن بلوک تاریخی تالش میکند ناچارم نخست بخش بلندی از نوشتهی هایک دربارهی روشنفکران را بیان کنم تا در پرتو آن به نقد مواضع اقتصاددانان هایکی ایرانی دربارهی روشنفکر بپردازم و باز به ترتیب قبلی این بحث را از دل مواضع و رویکردهای آنان رشد و گسترش دهم.

159 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۵۲ فصل پنجم روشنفکر و انواع آن.5.1. جایگاه روشنفکر از منظر فون هایک ۱۵۳ واکاوی درک هایک از روشنفکر و جامعه ۱۶۰ مسئلهی شکاف بین روشنفکر و کارگر ۱۷۲ مقولهی آگاهی نزد مارکس ۱۷۶ مقایسهی اندیشههای لنین و گرامشی در باب مفهوم روشنفکر ۱۸۰ گرامشی روشنفکران و آگاهی متناقض ۱۸۵ روشنفکران ارگانیک کارگری دشواریهای انسجامیابی ۱۸۹ برخی ویژگیهای روشنفکر ارگانیک پرولتاریا و فرودستان اجتماعی ۱۹۴.5.9. آموزش انتقادی و دمکراتیک ۱۹۶ روشنفکران غیرحزبی و احزاب کمونیست ۲۰۰ روشنفکران عمومی و خاص و نقد جامعهی ثبات یافته ۲۰۶.

160 فصل پنجم: روشنفکر ۱۵۳ 5. روشنفکر و انواع آن 5.1. جایگاه روشنفکر از منظر فون هایک نام فردریش فون هایک با عروج نئولیبرالیسم گره خورده است. او یکی از برجستهترین نظریهپردازان و ایدئولوگهای طبقهی سرمایهدار و به بیانی از مهمترین روشنفکران ارگانیک این طبقه در باالترین سطح آن بود. او سالهای بسیاری برای پیشبرد طرحی مبارزه کرد که تا فرا رسیدن بحرانهای ساختاری دههی 1970 شانسی برای پیروزی و همهگیر شدن نداشت. مارگارت تاچر که طرح به ویرانی کشاندن دولت رفاه در انگلستان را )طرحی که پیادهسازی سرکوبگرانهی آن وی را به»بانوی آهنین» تاریخ سیاست بدل ساخت( مستقیما از مکتب هایک الهام گرفته بود دربارهی هایک چنین نوشته است : 1 کتابهای هایک نظیر اثر قدرتمند»جادهی بردگی«2 نه تنها تحلیلهای 1. به نقل از زندگینامهی تاچر )1993 Tatcher, ) The Downing Street Years,.M و برگرفته از کتاب: Hayek and Natural Low, Erik Angner, Road to Serfdom

161 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۵۴ به را احساس این همچنین... بلکه میکردند... ارائه سوسیالیسم علیه درخشانی تأثیر او... شود. برنده بازی این در نیست قادر اصوال ما حریف که میدادند ما خوشبینی و باور پابرجایی موجب و داشت من سیاسی شخصیت در عمیقی و عروج غمانگیز سالهای طی آزاد بازار بر مبتنی اقتصاد فعالیت به نسبت من... گشت و دهههای 1960 در سوسیالیسم فرادستی وجود به او بود. آن واقعی و شاخص معنای به طبقاتی ارگانیک روشنفکر یک هایک نقش و روشنفکران دربارهی هایک نظرات بهتر فهم برای داشت. باور ارگانیک روشنفکران از طوالنی فرازی نقل رو این از کرد. رجوع اینباره در او خود نوشتههای به باید آنان باب در وی دیدگاههای با مستقیم آشنایی برای میتواند هایک 3» آزادی»منشور کتاب اهمیت نیز و مزدبگیران و کارفرمایان جایگاههای مدرن جامعهی اقتصادی صورتبندی باشد: مفید بورژوازی ارگانیک روشنفکران پدیدار اینکه هم آن و کنیم رها افسانه یک قید از را خود باید چیز هر از پیش هک این... آنهاست. مالکیت خلع پروسهی نتیجهی بیچیز پرولتاریای یک شدن آنان پیشتر که آنچه و آنها تصرفات و داراییها از را تودهها روندی طی در کردند. محروم کنند تأمین مستقل طور به را خود معاش تا میساخت قادر را امکان مدرن سرمایهداری ظهور هنگام تا میگوید. دیگری داستان اما واقعیت آنها به که بود ارثی به وابسته مردم بیشتر برای فرزند پرورش و خانواده تشکیل تا شد موجب که آنچه اما تولید. برای الزم ابزار و زمین خانه مثال میرسید این بخشند ازدیاد را تعدادشان و مانده زنده نداشتند میراثی و ارث که افرادی استفاده طوری را خود سرمایهی و دارایی که گرفتند تصمیم ثروتمندان که بود پرولتاریا خلق شود. فراهم جامعه افراد اکثریت برای اشتغال و کار که کنند از و داشته نگاه زنده را آنها بورژوازی که معناست این به بورژوازی سوی از که است آن فرآیند این تأثیر غرب امروزی جهان در است. کرده حمایت آنها سبب را مشاغلی رشد بلکه نمیافتد اتفاق قبلی معنای در پرولتاریا تعداد افزایش جامعهی محرکهی نیروی که آنچه به نسبت موارد بسیاری در که میشود ا.[ ف. است. جهانی جنگهای از پیش رقابتی سرمایهداری هایک ]منظور آزاد بزرگ مؤسسات فناوری و تکنولوژی رشد خاطر به بیگانهاند. میشد سبب را 3. The Constitution of Liberty, Friedrich Hayek, 1960

162 ۱۵۵ روشنفکر پنجم: فصل تدریج به و هستند کار نیروی از خود سهم ازدیاد حال در و کردهاند رشد تولیدی است شده اعطا رأی حق شدهاند کارمند بیشترشان امروز که کار نیروی این به... هستند. سیاسی دخالت به قادر و داد افزایش را مستقل حرفههای و آزاد مشاغل باید وضع این با مقابله برای اما آزادی بزنند. انتخاب به دست مختلف کارفرماهای بین از بتوانند نیز شاغالن تا یک انتخاب در یابیم. دست داریم آرزو آنچه هر به که نیست آن معنای به هب دست نامطلوبیتها و مطلوبیتها از مجموعهای بین همیشه ما زندگی مسیر سک هر بپذیریم. مطلوبیتها خاطر برای را ناراحتیهایی باید و میزنیم انتخاب میفروشد را کارش نیروی خاطر همین به و است معمولی درآمد خواهان که توسط که دهد تخصیص وظایفی به بیواسطه طور به را کارش ساعت میزان باید خود کار از گاهی است ممکن شخص این آنکه با شدهاند. تعیین او برای دیگران سوی از قهر اعمال توسط او آزادی اما کند کسالت و خستگی حس شدیدا که است آن آزادی از هایک ]منظور است نشده نقض و محدود دیگری شخص شخص و است نکرده تحمیل ارادهاش خالف بر را چیزی او بر دیگری شخص انتخاب را مزدی کار و زده دست بدیلها سلسله یک میان آگاهانهای انتخاب به است. کرده دولت ویژه به و دیگر کسی که است آن آزادی نقض مورد تنها هایک نگاه در حرفه و شغل ترک شاید گرچه ا.[. ف. بشود. افراد اقتصادی آزاد فعالیت مانع کردن رها به قادر او که باشد داشته همراه به دشواری آنقدر شخص این برای دیگری حرفهی هر دربارهی نکته این اما باشد آن ادامهی به مجبور و نبوده آن یک در که است این مهم واقعیت باشد. صادق میتواند نیز آزاد مشاغل ویژه به کارفرماها عنایت و لطف به وابسته مشاغل ] حفظ و ]کسب رقابتی جامعهی کارفرمای دنبال به میتواند شخص و نیست اجباری کار قرارداد و نیست کارفرمایان وجود به وابسته همواره مزدبگیران و کارکنان آزادی باشد. دیگری صورت این در باشد جامعه کارفرمای تنها دولت که کنید تصور اینک است. بستگی گروهی وجود به کارکنان آزادی پس میشود. نامحدود آن قهر قدرت کارکنان این که دمکراسی یک در باشد. داشته آنها از متفاوت موقعیتی که دارد مزدبگیران وی ]منظور میدهند تشکیل را جامعه اکثریت وابسته موقعیت دارای و تصمیمگیری قدرت از کارفرمایان گروه وجود نفی برای آنها ا.[ ف. است.

163 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۵۶ آزادی برخوردارند. این افراد که اکثریت جامعه را نیز تشکیل میدهند البته به مشکالت نظری خویش آگاه نیستند. روشن است که نوع منافع ارزشها و تعلق خاطر کارکنان باید متفاوت از نوع کسانی باشد که خطر و مسئولیت سازماندهی استفاده از منابع و ذخایر را میپذیرند. شخصی که برای کسی دیگر کار میکند و حقوق ثابت ماهیانه یا دستمزدی ثابت دارد میتواند همانقدر آگاهانه سرسختانه و هوشمندانه کار کند که آن شخص دیگر که باید به طور دائم به انتخاب بین بدیلها دست بزند. اما از او خواسته نمیشود به کارهایی دست بزند که قبال کسی آنها را طراحی نکرده و یا دستکم چنین رایج نیست که از او خواستهشود فراسوی وظایفش برود. او شناخت و آگاهی اندکی نسبت به شیوههای زندگی آزاد و مستقل دارد و تنها بخشی از وقت خود را نیز صرف کار میکند. اما فرد آزاد ]کارفرما. ف. ا.[ تمایزی بین زمان کار و زمان استراحت خویش قائل نیست. در حالیکه مزدبگیر خود را با یک چارچوب از پیش تعیین شده تطبیق میدهد فرد آزاد مستقل همیشه در جستجوی یافتن راهحلهایی برای مشکالت پیش پای خود است. پس روش تفکر این دو شخص دربارهی خصلت کار خصلت درآمد و این که چگونه باید زندگی کرد تا به موفقیت دست یافت همه با هم تفاوت دارند. وقتی اکثریت کارکنان )مزدبگیران( تصمیم بگیرند و قانونگذاری کنند شرایط مشاغل آزاد دشوار میشود. وضعیت مؤسسههای بزرگ خصوصی و دولتی نیز به گونهای است که بیشتر افراد گرایش دارند که امنیت شغلی آنها تأمین شود و ورشکستگی و مشکالت مؤسسهها به کارمندان ارتباطی نداشته باشد. بدیهی است که کارکنان )مزدبگیران( به یک درآمد ثابت قابل افزایش راضی هستند و با آن راحت زندگی میکنند. وقتی این بخش از کارکنان به طبقهی مسلط تبدیل شود مفهوم عدالت اجتماعی نیز با نیازهای آنان تعریف میشود. این مسئله فقط محدود به قانونگذاری نیست بلکه شامل دیگر نهادها و پراتیکهای صنعتی نیز میشود. مقولهی مالیات مفهومی از درآمد است که بر جهانبینی مزدبگیران بنا شده است.»برنامههای پدرانهی خدمات اجتماعی«4 ]منظور هایک از خدمات حمایتی سیاستهای رفاهی دولتهای پس از جنگ جهانی دوم است. ف. ا.[ تقریبا همه برای آنها طراحی شده است. از همین روست که آنها مالکیت و کاربرد سرمایه را به منزلهی امتیاز قشر کوچکی 4. Paternalistic social programs

164 ۱۵۷ روشنفکر پنجم: فصل گردد. محدود میبایست که میکنند تلقی وجودشان که نیست سبب این به فقط کالن داراییهای خصوصی صاحبان اهمیت حتی آزاد مردان این است الزم صنعتی رقابتی مؤسسات و واحدها حفظ برای نباشند بیشتر درآمد کسب برای خود سرمایهی از استفاده مشغول تنها که وقتی هب را خود دارایی میتوانند زیرا هستند جامعه در مهمتری هم باز چهرههای افراد از میتوانند ندارد. آنها برای مادی مزایای هیچ که درآورند اهدافی خدمت گروههایی ویژه به دارد. اهمیت آنها برای وجودشان که کنند حمایت گروههایی و نظر تا دارند فعالیت مذهب و اخالق سیاست در جدید ایدههای با ارتباط در که و مالک توانگر طبقهی این اعضای همهی کنند. تبدیل اکثریت نظر به را اقلیت باید آنها کنند. سود و انباشت صرف را داراییشان و وقت تمامی نباید ثروتمند به بیکاری این البته کنند. تحمل خود بین در را بیکاره«و»تنبل گروه یک وجود آن معنای به بلکه نمیدهند انجام مفیدی کار دسته این که نیست آن معنای اکثریت که واقعیت این نیست. مادی موفقیت کسب تنها آنها هدف که است برخی که ندارد این به ربطی کنند تحصیل را خویش درآمد خود باید مردم اهدافی پی در نباید عدهای که ندارد این به ربطی امر این بکنند. را کار این نباید اما نمیکنند. هم درک را آن اهمیت حتا و نبوده آن به قادر دیگران که بروند عدهای به گرفته را عدهای ثروت باید خاطر این به که برنمیآید چنین اینجا از به نباید ا.[ ف. است. بیکار گروه وجود هایک ]منظور موضوع این بدهیم. دیگر صورت جامعه اکثریت توسط نباید نیز آنها گزینش و شود گذارده اکثریت رأی آنان نظریههای که میکنند انتخاب را کسانی اکثریت صورت آن در زیرا بگیرد. یک ایجاد وضع این نتیجهی ببرند. پیش را غیرآزاد( و وابسته مزدبگیران )یعنی و بیکارهگی مقابل در که میستایم را اخالقی سنت آن من میشود. دیگر شغل با مترادف لزوما کلمه رایج معنای در نکردن کار اما میکند ترش روی کاهلی نیست درآمد کسب برای حرفهای دارای که کسی چرا نیست. تنپروری و تنبلی رهبران روشنفکران همهی نباید آزاد جامعهی یک در بکند غرور حس نباید اینکه ویژه به باشند. مزدبگیران و شاغالن طبقهی به متعلق هنری و اخالقی فکری رهبران باید که کسانی اکثر امروزه هستند. دولت استخدام در آنها بیشتر و اجتماعی علوم دانشمندان و فرهیخته و دانشور گروه آن یعنی شوند اخالقی و دولت به آنان وابستگی موجب ویژه به که مشغولاند کار به مشاغلی در طبیعی ا.[. ف. است. آنان مزدبگیری هایک ]منظور میشود

165 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۵۸ فعالیت یک معنای به را آن او که اینجاست روشنفکر معنای تعریف در هایک با ما تفاوت بلکه نمیداند اجتماعی زیرین ساختارهای به اتصال در و اجتماعی روابط از برآمده محدود عمومی افکار تغییر برای آن پخش و نشر و»فکرسازی«حوزهی به را روشنفکران در دارد. سیاست از ارادهگرایانه برداشتی و هژمونی از کارگزار-محور تعریفی یعنی میکند. منافع فراسوی حقیقتی جستجوی در سعی که عده آن یعنی علمی روشنفکران راستا این ورای حقیقتی او نظر از ندارند. معنایی او برای دارند سیاسی و شخصی طبقاتی بیواسطهی یو دید از نیز روشنفکران وظیفهی دلیل همین به و ندارد وجود سرمایهدار طبقهی منافع برای تبلیغی و ایدئولوژیک-سازمانی کار سپس و بورژوازی منافع کردن تئوریزه حوزهی به میشود. فروکاسته درونیاش( اقشار همهی )با سرمایهدار طبقهی ویژه به و مردم تهییج طرح را باشند آزاد«وقت»دارای که بورژوازی روشنفکران از گروهی وجود ایدهی هایک زا بودن فارغ معنای )در»بیکار«گروه این وظیفهی میکند. جانانهای دفاع آن از و کرده بپردازند نظریههایی و آثار تولید به که است این سود( و درآمد کسب و اقتصادی مول د کار رایج تفکر شیوهی و فکری فضای تغییر به منجر و گذاشته اثر اجتماع کل ی دیدگاه بر که گردد. جامعه در وقت دارای که نوزدهم قرن دانشمندان از کردن یاد ضمن سخنانش بعدی بخش در هایک فقدان از نبودند وابسته خودشان جز کسی به خویش درآمد برای و بودند فراغت و آزاد کارکردهای ضرورت و میکند تأسف ابزار معاصر جامعهی در نخبگان از قشری چنین وجود میشود: یادآور را حاکم طبقهی منافع برای آنان دست خود برای ثروتمندی حامی نیز مارکس کارل همچون زندیقی و منتقد حتا بپردازد اندیشههایش پخش و نشر و نوشتن به خاطر فراغ در بتواند تا کرد پا و این نتیجهی در داشتند. نفرت آنها از قلب صمیم از دوره آن افراد بیشتر که است وامانده فکری رهبران و روشنفکران بدون مالک طبقهی که است وضع طبقهی یک وجود از زیرا ندارد. زندگی از جامع و منسجم فلسفهی یک حتا و... است گشته محروم باشد فراغت و آزاد وقت دارای طبقهی یک که ثروتمند به نیز اروپا در آمریکا جز به مالک طبقهی در فرهنگی نخبهی گروه یک نبود تولید منابعی چنان میتواند فراغت و فرصت دارای گروه این میخورد. چشم که کند ثابت و درآورد لرزه به را آن و کرده شوک دچار را جامعه که کند دارای آنان با مقایسه در هستند دولت خدمت در که اول گروه )اندیشمندان( هستند. بیمقداری بس تولید

166 ۱۵۹ روشنفکر پنجم: فصل دربارهی بحث به اکثریت«(»حاکمیت عنوان )با 5 آزادیمنشور کتاب هفتم فصل در هایک و جایگاه توصیف در و میپردازد جدید ایدههای پذیرش برای مردم کردن متقاعد شیوهی : 6 مینویسد چنین خود نظر مورد روشنفکران اعالی نمونهی یا سیاسیفیلسوف کارکرد الک از یا شدهاند برگرفته ارسطو از ایدهها این که نیست مهم مردم برای این مهم اما نمیخوانند... را آنان کتابهای معموال مردم مارکس. یا روسو یا همگانی ایدهها این وقتی میشود. مردم تفکر از بخشی آنها ایدههای که است آنکه از پیش ایدهها این میگذارد. تأثیر جامعه یک در زندگی کلی روند بر شد اصالح تعدیل و جرح گزینش پروسهی یک از شود تأثیرگذاری فرایند وارد اصول آن مردم وقتی شوند. می داده انتقال مردم به و... میگذرند انطباق و مسائل و زندگی روی کردهاند عبور باال مرحلهی دو از که را کل ی ایدههای و کدام که این اما شناختهاند. را آنها آنگاه ببرند کار به خویش مشخص و معین بستگی فرد یک ذهن به برانگیزند را آنها حمایت و شده منتقل مردم به ایدهها بیشتری افراد میان دیگری سطح در که است بحثهایی به وابسته بلکه ندارد هن آنها مسئلهی که افرادی میگیرد انجام هستند کلی ایدههای به عالقمند که است. کلیتر اصول پرتو در مشخص موضوعات بررسی بلکه مشخص موضوعات است مردم ذهنیت در روند این عملکرد حاصل که جزئی و گامبهگام تغییرات که اجتماعی نظم کلی مفاهیم با که میشود منجر ما دلخواه نتایج به وقتی تنها همپیوسته به و منسجم کل ی تصویر یک ارائهی شود. هدایت ماست نظر مورد سادهای کار کنند زندگی آن در مردم میخواهیم که جهانی نوع آن از جامع و هستند خود روزانهی مشغلههای و منافع درگیر که پراتیک انسانهای نیست. اجتماعی پیچیدهی نظم یک مختلف بخشهای که عالقهای نه و دارند وقتی نه که موجود بدیلهای میان از فقط آنها کنند. بررسی را آن درونی روابط یا یک سرانجام و میزنند انتخاب به دست گرفته قرار چشمانشان برابر در پذیرند. می میکنند معرفی دیگران که را اصول مجموعه یک یا سیاسی دکترین جامعهی از مشترک تصویر یک )اکثریت( مردم که دارد کارکرد وقتی دمکراسی مشترک و عام اصول این و کلی تصاویر این به اتکا با باشند. داشته خود دلخواه منبع همان The Constitution of Liberty

167 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۶۰ عمومی افکار رشد هدف اگر یابیم. دست تفاهم به بود امیدوار میتوان که است کنند. اکثریت آرای به مقید را خود نباید میدهند ارائه راهنما خط که آنها است اکثریت ارادهی که است متخصصی مأموران با متفاوت سیاسی فیلسوف وظیفهی نشسته رهبری جایگاه در نباید سیاسی فیلسوف آنکه با میرسانند. انجام به را راه دادن نشان او وظیفهی اما بیندیشند باید چه دیگران که بگیرد تصمیم و هب جامع سیاستهای ارائهی است جمعی کنش عواقب و فرصتها روشها و آنکه از پس تنها است. نکرده تفکر آنها دربارهی هنوز اکثریت که کل یک مثابه شد ارائه مختلف سیاستهای احتمالی نتایج از کلی و جامع تصویر چنین یک ممکنهاست هنر سیاست اگر میخواهد. چه که بگیرد تصمیم میتواند دمکراسی میرسد. نظر به ناممکن که است چیزی آن ساختن ممکن هنر سیاسی فلسفهی اجتماعی فاکتهای به مربوط مسائل به محدود را خود سیاسی فیلسوف چنانچه قادر آنگاه بهراسد مختلف ارزشهای میان انتخاب به یازیدن دست از و کرده دانشمندان پوزیتیویسم به را خود نمیتواند او بود. نخواهد خود وظیفهی انجام به فاکت ارائهی و طرح به محدود دانشمندان کارکردهای که چرا کند محدود فیلسوف است... ممنوع آنها برای باشد باید آنچه دربارهی بحث هرگونه و بوده درک جامع و یکپارچه منسجم تصویر یک تشکیل برای خود تالش در سیاسی است ناچار وی که دارند وجود متضادی هنجارهای و ارزشها که کرد خواهد اگر نیستند. آگاه آن به مردم که است چیزی این بزند. انتخاب به دست آنها بین کل ی تصویر آن نمیتواند هرگز نزند هنجاری گزینش به دست سیاسی فیلسوف خدمت بهترین اکثریت ارادهی با مقابله طریق از او مسیر این در کند. ارائه را اکثریت نظر به هنوز که نظریههایی بر پافشاری با او میکند. دمکراسی به را نشان را خود ارزش است نکرده عادت آنها به جامعه و نشدهاند بدل مردم باورهای که خاطر این به -فقط مردم باورهای برابر در اگر روشنفکر میدهد. خیانت خویش اجتماعی نقش به تنها نه حالت این در شود تسلیم هستند- مردم است. کرده خیانت نیز جامعه دمکراسی ارزشهای به بلکه کرده جامعه و روشنفکر از هایک درک واکاوی 5.2. را کالسیک( دانان اقتصاد-سیاسی جز )به خود عصر اقتصاددانان مارکس که نبود بیهوده با کردند. ایدئولوژی فدای را علم معین طبقهی یک منافع حفظ برای که میکرد سرزنش

168 ۱۶۱ روشنفکر پنجم: فصل مشغول گویا که نمیدهد دست شما به حس این آیا هایک متن اول سطور همان خواندن تاریخ در 7 بیگبنگ کیهانی انفجار مشابه چیزی هستید آفرینش داستان نوعی خواندن یکی بود یکی گدا و شاهزاده داستان نوعی شاید یا آفرید را کارگر طبقهی که جوامع جماعت این میشدند. تلف دستهدسته گرسنگی و فقر شدت از که بودند فقیری گروه نبود: ماندن زنده به قادر حتا خودشان»»فرهنگی و ذاتی ناتوانیهای علت به حواس و هوش بی دارای که بودند نیز دیگری گروه اما اینها کنار در خانواده. تشکیل به رسد چه نبودند دسته این حال به ثروتمندان گروه این روزگاری روزی بودند. موروثی کالن ثروتهای مود گروه این افراد میشود. آغاز جدید تاریخ بیگبنگ و میسوزاند دل بیچیز و فقیر و وسایل نتیجه در و دهند نجات سیهروزی و فقر از را درماندگان گروه که میگیرند تصمیم تعداد بر روزبهروز بتوانند و مانده زنده تا میگذارند آنها اختیار در را خود تولیدی امکانات فقیران گروه این به که داشتند بخشش و لطف آنقدر ثروتمندان گروه بیافزایند. نیز خود دستهی این کنشهای وبر( )ماکس وبری تعبیری به اما کردند. اعطا نیز رای حق حتا هب درماندهگانپیشین و فقیران گروه اکنون و شد ناخواستهای پیامدهای دارای ثروتمندان و زده آنها علیه»توطئهچینی«به دست ثروتمند گروه بیدریغ خدمات از قدردانی جای ثروتمندان گروه نیست و هست که آنند صدد در جمعیتی اکثریت از برخورداری خاطر به فریب و افسون به زیرا میگیرد سرچشمه آنها»»نادانی از اینها همهی اما دهند. باد به را تسا ثروتمندان وظیفهی اینک شدند. گرفتار نشستهاند پایشان زیر که آشوبگر عدهای خطرات و کار و کسب خالقیتهای و اقتصادی تالش قید از را خود افراد از عدهای که به را بهتر زندگی بدیل و شوند پیروز عظیم گروه این»»نادانی بر تا کنند رها آن قهرمانی اول گروه ثروت حفظ گرو در زندگیشان ادامهی که داد نشان آنها به باید دهند. نشان آنها دست از که زمانی بتوانند آنها برای آزاد کارفرمایان زیادی تعداد بودن فراهم با تا است است الزم ثروتمندان از گروه این وجود ببرند. پناه دومی به آمدند تنگ به کارفرما یک و»عافیتطلبی«و زندگی» نمیر و»بخور سطح به کارگران»اعتیاد «نباشند آنها اگر زیرا نابود را چیز همه میدارد( باز خطرکردن نوع هر شهامت از را آنها )که آنها امنیتدوستی 7. Big Bang پیدایش خاستگاه که است کیهانشناسی در معروفی بسیار نظریهی بزرگانفجار یا»بیگنگ«نظریهی زا فشردهای بینهایت تودهی در پیش( سال میلیارد ۱۵ )حدود عظیمی اولیهی انفجار به را مادی جهان رد بیوقفه کیهانی جهان رویداد این از پس که میدهد نشان و میکند منتسب آغازین انرژی و ماده این معرفی و تدوین پیشتازان از هاوکینگز استیفن انگلیسی سرشناس فیزیکدان است. بوده انبساط حال است. بوده نظریه

169 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۶۲ و نظم به که بگیرند دشوار تصمیمهای و کنند خطر که باشند کسانی باید کرد. خواهد کنند. ماجراجویی و نداده تن کارگران»گل هوار «امنیتجویی قطور کتاب همهی نیست همین گفت شده نقل فرازهای در هایک که آنچه خالصهی آیا مشروعیتبخشی و سرمایهدار ماجراجوی و جسور روح از ستایش در هایک» آزادی»منشور تنگنظری و حسادت توبیخ و نکوهش در و آنان تجملی و سرسامآور هنگفت مصرف به پرطمطراقی الفاظ زیر را خود کورکورانهی کینهورزی که است )پرولتاریا( عادیمردم کتاب ششم فصل سرآغاز او کردهاند. پنهان )جهانشمول( عمومی شهروندی و برابری چون : 9 است بخشیده آذین 8 هلمز وندل الیور از قولی نقل با را فوق این من نظر به که زیرا ندارم برابری پرشور حس به نسبت احترامی هیچ من تنگنظری. و حسادت کردن ایدهآلیزه مگر نیست چیزی احساس از ریکاردو و اسمیت آدام و میدانست»کار«را ثروت منشا کالسیک سیاسی اقتصاد اگر قصهی )ایدئولوژیک( عامی اقتصاددان میگفتند سخن جامعه در اصلی طبقهی سه وجود و خصمانه رابطهی سویهی دو متقابل وابستگی از بحث حتا میگوید. بیگبنگ آفرینش کار قطب یکجانبهی وابستگی از سخن بلکه نیست میان در نیز سرمایه و کار دیالکیتکی و مزدبگیران بیرونی و درونی شورش دائمی بیقراری از صحبت است. سرمایه قطب به»اعتیاد«از صحبت بلکه نیست مزدی کار رابطهی در نهفته وابستگی و بردگی علیه کارگران و علمی نگاه که زمانی است. آن از ناشی بیمسئولیتی و تنآسایی و مزدبگیری به کارگران است طبیعی آنگاه شود گذاشته کنار معین طبقهی یک منافع خاطر برای تاریخ به مادی برابریخواهی و مییابد تقلیل بیولوژیسم و روانشناسی به بشر زندگی عرصههای همهی که شود. نامیده احمقانه تنگنظری و کور حسادت تاکید آنها بر مارکس که را تاریخ به ریکاردو و اسمیت آدام مادی رویکرد عامیانه اقتصاد عدهای کرد: اتخاذ تاریخی پدیدههای به نسبت»طبیعی«رویکردی و نهاد کناری به داشت اقتصادی خالقیتهای میگیرند»تصمیم«عدهای فقیر هم عدهای و میشوند متولد ثروتمند مزدبگیری«راحت»زندگی از و باشند داشته بلندپروازی کنند خطر کنند آزمایش را زندگی اقتصادی ابتکار و خالقیت بدون که میگیرند»تصمیم«نیز عدهای و هستند فراری منبع همان Oliver Wendell Holmes, J R.

170 فصل پنجم: روشنفکر ۱۶۳ آسوده و راحت خود را در روابط کار مزدی گذرانده و گل هوار زندگی کنند. این ثروتمندان شب و روز ندارند زحمتها میکشند همهگونه خطر میکنند و با مشکالت و موانع بسیاری دست و پنجه نرم میکنند تا»کارآفرینی«کنند در حالیکه افراد گروه مزدبگیر تنها بخشی از روز را کار میکنند و مسئولیتی نیز در برابر مخاطرات اقتصادی ندارند اما با این وجود»زبانشان هم دراز است«و آرزوی سهیم شدن در ثروت گروه اول را دارند آرزویی که قوانین کنونی )منظور هایک قوانین دههی 1960 است( مسیر تحققاش را هموار میکنند. اگر میخواهیم»نظم طبیعی و خودانگیخته«ی اجتماعی حفظ شده و نادانها و تنبلها تصمیمهای مهم را نگیرند باید این روابط را جاودانه کنیم. گروه روشنفکران و رهبران سیاسی و اخالقی باید بتوانند گروه فقیران و بیچیزان دیروزی و مزدبگیران و رأیدهندگان امروزی را متقاعد کنند که صالح آنها در تداوم و بقای نظم موجود و پرهیز و پیشگیری از»تازاندن مطالبات«است. هر کسی که فصل»انباشت اولیه«ی کتاب»کاپیتال«مارکس را خوانده باشد میداند که انباشت بیسابقهی سرمایه یا به بیان مارکس این معصیت اولیه از کدام مکانیسمهای اجتماعی و سیاسی تأثیر گرفت و کدام روند تاریخی جنایتباری از قتلعام خلع مالکیت دهقانان و غارت وحشیانهی مستعمرات )با یاری و حمایت دولتهای مطلقه( سرمایهداری -این خالق یگانهی پرولتاریا- را از زهدان تاریخ متولد کرد. به جز این اما سوسیالیستها با هایک در این نکته موافقاند که»چرا نباید شخصی که دارای درآمدی نیست احساس غرور نکند «چرا نباید یک جامعه در صورت عدم توانایی عرضهی کار مناسب به شهروند سالم خود هزینههای زندگی او را پرداخت کند یا چرا اصوال نباید شهروندان یک جامعهی آزاد دارای یک حداقل درآمد تضمین شده باشند تا از ترس و هراس دائمی زندگی روزمره و وحشت تعقیب خود از سوی کارگزاران دولتی معاف شوند توزیع کار و وظایف اجتماعی نباید ربطی به ترس از گرسنگی و بیپناهی داشته باشد. اما هایک با برداشت ما موافق نیست. او هنوز آن فرهنگ اخالقی را هلهله میکند که در مقابل»تنبلی و کاهلی» )فقیران( روی ترش میکند )همانهایی که به گفتهی تامس مور 72 هزار نفرشان را در انگلیس به جرم بیکاری راهزنی و ولگردی به دار آویختند(. 10 هایک مخالف حقوق شهروندی است همان که تی.اچ. مارشال 11 تحت عنوان حقوق مدنی سیاسی و اجتماعی به شکلی تکاملگرایانه تئوریزهاش کرده است. مطابق اصول شهروندی 10. نگاه کنید به: سرمایه جلد اول فصل انباشت اولیه. 11. T. H. Marshall: Class, Citizenship and Social Development, 1973

171 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۶۴ هر دولتی موظف است که نیازهای فرهنگی اقتصادی و سیاسی شهروندان خود را مطابق با استانداردهای ملی و جهانی تأمین کند. مصوبههای تکمیلی منشورهای حقوق بشر سازمان ملل نیز بر این وظایف تأکید میکنند. 12 اما به نظر هایک این حقوق باید بازپس گرفته شوند چرا که فقط گروهی از ایدئولوگهای بورژوایی مجازند»تنبلی«کنند )از کسب و کار اقتصادی معاف باشند( زیرا تنها آنان توان پرداختن به کارهایی را دارند که برای کل جامعه مفید است و عقل بقیه به آنها نمیرسد. هایک به روشنفکران بورژوا یا»ایدئولوگهای بورژوازی«13 فراخوان ایجاد یک»عقل متعارف» جدید را میدهد. چیزی به جز آنچه توسط بلوک تاریخی پساجنگ تحت هژمونی سوسیالدمکراسی شکل گرفت )و مخالف آن(. برای این منظور یعنی برای ایجاد یک عقل متعارف جدید باید یک دسته از روشنفکران آزاد و غیروابسته به دولت رفاه وجود داشته باشند که بتوانند یک طرح و پروژهی هژمونیک را در سطوح اخالقی سیاسی و اجتماعی به امری مسلم طبیعی و پذیرفتهشده تبدیل کنند. عقل متعارف یعنی مادیت بخشیدن به ایدههای این گروه ایدئولوگ یعنی برانگیختن حمایت افکار عمومی از این ایدهها البته نه لزوما در معنای آنکه مردم به طور سیاسی به میدان آمده و به شکلی فعال از ایدههای خاصی دفاع کنند. محافظهکاران هرگز این پایه از دخالتگری سیاسی»مردم عادی«را آرزو نمیکنند. همانطور که هایک خودش توضیح داد منظور این است که مردم برخی ایدهها را به برخی دیگر ترجیح داده و آنها را به شکلی انفعالی امری مقد ر و مسل م قلمداد کنند. وسیلهی این کار نیز سرمایهگذاری روی بدویترین غرایز انسانی و خودخواهی آنهاست. 14 بحث این نیست که سطح ذهنی تودههای ابزاری ارتقا یابد در واقع سطح ذهنی David Harvey: Spaces of Hope, نگاه کنید به: 13. اقتصاد سیاسی کالسیک به تدریج به علت عروج جنبش کارگری در دههی 1830 و استفادهی سوسیالیستهای اولیه از»قانون ارزش کار «ریکاردو برای مقابله با نظم سرمایهداری جای خود را به»اقتصاد عامیانه«داد. اقتصاددانان عامیانه به سرعت تئوری ارزش کار و نظریهی طبقات و رویکرد علمی و مادی به تاریخ و جامعه را از تئوریهای اقتصادی حذف کرده و رویکرد»طبیعی«و ایدهآلیستی را جایگزین آن کردند یا به بیان مارکس علم را فدای ایدئولوژی نمودند. به همین دلیل آنان دانشمند-روشنفکر نیستند بلکه ایدئولوگ-روشنفکرند. 14. بسیاری از نظریهپردازان بورژوا و جامعهشناسان بیولوژیگرا»ذات و طبیعت واقعی» انسان را به»ذات و طبیعت سرمایهدارانه«ی انسان فرو میکاهند. برخالف اینگونه نظرات نورمن گراس Gras,( Norman 1983( تالش کرده است با ایجاد تمایز بین دو مفهوم Human Nature وNature The Human ماهیت دوگانهی مساله را روشن سازد. بنا بر این دیدگاه ذات و طبیعت انسانی Nature( )Human شامل یک مجموعهی ثابت از ویژگیهای نسبتا ثابت و بادوام انسانی در طول تاریخ است در حالی که مفهوم دوم

172 ۱۶۵ روشنفکر پنجم: فصل و»طبیعی«رویکردی باید تاریخ به مادی و علمی رویکردی جای به کند فروکش باید آنها باالی طراز ایدئولوگهای و برجسته روشنفکران سطح در حتا موضوع باشند. داشته رگرا ق د و شود پرداخته سرمایهداری تولیدی مناسبات درونی روابط به که نیست این بورژوازی»آنچه به هستآنچه از آنها درون از و شده بررسی علمی شیوهی به جامعه ساختارهای پروژهی یک هایک نظر از موضوع یافت. دست باشد«باید»آنچه یا و باشد«میتواند راستا این در نظراتش بیان در و است ثروتمند طبقهی فرادستی تضمین برای هژمونیک سیاسی و ذهنی مادی فرادستی از طبقه این باید چرا اینکه نمیکند. پردهپوشی هیچگونه اینکه و باال استداللهای همان حد در مگر نمیگیرد قرار بحث مورد اصوال باشد برخوردار همان )یا طبقه یک مالکیت آزادی سرانجام و سرمایهدار فرد مالکیت آزادی یعنی آزادی از استداللها حقانیت ترتیب همین به اقتصادی(. آزادی یعنی آزادی میگوید: طبیبیان که مسل م پیشفرضهایی همچون بلکه نمیشود اخذ نیز علمی-تئوریک و تاریخی مباحث درون عقل به مناسب راهکارهای طریق از تا میشود طرح و شده انگاشته همیشه برای یکبار و شود. بدل مردم متعارف بین او میکند. اشاره مهمی بسیار موضوعات به شده نقل کوتاه فرازهای همین در هایک )یا حرفهای متخصصان کار سرانجام و سیاسی-ایدئولوژیک کار علمی کار فلسفی-نظری کار سطوح در بروکرات و تکنوکرات ارتش همان یا دولتی متخصص مأموران او خود بیان به باالترین که هایک( خود چون کسی )یعنی سیاسی فیلسوف میشود. قائل تمایز مختلف( مسائل به پرداختن وظیفهاش دارد اختیار در را بورژوازی اردوگاه در روشنفکری مرتبهی ایجاد او وظیفهی نیست. مسلط و عامه عقاید برابر در ک رنش و همگانی افتادهی پا پیش با پیوند در را جهان تفسیر و توضیح قابلیت که است مفاهیمی خلق و جهان از کلی تصویری به خود درون در همچنین که تصویری باشند داشته جهان به سیاسی فیلسوف کل ی نگرش سیاسی فیلسوف باشند. آنها حامل و ایدهها این ترجمان بتوانند که کند اشاره سیاستهایی زا کلی و جامع تصویری میکند تدوین سیاسی فلسفهی بلکه نمیدهد ارائه علمی تحلیل یاج که میکند بنا انگاشتهشده مسل م پیشفرضهایی بر را آن و میکند پردازش جهان حالیکه در میزند انتخاب به دست گوناگون ارزشهای بین ندارد. علمی بررسی و تحقیق پوزیتیویستی علم زیرا کند. یاری ارزشها این به دسترسی در را او نیست قادر نیز علم است. تاریخی خاص شرایط تحت انسان در رشدیافته خاص ویژگیهای بر ناظر )The Human Nature( هک برد نام سرمایهداری جامعه در فردی شدید خودخواهی از میتوان دوم دستهی این از مثالی عنوان به میشود. تبلیغ انسان ازلی و ابدی و طبیعی ویژگی یک همچون جامعه این نظریهپردازان سوی از

173 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۶۶ ندارد. را فاکتها درون از ارزشی گزارههای اخذ توان و فاکتهاست تحلیل مشغلهاش هستند: زیر نوع از میزند انتخاب به دست آنها بین سیاسی فیلسوف که ارزشهایی اما سیاسی دخالت و مدنی حوزهی به محدود شهروندی یا اجتماعی جهانشمول شهروندی اقتدارگرا و حداقلی دولت یا اجتماعی عدالت اجرای ضامن و دمکراتیک دولت حداقلی و فردی قابلیتهای گرفتن نظر در با دستهجمعی و همگانی ارتقای و رشد عمومی رفاه و بند به معین انسانهای نیازهای تقلیل یا گروهها و اشخاص متفاوت و معین نیازهای فرودست گروههای تحقیر و آزار و شکنجه و عام تجریدی قوانین و بروکراتیک تبصرههای شرافت و شخصیت به احترام اجتماعی( )سادیسم اقتصادی ریاضتهای تحمیل با جامعه فروش به قادر حتا و فقیرند که آن برای مجازاتشان سپس و مردم فقیرسازی یا انسان در مشارکت و دخالت حق با نیرومند کارگری اتحادیههای نیستند نیز کارشان نیروی عمل خود اعضای به خدماترسانی ابزار همچون صرفا که اتحادیههایی یا اقتصادی امور دلسرد و آنها دواندن سر و مردم با بازی یا سیاسی و اقتصادی رادیکال دمکراسی میکنند کشورهای بدهیهای بخشیدن و بینالمللی همبستگی فعال و جدی مشارکت از کردنشان پیرامونی اقتدارگرای دولتهای روی همهجانبه فشار و آنها نفع به مثبت تبعیض و پیرامونی جهان( پرولتاریای از دفاع )در دمکراتیک شرایط و قوانین رعایت و وضع به آنها واداشتن و و زمین کرهی هستی که مصیبتباری رقابتهای تشدید و کنونی ناموزون رشد ادامهی یا است افکنده خطر به را انسانها اکثریت انتخاب را فوق ارزشهای از دسته کدام هایک که دریابد میتواند توجه اندکی با کسی هر میکند. هب دولت وجود نیز و بورژوازی و پرولتاریا اصلی طبقهی دو وجود و موجود جامعهی هایک امری را سازش و مصالحه ایجاد برای طبقات بین اتصال و دوم طبقهی خدمتگزار مثابه آنقدر اما فرومیکاهد بورژوازی زایدهی به را پرولتاریا اگرچه میپندارد. طبیعی و مسلم که آنجا از نگیرد. نادیده را جامعه در اصلی طبقهی دو وجود که هست )رئالیست( واقعگرا عالمت و کرده قلمداد طبیعی را اینها همهی ندارد تاریخ به مادی رویکرد و علمی روش به و است ابزاری و پوزیتیویستی نوع از او نظر مورد علم نمیگذارد. آنها برابر در سوالی گروههای وی نظر از است. شده فروکاسته سیاستمداران به خدمت جهت در وسیلهای»پیامبر و فیلسوف ردهی جز به دیگری ردههای در که هستند هم روشنفکران از دیگری سیاسی اجتماعی نظریههای به را سیاسی فیلسوف فلسفی ایدههای اینها ایستادهاند. سیاسی«و کرده تبدیل آموزشی و علمی مؤسسات و دانشگاهها در آن نظایر و روانشناختی فرهنگی

174 ۱۶۷ روشنفکر پنجم: فصل از برآمده نظریات یا میدهند انطباق و سازش خود اجتماعی-تاریخی معین شرایط با را آنها خود معین اجتماعی نظام قامت به مناسب تعدیلهای و جرح از پس را فوق فلسفی ایدههای و جرح تئوریهای این درون از که است گروهی آن سیاسی-ایدئولوژیک بخش میدوزند. بایدکرد«ها»چه و میکنند فرموله را عملی سیاستهای جامع کلی تصویر آن و شده تعدیل به نیز ایدئولوژیک بخش میگذارند. گروهی رسانههای و احزاب و جامعه مقابل در را جدیدی متعارف عقل تا میپردازد جامعه مختلف اقشار بین در ایدهها این کردن همهگیر نظر به ناآشنا و غریب چیزی روشنفکران از دسته این هژمونیک پروژههای که دهد سازمان شهروندان ضعیفستیزی و خودخواهی درندهخویی» طبیعی»غریزههای ترجمان بلکه نیاید این یافتهاند. پرورش و رشد سرمایه حاکمیت تحت که خصلتهایی همان یعنی باشد با شود. تبدیل منفعل شهروندان تلویحی آگاهی و روزمره ذهنیت از بخشی به باید پروژهها جوامع الگوهای مطابق آنگاه و میگیرد شکل بدیل تاریخی بلوک یک که است روش این به بولدوزر با سپس و میگیرند دست به را حکومت بعدی انتخاباتی دورههای در غربی شکل این کنند.»مدرنیزه«را جامعه تا میافتند بشریت تاکنونی دستاوردهای بنیانهای جان به گرایش هژمونی از نوع این مینامد. مینیمال( )یا حداقلی هژمونی گرامشی را هژمونی از میکند ایجاد انفعالی شهروندی نوعی و دارد فرادست گروههای و جامعه روشنفکران جذب این البته گرامشی نظر به میکند. کسب شهروندان انفعال اساس بر را اجتماعی وفاق که زور اساس بر شده کسب»»وفاق از بهتر انفعالی وفاق بر مبتنی هژمونی یا هژمونی نوع است. فاشیستی پوپولیسم یا و حذف و قهر همچنین و دارد. باور ارگانیک و طبقاتی روشنفکر مقولهی به هایک که است روشن پس وظایف تمایز یعنی میپذیرد را طبقه»»پراتیک بخش و»ذهنی«بخش میان تقسیمکار متخصصان طیف که آنهایی و بورژوا سیاسی-ایدئولوژیک و فلسفی-تئوریک روشنفکران کار تقسیم این میدهند. تشکیل را سرمایه صاحبان مشاوران و مدیران لشکر و تکنوکرات : 15 است کرده اشاره آن به نیز مارکس که همانطور است. طبیعی امری او برای نیز )ایدئولوگهای هستند طبقه متفکران همچون بخش یک حاکم طبقهی درون و نظریهها این به نسبت دیگران موضع که حالی در آن( مفهومپرداز و فعال این فعال اعضای واقع در اینها که چرا دارد انفعالی پذیرش حالت بیشتر ایدهها دارند. خودشان دربارهی ذهنی تصویر ایجاد برای کمتری زمان و هستند طبقه آلمانی ایدئولوژی مارکس: 15.

175 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۶۸ فلسفهی به نمیاندیشد سیاسی طرح به بورژوازی( )یعنی طبقه این اقتصادی عنصر اینجا در نمیاندیشد. سوسیالیستها با تئوریک مقابلهی و نو طرح درافکندن به نمیپردازد سیاسی خوردهای و زد و تجارت عرصهی در قهرمانی نبردهای و مسابقه مشغول سویی از آنها نفوذ قلمرو گسترش و متعدد سرمایههای میان رقابت و نبرد )پهنهی سرمایهداران بین نیروی با دائمی جنگ درگیر دیگر سوی از و هستند جهانی( بازارهای و جهان در سرمایه دیگر بیان به هستند. طبقاتی( نبرد )عرصهی آن نافرمانیهای و مقاومتها مهار برای کار بیکارگروه یک بنابراین هستند.»زیربنا«ساحت مشغول بورژوا طبقهی اقتصادی عناصر مختلف جناحهای سیاسی عناصر ساختن متحد به آنان از نمایندگی به آزاد وقت دارای و طبقهی برابر در آنها منافع از و میپردازند قدرت تاریخی بلوک یک در سرمایهداری میکنند. دفاع بیشتر حقوق کسب برای طبقه این پیشرویهای و آنان روشنفکران و مزدبگیر منظر از جهان کلی تصویر نفع به را جامعه اکثریت افکار میکنند سعی گروه این افراد به را ملت»بورژوازی که گفت آنها دربارهی مارکس که آنچه دهند. تغییر حاکم بورژوازی آفرینش این بلکه نیست پایانیافته و همیشه برای یکبار پروژهی یک آفرید«خود تصویر میشود. تکرار هژمونیک پروژههای و انفعالی انقالبهای طریق از مرتب طور به هب نیز بیذکاوت و عافیتطلب مزدبگیران طبقهی همان یا پرولتاریا هایک دیدگاه بر بنا مزدبگیران هستند. سرگرم پراتیک زندگی روزمرهگی به که میمانند منفعلی موجودات از )هایک اقتصادی ساختار در تعدادشان دلیل به و میدهند تشکیل را جامعه اکثریت محرومیتشان ساختاری قهر از نمیگوید چیزی اقتصاد در مزدبگیران استراتژیک جایگاه چیزی هم بفروشند را خود کار نیروی آنکه برای اجبارشان و تولیدی ابزار مالکیت از خطرناکی ایدههای حامل آنان میان در»زندیقها«عقاید نفوذ دلیل به همچنین و نمیگوید( و کرده تلقی بیدلیل و زیادی را مالکان گروه عوامل این تأثیر تحت است ممکن که شدهاند متخصص روشنفکران آنها ذهنیت تغییر برای رو این از بدهند. آنها فرادستی انهدام به رأی ببرند«. درونشان به بیرون از را»آگاهی باید بورژوا تحت پیش بخش در آن از که است همان میکند دفاع آن از هایک که هژمونیکی پروژهی منظور به که است انگاره این بر مبتنی یعنی کردیم. یاد کارگزار-محورهژمونی عنوان هب که اندیشههایی برابر در بدیل اندیشههایی طرح قوا توازن تغییر و اوضاع دگرگونسازی پرشور دفاع شدهاند پذیرفته اجتماعی» متعارف»عقل عنوان به اجتماعی و تاریخی دالیل عقل تغییر برای برنامه و ایده دارای اندیشمند مردان و زنان از لشکری تدارک و آنها از چنین مثال عنوان به نگرش همین راستای در میکند. کفایت خود خودی به متعارف

176 ۱۶۹ روشنفکر پنجم: فصل گرگ رهاکردن پروژهی از جانانه دفاع و آزاد بازار اندیشههای طرح که میشود تصور آن مهار در سعی و افکنده گردناش بر رفاه دولت شکل در جامعه که قالدهای از سرمایه و بیستم قرن اواخر» متعارف»عقل به نظریهها این که شد آن موجب تنهایی به داشت میکنند تفسیر روبنا سطح در را هژمونی معنا این به گردند. بدل یکم و بیست قرن اوایل بدون و سطحی شکل به را واقعیت و میکنند فراموش را ساختاری هژمونی که حالی در رویکردی چنین اتخاذ که کرد اعتراف باید میکنند. درک شده الیهبندی هستیشناسی اردوگاه برای میکند بررسی آنها میان تعامل و کارگزاران سطح در تنها را هژمونی که را ساختاری هژمونی آنان زیرا است بدیهی حدی تا آن ارگانیک روشنفکران و بورژوازی اما میاندیشند. آن با انطباق در روبنا دادن سازمان و تنظیم به تنها و دارند خود کنار در هر در هژمونی بررسی و علمی رویکرد فرودست اقشار و طبقات ارگانیک روشنفکران برای تغییر ایجاد اخیر گروه هدف زیرا دارد. اهمیت یکدیگر با دو این رابطهی ویژه به و سطح دو خودپویی و سرمایه ساختاری هژمونی بردن بین از و کنونی جامعهی در بنیادی تحوالت و نیست سادگی همان به چپ اردوگاه برای آگاهی موضوع معنا این به است. آن ویرانگر و تودهها خودرهانی دشوار امر با آگاهی امر چپ برای زیرا است. مطرح هایکیها نزد که یک فرادستی موضوع آگاهی سر بر نبرد چپ برای راستا این در است. خورده گره پرولتاریا میانجیگری نیازمند نیز تودهها آگاهی تغییر است. طبقات انحالل موضوع بلکه نیست طبقه اما دارند. باور آن ضرورت به هایک همانند نیز سوسیالیستها که است روشنفکر مقولهی به هایک خالف بر ما زیرا دارد سطحی جنبهای و است قضیه ظاهر در تنها نظر توافق این ارتقای به بلکه نمیاندیشیم. مردم فریب و آن دستکاری و تودهها آگاهی سطح دادن تنزل این دیگر میاندیشیم. خودگردانی و خودرهانی سطح به مردم تودههای عروج و آگاهی این است اجتماعی و عینی ریشههای دارای مردم سایر و پرولتاریا آگاهی که میکنیم فکر ما که محصول آگاهی این است. نگرفته شکل مختلف گروههای تهییجات و تبلیغات اثر در تنها و نآ درونماندگار تضادهای نیز و جامعه این در زندگی شیوهی موجود جامعهی ساختارهای عادیمردم آگاهی ما نظر به ترتیب این به آنهاست. از ناشی بحرانهای و مبارزات و عقل یک دارای سویی از آنها است. چندسویه و متناقض تاریخی-اجتماعی خصلتی دارای از آگاهی کنترل و سرمایهداری جامعهی در زندگی از ناشی که هستند بورژوایی متعارف جامعه همین در موجود مکانیسمهای دلیل به باز دیگر سوی از و است جامعه این سوی قابلیت که متناقض و مخالف آگاهی یک هستند نیز متناقض اما مخالف آگاهی یک دارای سیاسی-ایدئولوژیک انواع و چپ روشنفکران کار امر همین دارد. را شدن شفاف و صیقلیابی عقل تثبیت و تحکیم پی در بورژوازی ارگانیک روشنفکران زیرا میکند. دشوار ویژه به را آن

177 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۷۰ و اقتصادی غالب وضع با همسویی در حدی تا که هستند تودهها نزد بورژوایی متعارف پی در چپ روشفکران کلی طور به و کارگر طبقهی ارگانیک روشنفکران اما است. اجتماعی و تودهها در مخالف آگاهی به شفافیتبخشی و موجود وضع پنهان روابط کشف و راززدایی است. پیش در دشوارتری مراتب به کار دوم گروه که است بدیهی هستند. پرولتاریا تناقض و تنش از عاری رابطه یک کارگر و روشنفکر بین رابطهی که است این دیگر موضوع جدلهای و مناقشات بروز موجب پرولتری و سوسیالیستی مبارزات تاریخ طول در و نیست خاستگاه با روشنفکرانی به کارگران بدبینی مناقشهها این علتهای از یکی است. بوده فراوانی ادعای طرح میان تناقض دالیل از دیگر یکی است. بوده خرده-بورژوایی یا بورژوایی طبقاتی برای سوسیالیست روشنفکران از انبوهی وجود ضرورت بر اصرار و کارگران خودرهانی ببرند پیش را خویش خودرهانی امر باید کارگران اگر است. خودرهانی این تسهیل و تسریع»آگاه چیست روشنفکران این وظیفهی هست حرفهای روشنفکران وجود به نیازی چه آیا کرد»آگاه«باید چیزی چه از را تودهها دارد معنایی چه راستا این در تودهها» کردن اجتماعی جنبشهای و کارگر طبقهی از روشنفکران این که ندارد وجود آن خطر همواره برای کنند استفاده اجتماعی امتیازهای و سیاسی قدرت تسخیر برای تروا اسب همچون خالصه طور به را نکات برخی ارتباط همین در که است الزم موضوعات این شدن شفاف کنیم. مطرح مردم( نیز )و کارگران و طبقاتی ارگانیک روشنفکران میان شکاف یا رابطه به باید نخست اشاره مارکس خود دورهی در شکاف این تبلور از مثالهایی به زمینه همین در کرد. اشاره گفته گردد. روشن حدی تا شکاف این خصلت و مناقشهها این طوالنی تاریخ تا میکنم شکاف این به فراوان شوری و جدیت با که است مارکسیستی نخستین گرامشی میشود نسبت گرامشی کارگزار-محور و دیالکتیکی )عمدتا( رویکرد من نظر به اما است پرداخته قرار موضوع این به مارکس ساختار-مدار و دیالکتیکی رویکرد ادامهی در مسئله این به میکنم سعی متناقضآگاهی تکوین چگونگی موضوع طرح با نوشتار ادامهی در دارد. دهم نشان و کنم بررسی یکدیگر ادامهی در حدودی تا را گرامشی و مارکس اندیشههای و است شده برداشت آن از معموال که نیست چیزی آن چپ ارگانیک روشنفکران نقش که رابطهی است. شده معرفی معموال که نیست چیزی آن نیز کارگران آگاهی دیگر سوی از نیست. انفعالی و مکانیکی رابطهی یک چپ نزد مردم«و»نخبگان یا کارگران و روشنفکران برای و نیست گریزی آن تنشهای از که است متناقض و دیالکتیکی رابطهی یک رابطه این و بحث مورد پویا و مرتب طور به رابطه این مختصات و شرایط باید آن تنشهای کاهش گیرد. قرار بررسی

178 ۱۷۱ روشنفکر پنجم: فصل را کارگر و روشنفکر بین شکاف گرامشی که پرداخت باید امر این توضیح به آن از پس آگاهی مقولهی ضمن در او میگوید( هایک که )آنطور نمیبیند گریزناپذیر و طبیعی امری میبیند. آگاهی»»انتقال مکانیکی و انفعالی رابطهی یک از پیچیدهتر را اجتماعی و طبقاتی رفتار و فرهنگ شخصیت بر او تأکید من نظر به گرامشی بحثهای در دیگر موضوع»حس توانایی و فروتنی تواضع است. مردمی و پرولتری ارگانیک روشنفکر یک اجتماعی شد. خواهد اشاره نیز آن به که است برخوردار بسیاری اهمیت از او برای روشنفکر» کردن بیواسطه نیازهای به میکند استفاده مردم عظیم تجربههای از گرامشی نظر مورد روشنفکر شده وارد مردم با متقابل روابط به متواضعانه شرایطی در میدهد اهمیت آنان باواسطهی و میکند. جستجو و اتخاذ آنان نیازهای در را خود حرکت نقطه و حزبی موقعیت و حالت در همیشه میراند سخن آن از گرامشی که روشنفکری حال عین در رادیکال روشنفکران و غیرحزبی سوسیالیست و مارکسیست روشنفکران از او است. نهادی و پچ احزاب اختالفهای و تنشها از ضمن در نمیآورد. میان به سخنی عمومی و اومانیست نوعی معموال سوسیالیستی جنبش تاریخ در که حالی در نمیگوید. چیزی نیز روشنفکران و داشته وجود چپ احزاب در غیرحزبی و حزبی منتقد روشنفکران به نسبت بدبینی و تنش شوروی در را خود موضوع این. 16 ک رش( کارل و لوکاچ با کمینترن برخوردهای )مانند است بر زیادی تبعات و داد نشان متفاوت شیوههای به غربی اروپای کمونیست احزاب در و سابق انتقادهای بیان به تنها نوشتار این در که است داشته روشنفکران و احزاب این میان روابط کرد. خواهم بسنده سوسیالیست نویسندگان برخی دستگاههای در روشنفکران جذب و ذهنی کار شدن نهادمند با امروزی شرایط در اینکه دیگر اجتماعی علوم )در حرفهای متخصصان نام به پدیدهای موجود جامعهی بازتولیدی و تولیدی وجود به خاصروشنفکران یا تکنوکراتیک( و بروکراتیک سطوح نیز و کاربردی و نظری زیرا است. اهمیت دارای بحث این ادامهی برای نیز آنها جایگاه بررسی که است آمده چارچوبهای در تخصصی و نهادی کارکردی به را آنها نقش دارند سعی نئولیبرالها ملزم تخصصگرایی ایدئولوژی پذیرش به را آنان معنا این به تا دهند کاهش ثباتیافته متخصصان شدن تبدیل و گرایش این خطر به ارزشگذاری«و»علم بخش در کنند. و اجتماعی تحوالت این به ما پاسخ پرداختیم. دولت و سرمایه اختیار در ابزاری به حرفهای به: کنید نگاه 16. Martin Jay: Marxism and Totality, the adventures of a concept from Lukács to Habermas, 1984

179 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۷۲ بیانی به است سیاسی-اجتماعی کار با تخصصی کار وحدت ترغیب ذهنی کار شدن نهادمند لنتریکچیا فرانک که است عمومیروشنفکر و خاصروشنفکر وحدت همان این دیگر به بیشتری تفصیل با بحث ادامهی در کردهاند. دفاع آنها از ترتیب به سعید ادوارد و میپردازم. باال در شده ذکر موضوعات کارگر و روشنفکر بین شکاف مسئلهی 5.3. : 17 مینویسد چنین دوست یک به نامهای در گرامشی سوی به که روشنفکران از گروههایی آن چنانچه بود خواهد بزرگی تراژدی همان از را خود میکند اعتماد آنها به کارگر طبقهی و میآیند کارگر طبقهی دهقانان ناآگاهترین و عقبماندهترین متواضعترین که ندانند پوستی و گوشت ما تالشهای و کارها تمام صورت آن در شدهاند. ساخته آن از ما کارگران و شد. نخواهد حاصل ما کوششهای از سودی هیچ و بوده بیهوده شکاف این است. مهمی موضوع مردم و نخبه یا کارگر و روشنفکر بین شکاف موضوع نظایر و آنارکوسندیکالیست آنارشیست )مارکسیست سوسیالیستی و چپ اردوگاه در همیشه بیاندیشید. هایک» انفعالی»انقالب طرح به لحظهای است. بوده بحث مورد و مطرح آن( نزد اندازه چه تا آنان آگاهی و شعور گرفتن دستکم و مردم به باال از رویکرد که میبینید این شبیه ایدههایی طرح خاطر به سوسیالیستی اردوگاه درون در لنین است. نیرومند وی بسیار شود برده مردم تودهی درون به انقالبی روشنفکران توسط بیرون از باید آگاهی که و نخبهگرایی موضوع بورژوازی اردوگاه در حالیکه در است. گرفته قرار چالش و نقد مورد آنان زیرا نیست دعوا مورد هرگز بورژوا نخبگان و ابزاریتودههای بین مکانیکی رابطهی نزد نتیجه در و میپذیرند را یدی و ذهنی کار تقسیم مسالهی به نسبت طبیعی رویکردی نمیشود. گرفته چالش به حکومتکنندگان و حکومتشوندگان بین مکانیکی رابطهی آنان دارد. دیرینه سابقهای سوسیالیستها اردوگاه در نخبهگرایی پیرامون دعوا اما 17. Jerome Karabel: Revolutionary Contradictions: Antonio Gramsci and the problem of intellectuals in Antonio Gramsci, Critical Assessments, vol.3, ed. By James Martin, 2002

180 ۱۷۳ روشنفکر پنجم: فصل مینویسد: ارتباط این در کارابل م ر ج کارگری رهبر یک 1866 سال در اول بینالملل کنگرهی جلسههای از یکی در همهی اخراج تصمیم از را خود حمایت تا برخاست جای از فرانسوی هیأت از ویژه به و روشنفکران سوی به رو ظاهر به تصمیم این کند. اعالم غیرکارگرها طرح نفس اما شد. رد کنگره در حاضران سوی از البته که داشت مارکس اول بینالملل در روشنفکران از کارگران رنجش و خشم وجود نشانگر مسئله کارگر طبقهی در روشنفکرستیزی با مارکس رویارویی و تنش نخستین این بود. روشنفکر کارگر با تنشی بروکسل در 1846 مه ماه سیام در مارکس نبود. بود باور این بر ویتلینگ زیرا بود. کرده تجربه را ویتلینگ ویلهلم نام به آلمانی نمایندگیشان ادعای که آنهایی تهوعآور غرولندهای از را خود باید کارگران که تنها کارگران و است بیفایده جدید تئوریهای آفرینش کنند رها داشتند را کنند. شک نظریهپردازیهایشان و روشنفکران به و کنند اتکا خودشان به باید : 18 گفت و کرده قطع را او سخنان برانگیختگی و خشم با مارکس به علمی ایدههای بدون و علمی رویکرد یک بدون عمل به کارگران»فراخوان و نادانی است... بیسرانجام و بیهوده بازی یک به تبلیغ و ترویج تبدیل معنای است«. نبوده کس هیچ سود به هرگز جهل بود او تدافعی موضع نشانهی ویتلینگ به مارکس پاسخ خشونت و سنگینی کارابل نظر به نمیتوان او نظر به داشتند. کارگر طبقه میان در روشنفکران که نادرستی جایگاه نشانگر و 19 گلدنر آلوین آرای از پیروی با مثال که )آنطور کرد برداشت اینگونه را مارکس پاسخ از و اوست خود پرنفوذ و مؤثر جایگاه توجیه و تبلور سویی از او موضع که کرد( میتوان نظر از میدهد. را آینده سوسیالیستی جوامع در روشنفکری الیت یک ظهور نوید سویی کردن فراموش بلکه مارکس شخصیت به نسبت بیعدالتی تنها نه برداشت این کارابل تئوریک فعالیت از دفاع یک واقع در مارکس پاسخ زیرا هست. نیز او نظر مورد نکتهی حال در انقالبی جنبش برای آن چشمپوشی غیرقابل و پراهمیت جایگاه برجستهکردن و نقش موضوع بود. جای بر باره این در تردیدهایی همچنان اما است. کارگر طبقهی ظهور منبع همان Alvin Goldner

181 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۷۴ باکونین میخائیل روسی آنارشیست توسط 1870 دههی در انقالبی جنبش در روشنفکران ود به عمل در را خودش که میکرد متهم را اول بینالملل کنگرهی او شد. مطرح دیگر بار رهبری کارهای که فرهیختهای اقلیت و کور ابزار مثابه به اکثریتی است کرده تقسیم گروه پس کارگران و روشنفکران میان تقسیمبندی تداوم نگران ترتیب این به او میبرند. پیش را. 20 بود انقالب از کنگرهی درون تقسیمبندیهایی که نبود این فقط شد طرح باکونین توسط که مسئلهای پس و روشنفکران بین شکاف اندازه چه تا که بود نیز این بلکه است آمده وجود به بینالملل شود پسا-انقالبی طبقاتی جامعهی یک بازتولید به منجر میتواند انقالبی جنبش در کارگران میگوید کارابل. 21 کند تجربه را روشنفکران یعنی جدید طبقهی یک سلطهی بار این که نسبت او اما نپرداخت جدید( طبقهی )موضوع مسئله این به صریح طور به هرگز مارکس به شدت به او نبود. بیتفاوت نیز کارگری جنبش در بیرونی روشنفکران وجود میان تنش به ار نظریهپردازانی آن موازات به و میکرد حمله میکردند انکار را نظریه اهمیت که کسانی میداد. قرار شدید انتقاد و تحقیر مورد نیز میگرفتند فاصله انقالبی پراتیک و جنبش از که : 22 مینویسد سوسیالدمکرات حزب روشنفکری جریان دربارهی ب ب ل به نامهای در او همین به نیست. خویش خودرهانی به قادر کارگر طبقهی آقایان این نظر به تنها که دهد قرار مالک و آموزشدیده بورژوازی رهبری تحت را خود باید دلیل چه که دارند را موضوع این درک و پرداختن فرصت و وقت که هستند کسانی شد تشکیل بینالملل که زمانی است. بد چیزی چه و خوب کارگران برای چیزی به بایستی کارگر طبقات رهایی کردیم: فرموله چنین را خود شعار وضوح به ما کنیم همکاری کسانی با نمیتوانیم ما خاطر همین به شود. انجام آنها خود دست منبع همان 20. نآ میتوان که است شده بحث و مطرح متفاوتی نظریهپردازان نزد مختلف شیوههای به نظر این 21. نیز اولینرایت اریک نمونه عنوان به دانست. بدان نسبت واکنشی و شوروی وقایع تاثیر تحت بهویژه را رب مبتنی سوسیالیستی بدیل جامعهی یک در که میکند طرح را نظری چنین خود»طبقاتي«نظریهی در شوند بدل استثمارگر جدید طبقهی به که بود خواهند قادر دولتی بوروکراتهای و مدیران»دولتگرایی«بلکه نیست کافی تولیدی وسائل بر خصوصی مالکیت انحالل تنها پرولتاریا خودرهانی برای جهت بدین و مهارتهای و داراییها ناعادالنه توزیع و تقسیم همانا که جدید معضل این از را خود باید همچنین پرولتاریا این برای را اولینرایت کالینیکوس اولینرایت به کنید نگاه کند. رها است اداری و سازمانی ذهنی کالینیکوس به کنید نگاه است. کرده نقد نظری چنین منبع همان 22.

182 ۱۷۵ روشنفکر پنجم: فصل کنند رها را خود بتوانند که نایافتهاند آموزش آن از بیش کارگران میگویند که. شوند... رها خردهبورژوایی و بورژوایی فالسفهی توسط و باال از باید نخست و بیان شفاف را خود موضع و میکند حمله بورژوایی اصالحطلب روشنفکران به مارکس یعنی جدی خطر یک میدهند قرار کارگر طبقهی فراز بر را خود که روشنفکرانی آن میدارد. میکند: مطرح پرسشهایی مورد این در کارابل هستند. آن رهایی برای انقالبی نظریهپردازان برای نقشی آیا باشد کارگر طبقه خودرهانی بر قرار اگر اما نقشی آنها اگر است جامعه فرادست اقشار معموال خاستگاهشان که میماند نقشی اگر و دارد مضمونی چه پرولتاریا خودرهانی مفهوم صورت آن در دارند لنین( بیان )به بورژوایی ایدئولوژی خودبهخودی تحمیل با باید کسانی چه ندارند کنند مقابله زحمت و کار تودههای بر انجام چگونه اصوال ایدئولوژیک تحمیل این که پرسید باید نخست که میرسد نظر به بورژوا ایدئولوگهای و گروهی رسانههای نقش بر چپها از بسیاری که میدانیم میشود غولآسای ابزار نقش زیرا است. درست آنها نظر و مشاهده البته که دارند بسیاری تأکید بخش این اما گرفت. دستکم نباید را آگاهی عرصهی در هژمونی اعمال برای سرمایه توضیح و بررسی سیاسی اقتصاد عرصهی به توجه عدم دلیل به کارابل نیز و چپها از ریشههای به آنها معنا این به میکنند. بحث محدود سطحی در تنها را آگاهی مقولهی به یا روشنفکران( همچنین )و مردم تودههای و پرولتاریا نزد آگاهیتکوین ساختاری این از پس تنها بنابراین نمیپردازند. ساختاری سطح در سرمایه هژمونی به دیگر بیانی طرح قابل بدینگونه بعدی پرسش ساختاری سطح در آگاهی تکوین چگونگی یعنی مرحله کرد مقابله وضعیتی چنین پرتو در بورژوایی ایدئولوژی تحمیل با میتوان چگونه است: میان در خاص قشر یک به نیاز امر این که داشتهاند بیان همواره سوسیالیستها همهی ایدههای نیز و بورژوازی ایدئولوژی انفعالی پذیرش با تا دارد سوسیالیستها و کارگر طبقه زا برداشت یک دارای سوسیالیستها همهی اما شود. انجام مؤثری مقابلهی آن ظریفتر پرسش بررسی شیوهی زیرا نبودهاند. کارگران و روشنفکران قشرهای میان ارتباط و پیوند نتیجه در باشد. داشته باید خصلتی چه رابطه این که میکند تعیین آگاهی تکوین به مربوط آگاهی و میکند تحمیل پرولتاریا به را خود چگونه بورژوایی ایدئولوژی ببینیم باید نخست سطح در را موضوع دیگران از بهتر مارکس مورد این در میگیرد. شکل چگونه کارگران به اگرچه است کرده بررسی کارگر طبقهی بر آن تأثیرات و سرمایه» ساختاری»هژمونی پراکنده. طور

183 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۷۶ مارکس نزد آگاهی مقولهی 5.4. نکرد زیادی کار آگاهی موضوع بررسی در کالسیک مارکسیسم که میشود گفته معموال دوام و ثبات گرامشی برای زیرا پرداخت. مهم این به که است کسی نخستین گرامشی و مخرب بحرانهای وجود با نظام این چگونه اینکه و بود تأملی قابل موضوع سرمایهداری به را خویش توجه او راستا همین در است. خویش حیات ادامهی به قادر باز ادواری وفاق جلب برای فرادست طبقات استراتژیهای و جامعه تحتانی طبقات در آگاهی موضوع پرولتری ارگانیک روشنفکران نظریهی از او شرایط این با مقابله برای کرد. معطوف آنان هژمونی درک در ریشه باید کارگزار-محور رویکرد این که میرسد نظر به کرد. دفاع عمیقتر سطحی در را هژمونی تا میسازد قادر را ما اصوال که باشد داشته سرمایه ساختاری کنیم. بررسی کارگران و تودهها آگاهی به دادنشکل فرآیند و وفاق-محور پروژههای از وجه درک بازگشت. مارکس به باید گرامشی بحث بهتر فهم و موضوع این درک برای به را خود 23 اروپایی کمونیستهای شیوهی به که دارد اهمیت رو این از مساله ساختاری و عمق و سیاسی اقتصاد تحلیل از و نکنیم محدود مدنی جامعهی سطح و»روبنا«حوزهی نورزیم. غفلت آن پیچیدگی جامعهی در سوژه«تکوین و آگاهی»تکوین مسئلهی به عمیقتری سطح در مارکس است. کرده مربوط جامعه این در مستقر تولید شیوهی به را آن و است پرداخته سرمایهداری همانطور جایی در او میکند. اشاره مهمی بسیار نکتههای به خود نوشتههای در مارکس شیوهی حیرتآور پیچیدهگی دربارهی شد اشاره نیز ارزش-گذاری«و»علم بخش در که میگوید: چنین سرمایهداری تولیدی روابط تحلیل چنانچه شد خواهد متوجه حیرت و بهت با خواننده که همانطور و است گسترده بسیار و پیچیده بسیار موضوع یک سرمایهداری تولید درونی علم عهدهی به موضوع این به پرداختن روابط( این پیچیدگی علت )به چنانچه به را سرمایهداری( )تولید آن رؤیت قابل و بیرونی جنبش و حرکت تا میافتد مفاهیم که است بدیهی صورت آن در دهد ربط آن حقیقی و درونی حرکت در میکنند تشریح را تولیدی قوانین که مفاهیمی وضع این از گرفته نشأت قوانین از متفاوت فاحشی طور به سرمایهداری توزیع و تولید ایجنتهای اذهان 23. Eurocommunism

184 ۱۷۷ روشنفکر پنجم: فصل تجلی تنها مفاهیم این که میشود مشخص ترتیب این به باشد. حرکت این واقعی هستند. آن رؤیت قابل و سطحی جنبشهای و حرکت هک میداند بغرنج موضوعی را سرمایهداری تولید شیوهی درونی روابط پیچیدهگی مارکس کارگزاران نزد شده تولید مفاهیم ترتیب این به او برمیآید. آن بررسی عهدهی از علم تنها»به که میداند مسلط تولیدی وضعیت از ناشی را آنان آگاهی کلی طور به و توزیع و تولید آگاهی میشود. مشاهده روزمره واقعیت در که است چیزی آن از متفاوت«فاحشی طور رد زندگی شرایط و موجود تولیدی شرایط از نشأتگرفته اجتماعی سوژههای نابسندهی میانجیگری به قادر و شده تبدیل تولید فرایند ابژههای به انسانها که است جامعهای مناسبات این سوی از نوعی به اجتماعیشان حیات بلکه نیستند تولیدی روابط کنترل و پرداخته کاالبتوارگی مقولهی به رابطه همین در مارکس میشود. هدایت و میانجیگری ایجاد موقعیتی سرمایه«حرکت»قوانین و تولید عرصهی عینی وضعیت اثر در اینکه و است میشود. پدیدار کاالها بین روابط همچون مولدین بین روابط که میشود : 24 میگوید مارکس دیگری جای در مکانیسمهای وسیلهی به و سرمایهداری تولید روند تأثیر تحت کارگر طبقهی این و میشود سازماندهی و متحد یافته انضباط بیشتر چه هر آن درونی سلب خود مالکیتکنندگان سلب که میشود منجر آنجا به سرانجام وضعیت شوند. مالکیت درونی ضرورتهای اثر در ناگزیر به که میگوید سخن کارگری طبقهی از او اینجا در سلب توان که میشود تبدیل قدرتمندی و آگاه منسجم متحد نیروی به تولید سازوکار تربیت سوژههایی موجود تولیدی شیوهی معنا این به دارد. را حاکم طبقهی از مالکیت میشوند. رها سرمایه میانجیگری از نتیجه در و میشوند تولید کنترل به قادر که میکند : 25 مینویسد دیگری جای در مارکس وسیلهی به که میشود کارگری طبقهی رشد موجب سرمایهداری تولید پیشرفت همچون تولیدی شیوهی این الزامهای به عادتها و سن ت آموزش میانجیهای 2003 لبوویتز از برگرفته 24. منبع همان 25.

185 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۷۸ شکل در سرمایهداری تولید فرایند سازمان مینگرد. طبیعی و بدیهی قوانین عادی حالت در میشکند... هم در را مقاومتها انواع همهی خود رشدیافتهی در کرد رها تولید«طبیعی»قوانین دست به آسوده خیال با را کارگران میتوان شرایط آن از ناشی خود که کرد اتکا سرمایه به او وابستگی به میتوان واقع است. کارگران مرهون را خود جاودانهی بقای و استمرار که است تولیدی سویی از او میداند آگاهی نوع کدام واجد را کارگر طبقهی و میگوید چه سرانجام مارکس ترکیب در که دارد تأکید کارگران ذهن در آن»»انعکاس و سرمایه ساختاری هژمونی بر رد که میشود آنان در انفعالی آگاهی نوعی تکوین به منجر آموزش و عادتها سنتها با رب دیگر سوی از میکنند. قلمداد طبیعی امری را سرمایهداری تولید شیوهی آن نتیجهی اتحاد انضباط سازماندهی موجب که میکند تأکید سرمایهداری تولید رهاییبخش خصلت تولید کارگری طبقه سرمایهداری نظام معنا این به میشود. کارگر طبقه تواناییهای و شد. خواهد سرمایه»گورکن«که میکند رابطهی سویی از نیست. یکسویه آگاهی دارای میکند ترسیم مارکس که کارگری طبقه از میکشاند. اشتباه به را دیگری»غیردانشمند«شخص هر و کارگران تولید مضمون و شکل وسیلهی به که میکند تولید کارگری طبقه متضاد و پیچیده تولید شیوهی همین دیگر سوی اما میشود. سرمایهداری گورکن خویش مهارتی و سازمانی تواناییهای و اتحاد و انضباط ارث به گذشته از که عادتهایی مسلط نظام آموزشهای تأثیر تحت کارگر طبقهی همین همچون را سرمایهداری تولید شیوهی خود موجود غیرانتقادی و غیرعلمی سنتهای و ب رده میکند. قلمداد مسلم امری طبیعی قانون یک متناقض آگاهی یک دارای موجودواقعا کارگر طبقهی که است این میگوید مارکس آنچه دقیقا است. تناقض از انباشته آن درون که روبروست تولید از شکلی و روابط با زیرا است. متضاد آگاهی امکان که است واقعیت خود در موجود تضاد دلیل به یعنی دلیل همین به زا سرمایهداری تولید شیوهی میشود. ایجاد طبقه این در شورشگرانه بیقرار کنشگری و سرمایه به آنان وابستگی رابطهی و وامیدارد سرمایه از ذهنی تابعیت به را کارگران سویی رهایی امکان تولیدی توانای سوژههای به آنان تبدیل با دیگر سوی از و میبخشد تداوم را اهمیت مارکس برای علم مقولهی که جاست همین از میدهد. نشان آنها به را خودگردانی و است الزم جهت آن از نظری سطح در سرمایه رازورزی از برافکندن پرده مییابد. ویژهای توانایی سرمایه نفی جهتمند مسیر در و ببرند پی سرمایه ماهیت به بتوانند کارگران که تضادمند خصلت به توجه با گردد. تقویت آنها در تاریخی سوژهی مثابه به خویش ایجاب

186 ۱۷۹ روشنفکر پنجم: فصل لنین آنچه نظیر فرمولبندیهایی آن از ناشی آگاهی خصلت نیز و سرمایهداری تولید شیوهی درک القای موجب میتواند است گفته کارگران درون به بیرون از آگاهی انتقال دربارهی کارگران آگاهی میگوید مارکس که آنچه مطابق زیرا گردد. مسئله صورت از نادرستی ضدیت و مزدی کار بردگی انفعالی پذیرش توأمان محتوی آگاهی این است. متناقض اساسا و واژگونسازی قابلیت طبقه این آگاهی که میشود آن به منجر الجرم که است آن علیه توضیح بلکه ندارد قرار آگاهی با بیرونی رابطهای در نظریه معنا این به بیابد. رهاییبخشی دارد. وجود تلویحی طور به نیز کارگر ذهن در که است آن تناقضهای و موجود وضعیت ارتباط گرفته شکل سرمایهداری رژیم تحت که آگاهی این واژگونساز هستهی با نظریه تفگ میتوان مارکس نوشتههای پرتو در میکند. تقویت و داده صیقل را آن و میگیرد به آگاهی»بردن به نیازی و است رهاییبخش بالقوهی آگاهی یک دارای پرولتاریا که نیست. میشود درک عبارت این از که یکسویهای و مکانیکی معنای به پرولتاریا«درون آگاهی رهاییبخش و واژگونساز بیقرار بخش این درآوردن فعلیت به و دادن صیقل اما روشنفکران دخالتگری با کاتالیزور این دارد. )کاتالیزور( تسریعبخش عامل به نیاز کارگران میشود. تأمین هستند جمعیکارگر پیکرهی از بخشی عمدتا خود که طبقه ارگانیک آگاهی آنها بلکه نیستند بیرون از آگاهیانتقال مکانیکی ابزار روشنفکران منظر این از آن زیرین جوهر و داده صیقل آن رهاییبخش سویههای جهت در را چندسویه متناقض زا بخشی یا اجتماعی کار تقسیم ساختار در خود آنان اینکه ضمن میبخشند شفافیت را لحاظ این از اگر یا و کارگر( طبقهی ارگانیک )روشنفکران هستند جمعیکارگر پیکرهی کارگر طبقهی سرنوشت و منافع به متعهد سیاسی لحاظ به دارند قرار طبقه این از بیرون در کارگر(. طبقهی غیرارگانیک روشنفکران منزلهی )به هستند خصلت بر که است کسی آن گرامشی که گفت میتوان اینک مارکس بحث امتداد در ارجاع با را خصلت این بیآنکه میکند تاکید ستم تحت مردم و پرولتاریا آگاهی متناقض تأکید لنین خالف بر او که است این دارد اهمیت آنچه دهد. توضیح مارکس گفتههای به دیالکتیکی رابطهی تقویت طرفدار نیز و داشت کارگر تودههای متناقض آگاهی بر زیادی برای بود. رهبریکنندگان و رهبریشوندگان راستا همین در و روشنفکران و کارگران میان میکنیم کوتاهی اشارهی کارابل نوشتهی پرتو در موضوع این بیشتر هرچه شدن مشخص گرامشی. و لنین اندیشههای شباهتهای و تفاوتها به

187 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۸۰ روشنفکر مفهوم باب در گرامشی و لنین اندیشههای مقایسهی 5.5. اردوگاه در ۱۹۰۲( )لنین کرد «باید»چه کتاب انتشار هنگام از که مشکالتی از یکی نتیجه در و پرولتاریا آگاهی بررسی چگونگی مسئلهی است آمده وجود به سوسیالیستی است. کارگران تودهی و روشنفکران همپیوستن به چگونگی علیه آتشین مباحثهی یک در لنین کرد «باید»چه که است این واقعیت کارابل نظر به بینالملل به منسوب شاخص ویژگیهای دارای که شد انجام اکونومیست رفرمیستهای بر همچنین )و 26 ژوزف نظر به بودند. انقالب از مکانیکی درکی حامل جمله از و بودند دوم است ذهن و عین رابطهی از لنین مکانیکی درک بازتاب نوشته این ( 27 آلتوسر آرای پایهی کرد «( باید )»چه اینجا در. 28 میداند عین منفعل و یکسویه انعکاس را ذهن که که چرا آگاهی در یکسویهای طور به را خود سرمایهدار به کارگر وابستگی شرایط لنین نظر از انقالبی آگاهی یک تکوین مانع و میبخشد عینیت کارگران اقتصادی مبارزات و اتحادیهای ات است الزم حرفهای انقالبی روشنفکر عدهای وجود نیز جهت همین به میگردد. آنان در این در خود از 29 لنین واپسین انتقادهای وجود با ببرند. تودهها درون به را انقالبی آگاهی نکرد. رها را بعدی مارکسیستهای و او گریبان هرگز موضوع این حول چالش مورد تربیتکنندهی و»مثبت«نقش بر یکسویه تأکیدی حاوی مساله از لنین صورتبندی زیرا همین به است. کارگر تودههای نزد آگاهی تکوین فرایند بر سرمایهداری تولید شیوهی آگاهی در واژگونساز هستهی با رابطهگیری یا آموزش موضوع از او استراتژی در نیز جهت اصلی پارامتر یا آموزش ترتیب این به نیست. میان در بحثی مردم و کارگران متناقض 27. Louis Althusser: Lenin and philosophy and other essays, ژوزف.26 از روبن هیلل دیوید نمونه بهعنوان ندارد. وجود مارکسیستها میان عمومی توافقی رابطه این در 28. نظرات که میرسد نظر به میکند. دفاع است کرده مطرح را آن لنین که»انعکاسی«شناخت نظریهی نوعی بیانگر وی دیدگاه و نبوده او فلسفی رئالیسم با تنگاتنگ ارتباطی در ضرورتا کرد «باید»چه در لنین دفاع اینجا در چه اگر زیرا نیست. آن از معرفت کسب امکان و واقعی جهان میان سازگاری و همخوانی باید اجتماعی جهان به دیدگاه این تعمیم در اما رسد می نظر به صحیح خود بهخودی علم فلسفهی از لنین دفاع در کرد. توجه آن چندسویهی و متناقض تضادمند خصلت و اجتماعی جهان ویژهی خصوصیات به به: کنید نگاه لنین فلسفی رئالیسم از David-Hillel Ruben: Marxism and Materialism, A study in Marxist Theory of Knowledge, 1977 بیدار نشر لنین«نظر از»حزب مقاالت مجموعه به کنید نگاه 29.

188 ۱۸۱ روشنفکر پنجم: فصل لنین نزد سیاسی قدرت کسب از پیش مرحلهی یا انقالب از پیش مرحلهی در هژمونی جامعهی و کارگران واقعی ترکیب نیز»حزب«راستا همین در میشود. گرفته کم دست تبلور که میشود تشکیل پیشرو حرفهای فعال عدهای از بلکه نمیدهد بازتاب را بیرونی سپ مرحلهی به آگاهی و آموزش موضوع دلیل همین»به انقالبیاند. و واژگونساز آگاهی. 30 میشود«موکول سیاسی قدرت کسب از اما است سیاسی قدرت کسب نظریهی میگوید سارتر که آنطور لنینیسم اگر کارابل نظر به لنینیسم که گفت میتوان نیست. انقالب فردای در سوسیالیسم ساختمان پردازش نظریهی میکند حمل خود در را تناقضی کارگر طبقه درون به بیرونی آگاهی کردن وارد مفهوم با مسئلهی عمل در و نمیگیرد جدی را کارگر طبقه خودرهانی ایدهآل آن موجب به که این لوکزامبورگ رزا بیان به نتیجه در میکند. موکول انقالب از پس به را پرولتاریا آموزش و پرولتاریا سازمانی و ذهنی رشدنایافتگی و ضعف درگیر که عقبمانده کشورهای در وضع سر پشت را باز نسبت به جامعهی یک در پارلمانی دمکراسی تمرین و هستند آن تشکیالت شود. منجر طبقه حکومت جای به حزب حکومت برپایی به میتواند نگذاردهاند و نخبگان( تعبیری )به روشنفکران بین تضاد مسالهی چنانچه که است این بعدی موضوع رسمیت به اساسی مسائلی عنوان به آن کنترل چگونگی و قدرت تقسیم مسالهی و تودهها کسب از پس آنها پیرامون بحث نگیرند قرار چارهاندیشی و گفتگو مورد و نشده شناخته بود. خواهد دشوارتر بسیار قدرت مورد جدی مسائلی عنوان به را آنها و بپردازد مقوالت این همهی به کرد تالش گرامشی دارد اذعان یعنی است. موافق لنین سبک به مسئله طرح با نوعی به او البته دهد. قرار بحث تحمیل مردم عمومی افکار بر را خود شود رها خود حال به بورژوایی ایدئولوژی چنانچه که پرولتری انقالبی حزب یک تدارک در را راهحل نیز گرامشی که میرسد نظر به میکند. : 31 میبیند ایدههایش که کسی چرخید لنین سمت به حزب مسئلهی با برخورد در او یافت. ترجمان انقالبی پراکسیس به موفقیتآمیزی طور به سوژه دربارهی منبع همان 30. منبع همان 31.

189 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۸۲ کندوکاو در میتوان را دو این تفاوت مهمترین اما بود. عظیم لنین به نسبت گرامشی تحسین آن پیامدهای و میان این در روشنفکر نقش و طبقه آگاهی موضوع پیرامون گرامشی عمیقتر دانست. پسا-انقالبی جامعهی برای یک خواهان او است. معضل این برای عمیقتر و پایدارتر راهحل یک خواهان گرامشی روشنفکران بین آن اعضای و حزب بین تودهها و نخبگان بین عمیق دیالکتیکی رابطهی از نمونهای است. مردم- همچنین -و طبقه و میکند( تشریح حزبی حالت در را آنان او )که متقابل رابطهی دربارهی مارکس» فوئرباخ»تزهای بر او تکیهی گرامشی دیالکتیکی رویکرد رهبری یک ضرورت دربارهی لنین با کلی طور به او است. آموزندگان و آموزگاران میان از متشکل فرماندهی ستاد یک»تشکیل یعنی رهبری که میگوید و است موافق نیرومند برای تالش تفاوت این دارد. تفاوتهایی لنین با نیز جا همین در او چه اگر 32 ژنرالها«باید که است موجود جامعهی در رهبریشوندگان و رهبریکنندگان بین تضاد حل آغاز هب گرامشی باشد. نوین جامعهی در معضل این حل برای گستردهتر تالشی پیشدرآمد حمله حزب غفلتهای و کوتاهیها به همه این با و بود آگاه شکاف این تاریخی خصلت گرامشی کند. جدا تودهها از را رهبری که داشت گرایش حزب او نظر به زیرا میکرد. : 33 نوشت مجرد... شکل یک در اولویت و اهمیت تخصیص از است عبارت حزب خطای شده مشخص( کارکردهای )حامالن اداری مأموران از حزبی ایجاد به منجر که که است شده موجب تودهها شرکت از ترس رسمیاند. نظر یک به وابسته که همچون حزب مباحث و درونی زندگی در و حزبی زندگی در آنان مشارکت خود- حرکت و جنبش آن در که نشود دیده دیالکتیکی فرآیند یک نتیجهی مییابند. همگرایی رهبری و سازمانی ارادهی و انقالبی تودههای انگیختهی اکونومیسم رابطهی بررسی مورد در گرامشی بر لنین اندیشههای تأثیر کارابل نظر به بحران بین خودبهخودی ارتباط نیز او است. نمایان نیز انقالب خودانگیختگی نظریهی و با خودانگیختگی نظریهی و اکونومیسم گرامشی نظر از میکند. رد را انقالب و اقتصادی انقالبی ارادهی اقتصادی بحران وقوع با که میگوید اکونومیسم یعنی ارتباطند در یکدیگر منبع همان 32. منبع همان 33.

190 ۱۸۳ روشنفکر پنجم: فصل است معتقد گرامشی که حالی در میکند. رشد خودبهخودی طور به و ناگهان به تودهها آمادگیهای باید )روشنفکران( حزب تعیینکننده و قطعی لحظهی آن فرارسیدن از پیش فرهنگی کار حزب مهم وظایف از یکی دلیل همین به باشد. کرده ایجاد مردم در را الزم بستر در کارگر طبقهی ارگانیک روشنفکران یا کمونیست )حزب مدرنشهریار است. شکلگیری صدد در و بیاندیشد مردم ذهنی و اخالقی رفرم به باید نوشتار( و بحث همین باشد. عمومی و ملی جمعی ارادهی یک موضوع چند به کارگران تودهی و روشنفکر بین دیالکتیکی رابطهی یک ایجاد برای گرامشی میگوید او اینکه نخست است. رابطه این به نسبت او حساسیت نشانگر که میکند اشاره در حتا که است این نیز امر این دلیل روشنفکرند. کارگران همهی روشنفکرند مردم همهی بتواند شخص تا باشد داشته وجود ذهنی ادراک و تالش از میزانی باید نیز کارها سادهترین کارگران یا مردم همهی که گرفت نتیجه نمیتوان اینجا از اما بپردازد. کارها آن انجام به و گستردهتر بسیار درکی دارای که است کسی روشنفکر زیرا دارند. روشنفکری کارکرد که میگوید گرامشی واقع در است. اجتماعی زندگی»»کلیت به نسبت نظریتر بینشی نظری تلویحا ادراکی دارای است مشخص عمل یک انجام مشغول که سادهای کارگر حتا با کار این ارتباط از میدهد انجام که معینی کار از نظری تلویحا ادراکی است خود کار از هستهی همان این کار. تقسیم و اجتماعی زندگی سلسلهمراتب در خود جایگاه از و جامعه که است باور این بر گرامشی اینکه دیگر بگیرد. ارتباط آن با باید روشنفکر که است ذهنی خالق کارکرد از اوست تلویحی آگاهی همان یکی است: نظری آگاهی نوع دو دارای کارگر و یکدیگر به کارگران دیگر و او متقابل وابستگی و دستهجمعی تولید در سازمانگرانهاش و زندگیاش طول در اجتماعی عادتهای و سنتها تربیت که است آگاهی نوع آن دیگری وضعیت مکانیکی پذیرش موجبات و دارد انفعالی خصلت دوم نوع آگاهی کردهاند. القاء او به و»همآموزی«فرآیند یک طی در تا دارد وظیفه روشنفکر میآورد. فراهم را او فرودستی راستا این در کند. تقویت کارگر در را واژگونساز تلویحا آگاهی انتقادی و متقابل گفتگوی را او اندیشهی متناقض سویههای کارگر در انتقادی فرهنگ تقویت طریق از کند سعی باید دهد. کاهش وا نظریههای مارکس گفتههای به ارجاع بدون گرامشی که میرسد نظر به کنیم: خالصه میشود قائل تمایز آگاهی نوع دو بین نیز او میکند. مطرح )سوبژکتیو( ذهنی سطحی در را حاوی که است کارگر اجتماعی و اقتصادی کارکرد از ناشی ) مبهم چند )هر آگاهی یکی پذیرش که اوست عادتگونهی و انفعالی آگاهی دیگری و است واژگونساز هستهای

191 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۸۴ واقعیت و سرنوشتباوری را در او تقویت میکند. آمیزش این دو نوع آگاهی با یکدیگر موجب پیدایش یک آگاهی متناقض در کارگر میشود. بدون قرار گرفتن کارگر در مسیر مبارزهی سیاسی رهایی بخش یا بدون کمک روشنفکران ارگانیک طبقهی کارگر این آگاهی متناقض همچون مانعی در برابر رشد توانمندیهای ذهنی و عملی کارگر )و مردم( عمل میکند. به یقین فهم دامنه و شدت این دو نوع آگاهی و نیز شیوهی تنیده شدن آنها با یکدیگر نیازمند بررسی شرایط تولید و بازتولید اجتماعی میزان سازمانیابی کارگران شدت و گسترهی مبارزات طبقاتی شرایط جامعهی مدنی و بسیاری عوامل تاریخی دیگر در یک جامعهی معین است گرامشی روشنفکران و آگاهی متناقض گرامشی توجه ویژهای به پیچیدگی و تناقض موجود در آگاهی پرولتاریا دارد و آن را موضوعی نمیداند که بتوان به طور یکسویه و مکانیکی بدان نگریست. این پیچیدگی به علت جدا افتادگی فعالیتهای پراتیک تودههای کارگر از درک تئوریک مربوط به فعالیتهایشان است. به نظر گرامشی آگاهی نظری طبقه در واقع میتواند به طور تاریخی در تضاد با فعالیتاش باشد. میتوان گفت که کارگر دارای دو گونه آگاهی نظری است: یکی آن که در فعالیت او به طور ضمنی وجود دارد و در واقعیت او را با همهی کارگران دیگر متحد میکند. این نوع آگاهی همبسته است با کار تحول جهان واقعی و مشارکت کارگر در تولید و بازتولید شرایط حیات انسانی در یک جامعهی معین. نوع دوم آگاهی در کارگر آن آگاهی سطحی بدیهی-انگاشته یا زبانی است که وی بدون هیچگونه انتقادی از گذشته و محیط خویش کسب کرده و پذیرفته است. اما به نظر گرامشی این درک شفاهی و زبانی بدون پیامد نیست. این درک زبانی و مشخص یک گروه اجتماعی را به یکدیگر پیوند میدهد و بر رفتار و اخالق اجتماعی آنان اثر میکند و ارادهی آنان را تحت تأثیر قرار میدهد. این آگاهی سطحی و بدیهی زبانی معموال آنقدر نیرومند است که بتواند شرایطی ایجاد کند که در آن وضع متناقض آگاهی موجب بیعملی شده یا کارگر را از اتخاذ تصمیم و گزینش مناسب بازداشته و شرایط انفعال اخالقی و سیاسی را برای او فراهم آورد. به عنوان مثال و در ادامهی نکتههای مورد نظر گرامشی میتوان گفت که مثال مردم در زبان روزمرهی خود از اصطالحاتی نظیر»ما پایینیها«و»آن باالییها«به وفور استفاده میکنند. کاربرد مکرر این اصطالحات نشان میدهد که آنها به وضعیت طبقهبندی جامعه و جایگاه طبقاتی خویش آگاهند و نیازی به توضیح دوبارهی آن ندارند. تودهی مردم در

192 ۱۸۵ روشنفکر پنجم: فصل آن منشاء شناخت در معموال که اجتماعی و سیاسی طبقاتی ستم و بیداد به کینهورزی عین خویش خانوادگی یا شخصی گناه را خود ناتوانی و فقر اوقات بسیاری ندارند علمی درکی )که ثروتمند طبقات نفس به اعتماد و تجملی مصرف توان از همچنین اغلب آنان میدانند. آنان توانایی و قدرت برابر در را خود و شده حیرت و بهت دچار مربوطند( همدیگر به ایشان» نمادین»سرمایههای و بورژوا فرهیختگان برابر در را واکنش همین مییابند. ناچیز و آدابدانی پوشش نوع ایشان زبان و تکل م نوع یعنی دارند. نیز ) 34 بوردیو پیر بیان )به طبقات و اقشار اعضای یا جمعی کارگر پیکرهی افراد از عمدهای بخش نیز ایشان بدنی رفتار نگرش و رفتار در سرنوشتباوری نوعی حال عین در میدهد. قرار تأثیر تحت را تحتانی خواهد را بیدادگران گریبان عدالت روزی سرانجام اینکه بر مبنی میخورد چشم به آنها ایشان از را شکنجه و اسارت عمری انتقام میتوانند هلهله با مردم تودهی آنگاه و گرفت آنها هستند. متناقضی و تلویحی سیاسی و طبقاتی آگاهی دارای آنها معنا این به بگیرند. مشخص و نظری آنان طبقاتی آگاهی خصلت و هستند سرکوبشده روحیهی دارای عمدتا دلیل به بسا چه و باشد انقالبی و تحولگرانه بیواسطه نمیتواند اوقات بسیاری و نیست این جبران به حالت بدترین در یا بپذیرند را خود فرودست جایگاه خود سرنوشتباوری به آن از بیرون یا کار محل در نابرابر شرایط از برآمده روزهی هر اهانتهای و فرودستی حقوق با که کارگری مردان همچون آورند. پناه مختلفی افیونهای و گریزگاهها م سک نها واکنشی کودک و زن شکنجهی میآزارند را خود زنان حتی و میورزند دشمنی زنان مسل م سوی از است. ایشان مردساالرانهی تربیت تأثیر از بازتابی همچنین و بیرونی تحقیر به پنهان ار آنان و میبارند خویش کودکان بر را خود فروخوردهی خشم که زنانی مشاهدهی دیگر دادهاند نشان بارها مردمان همین اما نیست. تازهای پدیدهای نیز میسازند خود مستعمرهی استثمارگران هستی آتشکشیدن به در آنگاه شود لبریز صبرشان کاسهی که هنگامی که همگن تصویر یک با ما ترتیب این به نمیدهند. راه خود به تردیدی سرکوبگرانشان و تصویری با بلکه نیستیم مواجه مردم تودههای نیز و جمعی کارگر آگاهی از ایدهآل و تحول و رفرم نیازمند عرصهها همهی در که مواجهیم آشفته و نابرابر ناهمساز متناقض از را خود الزاما که میشود نیز»آموزندهگان«بخش شامل مسلما تحول و رفرم این است. است. نکرده رها خود محیط اجتماعی-سیاسی و تاریخی شرایط محدودیتهای طبقاتی آگاهی دارای کارگران و مردم تودهی که است این گرامشی بحث کلیدی نکتهی 34. Pierre Bourdieu: Sprolig autoritet og pædagogisk autoritet in skole, ideologi og samfund

193 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۸۶ آگاهی نوع این زیرا شود منتقل کارگران به بیرون از که نیست مقولهای آگاهی این و هستند دولتی دستگاههای و حاکم طبقهی سوی از آنان عینی سرکوب و استثمار مستقیم محصول رفتار در بازتابی چنین آنان. دائمی سرکوب و استثمار فرآیند از است»انعکاسی«یا و است با آنها دشمنی در مثال دارد وجود تلویحی طور به آنها روحیات و زندگی روند اجتماعی و دارند دست در را قدرت که کسانی به نسبت آنها بدبینی در دولتی و بورژوایی نهادهای فلجکننده میتواند )که متناقض طبقاتی آگاهی و پراتیک فعالیت سطح از گذار اما آن. نظایر یازیدن دست سپس و معرفتی«(»رهایی )یا تحولگرانه آگاهی سطح به باشد( یأسآور و و پیچیدگی این شود. حاصل خودبهخودی طور به نمیتواند انتقادی و فعال کنشگری به میشود ناشی آن رازآمیزیهای و سرمایهداری جامعهی درونی روابط از واقع در دشواری رد میکند. ترکیب مدرن ناهنجاریهای با را گذشته روزگاران عادتگونهی رفتارهای که تلویحی آگاهی کردن فعال کارگر طبقهی ارگانیک روشنفکران یا حزب کارکرد نتیجه آگاهی رشد اصلی موضوع است. آن از تناقضزدایی و مردم( )و جمعی کارگر ذهن در نهفته است. فرودست مردم و اجتماعی محرومان نگرش در جمعی و فردی خودباوری و انتقادی با تنگاتنگ رابطهای در که است مختلفی روشنفکران نیازمند راستا این در مؤثر تالش هر دهند. افزایش را جامعه انتقادی آگاهی میانگین سطح مردم کنند تحمیل مردم بر باال از را خویش نظریههای که نیست این لزوما سوسیالیستها درک ای انتخاباتی دورهی یک برای را رأیشان و کرده تحمیق هایکی شیوهی به را مردم یا و مردم سرخوردگی و نارضایتی از که نیست این همچنین موضوع بخرند. طوالنیتر بازههایی روشن چشمانداز یک ترسیم بدون سلبی شعاری و کرده بهرهبرداری موجود شرایط به نسبت تکمرحلهای انقالب نه و دومرحلهای انقالب نه دیگر موضوع دهیم. قرار برابرشان در عمل و آگاهی مختلف مراحل از پیاپی گذارهای و مداومانقالب یک موضوع است»کافی«خود خودی به سیاسی قدرت تسخیر رو این از است. عالیتر و دیگر سطحی به بیان به است. خودگردانی سطح به جمعی کارگر عروج برای»الزم«شرط اگرچه نیست نهایی هدف اما است مارکسیسم نخست آماج سیاسی قدرت کسب اگرچه آندرسن پری و ارزشها کدام خاطر به هدف کدام برای که ساخت مشخص باید نخست نیست. آن اقدامی چنین برای ما الهام سرچشمهی کرد تصرف را سیاسی قدرت میبایست ایدهآلها. 35 داریم خود کار دستور در را اولویتها کدام و چیست ذات و طبیعت بررسی با جامعه و انسان به مارکسیستی رویکرد نهایی هدف اندرسون پری نظر از 35. باید چپ هژمونی رشد برای که است آن بر اندرسون رو این از میشود. تعیین او پویای نیازهای و انسانی

194 ۱۸۷ روشنفکر پنجم: فصل مجرد پیروزی یک به تنهایی به تا داد اجازه روشنفکران به نباید دیگر معنا این به هک گفت میتوان دیگر بیان به یابند. دست کارگران و مردم گستردهی بیدخالتگری هک باشد آن از طوالنیتر شاید خودگردانی و خودرهانی سوی به دستهجمعی راهپیمایی تثبیت و خود پای جای کردن محکم برای کردهاند. تصور ناشکیبا و عجول روشنفکران سقوطهای با بیگمان که جهشهایی به میل بر بایستی جدید دستاوردهای و نوین ارزشهای برداشته هدفمند و سنجیده که گامهایی استواری بر مقابل در و کرد غلبه همراهند فاحش میشناسند را مسیر و هدف که نیستند»ژنرالها«تنها که داشت یقین باید افزود. میشوند استراتژیک موقعیت و راهپیمایی مسیر بر رضایتبخشی حد تا باید نیز جمعی کارگر بلکه آوریم: یاد به کار تقسیم بخش در را فرگوسن آدام سخنان اگر باشد. داشته اشراف جمعی کار پا و دست سادهی حرکتهای جز سربازانش اما دارد خبر چیز همه از که»ژنرالی نیستیم. وضعیتی چنین خواهان ما که داشت خاطر به و پذیرفت باید نمیدانند«دیگری راستین توانمندسازی موضوع است. کوتاهمدت سیاسی بازیهای از عمیقتر موضوع و شده خودگردان و مشارکتکنندهتودههای به تبدیل تا است ابزاریتودههای شرایط نفی جهت در هم باید انقالبی جنبش معنا این به گیرند. دست به را خود سرنوشت بیابد تدارک ایجابی وضعیتی یعنی ممکن و واقعی بدیل یک ایجاد جهت در هم و موجود است. تاریخی واقعی امکان و احتمال یک پرولتاریا خودرهانی حالت این در کند. حرکت و مرحلهی در روشنفکر-کارگر یا -توده نخبه مشکل رفع که است این واقعیت روی هر به نباید را شکاف این کردن محدود برای تالش اما است. ممکن طبقات محو با تنها نهایی گونه این برای مهمی بنای سنگ روشنفکران دربارهی گرامشی نظریهی و گرفت دستکم وظیفه دو و است ارگانیک روشنفکران از گروه یک ایجاد خواهان گرامشی تالشهاست. به: شود نگاه دهیم. رشد را انسانی طبیعت و نیازها مقولهی Perry Anderson: In the tracks of historical materialism, 1984 توجه این دادهاند. نشان انسان طبیعت و نیازها موضوع به زیادی توجه غربی مارکسیستهای بهتازگی زیستشناسی منظر از اجتماعی )رفتارشناسی Sociobiology نوظهور گرایش علیه واکنشی میتوان را تازه ناقص ساختمان یا معیوب ژنهای به را اجتماعی مسائل همهی و دارد رواج غرب در که دانست تحولگرا( طبیعت و نیازها موضوع به غربی مارکسیستهای اخیر توجه حال عین در میکند. منتسب افراد ژنتیکی تسا ضدحملهای میشود بنا انسانی نیازهای و انسانی طبیعت دربارهی علمی جدید یافتههای بر که انسان این از داشتند خود انحصار در عمدتا را انسانی ذات و طبیعت بحث تاکنون که محافظهکار نیروهای علیه به: کنید نگاه است. برخوردار چپ برای هژمونیک استراتژی یک اهمیت از تازه رویکرد این رو Sean Creaven: Marxism and Realism, A materialistic application of realism in the social sciences, 2001

195 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۸۸ دومی و است کارگران و مردم تودههای آموزش وظیفهی یکم است: قائل آنان برای گرامشی نظر به چپ ارگانیک روشنفکران بورژوازی. ایدههای ظریفترین با نظری جدال نظریههای به پاسخگویی از که میشوند پرولتاریا آموزش موضوع درگیر حدی تا معموال روش و متد بودن جذاب نمیتوانند که این دیگر میمانند. غافل بورژوازی فرهیختگان نیازهای و پیچیده و ظریف توضیحات به زیرا دهند نشان فرهیخته اقشار به را مارکسیسم میدهند. بها کم اقشار این و جذب موضوع به نخبه-توده جدایی بر غلبه برای تدبیری اندیشیدن راستای در گرامشی وظیفهای را آن و دارد اشاره کارگریخاستگاه با کارگر طبقه ارگانیک روشنفکران پرورش و واقعی طور به که است روشنفکرانی تشکیل و تشویق عضوگیری او منظور میداند. مهم آنها زندگی و مبارزات به ارگانیک طور به و باشند پرولتاریا مختلف اقشار نمایندهی درونی خوب را آنها کنشگری و تفکر شیوههای و چندسویه و متناقض آگاهی و باشند خورده گره در و میکند تصور گرامشی که نیست سادگیها این به کارابل نظر به موضوع اما بشناسند. میپردازیم. آن به که دارد گرامشی به انتقادهایی مورد این انسجامیابی دشواریهای کارگری ارگانیک روشنفکران 5.7. خاستگاه دارای ارگانیک روشنفکران گروه وفاداری گرامشی که است نظر این بر کارابل نآ امکان همیشه حالیکه در میگیرد. جدی اندازه از بیش را طبقه این به نسبت کارگری آرمانهای به برخاستهاند کارگر طبقهی درون از که روشنفکرانی از دسته آن حتا که هست جامعهی در فردی شکل به 36 طبقاتیتحرک امکان که زمانی ویژه به نمانند وفادار آن بر اجتماعیترقی وسوسههای از لزوما نیز پرولتری روشنفکران باشد. فراهم بورژوایی تخریب برای نیرومندی محر ک همچون میتواند اجتماعیترقی به میل و نمیمانند کنار طیف شکلگیری دشواری کارابل نظر به بعدی مشکل کند. عمل آنان پرولتری اخالق هنگام در بورژوازی زیرا است سرمایهداری جامعهی در کارگر طبقهی ارگانیک روشنفکران با و بود فئودالی جامعهی درون در نیرومند اقتصادی پایگاه و هنگفت ثروت دارای خود ظهور چنین حالیکه در داشت خود ارگانیک روشنفکران رشد برای نهادمندی مبنای آن بر تکیه کارگری اتحادیههای یا سیاسی حزب نیست. فراهم پرولتاریا برای ابعاد- آن -در امکانی 36. Social mobility

196 ۱۸۹ روشنفکر پنجم: فصل این قدرت میزان اما میکنند فراهم طبقه ارگانیک روشنفکران رشد برای بستری البته تسخیر در را جامعه سیاسی و تولیدی فعالیت کل که نیست قدرتی با مقایسه قابل سازمانها علت به کارگران بدانیم که میشود پیچیدهتر زمانی کارابل نظر به دشواری این دارد. خود هستند. آموزشی سیستم کلیدی نهادهای بر کنترل و نظارت فاقد خود فرودست جایگاه روشنفکران پرورش و جذب نظریهی که داشت توجه باید دشواریها این همهی وجود با ایدههای گسترش برای ویژهای اهمیت از مردمی و کارگری خاستگاه دارای ارگانیک رفتارهای و زبان افراد این زیرا است. برخوردار مردم مختلف اقشار بین سوسیالیستی و دارند بیشتری آشنایی آنان فرهنگی حساسیتهای با میشناسند بهتر را خود اقشار نمایندگی برای رو این از کردهاند. زندگی میدارد مشغول را ذهنشان آنچه با ضمن در معنا بدین دارند. بیشتری آمادگی مربوط حزب یا نهاد در کارگران نیازهای و خواستها میشود. مطرح امروز همین از کارگر طبقهی مختلف اقشار» مستقیم»نمایندگی موضوع میتواند نیز بدان بیتوجهی اما دارد زیادی دشواریهای اگرچه موضوع این به پایبندی و یکدیگر از پرولتاریا مختلف اقشار جدایی همان که بزند دامن را بزرگتری دشواریهای اعتراض است. اجتماعی جنبشهای دیگر و چپ جنبش در آنها مستقیم نمایندگی فقدان نیست پرولتاریا مختلف اقشار تجلی فیزیولوژیکی طور به که آن برای حزب به گرامشی فرعی یا شرایط جبر به ارجاع با و سادگی به نمیتوان و است بررسی و تأمل قابل موضوعی پوشید. چشم آن از امری چنین بودن باید چیز هر از پیش ارگانیک روشنفکران از گروه یک ایجاد وظیفهی دشواری مورد در سطحی با بلکه نیستیم روبرو کارگزاران بین تعاملهای سطح در هژمونی با تنها که گفت دائمی و شدید بحرانهای و تضادها علت به که هستیم روبرو نیز ساختاری هژمونی از و شکافها این اثر در میگردد. موجود نظم بازتولید روند در وقفه و شکاف موجب خود دانشگاهی تحصیلکردگان و بورژوا روشنفکران همچنین و مردم متعارف آگاهی در وقفهها خودبهخودی وفاداری نوع یک با نتیجه در میگردد. ایجاد تناقض و اختالل نیز آن نظایر و مواجه سیستم به نسبت بورژوازی ارگانیک روشنفکران یا و خاصروشنفکران سوی از بتوان جذاب و بدیل تاریخی بلوک یک طرح با که هست آن امکان همواره یعنی نیستیم. جلب خود سوی به را سیستمیروشنفکران از توجهی قابل بخش بحرانی مقاطع در ویژه به تحصیلکردگان از بسیاری کنید دقت بورژوایی»»شایستهساالری ایدئولوژی به مثال کرد. چشمپوشی غیرقابل جامعه برای آنها وجود که میشوند تربیت ذهنیت این با دانشگاهی ویژه به و کار محیط به ورود از پس اما میدهند. را نخبه گروه یک تشکیل آنان و است

197 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۹۰ هب شایستهترینها لزوما و نیست چنین که درمییابند شغلی فرصتهای سر بر رقابت در از آنچه که میشوند متوجه زودی به حال عین در آنها نمییابند. دست مشاغل بهترین»ابزار به باید و ندارد فراگرفتهاند دانشگاه در آنچه به زیادی ارتباط میشود خواسته آنها و بحرانها هنگامهی در ضمن در شوند. تبدیل سیاستمداران«خاموش و غیرانتقادی کار پرولتریزه حدودی تا اقشار این از بسیاری جامعه بازسازی و اجتماعی شدید پسلرزههای وظایفی سطح به آنها کارهای و میدهند دست از را خود پیشین استقالل و امتیازها و شده»حرفهی از آنها انتظارات معنا بدین میشود. فروکاسته )روتین( تکراری و ساده نسبتا و نارضایتی پیدایش موجب میتواند متناقض شرایط همین نمیشود. برآورده آکادمیک«اجتماعی تحوالت کشاکش در که بشود آنها در سیستمی ضد و ضدسرمایهداری رادیکالیسم میشود. واقع مؤثر رادیکال نیروهای یارگیری برای اولینرایت اریک سوی از که کار نیروی» متناقض»جایگاههای مفهوم ویژه به اینجا در ابزارهای میتوانند دو هر فرهنگی«و انسانی»سرمایهی مفهوم نیز و است شده مطرح علمی-انسانی کار نیروی و علمی-تکنیکی کار نیروی موقعیت و وضعیت تحلیل برای مفیدی»جایگاههای شوند. واقع موثر آنان جذب برای مناسب استراتژیهای طرح در و باشند بخشهای انسانی و فرهنگی سرمایهی یا دارایی عنصر که است آن معنای به متناقض«کور و اقتصادی منفعتمحوری با تقابل در معین دالیلی به میتواند کار نیروی فوقانی فرهنگی»سرمایهی و خود جایگاه علت به کار نیروی از بخش این بگیرد. قرار سرمایهداری طبقاتی سقوط و پرولتریزهشدن از سویی از دارد: قرار متناقضی موقعیت در خود 37» انسانی و دیگر سوی از و نیست آنها دادن دست از به حاضر که است امتیازهایی دارای و میهراسد حس آنها با نیز تقابلی و تضاد نتیجه در و است آن بلندپایهی مدیران و سرمایه فرودست متفاوت تاریخی بلوکهای استراتژیهای و موقعیت به بسته نیروها این رو این از میکند. که بخشی آن میرسد نظر به معموال اگرچه شوند. دیگری آن یا جبهه این جذب میتوانند تاریخی بلوک به پیوستن برای بیشتری آمادگی از است بیشتری فرهنگی سرمایهی دارای باشد. برخوردار سوسیالیستی-رادیکال دلیل به همچنین و خود امکانات و امتیازها دلیل به نیروها این از بخشی که است مشخص نقشی یا پیوسته مخالف جبههی به دشوار لحظههای در میتوانند خود آموزش و تربیت سرمایهی و است توضیحی-انتقادی گفتمان و فرهنگی دانش زبانی مهارت معنای به فرهنگی سرمایهی 37. گفتمان با گاهی که است کار نیروی تکنیکی بخش در مختلف مهارت-محور داراییهای معنای به انسانی میخورد. گره نیز توضیحی-انتقادی

198 ۱۹۱ روشنفکر پنجم: فصل اردوگاه به ایشان موقت پیوستنهای همین اما کنند ترک را پرولتاریا و کرده بازی انفعالی نیست. بیفایده نیز کار ابراز برای بهسزایی اهمیت از کارگری اتحادیههای و سیاسی احزاب وجود نفس ضمن در در خود ویژهی نقشهای با روشنفکران است. برخوردار جمعیکارگر استقالل و»تمایز«استراتژیکی جایگاه دارای سیاسی احزاب و اتحادیهها آموزشی مؤسسات گروهی رسانههای روشنفکران و سوسیالیستی احزاب کنند. کمک پرولتاریا ضدهژمونیک مبارزات به تا هستند آکادمیک عرصهی در و کردهاند مقابله بورژوایی ایدههای با تاریخ طول در احزاب از خارج فرصتهایی در و کرده نرم پنجه و دست بورژوازی فرهیختگان ظریفتر نظریههای با دانشوران چشمان برابر در را سوسیالیستی و مارکسیستی نظریههای شدید جذابیت مناسب کردهاند. تسخیر را مقابل طرف نظری دژ از بخشی و گذارده نمایش به مختلف حوزههای اجتماعی تضادهای از پرولتاریا آگاهی میتواند که اینجاست در بورژوایی ایدئولوژی موفقیت اجتماعی بازتولیدگرانهی خود-پویی و ساختاری هژمونی با زیرا کند. سرکوب را طبقاتی و را عمومی افکار و میگذارد نمایش به طبیعی و مسلم امری همچون را خود عینی فرادستی راززدایی دشوار راه باید معموال مارکسیستی نظریههای که حالی در میکند. آشفتگی دچار به را جمعیکارگر یا مردم جامعه پنهان روابط کشف با و کرده طی را شرایط این از درک قابل ما برای مثال کنند. آگاه واقعیاش زندگی و تفکر شیوهی بین موجود تناقضهای اما کنند دفاع استثمار آزادی و اقتصادی آزادی حق از ثروتمندان و سرمایهداران که است پسانداز و کار نسلها با آنکه رغم به میکنند دفاع حق این از نیز کارگران که زمانی اب که میگردد آشکار نمیشوند( )و نشدهاند مالحظهای قابل ثروت انباشت به قادر نیز که است درک قابل ما برای هستیم. روبرو آنها آگاهی و واقعی زندگی در شدید تناقضی موجود نظم بقای»ضامن منزلهی به خود قدرت تداوم از آن بروکراتهای و دولتی دستگاه ورای چیزی را خود شغلی تواناییهای یا کنند دفاع عمومی«غارت و قتل از پیشگیری و و»نظم از نیز معمولی شهروندان که زمانی اما دهند قرار معمولی مردم ادراک و شعور هر از بیش ایشان خود فرزندان که ندارند توجه و کرده دفاع طبقاتی دولت یک» قانون آگاهی یک با که است بدیهی میشوند واقع قانون و نظم این سرکوب طعمهی دیگری گروه هستیم. روبرو متناقض باید آنها متناقض آگاهی و پرولتاریا از زیادی بخشهای ذهنی تابعیت دلیل به بنابراین میان به را آگاهی اینان شوند. ایجاد عرصهها همهی در ارگانیک روشنفکران از گروهی تجربهی بین همگرایی و انتقادی خودآگاهی کسب در را آنها بلکه نمیآورند تودهها

199 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۱۹۲ اجتماعی گروه هر که است این واقعیت میکنند. کمک آن نظری مدو نسازی و مستقیم در میدهد. رشد و پرورش را خود ارگانیک روشنفکران دارد اقتصادی کارکرد یک که خویش خاص ارگانیک روشنفکران و فرهنگی بورژوازی از سرمایهدار طبقهی راستا همین خودش مخصوص ارگانیک روشنفکران قشر دارای نیز جمعیکارگر و است برخوردار پرداختن و سیاسی اقتصاد نقد تئوریک سطح در پرولتاریا ارگانیک روشنفکران نقش است. وظیفهی است. نظری مسائل با برخورد در علمی رویکرد یک ترویج و فلسفی مباحث به کارکرد به کردنش آگاه و طبقه کردن همگن ایدئولوژیک و سیاسی سطح در روشنفکران این آنان کلی وحدت ضرورت کردن روشن نیز و سیاسی و اجتماعی اقتصادی حیات در آن تشکیل کسانی از روشنفکری این الیهی مؤثرترین است. تضادهایشان و اختالفها رغم به هم گرد را آن مختلف گروههای و طبقه اعضای ایدئولوژیک و سیاسی سطح در که میشود توضیح برایشان را معین شرایط با انطباقیافته و شده تعدیل و جرح ایدههای و میآورند میکنند. مقابله طبقه درون در عادتگونه رفتارهای و محافظهکارانه گرایشهای با و داده یک راهاندازی به نهایت در آن ارگانیک روشنفکران که است چنین کارگر طبقهی مورد در طبقهی ارگانیک روشنفکران کارکرد مهمترین دارند. چشم جمعیکارگر عظیم جنبش سیاسی- لحاظ به است. عملی و سیاسی-ایدئولوژیک تئوریک سازماندهی عنصر کارگر»کارگر پراکندهی گروههای گردهمآوردن ارگانیک روشنفکران این مهم کارکرد ایدئولوژیک آنهاست. کردن همگن راه از تاریخی بلوک درون به جمعی«طبقهی برای مختلف عرصههای در ارگانیک روشنفکران وجود هایک که همانگونه باشیم. آگاه آنان وجود ضرورت و اهمیت به باید نیز ما میکند تئوریزه را ثروتمندان در متخصص روشنفکران وجود اصوال که داریم اذعان واقعیت از برآمده تناقض به گرچه دارد. تناقض ذهنی کار و یدی کار تمایز حذف و انحالل رویکرد با برابریطلب جنبش یک و موجود نظم و شرایط توجیه چرخهی به که دارد ضرورت رو آن از امر این به اعتراف روشنفکر از جدیدی نوع باید سوسیالیستی تمدن نشویم. دچار روشنفکران ثابت جایگاه عنصر با صنعتی کار و تکنیک تحصیالت که است ممکن جامعهای در نیز آن و بیافریند آموزش بدینمعنا و گیرند قرار هم با پیوند در تاریخی و عمقی توضیح و تحلیل انتقاد تولید از جداسری در فرهنگ زیرا شوند. تنیده هم در تاریخ از انسانی درک با تکنیک روشنفکر که است تحقیری کردن جاودانه گرامشی بیان به واقع در آن به بیارتباط و فرهنگ به بیارتباط علم گسترش میداشت. روا تولید ساحت به نسبت سنتی فرهنگگرای رد است. شان دانا«ی»اربابان برابر در ابزاری تودههای فرودستی تأیید معنای به نیز جمعی خودکشی متخصص قشر یک مثابه به باید»روشنفکران سوسیالیستی نوین جامعهی

200 فصل پنجم: روشنفکر ۱۹۳ کنند«. 38 ناپدید شدن روشنفکر به معنایی که جهان کهنه شناخته است در واقع پایان یافتن و تکمیل مأموریت اوست: یعنی تهییج طبقهي کارگر برای اکتساب آگاهی انقالبی تا پیدایش»شهروند-کارگر-روشنفکر«. کارگر جدید یا انسان نوین اینک دارای فرهنگ و درک نظری از مسائل زندگی خود است که پیشتر منحصر به طیفهای نخبگان بود و این البته ناشی از تحول شرایط زیست اوست. موضوع بعدی که به بحث دربارهی آن میپردازیم بررسی خصوصیات روشنفکر ارگانیک طبقهی کارگر است برخی ویژگیهای روشنفکر ارگانیک پرولتاریا و فرودستان اجتماعی آرای هایک حاکی از آن است که ایدهی»فیلسوف سیاسی» وی و جرح و تعدیلهای به عمل آمده در آن به هیچ روی معطوف به ارتقای آگاهی»تودههای ابزاری«نیست. به عکس عقل متعارف مردم باید توسط یک رویکرد انفعالی از باال مدیریت شود: در بهترین حالت در همان سطحی که هست حفظ گردد و در بدترین حالت به سطحی پایینتر تنزل بیابد. به این معنا هایک و مریدان او»به سمت مردم نمیروند«. آنها انگیزهی ساختن انسان نوینی را ندارند که در برابر خود انسانهای دیگر و همچنین طبیعت )که مهمترین سرمایههای جامعهی بشری هستند( احساس مسئولیت کند. مصرف و باز هم مصرف رقابت و باز هم رقابت و تجلیل ثروتمندان تنها نسخهی اخالقی هایک در کتاب معروف»منشور آزادی«است. او از رنج و درد انسانها و از زندگی توانفرسای میلیونها میلیون انسان سخنی نمیگوید. رنجهای انسانی و پسلرزههای روحی و روانی که»تحوالت فناوری«و بحرانهای سرمایهداری در روند زندگی انسانها ایجاد میکنند جایگاهی در جهانبینی هایک ندارد. واضح است که هیچیک از اینها نمیتوانست مانع از تجلیلهای مکرر نهادهای معظم بورژوایی از خدمات ارزندهی هایک گردد خدماتی که -برای مثال- در سال ۱۹۹۱ جورج بوش پدر را بر آن داشت تا»نشان مل ی آزادی«39 را از سوی دولت آمریکا به هایک اهدا کند. King & Szelenyi, نگاه کنید به: 39. US Presidential Medal of Freedom

201 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۹۴ برخالف موضع نخبهگرایانهی هایک و انجماد روحی و احساسی وی و جداسری روشنفکران بلوک فکری او از مردمی که برایشان طرح و نقشه و بدیل میسازند گرامشی وظیفهی اصلی»فیلسوف دمکرات«را تالش برای به هم پیوستن روشنفکران و مردم در یک بلوک تاریخی به خاطر ارتقای سطح آگاهی مردم میداند. به نظر گرامشی یک روشنفکر ارگانیک متعلق به طبقهی کارگر )یا»کارگر جمعی«( افزون بر عنصر دانایی باید از عنصر احساس و عاطفه نیز برخوردار باشد : 40 گذار از دانایی به ادراک و سپس به احساس و به عکس گذار از احساس به ادراک و دانایی. در واقع گرامشی نوعی اتصال و رابطهی متقابل میان حس-عاطفه و ادراک-دانستن قائل است. یعنی درک وی از روشنفکر همچون موجودی مجرد و فلسفی نیست بلکه روشنفکر مطلوب او در درون خود همچنین حامل عنصر احساس عاطفه و شوریدگی روحی است. به همین دلیل مینویسد : 41 خطای روشنفکر اینجاست که فکر میکند شخص میتواند بداند بیاینکه درک کند بیاینکه حس کند و بیاینکه دستخوش شور و هیجان شود )نه تنها در مورد دانش و شناخت به خودی خود بلکه همچنین در مورد ابژهی شناخت(. به بیان دیگر خطای روشنفکر این است که فکر میکند در جداسری از روابط اجتماعی و طبقه و ملت خود میتواند روشنفکر باشد. یعنی او بدون حس کردن شور و هیجانهای عمیق مردم بدون درک آنها و در نتیجه بدون توضیح شرایط به آنها بدون کمک به آنها برای درک شرایط تاریخی معین و بدون پیوند دادن دیالکتیکی این شرایط به قوانین تاریخ و به مفهوم دقیقتری از جهان که علمی و منسجم باشد... نمیتواند روشنفکر باشد. بدون این شورمندی بدون این رابطهی احساسی عمیق بین روشنفکران و مردم-ملت شخص نمیتواند تاریخ سیاسی بسازد. 40. نگاه کنید به: Gramsci and Education, edited by Carmel Borg, Joseph Bettigieg and Peter Mayo, همان منبع

202 ۱۹۵ روشنفکر پنجم: فصل حرارت و شور با کالبد این تا شود دمیده پویا روحی روشنفکران مجرد دانش کالبد در باید مردم و انسان رنجهای و دردها مشکالت از باید نظریه کند. برقرار پیوند مردم زندگی با گره سیاست به باید نظریه یعنی بیندیشد. چارهای دردهایشان التیام برای و پذیرد تأثیر : 42 بخورد عملکرد و تئوری با تماس اثر در مردم زندگی شور و احساسات دیگر سوی از روزمره متعارف تفکر معنا این به میشود. آغشته انسجام و آگاهی به روشنفکران میخورند. پیوند همدیگر به نظاممند منسجم تفکر و ندارند انسجام که است اندیشههایی بردارندهی در متعارف تفکر یا عقل گرامشی نظر به باشند. پراتیک حقایقی حاوی میتوانند البته تفکرات این اینکه گو متناقضاند و مبهم جمعی کارگر مردم تودههای وارد بیرون از را طبقاتی آگاهی روشنفکران که کرد تأکید باید ات را آنها تناقضهای و داده پاالیش را آنها خود تفکرات بلکه نمیکنند کارگر طبقهی و دیگر سوی از میدهند. ارتقا باالتر سطحی به را آن و کرده رفع است امکانپذیر که آنجا جویند شرکت مردم و کارگران مبارزات و پراتیک زندگی در که دارند وظیفه روشنفکران. 43 بمانند مردم کنار در نیز اجتماعی تحرکهای و دشواریها هنگام و سوسیالیزه و دمکراتیزه بهمعنای مردم به نظاممند و منسجم انتقادی علمی تفکر آموزش»روشنفکر- آفرینش مسیر در کلمه واقعی معنای به و است تاکنونی دانش همهی کردن روی دو هر مارکس و گرامشی دارد. قرار دمکراتیک جامعهای خلق برای کارگر-شهروند«آن مکمل دولتی سیستم و سرمایه رازورزیهای با بتوان تا دارند تأکید وظیفهای چنین خلق و ایجاد راستای در آن آموزش اهمیت و انتقادی تفکر مقولهی به اینک کرد. مقابله میپردازیم. سوسیالیستی نوین سیاست یک منبع همان 42. مینویسد: ستمدیدگانآموزش کتاب در فریره پائولو ارتباط همین در 43. برای که پژوهشگرانی گروه و جامعهشناسان به روی و برخاست جلسه در شرکتکنندگان بین از دهقانی توضیح ما به که آمدهاید اینجا به این برای اگر گفت: بودند آمده آنها راهنمایی و آنها کارهای در مشارکت خودتان به گرفتهایم قرار وحشیانهای استثمار مورد ما که هستیم سرکوب و فشار و ستم تحت ما دهید که زمانی میاندازند زندان به را ما که زمانی بگویید ما به اما میدانیم. پیش از را اینها ما ندهید زحمت میروید را خود راه و کرده ما به پشت یا میمانید ما پیش شما آیا میزنند کتک را ما

203 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۹۶ 5.9. آموزش انتقادی و دمکراتیک تشویق و ترغیب مردم به تفکر منسجم و انتقادی مسئلهی مهمی برای گرامشی است زیرا رواج همین شیوهی تفکر و نهادینه شدن آن میتواند حوزههای آموزش معرفت و سیاست را به همدیگر وصل کند. با پیوندیابی دانش و شناخت با سیاست و حکومت است که مردم و کارگران دارای صالحیت و عقالنیت الزم برای خودگردانی شده و میتوانند بر خود حکومت کنند و در ضمن حکومتگران را به طور دمکراتیک کنترل کنند. در همین راستا اهمیت زبان هنر و فرهنگ آشکار میگردد. یعنی روشنفکران ارگانیک پرولتاریا باید قادر باشند که در برابر مفاهیم گروههای مسلط مفاهیمی بدیل و جایگزین ارائه کنند. باید قادر باشند که در زبان هنر و همچنین زبان روزمره معیارهای رایج و مسلط را به چالش بگیرند و عمق انحطاط و عقبماندگی مفاهیم و درک مسلط را با زبانی ظریف و ساده در اختیار مردم قرار دهند. روشنفکران ارگانیک پرولتاریا حتا تحت شرایط موجود نیز باید دارای استراتژیهای آموزشی و تربیتی برای ارتقای سطح ذهنی مردم و کارگران و دیگر اقشار جامعه باشند. در این راستا نقد نظام آموزشی-تحصیلی موجود و ارائهی تعریف جدیدی از آموزش دمکراتیک برای تربیت شهروندان اهمیت مییابد. چون وظیفهی نظام آموزشی-تحصیلی کنونی منحصر به آن است که نیروی کاری مطابق با )و تابع ) مقتضیات شیوهی تولید تربیت کند تا مثال فرزندان کارگران ساده را به کارگران ماهر )و مطیع( ارتقا دهد. موضوع از نظر گرامشی همان است که راتانسی نیز در پیوند با نظر مارکس پیرامون آموزش طبقهی کارگر بر آن تأکید دارد )رجوع کنید به بخش»تقسیم کار«(: ادغام تکنیک و صنعت با فرهنگ انسانی و انتقادی ادغام علم با ارزشگذاری ادغام»انجام کار«با رهبری و مدیریت ادغام کار پراتیک با کار ذهنی. و این همان چیزی است که مارکس و گرامشی بدان توجه ویژهای دارند. در همین مورد گرامشی برای توصیف دمکراسی مورد نظرش چنین مینویسد : 44 کارگر ساده میتواند تبدیل به یک کارگر ماهر بشود...دهقان میتواند تبدیل به یک نقشهبردار زمین بشود اما دمکراسی نمیتواند تنها به معنای آن باشد که یک کارگر سادهی غیرماهر در روندی جهتدار دارای مهارت شود بلکه معنایش این است که هر شهروندی قادر به حکومت کردن بشود و جامعه همهی افراد خود را به شکل ایدهآل در شرایطی قرار دهد که بتوانند حکومت کنند. دمکراسی سیاسی 44. Anne Showstack Sasoon, Gramscis Politics, 1980

204 ۱۹۷ روشنفکر پنجم: فصل ام نتیجه در میرود. حکومتشونده بر حکومتکننده انطباق و همسویی سمت به حکومتشوندگان. آگاهانهی وفاق و رضایت بر مبتنی هستیم حاکمیتی خواهان دغدغهاش تنها هایک نظریات خالف بر میکند دفاع آن از گرامشی که نوینی انسان انسان این نیست. بیشتر چه هر مصرف و مزدی«کار»امنیت به»اعتیاد«و کارانجام مقام احراز برای امروز همین از و مییابد آموزش حکومتکردن برای امروز همین از که اجتماعی ثروت از انسانها دیگر سهم به نسبت میشود تربیت»کارگر-شهروند-روشنفکر«و دمکرات شهروند نیست. بیتفاوت بعدی نسلهای وضعیت و زمین کره نابودی خطر و برای که میداند خوبی به و میبیند زمین مالک مقام در را خود که است کسی انتقادی شرایطی چنین در کند. تالش باید انسانها دیگر با خود مشترک میراث بیشتر هرچه بهبود بود: نخواهیم مواجه دولتی رازورزی با سرمایه رازورزی جای به مارکس بیان به که است یافته تربیت کاست یک درونی خصوصیات که این جای به عمومی وظایف شود. تبدیل کارگر مردان و زنان برای فراگیری قابل واقعا وظایف به باید باشد پاریسکمون در مردم خودحکومتگری عظیم رویداد با پیوند در و رابطه همین در : 45 مینویسد چنین مارکس و رمز و راز پر چیزی اداری و سیاسی حکومت گویی تو که اغفال و توهم این واگذاری قابل تنها که است معمولی انسانهای توانایی ورای و غیرزمینی وظایفی و متمل قان دولتی انگلهای از متشکل -کاستی است تربیتیافته کاست یک به باالی پستهای در که کاستی میشوند داده پاداش بیحساب که مفتخورهایی را آن سپس و کرده جذب دستگاه در را تودهها ذکاوت و هوش و نشسته دولتی همهی میروند- نشانه قدرت سلسلهمراتب پایینتر سطوح در آنان خود علیه است. برخاسته میان از دیگر حاال اینها آزادانهی تمرین شرایط جامعه عضو هر برای که آید فراهم بستری باید نیز گرامشی نظر به از هدفی چنین برای الزم عمومی آمادگی و مهارتها کسب و گردد مهیا حکومتگری و تحصیالت بودن مشکلزا بر نیز گرامشی که است لحاظ این به شود. تضمین جامعه سوی هب میورزد. تأکید خاص»حرفه«ی یک برای افراد یکسویهی تربیت و»تکنیکی«آموزش کتاب: از برگرفته 45. اسدپور فروغ ترجمهی )2003( سرمایه فراسوی لبوویتز: مایکل

205 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۱۹۸ این معنا که در جامعهی کنونی به دلیل تقسیم کار ذهنی و یدی/پراتیک و یکسویه بودن آموزش که انسان را ابزاری در خدمت»تولید«میبیند آموزش عام و کل ی برای آنکه همهی افراد جامعه به»شهروند-کارگر-روشنفکر«تبدیل شوند اساسا وجود ندارد. در همین راستا گرامشی چنین میگوید: باید از سمت تکنیک به مثابه کار به سمت تکنیک به مثابه علم و سپس به سوی یک مفهوم انسانی از تاریخ برویم بدون اینکه مفهوم تخصص از عنصر رهبری جدا شود. منظور او به یقین ادغام عنصر ذهنی و پراتیک و همچنین درهمآمیزی عنصر تخصص و سیاست است با این درک که هر شهروندی کارگر و هر کارگری روشنفکر باشد تا در راهبرد جامعه نقشی فعال ایفا کند. در چنین وضعیتی نیازی به یک دولت جدا از جامعه با دستگاه عریض و طویل اداری و بروکراتیک آن نخواهد بود. هدف از طرح این بحثها این است که سپردن چنین خواستها و پیشرفتهایی به آیندهی دور بیش از این ممکن نیست بلکه از همین امروز باید برای ایجاد یک تفکر انتقادی دمکراتیک و رشد ارادهی مشارکتجویانه در شهروندان جامعه به تالشهای گستردهای دست زد و کوشید تا این ضرورتها را در فرآیند مبارزات جاری علیه سرمایهداری جذب و ادغام کرد. برای همین است که گرامشی میگوید : 46 انگیزهی کارگری که به سمت حزب میآید این نیست که کارگر ماهر بشود بلکه میخواهد روشنفکر شود و حزب با آگاهی از این موضوع باید بر پایهی برنامهی منسجم خویش به کارگران کمک کند. تأکید گرامشی بر آموزش به مثابه بخش مهم هژمونی کارگزار-محور دارای اهمیت زیادی است و به ویژه برای چپ ایران که ظاهرا این موضوع را دستکم گرفته است باید مورد تأکید و بررسی بیشتری قرار گیرد. منظور از آموزش تنها آن آموزش یکسویهی حزبی و سازمانی نیست که در جنبش چپ ایران رایج و مرسوم بوده است. منظور رشد آگاهی انتقادی و تحولگرانه در افراد است تا با توجه به»نیازهای«خود و برای دستیابی به آنها به منزلهی محرکهای درونی و نقطهی عزیمت بتوانند با سیاست پیوند برقرار کنند. 46. همان منبع

206 ۱۹۹ روشنفکر پنجم: فصل تودهی )یا کارگران و روشنفکران رابطهی او پیروان و هایک نزد شد مالحظه که همانگونه اصوال که است رابطهای بدینمعنا و است مطرح انفعالیانقالب یک شکل در مردم( انعم سوسیالیستها نزد رابطهای چنین حالیکه در میزند(. )گردن میکند نفی را دمکراسی توضیحی و انتقادی دانش و آگاهی حداکثری ارتقای ما برای دارد. متفاوت کلی به جایگاهی و تا است کارگران خودرهانی فرآیند الزمهی که چرا دارد بسیاری اهمیت مردم و کارگران افسارگسیختهی منطق تسلط و آزاد بازار حکومت از ناشی مهیب هرجومرج بر بتواند جامعه در را سرمایهنیازهای جای به انسانینیازهای به پرداختن و کرده غلبه اقتصادی دارد. ویژه اهمیتی آموزش هم باز و آموزش راستا این در دهد. قرار خود کار دستور تاریخی بلوک در روشنفکران از دیگری گروههای چینش امکان بحث بعدی موضوع اما میپردازیم. بدان مختصرا که است رادیکالمارکسیستها-سوسیالیستها-اومانیستهای روشنفکران با حزبی مارکسیست روشنفکران پرتنش رابطهی بحث این ارائهی دلیل اومانیست و رادیکال روشنفکران با حزبی روشنفکران رابطهی و سویی از غیرحزبی مارکسیست و سرمایهداری نظم برابر در ضدهژمونیک استراتژی یک ایجاد برای است. دیگر سوی از دارد. اهمیت تنشها این به توجه گذشته اشتباهات از درسگیری کمونیست احزاب و غیرحزبی روشنفکران منظورش میراند سخن پرولتری ارگانیک روشنفکران از گرامشی وقتی که است این واقعیت سخنی حزب از خارج روشنفکران دربارهی او میکنند. حزبی فعالیت که است روشنفکرانی تنشهایی ایجاد موجب ارگانیک غیرحزبی روشنفکران به بیتوجهی همین نمیآورد. میان به درون روشنفکران انواع دیگر و آنان غیرحزبی انواع و حزبی مارکسیست روشنفکران میان : 47 میگوید ارتباط این در میلیباند است. شده»سوسیالیست-رادیکال-اومانیست«بلوک رفرمیسم فردگرایی اما داشت قبول را ایشان اجتماعی نقش و روشنفکران لنین موضع یک این میکرد... رد را روشنفکران ) )اپورتونیسم سیاسی فرصتطلبی و روشنفکران و نویسندگان بیشتر اندیشههای بر که است»کارگر-محور«بلشویکها قدرتگیری شب در لنین خود مثال است. داشته اثر مارکسیست صحنهی در که هستند سربازان و دهقانان و کارگر طبقه»تنها میگوید: 47. Ralph Miliband, Marxism and Politics, 1978

207 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۰۰ به مردم بیاعتماد( )نگاه نظارت تحت باید متخصصان دارند... حضور انقالب شوند«. مشغول خدمتگزاری حزب در که زمانی تنها روشنفکران نکرد. تغییر نظرش نیز بعدها حتا لنین میلیباند نظر به اعضای که رو آن از بلکه بودند روشنفکر که دلیل این به نه هم آن و داشتند اهمیت بودند کمونیست حزب است. پررنگ نظر این نیز گرامشی نزد میلیباند نظر به بودند. حزب کمکی فرمولبندیها این میلیباند نظر به اما است. جمعی روشنفکر مظهر و مدرن شهریار نمیکند. انقالبیجنبش و»روشنفکران«میان رابطهی در واقعی مشکالت حل به وضعیت یک با ما که است این واقعیت است. میلیباند با حق میرسد نظر به زمینه این در وسیلهی یک نقش در تنها نیز حزب خود حتا که مواجهیم پراتیک و نظریه گسست تاریخی نیست مشخص میکند. عمل گسست وضعیت این بر غلبه برای موثر بسیار اگرچه محدود زمینه این در را غیرحزبی روشنفکران نقش و باشد شکاف این حل ابزار تنها باید حزب چرا انضباط و کار تقسیم نیز و سازماندهی نقش رهبری نقش آنکه رغم به بداند. ارج کم ظرفهای این موجود وضعیت به توجه با و شود گرفته دستکم نباید سازمانی و درونی گروههای پراهمیت نقش نباید همه این با هستند اعتبار دارای هنوز اصوال سازماندهی انگاشت. نادیده را روشنفکران غیرحزبی : 48 میگوید خود بحث ادامهی در میلیباند باید روشنفکران که گفتهاند کمونیست احزاب رهبران همهی اینسو به لنین از وظیفهی تصدیق و گفته این پذیرش در چپ روشنفکران کنند. خدمت مردم به تعریف را خدمت این ماهیت و خصلت کسی چه اما ندارند. مشکلی پیشارویشان احزاب رهبران میکند و استالینیسم ویژه به اما میکرد برخورد محتاط بسیار نکته این با خود لنین میلیباند نظر به : 49 مینویسد مائو مثال دادند. وسعت و شدت تحکمآمیز و یکسویه رابطهی این به مائوئیسم روحیهی ا.[ ف. مائو./ نظر مورد ]مارکسیسم دست این از مارکسیسمی آیا پس روحیهی واقع در مارکسیسم این میکند. که البته نمیکند نابود را خالق منبع همان 48. منبع همان 49.

208 ۲۰۱ روشنفکر پنجم: فصل نیهیلیستی و فردگرایانه ایدهآلیستی و بورژوایی خردهبورژوایی فئودالی خالقیت هرگونه... بدبین و منحط اشرافیتگرای رفتارهای همچنین و هنر«برای»هنر ویران است بیگانه پرولتاریا و مردم تودههای به نسبت که را خالقی روحیهی این نباید آیا است پرولتری هنرمندان و نویسندگان رشد ما منظور اگر میکند. کامال باید شوند نابود باید میکنم فکر من شوند نابود خالق روحیههای نوع میروید. آنها جای جدید چیزی شدند نابود آنها وقتی و شوند. نابود و نیست اصوال یا است نادرست یا درست مائو سخنان آیا که نیست این بحث میلیباند نظر به دستور بیرونی قدرت یک که است این بحث نه یا کرد ارائه آنها از دیگری معانی میتوان و است منحط است فئودالی است خردهبورژوایی چیزی چه که میکند تعیین و میدهد رد سوسیالیستها پراتیک به او کند. تحمیل مردم همهی بر را تصمیمی نوع هر میخواهد انتقاد کوبا- جمله از -و سوسیالیستی ظاهر به کشورهای دیگر همچنین و سابق شوروی چین در فکری محصوالت از اقالمی چه میشود گرفته تصمیم باال از کشورها این در زیرا میکند. کمونیستهای و سوسیالیستها که میکند اشاره او البته نیستند یا هستند مردمخدمت جهان چپهای دیگر از زودتر بسیار روشنفکر-ستیز و عامیانه گرایش این با غربی اروپای مواجهه در ویژه به و خود روشنفکر اعضای فشار دلیل به کمونیست احزاب و گفتند وداع کردن ممنوع و آمرانه» دمکراتیک»مرکزیت که شدند متوجه آنان سوی از حزب ترک با روحیهی خور در و روشنفکران ادغام و جذب برای مناسبی شیوهی مخالفان بحثهای تدریج به غربی اروپای در دمکراتیکمرکزیت نتیجه در نیست. آنها استقاللطلبانهی پژوهش اندیشهورزی نقد کنجکاوی که پذیرفت و کاست روشنفکران بر خود فشار از درونی خصلت عمل استقالل از زیادی میزان و حقیقت جستجوی فکری بیقراری و پویایی تعیین و شکل این به روشنفکران بیرحمانهی سرکوب میلیباند نظر به است. روشنفکر بزرگ خطای یک بلکه ندارد مارکسیسم در جایگاهی تنها نه آنان نقش و جایگاه کردن کردند. پرداخت مغزهافرار با نیز را آن بهای که است بوده کمونیست احزاب برای ارزشی که میکند سرزنش تلویحا را کسانی خود مقالهی در مورد همین در 50 نتل پی. طور به نظریهها این آنان دید از که رو آن از صرفا نیستند قائل علمی و فلسفی نظریههای دسته آن نتل پی. نمیپردازند. سیاسی مشخص مسائل به و نیستند»واژگونساز«مستقیم 50. N. P. Nettle: Ideas, Intellectuals and Structures of Dissent. In: On intellectuals, Theoretical studies, Case studies, Edited by philip rieff 1969

209 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۰۲ نایم یکبهیک تناظر یک خواهان که میکند سرزنش را سوسیالیستها و مارکسیستها از بر ناظر بیواسطه طور به دیدگاه یا نظریه یک چنانچه و هستند سیاسی عمل و نظریه رد اندیشه تفسیر هنر به باید او نظر به میانگارند. بیاهمیت را آن نباشد»واژگونسازی«فلسفی ظاهر به دکترینهای واژگونساز قابلیت است شده قادر که کرد توجه مارکسیسم مینویسد: نتل رابطه همین در کند. ترجمان رادیکال اجتماعی و سیاسی زبان به را هگل بود نیز انقالبی البته مارکس نبود. روشنفکر هگل اما بود روشنفکر یک مارکس بود. پروفسور یک هگل که حالی در یک»»آکادمیک ظاهر به افکار میان ارتباط ایجاد اینجا در او منظور که میرسد نظر به مارکس تئوریک نوشتههای در آنها کارگیری به طریق از آنها کردن عملیاتی و پروفسور را آنها بتوانند باید که هستند کلی و عام ایدههای حامل روشنفکران نتل نظر از است. محدود و خاص منافع منظر از نباید آنها ایدههای و زنند پیوند جامعه درونی روابط به بتواند باید پرولتاریا اگر یعنی میگوید مارکس که است همان وی منظور شود. نگریسته به قادر که بگویند سخن زبانی به باید نیز آن روشنفکران بیافریند خود نقش بر را ملت درونی الیههای و اقشار و جمعیکارگر پیکرهی اعضای )همهی ملت همهی گردهمآوری اقتصادی صرفا و کوتاهمدت منافع لزوما روشنفکران دلیل همین به باشد. آن( پیرامونی و یوس از و میکنند دفاع آنها بلندمدت منافع از یکسو از بلکه نمیکنند طرح را پرولتاریا میگیرند. عهده به نیز را جامعه ستم تحت الیههای و اقشار دیگر منافع نمایندگی دیگر منافع علیه را منافع این زیرا میشوند درگیر پرولتاریا سکتاریستی منافع برخی با گاهی حتا هب کنید )نگاه میکنند ارزیابی نوین جامعهی یک شکلگیری و کارگران خود درازمدت نوشتار(. همین در»هژمونی«بخش ایدهها چه اگر نیست روشنفکر به نیازی کشاکش بدون جامعهی یک در میگوید نتل )یا متعهد روشنفکر وظیفهی و نقش اما داشت. خواهند وجود همواره جدید افکار و به را متعهد روشنفکر که اجتماعی تضادهای آن زیرا مییابد پایان عمومی( روشنفکر و کاستیها ز دایش مسئول و زحمت و کار طبقات جهانبینی طراح و سازماندهنده عنوان بربستهاند. رخت اجتماعی حیات عرصهی از میکشید میدان به متعارف عقل تناقضهای وا به و میشد متعهد روشنفکر صدای برخاستن موجب که نابرابریهایی و بیعدالتیها آن )در جامعه در روشنفکر حضور به نیازی دیگر و آمدهاند پایان به میبخشید ویژهای جایگاه جدیدی افکار که بود خواهند کسانی همواره اگرچه نیست. میشناسیم( آن از که معنایی )متعهد ما نظر مورد معنای به روشنفکر آنان اما دهند ارائه نوینی پیشنهادهای و کنند طرح

210 فصل پنجم: روشنفکر ۲۰۳ و ناراضی(نیستند زیرا تقابل طبقاتی و سیاسی از میان رخت بربسته است. وی به وضعیت روشنفکران در شوروی سابق نیز انتقاد میکند و دربارهی تعریف مقولهی روشنفکر در»فرهنگ لغت فلسفه«در مسکو در دوران پس از انقالب مینویسد: مطابق تعریف آنها روشنفکران یک الیهی بینابینی اجتماعی و مرکب از کسانی هستند که مشغلهشان کار ذهنی است. این الیه شامل مهندسان تکنسینها وکال هنرمندان معلمان کارگران علمی و نظایر آن میشود. روشنفکران هرگز یک طبقه نبوده و نخواهند شد چرا که آنها دارای یک جایگاه مستقل در سیستم تولید اجتماعی نیستند. به نظر نتل از آنجا که گردانندگان حکومت شوروی گمان میکردند دیگر مشکلی در جامعه نیست و همهی تضادها حل شده است در نتیجه مقام روشنفکران را به متخصصان علمی محدود کردند. یعنی از نظر حزب کمونیست -تنها- مسئلهی حل مشکالت پراتیک در دستور کار بود و تولید آگاهی انتقادی و طرح مسئله و انتقاد از نظم موجود دیگر موردی نداشت. وظیفهی نویسندگان نیز آن بود که محصوالت علوم را از مسیر فعالیت فرهنگی در دسترس مردم بگذارند. یعنی نقش دستیار تکنیکی علم را بر عهده داشتند و وظیفهی آنها کشف و پژوهش حوزههایی بیرون از آنها نبود. مثال ماکسیم گورکی روشنفکران و نویسندگان را فرا میخواند که بازتابدهندهی وضع جدید شوروی باشند: زندگی واقعی اعجابانگیز و باشکوه است. ادبیات باید به عرصهی زندگی واقعی صعود کند...کانالها و سدهایی که هزاران کارگر بر روی آنها کار میکنند باید در ادبیات منعکس شوند. این هنر است. شخص نمیتواند این واقعیت را فراموش کند که به جز معدودی نویسندگان ما یک کتاب ارزنده دربارهی کودکان برای مادران و پدران تولید نکردهاند از کتاب برای کودکان در میگذریم هیچکس دربارهی نو-زایش و تهذیب و اصالح دهقانان در کارخانهها چیزی نمیگوید. کسی دربارهی تغییر و تحول اعضای اقلیتهای قومی به انترناسیونالیستهای کمونیستی حرفی نمیزند. یک توصیف زنده از زنان مدیر و رئیس نداشتهایم. هیچکس تصویری از کارگران علمی به ما نداده است یا مخترعان ما همان منبع

211 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۰۴ کسانی یا کسی است. کرده بیان میلیباند که انتقادی از است مصداقی سخنان این همهی ذهنی نیروی خود اوقات انتقادی( و )متعهد روشنفکران که بگیرند تصمیم میخواهند باال از شکل در را موضوعات کدام و گذاشته وظایف کدام اختیار در را خود تواناییهای و خود اندازه از بیش تکیهی دلیل به شوروی در دهند. انتقال مردم به آن نظایر و هنر خبر نظریه قهرمانانهی تالشهای که میشد خواسته روشنفکران از مولد نیروهای رشد مقولهی بر انتقادهای پایهی بر حالیکه در دهند. شرح و کرده توصیف خود نوشتههای در را کارگران برای میباید را موضوعی چه که میگیرد تصمیم خود روشنفکر گفت باید شده طرح اقتباس به نسبت روشنفکر یک چنانچه مثال طور به دهد. تفصیل و شرح خود مخاطبان انسان یک جایگاه شایستهی را آن و داشت انتقاد سابق شوروی در تیلوریستی کار شیوهی خود نوشتههای در را آن همچنان باید آیا نمیدانست»شهروند-کارگر-روشنفکر«یا نوین هلهله را آمرانه مدیریت برابر در کارگران فرودستی باید روشنفکر آیا میکرد تقدیس با که روشنفکری اگر کند ستایش را شرایطی و بها هر تحت کار بهرهوری رشد و کند و چپ احزاب سوی از هژمونی( بخش به کنید )نگاه ستیزهجویانهخاصگرایی سنتهای سنتها این همبستگی روحیهی ایجاد خاطر به همچنان باید آیا است مخالف کارگر طبقهی حوزهی یک در کارگران خاص منافع روشنفکری اگر کند تصدیق و تأیید را رویکردها و آیا کرد ارزیابی جامعه اقشار دیگر یا و زنان زیستمحیطی منافع با مغایرت در را معی ن کند دفاع آنها از همچنان باید و میکند رد را جدید حکومتی نظام اضافی بازوی عنوان به روشنفکران نقش واقع در نتل جذب به نسبت او است. آنان پژوهشی و انتقادی نقش شدن شناخته رسمیت به خواستار را موجود نظم که مأمورینی مقام به را آنها زیرا است بدبین دولتی دستگاه در روشنفکران ارگانیک و انتقادی روشنفکران گروه این وجود که حالی در میدهد. تنزل میکنند توجیه ذهنی تابعیت از و کنند مطرح و مدو ن را مختلف نارساییهای و مشکالت تا است الزم نمایند. پیشگیری دولتی بروکراسی برابر در پرولتاریا بر ایرانی نئولیبرالهای اظهارنظر در که است خاصروشنفکران مقولهی بعدی بحث نهادمند و سرمایهداری تحوالت به توجه با که هستند نظر این بر ایشان میشود. تکیه آن انتقادی خصلت با متعهد» عمومی»روشنفکر مقولهی به دیگر ذهنی کار بیشتر چه هر شدن حرفهایمتخصص را آن نوشتار این در که همان یا خاصروشنفکر بلکه نیست نیازی برابر در خاصروشنفکر مفهوم طرح با است. روشنفکر مطلوب و ممکن نوع تنها نامیدیم رویکرد ترویج و روشنفکران دوم دستهی کردن بیاعتبار آنها انگیزهی عمومیروشنفکر

212 ۲۰۵ روشنفکر پنجم: فصل از دسته این وظیفهی است. حرفهای متخصصان یا خاصروشنفکران میان پوزیتیویستی دولت از انتقاد نهایت در و سیستمی مشکالت حل شده یاد نظریهی مطابق نیز روشنفکران مقولهی دو این تعریف از کوتاهی شرح به اینک آنهاست. استداللهای گرفتن نادیده برای رابطهی 52 لنتریکچیا فرانک و سعید ادوارد آرای پرتو در سپس و میپردازم روشنفکری اشتغال و تخصص حوزهی از بیرون و بزرگتر جهان و خاصروشنفکر یا حرفهای متخصص زمانی تنها حرفهای متخصص یک که دهم نشان بتوانم امیدوارم میدهم. توضیح را وی کار و گردد خویش پیرامون اجتماعی زندگی درگیر بتواند که است روشنفکر نام شایستهی دهد. اختصاص نیز اشتغال روزمرهی مسائل از فراتر موضوعاتی به را خود تخصصی یافته ثبات جامعهی نقد و خاص و عمومی روشنفکران عمومی روشنفکران 0»روشنفکران ویژگیهای پیرامون رایج نظریههای از جمعبندی یک در اتزیونی آمیتای : 53 میگوید چنین عمومی«باشند متخصص که آن از بیش میکنند اظهارنظر وسیعی حوزههای در آنها است عمومی موضوعات و مسائل آنها مشغلهی هستند )جنرالیست(»ک ل یدان«هک هستند فرهیختهای انسانهای آنها نمیدارند نگه خود برای را نظراتشان افراد این میدهند. فرا گوش آنها به جامعه مختلف عرصههای از مهمی بخش موضوعات معموال آنها دارند. عمومی افکار ساختار شکلگیری در مهمی نقش سخن آنها دربارهی عمیقی شناخت و دانش با و کرده ارائه را اجتماعی جدی به بلکه نیستند متعهد خود تخصصی حرفهی به تنها افراد این میگویند. بیان و زبان یک دارای ضمن در و داشته تعهد نیز جامعه مختلف عرصههای به آنها از برخی است. نقد آنها ویژگیهای مهمترین از یکی هستند. نیز همگانی کی سیاسی یا فکری نظامهای کل به برخی و میکنند انتقاد خاصی سیاستهای تقریبا آن انتقادی جنبهی بدون بودن روشنفکر معنا این به دارند. انتقاد جامعه بیمعناست. 52. Edward W. Said, Frank Lentricchia 53. Amitai Etzioni, Public Intellectuals, An Endangered Species? 2006

213 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۰۶ محل و دعوا مورد معموال روشنفکران از دسته این اخالقی قضاوتهای که میافزاید سپس خود تخصص به تنها باید امروزی روشنفکران که باورند این بر برخی زیرا است مناقشه بسپارند. تخصصی حوزهی همان در» فن»اهل به را اخالقی قضاوتهای و بوده پایبند میکنند صادر احکامی چنین که کسانی استداللهای بیپایگی ساختن روشن برای اتزیونی میپردازند موضوعی به خود تکنیکی دیدگاه از آکادمیک دانشوران وقتی حتا که میگوید و دیدگاه میدهند( نظر دولت رفاهی بودجههای کاهش مناسب میزان دربارهی وقتی )مثال اخالقی جنبههای دارای بلکه ندارد اقتصادی و تخصصی تکنیکی مبنای تنها آنان نظریههای هست. نیز ارزشگذاری و دولت هزینههای کاهش راستای در آکادمیک دانشوران وقتی که است این واقعیت تشخیص ضروری امری»تکنیکی«طور به را کشور یک جمعیت از وسیعی اقشار فقیرسازی ترویج را خصوصی شرکتهای به مالیاتی بخشودگیهای سیاست مقابل در و میدهند و اخالق اینجا در هستیم. روبرو ارزشگذارانه و اخالقی کامال موضوع یک با ما میکنند میماند. پوشیده نظرها از»تکنیکی«محاسبات انجام عنصر سایهی زیر ارزشگذاری عنصر آنان معموال برمیدارند»رازورزی«این از پرده مخالف عمومی روشنفکران که زمانی اما عرصهی»سیاست که میشود گفته و میکنند متهم سیاسی-ایدئولوژیک جانبداری به را نیست«. اخالقی قضاوتهای محاسبات که»تخصصگرایی«پوزیتیویستی ایدئولوژی شد بیان نیز پیشتر که همانطور جامعه تحوالت روند اخالقی و نظری درک و سیاست از جدای را کارانجام و تکنیکی نهادها در علمی کار و علم جذب با دارد. علم با ابزاری برخورد یک واقع در میکند تبلیغ شود. نمایان جاودانه طبقاتی موجود نظم تا میشود تالش خصوصی و دولتی مؤسسات و عمومی روشنفکران است. اخالقی امری اساسا خود ماهیت به بنا موضوع این که بدیهیاست هب بیآنکه میکنند نظرپردازی جهانی سطح در آزادرقابت مورد در که دستراستی هستند. اخالقی ارزیابی یک درگیر دهند اهمیتی مختلف کشورهای نابرابر پیششرطهای دانشگاهها و بیمارستانها مدارس شدن خصوصی از که دستراستی عمومی روشنفکران از استفاده برای مردم از خاصی اقشار و طبقات توانایی عدم به بیآنکه میکنند دفاع عمومی روشنفکران هستند. اخالقی قضاوت یک درگیر دهند اهمیتی نهادها و مراکز این سخن بینالمللی و ملی عرصهی در طبقاتی شدید نابرابری رشد علیه بر که نیز دستچپی یرنه مراکز و کتابخانهها دانشگاهها بیمارستانها مدارس از رایگان استفادهی یا میگویند در باز میکنند ترویج بشری جامعهی در موجود ثروت عظیم میزان به تکیه با را فرهنگی و

214 ۲۰۷ روشنفکر پنجم: فصل درگیر روشنفکران کار از جنبه یک اخالقی قضاوت هستند. اخالقی قضاوت یک انجام حال در رویکردی هر زیرا راست( و چپ جبههی دو هر )در است اجتماعی و سیاسی مسائل با است. اخالقی جنبهی دارای همواره ناگزیر طبقاتی جامعهی یک و غیرآکادمیک«عمومی»روشنفکران تفاوت میکند طرح اتزیونی که دیگری موضوع است: آکادمیک«عمومی»روشنفکران گروه میکنند. تحقیق بیشتر دوم گروه و هستند نویسنده معموال اول گروه منتشر کمتر حجمی با البته متنوعتری و بیشتر مطالب دوم گروه به نسبت اول مردم عمومی افکار نزد بیشتری محبوبیت از گروه این آثار ضمن در میکنند. مینویسند کلی اندازه از بیش که میشود انتقاد گروه این به است. برخوردار سیاسی- تمایلهای نوشتههایشان غالب وجه و نمیکنند ارائه مدرک و سند در نیز آکادمیک عمومی روشنفکران یا دوم گروه که حالی در دارد. ایدئولوژیک دنیای در که آنجا از میشوند. نقد»سوپرآکادمیک«شدن سوی به خود گرایش ژورنالیستیسبک به شود گفته شما به که است این اتهام بدترین دانشگاهی آکادمیک کار که عمومی روشنفکران از عده این دلیل همین به مینویسید اتهام این از خود کار»»تکنیکی وجه کردن برجسته با تا دارند تالش میکنند برخوردار اهمیتی چنان از نوشته اصالت و عمق گروه این برای واقع در بگریزند. را آنان که خطری یعنی شود. جامعه از آنان گسست به منجر میتواند که است به پایبندی و نوشتن»»تکنیک غرق اندازه از بیش که است این میکند تهدید کنند. دور واقعی دنیای از را خود و شده حرفهای تخصصی زبان یک انتقادها این به نشین عاج برج آکادمیسینهای و ناب آکادمیسینهای اتزیونی نظر به یارب موضوع اما ندارند. عمومیروشنفکر نقش پذیرش به عالقهای زیرا بیتوجهاند را خود پژوهشی و تحقیقی کارهای کنار در که دارد اهمیت آکادمیسینها از دسته آن زا آنها کنند. منتقل عمومی عرصهی به را خود دانستههای و یافتهها که میدانند متعهد اتهام از و کنند مقابله خود اشتغال محیط در»تخصصگرایی«گرایشهای با باید سویی»مردمی«اندازه از بیش که باشند مراقب باید دیگر سوی از و نهراسند ژورنالیستیکار خود منتقدان و مخاطبان برای را گفتههایشان محک و آزمایش امکان و ننویسند»کل ی«و آکادمیک عمومی روشنفکران یعنی آکادمیسینها از دسته این معنا بدین کنند. فراهم جامعه عمومی بحثهای در را خود ویژه تخصص یک و معین شغل یک داشتن رغم به هک است دستهای همان گروه این میکنند. ارائه نیز ارزشی قضاوتهای و کرده درگیر

215 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۰۸ حوزهی در که میخواهد و میکند معرفی خاصروشنفکر اصطالح با را آنان فوکو میشل خواهان فوکو از تبعیت به گویا نیز ایرانی نئولیبرالهای باشند. محصور خود تخصصی خاص»روشنفکران یعنی نخست دستهی تحقیر و نفی جهت در اخیر دستهی این برجستهکردن هستند. غیرآکادمیک( خواه و آکادمیک )خواه عمومی«تعریف به نخست روشنفکران از دستهبندی همین امتداد در و بحث شدن روشن برای سعید ادوارد و لنتریکچیا نقدهای به سپس میپردازم. خاصروشنفکر از فوکو میشل به شود مشخص اندیشمند دو این و فوکو نظر تفاوت تا میکنم اشاره تعریف این از کار از تخصصی کار جداسری معضل برای راهحلی سعید ادوارد و لنتریکچیا آنکه ویژه کامل طور به آنها البته دارند. تخصصی( و ذهنی کار با همراه اجتماعی )درگیری روشنفکری اما کنند غلبه روشنفکری و تخصصی کار پیوند حوزهی در موجود مشکالت بر نمیتوانند است. مفید آن راهحل پیرامون تفکر و مسئله طرح برای آنها نظرات تخصصگرایی ایدئولوژی و خاصروشنفکران 0 او است. داده ارائه خاصروشنفکر اصطالح از مشخصی تعریف که است کسی فوکو»روشنفکر مقولهی آن از پس و میپردازد آن از رایج درک و روشنفکر مقولهی به نخست : 54 که میشد اطالق کسانی به معموال روشنفکر فوکو منظر از میدهد. توضیح را خاص«در را حقیقت با آنها رابطهی و خود صالحیتهای همچنین و شناخت و دانش رد روشنفکر واژهی وی نظر به میگرفتند... کار به سیاسی نبردهای حوزهی شعور و آگاهی یک همچون که داشت داللت نویسنده فردی به معموال فرانسه میگفت. سخن آزاد سوژهی یک و کلی و عمومی دنیای در داشت نمود تاریخ از دورهای در بودن( عمومی«)»روشنفکر امر این اگر اما و حرفه و ندارد معنا دیگر است...«خاص فعالیت یک دارای فردی»هر که غرب امروزی در تحول نوعی که است نظر این بر فوکو گردد. او شدن سیاسی پایگاه باید شخص شغل زمینه این در تاریخی جابجایی نوع یک شاهد و است آمده وجود به روشنفکران کارکرد عدالتطلبی و حقیقتگویی برجستهی چهرههای همچون که عمومیروشنفکران هستیم. به: کنید نگاه 54. Ben Xu: Situational Tensions of Critical-intellectuals, Thinking through Literary Politics with Edward W. Said and Frank Lentricchia,1992

216 ۲۰۹ روشنفکر پنجم: فصل شرایط دلیل به که روشنفکرانی دادهاند. خاصروشنفکران به را جایشان میکردند عمل میکنند. کار مشخص نقطهی یک در خود کار و زندگی سارتر پل ژان همچون عمومی روشنفکر یک کارکرد اهمیت و ارزش به فوکو وجود این با هک چیزی میستاید. فرانسه جامعهی در متحولگرانهاش نقش برای را او و است معترف پشتگرمی با )و آسوده خاطری با دلیل همین به و نشنیدهاند چیزی آن از ما نئولیبرالهای همچون تاریخیاش شاخصهای و عمومیروشنفکر بلند جایگاه به فوکو( از خود درک به میکنند. توهین سعید ادوارد و سارتر 1968 سال رویدادهای از پس چگونه که میدهد توضیح پوستر مارک زبان از بنخو چرخشی -در فوکو کرد. تغییر او اومانیسم و سارتر مشی به نسبت فوکو خصومت و دشمنی همگانی عرصهی در سیاسی و ذهنی آگاهی رشد در را سارتر رهبریکنندهی نقش آشکار- : 55 گفت چنین رولت جورج با مصاحبهای در و ستود فرانسه یا آکادمیک عمیق منشا با ایدههایی که بودهایم آن شاهد سو این به جنگ از ما خویش مخاطب را گستردهای بسیار جمعیت گشتهاند قادر آکادمیک... ریشههای دق در هیچکس اینکه با اکنون دانشگاهها. سطح از وسیعتر جمعیتی دهند قرار این خود که است این مهم اما ندارد وجود سنت این تداوم برای سارتر قامت و کار این به قادر مارلو-پونتی شاید یا سارتر تنها است. شده دمکراتیزه پدیده سرعت با چنین هرگز میانگین طور به مردم فرهنگی سطح سارتر بدون بودند... نمیکرد. رشد وا دخالتگریهای تأثیر به و میستاید را سارتر آموزشدهندهی نقش فوکو ترتیب این به فوکو خود اینکه جالب است. معترف فرانسه شهروندان نزد سیاسی تفکر سطح ارتقای برای خاصروشنفکر یک را خودش او اگر میشود. ظاهر عمومیروشنفکر یک نقش در نیز زا مختلف موضوعات همه آن دربارهی میدانست حرفهای متخصص یک عبارتی به یا آن نظایر و دولت سکسوالیته تاریخ زیباشناسی انسانشناسی تا قدرت و دانش بین رابطهی رد میکرد. محدود فلسفه در خود تخصصی حوزهی به را خود بایستی و میگفت سخن نباید خویش روشنفکری شخصیت برای را مارلو-پونتی و سارتر عمومی جایگاه همان او حالیکه آنجا از و است داده قرار فیلسوف-روشنفکر یک جایگاه در را خود عمل در یعنی است. قائل میدهد. قرار خطاب مورد را جامعه منبع همان 55.

217 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۱۰ یکسو از وی است. مشاهده قابل تناقضگویی نوعی موضوع این دربارهی فوکو آرای در پافشاری حرفهایاش تخصصی حوزهی به او کردن محدود و خاصروشنفکر جایگاه بر و میکند نقض را قاعده همین خود سیاسی و حرفهای زندگی در دیگر سوی از و میکند نزدیکی ارتباط او تخصصی حوزهی با که وسیعی و متنوع بسیار موضوعاتی به پرداختن با دارد حق نوعی به فوکو همه این با میکند. بیاعتبار را خود سخنان نوعی به ندارند در شده تولید علمی دانش جذب و تحصیلی و آموزشی نظام توسعهی علت به امروزه دولتی سیستم و تولید عرصهی سوی از آن( نظایر و پژوهشی مؤسسات و )دانشگاهها جامعه کمتر گذشته به نسبت عمومی روشنفکران تعداد است. یافته گسترش نهادمند فکری کار بروکراتیک/ و آکادمیک/دانشگاهی معنای به خاصروشنفکران تعداد بر و است شده خاصروشنفکران که نیست آن معنای به وضعیت این اما است. شده افزوده تکنوکراتیک آن درون سیاسی و طبقاتی نبردهای و خویش پیرامون محیط و اجتماعی زندگی از بتوانند»گونه«ی انقراض معنای به امر این باشند. نداشته آن به نسبت تعهدی و گشته فارغ روشنفکران یا آکادمیک عمومی روشنفکران از اینک زیرا. 56 نیست هم عمومی روشنفکران خود علمی تخصص و شغل محدودهی در را خود که کسانی میرود. سخن عمومی متخصص خطاب مورد را همگانی عرصهی و داده اهمیت اجتماعی درگیریهای به و نکرده محصور میدهند. قرار معنای به بحث این در )که خاصروشنفکر جایگاه و نقش فهم برای راستا همین در جامعه و سیاست با آن ارتباط و است( آکادمیسین یا دانشگاهی حرفهای متخصص دهند قرار بررسی و بحث مورد را مقوله این تا کردهاند تالش سعید ادوارد و لنتریکچیا عمومیروشنفکر و خاصروشنفکر نقشهای میان تنشهای رفع برای راهکارهایی و دهند. ارائه راه دو عمومی«:»روشنفکر و خاصروشنفکر ترکیب 0 قالب در تنها را روشنفکران که میشود انتقاد گرامشی به که حالی در خو ب ن منظر از روشنفکر که گرفت ایراد میتوان نیز فوکو به میدهد توضیح پرولتری ارگانیک روشنفکران کی فوکو تعریف طبق میگوید او نمیکند. مطرح حتا و میگیرد نادیده اصوال را پرولتری سخن عمومیروشنفکر نسل انقراض از که است سال پنجاه مینویسد: رابطه همین در اتزیونی. 56. منبع همان است. نپیوسته واقعیت به پیشگویی این نیز هنوز و میشود گفته

218 ۲۱۱ روشنفکر پنجم: فصل همجنسگرا یک یا زن یک باشد اتم علم دانشمند باشد بیولوژیست یک میتواند روشنفکر نمیگوید. سخنی پرولتری روشنفکر یا طبقاتی ارگانیک روشنفکر یک از هرگز او اما باشد... یکدیگر با عمومیروشنفکر و خاصروشنفکر ترکیب خواهان دو هر لنتریکچیا و سعید با سیاسی دخالتگری و اجتماعی درگیری تلفیق معنای به این که هستند آنها وحدت و نقش در سعید که اینجاست یکدیگر با لنتریکچیا و سعید تفاوت است. تخصصی حرفهی رد را خود سیاسی نقش لنتریکچیا ولی میشود ظاهر تمامعیار» عمومی»روشنفکر یک سیاسی دخالتگری رادیکال تحول از آنها دوی هر میبخشد. تبلور خود تخصصی حرفهی نوع روشنفکری از ویژه به سعید میکنند. دفاع روشنفکر فرهنگی و اجتماعی درگیری و میگذارد. گرامشی و فوکو برابر در قبولی قابل بدیل او نظر به که میکند دفاع چامسکی سیاست به را سیاسی فعالیت هم و میکند پرهیز فوکویی سیاسی کنارهگیری از هم زیرا نمیکاهد. فرو گرامشی نظر مورد حزبی شدهی نهادینه زا و میکند دفاع طبقه مفهوم از زیرا است لنتریکچیا از رادیکالتر سعید خو ب ن نظر به و گروهها با همراهی ضرورت همواره و نبوده راضی فوکو نزد مقاومت رساندن حداقل به ایدئولوژی از همچنین سعید میدهد. قرار تأکید مورد سخت را جامعه فرودست طبقات این به سعید اینکه گو میکند. انتقاد خاص«(»روشنفکری همان )یا حرفهای تخصصگرایی هم و است بزرگتر جمع یک چارچوب در تالشی هم تخصصگرایی که است آگاه نکته کار حرفهای جمع یک در روشنفکر یک عضویت زیرا میشود. واقعی جمع یک ایجاد از مانع تخصصگرایی ایدئولوژی خو بن نظر به میکند. دشوار دیگر جمعهای به پیوستن برای را او انحصار گرفتن چالش به بود. مترقی سیاسی امر یک برای تالشی کار ابتدای در حرفهای اما دارد. کاربرد عقبمانده و تمامیتگرا جوامع در هم هنوز که بود حقیقت روی دولت با دولت اقتداگرایانهی برخورد غرب در مرکزی دولت سانسور نسبی شدن ناپدید با از با شد. شناخته رسمیت به دولت از آنها استقالل و رفت بین از زیادی حد تا روشنفکران اما هم به متصل گروه یک به تبدیل روشنفکران از طیف این بیرونی خطر این رفتن بین همبا صوری طور به تنها که افرادی شدند. یکدیگر با غیرارگانیک رابطهی یک دارای نیستند. واقعی شدهی نهادینه همپیوستگی به دارای و شده درهمتنیده گروه یک اما هستند خنثا را آمده دست به نسبی آزادی تنها نه حرفهای تخصصگرایی نهاد ترتیب این به تحوالت در نیست قادر که میشود تبدیل محافظهکار نیروی یک به نیز خود بلکه میکند خود برای تنها نه اجتماعی-سیاسی محیط از دانشوران جدایی این کند. نقش ایفای اجتماعی

219 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۱۲. 57 میکند سترون نیز را آنان تواناییهای بلکه است زیانآور آنها خواه منتقد نویسندهی که است چنان امروز آمریکای در ادبی نقد شرایط سعید نظر از محدودی و کوچک حلقهی را مخاطباناش باشد رادیکال خواه و آوانگارد خواه محافظهکار نیا میرسد. نفر سههزار به نهایت در تعدادشان که میدهند تشکیل آکادمیسینها از و»علم بخش به کنید نگاه ( است اجتماع برای اساسی مشکلی دانش شدن شاخه-شاخه تخصص نوعی به و میدهد دست از را خود اجتماعی خصلت دانش زیرا ارزشگذاری«(. تنها میشود بیان حرفهای زبانی به چون و میشود تبدیل واقعی زندگی از جدا د مجر مشکل این با سیاسی لحاظ به همچنین امر این کنند. درک را آن میتوانند متخصص عدهای میسازد. ناممکن تقریبا و دشوار را بزرگ مخاطب جمعیت یک به دستیابی که است همراه ضد رشد و میکند کمک موجود نظم و وضع پذیرش به همچنین شدن شاخه-شاخه این کنونی وضعیت در که هستند نظر این بر لنتریکچیا و سعید میکند. ناممکن را نهادگرایی تخصصی کار از نمیتوان که است این آنها منظور گریخت. حرفهای تخصص از نمیتوان و پایبند آن به را خود نباید اما کرد پرهیز خاص مکان یک در و خاص نقطهی یک در کرد. محدود انرژی و وقت نیز وی خود دلیل همین به و کرد کار سیاسی و فرا-نهادی باید سعید نظر از پروفسوری کمتر که کاری. 58 نهاد آمریکا خارجی سیاست و فلسطین موضوع روی عظیمی همانجا در و گرفت جدی را خود تخصص و حرفه باید میکند فکر لنتریکچیا اما میکند. رهاییبخش خصلت به سعید شویم. مشغول جامعه دگرگونی برای مبارزه به ایستادهایم که برای هم آسانی و سریع راهحل اما نیست خوشبین چندان حرفهای تخصص واژگونساز و راهکارهای از هیچیک او نمیکند. ارائه جامعه و متخصص افراد میان شکاف کردن برطرف میتوانند او نظر به اینها همهی نمیداند. موثر را 59 میان-رشتهای مطالعات یا موضعی جنگ ترتیب این به نیستند. آن رفع راهحل اما کنند کمک حرفهای تخصصگرایی کاهش به»روشنفکر و خاصروشنفکر کارکردهای و نقشها عمیق وحدت و ترکیب خواهان سعید به محدود خاصروشنفکر یک وظیفهی که نیست معتقد او است. یکدیگر با عمومی«رشد حالت این در نهادگرایی ضد زیرا باشد. وی پژوهش یا تدریس حوزهی و کار محل منبع همان روشنفکرمسئولیت سعید ادوارد کتاب به کنید نگاه Cross-disciplinary study

220 ۲۱۳ روشنفکر پنجم: فصل ندارد. وجود گرایش این در واژگونساز خصلتی و نمیکند : 60 میگوید جایی در او میکند. طرح دیگر گونهای به را مسئله صورت لنتریکچیا اما آن کنونی شیوهی به را جهان که آنان دارد: وجود انسان نوع دو اصوال جهان در خواهان و نداشته دوست آن کنونی وضع در را جهان که آنان و دارند دوست هستند. آن دگرگونی غیرعلمی مارکسیست نوعی و تحولطلب اومانیست ادبی روشنفکر را خود لنتریکچیا میداند. فوکو نظر مورد نوع از حرفهای متخصص یا خاصروشنفکر یک همچنین و نو چپ گرایشهای با مارکسیست یک ادبی منتقد یک جایگاه از را خود دیدگاههای او بر او مینویسد. خاصروشنفکر یک و اومانیستی گرایشهای با دانشگاه استاد یک و سوسیالیسم»ساختن خدمت در بیواسطه که را کاری هر که میگیرد خرده مارکسیستها کارگران سازماندهی مشغول کارخانهای یا حزب در بیواسطه که کسی هر یا نباشد پایین«از میدانند. حقیر و بیفایده را نباشد کار ادبی متون روی که است روشنفکرانی از دسته آن ادبی روشنفکر از لنتریکچیا منظور همهی بلکه مینویسند»خالق«نوشتههای و داستان شعر که عده آن فقط نه میکنند دانشگاهی اومانیستهای فقط نه میشوند. نامیده اومانیست سن تی طور به که روشنفکرانی آنها همهی کلی طور به و خبررسانی و گروهی رسانههای در شاغل افراد خبرنگاران بلکه قرار اومانیست روشنفکران ز مرهی در مینویسند تفسیر و نقد معرفی میکنند تحلیل که آن تحول خواهان و نداشته دوست کنونیاش وضعیت در را جهان که آن شرط به میگیرند خاصروشنفکر از و میپردازد دانشگاهی اومانیست روشنفکران طیف به ویژه به او باشند. لنتریکچیا نظر به که است کسی حاال خاصروشنفکر میکند. دفاع جدیدی تعریف با نهادهای در را اجتماعی رادیکال تحول در فعالیتهایش و سرکوب و ستم علیه نبردش تخصص و دانش با مطابق را جامعه بیعدالتیهای با نبرد و میدهد انجام اجتماعی خاص تأکید لنتریکچیا میبرد. پیش خود حرفهی وسیلهی به و کار محل در و خود ویژهی دانشگاه از بیرون و دهد انجام حرفهایکار فقط دانشگاه در مثال نباید شخص که میکند بپردازد. اجتماعی فعالیت و سیاسی کارهای به خود حرفهی و اشتغال یکسویهگی جبران به )مثال نمییابند سیاسی فعالیت و خود کار میان مستقیمی ارتباط که متعهدی افراد او نظر به 60. Frank Lentricchia: Criticism and Social Change, 1983

221 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۱۴ میکنند گمان زیرا دارند گناه احساس معموال میدهد( درس و سطا«قرون»تاریخ که کسی و کار از بخشی و میافتد اتفاق دیگر شرایطی تحت و دیگر جای که است چیزی سیاست که متعلق پدیدهای اجتماعی تحولگری و سیاسیکار معنا بدین نیست. آنان روزانهی شغل کار یک نوعی به میافتد اتفاق دانشگاه داخل در که فرهنگی کار و است بیرونی جهان به و جامعه فرهنگ بین پویای و ارگانیک رابطهی افراد این او نظر به است.»غیرسیاسی«کارخانهها خیابانها در باید تنها سیاسی کار که پذیرفتهاند و نمیکنند درک را قدرت تحلیلهای و مقاله نوشتن از آنان ترتیب بدین شود. انجام سیاسی تخصصی مجامع یا و امر این که میکنند پرهیز خود حرفهای دانش با مرتبط حوزههای در سیاسی و اجتماعی کی شاید میافزاید او است. حرفهای عرصهی و سیاسی عرصهی جدایی پذیرش معنای به باید واقعی روشنفکران که زیرا است بیهوده افراد این کار که بگوید چپ نوعی روشنفکر دیگری فرد شاید ترتیب همین به بگذارند کارگران سازمانگری خدمت در را خود وقت قدیمی متون حوزهی در تخصصاش که اومانیست روشنفکر آن که امرکند چپ ماورای از و امر اینگونه اما دهد. ارتباط روز سیاسی شرایط به مستقیم طور به را کارش باید است است رسمیمارکسیسم در 61 روشنفکرگراییضد انحرافی سن ت بازماندههای ها نهی لنتریکچیا. 62 دارد محسوسی وزن جامعه فضای در آن دنبالههای هم هنوز متأسفانه که : 63 میگوید و دانشگاهها عرصهی در گاهی هژمونی برای مبارزه که میکنند فراموش آنها گاهی میافتد. اتفاق دراماتیک( غیر طور به )یا ماجرا و هیجان و شور از دور به متنهای سر بر گاهی و لحظهبهلحظه آن در پیشروی که هستیم نبردی درگیر میافتد. اتفاق بالزاک کوچک»فیلسوفان اینکه بر مبنی فوئرباخ«دربارهی»تزهایی در مارکس از جملهای به اشاره با او مینویسد: میکنند«تفسیر را جهان تنها تولید واقع در نقد و تفسیر میکنند. تفسیر از بیش کاری همیشه فیلسوفان اما معین مسیر یک در اجتماعی تحوالت پیشبرد یا قدرت تسخیر خاطر به دانش 61. Anti-intellectualism از ناشی تلخ تجارب علت به کرد مطرح را نقدی چنین لنتریکچیا که زمانی داشت نظر در باید 62. بود. شده کاسته ها نهی و امر اینگونه شدت از عمال سابق شوروی و اروپا در سوسیالیسم شکست منبع همان 63.

222 ۲۱۵ روشنفکر پنجم: فصل طور به که اوست تفسیری فعالیت ادبی روشنفکر یک سوزان و فعال روح است. کار این با و میسازد نظرگاه یک متن با درگیری در بلکه نمیکند»نگاه«منفعل خصلتی مبارزه این و است اجتماعی مبارزهی عرصهی تاریخ که میدهد نشان دارد. طبقاتی تفسیر کار در سیاسی خودآگاهانهی فعالیت یک که میکند اشاره مورد همین در لنتریکچیا یک سر بر اندیشهورزی و مبارزه او ماندگار«. و بزرگ»آثار نقد از است عبارت ادبیات به است. دانشجویان بینش افق گسترش آن محصول که 64 مینامد دانستنکنش را متن قادر متن یک بازخوانی هنگام در که است این او هدف اومانیست مارکسیست یک مثابه : 65 گردد زیر پرسشهای به پاسخگویی به قادر مرا خود همچنین و خوانندگان و دانشجویان متن این به من رویکرد آیا آیا کنیم شناسایی را آنها و کرده اشاره عصرمان سیاسی فجایع به تا میسازد نه یا میکند باز اجتماعی تضادهای روی به را ما چشم بلندپروازی دارای که میدهد ارائه ترکیب این از دومی الگوی لنتریکچیا ترتیب این به و تعهد خصلت بر آشکارا اما میکند. نمایندگی را کمتری ضدنهادگرایی و است کمتری ترکیب از منظر همین از درست و ورزد می تأکید خاصروشنفکر سیاسی دخالتگری زیرا میکند. دفاع کلمه جدی معنای به عمومیروشنفکری عنصر با خاصروشنفکری تجویز ابدا نیز را سیاسی بیتفاوتی نمیکند توصیه را واقعی زندگی از فرار اینکه عین در او کی شایستهی را استثمار و سرکوب و نابرابریها بیعدالتیها بر فروبستن چشم و نمیکند و میکند فعالیت سعید از محدودتر حوزهای در او اما نمیداند. عمومی روشنفکرآکادمیک میدهد. پرورش و رشد را آینده انتقادی و ارگانیک روشنفکران که بود پروفسوری بوردیو میبینم. الزم هم را بوردیو پیر رویکرد به اشاره رابطه همین در فعال مشارکت علت به فرانسه در 1995 دسامبر تا نوامبر ماههای فلجکننده اعتصابات طی کتاب در او شد. تبدیل قبل به نسبت عمومیتری چهرهی به ضدنئولیبرالی کارزارهای در نوشت سیاستها این فاجعهبار تاثیرات دربارهی جمعی 1993 ( )تالیف جهان«بار»سنگینی نوعی بر کردم( اشاره بدان قبال )که آلتوسر همچون نیز لنتریکچیا که میشود مالحظه نیز اینجا در 64. برخی اتهامات برابر در و میورزد تأکید دانستنکنش او زبان به یا پراتیک«مثابه به»تئوری استراتژی میکند. دفاع رویکردی چنین از چپ روشنفکران از دسته این بیهودهکاری بر مبنی چپها منبع همان 65.

223 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۲۱۶ تا پیامدهای آنها را در مقابل چشمان مردم افشا کند. او همچنین در تشکیل یک شبکه از محققان اکتیویست در جهت مبارزه برای ایجاد نوع دیگری از جهانیشدن مشارکتی فعال داشت که نمود برجستهی به همپیوستگی این مبارزات در اعتراضات عظیم شهرهای سیاتل و جنوا خود را نشان داد. بوردیو به زیبایی دربارهی خود چنین مینویسد : 66 من روشنفکر درون خودم را دوست ندارم چرا که ریشه در ابهامات بنیادین موجود در جهان دانشورانه و ابهامات موجود در همهی تولیدات آنها به سبب جدایی ایشان از جهان تولید دارد این گسست از سویی رهاییبخش است و از سوی دیگر یک جداسری فلجکننده است. بوردیو با وجود اینکه استقالل حوزههای علمی و فرهنگی را از حوزهی بیواسطهی سیاسی تشویق میکند اما شاید متأثر از خاستگاه اجتماعی و طبقاتی فرودست خود و ترقی و صعود دانشگاهی و اجتماعی واپسین خود از این کشاکش شخصیتی در رنج است. او در ضمن به معضل جدایی نظریه و عمل نیز آگاه است و بدان اشاره میکند موضوعی که ریشه در ساختارهای هستیشناسانهی نظم موجود دارد و با این همه توجیهی برای مشروع جلوه دادن آن در دست نیست و باید در حد امکان تالش کرد تا در چارچوب وضعیت موجود نیز آن را به حداقل رساند تا بدینترتیب راه پیشروی به سوی یک نظم بدیل به دور از جدایی نظریه و عمل و در نتیجه راه»انحالل«نقش و کارکرد روشنفکری )»خودکشی دستهجمعی روشنفکران«( هموار گردد. *** در این بخش از نوشتار در نقد بحث نئولیبرالها پیرامون مفهوم»روشنفکر خاص«تالش کردم با بیان فرازهایی از اندیشههای سعید و لنتریکچیا و ذکر مختصر نمونهی بوردیو نشان دهم که تغییر و تحوالت سرمایهداری و گسترش نظام آموزشی و گسترش مقولهی متخصصان حرفهای یا»روشنفکران خاص«به معنای حذف رویکرد انتقادی آن دسته از روشنفکران اومانیست و رادیکال دارای مشاغل تخصصی نیست. چنین تحوالتی همچنین به معنای از میان رفتن پدیدهی»روشنفکران عمومی«و ضرورتهای کارکردی آن هم نیست. زیرا»روشنفکران عمومی«حضور خود را بیش از هر چیز در شکل مقولهی روشنفکران 66. نگاه کنید به: الکس کالینیکوس»درآمدی تاریخی بر نظریهی اجتماعی«2007 ]ترجمهی اکبر معصومبیگی انتشارات آگاه ۱۳۸۵[

224 ۲۱۷ روشنفکر پنجم: فصل ضمن که میسازند نمایان سرمایه( و کار نیروی )صاحبان اجتماعی اصلی طبقه دو ارگانیک ساحتهای در طبقاتی نبردهای که هنگامی تا پرداختیم. آن به هایک گفتههای نقد و نقل سیاسی اقتدارگرایی نابرابری بیعدالتی که هنگامی تا دارند وجود اجتماعی و سیاسی نوع از خواه عمومیروشنفکران دارد وجود استثمار و سرکوب دمکراسی و آزادی نبود چرا داد خواهند ادامه خود اجتماعی بقای به آن دیگر انواع خواه و چپ و راست ارگانیک نظم و وضع از یکی تا هست نیاز آنان وجود به طبقاتی ستیزهای هستیشناسی به بنا که کند. مبارزه و مقابله آن با دیگری و کند دفاع موجود عنوان بخواهیم چنانچه که شد مشخص لنتریکچیا و سعید روشنفکری نمونههای طرح با بنامیم»روشنفکر«را بخشی آن باید کنیم اطالق تخصصی حرفههای دارندگان به را روشنفکر پیوند اجتماعی درگیری و سیاسی دخالتگری با را خود علمی-حرفهای دانش توانستهاند که ساحت دو این تنگاتنگ ارتباط به که حرفهای متخصصان از بخشی دیگر بیانی به یا بزنند این بازتاب و کرده ترکیب عمومی دخالتگری عنصر با را تخصص عنصر و بوده واقف خطاب مورد را جامعه وجدان و میدهند نشان خویش اجتماعی رفتار و عملکرد در را نگرش ارائه پیوند و ترکیب این از موفق و زنده نمونهی دو لنتریکچیا و سعید میدهند. قرار را»عمومی«وجه که دارد گرایش»خاص«و عمومیروشنفکر از ترکیبی به سعید دادند. نآ»»خاص وجه که میکند ارائه دو این از ترکیبی لنتریکچیا حالیکه در میکند. برجسته نارضایتی مسلط وضعیت با بودن درگیر خصلتهای بر آنها دوی هر اما میکند. برجسته را اجتماعی نبردهای در جانبداری نیز و آن بیرحمانهی نقد و موجود نظم به نسبت فعال قطعا نیز بورژوا عمومی آکادمیک روشنفکران که داشت خاطر به باید البته دارند. تأکید در اجتماعی داروینیسم و بیعدالتی از جانانه دفاع و موجود وضعیت از رضایت اظهار با دارند. فعال مداخلهگری موجود وضعیت شناسایی روشنفکری کار مختلف شیوههای که بود آن بحث این طرح از دیگر جانبی هدف متحدین که شود اشاره انتقادهایی به همچنین داشت جا نگارنده نظر به نتیجه در شود. نیز و دارند آنها به نسبت اجتماعی رهاییبخش فعالیت بخشهای دیگر در سوسیالیستها نظریههای که است این واقعیت میکنند. آنان به مارکسیستها مقابل در که انتقادهایی آنها البته. 67 است داشته راهنما نقش روشنفکران از دسته این برای همواره مارکسیستی است. محال تقریبا مارکسیسم بدون مترقی و رادیکال تحول گونه هر تصور میگوید: لنتریکچیا. 67. منبع همان

225 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۱۸ مارکسیستی علمی نظریههای در تغییراتی خواستار لنتریکچیا( و سعید نظیر )روشنفکرانی معنا این به برند. کار به اجتماعی-انتقادی نظریههای مثابه به را آنها بتوانند تا هستند ایدئولوژی نقد عرصهی در را مارکسیسم معموال نو چپ یا رادیکال اومانیست روشنفکران کنند افشا را آن واقعی عملکرد و بورژوازی ادعاهای بین تناقضهای تا میکنند استفاده نمیدهد. قرار استفاده مورد شد داده شرح پیشتر که معنایی به را علمی مارکسیسم اما و سیاسی نقد برای نظریهای مثابه به مارکسیسم و علم مثابه به مارکسیسم کردن جدا این شد. اشاره آنها به مختصر طور به بحث طول در که میشود منجر پیامدهایی به اجتماعی و میداند و میکند حس چه اگر نقد ارزشگذاری«( و»علم بخش )در مارکس بیان به بر تکیه با را موجود نظم نقد نمیکند. عرضه بدیلی یا منسجم توضیح اما میکند افشا بیتفاوتی و درماندگی نومیدی جای به را اخالقی شورش و میکند محکوم سرشار باوری از نیست قادر زیرا کند ارائه شفافی و مشخص بدیل که نیست قادر اما برمینشاند. آن جز به برسد. باشد«باید»آنچه به سرانجام و باشد«میتواند»آنچه به هستآنچه کلیشهای تعاریفی و»کارگر-محور«دیدگاهی از معموال نیز مارکسیستها که شد روشن یا و متعهد و منتقد روشنفکران طرد و نفی موجب سیاسی«و اجتماعی مفید»فعالیت از تنگ معنای در را سیاست که دارند بدان گرایش و میشوند عمومی آکادمیک روشنفکران این در که بود آن جای نظر این از کنند. تحمیل روشنفکران از دسته این بر آن محدود و گردد. طرح اختصار- -به طیف دو این میان انتقادی گفتوگویی هم نوشتار معمول- -مطابق را روشنفکر مفهوم ایرانی نئولیبرالهای که شد روشن اینها از گذشته اما زیرا گرفتهاند. کار به موجود وضعیت توجیه جهت در و تحریفآمیز و یکسویه طور به عینی وضعیت از برآیندی اصوال روشنفکر پدیدهی که شد روشن باال مباحث طی در رد انجامشده تحوالت و تغییر اینکه و است سرمایهداری جامعهی در اجتماعی و تاریخی ذهنی کارگران یا حرفهای متخصصان مقولهی گسترش و رشد موجب که سرمایهداری که چرا نیست روشنفکری کار مفهوم برافتادن معنای به است شده خاص( )»روشنفکران دخالتگری و اجتماعی درگیری با حرفه و شغل ذهنی عنصر ترکیب ضرورت و امکان انواع گسترش و پیدایش به منجر شده یاد تحوالت بهعکس باقیست خود جای به سیاسی متخصص روشنفکران عمومی آکادمیک روشنفکران )نظیر میشود عمومیروشنفکران»عمومی«نقش در همچنان آکادمیک و متخصص روشنفکران از دسته این غیره(. و عمومی حرفهی انجام به و میدهند قرار خطاب مورد را همگانی عرصهی و جامعه و میشوند ظاهر و تخصصی کار محیط به الزاما را نقد عنصر بلکه نمیکنند بسنده خود آکادمیک و تخصصی پرداخته بدان بحث طول در و شد مالحظه که همانطور نمینمایند. محصور خود حرفهای

226 فصل پنجم: روشنفکر ۲۱۹ شد نیروی کار متخصص حرفهای )»روشنفکران خاص«( دارای»جایگاههای متناقض طبقاتی«هستند و در نتیجه تحت تاثیر وقایع و تحوالت اجتماعی و اوجگیری مبارزات طبقاتی )که خود بخشی از آن هستند( قرار میگیرند و همانطور که بوردیو نیز بدان اشاره کرد این دسته از نیروی کار در خود نوعی تنش و کشاکش درونی را تجربه میکند که بسته به فرادستی روشنفکران ارگانیک چپ یا راست و اوضاع کلی اجتماعی میتوانند تبدیل به روشنفکران متخصص/آکادمیک عمومی شده و یا به همان نقش کارگر ذهنی خود اکتفا کند. ما در سرمایهداری با یک نظم ثابت و استقرار همیشگی آن روبرو نیستیم بلکه با یک کلی ت اجتماعی تضادمند روبرو هستیم که موجب ایجاد شکاف در آگاهی پذیرنده و انفعالی افراد و سوژههای اجتماعی میشود. به همین دلیل تعاریف ثابت و کلیشهای و غیردیالکتیکی روشنفکران بورژوا در ایران تعاریفی یکسویه و ایستا و غیرپویا است که با کلیت پویای سرمایهداری )نظم مورد دفاع خود ایشان( همخوانی ندارد.

227 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۲۲۰ سخن پایانی

228 ۲۲۱ پایانی سخن بحث ارائهی روش به اشاراتی با پایانی سخن شاید که دارد را درونی روابط دیالکتیکی روش کاربست ادعای نوشتار این در شده ارائه مطلب دیدی است ممکن خوانندگان از عدهای باشد. الزم باره این در مختصری توضیحی اشارات بازخوردهای از که )همانطور باشند داشته شده ارائه موضوعات تنوع به نسبت انتقادی موضوع به تنها دفتر این در که بود بهتر که باشند نظر این بر و برمیآید( چنین نیز تاکنونی که کنم یادآوری باید اما نمیدادم. گسترش آن از بیش را مطلب و میپرداختم روشنفکر برخورد ضرورت و اهمیت و نمیدهد نشان کافی توجه بحث عمق به احتماال دیدگاهی چنین ار وطنی( نولیبرالهای اینجا )در نظری حریفان ایرادهای و انتقادها با )مت دیک( روشمند به که نبودم قادر مطلب گسترش فقدان صورت در که است این واقعیت نمیگیرد. نظر در ذکر با میالنی عباس اگر بپردازم. ایران در یادشده طیف نظرات در نهفته جدی ایرادات را چپ روشنفکر وجودی مشروعیت و کارکرد تا دارد سعی وبالگنویسهفتادهزار رقم ترتیب این به زدهاند. جالبتری شگرد به دست ایرانی نولیبرالهای بار این ببرد سوال زیر روشنفکر منسوخشدگی و بیمصرفبودگی اثبات یعنی بحثشان کردن مستدل برای که از منظورم آوردهاند. روی و بری» ایدهآل»سنخ جنس از نظری الگویی پردازش به عمومی

229 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۲۲ پیچیدهی واقعیت یک از ویژگی چند یا یک روی یکسویه تاکید اینجا در ایدهآلسنخ اب منفرد و پراکنده بیش یا کم پدیدههای راستا این در اینکه و است الیهمند و ساختارمند کرده منظم را واقعیت از بخشی بتوان ذهنی پردازش یک افزودن با تا میشوند ترکیب هم و رویت قابل حرکت یک شیوه این با داد. ارائه آن از نظاممند و توضیحی توصیف یک و و طریق همین به مذکور نولیبرالهای مثال برای میشود. )سیستماتیزه( نظامیافته بیرونی»روشنفکران فوکو که آنچه یا حرفهای متخصصان ازدیاد یکسویه الگوی یک پردازش با این در میکنند. قلمداد روشنفکریپایان نشانهی را آن و کرده توصیف را مینامد خاص«رد نمیشود. داده واقعیت از خوبی توضیح اما میآید بهدست خوبی توصیف چه اگر حالت پدیدهی یک رویت قابل بیرونی حرکت کردن تبدیل یعنی خوبتوضیح از منظور اینجا و جامعه چندسویهی و متضاد و درونی حرکت از مستقل چیزی همچون ابتدا که معین واقعیت خود در درونی حرکت یک به میشود دیده خود کنونی و گذشته تاریخ از جدا درک منظور واقعیت. عمیق و زیرین سطحهای و حرکت این بین مهم اتصاالت دیدن و حرکتها چنین ظهور موجب که است واقعیت خود در آفریننده و خالق سازوکارهای آن زیرین اصلی ساختارهای و )مکانیسمها( سازوکارها آن درک با تنها میشود. پدیدههایی و رد ترتیب این به و میشویم بررسی مورد پدیدههای از جامعتری و بهتر درک به قادر گرفتار تا مییابیم دست واقعیت بیرونی حرکت برای بهتری توضیحات به پژوهش فرآیند نشویم. یکسویه و نابسنده داوریهای هک را آنها» ایدهآل»سنخ ایرانی قدرتمدار نولیبرالهای انتقادات به پاسخگویی راستای در متوجه و کردم مطالعه بود تکنوکرات و علمی متخصص سیاستمدار سهگوش مثلث همان شکلی در سرمایهداری جامعهی در مدرن کار تقسیم بحث کشیدن پیش با آنها که شدم»روشنفکر پدیدهی که دهند نشان علمیروش به دارند قصد یکسویه و ناقص بسیار متخصص بگوییم بهتر یا خاصروشنفکر به را خود جای و است گشته منسوخ عمومی«مترادف تنها را آن )که روشنفکر مقولهی آنها که دریافتم ضمن در است. داده حرفهای از دیگری نوع که میکنند اعالم منسوخ جهت آن از را میانگارند( عمومیروشنفکر با تاریخمند جامعهی با را عمومی( روشنفکر نیز )و روشنفکر رابطهی نمیشناسند را روشنفکر هایک نوشتههای با حتی و نمیکنند بررسی آن مولد سازوکارهای و ساختارها و کنونی پدیدهی هایک که میدانستند باید صورت این غیر در زیرا نیستند. آشنا زمینه این در بدان»روشنفکر«بخش در )که را آن پیچیدهتر فرعی تقسیمات و ارگانیک روشنفکران و سلسلهمرتب با را فرهنگی بورژوازی یک وجود ضرورت آنجا از و میپذیرد پرداختیم( پیشآمادهی از نتایج با نولیبرالها این» ایدهآل»سنخ میکند. توصیه درونیاش کار تقسیم

230 ۲۲۳ پایانی سخن آن تاریخی تکاملی فرآیند این چندوچون از فارغ و است مواجه تاریخی تکاملی فرآیند یک و نتایج این درحالیکه میکند. خود توضیحی و نظری الگوی پردازش عزیمت نقطه را نتایج تضادها نیز و خود پشت پس اجتماعی روابط نمایانسازی به آنکه بهجای آماده شکلهای میدارند. مستور را آنها حقیقت کنند اشاره واقعیت در موجود تنشهای و تقسیم )یعنی آنها خود استفادهی مورد نظری مبنای همان از من که بود ترتیب بدین و نارساییها اشکاالت از مملو آنها الگوی که دهم نشان تا کردم استفاده اجتماعی( کار با نیز من پس فرومیکاهند. فاحشی طور به را آن توضیحی قدرت که است نابسندگیهایی کاربست با و سرمایهداری( جامعه )در اجتماعی کار تقسیم مقولهی از بحث این کردن آغاز کار به تجریدهای که دهم نشان کردم سعی درونی روابط دیالکتیکی فلسفه بر مبتنی روشی سطوح بین اتصال فاقد و نابسنده یکسویه زیرا است نادرستی تجریدهای آنها توسط رفته درونی روابط توضیح و دیالکتیکی نگرش از منظور است. واقعیت )عمیقتر( پایینی و باالیی بر مثال. 1 نبینیم هم با بیارتباط و مستقل ایستا حالتی در را چیزها و پدیدهها که است این که بپرسیم باید حاضر- بحث -در درونی روابط یافتن برای دیالکتیکی روش یک مبنای شدند آن پیدایش به منجر تاریخی روندهای کدام است کجا شده یاد»»مثلث آن منشاء است کدام دارد وجود ارتباطی اگر و چیست آن پیرامون جامعهی با مثلث این ارتباط با مثلث این ارتباط چیست یدی/پراتیک کار نیروی و عادیمردم با مثلت این ارتباط تقسیم از شکل این بر غلبه امکان میتوان آیا چیست سرمایهداری نظام غالب ساختارهای در یدی/پراتیک کار نیروی چرا شد متصور را آینده در آن انحالل امکان بیانی به و کار اجتماعی کار مقولهی این دادن جای پیامدهای و است نگرفته جای ایدهآلسنخ الگوی این بود خواهد چه آنها توضیحی الگوی در یکسویه ذهنی الگوهای ابداع و کلیشهای تعریفهای سلسله یک جای به معنا بدین کی جای به کنیم. نگاه پدیده یک آیندهی و حال گذشته میان ارتباطی فرآیند به میبایست فرآیندهای در باید است دلخوش آماده پیش از نتایج و پدیدارها توضیح به که ایستا درک بدینترتیب یابیم. دست بررسی مورد پدیدهی از جامعتر توضیحی به تا کنیم نظر تاریخی مینویسد: پدیده یک از دیالکتیکی درک با پیوند در مارکس 1. زیرا هست. نیز آن ضروری انهدام و نفی درک متضمن حال عین در دارد وجود آنچه مثبت درک مورد نیز آن درگذشت قابلیت جنبهی از بنابراین و حرکت حال در را ای وجودآمده به شکل هر دیالکتیک نگاه است. انقالبی و انتقادگر ذاتا و نمیپذیرد خود بر را چیزی هیچ حکومت دیالکتیک میدهد. قرار توجه اسکندری. ایرج ترجمهی اول جلد سرمایه به: کنید

231 هژمونیک )ضد( پروژههای و روشنفکران ۲۲۴ و هستند یکدیگر با درونی روابط دارای هستند تاریخ دارای پدیدهها که میدهیم نشان که است سیستم آن وابستهی بههم متقابال اجزای مثابه به و کلی سیستم یک دل در تنها فراز و اکنون توضیحی چنین داد. توضیح و کرد درک شایستهای طور به را آنها میتوان در و میکند وصل شده طی پیشتر که روندی و تاریخی تکامل و رشد سیر به را کنونی برخوردار وقوع مادی امکان از که میکند بررسی آیندهای با پیوند در را همه این حال عین معین تاریخ یک دارای را امروزی همهگیر و غالب پدیدههای و روابط روشی چنین با است. میکاهیم. آنها رازورزی از و میکنیم معرفی درک قابل و جدایی چگونگی ویژه به و اجتماعی کار تقسیم مقولهی در بحث عزیمت نقطهی اتخاذ با مختصری بررسی سرمایهداری جامعهی تولید و کار فرآیند در ذهنی عنصر از یدی عنصر بیرون )جامعهی بیرونی جامعهی در آن تشدید و گسترش به اشاره نیز و آن کلی روند از عرصهی در یدی و ذهنی عنصر جدایی داشتم. نظر در را سرمایهداری( تولید عرصهی از تبدیل کار نیروی از بخشی بهتدریج که میشود آن به منجر بیرونی جامعهی سپس و تولید معنایی به علم با و است کارانجام تنها آنان وظیفهی که گردد حرفهای متخصصان به ارتباطات و پدیدارها به حرفهای متخصصان یعنی ندارند. زیادی ارتباط کردیم تعریف که )کاربست میکاهند فرو آن اجزای یا و نتایج به را تاریخی فرآیند یک و میپردازند بیرونی کار ابزار به معموال آنها که است رویکردی چنین دلیل به تجربی(. و امپریک روششناسی عنصر از آن بورژوایی معنای در علم که زیرا میشوند تبدیل سرمایهداران و سیاستمداران شکل همین به است. محروم اجتماعی زندگی هدف و غایت پیرامون بحث و ارزشگذاری پیرامون بحث امکان از نیز پایینی( و میانی سطوح در )بهویژه ذهنی کارگران یا تکنوکراتها در دمکراتیک مشارکت و دخالت به قادر و نبوده برخوردار اجتماعی و سیاسی اهداف نوعی به خود هم ذهنی کارهای دسته همین معنا بدین نیستند. اجتماعی و اقتصادی زندگی منسجم و کلی تصویر یک ترسیم به قادر که میشوند تبدیل غیرخالق و»تکراری«کارهای کار مقوالت این اگر اما نیستند. محلی و ملی و جهانی سطح در سیاسی و اجتماعی زندگی از خویش وظایف و کارها به تنها و نیستند جهان از کلی تصویر یک ترسیم به قادر هم ذهنی هستند تصویری چنین ارائهی به قادر کسانی چه پس مشغولاند یکدیگر از جداسری در هدایت وظیفهی و میدهند انجام را کلی برنامهریزیهای و میاندیشند طرح کسانی چه دارند عهده بر را جامعه هژمونی و سرمایهداری تولید شیوهی دل در نهفته تضادهای به پرسشی چنین به پاسخ برای روشنفکران پیدایش مادی زمینهی که کردم اشاره کارگزار-محور و ساختاری دوگانهی

232 ۲۲۵ پایانی سخن روشنفکران این وظیفهی میدهد. توضیح را آنها وجودی ضرورت و طبقاتی ارگانیک جهان از جامع تصویری ارائهی داشتند اشاره هایک نیز و گرامشی مارکس که همانطور آنها وجودی ضرورت توضیح برای است. سرمایهداری جامعه در اصلی طبقات موقعیت و و شود پرداخته سرمایهداری جامعهی در تولیدی نظام خصلت به تا بود نیاز همچنین سعی ارتباط همین در گیرد. قرار بررسی مورد اختصار به آن تحول و بازتولید مکانیسمهای برخوردارند»خود-پویی«خصلت یک از سرمایهداری تولید ساختارهای که دهم نشان کردم پیروی رشد«راه از بحران و بحران راه از»رشد یا تولید«برای»تولید بنیادی خصلت از که و کنترل از دور به سرمایهداری تولید عرصهی منطق که دادم توضیح اینجا در میکند. تولیدی منطق است. یافته دست مستقل نسبتا حیاتی به جامعه اعضای آگاهانهی دخالت تنظیم مکتب که آنچه با متناوب طور به خود مستقل نسبتا حیات روند در سرمایهداری همسویی برای جامعه از بخشی آگاهانهی نسبتا تالش تجلی )و مینامد تنظیمسازوکارهای ادواری بحرانهایی موجب و درآمده تضاد در است( زیربنا مکانیسمهای توامان کنترل و»زیربنا پیوستن هم به برای درمیآورد. لرزه به را اجتماعی زندگی ارکان همهی که میشود»مکانیسمهای و انباشترژیم بین اصطکاکهای میزان و شدت از کاستن یا و روبنا«و بدیلهای رشد از پیشگیری و کار نیروی تودهای مقاومتهای مهار منظور به نیز و تنظیم«مشغول سرمایهداری ارگانیک روشنفکران از عدهای همواره بحرانها این دل از مترق ی از که راهکارهایی هستند موجود وضعیت بازتولید برای راهکارهایی عرضهی و جستجو ایجاد شکاف ترمیم برای دیگر سوی از و شوند روبنا و زیربنا بههمپیوستن موجب سویی زحمت و کار طبقات جبههی یعنی مقابل اردوگاه در شوند. واقع مفید مردم آگاهی در شده و دارند سرمایهداری ناگزیر بحرانهای برای پاسخهایی ارگانیکی روشنفکران همواره نیز نمایندگی مورد طبقات از جانبداری و ضدهژمونیک پروژههای ارائهی با تا میکنند سعی بههم بدیل شکلی در را آنها و کرده غلبه روبنا و زیربنا بین تضادهای بر آنان با همراه خود تنظیم امکان که است هدف این به معطوف روبنا و زیربنا بدیل پیوستن بههم این بپیوندند. شهروندان و مستقیم مولدین آن پی در و شود فراهم اقتصادی سازوکارهای شفاف و آگاهانه باشند. داشته موثری و دمکراتیک دخالت خود اجتماعی و روزانه زندگی امور در بتوانند داشتم نظر در را نکته این دادن نشان همچنین روشنفکر مفهوم پیرامون بحث از معنا بدین میل مطابق را آن که نیست دلبخواهی پدیدهی یک آن مختلف الیههای و روشنفکر که ایفای وجود )با ایرانی نولیبرالهای همانند یا و کنیم تعریف خودمان گروهی یا شخصی کارکردهای که آنجا از کنیم. تلقی پایانیافته را آن بورژوازی( ارگانیک روشنفکران نقش که آنجا از است کنونی جوامع در ذهنی عنصر از یدی عنصر جدایی نتیجهی روشنفکر

233 روشنفکران و پروژههای )ضد( هژمونیک ۲۲۶ کارکردهای روشنفکری نتیجهی انکشاف و رشد و تکامل سیستم تولیدی سرمایهداری و نیز ظهور دو طبقهی اصلی سرمایهداران و مزدبگیران است از آنجا که کارکرد روشنفکر بههم پیوستن عرصههای مختلف زندگی اجتماعی است از آنجا که هر طبقهی مول د اقتصادی همواره روشنفکران ارگانیک خاص خود را ایجاد میکند و از آنجا که هر طبقهای دارای دو بخش فعال پراتیک و فعال ذهنی است پس خط بطالن کشیدن بر روی چنین پدیدهای و کارکردهای آن در شرایط کنونی نه تنها ممکن نیست بلکه نشانهی بارزی است از درکی نادرست نسبت به روند تحوالت سرمایهداری و یا تحریف آگاهانهای این مناسبات. پس دریافتیم که از میان رفتن پدیدهی روشنفکر و به تاریخ پیوستن چنین مفهومی مستلزم غلبه بر شکاف بین»زیربنا و روبنا«ی جامعه کنونی است و در همین راستا مستلزم غلبه بر جدایی عنصر یدی و ذهنی در فرایند کار اجتماعی است که با کنترل دمکراتیک عرصهی اقتصادی و تولید و توزیع محصوالت کار دستهجمعی ممکن است. زیرا تنها در چنین حالتی است که»کارگر-شهروند» امروزی میتواند به»کارگر-شهروند-روشنفکر«تبدیل شود ]در حالی که میدانیم در بستر مناسبات بیگانهساز کنونی»کارگر-شهروند» امروزی در درون سپهر تولیدی باید صرفا به نقش کارگری خود -خواه پراتیک خواه ذهنی- بسنده کند و بدین معنا فاقد دخالت و کنترل دمکراتیک بر زندگی اقتصادی و تولیدی و شرایط کار و محصوالت کار خویش باشد و در جامعهی بیرونی هم باید به ایفای نقش یک شهروند منفعل نظیر انتخاب ادواری حاکمان خود بسنده کند شهروندی که در امور سیاسی و حکومتی جامعه به معنای واقعی آن دخالت نمیکند و اساسا قادر به تحلیل روند کلی زندگی اجتماعی و اعمال تصمیمگیریهای دمکراتیک جمعی روی آن نیست[. بدین معنا با بههم پیوستن عنصر یدی و ذهنی به یکدیگر و استقرار روابط و مناسبات نوین تولیدی و اجتماعی با انسانی روبرو خواهیم بود که از امکان و توانایی دخالت موثر در همهی عرصههای زندگی اجتماعی برخوردار است و با تکیه بر این امکان و توانایی روی روند تحول و تکامل جامعه کنترل آگاهانه و نظارت دمکراتیک ا عمال میکند. مسئلهی دیگر در روششناسی بررسی عرضه شده در این نوشتار این است که من چارچوب اصلی تحلیل را در»شیوهی تولید«سرمایهداری نه یک نظام اجتماعی معین اتخاذ کردم. سبب کاربست چنین روشی نوع استراتژی انتخابی من برای پردازش تئوریک مفهوم روشنفکر بود. قصدم آن بود که از طریق این استراتژی بتوان رابطههای مقولهی روشنفکر را با ساختارهای زیرین و سازوکارهای مولد جامعهی موجود استنتاج کرد که شاید بتوان آن را ب عد فلسفی این نوشتار قلمداد کرد. امیدوارم با چنین روشی توانسته باشم توضیح بدهم

234 سخن پایانی ۲۲۷ که پدیدهی روشنفکر برآمده از الیههای عمیقتر ساختارهای جامعهی کنونی است و دارای ارتباطی درونی و تنگاتنگ با آنهاست. به نظرم میتوان از این چارچوب مفهومی به شکلی جرح و تعدیل یافته برای تحلیل شرایط ایران نیز استفاده کرد که در این صورت طبعا بایستی به ویژگیهای انضمامی و تاریخی جامعه ایران توجه کافی کرد و همهی آنها را در یک سطح تحلیلی»مشخص و پیچیده«بررسی کرد. پایان

235

rødekors.dk/ vennerviservej شروع یک زندگی خوب در دانمارک با یک دوست داوطلب

rødekors.dk/ vennerviservej شروع یک زندگی خوب در دانمارک با یک دوست داوطلب rødekors.dk/ vennerviservej شروع یک زندگی خوب در دانمارک با یک دوست داوطلب ناشر: صليب سرخ دانمارک Blegdamsvej 27 DK-2100 Copenhagen Ø www.rodekors.dk عکس روی جلد: جانی ویچمن صفحه آرایی: Rumfang چاپ از:

Læs mere

پوهنتون و کالج در پوهنتون یا کالج میتوانید امورات ذیل را انجام دهید: نحوه ساختار تحصیلی

پوهنتون و کالج در پوهنتون یا کالج میتوانید امورات ذیل را انجام دهید: نحوه ساختار تحصیلی پوهنتون و کالج در یک پوهنتون یا کالج میتوانید به تحصیل مضامین مختلف و پروگرام های انفرادی بپردازید. تحصیالت کالج به شما آزادی های زیاد و مسئولیت های فردی میدهد. این تحصیالت معموال بر اساس مبنای علمی و

Læs mere

باردار معاینات کودک در شکم

باردار معاینات کودک در شکم FARSI باردار معاینات کودک در شکم بارداری را به شما تبریک می گوییم! به همه زنان باردار در طول دوران بارداری دو بار پیشنهاد میشود که سونوگرافی شوند تا بتوان دید که جنین آنطور که باید رشد میکند یا نه. البته

Læs mere

به Xtrader خوش آمدید. نحوه وارد کردن استراتژی:

به Xtrader خوش آمدید. نحوه وارد کردن استراتژی: به Xtrader خوش آمدید. در این سایت تالش شده است تا تحلیلگران تکنیکال از برنامه نویسی بی نیاز شوند. در این سایت شما میتوانید استراتژی تکنیکال خود را بدون دانستن نحوه برنامه نویسی در محیط ها Excel, mql, matlab

Læs mere

روح و همبستگی راه مسیح اعتقاد در دیدار

روح و همبستگی راه مسیح اعتقاد در دیدار روح و همبستگی راه مسیح اعتقاد در دیدار اعمال دینی مسیحیت همبستگی انسان ها برای همبستگی با دیگر انسان ها و خدا آفریده شده اند. ما در جمع های زیادی با هم همبستگی داریم: در خانواده در محیط کار با همسایگان

Læs mere

Farsi و پیشگیری از سرصافی یا پالژیوسفالی ویژه والدین

Farsi و پیشگیری از سرصافی یا پالژیوسفالی ویژه والدین 2011 Farsi پیشگیری از مرگ گهوارهای نوزادان و پیشگیری از سرصافی یا پالژیوسفالی ویژه والدین Sundhedsstyrelsen اداره بهداشت و درمان دانمارک Islands Brygge 67 Copenhagen S 2300 تلفن: 7400 7222 sst@sst.dk پیشگیری

Læs mere

خواص اتمها و پیوند یونی

خواص اتمها و پیوند یونی خواص اتمها و پیوند یونی اتمها براي رسیدن به پایداري بیشتر هنگام نزدیک شدن به یکدیگر واکنش داده و پیوند شیمیایی تشکیل می شود که با تغییر آرایش الکترونی اتمها همراه خواهد بود. به طور کلی سه نوع پیوند اصلی

Læs mere

نکاتی جالب وکاربردی درمورد ویندوز!

نکاتی جالب وکاربردی درمورد ویندوز! نکاتی جالب وکاربردی درمورد ویندوز! امروز ھم قصد داریم شما خوانندگان عزیز را با مقاله ای دیگر از مقالات نکاتی جالب و کاربردی آشنا کنیم. در این گونه مقالات مطالب متنوع اما به صورت مختصر و کوتاه خدمت شما

Læs mere

زندگی یک هدیه است راه مسیح اعتقاد در دیدار

زندگی یک هدیه است راه مسیح اعتقاد در دیدار زندگی یک هدیه است راه مسیح اعتقاد در دیدار اعمال دینی مسیحیت تاریخ خداوند خداوند جهان را خلق کرده و به انسان جایگاه ویژه ای در خلقت داده است. خداوند همه انسان ها دوست می دارد و خیرخواه ماست. او می خواهد

Læs mere

فعالیتهای داوطلبانه برای پناهندگان در کمون لونگبو توربک که شما می توانید شرکت کنید:

فعالیتهای داوطلبانه برای پناهندگان در کمون لونگبو توربک که شما می توانید شرکت کنید: Lyngby Sø فعالیتهای داوطلبانه برای پناهندگان در کمون لونگبو توربک که شما می توانید شرکت کنید: کافه کمک درسی lektiecafe برای پناهندگان توسط شبکه داوطلبان لونگبو با نشانی Rustenborghuset سه شنبه ها از ساعت

Læs mere

هم نوع خود را دوست بدار!

هم نوع خود را دوست بدار! هم نوع خود را دوست بدار! راه مسیح اعتقاد در دیدار اعمال دینی مسیحیت عشق به هم نوع در عمل تو باید همنوع خود را مانند خودت دوست داشته باشی! این نکته محور اصلی مسیحیت درباره چگونگی رفتاری است که باید با همنوعان

Læs mere

خداوند ما را لمس می کند و تحت تاثیر قرار می دهد

خداوند ما را لمس می کند و تحت تاثیر قرار می دهد خداوند ما را لمس می کند و تحت تاثیر قرار می دهد راه مسیح اعتقاد در دیدار اعمال دینی مسیحیت تعمید هم کودکان و هم بزرگساالن می توانند تعمید شوند. تعمید هدیه خداوند برای بشر است. با تعمید مسیحی می شویم و

Læs mere

اگر همسر یا فرزندان بالغ شما )۸۱ سال یا بیشتر( هم می خواهند درخواست بدهند باید تقاضانامه خود را پر کنند.

اگر همسر یا فرزندان بالغ شما )۸۱ سال یا بیشتر( هم می خواهند درخواست بدهند باید تقاضانامه خود را پر کنند. AS3 4. Asylkontor درخواست کمک مالی در صورت بازگشت داوطلبانه به وطن اگر همسر یا فرزندان بالغ شما )۸۱ سال یا بیشتر( هم می خواهند درخواست بدهند باید تقاضانامه خود را پر کنند. بدینوسیله در رابطه با بازگشت

Læs mere

فصل ششم آشنایی و پیکربندي. Hotspot

فصل ششم آشنایی و پیکربندي. Hotspot فصل ششم آشنایی و پیکربندي Hotspot 104 براي اتصال به اینترنت راهکارهاي مختلفی ازجمله PPPOE شبکههاي مبتنی بر میکروتیک MTCNA VPN Hotspot و... وجود دارد. در سازمانها معمولا نحوه اتصال کاربران به اینترنت بهوسیله

Læs mere

بیانیه سیاست سرمایه گذاری

بیانیه سیاست سرمایه گذاری بسمه تعالی صندوق سرمایه گذاری مشترک بانک اقتصاد نوین Investment Policy Statement of EN Bank Fund - 1 معرفی هدف از )IPS( تبیین خطوط کلی برای پرتفوی سرمایه گذاری صندوق و همچنین کمک به سرمایه گذار و مدیر

Læs mere

صلیب و عشق راه مسیح اعتقاد در دیدار

صلیب و عشق راه مسیح اعتقاد در دیدار صلیب و عشق راه مسیح اعتقاد در دیدار اعمال دینی مسیحیت صلیب وقتی که وارد کلیسا می شویم اغلب یک صلیب باالی محراب و یا در جای دیگری در سالن کلیسا می بینیم. این صلیب برای ما نماد رنج و مرگ عیسی است ولی نماد

Læs mere

مهندسی مالی و تکنولوژی های طراحی ابزارهای مالی

مهندسی مالی و تکنولوژی های طراحی ابزارهای مالی مهندسی مالی و تکنولوژی های طراحی ابزارهای مالی فهرست مطالب اهمیت و جایگاه مهندسی مالی و مدیریت ریسک در اقتصاد فرایند طراحی محصوالت مالی کاربردها ابزارها و راهکارها در ایران اهمیت و جایگاه مهندسی مالی و

Læs mere

فیزیولوژی قلب دکتر شریفی

فیزیولوژی قلب دکتر شریفی فیزیولوژی قلب دکتر شریفی الکتروکارديوگرام بهمن ۱۳۸۹ نویسنده: حسین رفیعی الکتروکاردیوگرافی یک روش پاراکلینیکی برای بررسی قلب در کاردیولوژیست.بوسیله آن میتوان قلب را از نظر الکتریکی و ساختمانی بررسی کرد.این

Læs mere

موضوع : رویکرد شبکه به مدیریت استراتژیک-اکتشاف در حال ظهور استاد گرامی:جناب آقای دکتر حجاریان دانشجو: محمد مهدی اسالمی بین پاییز 39.

موضوع : رویکرد شبکه به مدیریت استراتژیک-اکتشاف در حال ظهور استاد گرامی:جناب آقای دکتر حجاریان دانشجو: محمد مهدی اسالمی بین پاییز 39. موضوع : رویکرد شبکه به مدیریت استراتژیک-اکتشاف در حال ظهور استاد گرامی:جناب آقای دکتر حجاریان دانشجو: محمد مهدی اسالمی بین پاییز 39 1 رویکرد شبکه به مدیریت استراتژیک-اکتشاف در حال ظهور چکیده: نظریه های

Læs mere

نامهای مختلف مصالح سنگی

نامهای مختلف مصالح سنگی مقدمه بر حسب تعریف آزمایش دانه بندی مصالح سنگی عبارت است از تعیین درصد وزنی دانههای هم اندازه در مخلوط مصالح مورد آزمایش میباشد. برای تعیین این دانهبندی باید ابتدا آزمایش دانهبندی مصالح انجام شود و سپس

Læs mere

ازکجاکومک ګرفته میتوانید

ازکجاکومک ګرفته میتوانید ازکجاکومک ګرفته میتوانید بعضی اتحادیه های خانه هم پروګرام کومک کارخانګی دارد میتوانیدکه درشرکت های اتحادیه های خانه ها معلومات کنید. بیساری مکاتب کلوپ ها و SFO هم درموردکارخانګی کومک مینماید. میتوانیددرمکتب

Læs mere

بیمارستان شهید مهدی شریعت رضوی جزوه آموزشی عوارض و مشکالت ناشی از کار با کامپیوتر و پیشگیری از آن گردآوری : فرزانه شیرازی کارشناس بهداشت حرفه ای

بیمارستان شهید مهدی شریعت رضوی جزوه آموزشی عوارض و مشکالت ناشی از کار با کامپیوتر و پیشگیری از آن گردآوری : فرزانه شیرازی کارشناس بهداشت حرفه ای بیمارستان شهید مهدی شریعت رضوی جزوه آموزشی عوارض و مشکالت ناشی از کار با کامپیوتر و پیشگیری از آن گردآوری : فرزانه شیرازی کارشناس بهداشت حرفه ای عوارض و مشکالت ناشی از کار با کامپیوتر : - ۱ مشکالت بینایی

Læs mere

خداوند انسان شد ريق المسيح اعتقاد در دیدار

خداوند انسان شد ريق المسيح اعتقاد در دیدار خداوند انسان شد مسیح راه ريق المسيح ط اعتقاد در دیدار اعمال دینی مسیحیت خداوند برای ما ظهور می کند مسیحیان معتقدند که خدای سه گانه در همه زمانها خود را به انسانها نمایان می کند و از طریق زندگی مرگ و ظهور

Læs mere

رياست عمومي عوايد رهنمود شماره 11 رایگان بحث روی مقدار مالیه قابل تادیه در یادداشت سنجش مالیات برعایدات

رياست عمومي عوايد رهنمود شماره 11 رایگان بحث روی مقدار مالیه قابل تادیه در یادداشت سنجش مالیات برعایدات رياست عمومي عوايد رایگان رهنمود شماره 11 بحث روی مقدار مالیه قابل تادیه در یادداشت سنجش مالیات برعایدات مقدمه برای هرشخصیکه ازسنجش مالیه ذمت خویش رضایت نداشته باشد پروسه رسمی حل منازعات مالیاتی در قانون

Læs mere

Forord. Redaktør for DAFF-Bladet og foreningens ungdomsformand. Ashil Farokh

Forord. Redaktør for DAFF-Bladet og foreningens ungdomsformand. Ashil Farokh Forord پیشگفتار نخست از ھمھ میخواھم سال نو و نوروز باستانی را بھ ھمھ تبریک عرض نموده خوشحالم کھ مجلھ داف را برای نخستین باربھ معرفی میگیرمم.مجلھ داف یک نشریھ فرھنگی اجتماھی و ورزشی بوده کھ ھدف آن عبارت

Læs mere

درباره کنترل شخصی در بوتیک ها و رستوران ها کمک به مغازه ها و رستوران ها در برقراری کنرتل شخصی هم کنرتل شخصی کتبی هم روش خوب کار

درباره کنترل شخصی در بوتیک ها و رستوران ها کمک به مغازه ها و رستوران ها در برقراری کنرتل شخصی هم کنرتل شخصی کتبی هم روش خوب کار وزارت موادغذائی کشاورزی و ماهیگیری درباره کنترل شخصی در بوتیک ها و رستوران ها کمک به مغازه ها و رستوران ها در برقراری کنرتل شخصی هم کنرتل شخصی کتبی هم روش خوب کار کنرتل شخصی در بوتیک ها و رستوران ها ص

Læs mere

شرح مختصری از فرامین سیستم عامل Unix

شرح مختصری از فرامین سیستم عامل Unix شرح مختصری از فرامین سیستم عامل Unix فایلھا و شاخه ھا دریونیکس ) Directory (Unix یونیکس چندین نوع فایل را پشتیبانی میکند..«فایل ھای معمولی» به فایلھایی گفته میشود که حاوی برنامه ھای متن دودویی یا ھرنوع

Læs mere

11.2011 Kommunikation, Sønderborg Kommune www.sonderborgkommune.dk Sønderborg Kommune et samarbejde mellem Social og Sundhed og Integrationsteamet www.sonderborgkommune.dk چو عالئمی را باید جدی بگیزیم

Læs mere

(Torres moraga, 2008, 303)

(Torres moraga, 2008, 303) رضایت و وفاداري مشتریان زمینه ساز سوددآوري سازمان یکی از مواردي که میتواند بقاي شرکتها را تضمین کند مشتريمداري و توجه به رضایت مشتري است.ارتقاي سطح رضایتمندي مشتري باعث ارتقاي میزان سودآوري و افزایش سهم

Læs mere

کاتالوگ موتور میکروجت SA-1

کاتالوگ موتور میکروجت SA-1 کاتالوگ موتور میکروجت SA-1 معرفی موتور میکروجت موتورهای میکروجت موتورهای جت صرفا کوچک شده نیستند. روش کلی کار این موتورها و چرخه کاری آنها همانند موتورهای توربوجت بزرگ است اما مالحظاتی وجود دارد که باعث

Læs mere

[a] زیرا (Gussenhoven & Jacobs, 2005: 85)

[a] زیرا (Gussenhoven & Jacobs, 2005: 85) 85 مجلە پژوهش علوم انسانی سال نهم شمارة 24 پاي یز و زمستان 387 دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلیسینا بررسی یک فرآیند صرفی-واجی در فارسی محاورهاي علی پیرحیاتی (کارشناس ارشد زبانشناسی همگانی دانشگاه

Læs mere

عنوان پژوهش: مزایا و معایب شبکه های اجتماعی پژوهشگر: آیدا خرسند نیا دبیر مربوطه: سرکار خانم بشارتی مربوط به درس آمادگی دفاعی

عنوان پژوهش: مزایا و معایب شبکه های اجتماعی پژوهشگر: آیدا خرسند نیا دبیر مربوطه: سرکار خانم بشارتی مربوط به درس آمادگی دفاعی عنوان پژوهش: مزایا و معایب شبکه های اجتماعی پژوهشگر: آیدا خرسند نیا کالس دوم تجربی 102 دبیر مربوطه: سرکار خانم بشارتی دبیرستان وابسته به دانشگاه )سما( مربوط به درس آمادگی دفاعی 1 مزایای شبکه های اجتماعی

Læs mere

مجله ساخت و تولید ورقکاری SHEET METAL WORKING کشش ورق بریدن ورق بزرگ به ورق های کوچک یا برش دور تا دور ورق یا ایجاد سوراخ بر روی آن را می گویند.

مجله ساخت و تولید ورقکاری SHEET METAL WORKING کشش ورق بریدن ورق بزرگ به ورق های کوچک یا برش دور تا دور ورق یا ایجاد سوراخ بر روی آن را می گویند. ورقکاری SHEET METAL WORKING برشکاری خمکاری کشش ورق سایر عملیات شکلدهی ورقهای فلزی سنبه و ماتریس در فرآیندهای ورقکاری عملیات ورقکاری که توسط پرس قابل اجرا نمیباشند خمکاری موادی به شکل لوله واژهشناسی ورقکاری

Læs mere

Persiske film for voksne فیلم فارسی دیویدی برای بزرگسالان

Persiske film for voksne فیلم فارسی دیویدی برای بزرگسالان Persiske film for voksne فیلم فارسی دیویدی برای بزرگسالان 2008-2009 برای مراجعه کنندگان: این کاتالوگ از سوی کتابخانهی مهاجران تهیه شده و شامل عنوانهای فارسی خریداری شده در سال ۲۰۰۸ است. این عنوانها را

Læs mere

در پیکره ادبیات امروزه مزیت رقابتی از دو راه حاصل میشود. روش اول بیان میکند که عملکرد

در پیکره ادبیات امروزه مزیت رقابتی از دو راه حاصل میشود. روش اول بیان میکند که عملکرد 1-1. مقدمه در پیکره ادبیات امروزه مزیت رقابتی از دو راه حاصل میشود. روش اول بیان میکند که عملکرد برتر سازمانها از توانایی شرکت در به دست آوردن یک موقعیت رقابتی قابل دفاع در صنعت ایجاد )پورتر میشود 0891(

Læs mere

رياست عمومي عوايد مالیه موضوعی معاشات رهنمود شماره 05 یادداشت رایگان

رياست عمومي عوايد مالیه موضوعی معاشات رهنمود شماره 05 یادداشت رایگان رياست عمومي عوايد رایگان رهنمود شماره 05 موضوعی معاشات مقدمه تعدیالت جدید در قانون مالیات برعایدات سال 1387 افغانستان نحوهء تطبیق بر معاشات را قسما تغیر داده است. این رهنمود در مورد تغیرات مذکور توضیحاتی

Læs mere

سیستم خدمات درمانی دانمارک. Det danske sundhedsvæsen

سیستم خدمات درمانی دانمارک. Det danske sundhedsvæsen سیستم خدمات درمانی دانمارک Det danske sundhedsvæsen 2016 Det danske sundhedsvæsen Denne pjece fortæller kort om det danske sundhedsvæsen, og om de forskellige steder, man kan blive undersøgt og behandlet,

Læs mere

آموزش محیطی است. تجاربی که کودک از محیط خود کسب میکند ارتباط و تعاملی که با محیط دارد و بازخوردها و تأثیراتی که

آموزش محیطی است. تجاربی که کودک از محیط خود کسب میکند ارتباط و تعاملی که با محیط دارد و بازخوردها و تأثیراتی که آموزش نقش مؤلفههای محیطی بر رشد همهجانبۀ کودکان احمدملکیپور کارشناسارشد برنامهریزی درسی مدرس دانشگاه آزاد اسالمی واحد دهلران چکیده کودکی مهمترین دوران شکوفایی انسان و اساسیترین پایه برای تأمین سالمت در

Læs mere

پروژه تخصصی گروه شمع

پروژه تخصصی گروه شمع پروژه تخصصی موضوع: گروه شمع سید مسعود عالمه 86442210080 استاد: رضا عباس زاده 2013 Q2 روشی کاربردي در طرح بهینه گروه شمع خالصه علی رغم پیشرفت چشم گیر علم مکانیک خاك و مهندسی ژیوتکنیک در دهه هاي اخیر تعیین

Læs mere

بررسي نقش اعتماد سازماني در رفتار شھروندي سازماني (موردمطالعه: ادارهکل حملونقل و پایانههاي خراسانرضوي)

بررسي نقش اعتماد سازماني در رفتار شھروندي سازماني (موردمطالعه: ادارهکل حملونقل و پایانههاي خراسانرضوي) بررسي نقش اعتماد سازماني در رفتار شھروندي سازماني (موردمطالعه: ادارهکل حملونقل و پایانههاي خراسانرضوي) عادله علیپور کارشناس ارشد مدیریت تحول دانشگاه آزاد اسلامی مشهد مدیر روابط عمومی اداره کل حملونقل و

Læs mere

IPR رادومن نييعت تهج ديدج یليلحت شور كي تسا هدش یعس هلاقم نيا رد.ت سا دودحم اهنآ دربراك و دنت سه یبرجت

IPR رادومن نييعت تهج ديدج یليلحت شور كي تسا هدش یعس هلاقم نيا رد.ت سا دودحم اهنآ دربراك و دنت سه یبرجت IPR( جرياني عملكرد رابطه تعيين جهت جديد تحليلي روش آزمايي چاه بوسيله طبيعي شكافدار مخازن در 3 شاديزاده سيدرضا حميدفرحاني سيدهشام 1 جهانباني اشكان 51 88 ماه تير / 58 شماره چکيده: تجربی روابط تاکنون دارد.

Læs mere

تقویت اتصال و گسترش تجارت از طریق سرمایه گذاری روی زیربناها و بهبود همکاری و هامهنگی هفتمین نشست رکا در یک نگاه

تقویت اتصال و گسترش تجارت از طریق سرمایه گذاری روی زیربناها و بهبود همکاری و هامهنگی هفتمین نشست رکا در یک نگاه تقویت اتصال و گسترش تجارت از طریق سرمایه گذاری روی زیربناها و بهبود همکاری و هامهنگی هفتمین نشست رکا در یک نگاه عشق آباد ۱۵-۱۴ نوامبر ۲۰۱۷ معرفی 14 15 نوامرب 2017 عشقآباد ترکمنستان هفتمین کنفرانس همکاریهای

Læs mere

» اتحادیه بین المللی سیاست و تدابیر مربوط به دارو اصول تدابیر پنج «: اتحادیه تدبیر مربوط به دارو )

» اتحادیه بین المللی سیاست و تدابیر مربوط به دارو اصول تدابیر پنج «: اتحادیه تدبیر مربوط به دارو ) » اتحادیه بین المللی سیاست و تدابیر مربوط به دارو اصول تدابیر پنج «: اتحادیه تدبیر مربوط به دارو ) ( شبکه حهانی گسترده ای از NGOS و شبکه های IDPC حرفه ای می باشد که در رابطه با استفاده از داروهای غیرقانونی

Læs mere

ترانسفورماتورهای تک فاز

ترانسفورماتورهای تک فاز ترانسفورماتورهای تک فاز ترا نسفورماتورهای تکفاز هدف های رفتاری: شار متغیر مغناطیسی را تشریح کند. ضریب تزویج )کوپلینگ( مغناطیسی K را تعریف کند. رابطه بین ϕ و K را توضیح دهد. ضریب القای متقابل M را تعریف

Læs mere

کموناسکوروپ برای شما که جدیدا به سویدن آمدهاید

کموناسکوروپ برای شما که جدیدا به سویدن آمدهاید کموناسکوروپ برای شما که جدیدا به سویدن آمدهاید لست مطالب کمون اسکوروپ... 3 دفتر کاریابی دفتر مهاجرین... 4 تعلیمات و آموزش سویدنی... 5 مکتب... 6 کودکستان... 7 خانه اوقات فراغت... 7 مراکز اوقات فراغت...

Læs mere

شرط اینکه معالجه نتیجه بدهد این است که شما تا حد ممکن در همه جلساتی که برنامه ریزی شده است شرکت کنید.

شرط اینکه معالجه نتیجه بدهد این است که شما تا حد ممکن در همه جلساتی که برنامه ریزی شده است شرکت کنید. جلسات- rtlatmas منظور از جلسات در Kofcfsififscfn Kompetencecenter epn lnester for Transkulturel crnf etneeecnemppm Psykiatri این است تا شما بتوانید زندگی روزمره ای تانرا در آینده نظم بهتر بخشید. یا به

Læs mere

رصفه جویی در مرصف آب = رصفه جویی در مرصف پول و کمک به حفظ محیط زیست فارسی

رصفه جویی در مرصف آب = رصفه جویی در مرصف پول و کمک به حفظ محیط زیست فارسی رصفه جویی در مرصف آب = رصفه جویی در مرصف پول و کمک به حفظ محیط زیست فارسی 1 برای حفظ سرمایه و محیط زیست عاقالنه آب مصرف کنید به مقدار آب مرصفی فکر می کنیم - یا به اینکه چقدر هزینه دارد. این موضوع در مورد

Læs mere

ر ا ک ر و د ح ر ط ی ا ر ج ا ز ا ی ش ا ن ی ع ا م ت ج ا ت ا ر ی ث ا ت ی س ر ر ب )

ر ا ک ر و د ح ر ط ی ا ر ج ا ز ا ی ش ا ن ی ع ا م ت ج ا ت ا ر ی ث ا ت ی س ر ر ب ) ه) ع ل ا ط م 3 9 ن ا ت س ب ا ت / م و د ه ر ا م ش / م ت ش ه سال شناختی جامعه ی ا ه ش ه و ژ پ Journal of Sociological researches, 2014(summer), Vol.8, No.2 ی ر ا ک ر و د ح ر ط ی ا ر ج ا ز ا ی ش ا ن ی ع ا

Læs mere

ميا ورید. Modul 6 واحد 6: چه ميخواهی

ميا ورید. Modul 6 واحد 6: چه ميخواهی به کورس زبان سویدی و کار برای مهاجران خوش ا مدید. کورس مذکور از هفت واحد (جزء) ساخته شده است. این بخشها را در قسمت مربوط به بسوی کورس kursen) (Till پيدا ميکنيد. هر بخشی در بر گيرنده تمرینات متعددی ميباشد.

Læs mere

PTSD در بزرگساالن ناهنجاری ها درمان و پیشگیری از آن

PTSD در بزرگساالن ناهنجاری ها درمان و پیشگیری از آن PTSD hos voksne, farsi اطالعاتی در مورد PTSD در بزرگساالن ناهنجاری ها درمان و پیشگیری از آن Psykiatri og social psykinfomidt.dk فهرست مطالب PTSD چیست 03 چرا برخی افراد از PTSD رنج می برند 05 عالئم PTSD

Læs mere

آموزش Google Earth زمین استفاده میشود.

آموزش Google Earth زمین استفاده میشود. برای شما عزیران عالقه مند به این نرم افزار عالی اینترنتی امیدوارم استفاده کنید: 1- آشنایی با نرم افزار گوگل ارث 2- نمایش قسمت های برنامه Google Earth 3- آموزش Navigation در گوگل ارث )حل مشکل %08 کابران(

Læs mere

در مورد استعمال دخانیات و ترک آن

در مورد استعمال دخانیات و ترک آن F a r s i فارسی حقایق و نصایح در مورد استعمال دخانیات و ترک آن دود خطرناک وقتی سیگار یا پیپ خود را یکبار پک بزنید مهزمان 200 ماده مرض را با دود می مکید. این مواد از راه دهان وارد شش ها می شوند. تعداد زیادی

Læs mere

بررسی پارامتر های موثر در طراحی راپچر دیسک مخازن تحت فشار به روش اجزاء محدود

بررسی پارامتر های موثر در طراحی راپچر دیسک مخازن تحت فشار به روش اجزاء محدود دانشکدۀ مهندسی مکانیک بررسی پارامتر های موثر در طراحی راپچر دیسک مخازن تحت فشار به روش اجزاء محدود نگارش عارف صمدی استاد راهنما: دکتر علی پورکمالی انارکی استاد مشاور: مهندس حامد معیری کاشانی پایان نامه

Læs mere

ارد ــ ـــــــ ـ ــــ ۱۳۹۵ ١٠٠٠ دان عگرایانه

ارد ــ ـــــــ ـ ــــ ۱۳۹۵ ١٠٠٠ دان عگرایانه ن نگاه ۸ : د از ای اردوی مشه زشت! ب بد خو ل ا ل ـــ ره ارد ــ ـــــــ ـ ــــ ۱۳۹۵ ١٠٠٠ تا عمل د ز حرف "مدرسه شا مند" ا شآموز توانت را ر وکن! ۶ دان برند ها برگ ۶ ی کنکور ت نها موفقی برتری از نگاه ـ ـ ـور!

Læs mere

مدرس : پشوتن مشهوری نژاد. TEL:

مدرس : پشوتن مشهوری نژاد.   TEL: جزوه آموزش تحلیل تکنیکال مقدماتی و پيشرفته مدرس : پشوتن مشهوری نژاد Fx_Pashootan@yahoo.com www.forum.ptmtrader.com TEL: 09395978511 دوره مقدماتی مولف : پشوتن مشهوری نژاد جزوه آموزش تحلیل تکنیکال-دوره مقدماتی

Læs mere

تربی برای فرزندان ما مناسب ترین است

تربی برای فرزندان ما مناسب ترین است تن کارس یورت پیدرسن Carsten Hjorth Pedersen چه ت تربی برای فرزندان ما مناسب ترین است موضوع : تربیت بچه در دانمارک? Hvad er bedst for børnene Om at opdrage børn i Danmark سازمان تربیت و تعلیم مسیحیان Kristent

Læs mere

کجا درس بخونم! مقدمه تو کتابخانه کجاش درس می خونن! ثانیا برای تغییر کردن 2 روش وجود دارد. درس خوندن کاری است که در کتابخانه اتفاق می افتد!!

کجا درس بخونم! مقدمه تو کتابخانه کجاش درس می خونن! ثانیا برای تغییر کردن 2 روش وجود دارد. درس خوندن کاری است که در کتابخانه اتفاق می افتد!! مقدمه کجا درس بخونم! درس خوندن کاری است که در کتابخانه اتفاق می افتد!! اوال کاری که غلط تو کتابخانه کجاش درس می خونن! است هزار تا دلیل هم بیاورید می شود 1001 دلیل غلط و آن کار درست نمی شود. ثانیا برای

Læs mere

مجله هاروارد جایی که استراتژی اجرای هوشمندانه داشته باشیم! روانی ثرتمند تلههای اقیانوس قرمز 98 مدیریت بر خود. Nashrenovin.ir

مجله هاروارد جایی که استراتژی اجرای هوشمندانه داشته باشیم! روانی ثرتمند تلههای اقیانوس قرمز 98 مدیریت بر خود. Nashrenovin.ir مارس 2015 مجله کسبوکار هاروارد 32 ایده شگفت رسیدن به فقیرترین مصرفکنندگان دنیای ثرتمند 52 رشد تلههای اقیانوس قرمز 98 مدیریت بر خود پرکردن فاصلههای روانی جایی که استراتژی دچار لغزش میشود! چگونه از تلهها

Læs mere

ارزشهاي فاواي نفت سامانه پست الکترونیکی پيشرو در يادگيري مبتني بر دانش و خرد در صنعت نفت

ارزشهاي فاواي نفت سامانه پست الکترونیکی پيشرو در يادگيري مبتني بر دانش و خرد در صنعت نفت 232 92/9/13 سامانه پست الکترونیکی هدف : ارائه سرویس پست الکترونیک به منظور افزایش سرعت مکاتبات برون سازمانی و کاهش زمان تبادل اطالعات گستره و حجم فعالیت : کاربران و شاغلین واحدهای ستادی وزارت نفت شرکت

Læs mere

Bønnebog (udvalgte bønner fra Den Danske Salmebog side 881)

Bønnebog (udvalgte bønner fra Den Danske Salmebog side 881) Bønnebog (udvalgte bønner fra Den Danske Salmebog side 881) کتاب دعا پروردگارا بھ فریادم برس. از ھمھ طرف تحت فشار ھستم. با تمام وجود می خواھم این مسي ولیتم را بھ خوبی انجام دھم ولی چیزھای زیاد برای این

Læs mere

نگارش: مژگان یعقوبی استاد راهنما: دکتر علیرضا مساح بوانی

نگارش: مژگان یعقوبی استاد راهنما: دکتر علیرضا مساح بوانی پردیس ابوریحان گروه مهندسی آبیاری و زهکشی اثرات ارزیابی تغییراقلیم بر رواناب حوضههای نیمه خشک با استفاده از مدلHEC-HMS مطالعه موردی حوضه رودخانه اعظم هرات نگارش: استاد راهنما: دکتر علیرضا مساح بوانی پایان

Læs mere

برای افرادی که داروی هومیرا برای آنان تجویز گردیده است

برای افرادی که داروی هومیرا برای آنان تجویز گردیده است اطالعات بیماران پیرامون داروی هومیرا )HUMIRA( برای بیماریهای مفصلی رماتیسمی برای افرادی که داروی هومیرا برای آنان تجویز گردیده است 5 سرآغاز 7 میگیرد عمل چگونه و چیست ھومیرا 8 میگیرد قرار ھومیرا با درمان

Læs mere

شیوههایی برای تامین بازار بانکداری به کدام سو میرود سامانه مدیریت نقدینگی نهادهای مالی یک آرایش غلیظ

شیوههایی برای تامین بازار بانکداری به کدام سو میرود سامانه مدیریت نقدینگی نهادهای مالی یک آرایش غلیظ شیوههایی برای تامین بازار تحلیلی واقعگرایانه بر تحریمهای ایران بانکداری به کدام سو میرود سامانه مدیریت نقدینگی نهادهای مالی یک آرایش غلیظ نشریه داخلی بانک خاورمیانه شماره 7 تیر 1394 نشریه داخلی بانک خاورمیانه

Læs mere

Monitoring Trends in Educational Growth

Monitoring Trends in Educational Growth The ACER Centre for Global Education Monitoring Monitoring Trends in Educational Growth Class 6 School Principal Questionnaire prepared in 2013 for the Ministry of Education, Afghanistan Translated version

Læs mere

فهرست آزمایشگاه تعامل انسان و ربات پیام مدیرآزمایشگاه تعامل انسان و ربات طرح کالن ملی برای خودکفایی و کرامت انسانی آزمایشگاه تعامل انسان و ربات

فهرست آزمایشگاه تعامل انسان و ربات پیام مدیرآزمایشگاه تعامل انسان و ربات طرح کالن ملی برای خودکفایی و کرامت انسانی آزمایشگاه تعامل انسان و ربات آزمایشگاه تعامل انسان و ربات فهرست 03 پیام مدیرآزمایشگاه تعامل انسان و ربات 10 طرح کالن ملی برای خودکفایی و کرامت انسانی 04 آزمایشگاه تعامل انسان و ربات 12 کارگاه آموزشی تابستانه 05 امکانات وتجهیزات 13

Læs mere

روابط شکننده ایران و عربستان

روابط شکننده ایران و عربستان روابط شکننده ایران و عربستان مجید اسحاقی گرجی امیر حسین رشمه زهرا فرهاد توسکی غالم رضا 3 و سید آقا بنی هاشمی عسكری علیرضا توکلی طرقي دانشگاه سمنان چکیده دانشگاه شهید بهشتی و 3 دانشگاه روابط بین الملل در

Læs mere

:نتشون هلاقم راتخاس و ازجا ینابم

:نتشون هلاقم راتخاس و ازجا ینابم نوشتن: مقاله ساختار و اجزا مبانی شلیله محمد شناختنامه در که بررسی و مطالعه تحقیق هرگونه نتایج که است نوشتار انواع ساختار و اجزا مبانی تشریح 1 مقاله این موضوع چند میان از مناسبتر گزینه انتخاب حتی یا و نو

Læs mere

نمایار ماهانه فهرست شاخصهای کلیدی اقتصاد استان البرز معاونت اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز بهروزرسانی: 1316/05/11

نمایار ماهانه فهرست شاخصهای کلیدی اقتصاد استان البرز معاونت اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز بهروزرسانی: 1316/05/11 جمهوری اسالمی ایران وزارت امور اقتصادی و دارایی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز نمایار ماهانه شاخصهای کلیدی اقتصاد استان البرز معاونت اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز بهروزرسانی:

Læs mere

Review Article بررسی جایگاه تجاری و فروش محصوالت دارویی زیست فناور چکیده مقدمه

Review Article بررسی جایگاه تجاری و فروش محصوالت دارویی زیست فناور چکیده مقدمه تازه های بیو تکنولوژی سلولی - مولکولی دوره پنجم. شماره بیستم. فاطمه صابری و همکاران Review Article مقاله مروری مجله تازه های بیوتکنولوژی سلولی - مولکولی دوره پنجم شماره بیستم - پائیز 1394 بررسی جایگاه

Læs mere

ارائه راهبردهای توسعه فضاهای رهاشده شهری *

ارائه راهبردهای توسعه فضاهای رهاشده شهری * ارائه راهبردهای توسعه فضاهای رهاشده شهری * نمونه موردی: بافت تاریخی شهر یزد دکتر محمد مهدی عزیزی استاد گروه شهرسازی پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران ** مجتبی آراسته دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی پردیس هنرهای

Læs mere

نمایار ماهانه فهرست شاخصهای کلیدی اقتصاد استان البرز معاونت اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز اقتصاد کشور در یک نگاه

نمایار ماهانه فهرست شاخصهای کلیدی اقتصاد استان البرز معاونت اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز اقتصاد کشور در یک نگاه جمهوری اسالمی ایران وزارت امور اقتصادی و دارایی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز نمایار ماهانه شاخصهای کلیدی اقتصاد استان البرز معاونت اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان البرز بهروزرسانی:

Læs mere

Journal of Sociological Researches, 2017 (Spring), Vol.11, No.1

Journal of Sociological Researches, 2017 (Spring), Vol.11, No.1 پژوهشهای جامعه شناختی سال ی ا ز د ه م / ش م ا ر ه ا و ل / بهار 6931 Journal of Sociological Researches, 2017 (Spring), Vol.11, No.1 گ ر د ش گ ر ی و ت و س ع ه ر و س ت ا ی ی : ت ح ل ی ل ج ا م ع ه ش ن ا خ

Læs mere

1397 ناطرس 24 هبنش کی 2910 لسلسم هرامش مهدزای لاس

1397 ناطرس 24 هبنش کی 2910 لسلسم هرامش مهدزای لاس افغاني 20 قيمت 1397 سرطان 24 یکشنبه 2910 مسلسل شماره یازدهم سال 2 صفحه بدرفتاری به اذعان عدم میشود پیگیری فاریاب«بازداشتشدگان»تصاویر سفیرترکیه: بهزودی دوستم جنرال برمیگردد بدرفتاری ویدیوی به واکنشها قیصاری

Læs mere

رياست عمومي عوايد رهنمود شماره 21 یادداشت یادداشت رایگان مالیه موضوعی قراردادی ها

رياست عمومي عوايد رهنمود شماره 21 یادداشت یادداشت رایگان مالیه موضوعی قراردادی ها رياست عمومي عوايد رایگان رهنمود شماره 21 مالیه موضوعی قراردادی ها مقدمه اشخاص حکمی و حقیقی ایکه مواد لوازم خدمات ساختمانی و سایر خدمات را تحت یک قرار داد فراهم مینمایند طبق ماده 72 قانون مالیات بر عایدات

Læs mere

Apple. ipad 2. آدرس : چيذر ميدان ندا پالک 85 تلفن: )01 خط (

Apple. ipad 2. آدرس : چيذر ميدان ندا پالک 85 تلفن: )01 خط ( راهنمای فارسی Apple ipad 2 تهيه شده در بخش تحقيق و توسعه شركت شاب آدرس : چيذر ميدان ندا پالک 85 تلفن: )01 خط (11858505 www.shobtech.com technical@shobtech.com 1 راهنماي كليدها 1- دوربین جلویی 2- صفحه لمسی

Læs mere

نلااسدر خ جاودزا و یرابجا جاودزا هرابرد

نلااسدر خ جاودزا و یرابجا جاودزا هرابرد آیا میدانستيد درباره ازدواج اجباری و ازدواج خ ردساالن Visste du det? ISBN: 978-91-639-2289-3 آيا ميدانستيد نقاش: اوليويا فالگه روپ Illustratör: Olivia Flagerup November 2016 این رساله حاوی معلومات موجود

Læs mere

فصل 3 مدیریت پوشه پس از آموزش اين فصل هنرجو ميتواند: 1 نشانه میانبر پرونده پوشه و درایو را شرح دهد. 2 تغییر نام پرونده و پوشه را انجام دهد.

فصل 3 مدیریت پوشه پس از آموزش اين فصل هنرجو ميتواند: 1 نشانه میانبر پرونده پوشه و درایو را شرح دهد. 2 تغییر نام پرونده و پوشه را انجام دهد. 3 مدیریت پوشه پرونده و برنامه های جانبی هدف هاي رفتاري پس از آموزش اين هنرجو ميتواند: 1 نشانه میانبر پرونده پوشه و درایو را شرح دهد. 2 تغییر نام پرونده و پوشه را انجام دهد. 3 انتقال و نسخهبرداری از پرونده

Læs mere

مدارک اسکن شده را هنگام مراجعه حضوری به همراه داشته

مدارک اسکن شده را هنگام مراجعه حضوری به همراه داشته با سلام و آرزوی توفیق الهی ضمن عرض تبریک راهنمای ثبت نام پذیرفته شدگان کارشناسی ارشد سال تحصیلی 95 دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تمامی مدارک را با فرمت JPG اسکن نموده و فولدری (Folder) به عنوان شماره

Læs mere

رقابت مکارانه در قالب بیاعتبار کردن رقیب در نظامهای حقوقی ایران و فرانسه

رقابت مکارانه در قالب بیاعتبار کردن رقیب در نظامهای حقوقی ایران و فرانسه مطالعات حقوق تطبیقی دورۀ 7 شمارۀ 1 بهار و تابستان 1315 صفحات 911 تا 391 رقابت مکارانه در قالب بیاعتبار کردن رقیب در نظامهای حقوقی ایران و فرانسه چکیده ملیحه ماسنانی دانشآموختۀ کارشناسی ارشد حقوق خصوصی

Læs mere

جوانان در راه اطالعاتی درباره حتصیل برای جوانان و والدین آنان

جوانان در راه اطالعاتی درباره حتصیل برای جوانان و والدین آنان جوانان در راه اطالعاتی درباره حتصیل برای جوانان و والدین آنان جوانان در راه اطالعاتی درباره حتصیل برای جوانان و والدین آنان چاپ پنجم رسی اول 2007 حق نرش حمفوظ: وزارت آموزش و پرورش 2007 رسدبریان Søren Lærke;

Læs mere

مقدمه Introduktion عنوان: سالمتی و بیماری پزشک

مقدمه Introduktion عنوان: سالمتی و بیماری پزشک Sundhed og Sygdom Dialogliste Farsi مقدمه Introduktion Titel: Sundhed og Sygdom (2.02) عنوان: سالمتی و بیماری Speak (2.10) امروزه به موضوع سالمتی توجه بسیاری می شود به این دلیل که سالمتی و زندگی سالم Eremitageløbet

Læs mere

قانون رسانه های افغانستان نیاز ها و چالش ها

قانون رسانه های افغانستان نیاز ها و چالش ها قانون رسانه های افغانستان نیاز ها و چالش ها دفتر FES افغانستان مولف: منیژه باختری 1 بنیاد فریدریسسش ایسسبرت (اف.ای.اس) در سسسال 1925 بسسه عنوان میراث سسسیاسی اولیسسن رییسسس جمهور منتخب آلمان فریدریش ایبرت

Læs mere

عدم مشروعیت مجازات شالق در زمانه ما شالق در مالءعام: ضربه بر پیکر عریان روح مجازات شالق در حد هم قابل تغییر است کارتون ما از عدالت سهمی داریم

عدم مشروعیت مجازات شالق در زمانه ما شالق در مالءعام: ضربه بر پیکر عریان روح مجازات شالق در حد هم قابل تغییر است کارتون ما از عدالت سهمی داریم سپتامبر 2016/ شهریور 1395 سپتامبر 2016/ شهریور 1395 ما از عدالت سهمی داریم دو هفته نامه الکترونیکی تخصصی حقوق بشر صاحب امتیاز و مدیر مسئول: سازمان حقوق بشر ایران/ محمود امیری مقدم سردبیر این شماره: کامبیز

Læs mere

شرح عملکرد و ساختار دستگاه های فلزیاب به همراه مدارات عملی و کاربردی

شرح عملکرد و ساختار دستگاه های فلزیاب به همراه مدارات عملی و کاربردی شرح عملکرد و ساختار دستگاه های فلزیاب به همراه مدارات عملی و کاربردی مدارات فلزیاب به زبان ساده مؤلف و مترجم امید آقائی آقایی امید - ۱۳۶۸ سرشناسه عنوان و نام پدیدآور مشخصات نشر مشخصات ظاهری شابک وضعیت

Læs mere

شهریور و مهر 1396 ماهنامه آموزشی علمی خبری تحلیلی. knowledge base, monthly magazine Vol: 16 پشتکار مثلث موفقیت کارآفرینی درمانگر است

شهریور و مهر 1396 ماهنامه آموزشی علمی خبری تحلیلی. knowledge base, monthly magazine Vol: 16 پشتکار مثلث موفقیت کارآفرینی درمانگر است ش شماره بیستویکم شهریور و مهر 1396 8000 تومان ماهنامه آموزشی علمی خبری تحلیلی اقتصاد دانشبنیان knowledge base, monthly magazine Vol: 16 گزار از ض ت ن ورتداش روحیه ی خطرپذ ی در کسب و اکرهای دانشبنیان جسارت

Læs mere

31 اگست جون الی

31 اگست جون الی 31 اگست 6132 31 جون الی دررخصتی های تابستانی چی کاری را انجام خواهید داد آیا کدام پالن خاص دارید برای انجام بعضی از فعالیت های تابستانی که توسط شاروالی )شهرداری( ejrsnersbergs و سازمان های مختلف انجام

Læs mere

دستورالعمل اصول مستند سازی

دستورالعمل اصول مستند سازی دستورالعمل اصول مستند سازی شبکه آزمایشگاهی مرکز توسعه پژوهش فناوری و نوآوری علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسالمی آزمایشگاه های مراکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه آزاد اسالمی ملزم به رعایت الزامات زیر در رابطه

Læs mere

طر حهای بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری و ارائه شرح خدمات و طرح پیشنهادی جدید.

طر حهای بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری و ارائه شرح خدمات و طرح پیشنهادی جدید. شماره 39-40 همسا نسازی شرح خدمات تهیه طر حهای بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری و ارائه شرح خدمات و طرح پیشنهادی جدید کیومرث حبیبی استادیار گروه شهرسازی دانشگاه کردستان کردستان سنندج Email:habibi_ki@yahoo.co.uk

Læs mere

زنان از ساختار اجتماعی اقتصادی فرهنگی جامعه و نظام شخصیتی خود

زنان از ساختار اجتماعی اقتصادی فرهنگی جامعه و نظام شخصیتی خود خانوار سرپرست زنان سازی توانمند و ملی رسانهی تهران( 18 منطقهی خانوار سرپرست زنان مطالعه: )مورد 1 * الدین تاج باقر محمد واال 2 ** رحمتی لیلی چكيده مشکالت با و داده تشکیل را کشور زنان جمعیت از درصد 12 خانوار

Læs mere

ماشین های القایی سه فاز مقدمه موتورهای القایی سه فاز پرکاربردترین موتورهایی هستند

ماشین های القایی سه فاز مقدمه موتورهای القایی سه فاز پرکاربردترین موتورهایی هستند 3 ماشين هاى القايى سه فاز ١٠١ ماشين های القايی سه فاز هدف های رفتاری: مفاهيم آسنکرون و سنکرون را تعريف کند. ماشين آسنکرون را در دو حالت موتوری و مولدی تعريف کند. ساختمان ظاهری و داخلی ماشين آسنکرون را

Læs mere

Persisk faglitteratur for voksne ادبیات اختصاصی فارسی برای بزرگسالان

Persisk faglitteratur for voksne ادبیات اختصاصی فارسی برای بزرگسالان Persisk faglitteratur for voksne ادبیات اختصاصی فارسی برای بزرگسالان 2008-2009 برای مراجعه کنندگان: این کاتالوگ از سوی کتابخانهی مهاجران تهیه شده و شامل عنوانهای فارسی خریداری شده در سال ۲۰۰۸ است. این

Læs mere

2009-2010 Persiske bøger, lydbøger, film og musik for voksne

2009-2010 Persiske bøger, lydbøger, film og musik for voksne 2009-2010 Persiske bøger, lydbøger, film og musik for voksne www.bibzoom.dk/world برای مراجعه کنندگان: این کاتالوگ از سوی کتابخانهی مهاجران تهیه شده و شامل عنوانهای فارسی خریداری شده در سال ۲۰۰۹ www.bibliotek.dku

Læs mere

جزوه و سواالت درس بهبود بهره وری و نتایج آن)ویژه مدیران( )11 ساعت(

جزوه و سواالت درس بهبود بهره وری و نتایج آن)ویژه مدیران( )11 ساعت( جزوه و سواالت درس بهبود بهره وری و نتایج آن)ویژه مدیران( )11 ساعت( در فرهنگ توصیفی مدیریت بهره وری این چنین تعریف شده است: بهره وری: میزان بازدهی در هر واحد داده مانند بازده )ستاده( کارفرد در ساعت یازده

Læs mere

معرفی چشم انداز واحد تهران جنوب

معرفی چشم انداز واحد تهران جنوب آدرس و شماره تلفن دانشکده های واحد: مجتمع فنی و مهندسی: انتهای خیابان پیروزی - بلوار ابوذر- پل پنجم - خیابان شهید اصغر ده حقی تلفن: 021-33722831-5 داخلی 3361 دانشکده مهندسی صنایع: خیابان انقالب به سمت

Læs mere

آشنایی با سازمانهای خدمات اجتماعی

آشنایی با سازمانهای خدمات اجتماعی آشنایی با سازمانهای خدمات اجتماعی. مقدمه سیر تحول تاریخی خدمات اجتماعی مفهوم خدمات اجتماعی شهروند و حقوق شهروندی اعالمیه حقوق انسان و شهروند اعالمیه حقوق انسان و شهروند )به فرانسوی: Déclaration des droits

Læs mere

1 2 AC2729. Control buttons. Display panel 51 AR. EN User manual 1 35 FA Koninklijke Philips N.V. All rights reserved.

1 2 AC2729. Control buttons. Display panel 51 AR. EN User manual 1 35 FA Koninklijke Philips N.V. All rights reserved. AC79 A N M Control buttons B L K J I Display panel C D E F H G EN User manual 5 AR 08 Koninklijke Philips N.V. All rights reserved. 5 FA 44 050 4 5 6 4 S 5 6 4 44 45 46 48 49 50 S 7 8 9 0 7 8 9 0 47 4

Læs mere

کسب و کارهای نوپای فاوا در پارک یزد

کسب و کارهای نوپای فاوا در پارک یزد راهاندازی مرکز توانمندسازی و تسهیل گری کسب و کارهای نوپای فاوا در پارک یزد در نشست انعقاد تفاهم نامههای برنامه توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار )تکاپو( در صنعت فناوری اطالعات و ارتباطات پروانه ایجاد واحد

Læs mere

ی ی * ** ی ی ی.. ی «ی ی ی ی. «. ی. ی. ی ی»» ی ی ی ی ی. ی. Dr-hajidehabadi@yahoo.com ghobadian.a110@gmail.com * ی ی ی ** 98 (89 :1383 ) ی ی ی.... ی یی ی.. ی ی ی ی. ی ی. ی ی ی. ی ی ی - ی ی -. ی ی ی ی ی ی

Læs mere

آموزش مقاله نویسی از ابتدا تا ارسال به ژورنال

آموزش مقاله نویسی از ابتدا تا ارسال به ژورنال آموزش مقاله نویسی از ابتدا تا ارسال به ژورنال مقاالت علمی مقاالت علمی نشاندهندهی عالقهی دانشجو به انجام کار تحقیقاتی و میزان جدیت وی در انجام آن میباشد. به تجربه ثابت شده است که دانشجویانی که دارای مقاالت

Læs mere