خیابان شهید گمنام شماره 14

Transkript

1 دو ماهنامه کشاورزی ص یع قند اریان مجله ارزيابي راندمان توليد در هكتار چغندرقند در مناطق مختلف كشور صنعتی اقتصادی چغندرقند و نیشکر سال سی و هشتم شماره فروردین - اردیبهشت - خرداد - تیر 1394 تهران میدان دکتر فاطمی خیابان شهید گمنام شماره 14 تلفن : فاکس : سرمقاله / وفاداري و راستي آزمايي دوسويه 2 ارزيابي راندمان توليد در هكتار چغندرقند در مناطق مختلف كشور سال تحقيقات چغندر قند در ايستگاه رويگو ايتاليا 7 موضوع : تأثير سرما و يخ زدگي پس از برداشت بر روي پارامترهاي كيفي چغندرقند 9 رابطه بين خصوصيات عصاره نيشكر و خاكستر شكر خام 14 تعيين محل ساكاروز و ناخالصي ها در ريشه هاي چغندر قند 18 ارزيابي عملكرد و محاسبه كارايي شركت هاي قندي با استفاده از تكنيك تحليل پوششي داده ها 23 كنترل بوهاي نامطبوع در صنعت قند 28 امور فنی : صفحه آرا : علی صائمی حروفنگار : حمیدرضاخدابخش 1 فروردین - اردیبهشت - خرداد - تیر 1394

2 سرمقاله ازكشورهايقدرتمند شمارقابلتوجهي رأس در اروپاييها البته كه جهان اقتصادي سرازير ايران بازار به مشتاقانه دارند قرار آنها مديران و سياسي رؤساي از كدام هر و شده را خود آمادگي كشورها اين شركتهاي آن آنطور دادهاند. نشان ايران با همكاري براي برميآيد تحليلها و گزارشها و اخبار از كه جنانصفت محمدصادق پتروشيمي و گاز و نفت در سرمايهگذاري ميان در دسترساند قابل و سودآور صنايع جمله از اينكه دليل به ايران شركتهايخارجيبيشترينمشتريدستبهنقدرادارد.سرمايهگذاري درصنعتخودرو مخابرات بانكوبيمهوحملونقلوسايرفعاليتهاي سطور در آنچه به توجه با دارند. توجهي قابل مشتاقان البته نيز اقتصادي سرزمين اين رفتار و ايران بپذيريم چرا و چون بدون بايد شد نگاشته باال سياستمداران از اعم جهاني ش هروندان ديدگان برابر در خود كليت در دارد. قرار جهان مس ايل به عالقمندان و فن و دانش نخبگان بازرگانان شركتهاي سهم صاحبان و رؤسا و مديران از توجهي قابل بخش اكنون زا ميخواهند و دوختهاند چشم ايرانيان تصميمهاي به غولپيكر و بزرگ تصميم آن از پس و كنند توجه ايران به ورود ماجراي به داستان ژرفاي يا بياورند راز و رمز پر سرزمين اين اقتصاد به را خود سرمايههاي بگيرند است: توجه قابل باره اين در مسأله چند نه. دارد توجه آن به ايران از خارج جهان كه پديدهاي نخستين 1- گروه با كه اس ت پيماني به دولت و سياس تمداران وفاداري اندازه وين اصلي پيمان به ايران كه صورتي در است. بسته كشورهاي 5+1 ميتوان دارد مصالحه اجراي قصد دهد نشان عمل در و باشد وفادار برداشته خارجي سرمايه جذب براي بعدي گامهاي كه بود اميدوار هستهاي مسايل حوزه در كه كساني از گروهي شد.ش ايد خواهد دهند تشخيص گونهاي را شده انجام توافق ماهيت دارند تخصص گروه اين صورت اين در نميش ود. ش امل را ايران منافع همه كه را آن اصالح راههاي ميتوانند توافق اصل به وفادارانه انتقاد ضم ن در كنند. ابالغ دولت به عمل براي و كرده پيدا آينده در و مرور به پذيرفتهاند ايران اول تراز مسؤوالن از اعتنايي قابل اكثريت كه حالي برخي كه برسد جايي به كار نبايد باش ند وفادار وين پيمان به كه يادمان دارد. نگه دور دسترس از را مسأله كل سياسي س ليقههاي از و است سويه دو توافق اصل به وفاداري در راستيآزمايي كه باشد خواهد اعمال 5+1 كشورهاي گروه گفتار و رفتار بر نيز ايران سوي تعهدات اجراي درجه شدن آشكار و گفتوگو دوسويه وفاداري شد. دوختهاند. آن به چشم جهان شهروندان كه است نخست گام كسب گرههاي شدن باز براي سخت و دشوار مرحله اين از پس 2- ميتوان بودهاند ما مرزه اي از بيرون آن گرهزننده كه ايراني ان كار و غيرسياسي و كارشناس ي توافق بايد گام اين در كرد. فكر دوم گام به شماره وهشتم سی سال 2 دوسويه راستيآزمايي و وفاداري از عبور براي مستعد بخشهاي و س رمايه جذب اولويتهاي س ر بر رانت كه معني اين به پذيرد. صورت وظايف تقسيم و شناس ايي ركود منافع و شود گذاشته كنار بايد سرمايهها جذب مسير در رانتجويي و ديوانساالران نبايد مثال طور به ش ود. داده ترجيح چيز همه بر ملي ناكرده خداي يا و خارجي مس افرت يك خاطر به دهند اجازه خود به غلط به خارجيها به را ندارند اولويت كه بخشهايي پورسانت دريافت عمل گونهاي مسير اين در بايد نيز ايران خصوصي بخش كنند. معرفي با همكاري لياقت و تواناست و قدرتمند دهد نشان سو يك از كه كند ببندد. درايت با را رانت گونه هر راه ديگر طرف از و دارد را خارجيها سطح در اقتصادي مسايل بلند گام دو اين از پس ميرسد نظر به 3- نرخ تعيين در آرا تشتت اين با آيا شوند. اصالح بايد كه ميرس يم كالن اميدوار ميتوان ايران هاي بانك و مركزي بانك ميان جدال و بانكي سود و بزرگ انحصارهاي وج ود با آيا بيايد ايران به خارجي بان ك يك ب ود شركتهاي از ميتوان اينترنت و مخابرات حوزه در ناش ناس و غولپيكر قيمتگذاري نظام وجود آيا بيايند ايران بازار به داش ت انتظار خارجي را واردات راه و كرده سلب را توليدكنندگان آسايش كه دستوري دولتي ميگذارد ايران مرزهاي درون به پا خارجي كارخانهدار است داشته نگه باز كند توليد كه دهيد دستور صنعت صاحب يك به وقتي كه است بديهي آيا نميگذارد بازار اين به پا هرگز كند تعيين دولت بايد را آن قيمت اما جذب براي محلي به ميتواند آن فسادآور پيامدهاي و ارز بودن نرخي دو در ميدهد فراري را خارجي سرمايههاي يا و شود منجر خارجي سرمايه دست تومان هزار 3 قيمت با دالر به دليل هر به توليدكننده يك كه حالي معني رقابت است آزاد بازار دالر از ارزانتر درصد 12 تا 10 حدود كه يابد 8 دوره در ساختاري لحاظ به ايران اقتصاد اصالح متأسفانه ميكند پيدا خصوصيسازي شد. بدتر شرايط و شد مواجه نقص با 1392 تا 1384 ساله كند هدايت خصوصي بخش سمت به را ايران اقتصاد ريل ميتوانست كه داريم دولت دو اكنون و شد بدتر كار كه گرفت قرار مسيري در متأسفانه دارند. پيچيدگي از دنيايي خود براي كدام هر كه بخش پايدارترين و نيرومندترين مثابه به ايران كشاورزي بخش 4- تاريخي رشدهاي توانست نيز تحريم ش رايط در حتي كه اقتصادي داشت خواهد وضعي چه تحريم از پس شرايط در كند ثبت را خود ارز و پول از استفاده بر مبتني و رفاهطلبانه انديشههاي كه صورتي در كشاورزي باشد كار دستور در واردات نفع به بازار تنظيم براي فراوان فعال مديران همه ش د. خواهد تحريم از پس تاريخي قرباني ايران صاحبان و دولتي دستگاههاي و مديران ش امل ايران كشاورزي در پس و آتي تحوالت به نسبت بايد كشاورزي توليد با مرتبط بنگاههاي از مفيد بخش اين تا كنند رصد را رفتارها و باشند حساس تحريم از همواره شده سپري دهه در كه شكر و قند قديمي صنعت نيفتد. پاي تا دارد بيشتري مراقبت به نياز است بوده وارداتچيها طمع مركز در نشود. داده برگشت 1384 از پس سياه سالهاي به

3 تحقیقاتی هكتار در توليد راندمان ارزيابي كشور مختلف مناطق در چغندرقند صنعتي گياهان و روغني دانههاي پنبه دفتر زراعت- امور معاونت كشاورزي جهاد وزارت لنگرودي- داداشيان عاطفه چكيده: مختلف مناطق در چغندرقند كيفي و كمي عملكرد حاضر حال در چنين بروز در زيادي بس يار موارد كه دارند هم با زيادي تفاوتهاي بهبود در ميتواند عوام ل اين از آگاهي هس تند مؤثر تفاوتهاي ي داش ته بس زايي تأثير محصول اين كيفي و كمي عملكرد وضعيت درصد چغندرقند كشت مناطق از آمده عمل به بررس ي در باش د. مناطق تمامي در عملكرد( دامنه )5 عملكرد مختلف دامنههاي فراواني گرفت. قرار مطالعه مورد 91 تا 87 سالهاي طي كشور چغندركاري عملكردي مزارع از درصد 60 حدود كه ميدهد نشان بررسي اين نتايج مناطق اين پتانسيل به توجه با كه دارند هكتار در تن 50 تا 35 بين جهت هستند واقع جنوبغربي و مركزي غرب مناطق در ويژه به كه كشت سطح افزايش جهت برنامهريزي چغندرقند عملكرد بردن باال كاشت ماشينآالت ناوگان تجهيز جمله از راهكارهايي بهكارگيري با جديد آبياري سيستمهاي توسعه و مناسب تراكم حفظ برداش ت و )25 هكتار در تن 35 از كمتر عملكرد با مناطقي در و ميگردد توصيه نيازمند عملكرد افزايش جهت كشت س طح افزايش مناطق درصد( ميباشند. آبي منابع تأمين زمينه در ويژه به بيشتر هزينههاي صرف توليد به مربوط تحوالت جديد فصل در باال عملكرد به دس تيابي ايجاد و بهرهب رداران آموزش به جس تن توس ل با صرفا چغندرقند مديريت و فني دانش سطح ارتقاي منظور به دقيق مديريت سيستم سنتي طور به قند كارخانههاي كه آنجايي از است. امكانپذير مزرعه تحت جغرافيايي منطقه تقسيم با كه هستند كشاورزي بخش داراي و نهادهها تأمين نظير وظايفي مختلف حوزههاي به كارخانه پوشش دستيابي براي روش بهترين هس تند عهدهدار را توليد امر بر نظارت ايجاد و كارخانه هر كشاورزي بخشهاي فعالسازي توسعه اهداف به هر در موجود تحقيقاتي و كش اورزي بخشهاي بين سازنده تعامل منطقهاست. كليدي: واژههاي عيار يا قند درصد هكتار( در )راندمان ريشه عملكرد چغندرقند شكر استحصال ضريب شكر عملكرد سفيد شكر مقدار Sugar beet, root yield, sugar content, white sugar content. Sugar yield, extraction. Coefficient of sugar مقدمه: عملكرد به چغندرقند توليد سود كشاورزي محصوالت ساير همانند است الزم لذا دارد شديدي وابس تگي توليد هزينه كاهش و حاصل توجه با پذيرد. انجام مهم اين به دستيابي جهت دقيقي ريزي برنامه افزايش رقيب محصوالت مقابل در چغندرقند قيمت بودن پايين به كشت به زارعين بیشتر تشويق به منجر سطح واحد در ريشه عملكرد باال نتيجه در ميگردد وسيعتر سطوح در اس تراتژيك محصول اين چغندرقند ميزان افزايش به منجر ريشه عملكرد و كشت سطح رفتن رفتن باال طرفي از ميگردد شكر توليد افزايش نهايتا و قند كارخانههاي هزينههاي كاهش به منجر سطح واحد در محصول برداش ت ميزان ميگردد. برداشتي محصول واحد هر ازاي به توليد استان 20 در كارخانه 28 عمل حوزه در قند چغندر حاضر حال در دامنه و ميشود كشت شرق و جنوب مركز غرب مناطق در كش ور )طي متوسط طور به كش ور مختلف مناطق در چغندرقند عملكرد است يادآوري به الزم ميباش د. هكتار در تن 44 اخير( س ال چند شرايط به توجه با كشور مختلف مناطق در عملكرد و توليد پتانسيل طوري به بوده باالتر بسيار استفاده مورد منوژرم بذور و كشور اقليمي متوسط از باالتر بسيار پيشرو زارعين مزارع در چغندرقند عملكرد كه 1350 سال از چغندرقند توليد و كش ت بررس ي ميباشد. كش ور واسطه به كشت زير سطح كاهش وجود با كه است آن بيانگر تاكنون چغندري شكر توليد ميزان افزايش ش اهد ريش ه عملكرد افزايش 90 و دهههاي طي ریشه عملكرد متوسط بودهايم. تن 26/8 تن 24/25 تن 23/97 ميزان به ترتيب به صعودي سير با همين بر و اس ت آمده دس ت به هكتار در تن 43/95 و تن 33/43 در متوسط طور به تن 7/61 به نيز هكتار در ش كر عملكرد اس اس معادل ريشه عملكرد افزايش واسطه به اس ت. يافته بهبود اخير دهه واحدي شش حدود افزايش و هكتار( در تن 18/2 )حدود درصد 76 است شده افزوده نيز چغندري شكر توليد مقدار بر استحصال ضريب افزايش راهكار مناسبترين كه ميشود يادآور تجربه اين 1(. )جدول با و بوده سطح واحد در ش كر توليد افزايش چغندري ش كر توليد باال طريق از توليد افزايش امكان كشور در آب محدود منابع به عنايت ميباشد. هكتار در راندمان بردن تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

4 جدول 1- مشخصات فني توليد چغندرقند طي سالهاي 50 تا 93 دهه سطح زيركاشت )هزار هكتار( عملكرد ريشه )تن در هكتار( عيار قند )درصد( عملكرد شكر )تن در هكتار( ضريباستحصال )درصد( مقدار توليد شكر )هزار تن( / /27 74/14 73/38 76/52 80/55 4/03 4/01 4/41 5/76 7/61 16/80 16/54 16/46 17/21 17/43 23/97 24/25 26/80 33/43 43/ پنجاه ) ( شصت ) ( هفتاد ) ( هشتاد ) ( نود ) ( چالشهاي توليد و كاهش عملكرد در مناطق مختلف گياه چغندرقند در مناطق مختلف آب و هوايي قابل كشت ميباشد. در كل مناطق كش ت چغندرقند را از لحاظ محدوديت زماني فاصله كاشت تا برداشت ميتوان به دو دسته شامل مناطق بدون محدوديت فصل رشد )مناطق گرم( و مناطق داراي محدوديت فصل رشد )مناطق سرد( تقسيم نمود. در مناطق سرد اصوال عمدهترين چالش كوتاه بودن طول دوره رشد ميباشد و عمليات كاشت و برداشت در يك دامنه زماني محدود صورت ميپذيرد. تاريخ كاش ت در مناطق سردسير پس از مساعد شدن هوا و مناس ب شدن شرايط جهت ورود ماشينآالت كشاورزي به اراضي زراعي بوده و معموال بيشتر سالها از اوايل ارديبهشت ماه به بعد خواهد بود. از طرفي بس ياري از كشاورزان به لحاظ نگراني از نامساعدشدن شرايط اقليمي و يا اختصاص سريعتر زمين به كشت غالت محصول را قبل از رسيدگي كامل برداشت ميكنند. بنابراين طول فصل رشد در اين مناطق بسيار كوتاه ميباشد و به ندرت ميتوان مزرعهاي يافت كه بوتههاي آن بيش از 150 روز فرصت رشد داشته باشند كه نتيجه اين مسأله كاهش شديد عملكرد ريشه ميباشد. همچنين بارشهاي نامنظم جوي مش كالت زي ادي را در زمان كاشت و برداشت محصول فراهم ميآورد. در زمان كاشت بارش باران منجر به فش ردگي سطح خاك و يا تأخير در كاشت شده و در زمان برداش ت نيز اين عمليات را با مش كالت فراوان به دليل تردد ادوات برداش ت و حمل روبهرو ميسازد. عموما كشاورزان در اين مناطق با بيش از ي ك كارخانه قرارداد همكاري امضا ميكنند كه خود امكان برنامهريزي دقيق بر عملكرد آنها را سلب مينمايد. در بسياري از موارد علت اين مس أله در ارتباط با هراس از عدم تحويل به موقع محصول ميباش د. درحال حاضر چغندر توليد ش ده در اين مناطق با صرف هزين ه زياد به كارخانههاي قند حمل ميگ ردد كه با توجه به آتيه توليد و تجارت شكر در كشور و افزايش بهاي سوخت و نتيجتا افزايش هزينههاي حمل در درازمدت امكان پرداخت چنين هزينههايي توسط كارخانهها وجود ندارد كه خود منجر به افت شديد چغندر تحویلي از اين مناطق ميش ود مگر آنكه بتوان عملكرد ريش ه را تا حد زيادي افزايش داد تا كشاورزان بخشي از درآمد ناشي از اين افزايش عملكرد را صرف پرداخت كرايه نمايند. چغندره اي اين مناطق معموال در يك دوره زماني كوتاه در نيمه اول پاييز برداشت و به كارخانهها حمل ميگردند كه عالوه بر مشكالت تحويل اين محمولهها )به لحاظ تشكیل صفهاي طوالني( به علت باال بودن مي زان تحويل در اين مقطع زماني بخش عمدهاي از محصول تحويلي بايد براي مدتهاي طوالني در كارخانه سيلو و سپس مصرف گردند كه با افزايش شديد كيفيت روبهرو ميشوند. يكي از مهمترين عوامل تأثيرگذار بر ميزان عملكرد محصول در مزارع چغندرقند حذف سريعتر علفهاي هرز و تنك نمودن مزارع ميباش د كه در اغلب موارد اين عمليات در مزارع مناطق سرد با تأخير فراوان صورت ميگيرد. معموال به داليلي چون غيرهمس طح بودن اراضي مورد آبياري و نوسان نفوذ و عمق آب در سطح مزرعه و فقر مواد آلي خاكها و پايين بودن قدرت نگهداري آب در خاك عدم تناس ب روشهاي آبياري با وضعي ت موجود مزرعه و خاك وارد نمودن تنشهاي غيراصولي در اوايل فصل و عدم دقت در انجام آبياريها و عدم تناس ب بين ميزان آب در دسترس و سطح كشت وضعيت آبياري مزارع چندان مناسب نيست. در بس ياري از مزارع كش اورزان پس از خروج گياهچهها از خاك يك تنش رطوبتي 20 تا 30 روزه به بهانه گسترش ريشهها در خاك اعمال مينمايند كه با توجه به كوتاهي فصل رشد در اين مناطق اين عمل صحيح نميباشد. به طور كلي دقت در انجام آبياريها بخصوص آبياريهاي اوليه و عدم اعمال تنش رطوبتي بهبود روشهاي آبياري و تنظيم سطوح كشت بر اساس ميزان آب موجود در افزايش عملكرد ريشه بسيار مؤثر ميباشد. در مناطق گرم كه عمدتا مناطق بدون محدوديت فصل رش د ميباش ند به طور عمده عوامل محدودكننده در دو بخش زراعي ش امل ش وري منابع آب و خاك تراكم باالي س ديم در خاك خشكس الي و بيماريهاي متعدد قارچي و ويروس ي كه در اين مناطق منجر به كاهش كمي و كيفي محصول به علل پايين بودن تعداد بوته در واحد س طح پايين بودن عيار و ضريب استحصال شكر ميشوند و مشكالت اقتصادي شامل وجود كشتهاي رقيب كوچكي و يا س نتي بودن سطوح كش ت و باال بودن هزينههاي توليد موجب عدم صرفه اقتصادي اين كشتها ميگردند. موارد 4 سال سی وهشتم شماره

5 ذكر شده به جز مشكالت مربوط به آفات علفهاي هرز فقر مواد آلي خاك عدم رعايت تناوب و... ميباشد كه اين موارد نيز به سهم خود محدوديتها و كاستيهايي را در امر توليد يك محصول خوب و ب ا عملكرد مطلوب ايجاد ميكند. عالوه بر موارد فوق بحث آب از ديگر عوامل محدودكننده اين مناطق اس ت كه اكثر واحدهاي زراع ي اعم از اينكه آب رودخانه و ي ا از طريق منابع زيرزميني مشروب شوند كم و بيش با آن مواجه و درگير ميباشند. عالوه بر موضوع كميت كيفيت آب نيز در وضعيت عملكرد سطوح كشت مؤثر است به عالوه اتالف زياد آب و پايين بودن راندمان آبياري از موارد حايز اهميت باالخص در مناطق خشك و كم آب ميباشد. در بررس ي به عمل آمده طي س الهاي 1387 ت ا 1391 از مناطق سال كشت درصد فراواني دامنههاي مختلف عملكرد )5 منطقه عملكرد( در تمامي مناطق چغندركاري كش ور مورد مطالع ه قرار گرفت. نتايج اين بررسي )جدول 2( نشان ميدهد كه بيش از 65 درصد از مزارع عملكردي بين 35 تا 50 تن در هكتار دارند كه با توجه به پتانسيل اين مناطق كه به ويژه در مناطق غرب مركزي و جنوب غربي واقع هستند جهت باال بردن عملكرد چغندرقند برنامهريزي جهت افزايش سطح كشت با بهكارگيري راهكارهايي از جمله تجهیز ناوگان ماشينآالت كاشت و برداشت حفظ تراكم مناسب و توسعه سيس تمهاي آبياري جديد توصيه ميگردد. از طرفي در مناطقي با عملكرد كمتر از 35 تن در هكتار )34 درصد مناطق نموادر 3( افزايش س طح كش ت جهت افزايش عملكرد نيازمند صرف هزينههاي بيشتر به ويژه در زمينه تأمين منابع آب ميباشند. جدول 2- دامنه فراواني عملكردهاي متفاوت چغندرقند در كشور طي سالهاي 1387 تا 1391 عملكرد در هكتار كمتر از 30 تن تن 35 تا 40 تن تن باالي 50 تن سطح كشت كل هكتار سطح هكتار درصد 15/3 15/4 10/8 10/1 9/3 سطح هكتار درصد 22/4 24/6 19/7 21/1 20/3 سطح هكتار درصد 20/8 24/4 18/9 22/1 22/6 سطح هكتار درصد 26/2 23/ /8 29/5 سطح هكتار درصد 15/3 11/9 21/ /3 داليل مربوط به فراواني محدوده عملكردهاي مختلف بررس يهاي به عمل آمده از مناطق كشت در دامنه عملكردهاي مختلف )شامل: كمتر از 30 تن- 30 تا 35 تن 35 تا 40 تن 40 تا 50 تن و بيش از 50 تن در هكتار( نشان ميدهد كه به طور متوسط به ترتيب %12- %22- %22- %27 و %17 از مناطق كشور به داليل زير در محدودههاي مختلف عملكرد ميباشند: 1- محدوده عملكرد كمتر از 30 تن در هكتار )متوسط %12 مناطق( * تهيه بستر نامناسب عدم کشت سبز مناسب اوليه * تأخير در بارندگي و وجود محصول قبلي در مزرعه * انجام عمده كشت در قطعات خرد و نامرغوب * پايين بودن ضريب مكانيزاسيون در اين مناطق * عدم رعايت اصول بهزراعي * استفاده از بذرهاي مولتي ژرم و پايين بودن دانش فني كشاورزان 2- محدوده عملكرد 30 تا 35 تن در هكتار )متوسط %22 از مناطق( * عدم رعايت اصول بهزراعي و عدم رعايت تناوب زراعي * اغلب كش ت و به ويژه برداش ت در اين مناطق به صورت نيمه مكانيزه و سنتي است * پايين بودن سطح دانش فني كشاورزان و عدم حضور مؤثر ترويج در اين مناطق * استفاده از بذرهاي منوژرم غيرمقاوم 3- محدوده عملكرد 35 تا 40 تن در هكتار )متوسط 22 درصد از مناطق( * عدم مبارزه به موقع با آفات و بيماريها و علفهاي هرز * عدم استفاده از بذرهاي منوژرم مقاوم با وجود آلوده بودن منطقه * عدم آبياري مناسب و به موقع با طول دوره آبياري توصيه شده * عدم رعايت تناوب زراعي و مسائل بهزراعي 4- محدوده عملكرد 40 تا 50 تن در هكتار )متوسط %27 از مناطق( * عدم تراكم مناسب بوتهها در مزرعه * مشكالت تأمين كود شيميايي مورد نياز و تغذيه نامناسب و عدم توجه به نتايج آزمونهاي خاك * برداشتهاي سنتي و نيمه مكانيزه * كمرنگ بودن مبارزه مكانيكي و تمايل به روشهاي ش يميايي كنترل علفهاي هرز 5 فروردین- اردیبهشت- خرداد- تیر 1394

6 مناطق( از %17 )متوسط هكتار در تن 50 باالي عملكرد محدوده 5- هرز علفهاي و بيماريها آفات مؤثر و موقع به كنترل * كيفيت با مقاوم منوژرم بذرهاي از استفاده * گياهي مناسب تغذيه و زراعي تناوب رعايت * زراعي زمينهاي بودن بهتر و كش اورزان فني دانش بودن ب اال * چغندرقند كشت به شده داده اختصاص طور به مطالعه مورد سال 5 طي عملكرد مختلف دامنههاي فراواني ارائه كشت مختلف مناطق اساس بر 2 نمودار در و بررس ي متوسط استانهاي در كشت از بااليي سطح بودن دارا به توجه با كه است شده استان دو اين در فراواني بيشترين رضوي خراسان و غربي آذربايجان درصد فارس و كرمانشاه استانهاي بعدي درجه در و داش ته اولويت نمودهاند كسب را هكتار در تن 35 از بيش عملكرد فراواني از باالتري ميباشد. بيشتري تحقيقات به نياز كشت توصيه جهت البته چغندرقند عملكرد افزايش راهكارهاي سرد مناطق در چغندرقند كيفي خصوصيات بودن باال كه آنجايي از طوالني جهت كوشش لذا ميرود ش مار به آن محاس ن مهمترين از رشد كوتاه فصل طول از حداكثر استفاده يا و رش د دوره طول كردن طريق از را قند چغندر اقتصاديت ر توليد زمينههاي مناطق اي ن در راهكارهاي جمله از كه مينمايد تأمين مناسبي نحو به عملكرد افزايش كش ت به ميتوان مناطق اين در ريش ه عملكرد افزايش بر تأثيرگذار كش ت كاش ت در تأخير از جلوگيري جهت در چغندرقند انتظاري رعايت رشد فصل طول از بهينه استفاده جهت در چغندرقند نش ايي كاش ت مختلف مراحل انجام در بيش تر عمل دقت و بهزراعي اصول از بهينه و صحیح استفاده مناسب بستر تهيه )شامل برداشت و داشت با مبارزه و كنترل آبياري روشهاي اصالح سموم و شيميايي كودهاي اشاره چغندرقند و...( بيماريها و آفات كنترل مديريت هرز علفهاي زيربنايي و اصولي برنامهريزيهاي انجام گرم مناطق در همچنين نمود. نياز مناطق اين به مربوط محدوديتهاي كاهش و مقابله كنترل جهت مستمر طور به كه دارد ترويجي و آموزشي برنامههاي تدوين و تنظيم به تمامي در چغندركاران و شود گذاشته اجرا به چغندركاران براي پيگير و رعايت نظير آن از قبل مراحل حتي و برداشت و داشت و كاشت مراحل مطلع بازرسين و خبره كارشناسان نظر زير مناسب زراعي تناوبهاي كس ب مش كل نوع با مرتبط و محل در موقع به را الزم آموزشهاي كند احتماال و طوالنيمدت زمانبر اگرچه راهكار اين از استفاده نمايند. تا راه اين باشد واقعي رونق و پايدار توسعه هدف چنانچه معهذا اس ت ميباشد. مؤثر و كارساز اميدبخش زيادي حدود جهاد سازمانهاي عهده به مهم اين اجراي اس ت ذكر به الزم قند كارخانههاي كه است وابسته تحقيقاتي بخشهاي و كشاورزي توصيههاي ارايه طريق از كش ت با مس تقيم ارتباط دليل به نيز مزارع احداث و ترويجي و آموزشي كالسهاي برگزاري كشاورزي دارند. نقش امر اين در ترويجي و تحقيقي عملكرد بردن باال جهت پيشنهادي اقدامات به رس يدن براي بذر مناس ب مصرف ضمن بوته تراكم رعايت * توليد پتانسيل حداكثر و مناسب بستر تهيه ويژه به زراعي و بهزراعي مسائل كليه رعايت * اوليه خوب سبز يك داشتن مكانيزاسيون واحد تجهيز طريق از مكانيزاسيون ضريب افزايش * منطقهاي مكانيزاسيون شركتهاي و قند كارخانجات كشاورزي بخش پنوماتيك چغندركارهاي شامل دنيا برتر تكنولوژي دس تگاههاي به مناسب كنترل جهت جينگرها و كولتيواتورو ادوات توسعه كار دقيق چغندرقند برداشت كمباينهاي و هرز علفهاي از استفاده و كيفيت با و مقاوم منوژرم ارقام كشت ترويج و *توسعه كمآبي به مقاوم ارقام مناس ب آبياري روشهاي توس عه و آبياري ش بكهاي تجهيز * آبياري دور تنظيم و فشار( تحت آبياري )سيستمهاي از بيش تر اس تفاده و هرز علفهاي و بيماريها آفات كنت رل * هرز علفهاي و بيماريها آفات تلفيقي كنترل روشهاي مؤثر و تكميلي روشهاي از اس تفاده و گياهي مناس ب تغذيه * و... ميكرو كودهاي محلولپاشي مثل گياهي تغذيه مثل توليد هزينههاي آوردن پايين و اقتص ادي صرفه به توجه * كارگري هزينههاي و آبياري دور تنظيم دانش شدن روز به و امر كارشناسان و كشاورزان ترويج و آموزش * و بيماريها آفات كنترل مؤثر و نوين روشهاي زمينه در كشاورزان ادوات و ماشينآالت كاربرد زمينه در همچنين و هرز علفهاي شماره وهشتم سی سال

7 قند چغندر تحقيقات سال 100 تاریخچه تحقیقات ايتاليا رويگو ايستگاه در عليمرادي ايرج دكتر ترجمه: نوشته: sugar industry 2014/09 از نقل 7 ايستگاه تأس يس س ال يكصدمين جش ن اكتبر 2014 چهارم و س وم به رس مي مركزي بار نخس تين كه جايي رويگو قن د چغندر تحقيقات ي شد. برگزار بود يافته اختصاص كشاورزي تحقيقات افزايش نظير مساعد عوامل لطف به 1900 اوائل در ايتاليا در قند چغندر و زراعي محصوالت س اير كشت سطح كاهش محلي ش كر براي تقاضا سال در كارخانه نخستين يافت. توسعه سرعت به كار نيروي به دسترس ي گرمتر مناطق در قند چغندر كش ت امكان و ناكامي بار چند از بعد و 1888 قرن پايان در سرعت به قند كارخانههاي كرد. كار به شروع مركزي اروپاي يافتند. توسعه نوزدهم متعددي مشكالت با پو دره نظير جديد مناطق در قند چغندر كشت توسعه هوا گرماي و آب كمبود جديد بيماريهاي س نگين خاكهاي وجود نظير عوامل شناخت هدف با تحقيقاتي مؤسسه به نياز گرديد. روبهرو تابستان در ارقام خاطر به خطر اين بود. مشهود خوبي به شكر محصول كاهش با مرتبط نبودند. سازگار جديد محيط در خوبي به كه بود كش ورها س اير در توليدي اوليه سالهاي در ايشان شد. واگذار مونراتي اتاويو آقاي عهده به وظيفه اين راهنماي دههها براي كه نمودند منتشر قند«چغندر»كشت نام به را كتابي گرديد. ايتاليا چغندركاران از حاصل ه دورگهه اي از كار ش روع در ژنتيك ي م واد از بخش ي رگههاي 1925 در بود سال در پو دلتاي از شده جمعآوري بتاماريتيما هنوز ليكن ش دند اصالح سركوس پورا برگي لكه بيماري به مقاوم متعدد 1935 سال در داشت. وجود آن در وحش ي پايه نامطلوب صفات از تعدادي در آنجا در كه شد فرستاده آمريكا به 580 او آر جمله از بيش تري رگههاي رگه اين داد. نشان خود از پايداري محصول افزايش شديد آلودگي ش رائط معرفي سركوسپورا به ديگري مقاومت منبع تاكنون كه شد مشهور بقدري ساقه به مقاومت براي شده انجام كارهاي از آمده دست به نتايج است. نشده كشت براي مناسب ارقام و رگهها معرفي اجازه و بود. مهم خيلي نيز رفتن و 1352 سال از بعد استفاده مورد ارقام كه بود اين بر كلي باور داد. را پاييزه بودن مؤثر آزمايشهاي شدهاند. مشتق رگهها اين از همگي وسيع سطح در جنوب در زمان اين از كمي فاصله با قند چغندر كشت و انجام پاييزه كشت شد. شروع ايتاليا تنك مش كل كردن حل صرف را خاصي توجه و وقت اغلب مونرات ي توسط صفت اين نمود. منوژرم بذر از اس تفاده و قند چغندر مزارع در كردن كش ف داش ت رويگو مركز با نزديكي همكاري كه ساويتس كي ويكتور و ژنتيكي مون وژرم رقم نخس تين 101 اسالس ي رقم بين ارتباط ش د. است. بوده زمان همان از رويگو پالسمهاي ژرم گستردهترين و خطرناكترين حقيقتا از ريزومانياكه بيماري ناشياز خسارت كاهش مقاوم ارقام از استفاده با ميتواند تنها اس ت قند چغندر بيماريهاي اين از تعدادي اس ت. موجود اكنون مقاومت متعدد منابع خوش بختانه يابد. مقاوم ژني چند رقم هستند. رويگو ايستگاه در موجود ژنتيكي مواد از منابع رقم اخيرا و 1 ريزور رقمهاي شامل ريزور تيپ مقاوم ژني تك رقم آلبا تيپ نابودي خطر مقاوم ارقام اين ب دون هس تند. منابع همين از 5 ريزور مقاوم داشت. وجود مناطق از بسياري در قند چغندر در ازت حركت است: ش رح بدين سال يكصد اين در مهم موارد س اير بنابراين اس ت. اصلي غذايي مواد تمام پيچيدگيهاي مهمترين از خ اك مشخص را محصوالت نياز مورد ازت مناسب مقدار تا است مشكل بس يار مصرف ميدهد. قرار تأثي ر تحت بهش دت را قند چغندر عنصر اين نمود. بيش مصرف كه حالي در داش ت خواهد دنبال را توليد محدوديت آن كم موضوعي ميش ود. توليد فراوري در كيفيت كاهش باع ث نيز آن ح د از 1394 تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

8 و كم مصرف بين دقيق مرز نمودن مشخص مينمايد بيشترمشكلساز كه عنوان به ازت كافي و دقيق ميزان تعيين براي اس ت. حد از بيش مصرف كه خاك مختلف اليههاي در عنصر اين دقي ق مقدار كه اس ت الزم كود نمود. اندازهگيري شد خواهد جذب ريشه توسط توليد فيزيولوژي دانستن براي آن مورفولوژي و ريش ه سيس تم مطالعه لولههاي در را ريشه سيستم كه ميدهد اجازه آندوسكوپي روش است. مفيد ش رايط در كه عمقي نمود. مطالعه ميش دهاند تعبيه خاك در كه ش فافي در كه بود سانتيمتر به 270 نزديك يافت دس ت آن به ريش ه آب نامحدود است. تصور قابل هم طول اين از بيش رطوبت محدوديت و خشكي شرايط است شده منتشر بينالمللي نشريات در نتايج سطح در قند چغندر مفيد صفات منبع عنوان به بتا جنس وحش ي گونههاي پراكندگي درباره زيادي كارهاي رويگو در است. گرفته قرار استفاده مورد وسيعي شده انجام مديترانه س واحل در ماريتيما بتا وحشي گونه زيستي تنوع نقش ه و نگهداري ضمن كه شده ارسال بينالمللي ژن بانگ به شده جمعآوري بذور است. ميگيرند. قرار اس تفاده مورد نيز قند چغندر بهبود و اصالح براي آنها نس ل از از هايي فصل يا كتاب چاپ با همراه مقاله 600 از بيش كاره ا اين با همزم ان توليد مختلف ژنوتيپهاي زيادي تعداد قرن يك طول در است. شده منتشر آن و 2004 سال از است. شده ارسال جهان سراسر در اصالحي مراكز به كه شده آغاز نيز رويگو اختصاصي تحقيقات بودجه تدريجي كاهش اروپا اتحاديه تصميم دست در تحقيقاتي برنامههاي نبود. كافي علمي كادر براي اختصاصي بودجه شد. بود امكانپذير خصوصي بخش كمكهاي آن در كه پادوا دانش گاه به اجرا ميشد. ميسر محققين بهكارگيري و تجهيزات تهيه امكان آنجا در و شد منتقل مزرعهاي كارهاي ميگيرد. صورت آزمايش گاه در اصلي فعاليتهاي پادوا در مختلف تيپهاي بررسي به محققين اينجا در ميشود. انجام رويگو در كماكان ميتوان را آنها تحقيقات نتايج هستند. مش غول ريزوكتونيا و ريزومانيا به مقاوم تحقيقات مركز تأسيس سال يكصدمين در نمود. مشاهده بينالمللي نشريات در گرات مگ ميچ بياج ي دو ماركو پانلا لي آقايان از رويگ و آمد. عمل به دعوت سخنراني جهت شولتز بريتا و دپره برونو 1908 س ال در مونراتي كه منطقهاي در ماريتيما بتا بوتههاي 2 اين از كرد. جمعآوري قند چغندر با تالقي نخس تين براي را آنها بذور نيز مشابه تالقيهاي از شد. معرفي سركوسپورا به مقاوم رقم دورگهها آمد. دست به ريزومانيا به مقاوم ارقام. 2011( )ژوئن پو دلتاي در ماريتيما بتا بوتههاي ميان در پانال لي 1- ژنتيكي مواد 1908 سال در همينها مشابه شده جمعآوري بوتههاي از است. شده معرفي مهمي و 1951 سال در عكسها ريزومانيا. به آلوده بهشدت ريشههاي 3 است. شده گرفته شود كشف بيماري عامل اينكه از قبل سال شماره وهشتم سی سال

9 بهرهبرداری موضوع: تأثير سرما و يخ زدگي پس از برداشت بر روي پارامترهاي كيفي چغندرقند * حبيب نويديفر )كارشناس ارشد صنعت قند ورييس آزمايشگاه كارخانه قند مياندوآب( آدرس: مياندوآب كارخانه قند مياندوآب., artanbay@yahoo.com دكتر اسمعيل نبيزاده )هيأت علمي دانشگاه آزاد اسامي واحد مهاباد( آدرس: مهاباد دانشگاه آزاد اسامي واحد مهاباد دكتر سامان يزدانستا )هيأت علمي دانشگاه آزاد اسامي واحد مهاباد( آدرس: مهاباد دانشگاه آزاد اسامي واحد مهاباد Yazdan79@yahoo.com چكيده: امروزه با توجه به كاهش سطح زير كشت چغندرقند به لحاظ بحران منابع آبي مناطق مختلف كشور و نياز آبي باالي اين محصول در كنار آبياري س نتي بخش اعظم زمينهاي زير كشت چغندرقند و متعاقب آن تولي د كمتر اين محصول زراعي پدي ده رقابت در جذب و خريد چغندرقند در كشور در راستاي توجيه اقتصادي وحفظ سرمايه و ارزش افزوده باالي توليد ش كر از اين محص ول براي فعاليت كارخانههاي افزايش يافته اما كارخانههاي قند به علت ظرفيت محدودي كه دارند ناچار به سيلو كردن مقداري از چغندرهاي جذب نموده خود ميباشند چرا كه امروزه مكانيزاسیون در امر كشاورزي اين امكان را به كشاورز داده كه با توجه به ش رايط جوي و تقاضاي محصول خود س رزني چغن در كندن و بارگيري آن را يكجا انجام داده و چغندرهاي خود را در مدت زمان نس بتا كوتاهي به كارخانه تحويل دهد چغندرقند تازه برداش ت ش ده هنوز همانند يك گياه زنده فعال اس ت ولي به علت جدا كردن برگهايش ديگر عمل فتوس نتز در آن صورت نميپذيرد ل ذا از يك توليدكنن ده كربوهيدرات به يك گي اه مصرفكننده آن مب دل ميش ود بدين معني كه جه ت ادامه حيات ش بهويژه جهت تأمي ن ان رژي الزم از طريق تنفس مق داري از كربوهيدرات ذخيره ش ده به صورت س اكارز را مصرف ميكند و مصرف ساكارز ذخيره ش ده يعني از دست رفتن قند و توليد گرما و يكسري مواد غيرقندي حاصل از تنفس كه با توجه به نحوه و ش رايط سيلوپذيري چغندرها متفاوت ميباش د و بدين منظور با توجه به اينك ه كارخانههاي قند پرداخت پول به كش اورز را متناسب با عيار چغندر انجام ميدهند لذا در ش رايط نامساعد س يلوپذيري و تنشهاي دمايي خسارت مالي از بابت ضايعات قندي از يكطرف و توليد مواد غيرقندي در اثر شرايط نامطلوب سيلوس ازي از سوي ديگرمتوجه كارخانهها ميشود. به اين منظوردر اين تحقيق نمونههايي از چغندرقند س يلو ش ده در شرايط دماي مختلف به مدت دو هفته در سه دماي باالي 4 درجه سانتيگراد و دماي صفر تا 4 درجه س انتيگراد و دماي زير صفر درجه كه تنش يخزدگي در آن اتفاق ميافتد از نظر اثر بر ديژس يون رنگ و سختي ش ربت غليظ را طبق استانداردهاي آيكومسا مورد آزمون قرار داده و تجزيه آماري دادهها نيز با استفاده از نرمافزار SPSS انجام گرفت. كليد واژه: درصد قند قند انورت ضايعات قندي سيلوي چغندر آلفا آمينو اسيد 9 فروردین- اردیبهشت- خرداد- تیر 1394

10 مقدمه: تولي د محصول ب ا كيفيت كاه ش قيمت تمام ش ده محصول و جلوگي ري از ضايع ات و عوارض تولي د از اصليترين خواس تههاي توليدكنندگان و صاحبان صنايع توليد ش كر اس ت و براي اين منظور م واد اوليه با كيفيت و س الم الزمه نيل به اين امر اس ت لذا زمانيكه چغن در از كيفيت مطلوب و بااليي از نظ ر فيزيكي و بافتي و تركيبات موجود در آن برخوردار باش د توليد ش كر نيز ب ا هزينه كمتر و كيفيت باالتري صورت ميپذيرد. براي اين منظور نگهداري چغندرقند از زمان برداش ت تا مصرف از نظر تنشهاي مكانيكي و دمايي با علم به اينكه چغندرقن د يك گياه زنده بوده و هرگونه تنش وارده با تش ديد فعاليت آنزيمها وتغييرات فيزيكي و شيميايي همراه است لذا دقت در نگهداري پس از برداشت نيز به اندازه اهميت نگهداري و تيمار قبل از برداشت را ميطلبد. به اين دليل كه در اثر تنش س رما و يخزدگي ضمن اينكه به بافت چغندر آس يب وارد شده سيلوپذيري آن كاهش مييابد. ضايعات قندي چغندرقند در زمان س يلو تحت تأثير عوامل متعددي مثل زخمي يا س الم بودن چغندر ريز و درش ت بودن چغن در وجود يا عدم وجود برگ چغندر گل چس بيده به چغندر ارتفاع توده س يلو ميزان اكسيژن در دسترس درجه حرارت نگهداري چغندر در سيلو ميزان رسيده بودن چغندر و يكس ري عوامل جانبي ديگر بس تگي دارد. مونوساكاريدهايي مثل گلوكزو فروكتوز كه در ريش ه چغندر وجود دارند براي فرآيند توليد ش كر از چغندرقند اهميت باالي ي دارند كه گلوك ز وفروكتوز آزاد كه مخلوط آنها را صرف نظر از غلظت آنها قند انورت مينامند از هيدروليز آنزيمي ساكارز توسط آنزيم انورتاز توليد ميشوند كه ميزان قند انورت از ريش ه به طرف دمبرگ و در نهايت برگها افزايش مييابد بنابراين غلظت قند انورت در برگها از همه جا بيش تر و در ريش ه به كمترين مقدار خود ميرسد. با ادامه رشد ميزان اين آنزيم كاهش مييابد بنابراين وجود برگ همراه چغندرقند و يا نارس بودن چغندرهاي سيلو شده باعث هيدروليز س اكارز و تبديل آن به قند انورت ميش ود. )1993 et al )Burba همچنين در چغندرهاي پوسيده و يخزده كه يخ آنها باز شده ب ه علت اينكه فرآيندهاي فيزيولوژيكي گياه مختل و عالوه بر تنفس ساكارز بيشتري در اثر فعاليت ميكروارگانيسمها تجزيه ميشود غلظت قند انورت به مراتب بيش تر اس ت و در چغندرهاي زخمي ظرف مدت 72 س اعت غلظت قند انورت در اطراف محل آسيبديدگي هفت برابر غلظت قند انورت در ساير قسمتهاي ريشه است. )1978 )rubin همچنين در چغندرهاي ريز به نس بت چغندرهاي درشت با توجه به بيشتر بودن سطح مخصوص شدت تنفس بيشتر بوده و به همين علت ميزان هيدروليز س اكارز و ضايعات قن دي در چغندرهاي ريز بيشتراز چغندرهاي درشت ميباشد. )1993 )Burba هنگام برداش ت چغن در در هواي باراني و زمي ن گل آلود مقدار گل چس بيده به چغندر افزايش مييابد س يلو كردن اين نوع چغندر به همان صورت مجاز نيس ت چون گل در س يلو باعث پوسيدگي ريشه ش ده و باعث ضايعات قندي آن ميشود. بنابراين چغندرهايي ك ه براي س يلو ك ردن در نظر گرفته ميش ود باي د حتيالمقدور تميز و عاري از خاك و گل چس بيده به آن باش ند همچنين وجود خاك وگل همراه چغندر مانع تهويه مناس ب توده چغندر ميش ود. )schneider, 1968( رافين وز يكتري س اكاريد اس ت ك ه از طريق انتق ال آنزيمي د-گاالكتوز به ساكارز بوسيله آنزيم مربوطه توليد ميشود ودر فرآيند توليد واس تحصال شكر از چغندرقند وارد شربت شده وباعث افزايش چرخش نورپالريزه به ميزان 1/852 مرتبه بيش تر از س اكارز ش ده وضم ن طي نمودن تمام فرآيند نهايتا حدود 20 درصد آن در ش كر س فيد و بقيه در مالس جمع ميش ود و در س يلو غلظت رافينوز در صورتي افزايش مييابد كه چغندرها يك ش وك سرما را ديده باشند و طبق تحقيقات الزم است چغندرها را در دماي 4+ درجه سانتيگراد س يلو نمود زيرا در اين دم ا غلظت رافينوز تقريب ا تغيير نمييابد و علت افزايش غلظت رافينوز در دماي حدود صفر درجه احتماال فعال شدن آنزيم س نتز رافينوز در آن دما است. لذا جلوگيري از يخزدگي چغندرقندهاي س يلو شده براي جلوگيري از سنتز رافينوز مهم است. )Vyse 1990( همچنين در چغندرهاي س رما زده وي خ زده در اثر فعاليت آنزيم انورتازتري س اكاريدي به نام كس توز كه از دو مول فروكتوز ويك مول گلوكزاست ساخته ميشود. 1988( al )Fred et توليد كستوز در چغندرهاي صدمه ديده سيلو شده در اثر يخبندان بيشتر از چغندرهاي سالم است. )Bacon 1988( دراثر يخ زدگي چغندرقند توليد يكس ري مواد مانند آلفا آمينو اسيد نيز افزايش مييابد. )smid 1990( و همچني ن در اث ر نگه داري چغندرهاي يخزده در س يلوها پروتئين چغندرهاي ذخيره ش ده هيدروليز و به اس يدهاي آمينه تبدي ل ميش ود و در نتيجه آن مق دار آلفا آمينو اس يد افزايش ميياب د در حال ي ك ه مجم وع ازت كل ثابت باق ي ميماند. )vukov,hangyal. 1985( اي ن هيدروليز پروتئين در س ال 1997 به وس يله jaggard و همكاران و همچنين در سال 2001 به وسيله martin و همكاران مورد تأئيد قرار گرفت. ل ذا اي ن آلفا آمينوازت توليد ش ده به عن وان ازت مضره در نظر گرفته ميشود كه منجر به كاهش استحصال شكر و افزايش مالس ميشود. 1977( )reinefeld همچني ن در اثر تنش يخ زدگي چغندرقند و عدم توجه به عوامل مؤثر در نگهداري چغندرقند مقدار رافينوز انورت و بويژه اس يدهاي آمينه به دليل فعال ش دن آنزيم آنها افزاي ش مييابد. )خليل بهزاد 1388(. تحقيقات صورت گرفته نش ان ميدهد كه مقدار آلفا آمينو اس يد چغندري كه در س يلو در ش رايط دمايي 10 درجه سلسيوس نگهداري ميش ود 34 ت ا 89 درصد و در ش رايط دمايي 20 درجه سلس يوس بين 57 تا 139 درص د افزايش مييابد و ادامه نگهداري 10 سال سی وهشتم شماره

11 چغندر در سيلو باعث افزايش 2/5 برابري آنها ميشود. kenter ( 2006( همچنين تحقيقات انجام ش ده مشخص نمود كه هيدروليز پروتئين و تبديل آن به آلفا آمينو اس يد رابطه مستقيمي با دما دارد و در چغندرهاي شكس ته شده مقدار آلفا آمينو اسيد در طول نگهداري داراي افزايش كمتري نس بت به چغندرهاي سالم است زيرا بخشي از آلفا آمينو اس يد صرف ترميم بافت آس يبديده و قس متي صرف متابوليسم گياه و بخش ديگري از آن به وسيله ميكرو ارگانيزمهايي كه در محل شكستگي چغندر فعاليت ميكنند به مصرف ميرسد به همين علت مقدار آلفا آمينو اس يد در چغندرهاي شكسته به صورت تدريجي افزايش مييابد. )2006 )kenter et al مصرف ساكارز در چغندرهاي برداش ت شده امري حياتي است و نبايد متوقف شود. در ش رايطي كه چغندر خوب و صحيح س يلو ش ده باشد 75 درصد س اكارز تلف ش ده در چغندر از طريق تنفس صورت ميگيرد وبقيه ضايعات در نتيجه تبديل بيو ش يميايي س اكارز به ساير متا بوليتها ايجاد ميش ود از اي ن رو تنفس بزرگترين عام ل ضايعات قندي در چغندر به حس اب ميآيد و بس تگي به عوامل گفته ش ده فوق و همچني ن دماي محي ط اطراف چغندر و مهمت ر از آن دماي درون توده چغندر دارد. تنفس را ميتوان عمل عكس فتوس نتز دانست. در صورتي كه اكسيژن به اندازه كافي در اختيار گياه باشد تنفس هوازي ودر غير اين صورت غيرهوازي خواهد بود. در اثر تنفس ابتدا ساكارز تجزيه ش ده و گلوكز وفروكتوز توليد ميشود آنگاه هگزوزها )گلوكز وفروكتوز( تح ت تأثير آنزيمهايي مثل دهيدروژناز به ترتيب هگزوز دي فس فات تريوز فسفات فس فو گليسيرين اسيد و پيروويك اس يد به وجود م يآورد. تا اين مرحله واكنشهاي ناش ي از تنفس هوازي و غيرهوازي يكي است از اين مرحله به بعد چنانچه اكسيژن به اندازه كافي در دس ترس گياه باش د تنفس هوازي وگاز كربنيك وآب به وجود ميآيد و در صورتيكه اكس يژن كافي در اختيار نباشد تنفس غيرهوازي بوده و الكل اتيليك توليد ميشود. براي اين منظور اگر در توده چغندر غلظت اكسيژن به كمتر از 5 تا 7 درصد برسد آن وقت تنفس غيرهوازي بوده وضايعات قندي حدود 10 برابر بيشتر از تنفس هوازي ميشود ودر اثر الكل توليد شده چغندر بعد از چند روز ميميرد واين در صورتي حادث ميش ود كه چغندرهاي س يلو شده گل و خاك داش ته باش ند يا چغندرهاي ريز و درشت با هم مخلوط شده سيلو شده باشند و نهايتا هوا به اندازه كافي در اختيار چغندر قرار نگي رد. با باال رفتن دماي محيط و دماي توده چغندر ش دت تنفس در چغندرقند تش ديد شده و بر اساس اندازهگيريهاي انجام شده به ازاي هر 10 درجه س انتيگراد افزايش دما تنفس 100 تا 200 درصد ش ديدتر ميشود. ش دت تنفس نهتنها تابع دما است بلكه نوسانات دماي محيط بهويژه اگر اين نوسانات در حوالي صفر درجه سانتيگراد باشد بر روند تنفس تأثير ميگذارد بدين صورت كه اگر دماي چغندر از 5 درجه به يك درجه برسد و 2 روز ثابت بماند در اين مدت شدت تنف س 50 درصد كاهش مييابد وآنگاه چنانچه دما را به يك درجه زير صفر برس انيم و اين دما براي مدت 6 روز حفظ شود تنفس كند ش ده و به ميزان ثابتي ميرس د. حال با باال ب ردن دما به 5 درجه س انتيگراد روند تنفس ش دت يافته و 60 درصد بيش از ميزان اوليه آن در 5 درجه ميرس د. همچنين Senge & Schmit در س ال 1974 اثرات دما را بر روي چغندرهاي س يلو ش ده اينچنين گزارش كردند كه: دماه اي زي ر 1- درجه س انتيگراد: ي خ زدن چغندر و در صورت گرم شدن هواخطر باز شدن يخ چغندر دماهاي بين 1- و 5+ درجه سانتيگراد: بهترين و مطلوبترين دما براي چغندر دماهاي بي ن 5+ تا 8+ درجه س انتيگراد: افزايش ضايعات ساكارز در اثر تشديد تنفس مجدد دماهاي بين 8+ تا 12+ درجه س انتيگراد: افزايش بيش تر ضايعات س اكارز در اثر تشديد تنفس به اندازه سه برابر دماي 5+ درجه سانتيگراد و فعاليت ميكرو ارگانيسم ها - دماهاي بين 12+ تا 20+ درجه س انتيگراد: افزايش بيش از حد ضايعات س اكارزي و باال رفتن س ريع دما در توده چغندرو فعاليت زياد ميكروارگانيسمها - دماهاي بيش از 20+ درجه سانتيگراد: خطر از بين رفتن )خراب شدن( چغندر در مدت بسيار كوتاه Mosel در س ال 1963 گ زارش كرد كه وزن س اكارز ph درجه تميزي شربت چغندرهاي سيلو شده كاهش و قند انورت )گلوكز و فروكتوز( رافينوز سديم پتاسيم و ازت مضره اين چغندرها افزايش مييابد. vaynapapp با در نظر گرفتن اينكه 75 درصد س اكارز تلف ش ده در چغندر ناش ي از تنفس و اين خود معل ول دو عامل عمده دما وس طح مخصوص اس ت اقدام به ارايه فرمول محاسبه ساكارز از دس ت رفته در اثر س يلو نمودن كرد كه در آن براس اس س طح مخص وص چغندره ا و دماي محيط تلفات س اكارز بصورت روزانه به دس ت ميآيد و براساس آن اگر ضايعات س اكارز روزانه 150 تا 250 گرم به ازاي هر تن چغندر باش د اين ضايعات كم و ناش ي از ش رايط خوب بودن سيلوي چغندر و اگر ضايعات به حدود 400 گرم به ازاي هر تن چغندر برسد بيانگر شرايط سيلو كردن خوب و كيفيت نامناس ب چغندر يا برعكس كيفيت چغندر خوب ولي ش رايط سيلو كردن مناسب نبوده است و چنانچه اين ضايعات روزانه بيش از 400 گرم ش ود يا بايستي تجهيزات س يلو بهتر شود يا آنكه شرايط سيلو كردن تغيير داده شود. نتيجهگيري: 1- نتايج تجزيه واريانس دادهها نش ان داد كه بين دماهاي مختلف از لحاظ اثر بر كاهش درصد قند چغندر س يلو ش ده اختالف آماري معني داري در سطح 1 درصد وجود داشت كه بيشترين كاهش درصد قند مربوط به چغندرهاي يخ زده سيلو 11 فروردین- اردیبهشت- خرداد- تیر 1394

12 انورتازوتجزيه آنزيم ش دن فعال دليل به اين كه اس ت ش ده ميباشد. ساكارز دماهاي بي ن كه داد نش ان دادهها واريانس تجزي ه نتاي ج 2- داري معني آماري اختالف غليظ ش ربت بررنگ اثر لحاظ از مختلف ش ربت رنگ مقدار بيش ترين كه داش ت وجود درصد 1 س طح در باالي دماي در رنگ مقدار وكمترين درجه صفر زير دماي در غلي ظ افزايش كه است. ش ده س يلو چغندرهاي براي س انتيگراد درجه 4 توليد به مربوط شده سيلو چغندرهاي زدگي يخ درشرايط رنگ مقدار بودن باال نتيجه در ش ربت تغليظ فرايند در مالنوئيدين رنگ باالي و )schneider 1968( اس ت. زده يخ چغندر در ان ورت مقدار )Ajdari et al 2011( بين كه داد نش ان دادهها 1( )جدول واريانس تجزي ه نتاي ج 3- آماري اختالف غليظ شربت س ختي اثربر لحاظ از مختلف دماهاي شربت سختي افزايش داش ت. وجود درصد 5 س طح در معنيداري در و س يلو در چغندر نگهداري اثر بر انورت افزايش به مربوط غليظ تبديل الكتيك اسيد به فرآيند طول در چون و بوده يخزدگي شرايط ميآيد وجود به كلسيم الكتات ش ربت در محلول كلسيم با و ش ده مشكالت بر عالوه كه ميشود زياد ش ربت سختي ترتيب اين به و مقداري كاربرد بدليل اواپراسيون بدنههاي در آن از مقداري رس وب شربت در كلسيم الكتات بودن محلول و اواپراسيون در رس وب ضد فعاليت اينكه به توجه با و ميشود. سختي ميزان افزايش باعث غليظ بوده چغندر ضروري آنزيمهاي جزو كه چغندر در انورتازموجود آنزيم اين و داش ته را فعاليت كمترين س انتيگراد درجه 0-4 دم اي در و در مجددا و گرديده برابر 2/5 تقريبا س انتيگراد درجه 20 در فعاليت در انورت اين كه باالرفته بس يار انورت مقدار يخزده چغندر ش رايط كلسيم با نهايتا و شده الكتيك اس يد به تبديل و تجزيه فرآيند طي افزايش باعث كه مينمايد كلس يم الكتات توليد ش ربت در محلول 1383(, االسالمي )شيخ ميشود. غليظ شربت سختي پيشنهادات: حداقل به چغندر سيلوهاي در را ضايعات بتوان اينكه براي ميشود: توصيه زير نكات رعايت رسانيد به باشد هموار و صاف شده انباشته چغندر توده س طح 1- مخصوص سطح و درشتتر چغندرهاي در كمتر ضايعات دليل سطح با و ريز چغندرهاي مصرف و جداس ازي بايس تي كمتر گيرد. قرار نظر مد بيشتر مخصوص 8+ )حداكثر شود. داش ته نگه پايين چغندر توده دماي 2- سانتيگراد( درجه نمودن ذخي ره از و ش وند س يلو س الم چغندره اي 3- شود. جلوگيري شكسته و زخمي پژمرده چغندرهاي جهت سبزينه و برگ فاقد و شده س رزده چغندرهاي از 4- در تنفس از ناشي ضايعات زيرا شود استفاده ذخيرهسازي امر ندارد. وجود زدن جوانه امكان و بوده حداقل چغندرها اين در چغندرها لهشدگي و مكانيكي صدمات نمودن وارد از 5- چغندرهاي تنفس شدت زيرا شود. جلوگيري سيلوسازي زمان آلودگيها و باكتريها مقابل در و اس ت بيش تر ديده صدمه ميباشند. آسيبپذيرتر شود. جلوگيري يخزده چغندرهاي ذخيرهسازي از 6- سيلوس ازي جهت كه چغندرهايي همراه گل و خ اك 7- چغندرهاي ذخيرهس ازي از و ش ود گرفته ميش وند انتخاب شود. جلوگيري گلآلود هب آلوده و كپكزده و بيمار چغندرهاي ذخيرهس ازي از 8- شود. ممانعت باكتري مطمئن چغندر توده داخل به هوادهي و تهويه عملكرد از 9- مزرعهاي كنار و خاكي سيلوهاي در هوا تهويه جهت و ش ويد جهت توده زير در س وراخدار لولههاي يا فلزي بش كههاي از شود. استفاده هوادهي چغندر توده اطراف محيط هواي مناسب نسبي رطوبت 10- است. مناسب درصد 95 تا 90 شده سيلو نمودن ضدعفوني جهت بومه با آهك ش ير از 11- انعكاس جهت توده سطح به آهك شير پاش يدن و توده داخل شود. استفاده خورشيد نور شود. خودداري متر 4/5 از بيش ارتفاع با چغندرقند نمودن دپو از 12- چغندر ذخيرهس ازي جهت هموار و ص اف زمي ن از 13- بايستي خاكي زمينهاي از استفاده صورت در و شود استفاده شود. كوبيده و صاف نظر مورد زمين 12 بررسي مورد صفات واريانس تجزيه 1: جدول بررسي مورد صفات مربعات ميانگين غليظ شربت سختي غليظ شربت رنگ ديژسيون آزادي درجه تغيير منابع * ** 005 ** 2 تيمار / آزمايشي اشتباه تغييرات ضريب درصد و %1 %5 درسطح معنيدار ترتيب به *و**: شماره وهشتم سی سال

13 13 فروردین- اردیبهشت- خرداد- تیر 1394

14 بهرهبرداری رابطه بين خصوصيات عصاره نيشكر و خاكستر شكر خام ترجمه: آقاي مهندس مازوچي مؤسسه تحقيقات و آموزش توسعه نيشكر و صنايع جانبي ارايه شده در كنگره نيشكر استراليا در سال 2002 چكيده تجزيه و تحليل دادههاي پنج كارخانه واقع در كوئينزلند شمالي مناطق Burdekin و Bundaberg انجام ش د تا به طور كمي روابط بين خواص شربت اوليه و درصد خاكستر در شكر مشخص شود. هدف از اين تجزيه و تحليل ارايه معيارهايي براي ارزيابي كيفيت عرضه نيشكر به منظور پاس خ دادن محققان اصالح نبات زارعين و توليدكنندگان شكر به مش كل خاكستر باال در شكر ميباشد. با استفاده از تجزيه و تحليل رگرس يون خطي معادالتي براي درصد خاكستر و خاكستر/ ناخالصي به دس ت آمد. نتايج نش ان ميدهد كه هر دو پارامتر خاكستر و نسبت خاكس تر به ناخالصي در شكر با افزايش هدايت / ناخالصي و با كاهش ناخالصي به پل ش ربت (FEJ) first expressed Juice افزايش مييابند. درصد ناخالصي در ش ربت اوليه با مقدار خاكس تر در شكر به ش دت وابسته اس ت. در حالي كه خاكستر در شكر با افزايش ناخالصي موجود در شكر افزايش مييابد. نسبت خاكستر/ ناخالصي كاهش مييابد. اين كاهش ممكن است به دليل تفكيك )Partitioning( ناخالصي در فرآيند باش د. اگرچه متغيرهاي اعمال ش ده ب ر كارخانههاي توليد مختلف يكس ان است رابطه خاص به دس ت آمده براي يك كارخانه قابليت تعميم به كارخانههاي ديگر را ندارد. روابط معنيدار آماري براي همه مجموعه دادهها به دست نيامد و شايد در حالي اين روابط به دست آمدهاند كه اندازهگيريها دربازه زمان محدودي بوده است. اعتبارسنجي بيش تر اين روابط الزم اس ت براي پاسخ به اين سؤال كه آيا اين روابط ميتوانند براي پيشبیني خاكس تر در ش كر و ارزيابي كيفيت نيشكر مورد استفاده قرار گيرند مقدمه خاكستر باال در شربت و در نتيجه شكر خام در كارخانه به يك نگراني عمده در بس ياري از مناطق كوئينزلند تبديل شده است. سطح خاكستر باال اتالف قند در مالس را در فرآيند توليد ش كر خام به دنبال دارد. در كارخانههاي تصفيه هم به زيانهاي مشابهي منجر ميشود. به منظور كاهش تأثير اين هزينه منفي براي شركتها حداكثر مقدار مجاز خاكستر در مش خصات شكر خام لحاظ شده است. عدم رعايت اين مقدار باعث كاهش درآم د كارخانه از طريق پرداخت جريمه يا عدم دريافت پاداش اضافي براي توليد شكر با كيفيت باال ميشود. بسياري از مطالعات صورت گرفته در مورد خاكس تر به بررسي اثر متغيرهاي كشاورزي بر خاكستر ش ربت اوليه ميپردازند. عواملي مانند واريته نيشكر نوع خاك كيفيت آب كود و مواد زائد matter( )extraneous همه به عنوان عوامل مؤثر تشخيص داده شدهاند. )هوگارت و كينگستون 1983 كينگستون 1982 كينگس تون و كربي 1979(. با اين حال فعاليت زيادي در مورد بررسي ارتباط بين خاكستر در شربت اوليه و خاكستر در شكر خام انجام نش ده است. بنابراين نياز به بيان كم ي ارتباط خاكستر نيشكر و شربت آن نسبت به شكر خام ميباشد. هدف اين كم يسازي استفاده محققان اصالح نبات زارعين و توليدكنندگان ش كر جهت حل كردن مش كل خاكستر و تعيين حداكثر خاكستر قابل قبول در شربت نيشكر خواهد بود. تئوري ناخالصيهاي موجود در شكر شامل هر دو جزء آلي و معدني )خاكستر( هس تند. براي درصد كل ناخالصي ثابت ميزان نس بي اين دو بخش تعيينكننده درصد خاكستر ميباشند. بنابراين انتظار ميرود كه نسبت خاكستر/ ناخالصيهاي موجود در شكر با نسبت خاكستر/ ناخالصيهاي موجود در ش ربت مرتبط باش د. غلظت خاكس تر در شربت به تنهايي شاخص مناسبي براي تعيين خاكستر در شكر نيست. خاكس تر در ش ربت و شكر بهتر است كه توس ط خاكستر سولفاته اندازهگيري شود ولي استفاده از روش هدايتسنجي به عنوان يك روش ثانويه معمولتر ميباش د. لذا از روي هدايتس نجي براي اين تحقيق استفاده شده است كه براي تعيين پارامترهاي هر محموله روشي سريع و ابزاري قوي و به طور كلي قابل اعتماد است. محققان زيادي روابط بين خاكستر هدايتسنجي و خاكستر سولفاته را در شربت مطالعه كردهاند. )هوگارت و كينگستون 1983 كينگستون 1982 كينگستون و كربي 1979( آنها ضرايب رگرسيون بين 0/72 و 0/95 و انحراف استاندارد 0/16-0/09 را گزارش كردهاند. اين محدوده خطاي اس تاندارد با 20 درصد مقدار متوسط خاكستر سولفاته مطابقت دارد. اگر خاكستر سولفاته به عنوان معيار فرض شود. اين سطح از دقت و صحت كافي براي پيشبيني خاكس تر در شكر برخوردار نخواهد بود. با اين حال به دليل 150 تا 200 محموله از نيشكر مورد نياز براي توليد 14 سال سی وهشتم شماره

15 حد به بايد محموله هر آناليز براي متوسط خطاي نمونه شكر تن 2000 يابد. كاهش قبولي قابل براي شربت هدايتسنجي روش از اس تفاده براي زيادي مالحظات شكر در موجود خاكستر با آن ارتباط و محلول خاكستر غلظت اندازهگيري تعيين براي اوليه شربت در موجود ناخالصيهاي كل از اس تفاده و خام شود. گرفته نظر در بايد شربت در ناخالصي به خاكستر نسبت غلظت ميباشد. آنها تحرك و يونها كل غلظت به وابس ته هدايت تحت را خاكستر غلظت اندازهگيري موجود يونهاي از بسياري نس بي يا ويس كوزيته افزايش با محلول هدايت داد. خواهن د قرار خود تأثي ر محموله دو خاكستر واقعي مقايسه براي مييابد. كاهش محلول بريكس يك طي در اوليه شربت متوسط خاكستر محاسبه يا و نيشكر مشخص اندازهگيري هدايت كه بود خواهد نياز مورد روش ي زمان از خاص دوره كند. تصحيح و تنظيم استاندارد بريكس مبناي بر را شده به توجه با كارخانه فرآيند مس ير در خاكس تر در موجود مواد درصد تغيير طباخي و تغليظ پااليش عمليات آهكزني مانند مختلف عمليات ميشوند. حذف نيز آلي ناخالصيهاي شربت پااليش عمليات در ميكند. و باشند متناسب آلي ناخالصيهاي و خاكستر تغييرات كه است بعيد بسيار كل ناخالصي به خاكستر نسبت كه داشت انتظار ميتوان جهت همين به دليل به همچنين باشد. متفاوت اوليه ش ربت در آن مقدار با طباخي در نميرود انتظار فصل يك ط ول در آلي ناخالصيهاي درصد تغيي رات باشد. ثابت شده حذف مواد نسبت )Partitioning( تفكيك ضرايب مختلف ناخالصيهاي تبلور در آن عالوه به تغييرات اين هستند. دارا كريس تال و مالس بين مختلفي خاكستر/ نسبت بر C ش كر و مالس بازگش ت از ناش ي كه تغييراتي شربت خواص با تنها را آن ميتوان سختي به ميباشد شكر در ناخالصي دانست. مرتبط اوليه اندازهگيري روشهاي و دادهها كارخانه از 2000 س ال فص ل براي خ ام ش كر و ش ربت دادههاي سپس و اخذ Fairymead و Pioneer, Invicta, CSR, Tully شدند. تهيه سالهاي دادههاي Mulgrave كارخانه از آناليز شكر و )FEJ( اوليه ش ربت بين رابطه آوردن دس ت به براي و ميشود انجام نيشكر بهاي پرداخت براي كه بريكس ي و Pol روزانه براي Amdel آزمايشگاه توسط شده انجام شكر آناليزهاي همچنين اندازهگيري براي گرفت قرار استفاده مورد شكر )Bulk( توده نمونههاي كدام هر شد. انتخاب هدايت روش شربت نمونههاي در موجود خاكستر رد داش تند. هدايت اندازهگيري براي مختلفي روشهاي كارخانهه ا از تانك در )inductive probe( القايي الكترود يك Tully كارخانه قبل سرعت به دادهها قرائت تا است شده مستقر آزمايشگاه شربت نمونه هدايت CSR كارخانه در پذيرد. انجام نمونهگير ظرف به تانك از تخليه از الكترودهاي با هدايتسنج يك از اس تفاده توسط و دس تي صورت به كي Fairymead كارخانه در ميش ود. اندازهگيري مستقيم تماس دادههاي است. ش ده نصب ش ربت )inline( خط در القايي سيس تم است. شده خالصه ذيل در شده جمعآوري Millكارخانه شربت آناليز هدايت شكر آناليز Mulgrave هفتگي معدل - هفتگي معدل Tully محموله هر براي محموله هر براي (by Consignment) نمونهگيري Invicta محموله هر براي محموله هر براي هفتگي معدل Pioneer محموله هر براي محموله هر براي هفتگي معدل Fairgmead محموله هر براي محموله هر براي نمونهگيري گرفته نظر در پايه عنوان به 20 بريكس ابتدا در بريكس تصحيح براي نياز ميباشد. شربت بريكس دادههاي وسط در تقريبا عدد اين كه آنجا از شد. سطوح براي مشخص يوني قدرت با محلول هدايت نسبي تغييرات تا بود محلولهاي از رابطه اين به رس يدن براي ش ود. معين بريكس مختلف هدايت دادههاي و شد تهيه پتاسيم كلرور و تجاري تصفيه ش كر مختلف شدند. رسم 1 شكل در دادهها بعدي محاسبات در استفاده براي براي بتواند بريكس و هدايت بي ن روابط اين كه ميش ود فرض شربت هدايت آن از استفاده با تا گيرد قرار استفاده مورد نيشكر شربت تمامي از استفاده با كرد. تصحيح نظر مورد بريكس با را )FEJ( اوليه معادله پتاسيم كلرور مختلف غلظتهاي براي آمده دست به دادههاي محلول بريكس از تابعي و 20 بريكس در هدايت براي ذيل رگرسيون آمد. دست به شده اندازهگيري هدايت و نظر به الزم پذيرفت انجام شكر آناليز هر براي رگرسيون كه هنگامي اين يابد. تطابق پاياني توده نمونههاي با ورودي نيشكر عرضه كه رسيد فرض با و شكر نمونه هر براي )Closing( شدن بسته زمان پايه بر امر پاياني مبادي به شكر همان رسيدن تا كردن خردن از تأخير س اعت تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

16 كارخانه انجام پذيرفت. اين يك رويكرد سادهانگارانه است و ميتواند اعتبار آن با نوسانات شكر در جريان و عدم حركت شكر به صورت جريان قالبي )Plug( به خطر بيفتد. با اين كه خيلي ايدهآل نيس ت اين نوع تقس يم ش ايد بهتريني است كه ميتوان به آن دس ت يافت. هيچ زمان جبراني )Offset( براي آناليز معدل هفتگي به كار گرفته نشد. هر خاصيت شربت بر اساس معدل وزني براي هر دوره محاسبه شدند. به جز كارخانه CSR به دليل مشخص نبودن وزن هر محموله. آناليز رگرسيون خطي چندگانه براي به دست آوردن روابط بين خواص شكر و شربت صورت گرفت. اس ت. با وجود نبود دادههاي هدايت ب راي كارخانه Mulgrave با اين حال نتايج خوبي با اس تفاده از دادههاي 9 س اله به دس ت آمدند. در ش كل 2 نس بت خاكستر به ناخالصي ش كر در كارخانه Mulgrave در مقابل ناخالصي 1/FEJ رس م شده است. با اين كه دادههاي س االنه با هم تفاوت زي ادي دارند يك رابطه كلي و مس تقل از تأثير فصل برداشت بين خاكستر به ناخالصي در شربت اوليه وجود دارد. نتايج معادالت به دس ت آمده براي درصد خاكستر و نسبت خاكستر به ناخالصي در هر كدام از مناطق به طور جداگانه بررسي شد. در كارخانجات Pioneer و brand1 در Fairymead هيچ گونه رابطه رضايت بخشي مشاهده نشد. معادالت و ضرايب به دس ت آمده درصد خاكس تر شكر در ذيل آمده اس ت. معادالتي كه p كمتر از 0/05 داش تهاند از نظر آماري معنادار تشخيص داده ميشوند. در شكل 2 بر اساس معادله 5 مقادير پيشبيني شده و واقعي در طول فصل با هم مقايسه شدهاند. بحث و نتيجهگيري معادالت داراي ش كل يكس اني هس تند ولي براي ه ر كارخانه ضرايب متفاوتي به دس ت آمده اس ت به جز دو واحد Mulgrave و Invicta كه ضرايبش ان تفاوت چنداني با هم ندارند. نتايج نشان ميدهد كه هر دو پارامتر خاكستر و نسبت خاكستر/ ناخالصي در قند با افزايش هدايت/ ناخالصي و با كاهش ناخالصي/پل شربت اوليه افزايش مييابد. با در نظر گرفتن خطاي استاندارد 0/015 براي آناليز خاكستر سولفاته در شكر مقدار خطاي استاندارد به دست آمده بسيار كم است. ب ا اين حال معادالت فوق بايد براي دادههايي به جز دادههاي فصل سال 2000 اعتبارسنجي شوند. در م ورد خواص ش ربت درصد ناخالصي در ش ربت اوليه رابطه قويتري دارد. در آناليز دادههاي رگريس يون مقدار معكوس درصد ناخالصي در ش ربت اوليه كمي بيشتر از بقيه از نظر آماري معنيدار سال سی وهشتم شماره

17 17 اگرچ ه از نظر آماري معنيدار اس ت ولي رابط ه هدايت به قوت درصد ناخالصي در ش ربت اوليه نميباش د. با توجه به پرسش ي كه مطرح ش د ميتوان هدايت را به عنوان يك ش اخص مناس ب و از نظر آماري قوي برش مرد. در كل نتايج گوياي اين مطلب است كه استفاده توأم از هدايت و pol يا بريكس در رگرسيون نتيجه بهتري از هدايت تصحيح ش ده با بريكس 20 دربرخواهد داشت. استفاده از Pol نتيجه كمي بهتري را به دنبال دارد. به نظر ميرس د كه سطح Pol و يا بريكس عالوه بر تصحيح قرائت بر روي خاكس تر ش كر تأثير داشته باشد. انتظار ميرود كه خاكس تر ش كر ب ا مق دار كل ناخالصي ارتباط داش ته باش د. با اين حال در رابطههاي 2 3 و Pol 8 ش كر رابطه بهت ري را نش ان ميدهد. ي ك توجيه ب راي اين نتيج ه خطاي اندازهگيري رطوبت اس ت كه ممكن است در محاسبه ناخالصي خطا ايجاد كرده باشد. تالش زيادي در جهت رسيدن به معادلهاي كه بتواند در كارخانههاي مناطق ديگر نيز كاربرد داشته باشد انجام شد. هنگامي كه دادهها با هم مورد بررس ي قرار گرفت نتايج به قدر كافي رضايتبخش نبودند. به نظر ميرس د تفاوتهاي ذاتي شربت و فرآيند هر كارخانه بر روي متغيرها تأثير داشته باشد. اگر بتوان محمولههاي نيش كر را به طور كمي با هم مقايسه كرد. بهتر آن است كه از نسبت هدايت به كل ناخالصي شربت به خاكستر به كل ناخالصي در ش كر استفاده كرد تا رابطه قويتري برقرار شود. با اين حال رابطه كلي براي آن يافت نشد. كارشناس ان فرآيند كارخانهها بر اين باورند كه اس تفاده از نسبت خاكس تر به ناخالصي اثر مقدار كل ناخالصي را حذف ميكند. با اين حال نسبت خاكس تر به ناخالصي در شكر به درصد كل ناخالصيها بستگي دارد. براي كارخانههاي Tully, Mulgrave و Invicta اين نسبت با افزايش مقدار ناخالصي كل كاهش مييابد. اين كاهش ميتواند به دليل تفكيك ناخالصي اتفاق افتاده باش د. مطالعه صورت گرفته توسط )1986( Ness نشاندهنده آن است كه نسبت خاكستر به ناخالصيها در شكر بيشتر از مالس ميباشد. اين مطب با ضريب منفي در معادالت 9 تا 12 سازگاري دارد. با مقايس ه معادالت مختلف براي خاكستر و خاكستر به ناخالصي تفاوت معنيداري بين آنها وجود ندارد تا يك مدل به مدلهاي ديگر ترجيح داده شود. دادههاي كارخانههاي Fairymead و Pioneer تنها يك بازه محدود زماني را در ميانه فصل ش امل ميش ود كه كيفيت ش ربت تغيي رات كمتري دارد. بازه تغييرات خواص ش ربت در كارخانههايي كه رابطه معنيدارتري داش تند كمتر بود. به نظر ميرسد بازه زماني مناس ب و كافي براي معنيدار شدن متغيرها بايد وجود داشته باشد. براي ش كر كارخانه IHP در Fairymead ب ازه زماني كم بود. اگرچ ه ضريب رگرس يون مناس ب )0/83( به نظر ميرس د ولي بيشتر اين تغييرات خاكس تر شكر را ميتوان با تغييرات در پل شكر توضيح داد. نتايج به دس ت آمده در م ورد Faigymead از آنجا كه ضريب ناخالصي ش ربت در آن منفي ميباشد )معادله 8( با ديگران متفاوت اس ت. ب راي Brand1 در Fairymead ضري ب ناخالصي در شربت منفي است ولي از نظر آماري معنيدار نيست. توضيح خاصي در مورد اين نتايج يافت نشد. نتيجهگيري معادالتي با شكل يكس ان جهت يافتن روابط بين خواص شربت و خاكس تر شكر به دست آمدند. بهترين تفس ير نتايج اين است كه خاكس تر ش كر به ازاي افزايش نس بت هدايت به ناخالصي شربت )FEJ( و كاهش نسبت ناخالصي شربت )FEJ( به Pol آن افزايش مييابد. در حالي كه خاكستر شكر با افزايش درصد ناخالصي در شكر طبق انتظار افزايش مييابد نس بت خاكستر به ناخالصي در شكر با افزايش ناخالصي در آن كاهش مييابد. اين م ورد آخر ميتواند ب ه دليل تفكيك ناخالصيه ا در فرآيند كارخانه صورت گيرد. با اين كه روند دادهها تقريبا يكسان است ولي معادالت بدس ت آمده محلي بوده و هيچ م دل تعميم يافته كلي به دست نيامد. فروردین- اردیبهشت- خرداد- تیر 1394

18 بهرهبرداری ناخالصيها و ساكاروز محل تعيين قند چغندر ريشههاي در فر نويدي حبيب و فرماني آقا بيوك تبريز دانشگاه اهر طبيعي منابع و كشاورزي دانشكده غذايي صنايع و علوم گروه علمي هيأت مياندوآب قند كارخانه آزمايشگاه رييس خاصه احياكنند ه قنده اي و آمينه اس يدهاي پتاس يم س ديم جهت كه هستند چغندرقند ريشههاي در عمده ناخالصيهاي حاصل دادههاي ميكنند. ايجاد تداخل ساكاروز استخراج فرآيند محدود ناخالصيها اين ويژه محل كه است داده نشان بررسيها از چغندر ريشه ويژه بافتهاي تعيين مطالعه اين هدف ميباشند. و زراعي ارقام برگ ح ذف اثرات كردن آناليز وس يله به قند در ناخالصيها انواع و ساكاروز محتويات روي بر پتاس يم كود هك مسنتر برگهاي هفتگي حذف ميباشد. شده تعيين محل اسيد و ساكاروز محتويات بودند يافته گس ترش كامل طور به مييافت افزايش سديم سطح و داده كاهش را ريش هها آمينه مييافت. كاهش تازه برگهاي حذف با پتاس يم محتويات اما باالترين ريش ه اپيدرمال س طح به نزديك آوندي حلقهه اي داشت. را ناخالصيها تمام سطح پايينترين و س اكاروز غلظت باالترين و س اكاروز مقدار پايينترين ريش ه تاج مركزي بافت نظر از ريشه تاج آوندي بافت داشت. را آمينه اس يدهاي مقدار كودهاي و زراعي ارقام بود. ريش ه آوندي بافت مشابه كيفيت تحت را وي ژه بافت پتاس يم و س ديم محتويات پتاس يمي پارامتر چندين وسيله به ناخالصيها س طوح و داده قرار تأثير بافتهايي در عمدتا ناخالصيه ا ميگرفتند. قرار تأثي ر تحت كردن انتخاب با بود. پايين س اكاروز مقدار كه ميش دند واقع و ريشه در شده داده افزايش آوندي بافت مقدار با ژنوتيپهاي كاهش را ناخالصي سطوح ريش ه تاج در كمتر مركزي بافت با داد. افزايش را ساكاروز و بافتهاي آمينه اس يدهاي ساكاروز اس تخراج كليدواژه: آوندي حلقههاي چغندرقند مقدمه 1- ويژگي چندين در 2( و 1 )ش كل قن د چغن در ريش ههاي حلقههاي تع داد مثال براي دارند ف رق همديگر با ظاه ري و اوليه( آبك ش و چوبي )آوند مرك زي هس ته عرض آوندي شعاع بر تقسيم كل آوندي حلقههاي تعداد )نسبت حلقه تراكم همبند بافت قسمت پايينترين در تاج بافت همچنين چغندر(. در است. پارانشيم و آوندي بافتهاي شامل كه شده واقع برگ ريشه تاج و ريشه شامل ريش ه اصطالح از منظور بررس ي اين از را متفاوت پارامتر چندين )1958( استوت و فورت ميباشد. دادند گزارش چغندرقند ريشههاي گوناگون قسمتهاي ميان ويژه بافتهاي نتوانست آنها اس تفاده مورد تكنيك حال هر به تفاوتهايي )1975( همكاران و ترانيش ي كند. جداس ازي را بافت از آمده دس ت به عمدتا نمونههاي س اكاروز محتواي در وجر ارسچ كردند. مشاهده پارانشيم بافت با مقايس ه در آوندي دروني مورفولوژي ت ا كرد تالش خود يافتهه اي ب ا )1940( اين دادن ارتباط در ام ا دهد ربط س اكاروز مقدار به را ريش ه بود. ناموفق ساكاروز محتوي به فرد به منحصر ويژگي قند چغندر کامل گیاه شکل 1 : قند چغندر تاج و ریشه شکل 2 : به كه جداگانه چغندرقند ريش ه عدد 50 ساكاروز محتوي شده برداش ت تجاري مزرعه يك در رديف يك از متوالي طور اولدفيلد و كراس رس بودند. متغير درصد 4/4-17/2 از بودند عمده ناخالصيهاي ک ه دادند نش ان همكاران و اس ميت و سديم چغندرقند ريشههاي از ساكاروز استخراج بر تأثيرگذار بر آنها آناليز حال هر به بودند. نيتروژندار تركيبات و پتاس يم تعيين ريشه چندين از آمده دست به خميري نمونههاي روي رد ناخالصيها اي ن محل كه دادند نش ان دادهها ميش دند شماره وهشتم سی سال 18

19 تاج بافت هستند. محدود چغندرقند ريشههاي ويژه بافتهاي نسبت باالتري ناخالصيهاي و پايينتر س اكاروز عموما ريشه كه است داده نش ان اخير دادههاي دارد. ريش ه خود بافت به به تاج و ريشه بافت بين ناخالصي و ساكاروز سطوح در تفاوت ميگيرد قرار تأثير تحت زراعي ارقام و نيتروژني كود وس يله.)14 و 13 7( و ريشه( تاج و )ريشه ريشه ويژه بافتهاي آناليز مطالعه اين اهداف گوناگون ناخالصيهاي و ساكاروز محتويات گرفتن قرار محل تعيين ميباشد. بودند زراعي ارقام و پتاسيم كود برگ حذف تأثير تحت كه روشها و مواد 2-1 آزمايش سنگين رسي خاك روي بر شمالي داكوتاي فارگو در چغندرقندها Bush زراعي رقم نام به تجاري هيبريد از استفاده با 1987 سال در طول به رديف 4 در آزمايشه ا بود. ش ده داده پ رورش Mono ش ده طراحي تصادفي كامال بلوك طرح يك در تكرار 6 ب ا 9/1m آگوس ت ماه اول از چغندرقندها روي از برگ 3 حذف تيمارهاي بود. حذف برگي هيچ 1- كه: ترتيب اين به 3(. )ش كل ميشدند ش روع -3 و ميش دند حذف بار 2 هفته هر ت ازه برگهاي 2- نميش د حذف هفتگي طور به يافته گسترش كامل طور به مس ن برگهاي طرح هر مركزي رديف 2 از تصادفي طور به ريشه عدد 4 ميشدند. عدد 2 و شده آناليز برداشت موقع در ريشه عدد 2 ميشدند. برداشت برداشت موقع تكرار 2 ميش دند. نگهداري روز 120 مدت به ديگر بين از آناليز طي در نمونهها نگهداري زمان در تكرار يك و نمونهها تكرار 5 و برداشت موقع در تكرار 4 ش امل نتايج بنابراين ميرفتند. بودند. نگهداري دوره روز 120 از بعد موردنظر بافتهای برداشت برای قند چغندر ریشه افقی برش از نمونهای شکل 4 : )قطر ضدزنگ اس تيل جنس از س نبه يك با بافت از نمونههاي برداشت ريشه از شده بريده تكه در ويژه محلهاي از )3mm داخلي بيرون( به مركز )از نمونه برداشت 6 گانه محلهاي 5(. )شكل ميشد حلقههاي نخستين 2- مركزي هسته 1- شامل: ريشه بافت تكه در حلقههاي نخس تين 3- مرك زي هس ته به نزديكترين آون دي بافت 4- مركزي هس ته به نزديكترين داخل ي آوندي پارانش يم دوگانه محلهاي بيروني( )حلقههاي اپيدرمال بافت نزديك آوندي و تاج آوندي بافت 1- شامل: ريشه تاج بافت تكه در نمونه برداشت تكههاي از نمونهبرداري روش همان ريش ه. تاج مركز از بافتي 2- ميشد. استفاده هم شده نگهداري نمونههاي براي شده بريده بافتها از نمونهبرداری وسیله شکل 5 : 19 قند چغندر روی برگهای انواع شکل 3 : افقي بافت تكه يك 4( )شكل شده نگهداري و تازه ريش ه هر از پايينترين از پايين 1/5cm ناحي ه از و تاج مياني قس مت نزديك ضخامت 8-10mm تكه هر ميش د. جدا برگ همبند بافت محل فلورسنت المپ باالي در واقع تميز شيش ه سطح روي بر و داش ت استفاده مورد ويژه بافت انواع برداشت و تشخيص در تس هيل براي ميگرفت. قرار حمام داخل در نمونه ش ده وزن بافت هر محتويات اس تخراج براي قرار ف رآوري تحت 15min م دت به مقط ر آب داراي ج وش آب اسيدهاي )10( احياكننده قندهاي براي اس تخراجي عصاره ميگرفت. ساكاروز محتوي ميش دند. آناليز )5( كل كربوهيدراتهاي و )8( آمينه احياكننده قنده اي براي كل كربوهيدراتهاي تحصحي ح وس يله به تعيين اتمي جذب اس پكترومتري با پتاسيم و سديم ميش د. محاسبه ميشدند. بيان نمونهها تازه وزن اساس بر دادهها نهايت در كه ميشدند 2 آزمايش خاك روي ب ر آزمايش چغندرقن د ريش ههاي آزماي ش از پ س زراعي رقم 4 ميش د. انجام پتاس يم در كمب ود با و ش ني بافت ب ا در (ACH-14, GWD2, Beta 1934, and ACH-17) هکتار( در 220 کیلوگ رم 44 )0 پتاس يمي دادن ك ود س طح تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

20 بر مقاديري در پتاس يمي و نيتروژني كودهاي ميش دند. داده پرورش آزمايش طرح ميرفت. كار به 60cm عمق تا خاك تست نتايج اس اس س طح و اس پيليت-پالت يك كامل طرحهاي صورت به زراعي ارقام با طرحها ميشد. تكرار بار 4 آزمايش كه بود ساب-پالت عنوان به پتاسيم هر در متوالي طور به چغندرقند عدد 10 بودند. 9/1m طول ردي ف 6 در درهکتار 220 کیلوگرم و 0 با دستي صورت به 5 يا 2 رديفهاي از يك از تصادفي صورت به ريش ه 4 ميشدند. برداش ت پتاس يمي كود تيمار ميشدند. آناليز قبلي شده توصيف روش با و انتخاب شده برداشت ريشه 10 بحث و نتايج 3-1 آزمايش متوس ط ميانگين بافت نمونهبرداري محلهاي همه از كه وقت ي رد تازه و مس نتر برگهاي حذف ك ه اين نتيجه ميش د گرفت ه كاهش معنيدار طور به را س اكاروز درصد ش اهد نمونه با مقايس ه هر با مقايسه در ش اهد تيمار احياكننده قندهاي 1(. )جدول نميداد تيمار اما نداش ت معنيداري اختالف برگه ا حذف تيمار از ي ك داش تند. معنيدار اختالف يكديگر با تازه و مس ن برگهاي حذف رد را آمينه اسید س طوح معنيدار طور به مس نتر برگهاي حذف ميانگين كه وقتي ميداد. كاهش را شده برداشت تازه چغندرقندهاي حذف تيمار با س ديم ميش د نمونهبرداري بافتهاي همه ش امل برگهاي حذف با پتاس يم اما يافته افزايش تازه و مس ن برگهاي نزديك بيروني( )حلقههاي آوندي بافته اي مييافت. كاهش تازه پايينترين و ساكاروز غلظت باالترين چغندرقند ريشه اپيدرمي سطوح 2(. )جدول بود دارا را ناخالصيها غلظت از بعد روز 120 و شده برداشت تازه چغندرقند ريشههاي در كيفي اجزاي روي بر برگ حذف اثر 1- جدول سانتيگراد درجه 5 در نگهداري احتمال س طح در دانكن دامنهاي چن د آزمون مطابق نمونهب رداري زم ان هر در س تون يك داخل در يكس ان حروف ب ا ميانگينه اي ندارند. معنيداري اختالف 0.05=p بعد روز 120 و شده برداشت تازه چغندرقند ريشههاي ويژه بافتهاي داخل در كيفي اجزاي محل تعيين 2- جدول سانتيگراد درجه 5 در نگهداري از شماره وهشتم سی سال 20 احتمال س طح در دانكن دامنهاي چند آزمون مطابق نمونهبرداري زمان هر در س تون يك داخل در يكس ان حروف با ميانگينهاي ندارند. معنيداري اختالف p=0.05

21 21 س لولهاي پارانش يمي بين حلقههاي آوندي نزديك به مركز ريشه واقع شدهاند كه فقط درصد ساكاروز داخل بافتهاي آوندي را شامل ميش وند. غلظتهاي ساكاروز بافت آوندي تاج و بافت آوندي ريش ه ش بيه هم بودند. اما بافت مغزي تاج ريشه پايينترين غلظت س اكاروز را داشت. س لولهاي پارانشيم واقع بين حلقههاي آوندي باالترين غلظت قندهاي احياكننده و سديم را داشت. باالترين غلظت پتاسيم و اسیدآمینه در بافت مغزي تاج ريشه بودند. براي سطوح سديم بين بافتهاي آوندي و حلقههاي بيروني تاج تفاوتهايي آش كار نشدند اما س طوح پتاسيم تاج و بافتهاي آوندي ريش ه مس اوي بودند. كيفيت بافت آوندي تاج بهتر از كيفيت بافت پارانشيمي ريشهها بود. توزيع ساكاروز و ناخالصيها بعد از 120 روز نگهداري عمدتا همانند زمان برداش ت بودند. به هر حال محتوي ساكاروز بافت آوندي تاج حدود 17/8 درصد كاهش داش ت در حالي كه هسته مركزي فقط ح دود 1/4 درصد در طي 120 روز نگهداري كاهش نش ان ميداد. ويس و پيترسون )1989( نشان دادند كه بافت تاج يك نرخ باالتر تنفس نسبت به بافت ريشه داشت كه ميتوانست دليلي بر افت بيشتر ساكاروز در بافت تاج باشد. آزمايش 2 س طوح پتاس يم در ميان محلهاي نمونهبرداري بافت با رقم زراعي و س طح كود پتاس يم فرق ميكرد. س ديم و پتاسيم در بافتهاي پارانش يم و مغز تاج تجمع يافته بودند. س طوح سديم براي بافت آوندي تاج و ريش هها مش ابه بودن د. ارقام زراعي از نظر مقادير س ديم و پتاسيم در ريشهها با همديگر تفاوت داشتند )جدول 3(. تجمع س ديم و پتاس يم در رقم زراعي ACH-14 نسبت به Beta 1934 كمتر بود. رقم زراعي Mono- GW Hy D2 س ديم كمت ري نس بت Beta 1934 داش ت اما س طوح پتاس يم اين 2 رقم زراعي ش بيه هم بودند. رقم زراعي GW Mono-Hy D2 پتاس يم بيش تري نس بت ب ه ACH-14 داش ت اما سطوح س ديم مثل هم بودند. كوددهي پتاسیمي پتاسيم را افزايش و سطوح سديم را در ريشهها كاهش داده بود )جدول 3(. جدول 3- اثر بافت رقم زراعي و كود پتاسيم بر روي سديم پتاسيم و نسبت سديم به پتاسيم در ريشههاي چغندرقند ميانگينهاي با حروف يكس ان در داخل يك ستون در هر زمان نمونهبرداري مطابق آزمون چند دامنهاي دانكن در سطح احتمال 0.05=p اختالف معنيداري ندارند. اثر متقابل رقم زراعي و بافت بر روي س ديم و پتاسيم )شكل 7( و همچنين اثر متقابل بافت و كود بر روي س ديم و پتاس يم معنيدار بودند )ش كل 8(. محتويات س ديم ه ر بافت با كاربرد 220kg/ha پتاس يم كاهش مييافت كه بيش ترين كاهش در بافت مغزي تاج بيان ش ده است. وقتي كه 220kg/ha پتاسيم به خاك اضافه ميش د مغز تاج و بافتهاي پارانش يم بيشترين افزايش در پتاسيم را نشان ميدادند. فورت و اس توت )1958( غلظت س اكاروز پايينتري را در هس ته مركزي ريش ه گزارش دادن د اما نمودار آنها نش ان داد كه هستهاي كه ش امل نخستين باند بافت پارانش يم باشد ميتوانست محتوي ساكاروز هسته را پايينتر نشان دهد. س اكاروز به وس يله چندين عامل مهم از جمله عمليات كشت و ش رايط محيط ي تحت تأثير ق رار ميگيرد. براي مثال س طح نيت روژن تاريخ كاش ت ارقام زراعي عرض ردي ف و تعداد گياه در واح د س طح. به هر ح ال چغندرهايي كه نس بت باالتري از باف ت آوندي در ريش ه دارند ميتوانند غلظت س اكاروز باالتر و ناخالصيهاي كمتري داشته باشند. فروردین- اردیبهشت- خرداد- تیر 1394

22 3-1 آوند 2- ريشه مركزي هسته 1- پتاسيم: و سديم سطوح روي بر بافتها و زراعي ارقام تأثير 7- شكل تاج آوند 8- و تاج مغز 7- بيروني حلقههاي 6-2 پارانشيم 5-1 پارنشيم 4-2 آوند 1 آوند 2- ريشه مركزي هسته 1- پتاسيم: و سديم سطوح روي بر پتاسيمي كود و بافتها تأثير 8- شكل تاج آوند 8- و تاج مغز 7- بيروني حلقههاي 6-2 پارانشيم 5-1 پارانشيم 4-2 آوند شماره وهشتم سی سال 22 نتيجهگيري 4- اب بود. سطح پايينترين در ساكاروز شدهاند واقع ناخالصيها كه بافتهايي در بودند پارامتر چندين تأثير تحت ناخالصيها سطوح كه دادند نشان دادهها داد. افزايش را ساكاروز و كاهش را ناخالصي سطوح بايد تاج در كمتر مغزي بافت با و ريشه در يافته افزايش آوندي بافت مقدار با ژنوتيپهايي كردن انتخاب

23 اقتصادی قندي شركتهاي كارايي محاسبه و عملكرد ارزيابي دادهها پوششي تحليل تكنيك از استفاده با فيروزكوه واحد اسامي آزاد دانشگاه بازرگاني مديريت ارشد كارشناس بازي سيه افسانه فيروزكوه واحد اسامي آزاد دانشگاه استاديار ابري غام امير دكتر 23 چكيده بهرهوري توسعه حال در چه و توسعهيافته چه كشورها دراقتصاد امروزه در اهميت با اطالعات جمله از سود است. ش ده تبديل ملي اولويتي به شده انجام پژوهشهاي و مطالعات ميرود. شمار به اقتصادي تصميمات در را پژوهشي تالشهاي بيشترين و پرحجمترين از يكي س ود درباره زا بايد كه دريافتهاند سازمانها امروزه ميدهد. تشكيل حسابداري تاريخ آن اساس بر بتوانند تا باشند داش ته خودآگاهي واحدهاي كارايي ميزان تمام در اصلي موضوع نمايند. متناسب را خود مصارف و منابع وضعيت مستلزم آن بهبود و است عملكرد ارزيابي سازماني تحليلهاي و تجزيه ارزيابي سيستم داش تن بدون س ازمان رو اين از و اس ت اندازهگيري هماكنون دادهها پوششي تحليل روش اس ت. تصور غيرقابل عملكرد كه غيردولتي و دولتي مؤسسات كارايي ارزيابي براي گستردهاي طور به مورد شدهاند واقع هم به شبيه كارخانههاي يا و واحدها از مجموعهاي در ميگيرد. قرار استفاده و اقتصاددانان اصل ي دغدغههاي از يكي اقتصادي توس عه رش دو برنامهريزي و هدفگذاري منظور به اس ت. كشور هر سياس تگذاران بر تأثيرگذار عوام ل دقيق شناس ايي اقتصادي رش د در بهبود ب راي نقش كه اس ت بوده گونهاي به اخير دهههاي اس ت. اجتنابناپذير آن تشويقي و حمايتي سياس تهاي تعيين شامل سياس تها اين اعمال و تضميني خريدهاي ي ا و تعرفهاي نرخگ ذاري روشهاي اعم ال و و كارايي بر انكاري غيرقاب ل تأثير توليدي محصوالت فروش قيم ت ارزيابي و بررسي لذا است گذاشته جاي به توليدي شركتهاي سودآوري باش د. اهميت حايز ميتواند س ودآوري و بهرهوري بر مبتني عملكرد دادهها پوشش ي تحليل تكنيك از اس تفاده با دارد نظر در پژوهش اين سودآوري و كارايي ارزيابي روند )Data Envelopment Analysis( از استفاده با سپس و بررسي اخير سالهاي طول در را قندي ش ركتهاي كارايي افت يا و بهبود روند دادهها پوششي تحليل اساسي مدلهاي از يكي تا كه نمايد ارايه را پيشنهاداتي نهايت در و مشخص را شركتها از يك هر نگردند. كارايي و سودآوري افت دچار شركتها اين فعاليت ممكن حد اثربخشي دادهها پوششي تحليل كارايي كليدواژه: مقدمه 1- دستيابي امكان و فراهم را تورم كنترل و اقتصادي رشد زمينه بهرهوري شرايط در رو اين از ميسازد. ميسر را زندگي استاندارد باالي س طح به يك از عمال موجود امكانات از كارا اس تفاده و باالتر بهرهوري كنون ي مولفههاي بررسي است. شده تبديل ضرورت يك به و رفته فراتر انتخاب ميدهد نشان توسعه حال در و توسعهيافته كشورهاي در اقتصادي رشد س ازمان در آن افزايش بر مؤثر عوامل و بهرهوري افزايش س هم كه برداشت. گام آن پايدار توسعه جهت در بايستي و داشته ويژهاي اهميت ناكارآمد سازماني باشد ستاندههايش از بيشتر آن دادههاي كه س ازماني و پايداري توان اجتماعي و اقتص ادي بحرانهاي از گذر در كه اس ت هدفي چنين تحقق منظور به داشت. نخواهد را پايدار توسعه با همگامي ارتقاي راهكارهاي به كنند تالش هوشمند طور به بايد ناگزير سازمانها منابع سرمايهگذاري با سازمان هر ديگر عبارت به يابند. دست بهرهوري ميتواند عوامل سير كارگيري به و هوشمندانه مديريت اعمال و انساني و دهد ارتقاء را خود اجتماعي و سازماني بهبود سطح بهرهوري افزايش با برسد. شده تبيين اهداف با مناسب سودآوري به واحدهاي كاراي ي ميزان از باي د كه دريافتهاند س ازمانها ام روزه مصارف و منابع وضعيت آن اساس بر بتوانند تا باشند داشته خودآگاهي نيز سازمان واحدهاي عملكرد بهبود و پيشرفت نمايند متناسب را خود عملكرد ارزيابي ترتيب اين به ميباشد عملكرد ارزيابي همين گروه در پي آن اهميت و ضرورت به آن واحدهاي و سازمان كه است فرآيندي بردهاند. صحيح طور به آن نتايج و گردد اجرا و طراحي خوبي به فرآيند اين اگر سازمان اهداف تحقق جهت در كارآمد ابزاري گيرد قرار اس تفاده مورد ارزيابي فرآيند كرد. خواهد كمك منابع از كارا و مؤثر اس تفاده به و بوده واحدهاي كارايي تعيي ن هدف با كه ميباش د بازخورد نوعي عملكرد مديريت ضعف و قوت نقاط شناخت براي ابزاري لذا و شده اجرا سازمان عظيم نيروي سازمانها عملكرد مستمر بهبود ميباشد. سازمان منابع و توسعه و رشد برنامه پشتيبان نيروها اين كه ميكند ايجاد را همافزايي ميگردد. سازمان تعالي فرصتهاي ايجاد است عملكرد س ازماني تحليلهاي و تجزيه تمام در اصلي موضوع داشتن بدون سازمان رو اين از و است اندازهگيري مس تلزم آن بهبود و توليدي شركتهاي سيستم و تصوراست غيرقابل عملكرد سيستمارزيابي عملكرد ارزيابي كنوني سيستمهاي نميباشد. مستثني قاعده اين از نيز از است بسياري معايب داراي ميش ود گرفته كار به توليد نظام در كه 1394 تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

24 تأثيرپذيري معيارها س اير با فروش ميزان باالي امتياز و اهميت جمله مداوم تغيير نتيجه در و ارشد مديران نظرات از معيارها امتياز و اهميت است معايب اين جمله از ميافتد اتفاق مديران تغيير با كه امتيازها اين علمي و رياضي دقيق روشهاي بر كه ارزيابي سيس تم يك تدوين لذا موضوعي گردد روز به محيط ي تغييرات با همراه و ش ده پايهگذاري ميباشد. حياتي گستردهاي طور به هماكنون )DEA( دادهها پوششي تحليل روش از مجموعهاي در كه غيردولتي و دولتي مؤسس ات كارايي ارزيابي براي ميگيرد. قرار استفاده مورد شدهاند واقع هم به شبيه ش عب يا و واحدها و معرفي متجانس ستاندههاي و نهادهها اساس بر ارزيابي روش اين در بهترين با سازماني واحد هر و ميگيرد انجام واحدها براي شده شناسايي س تاندههاي يا و نهادهها در تغيير اعمال با واحدها و مقايس ه واحده ا ميرسند. خود بهينه كارايي به سيستم ميباش د. ميداني كتابخانهاي ن وع از ش ده گرفته كار ب ه روش و موجود متون از نظ ري مباني به مرب وط اطالعات گردآوري ب راي نمودن مشخص جهت است. شده اس تفاده زمينه اين در جديد مقاالت و آمار از آنه ا نس بي اهميت تعيين و خروجي و ورودي ش اخصهاي قند كارخانههاي صنفي انجمن و شركتها و بورس در موجود اطالعات شده استفاده مصاحبه وسيله به قندي كارشناسان و متخصصين و شكر و تحليل تكنيك از استفاده تحقيق اين در شده گرفته كار به روش است. باشد. مي )DEA( دادهها پوششي صنعت وزارت نظير رسمي مراجع طريق از شده گرفته كار به دادههاي كارخانههاي صنفي انجمن و گمرك مرك زي بانك تجارت و معدن گرفته كار به رس الههاي و مقاالت در تحقيق يافتههاي و ش كر و قند روشهاي و مربوطه نرمافزارهاي از اس تفاده با و ميآيد دست به شده متغيرها بين ارتباط )DEA( دادهها پوششي تحليل و خطي برنامهريزي است. گرفته قرار بررسي مورد تحقيق اين سازماني محدوده چغندري شكر توليدكننده شركتهاي توليدكننده )كارخانههاي شركتها آن مكاني گستره و ميگيرند دربر را ميباشد. ايران ش رق شمال و غرب شمال مركزي مناطق در ش كر( سالهاي تحقيق اين استفاده مورد زماني حيطه مالي س ال هر پايان به منتهي اطالعات و آمار و ش ده گرفته نظر در است. گرفته قرار استفاده مورد )اسفندماه( تاريخچه 2- شكر و قند صنعت تاريخچه 2-1 ميوهجات خوردن طريق از را ش يرين مزه مرتبه اولين براي انس ان قديم امپراطوري زمان در مصريها است. كرده تجربه عسل و ش يرين ميكردهاند. استفاده عسل از مسيح( ميالد از قبل سال 2900 تا )2500 كاالي عسل روميها نزد در و داشت را دوا عنوان عسل يونانيها براي سال از )آلمانيها( آريايي قبايل از بعضي ميشد. محسوب باارزشي بسيار تاريخ اين از قبل و نمودهاند عس ل زنبور تريبت به اقدام ميالدي 450 تخمير از كه بودند آلمانيها و بود جنگلي وحشي زنبورهاي ثمره عسل ميكردند. تهيه مت نام به آشاميدني نوعي عسل تلويحا ميالد از پيش چهارم قرن در يوناني محقق تئوفراس ت و شبنم عسل ديگري گلها عسل يكي دارد: عسل نوع سه به اشارهاي وارن مارك از بعد قرنها ميكند. تراوش ني كه است عسلي سومي شبيه شيريني لحاظ از آن عصاره كه دارد درخت نوع يك به اش ارهاي شناخته را شكر قديم دنياي بعد به ميالدي دوم قرن از و اس ت عس ل كااليي عنوان به شكر است. ميدانسته هندوس تان را آن توليد محل و از نهتنها محصول اين توليد در توانايي و شده شناخته استراتژيك و مهم چغندر كشت است. اهميت حايز نيز سياسي نظر از بلكه اقتصادي نظر تمام در تقريبا قرن يك از بيش قدمتي با شكر استحصال منظور به قند شرايط خاطر به فقط نه پراكندگي اين است. شده گسترده كشور مناطق حاكم اجتماعي و سياسي مسايل بلكه بوده هوايي و آب و اقليمي مساعد چغندر كشت ترويج و قند كارخانههاي احداث مختلف زماني مقاطع در است. گرديده باعث و توجيه كشور مختلف مناطق در را بوده رايج ايران در چغندر كشت دور گذش تههاي از تاريخ روايت به ايران از قسمتهايي و صغير آسياي به چغندر اوليه پيدايش محل است. 120 حدود ايران به چغندرقند شده اصالح بذر ورود ميشود. داده نسبت و انحصار سابقه نظر از را شكر و قند صنعت گذش ته دارد. سابقه س ال هب خالصه طور به كه نمود طبقهبندي دوره 6 به ميتوان سرمايهگذاري ميشود: اشاره آنها س ال در ايران قند كارخانه اولين 1311: تا 1274 اول دوره - تن 150 مصرف روزانه ظرفيت با كهريزك در شمس ي هجري 1274 فعاليت سال سه از بعد كه شد تأسيس بلژيكي شركت يك توسط چغندر نفوذ اعمال و خارجي توليدكنندگان ناس الم و ناعادالنه رقابت علت به وقت دولت 1309 سال در شد. تعطيل به مجبور استعمارگر كش ورهاي قند كارخانه آن از پس و گرديد مذكور قند كارخانه بازسازي كار به دست شد. تأسيس دولتي سرمايه با كرج قند تأمين انديش ه با دوره اين در 1332: 1311 تا دوم دوره - كه صنعتي خصوصا مولد اشتغال توسعه و فني دانش توسعه و ش كر و دولتهاي توسط كارخانه 8 تعداد نمايند كنترل را روستا از مهاجرت بتواند حدود حداكثر كه ميدهد نشان موجود آمار شد. راهاندازي و تأسيس وقت است. شده بهرهبرداري آنها از شكر تن س ال وقاي ع از بع د 1353: ت ا 1332 س وم دوره - كه شد باعث خصوصي بخش سرمايهگذاري توسعه اتخاذ سياستهاي قند صنعت در خصوصي بخش 40 دهه آغاز )با كشور شكر و قند صنعت انحصار شدن برداشته همانا خصوصي بخش فعاليت دليل كه شد فعال تأسيس در جهشي شاهد 50 تا 40 دهه در بود( دولت طرف از شكر و قند و جمعيتي جغرافياي در كارخانه 26 دوره اين در باش د جديد واحدهاي شد. تأسيس ايران كشاورزي و سياسي تصويب با زماني دوره اي ن در 1370: 1353 تا چه ارم دوره بخش سرمايهگذاري عمال وقت دولتهاي توسط ش كر و قند انحصار شماره وهشتم سی سال 24

25 25 خصوصي متوقف و فقط دو واحد مغان و دزفول در بخش چغندر و نيشكر كارون توسط دولت تأسيس گرديد. با احداث واحدهاي جديد ميزان توليد 36 واحد )34 واحد چغندري و 2 واحد نيش كري( در سال 1357 بالغ بر 600 هزار تن گرديد. دوره پنجم : از ابتداي اين دوره كه انديشه آزادسازي و رفع انحصار در سياس تهاي اقتصادي كشور مورد بحث قرار گرفته و طي سالهاي 1371 به بعد به تدريج عرضه و فروش بخشي از توليد آزاد شد. اما بعد از س ال 1372 انحصار شكر مجددا در اختيار دولت قرار گرفت و رسما تا س ال 1381 ادامه داشت. در اين دوره مطالعات طرح توسعه نيشكر در قالب طرح ملي شروع و سرمايهگذاري آن از اواسط دوره انجام گرفت و در سالهاي پاياني دوره كارخانجات كش ت و صنعتهاي امام خميني)ره( و اميركبير هر كدام به ظرفيت توليد ساالنه يكصد هزار تن شكر به بهرهبرداري رسيدند. دوره شش م 1381 تاكن ون: در س ال 1381 قانون لغو انحصار توس ط دولت تصويب شد و در اين خصوص كميته بررسي وضعيت شكر تشكيل گرديد. ليكن در چند سال اول اين دوره صنعت قند و شكر عمال رها ش د. خريد ش كر توليد داخل كاهش و روند كنترل و تعزيرات قيمت شديد و قيمتها با نرخي كمتر از نرخ تورم و روند كاهشي افزايش يافت و از كيلويي 4650 ريال سال 82 به 5100 در سال 83 و به ترتيب 5480 و 5600 ريال تا سال 1386 رسيد. نكته قابل تأمل در اين رهاسازي كاهش شديد تعرفه واردات و عدم كنترل واردات منطبق با توليد و نياز داخلي بود كه عمال با ورود بيسابقه 2/5 ميليون تني واردات قانوني در سال 1385 شالوده صنعت داخلي قند و شكر در سايه لغو انحصار از هم پاشيد. در اين دوره عليرغم واگذاري 80 درصدي س هام پروژههاي طرح توسعه نيشكر به بخش خصوصي )بانكهاي صادرات و ملي ايران( و مش كالت عديده مالي در تكميل پروژهها پنج كش ت و صنعت نيش كري )دعبل خزاعي ميرزاكوچك خان حكيم فارابي و سلمان فارسي و دهخدا( راهاندازي شد تاريخچه تحليل پوششي دادهها )DEA( يك ي از كاربرديترين روشهايي كه از س ال 1978 تاكنون جهت ارزيابي عملكرد واحدهاي همگن مورد استفاده قرار گرفته است تكنيك تحليل پوششي دادهها )DEA( ميباشد. اين تكنيك مبتني بر رويكرد برنامهريزي خطي اس ت كه براي اولين بار توس ط چارنز كوپر و رودز معرفي گرديد. تحليل پوشش ي دادهها روش ي ناپارامتري اس ت كه با بهرهگي ري از برنامهريزي رياضي و تخمين مرز كارايي براي واحدهاي متجانس اقدام به سنجش عملكرد واحدها مينمايد. 3- متغيرهاي تحقيق 3-1- شاخصهاي ورودي: 1- ميزان چغندر ورودي: اين شاخص بيانگر مجموع تناژ خريد چغندر قند به عنوان مواد اوليه كارخانجات چغندري ميباشد. 2- ميزان تصفيه شكر خام: اين شاخص بيانگر ميزان تناژ تأمين شكر خام به منظور انجام فعاليت تصفيه و تبديل آن به شكر سفيد ميباشد شاخصهاي خروجي: 3- ميزان شكر توليدي: اين شاخص بيانگر مجموع مبالغي است كه از حاصل ضرب ميزان شكر سفيد توليدي در قيمت فروش هر كيلو شكر مصوب در سال مورد ارزيابي به دست آمده است. 4- ميزان توليد تفاله: اين شاخص بيانگر 7 تا 10 درصد از ميزان تناژ چغندر ورودي ميباشد كه اصطالحا تفاله خشك ناميده ميشود. 5- ميزان توليد مالس: اين شاخص بيانگر 3 تا 5 درصد از ميزان تناژ چغندر و شكر خام ورودي ميباشد. شكل 1- طرح شماتيك ورودي و خروجيهاي شركتهاي قندي در اين تحقيق براي بررسي كارايي و سودآوري 15 شركت از شركتهاي قندي انتخاب شدند و از آنجا كه براي بررسي كارايي اين شركتها از تكنيك تحليل پوششي دادهها استفاده شده است براي سنجش كارايي شركتهاي قندي بايد به هر ش ركت به صورت سيس تمي و فرآيندي نگريس ته شود. نگاه فرآيندي به معناي شناس ايي وروديه اي مد نظر براي هر كارخانه و خروجيهاي آن است. مساله مهم در اين قسمت استفاده بهينه از وروديها براي به دست آوردن خروجي ميباشد. بنابراين در اين تحقيق ميزان چغندر و ميزان تصفيه شكر خام به عنوان ورودي مدل انتخاب شده و ميزان شكر توليد شده ميزان توليد تفاله و ميزان توليد مالس به عنوان خروجي مدل در نظر گرفته شده كه با استفاده از روش ضريب بهرهوري مالمكوئيست نسبت به تحليل اعداد به دست آمده ميپردازيم. در خصوص ميزان چغندر ورودي كه به صورت بازه ميباشند جهت تبديل به مقياس عددي در جداول ورودي ميزان تناژ چغندر خريداري شده و ميزان تناژ شكر خام تصفيه شده به عنوان مقياس عددي در نظر گرفته شده است. در مورد خروجيها ميزان ش كر تولي دي از مصرف چغندر در قيمت مصوب ش كر سفيد همان س ال ضرب و مقياس عددي به دست آمده است همچنين در مورد تقاله و مالس ميزان تناژ توليد در سال مورد نظر به عنوان مقياس عددي منظور گرديده است. در پژوهش حاضر به منظور رسيدن به نتايج مطلوبتر از مدل BCC در ارزيابي كارايي شركتهاي قندي استفاده شده است لذا كارايي 15 كارخانه مورد مطالعه با استفاده از مدل BCC و مدل اندرسن پيترسن با استفاده از نرمافزار GAMS محاس به و همچنين تغييرات بهرهوري كارخانجات مذكور براي س ال 1391 نسبت به دوره عملكرد 1390 و 1392 نسبت به دوره عملكرد سال 1391 در جدول 1 نشان داده شده است. فروردین- اردیبهشت- خرداد- تیر 1394

26 1392 و 1391 و 1390 سالهاي در پترسن و اندرسن مدل و BCC مدل نتايج 1- جدول س ال در ميگردد مالحظه BCC نتاي ج 1 جدول در ك ه همانط ور رديفهاي در )من درج كارخان ه 8 ش ده ارزياب ي كارخانج ات از 1390 ميباشند كارا نتيجه در و بوده 1 كارايي نمره داراي 1( سال در همچنين ميباشند ناكارا مذكور س ال در كارخانهها مابقي و بوده 1 كارايي نمره داراي ) )رديفهاي كارخانه 6 تعداد رد ميباشند. ناكارا كارخانهها بقيه و ميباشند كارا 1391 س ال در نتيجه در و كارايي نمره داراي ) )رديفهاي كارخانه سال ميباشند. ناكارا كارخانهها بقيه و ميباشند كارا 1392 سال در نتيجه در و بوده 1 در كارخانجات رتبهبندي براي پیترسن اندرسن مدل از مذكور جدول در رتبهبندي مذكور سنوات براي كه شده استفاده سالهاي ميباشد. ذيل شرح به ترتيب به حاصل نمره به توجه با كارخانجات بيشترين كارخانجات ترتيب به 1390 سال براي داشتهاند. ارزيابي مورد كارخانجات بين در را كارايي نمره بيشترين كارخانجات ترتيب به 1391 س ال براي داشتهاند. ارزيابي مورد كارخانجات بين در را كارايي نمره بيشترين كارخانجات ترتيب به 1392 سال براي داشتهاند. ارزيابي مورد كارخانجات بين در را كارايي نمره كارخانجات بين در باال كارايي نمره داراي متوالي سال س ه در 1 كارخانه است. بوده ارزيابي مورد بهرهوري ضريب م دل عملكرد نتايج ب ه مربوط )س تون مذكور ج دول در 2( و 7 )رديفهاي كارخانه شش جزء به ميگردد مالحظه مالمكوئيست( عملكرد دوره به نسبت 1391 سال عملكرد در ديگر( كارخانه )9 كارخانجات بقيه نتايج به توجه با 1392 سال در همچنين داشتهاند. رشدي به رو بهرهوري 90 سال )رديف كارخانهها كليه عملكرد داشتهاند. رشدي به رو بهرهوري 91 سال عملكرد دوره به نسبت 1( نتيجهگيري 5- پیترسن اندرسن مدل اساس بر كه جداولي از اطالعات بررس ي نتايج كارخانجات اين درصد 50 از بيش بودن كارا نشانگر است گرديده استخراج دارند قرار رديفهاي در ترتيب به كه 1390 سال در بررسي اساس بر و بوده كارا نتيجه در و بوده 1 كارايي نمره داراي كه ميباشد ميباشد: ذيل ازموارد ناشي آنها بودن كارا داليل آمده عمل به پوشش تحت 1390 س ال در كارا ش ركتهاي مجموع از ش ركت 4 تعداد - رأس در تجربه با مديران انتصاب با را خود جديد فعاليت 89 سال از كه بوده هلدينگ نمود. آغاز هفتگي صورت به برنامهريزي ستاد جلسات برگزاري و مذكور شركتهاي س الهاي براي ساله سه عملياتي برنامه تدوين - منظور به ماهه سه عملكرد ارزيابی و مذكور ش ركتهاي از يك هر جهت مصوب. برنامه با عملكرد تطبيق از اعم مشترك بازرگاني فعاليتهاي انجام منظور به جامع برنامه تدوين - منظور به توليدي محصوالت فروش و اوليه مواد خريد يا و خام شكر واردات همافزايي. افزايش و رويه وحدت و درونگروهي انسجام ايجاد قرارداد طرف كشاورزان ترغيب منظور به تشويقي برنامه اجراي و تدوين - بموقع. حساب تسويه انجام و موقع به تحويل و چغندر كاشت به انجام و چغندر موقع به خريد در پوشش تحت كارخانجات از مالي حمايت شماره وهشتم سی سال

27 27 كشاورزان. با بموقع حساب تسويه ناكارا مذكور سال در شركت 7 تعداد بررسي مورد شركتهاي مجموع از از: عبارتند آنها ناكارآمدي داليل كه بودند كشاورزان با حساب تسويه موقع به انجام عدم و نقدينگي كمبود - مديريت ثبات عدم - حداكثري جذب و مذكور شركتهاي اس تانهاي در قوي رقابت وجود - منطقه. در چغندر يك كارايي نمره توانستهاند شركتها از درصد سال در همچنين 1391 سال در مذكور شركتهاي بودن كارا داليل جمله از آورند. دست به را نمود: اشاره زير موارد به ميتوان استفاده و داخلي قيمت بر آن مثبت تأثير و شكر جهاني قيمت افزايش - توليدي. محصوالت فروش منظور به مطلوب و بهينه الزم نقدينگي تأمين و مالي مؤسسات و بانكها با مناسب تعامل ايجاد - عدم نتيجه در و كش اورزان مطالبات پرداخت و چغندر دريافت اوج زمان در پايين. قيمت با شكر فروش جست: زير عوامل در ميتوان را آن داليل كه بودهاند ناكارا درصد 60 سال اين در محصول توليد منظور به كافي قند( )چغندر اوليه مواد تأمين عدم - استاني. رقباي با رقابت دليل به ظرفيت حداكثر با محصوالت شده تمام قيمت افزايش و توليدي ضايعات بودن باال - ظرفيت. كاهش دليل به داراي شركت 15 مجموع از درصد( )47 شركت سال در از: عبارتند آن اصلي داليل كه بوده يك كارايي نمره قند( )چغندر اوليه مواد تأمين نتيجه در و توليد پايين ظرفي ت - شركتهاي روزانه توليد )ظرفيت ظرفيت درصد 100 با فعاليت جهت رديف در كه ميباشد روز در چغندر تن 2000 تا 1000 بين مذكور تأمين دليل همين به ميگيرند قرار متوس ط ظرفيت با كارخانجات ش ركتها گونه اين براي ظرفيت درصد 100 ميزان به قند چغن در باال به و تن 3000 ظرفيت با ش ركتهاي از دسترستر قابل بس يار مورد شركتهاي از درصد( )53 ش ركت سال در و اس ت ميباشند: ناكارا زير داليل به بررسي عدم نتيجه در و روز در تن 3000 باالي توليد ظرفيت بودن دارا - در ظرفيت درصد 100 از استفاده منظور به اوليه مواد تأمين امكان محصول. شده تمام قيمت و توليد ضايعات افزايش نتيجه خام ش كر تأمين امكان عدم نتيجه در و مالي ضعيف امكان ات - چغندري. غيرتوليد ايام در فعاليت جهت يك از كمتر كارايي داراي سالهاي در 6 و 3 شركتها از: عبارتند آن داليل كه بودهاند قندي شركتهاي مديريت فعاليت انجام فرآيند در كه آنجايي از - و مالي تعهدات به آنان پايبندي و شركتها مديران از كافي شناخت شركتهاي حتي و تجار كشاورزان براي زيادي بسیار توليديازاهميت و مديران پيدرپي تغيير لذا ميباشد برخوردار خارجي شكر فروشنده عقد باعث و داشته فيمابين تعامالت بر منفي تأثير مديريت ثبات عدم كارخانهها به تجار طرف از خام شكر ارس ال و چغندر تأمين قرارداد ميگردد. شركتها اين كارايي كاهش به منجر نتيجه در و گرديده قيمت از درصد 75 حدود چغندر از شكر توليد فعاليت فرآيند در - مزارع فاصله چه هر و داش ته تعلق چغندر خريد نرخ به ش ده تمام كمتر چغندر تأمين هزينه باشد كمتر كارخانههاي با چغندر كاشت كيلومتر 100 از بيش مذكور مزارع فاصله چنانچه بالعكس و ميگردد جذب براي زياد مشوقهاي پرداخت به ناچار مديران باشد كارخانه از ش ده تمام قيمت افزايش به منجر كه بود خواهن د بيش تر چغندر اس اس بر فوق كارخانههاي در كه ميگردد آنان توليدي محصوالت ميشود. ديده وفور به موارد اين آمده عمل به بررسي استان در 3 كارخانه نامناس ب جغرافيايي گرفتن قرار موقعيت - جهت خام شكر حمل كه زياد بسيار مسافت بعد و شمالي خراس ان مينمايد. مواجه نقل و حمل هزينه افزايش مشكل با را تصفيه كمآبي و كارخانه( )10 خراسان استان منطقه در رقيب كارخانههاي وجود ميگردد. شكر توليد جهت دريافتي چغندر ميزان كاهش باعث منطقه شكر و قند صنعت بر حاضر حال در كه بحراني شرايط به توجه با موقعيت حفظ براي راهكارهايي بايد شركتها ميباشد حاكم كشور ايجاد با و نم وده پيشبيني ناكارا حالت از برونرف ت و ب ودن كارا به نمايند. اجرا را مناسب استراتژيهاي اجرايي مناسب ساختارهاي ميگردد: مطرح ذيل پيشنهادات منظور همين شركتهاي توليدي ماشينآالت باالي بس يار قدمت به توجه با - موضوع اين و ميگذرد آنان عمر از س ال 40 از بيش نوعا كه قندي افزايش جهت ميگردد راندمان كاهش و انرژي مصرف افزايش باعث قيمت كاهش براي فراگير و مدرن مكانيزاسيوني از اس تفاده كارايي است. ضروري و الزم توليدي محصوالت شده تمام جهت منطقهاي كش اورزان انگيزه بردن ب اال منظور به ت الش - اين جايگزين كشتهاي از پرهيز و چغندر كشت زير س طح افزايش چغندركاران با ق رارداد عقد و كارخانه به نزديك نقاط در محص ول انرژي. و حمل هزينههاي بودن باال دليل به منطقه كاري روز 100 ايران در معموال چغندر از شكر توليد كه آنجايي از - مدت به هستند قادر س ال طول در كارخانهها لذا ميانجامد طول به و اقدام آن تصفيه به نسبت خام شكر بودن فراهم صورت در روز 200 نمايند. اقدام نيز سربار هزينههاي كاهش در بودن فعال ضمن تواند مي مالكيتي خام شكر واردات براي شركتها تمركز بنابراين باشد. شركتها اين كارايي افزايش براي مناسبي بسيار مزيت دريافت مواقع در قن دي ش ركتهاي براي مناس ب مالي تأمين و است برخوردار ويژهاي اهميت از بموقع حس اب تس ويه و چغندر تسهيالت از مالي نياز هنگام در باشند قادر شركتها ميگردد باعث آن عرضه كه هنگامي در را توليدي شكر و نموده اس تفاده دريافتي ميگردد فروش كاهش به منج ر و بوده زياد بس يار توليد فصل در برسانند. فروش به مناسب فرصت در و نموده نگهداري كارخانهها در تجربه و فني دانش تركيب منظور به دانش مديريت سيستم ايجاد - نسبت كاهش منظور به توليد ظرفيتهاي از حداكثري استفاده - نهايي محصول در هزينهها 1394 تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

28 بهرهبرداری كنترل بوهاي نامطبوع در صنعت قند نقل از نشريه آب و فنآوري فرايندها شركت جنرال الكتريك ترجمه: مهندس سهیل رجبي- مهندس بابک محسنی مقدمه قوانين جلوگيري از آلودگي هوا (CAAA) Clean Air Act Amendment بيشتر صنايع ازجمله كارخانجات كاغذسازي پااليشگاه فوالدسازي و صنعت غذا را وادار به بهبود كيفيت هواي خروجي )يا دود( ميكند. اين مقررات با هدف كاهش خروجيهاي شيميايي سمي تدوين شده و بالطبع كنترل بوهاي نامطبوع را نيز دربرميگيرد. بوه اي نامطبوع خروجي كارخانجات ميتوانند از طرق مختلف بر توليد اثر بگذارند: - ش كايت از بوي نامطبوع ميتواند بر برداشت مردم از صنايع و توانايي واحدهاي صنعت ي و روابط عمومي مثبت با جامعه اثر منفي بگذارد. - نگرانيهاي ايمني افراد ميتواند افزايش يابد زماني كه آنها در مناطقي كار ميكنند كه بوهاي نامطبوع در آن شايع است. - بهرهوري ميتواند در واحدهايي كه كاركنان از بوهاي نامطبوع متأثر ميشوند كاهش يابد. - تولي د ميتواند تحت تأثير بوهاي نامطبوع و ش رايط مولد اين بوها قرار گرفته از كيفيت محصوالت بكاهد. - يكپارچگ ي تجهي زات ميتواند بواس طه بس ياري از بوهاي نامطبوع خورنده در طبيعت تهديد شود. الزم به ذكر است تمامي كارخانجات توليدي بوي نامطبوع پخش نميكنند يا همگي چنين مش كالتي نداش ته و همه سمي نيستند. ليكن بخش بس يار بزرگي از بازار تجهيزات كنترل بوي نامطبوع بر كنترل عاجل وكامل سولفيدهاي هيدروژن متمركزند. اگرچه اعالميه هواي پاك به طرز آش كاري به تنظيم سولفيد هيدروژن نميپردازد اما بر حذف بوهاي نامطبوع زننده و سمي متمركز است. س ولفيد هيدروژن بيش تر در صنايع غذايي پخش ميشود به خاط ر اين كه س طح فضوالت آل ي در اين صنعت باال اس ت. در نتيج ه فرصتهايي ب راي تكنولوژي كنت رل بوي نامطبوع در صنعت غذا مانند تصفيه ش كر فرآوري گوش ت كارخانجات بازيافت فرآوري س يب زميني و سيس تمهاي تصفيه فاضالب صنايع غذايي وجود دارد. روشهاي كنترل بوهاي نامطبوع اس تفاده از م واد ش يمیايي به علت ني از به س رمايه كم به عنوان روش ي براي كنترل بوي نامطب وع گزينهاي قابل قبول محسوب ميشود. س اير تكنولوژيهاي مقبول شامل سوزاندن اكسيداس يون و جداس ازي ني ز خيلي كارآمد هس تند ليكن به س رمايهگذاري زي ادي نيازمندن د. در بس ياري از صنايع مانند كاغذسازي پااليشگاه نفت فوالدسازي روشهاي كنترل بوي نامطب وع از روشهايي چون س وزاندن جذب س طحي كربن س ايش مرطوب تهنش يني الكترواس تاتيك اصالح منشأ بو و پنهانس ازي بو استفاده ميكنند. در بيمارستانها ساختمانهاي اداري و م دارس از روشه اي ديگ ري چ ون تصفيه و جذب سطحي استفاده ميش ود. اما بيش تر صنايع برنامههاي كنترل بوي نامطبوع با اس تفاده از مواد ش يميايي را به خريد تجهيزات پرهزينهتر ترجيح ميدهند. اعم ال روش مواد ش يميايي براي واحدهايي ك ه برنامه كنترلي بوي نامطبوع را اجرا ميكنند از نظر مالي باصرفهتر اس ت در حالي ك ه برنامه كنترل بوي نامطب وع با تجهيزات از نظ ر زمان نصب طوالنيتر و پرهزينه اس ت و ممكن اس ت در اث ر اين مدت زمان طوالني باعث شكايات مردم شود. پيشينه سولفيد هيدروژن H 2 متداولترين گاز نامطبوع سيس تمهاي دفع فاضالب است. S اين گاز بوي نامطبوع تخم مرغ گنديده را دارد و شديدا سمي بوده و داراي خاصيت خورندگي فلزات است. فرآيندهاي توليد و جريانهاي فض والت عامل اصلي ايجاد اين بوي نامطبوع هس تند كه به طور مستقيم اين گاز را متصاعد ميكنند. عالوه بر اين كه تركيبات س ولفور احيا ش ده منش أ مستقيم سولفيد هيدروژن است منش أ عمده ديگر اين بوي نامطبوع در فاضالب احياي بيوش يميايي تركيبات س ولفور غيرآلي اس ت. تحت ش رايط بيهوازي باكتريهاي احياي سولفات از سولفات به عنوان منبع اكس يژن براي متابوليس م مواد آل ي در جريان فاضالب استفاده ميكنند: SO C + 2 H 2 O 2HCO - + H S سال سی وهشتم شماره

29 اتفاق بيولوژيك بخ ش از اليه ي ك در عمدتا س ولفات احياي فاضالب در موجود اكسيژن از را سولفات احياءكنندههاي كه ميافتد يا تمركز به هيدروژن س ولفيد تش كيل س رعت ميكند. محافظت نامحلول اكس يژن س طح فاضالب در آلي مواد و س ولفات تجمع دارد. بستگي آب جريان سرعت و دما PH تركيبات تش كيل باعث عمدتا H 2 S تش كيل به منتهي ش رايط ميش ود. نيز تيوكرزول و تيوفنول مركاپتانه ا مانند ب و بد آل ي سنجش امكان ميتواند H 2 S تش كيل براي مناسب شرايط برسي نيز را تركيبات ساير از نامطبوع بوي تش كيل براي مناسب ش رايط اغلب ميتواند H 2 S نامطبوع بوي مشكل حل بنابراين آورد. فراهم كند. حل نيز را نامطبوع بوهاي ساير از ناشي مشكالت هیدروژن سولفید تعادل بر ph اثرات شکل 1a - از بخشي اگر درميآيد. H 2 S ش كل به محلول س ولفيدهاي درصد به محلول س ولفيدهاي باقيمانده برس د اتمس فر به محلول H 2 S نقطه زيرا ش د خواهد تقسيم HS - و H 2 S بين مس اوي نس بت ميشود. تجديد دائما دو اين بين تعادل H 2 S فقط زيرا است توجه قابل سولفيد تركيبات انواع ميان تمايز و خوردگي نامطبوع بوي باعث و ش ود متصاعد محلول از ميتواند مقدار و كل مقدار كه است اين مهم بنابراين شود. سالمتي مش كل شود. اندازهگيري فاضالب در PH سطح و سولفيدها محلول H 2 S سامتي اثرات بيرنگ هوا از سنگينتر گاز اين است. سمي كامال گاز يك H 2 S مقدار اگر ليك ن دارد. را گنديده م رغ تخم بوي ك م مقادي ر در و بويايي توان و نميش ود احس اس آن وجود عمدتا باش د باال H 2 S به گاز اين تجمع اگر ميرود. بين از س رعت به باال مقادير در افراد عدم صورت در و ميدهد رخ ناگهاني بيهوشي باشد باال كافي اندازه ميدهد. رخ مرگ كمكرساني ميدهد. نش ان را هيدروژن س ولفيدهاي پخش حدود زير جدول American Conference of( موسس ه توس ط جدول اي ن ACGIH )Goverment and Indusrial Hygienists است. شده ارايه پخش )ميانگين TLV/TWA ليتر(: در )ميليگرم 10 ppm - ساعت( 8 حداكثر مدت به گاز كوتاه( زمان مدت در )پخش STEL ليتر(: در )ميليگرم 15 ppm - سقف در تجمع ليتر(: در )ميليگرم 20 ppm - فيالفور و آني طور )به IDLH ليتر(: در )ميليگرم 100 ppm - سالمتي( و زندگي براي خطرناك محلول س ولفید در hs - و h 2 s حجمی نسبت شکل 1b - 29 ميشود.: تفكيل هم از زير واكنشهاي طبق و حل آب در H 2 S H 2 S HS - + H + H 2 S S H + تابعي قالب در را سولفيد انواع توزيع نسبت 1b و 1a ش كلهاي افزايش PH كاهش با H 2 S نسبي تجمع ميدهد. نش ان PH از س ولفيدهاي از درصد 50 حدود H 2 S 7/0 با برابر PH در مييابد. 90 از بيش 6/0 PH در ك ه حالي در ميدهد تش كيل را محلول مختلف تعادل نقاط در هوا در h 2 s مقدار شکل 2 - افراد سالمتي به جدي صدمات ميتواند گاز اين كم بسيار مقادير هوا در ليتر( در )ميليگ رم 300 Ppm ب ا برابر تجم ع كن د. وارد محيط يك در ميتواند مقادي ري چنين ش ود. مرگ باعث ميتواند س ولفيد ليتر( در )ميليگرم 2ppm با فاضالب جريان داراي بس ته 1394 تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

30 شود. حاصل 7/0 با برابر PH در محلول اتمسفر H 2 S سطوح نمايش براي 2 شكل هنري قانوني اساس بر در محلول H 2 S مشخص مقادير با تعادل شرايط در بس ته( )ظروف مييابد. نمايش فاضالب دماي در آب مقدماتي نظارت برنامه سولفيد توليد نش انه اولين نامطبوع بوي از مكرر ش كايتهاي معموال تأثير تحت مشكالت اين بحرانيتر موارد در است. سيس تم يك در مخرب وجود به ساختاري خطاهاي يا الكتريكي تجهيزات و لولهها در مخرب شرايط كلي پتانسيل ارزيابي براي مقدماتي برنامه اعمال سولفيد توليد شاهد ميآيد. يك شامل است بهتر مقدماتي برنامه چنين ميكند. الزامي را سولفيد توليد است. بالقوه عمده عوامل شناسايي براي آن دفع و فاضالب از كامل بازرسي شيميايي افزونههاي آب سيس تم س ولفيدهاي كنترل براي متعددي ش يميايي مواد هب را س ولفيدها ميتواند ش يميايي افزونههاي میش ود. اس تفاده كند: كنترل زير وسيلههاي شيميايي زدايش 1- اكسيژنه( آب يا و كلر گاز )توسط شيميايي اكسيداسيون 2- Precipitation فلزات( )نمكهاي نشست ته يا رسوبزايي 3- PH كنترل -4 راهحلها ساير تكنولوژي از متمايز نوع و گونه چهار موجود تجاري محصوالت ميكنند: فراهم را نامطبوع بوي كنترل Organic Scavenger آلي زدايندههاي - Bio Modifier زيستي كاهندههاي - Counter Reactant غيرفعالكنندهها - Masking Agent پوشانندهها - آمينهاي از تركيب ي آلي زدايندهه اي آل ي زدايندهه اي صورت به زدايندهها اس ت. اختصاصي تكنولوژيه اي و متع ارف اس يدي پروتونهاي كه ش ده احيا س ولفور تركيب هر با انتخابي ناشي نامطبوع بوهاي بيش تر بنابراين ميدهد. نش ان واكنش دارد سطح كرد. برطرف محصوالت اين واسطه به ميتوان را س ولفور از دما جريان ميزان مانند زير عوامل به بس يتگي زدايندهها مناس ب دارد. PH و H 2 S رفع مطلوب مقدار H 2 S مقدار الزم زدايش درجه و عمليات واقعي شرايط مطابق اغلب استفاده مقادير هيدروژن سولفيد تمامي زدايش به نيازي اس ت ممكن مييابند. افزايش )يا افراد برداشت سطح اس اس بر بو رفع يا زدايش سطح نباش د. موجود ميشود. تعيين نظر مد مطلوب سطح يا و افراد( توسط بو احساس ميزان بهتر دارد. بس تگي محل به چندگانه يا واحد تغذيه نقاط انتخاب داراي كه هوا از نقاطي همچنين س ولفيد داراي جريانهاي است توسط ميتواند محصوالت ش وند. شناس ايي H 2 S باالي حجم خطوط مانند مختلف جاهاي به اس تاندراد اندازه داراي پمپ ي ك مخازن يا لجن انتقال خط وط باز كانالهاي كامل جري ان لوله شوند. تغذيه لجن نگهداري از: عبارتند زدايندهها از استفاده منافع )گوگرد( سولفور بدبوي تركيبات بيشتر با انتخابي واكنش * PH در تغيير عدم * آسان تغذيه و اداره * لجن توليد عدم * بدبو مواد با كه هس تند ش يميايي مواد اينها غيرفعالكنندهها- فذح با اما نميدهند واكنش مواد اين با غيرفعالكنندهها ميكنند. تداخل ميدهند. كاهش را نامطبوع بوي سطح بدبو مواد نامطلوب ويژگيهاي ميشود. استفاده نامطبوع بوهاي از وسيعي طيف براي تكنولوژي اين خاص تاالبهاي در مدته ا نيت رات زيس تي- كاهندهه اي اس ت. ميش ده اس تفاده نامطبوع بوهاي كنترل براي بيه وازي و نامطبوع بوي توليد مسؤول كه اجباري و اختياري بيهوازي باكتريهاي در اكسيژن منبع يك عنوان به سولفات به نسبت را نيترات سولفيدند و باكتريهاي اين است حاضر نيترات كه زماني ميدهند. ترجيح دسترس توليد به اين ميكنند. استفاده سولفات جاي به نيترات از س ولفيد مولد در ميشود. منجر سولفيد جاي به نيتراتي تركيبات ساير و نيتروژن گاز از مركاپتانها و H 2 S نامطبوع بوهاي تصاعد اس ت بهتر موارد برخي ميشود. جلوگيري فاضالب و آب جريانهاي عوامل به تكنولوژي اين براي نامطبوع بوهاي رفع مناسب سطوح اكس يژن و س ولفات تجمع ميزان دما جريان ميزان چون متعددي سطوح پيشنهاد به عوامل اين ارزيابي دارد. بس تگي PH و محلول كرد. خواهد كمك خاص كاربرد نقاط و كنترل رويههاي رفع وارد كاهشي مقدار يك با محصوالت اين است بهتر بهينه عملكرد براي ميشود پيشنهاد اوليه مراحل در باالتر تغذيه ميزان گيرند. قرار استفاده مورد و ميزان شود. سازگار سيستم اين با اينكه تا همزمان كاهنده ميزان با همراه كه شود. محقق بهينه نگهداري د زاژهاي كه زماني تا مييابد كاهش اغلب تغذيه سطح كه ميشوند استفاده جاهايي اساس ا پوشانندهها پوش انندهها- نامطبوع بوي پوشاندن در سعي پوشانندهها است. پايين نسبتا نامطبوع بوهاي معطر نوع معموال نهايي نتيجه موارد بيشتر در دارند. ديگر مطبوع بوي يك با عناصر و ندارد وجود شيميايي واكنش اينجا است. اصلي نامطبوع بوي شده نامطبوع بوهاي براي صرفا پوشانندهها ميمانند. باقي تغيير بدون بو منفرد رفع براي ديگري روش كه شوند استفاده زماني است بهتر و مؤثرند خفيف كار H 2 S از ناشي مشكالت حمله براي پوشانندهها از استفاده ندارد. وجود آن نميكاهند. را گاز اين سالمتي مخرب اثرات از چون است. نادرستي ميشوند استفاده ندرت به كلر داراي مواد شيميايي اكسيداسيون.THM تشكيل احتمال و جابهجايي و ايمني مشكالت خاطر به ميكند اكسيد را H 2 S ش يميايي صورت به هيدروژن پراكس يد شماره وهشتم سی سال

31 31 زير: واكنشهاي مطابق PH<8.5: H 2 O2 + H 2 S s H 2 O PH>8.5: 4H 2 O 2 + S SO 4 + 2H 2 O )آميزهشناس ي( اس تويكيومتري H 2 S الزم ماده PH<8.5 در يك عمل در H 2 S گ رم يك /H 2 O 2 گ رم ي ك با اس ت برابر نميتواند هيدروژن پراكسيد زيرا باشد الزم شايد باالتر وزني نس بت كند. اكسيد انتخابي صورت به را سولفيدها تركيبهاي )مقادي ر( تمركز ب ا اس ت متناس ب واقعي دزاژ نرخ فاضالب. در آسيبپذير محلول سولفيد با فلزات بيش تر نمكهاي فلزات نمكهاي بنابراين داد خواهند واكنش فلزات س ولفيد رسوبات تش كيل براي بخش اثر دفع براي ميكنند. جلوگيري ج و به H 2 S گاز تصاعد از كامال صورت به بايد موصوف فلزات س ولفيد محلول س ولفيدهاي درآيد. نامحلول يونهاي ميشود. اس تفاده س ولفيد كنترل براي آهن نمكهاي ميدهد: زير صورت به سولفيد با آهن Fe ++ +HS - fes+h + نس بت به آهن فلزات از مخلوطي واكنش دريافتهاند ش يميدانان )Fe +++ ( فريك يون واحد دو )Fe ++ ( ظرفيتي دو آهن يون واحد يك آنهاست. تكتك واكنش از بيشتر بسيار سولفيد كنترل براي ميشود: تصور زير صورت به آهن نمكهاي مخلوط واكنش Fe Fe HS - + 4H + 3sfe+ قوي قلياييهاي كاهش H 2 وS HS - تعادل در را محلول H 2 S نسبت PH افزايش محلول HS - و H 2 S برابر مقادير 7/0 PH در مثال براي ميدهد. 10 حدود صرفا 8/0 PH در كه حالي در است موجود تعادل نقطه در كه آنجايي از دارد. وج ود H 2 S صورت به محلول س ولفيد از درصد شود جو وارد ميتواند كه است سولفيد از ش كلي تنها محلول H 2 S خوردگي و نامطبوع بوهاي ميزان PH افزايش كه ميشود باعث اين دهد. كاهش HS - شكل به محلول سولفيدهاي حفظ با را چغندرقند صنعت نامطبوع بواي كنترل مزاحم عامل يك عن وان به نامطبوع بوهاي رفع ك ه آنجاي ي از شده انجام مقوله اين پيرامون متعددي مطالعات اس ت الزامي امري دارند: اشاره زير جدول قرار به بوها اين منشاء به كه گردش در آب كه روس ت پيش مس ايل از يكي س يركوله آب يا گردش در آب هميش ه و ش ده آب وارد خاك از مس تمر طور به باكتريها آن در شرايط و كرده رش د باكتريها ميزان ش رايط اين در گردش ند. در ميدهد. افزايش چشمگيري طرز به را H 2 S مقدار موجود بيهوازي افزوده آب به آهك از باالي ي مقادير ش رايط اين با مقابله براي جمعيت تنها ن ه اين برس د. 12 به 10 از PH س طح تا ميش ود نگه محلول در را H 2 S بلك ه ميكند كنترل را ميكروارگانيس مها ميكند. جلوگيري آن تصعيد از و ميدارد بوها كيفيت و منشأ 1- جدول بو كيفيت بو منشأ گردش در آب Flume Water كن خشك تفاله ديفوزيون هواكش خالء ديگ دريچه دوم و اول كربناتاسيون رقيق شربت هواكش تبخيركننده آمونياك گاز خروج رقيق شربت جوش ديگ اول پخت بدنه بخار كورههاي دودكش آهك كوره فاضالب استخر گازها شوينده دستگاههاي گنديده تخممرغ بوي زننده H 2 S سوخته مالس بوي پخته كلم بوي زننده خيلي پخته كلم بوي پخته كلم بوي پخته كلم بوي پخته كلم بوي پخته كلم بوي آمونياك گوگرد بتن بوي گنديده مرغ تخم آمونياك شرايطي در چون دارد. را خود هزينههاي آهك از زياد اس تفاده ليكن لولهها و پمپها دارد جرمزايي شرايط آب و باالست كلس يم مقدار كه ميشود منجر زياد زايي كف به باال PH با آب ميكنند. انسداد به شروع از نامطبوع بوهاي گيرد. صورت آن كنترل براي اقداماتي است الزم كه همه كه ميشوند متصاعد بااليي PH چنين در )NH4 + ( آمونيوم نوع است. بيشتر عملياتي و نگهداري هزينههاي معني به اينها 9/0 تا 8/5 حدود ب ه PH كاهش اجازه از اس ت عبارت راهحل زداينده عوامل افزودن اس ت. )تزريقي( افزوده آهك مقدار كاهش با جلوگيري براي زيستي كاهندههاي با آن س طح كنترل براي H 2 S در ميانجامد نامطبوع بوي موجد عوامل كنترل به H 2 S تشكيل از ميرساند. حداقل به را باال PH كنترل از ناشي مش كالت كه حالي يابد. كاهش كفزداها به نياز كاهش با ميتواند نگهداري هزينههاي نق ش )اس تخر( الگ ون سيس تمهای فاضلاب اس تخرهاي گردش در آب تغذيه منبع عنوان به اغلب و دارند را نگهداري حوضچههاي ميكند ايجاد H 2 S زيادي مقدار بيهوازي شرايط طبيعتا ميشوند. استفاده 1394 تیر خرداد- اردیبهشت- فروردین-

32 كه به مش كالت بوي تخم مرغ گنديده منجر ميش ود. راهحل اين مشكل مشابه سيستمهاي كنترل آب در گردش است كه سولفيد هيدروژن را زدوده و با استفاده از كاهندههاي زيستي از تشكيل بيشتر آن جلوگيري ميكند. پاككنندههاي هوا -)Scrubbers( پاك كنندهها براي شستش وي هواي گازهاي حاصل از توليد و ساير فرايندها نصب ميشوند. چون پاككنندهها قادر به تصفيه كامل نيستند بوهاي نامطبوع همچنان توليد و پخش ميشوند. خنثيكنندهه ا را ميتوان به جريان هواي پس از پاككنندهها تزريق و عوامل نامطبوع هوا را غيرفعال كرد كه از مشكالت بوي نامطبوع ميكاهد. تاريخچه مورد پژوهشي پيشينه شهرنشيني روزافزون اهميت توجه به كنترل بوهاي نامطبوع در كارخانههاي چغندر قند را افزون كرده و به درگيري ميان صنايع توليدي نوظهور و كارخانههاي با س ابقه ش كر چغندر منجر ش ده است. به منظور همسايگي بهتر كارخانههاي شكر برنامهاي براي شناسايي و كاهش بوهاي نامطب وع در نقاط مختلف كارخانه تدوين كردهاند. تكنولوژي كنترل بوهاي نامطبوع ابداعي واحد تكنولوژيه اي آب و فرآيند جنرال الكتريك بخش مهمي از اين برنامه را تشكيل ميدهد. چالشها- چالش يكم شناسايي منشأ بوهاي نامطبوع بود. سيستم آب در گردش كارخانههاي چغندرقند به عنوان منش أ اصلي بوهاي نامطبوع و ستون دود پاككننده گازها شناسايي شد. چالش دوم شناسايي نوع بوي نامطبوع براي H 2 به پيش نهاد برنامه مناسب كنترل بوهاي نامطبوع بود. سولفيد هيدروژن S عنوان مقصر اصلي بوي نامطبوع در آب در گردش ش ناخته شد. سطح متوسط H 2 در سيس تم آب در گردش تقريبا برابر با 5ppm )ميليگرم در ليتر( بود. S اما سطح سولفيد هيدروژن بعضي اوقات در هواي مجاور دودكش از 40ppm تجاوز ميكرد. اين به نگراني پيرامون ايمني كاركنان به خاطر سطح باالي گاز H 2 متصاعد از سيستم آب در گردش دامن زد. S به طور معمول افزودن آهك به آب در گردش يكي از روشهاي كنترل بوهاي نامطبوع است كه طي آن PH به 10 تا 12 افزايش مييابد. مشكالت ناشي از فزوني آهك به رسوبزايي لولهها و پمپها و همچنين نياز بيشتر به آهك منجر ميشود. راهحل- ش ركت جن رال الكتري ك يك اس تراتژي براي رفع بوهاي بدبو پيش نهاد كرد كه آنزيمي با نام Prosweet است. نوع OC2521 اي ن آنزيم براي كاهش ارگانيس مهاي مولد س ولفيد H 2 به كار ميرود. هيدروژن و نوع OC2542 براي زدايش مؤثر S ميزان تزريق اوليه عبارتند از: پروسويت OC2521 * 25ppm )ميليگرم بر ليتر( روز اول * 10ppm )ميليگرم بر ليتر( روز دوم * 5ppm )ميليگرم بر ليتر( روزهاي بعد پروسويت OC2542.H 2 S بر ليتر( از )ميليگرم ppm )ميليگرم بر ليتر( به ازاي هر 7ppm * نقاط تزريق متعدد براي اين برنامه برآورد ش دند. عالوه بر اين تحليلهاي جام ع آب ش امل COD (Chemical Oxygen Demand) PH H 2 و پايش فعاليتهاي ميكروبيولوژيك انجام شدند. سولفيدهاي هيدروژن S هم در سيستم كلي دفع آب و هم در هوا تحليل اندازهگيري و ثبت شد. همچنين اجازه كاهش PH داده شد. تزريق آهك كاهش يافت تا PH در سطح كمتر از 9 تثبيت شود. براي سنجش نتايج و پايش برنامه ابزارهاي متعددي استفاده شد. براي س نجش فعاليتهاي ميكروبيولوژيك از ابزار پايش BIOSCAN نوع H 2 S آن پايش و سطوح PH آب در گردش آزمايش COD استفاده ATP در آب و هوا مشخص شد )شكل 3 و 4( مهمتر اين كه تعداد و نوع شكايت از بوي نامطبوع ثبت ش د. يك برنامه مشابه در سيستم تصفيه كارخانه پياده شد. عوامل رفع بوي نامطبوع بر اس اس هشدارهاي سيستم نظارت بر جهت باد به لولههاي پاككننده تزريق شد. نتايج بوهاي نامطبوع در هر دو سيستم آب در گردش و تصفيه هوا با موفقيت كنترل ش د. ش كايتها به مقدار زيادي كاهش يافت و همسايگان از آن تقدير كردند. كارخانه با كاهش استفاده از ضد كف به اندازه دالر صرفهجويي كرد. س اير منافع اين سيستم شامل افزايش استفاده از آب در گردش چغندر قند از 50 به 90 روز پيش از دفع نهايي بود. مقدار صرفهجويي در برق مواد شيميايي و نيروي انساني برابر با 22 هزار دالر شد. به دليل اين كه آب كارخانه در س طح PH كمتري كنترل شد باكتريها Demand) BOD (Biochemical Oxygen آب را ب ه ط ور اثربخشت ري به مصرف رس اندند. ت ا انتهاي اين پ روژه 1/8 ميليون پوند ) كيلوگ رم( BOD )تقاض ا براي اكس يژن بيوش يميايي( كمتر و 6 ميليون گالن )2/7 ميليون كيلوگرم( آب كمتر به كارخانجات تصفيه فاضالب شهر دفع شد. اين معادل 54 هزار دالر در هزينههای دفع فاضالب بود. بنابراين صرفهجويي كل حاصل از اين اصالحات برابر با 245 هزار دالر شد. 32 سال سی وهشتم شماره