بخش دوم کنترل باکتری ها

Transkript

1 بخش دوم کنترل باکتری ها

2 فصل عوامل فیزیکی ضد میکروبی 01 عوامل فيزيكي ضد ميكروبي درجه حرارت حرارت يكي از مهمترين عوامل موثر بر روي رشد ونمو باكتري است. درجه حرارتي كه يك باكتري را در بهترين شرايط رشد و نمو قرار مي دهد به طوري كه باكتري قادر به انجام كليه اعمال حياتي خود باشد درجه حرارت اپتيموم )optimum( ناميده مي شود.در اين درجه حرارت آنزيم هاي باكتري داراي بيشترين فعاليت هستند. هر نوع باكتري فقط در يك ميدان حرارتي معين رشد مي كند كه از ويژگي هاي گونه اي محسوب مي شود. حداقل درجه حرارتي كه باكتري بتواند در آن درجه حرارت به اعمال حياتي خود ادامه دهد ولي اگر درجه حرارت كمتر شود عامل مزبور نيز متوقف گردد درجه حرارت حداقل )minimum( نام دارد. درمقابل حداكثر درجه حرارتي كه يك باكتري بتواند در آن درجه حرارت به اعمال حياتي خود ادامه دهد ولي اگر درجه حرارت زيادتر شود اعمال مزبور متوقف گردد درجه حرارت حداكثر )maximum( ناميده مي شود. درجه حرارت هاي اپتيمم مينيمم و ماكزيمم براي هر گروه از باكتري ها اختصاصي است. باكتري ها را بر حسب تحملشان نسبت به دامنه اي از تغيرات دمايي )نمودار 11-1( به سه دسته تقسيم مي كنند:

3 1- باكتري هاي مزوفيل :)Mesophile( اين دسته از باكتري ها مي توانند درجه حرارت هاي بين 11 تا 54 درجه سانتي گراد را تحمل نمايند.اما درجه اپتيمم آنها بين 54 تا 53 درجه سانتي گراد است. باكتري هاي بيماري زا وغير بيماري زاي ساكن در بدن انسان جزء اين دسته هستند. 2- باكتري هاي گرما دوست يا ترموفيل :)Thermophile( درجه حرارت قابل تحمل براي اين دسته از باكتري ها بين درجه حرارت اپتيمم آنها بين 54 تا 31 درجه سانتي گراد است. هاي آب گرم. 51 تا 01 درجه سانتي گراد است و مثل باكتري هاي موجود در چشمه 3- باكتري هاي سرما دوست يا كريوفيل :)Psychrophile( درجه حرارتي كه اين باكتري ها قادر به تحمل آن هستند بين 14- تا 14 درجه سانتي گراد قرار دارد. درجه حرارت اپتيمم براي اين گروه 4 تا 11 درجه ي سانتي گراد است. اختالف باكتري ها در تحمل درجات حرارتي مربوط به مقاومت آنزيم ها و پروتئين هاي باكتري ها در برابرگرماست. از حساسيت و تحمل پذيري باكتري ها به دماهاي باال و پايين در كنترل رشد ميكروب ها استفاده مي شود. البته بايد توجه داشت كه تقسيم بندي فوق الذكر اسپور باكتري ها را در بر نمي گيرد زيرا اسپورها به دماهاي باال مقاومند. مثال" بعضي از اسپورها مي توانند تا 4 ساعت درجه حرارت 111 درجه سانتي گراد را تحمل كنند.

4 كنترل استريليزاسيون ميکروب ها : حرارت خشك: اين نوع حرارت با مكانيسم دهيدراتاسيون و اكسيداسيون مواد داخل سلولي ميكروب ها را از بين مي برد.حرارت خشك ساده ترين روش استريل كردن مواد است مشروط بر اين كه اين مواد مقاوم به گرما باشند. حرارت خشك به دو طريق انجام مي شود: الف- سوزانيدن ب- جريان هواي گرم الف- سوزانيدن: از اين روش در بيمارستان ها براي نابود كردن باكتري هاي موجود در پنبه باندها گازهاي زخم ها وهمچنين در آزمايشگاه هاي ميكروب شناسي جهت استريل كردن آنس لوپ و... استفاده مي شود.)تصوير 11-1 ( ب- جريان هواي گرم: اين كار معموال" با استفاده از دستگاه آون يا فور)تنور پاستور( انجام مي شود. به كمك اين دستگاه و با استفاده از حرارت هاي خشك باالي 111 درجه وسايل شيشه اي و فلزي آلوده به ميكروب را كامال" استريل مي كنند. فور دستگاهي است كه اشيا و لوازم خشك وشيشه ها را در آن قرار مي دهند درب آن را مي بندند و دستگاه را روشن مي كنند.طي مدت نيم ساعت در درجه حرارت 131 يا طي مدت يك ساعت در 151 يا طي مدت دو ساعت 141 ويا طي مدت سه ساعت در 151 كليه ميكروب ها )حتي فرم هاي اسپوردار( از بين مي روند.)تصوير 11-2 ( حرارت اخير براي استريل كردن مناسب تر است زيرا مانع سوختن پنبه و كاغذي كه براي بستن درب ظروف و پوشانيدن آن ها به كار رفته است مي گردد و در لوله ها مواد ممانعت كننده از رشد باكتري ها )قطران( به وجود نمي آيد. گفتني است كه حرارت خشك روش انتخابي استريل كردن پودر ها و روغن ها است.

5 حرارت مرطوب: استفاده از درجه حرارت هاي باال براي از بين بردن ميكروب ها هميشه ممكن نيست چون بسياري از ظروف البسه و محيط هاي كشت در اين درجات حرارت تخريب مي شوند.به اين جهت در چنين مواقعي از درجه حرارت هاي كمتر استفاده مي شود.براي اينكه حرارت كمتر بتواند ميكروارگانيسم ها را نابود سازد بايد همراه با رطوبت باشد زيرا اوال" در رطوبت ميكروارگانيسم ها سريع تر كشته مي شوند و ثانيا" در صورتي كه رطوبت بخار آب باشد انرژي حرارتي را به تمام قسمت هاي ظرف استريل كننده منتشر مي كند )قدرت نفوذ زيادي دارد(. الف- جوشانيدن: از اين روش مي توان براي از بين بردن ميكروب هاي بدون اسپور استفاده نمود. به عنوان مثال براي از بين بردن باكتري بروسال )عامل تب مالت( و يا ميكروب مولد سل)باسيل كخ(. نگهداري باكتري ها با روش خشك كردن در خٲل: كشت باكتري ها را مي توان با خشك كردن حفظ و نگهداري نمود. ابتدا آن ها را به سرعت منجمد و آنگاه در خٲل خشك مي نمايند.اين روش ليوفيليزاسيون ناميده مي شود.طي اين روش ابتدا سوسپانسيون باكتري را در آمپول كوچكي در مخلوطي از الكل )گليسرول( و يخ خشك )يخ گاز كربنيك( منجمد و تحت خٲل زياد هواي آن را خالي مي كنند.آب يخ تبخير مي شود و در اين حالت سر آمپول را جلوي شعله مي بندند.اگر منجمد كردن وخشك كردن به سرعت انجام گيرد حتي گونه هاي حساس را مي توان بدون تغيير مقاومت فيزيولوژيكي ماه ها يا سال ها به حالت زنده نگهداري كرد.امروزه از اين روش براي نگهداري ويروس ها سرم هاي ضد باكتري واكسن ها ومواد ديگر استفاده مي شود. ب- بخار آب تحت فشار:يكي از موثرترين روش هاي از بين بردن ميكروب ها استفاده از بخار آب تحت فشار است.هدف اصلي از افزايش فشار رساندن نقطه ي جوش آب به 121 درجه است تا با اين روش بتوان از حرارت مرطوب 121 درجه جهت استريليزاسيون استفاده نمود. درعمل از دستگاه اتوكالو براي اين منظور استفاده مي شود. براي آن كه آب موجود دراين دستگاه در 121 درجه به نقطه ي جوش برسد الزم است فشار داخل محفظه ي اتوكالو به حدود 14 پوند بر اينچ مربع برسد.در چنين شرايطي طي مدت 14 تا 21 دقيقه تمام ميكروارگانيسم ها )باكتري هاي اسپور دار و بدون اسپور قارچ ها تك ياخته ها و ويروس ها( كشته مي شوند.)تصوير 11-5 ( از اتوكالو براي استريل كردن وسايل آزمايشگاهي وسايل جراحي محيط هاي كشت )به استثناي برخي كه به حرارت 121 حساسند( البسه و... استفاده مي شود.

6 ج- تنداليزاسيون: اين روش توسط تندال پيشنهاد شد و امروزه براي استريل كردن محيط هاي كشت حاوي بعضي مواد قندي و پروتئيني كه نسبت به حرارت باال حساس هستند استفاده مي شود.حداكثر حرارت مورد استفاده در اين روش 111 درجه است به طوري كه مثال" براي استريل كردن محلول هاي قندي يا بعضي محلول هاي پروتئيني از سه بار حرارت 111 درجه در سه روز متوالي و هر روز به مدت 11 دقيقه تا نيم ساعت استفاده مي شود. در طي اين حرارت دهي تمام باكتري هاي فرم رويشي از بين مي روند و سپس دما را كاهش مي دهند و به دماي معمولي )53 درجه( مي رسانند. در اين صورت اسپورهاي موجود در محيط قندي يا پروتئيني به جهت شك حاصل از حرارت جوانه زده و چون در مجاورت ماده ي غذايي هستند به فرم رويشي تبديل مي شوند. 25 ساعت بعد محيط مزبور را مجددا" به مدت 11 دقيقه تا نيم ساعت حرارت مي دهند.اين حرارت مي تواند اسپور هايي را كه جوانه زده اند نابود كند. ضمنا" اگر حرارت روز اول بعضي از اسپور ها را دچار شك نكرده باشد حرارت روز دوم مطمئنا" اين كار را خواهدكرد. حرارت دهي روز سوم كه به همين روش انجام مي گيرد اين گروه از اسپورهاي رويش يافته را نيز نابود خواهد كرد. بعضي از محلول ها درحرارت 31 درجه قابل هيدروليز هستند. همچنين محلول هاي آلبومين دار مثل سرم خون و برخي از واكسن ها نمي توانند حرارت 45 درجه را تحمل كنند زيرا آلبومين در اين درجه حرارت منعقد مي شود. به اين دليل مي توان روش تندال را با كم كردن درجه حرارت و طوالني كردن زمان تغيير داد.مثال" براي استريل كردن مواد آلبوميني در 3 روز متوالي هر روز به مدت يك ساعت مواد مزبور را در 45 درجه حرارت مي دهند و در فواصل آن مواد مذكور را در حرارت 53 درجه نگهداري مي كنند. دستگاه مورد استفاده جهت عمل تنداليزاسيون بن ماري است كه يك گرمابه ي داراي دماسنج است.)تصوير 11-5(

7 پاستوريزاسيون از اين روش امروزه بيشتر برای از بين بردن باکتری های بيماری زا و کاهش باکتری های غير بيماريزای شير و ساير فراورده های آن آب ميوه ها و مشروبات الکلی استفاده می شود. در اين روش مايعات را فقط يکبار در حرارت پايين تر از 111 درجه قرار می دهند و سپس به سرعت سرد می کنند. در عمل پاستوريزاسيون فقط اشکال فعال و رويشی باکتری ها از بين می روند بنابراين يک روش استريليزاسيون محسوب نمی شود. در عوض خواص و مزه شير حفظ می شود و قسمت عمده ی ويتامين ها باقی می مانند و از رسوب امالح قليای خاکی در شير جلوگيری به عمل می آيد. شير پاستوريزه ديرتر از شير خام تخمير و ترش می شود. جهت پاستوريزاسيون شير و مشتقات آن دو روش بيشتر استفاده نمی شود. در يک روش شير را به مدت 51 دقيقه در حرارت 55 درجه قرار می دهند و سپس يکباره تا 11 درجه سرد می کنند. در روش ديگر آن را به مدت 51 ثانيه در حرارت 32 درجه قرار می دهند و سپس بالفاصله تا 11 درجه سرد می نمايند. مکانيسم مرگ باکتری ها در فرآيند پاستوريزاسيون تغييرات شديد دمايی در فاصله زمانی کوتاه است. سرما مقاومت باکتری ها در برابر سرما متفاوت است. بعضی از آن ها نظير نيسرياگونوره و پسودوموناس آئروژينوزا در حرارت صفر درجه فورا از بين می روند. اما غالب آن ها همچون استافيلوکوک ها باسيل مولد سل و باسيل مولد تيفوئيد در درجات زير درجه حرارت می نيمم مدت ها زنده می مانند. بسياری از باکتری ها در هوای مايع )151- تا 105-( و حتی اکسيژن مايع )242-( زنده باقی می مانند. اصوال دمای پايين الزاما ميکروب ها را نمی کشد بلکه درجه حرارت های زير درجه حرارت می نيمم رشد و تکثير آن ها را متوقف می کند. در مورد باکتری هايی که در دمای زير درجه حرارت می نيمم از بين می روند مکانيسم مرگ هنوز بدرستی شناخته نشده است. يکی از مهمترين داليل مرگ باکتری ها در اثر سرما پاره شدن جدار آن ها در نتيجه ی بوجود آمدن تبلورات کريستال های نوک تيز يخ در داخل آن ها است. بروز اين نوع کريستال ها در حالتی رخ می دهد که باکتری ها را به آرامی سرد کنند. در صورتی که باکتری ها را يک مرتبه سرد نمايند سيتوپالسمشان به ماده ی يکنواخت بلور مانندی تبديل می شود که مدت ها به همان حال باقی

8 می ماند. حال اگر باکتری ها مجددا در شرايط مساعد قرار گيرند سيتوپالسمشان به حالت ابتدايی بر خواهد گشت و شروع به رشد و تکثير می کنند. پرتوها در نور خورشيد عالوه بر پرتوهای طيف مرئی که طول موجشان بين 5111 تا 0111 آنگستروم متغير است پرتوهای پرتوهای غيريونيزان باشد. باشد. نامرئی بسيار وجود دارد. )ماوراء بنفش( و پرتوهای يونيزان پرتوهای با طول موج کمتر از نور مرئی شامل )ايکس آلفا گاما و پرتوهای کيهانی( می پرتوهای با طول موج بيشتر از نور مرئی شامل پرتوهای مادون قرمز و پرتوهای راديويی می قدرت نفوذ پرتوهای نورانی در سلول با طول موج آن پرتوهای دارای طول موج باالتر از 5011 پرتوها شامل بخشی از امواج مادون قرمز و امواج راديويی می باشد.( پرتوهای ماوراء بنفش : پرتوهای ماوراء بنفش در طول موج کشنده دارند. هوای اتاق می شود. باکتری تا 2111 ها نسبت معکوس دارد. به اين جهت آنگستروم قدرت ميکروب کشی ناچيزی دارند. )اين 5111 آنگستروم اين پرتوها بايد مستقيما و بدون واسطه روی باکتری های جراحی آزمايشگاه ها اسپور باکتری ها و گاهی برای آب ها کپک ها و ويروس ماورا بنفش توسط اسيدهای نوکلئيک موجود در هسته موجب می شود پيوند کوواالن بين مولکول گردد و ديمرهای تيمين- تيمين بوجود آيد. ها ی روی ميکروارگانيسم ها اثر کند. ها اثر برای استريل کردن های آشاميدنی و مواد غذايی از آن استفاده در برابر اين پرتو حساس هستند. ميکروارگانيسم جذب می شود. های تيمين مجاور در روی يک رشته DNA اين پيوند کوواالن رشته DNA پرتو اين پرتو تشکيل را بحدی تغيير شکل می دهد که خاصيت پيوندسازی هيدروژنی بازهای پورين و پيريميدين مجاور ديمرها دگرگون می شود. در نتيجه ی اين مکانيسم بازهای پورين و پيريميدين نادرستی درون آن رشته وارد می گردد که در امتداد رشته ی تغيير يافته تشکيل می شود. ی نتيجه می باشد که عمدتا اين جهش ها مرگ آور می باشد و سلول به زودی می ميرد. اين عمل توليد جهش ژنتيکی در ارگانيسم

9 پرتوهای يونيزان : پرتوهای يونيزان شامل پرتوهايی هستند که در برخورد با مولکول ها آن ها را يونيزه می کنند. توليد يون های فعال و راديکالی در طی اين نوع تابش ها علت مرگ ميکروارگانيسم ها می باشد. در ميان پرتوهای يونيزان پرتو ايکس و گاما برای استريليزاسيون بکار می روند. اين پرتوها دارای طول موج کمتری از پرتوهای ماوراء بنفش )پرتوهای غير يونيزان( هستند. به اين جهت کارايی آن ها بيشتر است اما در عمل کاربرد آن ها دشوار است و نياز به تجهيزات پيچيده و گران قيمت دارد و برای انسان نيز خالی از خطر نمی باشد. پرتوهای گاما از پرتوهای ايکس قابل نفوذترند و زمان مورد نياز آن ها برای استريليزاسيون تنها چند ثانيه است. در صنعت از پرتوهای يون ساز )بويژه گاما( برای استريليزاسيون وسايل و بسته های پالستيکی سرنگ ها برخی مواد غذايی )همچون گوشت چای و توت فرنگی( و بطور کلی برای استريل کردن مواد و اشيايی استفاده می شود که آن ها را نمی توان با ساير روش ها استريل کرد. نفع اين روش در سترون کردن مواد غذايی بسته بندی و کنسرو شده در اين است که بدون باال رفتن درجه حرارت و تغيير ماهيت فرآورده می توان اغذيه را حفاظت و نگهداری کرد. پرتوهای يون ساز اثرات خود را با بمباران کردن همه ی نقاط سلول آشکار می سازند و برخالف پرتوهای ماوراء بنفش جذب انتخابی آن ها توسط مولکول های ساختمانی خاص )مثل )DNA نقشی در مرگ زايی آن ها ندارد. يکی از اثرات عمده پرتوهای يون ساز تشکيل راديکال های آزاد و + H - OH است. فوتون های پرانرژی وقتی از آب عبور می کنند اين راديکال ها را توليد می کنند. راديکال های آزاد سرانجام موجب تشکيل پراکسيدها می شوند که عوامل اکسيد کننده قوی هستند و در ضمن اثر مرگ زا دارند. راديکال هيدروژن قدرت احياء کنندگی شديدی دارد. راديکال هيدروکسيل که اکسيد کننده ی پر قدرتی است با ماکرومولکول ها مخصوصا DNA شديدا واکنش پذير است و از اين راه سبب شکستگی زنجيرهای DNA می شود.

10 فشار اسمزی اسمز عبارت است از انتشار مولکول های حالل از خالل پرده ی نيمه تراوا.)تصوير 11-4 ( فشار اسمزی يک محلول مستقيما به تراکم مواد حل شده در آن بستگی دارد. دو محلول با فشار اسمزی يکسان را اصطالحا ايزوتونيک می نامند. هنگامی که دو محلول با فشار اسمزی نابرابر مقايسه می شود محلول واجد فشار اسمزی باال را هيپرتونيک و ديگری را هيپوتونيک می نامند.)تصوير 11-5 ( هنگامی که يک سلول سالم در محلول با فشار اسمزی باال قرار گيرد پالسموليز حاصل می شود يعني آب از سيتوپالسم به محيط خارج سلول عبور می کند و پروتوپالسم در داخل سلول بصورت توده کوچکی چروکيده می شود. در اين حالت فعاليت متابوليکی متوقف می ماند و سلول به حالت خفته در می آيد يا می ميرد. چنين سلول هايی اگر به سرعت به شرايط اسمزی طبيعی انتقال داده شوند سالم می مانند.)تصوير 11-5( اگر يك سلول سالم در محلول با فشار اسمزي پايين قرار بگيرد تورژسانس حاصل مي شود. در اين حالت آب از خارج سلول وارد سيتوپالسم شده و سلول متورم مي شود.اگر اين سلول داراي ديواره ي سلولي نباشد سلول آن قدر متورم شده كه نهايتا مي تركد ولي در سلول هايي كه داراي ديواره هستند ديواره از پارگي سلول جلوگيري مي كند.)تصوير 11-5 (

11 فشار اسمزی پروتوپالسم باکتری سالم بيش از فشار اسمزی محيط کشت است. به عبارت ديگر سلول باکتری تراکم بيشتری از امالح اسيدهای آمينه و ساير ترکيبات آلی و کانی در مقايسه با محيط کشت دارد. اين فشار اسمزی باال موجب نفوذ آب )بنا به خاصيت اسمز( از خالل غشاء سيتوپالسمی نيمه تراوا به درون سلول می شود و باعث مي شود كه تحت شرايط معمول کشت سلول ها معموال حالت آماس داشته باشند. در اين حالت ديواره سلولی باکتری ها از پاره شدن غشاء سلولی باکتری ها جلوگيری می کند. در باکتری های بدون ديواره تحت اين شرايط غشاء سيتوپالسمی پاره و سلول ليز می شود. اين جهت باکتری های بدون ديواره را در شرايط ايزوتونيک نگهداری می کنند. به پالسموليز کردن باکتری های گرم مثبت به مراتب دشوارتر از باکتری های گرم منفی است زيرا فشار اسمزی در باکتری های گرم مثبت چند برابر باکتری های گرم منفی است. شکل سلول های پرورش يافته در محيط واجد فشار اسمزی نسبتا باال تغيير يافته و بصورت دراز رشته ای و متورم در می آيد و سلول ها بطور نامنظم رنگ می گيرند. ميکروب های اسموفيل :)Osmophile( کرده باشند اسموفيل می نامند. ميکروب هايی را که به فشار اسمزی باال سازش پيدا ميکروب های هالوفيل :)Halophile( نمک نمی باشند هالوفيل می نامند. ميکروب هايی را که قادر به رشد در محلول های فاقد

12 فيلتر کردن )صاف کردن( فيلتر کردن يک روش فيزيکی است که جهت حذف ميکروارگانيسم ها )به استثناء ويروس ها( از محلول ها و گازهايی بکار می رود که دارای مواد حساس در برابر حرارت هستند. اين روش حذف ميکروب ها از آن جهت از ساير روش ها متمايز است که تنها می تواند برای مايعات روان و گازها به کار رود به عالوه فقط آلودگی ميکروبی را از ميان برمی دارد اما ميکروارگانيسم ها را نابود نمی کند ضمن آنکه ويروس ها از صافی قابل عبور اند. بنابراين فيلتر کردن يک روش واقعی استريليزاسيون نيست. شايعترين روش صاف کردن محلول ها الک شدن مايع است. در اين روش از صافی هايی استفاده می شود که قطر منافذ آن ها 1/54 ميکرون است. بنابراين ذرات بزرگتر از 1/54 ميکرون را از خود عبور نمی دهد. بهترين صافی های مورد مصرف در ميکروب شناسی از نوع صافی های غشايی است که متشکل از مواد پليمری )غالبا سلولز( می باشد. اين نوع صافی ها يکبار مصرف مي باشد. برای حذف مايکوپالسماها از يک مايع الزم است ازصافی هايی استفاده شود که قطر منافذ آن ها 1/24 ميکرون باشد. الکل و همچنين اکثر محلول های تزريقی را با فيلتراسيون استريل می کنند.

13 فصل عوامل شیمیایی ضد میکروبی 00 تعاريف: استريل :)Sterile( محيطی که فاقد هر نوع موجود زنده باشد استريل يا سترون ناميده می شود. برای استريل کردن می توان از روش های فزيکی يا شيميايی استفاده نمود. از آنجا که معيار مرگ ميکروارگانيسم ها عدم توانايی در توليد مثل است محيط استريل ممکن است که حاوی سلول های ميکروبی دست نخورده و در حال متابوليسم باشد. سترون کردن و ضدعفونی کردن : روش های سترون کردن )Sterilization( و ضدعفونی کردن )disinfection( جهت کنترل ميکروب ها و جلوگيری از عفونت بکار می رود. تفاوت های مهمی بين اين دو روش وجود دارد. اول اينکه اصطالح ضدعفونی کردن به اندازه ی سترون کردن مطلق نيست. سترون کردن داللت بر کشتن يا از بين بردن تمام ميکروارگانيسم های زنده می کند در صورتی که ضدعفونی کردن شامل از بين بردن باکتری های بيماری زا است که می تواند به سترون کردن منجر شود و يا نشود. دوم اينکه سترون کردن بيشتر بوسيله ی روش های فيزيکی مانند حرارت فيلتر کردن و پرتوتابی انجام می شود ولی ضدعفونی کردن معموال با استفاده از ميکروب کش های مايع يا گازی است.

14 عوامل ديز اينفکتنت و آنتی سيتيک : به عوامل شيميايی يا فيزيکی که به قدری برای سلول ها سمی است که نمی توان آن ها را برای ضدعفونی کردن نسوج بکار برد و فقط برای نابودی ميکروارگانيسم های بيماری زا در خارج از بدن موجودات زنده به كار مي روند عوامل ديز اينفکتنت )dicinfectant( گفته مي شوند. بنابراين اکثرا اين عوامل برای هدف های بهداشتی مورد استفاده قرار می گيرند. عوامل شيميايی که حداقل به منظور پيشگيری از تکثير ميکروارگانيسم های بيماری زا در بافت ها )بويژه سطح پوست زخم ها و حفرات طبيعی و پاتولوژيک بدن( به طريق موضعی مصرف می شوند آنتی سپتيک )Antiseptic( نام دارند. آنتی سپتيک ها اثرات سمی قابل توجهی برای سلول ها و نسوج دارند. آنتی سپتيک ها و ديزاينفکتنت ها برحسب غلظت و زمان اثر به دو نحو بر باکتری ها اثر می کنند: 1( اثر باکتريوستاتيک :)Bacteriostatic( اين اصطالح در موردی بکار می رود که ماده ی ضد ميکروبی از تکثير باکتری نمايد اما پس از حذف عامل ضد ميکروبی باکتری ها بتوانند تکثير خود را باز يابند. ها جلوگيری 2( اثر باکتريوسيد :)Bacteriocide( اين اصطالح هنگامی بکار می رود که ماده ی ضد ميکروبی خاصيت کشتن باکتری ها را دارا باشد.عمل باکتريوسيد بطور برگشت ناپذير انجام می شود. يعنی حتی اگر اثر عامل ضد ميکروبی را حذف نماييم باکتری ها ديگر نمی توانند قابليت تکثير خود را بازيابند. سپتيک )Septic( و آسپتيک :)Aseptic( وجود باکتری سپتيک و فقدان باکتری های بيمار يزا را آسپتيک گويند. های بيماری زا در نسوج زنده را

15 مكانيسم اثر مواد شيميايي ضد ميكروبي الف( تغيير ماهيت پروتئين ها Denaturation( :)Protein پروتئين ها )شامل همه ی آنزيم ها و پروتئين های غير آنزيمی( دارای شکل پيچيده و سه بعدی هستند که توسط پيوندهای دی سولفيد کوواالن داخل مولکولی و تعدادی پيوند غيرکوواالن از قبيل پيوندهای يونی هيدروفوب و هيدروژنی مشخص می شود. اين شکل ساختمان سوم پروتئين ناميده می شود.)تصوير 11-1 ( تعدادی از عوامل شيميايی به سرعت باعث از بين رفتن اين شکل خاص می شوند و به اين ترتيب پروتئين عملکرد خود را از دست می دهد. به هم خوردن ساختمان سوم پروتئين ها را تغيير ماهيت پروتئين می نامند. ب( پاره شدن غشاء و ليز ديواره سلولی: غشاء سلولی به صورت يک سد انتخابی عمل می کند. همچنين جايگاه آنزيم هايی است که در روند بيوسنتز ديواره ی سلولی نقش دارند. مواد شيميايی که در سطح سلول تجمع می يابند مشخصات شيميايی و فيزيکی غشاء را تغيير می دهند و مانع عملکرد طبيعی آن می شوند و در نتيجه مرگ سلول را به همراه می آورند.ديواره ی سلولی به صورت کمربندی سلول را در برابر ليز اسمزی محافظت می کند. بنابراين عواملی که ديواره سلولی را از بين می برند )مانند ليزوزيم( يا مانع سنتز طبيعی آن شوند )مانند پنی سيلين( باعث ليز و مرگ سلول می شوند. ج( حذف گروه های سولفيدريل آزاد: پروتئين های آنزيمی حاوی سيستئين دارای زنجيره جانبی هستند که به گروه سولفيدريل منتهی می شوند. عالوه بر اين کوآنزيم ها از قبيل کوآنزيم A و دی هيدروليپوآت دارای گروه های سولفيدريل

16 آزاد هستند. اين آنزيم ها و کوآنزيم ها تنها در صورتی می توانند عمل خود را انجام دهند که گروه های سولفيدريل بصورت آزاد و احياء شده باقی بمانند. بنابراين عوامل اکسيد کننده از طريق پيوند گروه سولفيد باعث اختالل در متابوليسم می شوند: های سولفيدريل مجاور و تشکيل پيوندهای دی R-SH + HS-R R-S-S-R + H 2 بسياری از فلزات از قبيل يون جيوه نيز به طريق مشابهی در اثر ترکيب با گروه باعث اختالل در متابوليسم ميشوند: های سولفيدريل R-SH + Hgcl 2 R-S ----Hg + 2Hcl گروه های مهم عوامل شيميايي ضد ميكروبي هالوژن ها فلور برای پيشگيری از پوسيدگی دندان و معموال بصورت فلورايد سديم )NaF( در خمير دندان ها بکار می رود. ثابت شده است که وجود 1-2ppm فلورايد سديم در آب آشاميدنی ميزان پوسيدگی دندان اطفال را بطور قابل توجهی کاهش می دهد. کلر کلر و مشتقات آن از پرمصرف ترين مواد ضدعفونی کننده به شمار می آيد. گاز کلر بسيار باکتری کش است ولی غلظت باالی آن سمی مي باشد. کلر گازی را برای ضدعفونی آب آشاميدنی شهرها و آب استخرها بکار می برند. اکثر باکتري ها در غلظت 2 قسمت کلر در 11 ميليون قسمت آب )غلظت 0/2( ppm در عرض چند ثانيه کشته می شوند ولی چون مواد آلی موجود در آب هم مقداری کلر جذب می کنند بنابراين بايد بيشتر از مقدار ذکر شده بکار رود. هيپوکلريت ها: از هيپوکلريت کلسيم ]( 12 ]Ca(OC با رقت 1 تا 4 درصد برای ضدعفونی مدفوع و البسه آلوده به مدفوع استفاده می شود. از هيپوکلريت سديم )آب ژاول( ]NaOCl[ با غلظت های 4 تا

17 سفيد کردن ملحفه و ضدعفونی کردن ظروف آشپزخانه 12 درصد برای ضدعفونی اماکن والبسه استفاده می شود. کلرآمين ها: اگر در ترکيبی به جای هيدروژن های گروه آمين يک يا چند اتم از عنصر کلرقراربگيرد ترکيب استخالف شده را کلرآمين می خوانند. يکی از برتری های کلرآمين ها بر ديگر ترکيبات کلر ثبات و پايداری آن ها است. به عبارت ديگر کلرآمين ها در طی مدت زمان زيادی کلر آزاد می کنند و به اين ترتيب اثر ضدعفونی کننده آن ها نيز به همين نحو ادامه پيدا می کند. يد يد خيلی کم در آب حل می شود ولی در الکل و محلول های آلی يدور سديم و پتاسيم به آسانی قابل انحالل است. بطور موسوم يد بصورت تنتوريد )محلول الکلی يد در يدورسديم( برای ضدعفونی کردن پوست و زخم های سطحی استفاده می شود. هرچند تنتوريد باعث تحريک پوست می شود ولی چون مطمئن ترين وسيله برای ضدعفونی کردن پوست است برای ضدعفونی کردن پوست قبل از تزريقات داخل وريدی يا خونگيری کامال متداول است. البته بايد توجه داشت كه محلول غليظ يد يا يد آزاد سمی است و پوست را می سوزاند. ترکيبات آلی يد اثر ترکيات آلی يد و کلر تقريبا يکسان است با اين تفاوت که فراريت يد کمتر از کلراست. برخی از مواد نظير دترژن های آنيونی و کاتيونی می توانند يد را حل کنند و به عنوان پايگاه و ناقل يد بکار روند. اين مواد در عين حال اثر يد را تقويت و دوره اثر آن را طوالنی تر می کنند. اين ترکيبات آلی يد يدوفور ناميده می شوند و فاقد اثرات مضر محلول های آبکی و الکلی يد هستند. سميت شان کم است پوست را لکه دار نمی کنند بی بو هستند و مخاط را تحريک نمی کنند. در محلولهای آن ها يد به آهستگی آزاد می شود و به اين جهت دوره ی اثر طوالنی تری دارند. بتادين )Betadine( و وسکودين )Wescodine( از نمونه اين ترکيبات هستند.

18 فلزات سنگين جيوه ترکيبات جيوه اثر باکتريوستاتک دارند زيرا اثر آن ها پس از چهار روز هم قابل برگشت است. علت آن است که اين امالح با ريشه ی سولفيدريل آنزيم های باکتريايی ترکيب و مانع فعاليت آن ها می شوند. ولی اين ترکيبات چندان استوار نيستند به طوری که اگر مقدار نسبتا زيادی سيستئين )سيستئين دارای ريشه سولفيدريل است( را در مجاورت اين باکتری های ظاهرا کشته شده قرار دهند امالح جيوه از باکتری ها جدا شده و با مواد مزبور ترکيب می شوند و در نتيجه باکترها مجددا قابل زيست می گردند. به همين دليل چون در چرک مقدار زيادی مواد پروتئينی وجود دارد که ريشه ی سولفيدريل دارند اثر نمک جيوه در چرک کمتر است. ترکيبات معدنی جيوه امروزه بعلت ايجاد تحريک بافت ها و مسموميت ها کمتر مصرف می شوند اما به جای اين ترکيبات از مشتقات آلی جيوه همچون مرکورکروم )محلول 2 تا 4 درصد جيوه درآب يا الکل( مرتيوالت و متافن استفاده می شود. نقره از ترکيبات معدنی نقره می توان نيترات نقره )نيترات دارژان( را نام برد. اين ماده را بصورت محلول آبکی با رقت %1 برای پيشگيری از کونژکتيويت گونوکوک نوزادی بکار می برند. زا ترکيبات آلی نقره آرژيرول خاصيت ميکروب کشی دارد و بصورت محلول آبکی %4 تا %21 مصرف می شود. مس مس بصورت سولفات مس در بعضی پمادها مصرف می شود و دارای اثر ضد قارچی است. مکانيسم اثر مس مانند ترکيبات نقره حذف گروه سولفيدريل پروتئين های سلولی است. پاک کننده ها Detergents) ( پاك كننده ها يا دترژن ها موادی هستند که می توانند در سطوح حد فاصل بين غشاء ليپيدی سلول باکتری ها و محيط آبی اطراف آن ها تجمع يابند و به اين نحو کشش سطحی را کم کنند. در نتيجه ی

19 اين عمل قدرت مرطوب کنندگی آب باال رفته و در نتيجه ميکروارگانيسم امولسيونه مي كنند.)تصوير 11-2 ( ها و نيز چربی ها را ترکيبات پاک کننده حاوی يک گروه محلول در چربی و يک گروه محلول در آب هستند. هيدروکربن های با زنجيره ی بلند کامال محلول در چربی هستند. دو گروه کلی از دترژن ها جهت کنترل ميکروبی در سطوح مختلف بکار می روند: تركيبات آنيوني تركيبات كاتوني )1 )2 مواد پاک کننده آنيونی در اين نوع پاک کننده ها قسمت محلول در چربي دارای بار منفی است. اين ترکيبات عبارتند از: صابون ها)امالح سديم اسيدهای کربوکسيليک با زنجيره بلند( امالح صفراوی)که در آن ها بخش محلول در چربی ساختمان استروئيدی دارد( و محصوالت صناعی مشابه صابون ها)با اين تفاوت که در آن ها به جای گروه کربوکسيل يک گروه اسيد سولفونيک قرار گرفته است(. به پاک کننده های سنتتيک سورفاکتانت گفته می شود. مواد پاک کننده کاتيونی در اين گروه از پاک کننده ها قسمت محلول در چربی ملکول دارای بار مثبت است. نوع اين پاک کننده ها ترکيبات آمونيوم چهار ظرفيتی است. مهمترين در اين نوع ترکيبات قسمت محلول در چربی با يک اتم نيتروژن و بار مثبت به خود گرفته است. )دارای ظرفيت 4 +( ترکيب شده

20 نمونه ی ترکيبات آمونيوم چهار ظرفيتی يتاولون زفيران بيوسيدان و بنزالکونيوم است. ترکيبات آمونيوم چهار ظرفيتی عالوه بر خاصيت پاک کنندگی آنتی سپتيک نيز می باشند. اين تركيبات درغلظت های پايين باکتريوستاتيک و در غلظت های باال باکتريوسيد هستند. اين ترکيبات پوست را تحريک نمی کنند به راحتی قابل حل اند معموال پايدارند فاقد بوی مشخص و ناراحت کننده هستند فاسد نمی شوند لکه ای بجا نمی گذارند و خيلی گران نيستند. فقط سميت قابل مالحظه اين مواد و کم شدن اثرشان بوسيله ی ترکيبات آلی مصرفشان را در طب داخلی محدود می سازد.اما در درمان موضعی مصرف زيادی دارند و بعنوان ضدعفونی کننده پوست و زخم های پوستی و سطحی و نيز بعنوان ضدعفونی کننده در دندانپزشکی و چشم پزشکی مصرف می شوند. اثر ترکيبات آمونيوم چهار ظرفيتی بر روی باکتری گرم منفی است. فنل ها های گرم مثبت بسيار بيشتر از باکتری های قدرت ضدعفونی کنندگی فنل ها بيشتر مربوط به ساختمان شيميايی آن ها )داشتن حلقه ی فنلی( است. اين ترکيبات از طريق تغيير ساختمان و ماهيت پروتئين ها به سلول ها آسيب می رسانند.محلول 1 تا 2 درصد فنل در آب )که بسيار سوزاننده است( برای ضدعفونی کردن کف اتاق ها و سالن های بيمارستان ها بسيار موثر و مفيد است. کرزول ها نيز از ديگر ترکيبات فنلی هستند و از فنل موثرترند. اين مواد برای ضدعفونی کردن وسايل آلوده به مدفوع به کار می روند اما بايد توجه داشت که کروزل ها سمی هستند. ليزول و دتول نمونه ای از مشتقات فنل ها و کروزل ها هستند. ليزول برای ضدعفونی کردن پيپت و ظروف شيشه ای و امثال آن در آزمايشگاه بکار می رود. الکل ها الکل ها ترکيباتی با ساختمان شيميايی R-CH 2 OH )که در آن R يک گروه الکيل است( می باشند. دو ترکيب اتيل الکل OH( )CH 3 CH 2 و ايزوپروفيل الکل) [CH 3 ] 2 CHOH ) بطور معمول مورد استفاده قرار می گيرند. الکل ها با غلظت هايی که بطور معمول مورد استفاده قرار می گيرند )محلول های آبی %31 ( بصورت عوامل تغيير دهنده ی ماهيت پروتئين عمل می کنند. از آنجا که اثر باکتريوسيدی الکل های %31 بيشتر از الکل خالص است بنابراين می بايست برای ضدعفونی کردن دست خشک از الکل %31 و برای ضدعفونی کردن دست مرطوب از الکل %54 استفاده شود. برای آنکه الکل ها قادر به کشتن اسپورباکتری ها نيز بشوند بايستی به نسبت يک درصد اسيد معدنی يا قليا به آن ها افزود.در اين صورت طی مدت 1 تا 2 روز اسپورها نابود می شوند. از ميان الکل ها اتانول و ايزوپروپانول از همه بهتر و متداول تر است. ايزوپروپانول دارای اثر بهتری است ارزانتر است و فرار نيست.

21 الکل اخيرالذکر برای ضدعفونی کردن پوست حرارت سنج سرنگ دندانپزشکی لوازم جراحی و نظاير آن ها از الکل اتيليک مناسب تر است البته از اتانول سمی تر است. با وجود آن چه گفته شد الکل برای ضدعفونی کردن پوست قبل از تزربق زير جلدی يا وريدی هرگز کامل نيست و بايد از ترکيبات الکلی يد دار)نظير تنتوريد( استفاده شود. بعالوه الکل ها فقط ضدعفونی کننده هستند و برای استريل کردن وسايل پزشکی مناسب نيستند. متانول بعنوان ضدعفونی کننده مناسب نيست. اوال قدرت باکتری کشی آن از اتانول کمتر است و ثالثا سمی است و حتی بخارآن هم ممکن است موجب پيدايش ضايعات دائمی در چشم شود. آب اکسيژنه يا پراکسيد اکسيژن) H2o2 (: آب اکسيژنه يک اکسيد کنند قوی است و به اين جهت باکتريسيد می باشد. در مجاورت آنزيم کاتاالز سلول های بافت بدن به آب و اکسيژن تبديل می شود و از اثر می افتد به همين جهت وقتی آب اکسيژنه روی زخم ريخته می شود کف بوجود می آيد. آب اکسيژنه روی باکتری های هاگ دار نيز موثر است. آب اکسيژنه در جراحات و زخم ها خصوصا از رشد باکتری های بی هوازی جلوگيری می کند. آلدئيدها: اين مواد با جايگزين کردن گروه های الکيل به جای اتم های هيدروژن ناپايدار ترکيبات شيميايی سلول ميکروارگانيسم ها را آلکيله می کنند و باعث مرگ سلول می شوند. الف( آلدئيد گلوتاريک: محلول %2 آلدئيد گلوتاريک فعاليت ضد ميکروبی گسترده ای را از خود نشان می دهد بر روی باکتری ها و قارچ ها )حتی اسپور آن ها( و همچنين بر روی ويروس ها موثر است. از اين محلول برای سترون سازی ابزارهای اورولوژی ابزارهای واجد عدسی و ساير پزشکی استفاده می شود. به هر حال برای استريليزاسيون زمان زيادی الزم است. وسايل ب( آلدئيد فرميک )فرمالدئيد(: آلدئيد فرميک حالت گازی دارد و فقط در غلظت زياد و حرارت باال پايدار می ماند.در صورتی که ميزان رطوبت هوا به %34 اشباع برسد بخار فرمالدئيد با غلظت 1 تا %2 کليه باکتری ها و اسپورهای آن ها را می کشد. ولی اشکال کار در اين است که با اين غلظت دستگاه تنفس تحريک می شود. اين روش را معموال برای استريل کردن سوند دستکش و امثال آن بکار می برند. محلول 53 تا %51 آلدئيد فرميک به نام فرمالين ناميده می شود. فرمالين خاصيت ميکروب کشی شديدی دارد و در باکتری شناسی جهت کشتن باکتری ها اسپورها و تبديل توکسين به توکسوئيد )آناتوکسين( بکار می رود. خصوصيات نامطلوب آلدئيد فرميک عبارتند از: تحريک پوست بخار زيان آور و بوی تند آن.

22 سترون کننده های شيميايي گازی: برای موادی که نمی توان آن ها را با حرارت زياد و با مواد شيميايی محلول استريل نمود و يا حرارت مرطوب اتوکالو آن ها را تخريب می کند سترون کننده های شيميايی گازی کاربردی مناسب دارد. از استريليزه کننده های مذکور در محيط های بسته و در حرارت اتاق استفاده می شود. پس از انجام کار می توان گاز موجود در محيط را به آسانی برطرف نمود. از گازها می توان برای استريل کردن اقالم پالستيکی حساس به حرارت نظير سرنگ ظروف پالستيکی کشت البسه و نيز جهت استريل کردن محيط های بسته استفاده نمود. از انواع سترون کننده های گازی می توان از اکسيد اتيلن و بتا پروپيوالکتون نام برد. اکسيد اتيلن: امروزه بيش از هر گاز ضدعفونی کننده ای از اکسيد اتيلن استفاده می شود. اکسيد اتيلن ترکيب آلی نسبتا" ساده ای به فرمول H 2 C-CH 2 می باشد که در حرارت 11/0 درجه سانتی گراد به حالت مايع در می آيد ولی در حرارت باالی 11/0 به سرعت بخار می شود. بخار اکسيد اتيلن در هوا به شدت قابل اشتعال است. با مخلوط کردن اکسيد اتيلن با دی اکسيد کربن بر اين خاصيت نامطلوب غلبه کرده اند. اکسيد اتيلن سترون کننده پر قدرتی است. حتی اسپور باکتری در مقابل عمل کشنده گی اين ماده مقاومت ناچيزی از خود نشان می دهد و می ميرد. يکی از خصوصيات برجسته اين گاز قدرت نفوذ آن است. بزرگ البسه عبور کند و آن را سترون نمايد. مثال می توان از ميان بسته های عليرغم اين محاسن اکسيد اتيلن سمی است و بايد با احتياط استفاده شود. با اين جهت هنگام استفاده از آن از محفظه های شبيه اتوکالو استفاده می شود که با ايجاد تغييراتی در ساختمان آن بجای بخار آب در تحت شرايط کنترل شده از گاز اکسيد اتيلن انباشته می شود. زمان الزم برای استريل کردن اشياء بوسيله ی موجود در محفظه بستگی دارد. اين گاز به غلظت گاز حرارت و درصد رطوبت

23 فصل داروهای ضد میکروبی 01 تاريخچه : عوامل شيمو تراپتوتيک agents( )chemotheraperapeutic موادی هستند که برای معالجه بيماری های عفونی و يا پيشگيری از وقوع بيماری ها بکار ميروند. اين مواد يا از ارگانيسم ها و گياهان بدست می آيند و يا در آزمايشگاه های شيمی ساخته می شوند. ارليش) erlich )pall اولين کسی بود که عامدانه و عالمانه يک داروی شيميايی ضد ميکروب با سميت کم ساخت. اين دارو از ترکيبات آرسنيک بود و سالوارسان san( )salvar ناميده شد و بطور موفقعيت آميز در درمان سيفليس بکار گرفته شد. علير غم موثر بودن سالورسان تا دو دهه بعد هيچ گونه تالش چشمگيری در راه کشف داروهای شيميای جديد صورت نگرفت تا آنکه در سال 1554 گروهی از محققان المانی به سرپرستی دوماک domagh( )Gerhard دريافتند که يک ماده رنگی مخصوص به اسم پرونتوزيل )prontosil( موش آلوده به استرپتوکوک را درمان می کند. در پی اين کشف شيميست های فرانسوی در انيستو پاستور دريافتند که فعاليت ضد ميکروبی

24 پرونتوزيل به علت سولفانيل آميد موجود در آن است. از آن پس ترکيبات داروئی متنوعی از سولفانيل آميد ساخته شد که به نام کلی سولفوناميد ها ناميده می شوند و بطور گسترده استفاده می شود. در سال 1525 الکساندر فلمينگ fleming( )Alexander متوجه شد که در اطراف کلنی کپکی که برروی محيط کشت حاوی کلنی های استافيلوکوکوس اورئوس رشده کرده بود ناحيه روشنی وجود داشت که در آن باکتری توسط يک ماده مترشحه از کپک بود. چون کپک مذکور گونه ای از قارچ پنی سيليوم بود فلمينگ اين ماده باز دارنده از رشد باکتری را آنتی بيوتيک يا پنی سيلين ناميد. اهميت کشف فلمينگ تا جنگ جهانی دوم شناخته نشد. اين ماده در 1551 توسط فلوری و چين chain( )florey & به طور خالص تهيه شد و در جريان جنگ جهانی دوم جان هزاران نفر بيمار جنگی را از مرگ نجات داد.

25 آنتي بيوتيک ها )Antibiotics( تعريف : در ابتدا آنتی بيوتيک بعنوان ماده توليد شده توسط يک ميکروارگانيسم ميکرواورگانيسم ها ی ديگر ممانعت می کند تعريف شد. که از رشد با اين حال پيدايش روش های مصنوعی در توليد اين ماده موجب تغييری در اين تعريف گرديده است. امروزه آنتی بيوتيک اشاره ای است به ماده ی توليد شده توسط يک ميکرواروگانيسم يا به يک ماده مشابه )که تماما يا قسمتی از آن توسط سنتز شيميايی ايجاد شده( که در غلظت های پايين از رشد ميکرواورگانيسم های ديگر جلوگيری ميکند. منابع : آنتی بيوتيک ها از سه منبع بزرگ بدست می آيند. اين منابع عبارتند از : ها: مثال پنی سيلين G از کپک پنی سيليوم کريزوژنوم و پنی سيليوم توتاتوم 1- ميکرواورگانيسم بدست می ايد. 2- مصنوعی : امروزه کلرامفتيکل معموال توسط روش مصنوعی توليد می شوند. 3- نميه مصنوعی : به اين معنا که قسمتی از مولکول توسط عمل تخمير يعنی با استفاده از يک ميکرواروگانيسم مناسب توليد می شود و سپس محصول بدست آمده توسط يک روش شيميايی تغيير يافته و يا اصالح می گردد. بسياری از پنی سيلين و سفالوسپورين ها از اين طريق توليد می شوند : ويژگی های يک آنتی بيوتيک مطلوب 1- بايد توانايی نابود کردن و يا باز داشتن ميکرو اورگانيسم بيماری زا را داشته باشد. هر چه تعداد ميکرواورگانيسم های تاثير پذير بيشتر باشد آنتی بيوتيک مربوطه بهتر خواهد بود. يک آنتی بيوتيک وسيع الطيف spectrum( broad (عليه بسياری از پاتوژن ها موثراست. 2- نبايد موجب پيدايش شکل های مقاوم در پاتوژن ها شود. 5- به اعصاب کليه و جهاز هاضمه ی ميزبان آسيب نرساند و موجب بروز آلرژی نشود. 5- ميکروب های طبيعی بدن ميزبان را از بين نبرد چون اين امر تعادل طبيعی را از بين می برد و موجب می شود که ميکروب ه یا غير بيماری زا يا پاتوژن هايی که معموال بوسيله ی ميکروب های طبيعی مهار می شوند موجب پيدايش عفونت های جديدی شوند. بعنوان مثال مصرف طوالنی يک آنتی بيوتيک وسيع الطيف ممکن است ميکروب های طبيعی روده را نابود کند ولی بر روی مونيليا )monilia( تاثيری نداشته باشد. در اين شرايط ممکن است مونيليا ايجاد عفونت نمايد. را به طور خوراکی )oval( و يا تزريقی )PARENTERAL( اسيد معده خنثی شود و يا به پروتئين های خون بچسبد. تجويز نمود 4- بايد بتوان آن بدون آنکه بوسيله ی 5- در مايعات بدن به خوبی حل می شود.

26 3- بتوان غلظت آن را در بافت ها و خون و يا ديگر ترشحات بدن به اندازه ای باال برد که عوامل عفونی را نابود و يا رشد آن ها را متوقف کند. روش های طبقه بندی آنتی بيوتيک ها طبقه بندی آنتی بيوتيک ها بر اساس منشاء توليد: %51 از حدود 2411 آنتی بيوتيک شناخته شده %31 توسط اکتينوميست ها ساخته می شوند. تقريبا توسط باکتری اين تعداد ها و از طبقه بندی آنتی بيوتيک های بر اساس پايگاه فعاليت : گاهی آنتی بيوتيک را بر جسب پايگاه )ديواره سلولی غشاء سيتوپالسمی اسيد های نوکلئيک سنتر پروتئين ها و نيز با عنوان آنتی متابوليت ها ) تقسيم بندی می کنند. طبقه بندی آنتی بيوتيک بر اساس دامنه فعاليت : الف برخی از آنتی بيوتيک ها فقط بر روی گروه خاصی از ميکرو اورگانيسم موثرند مثال آنتی بيوتيک های ضد قارچ گرم مثبت انتی بيوتيک های ضد باکتری گرم منفی آنتی بيوتيک های ضد قارچ ضد پروزوئر ضد مايکوباکتريوم ها و... ب( برخی از آنتی بيوتيک ها دامنه ی فعاليت وسيعی دارند. به عبارت ديگر بر روی تعداد زيادی از ميکرواورگانيسم موثر می باشند و به نام انتی بيوتيک های وسيع الطيف ناميده می شوند. طبقه بندی آنتی بيوتيک ها بر اساس ساختمان شيميايی : اين طبقه بندی پيش از همه متداول است ومبنای طبقه بندی آنتی بيوتيک ها در اين مدل می باشد. الکتامين ها antibiotics( )beta lactam الکتامين ها دسته ای از آنتی بيوتيک های هستند که حلقه ی بتاالکتام دارند. در اثر پيوستن حلقه بتاالکتام به حلقه تيازوليدين اسيد 5 آمينوپنی سيالنيک توليد ميشود که ماده ی اخير ماده ی اصلی در ساختمان پنی سيلين ها است. اگر حلقه ی بتاالکتام به هسته ی دی هيدروتيازين متصل شود اسيد 3- آمينوسفالوسپورانيک تشکيل می شود. ماده ی اخير ماده ی اصلی در ساختمان سفالوسپورين ها است. عيب عمده ی آنتی بيوتيک ها ی بتاالکتام اين است که معموال ايجاد حساسيت و آلرژی می نمايد.

27 پنی سيلين ها ( )penicilins پنی سيلين ها از قارچ های جنس پنی سيليوم تهيه می شوند. پنی سيليوم نوتاتوم اولين بار برای تهيه ی پنی سيلين مورد استفاده قرار گرفت. از پنی سيليوم کريزوژنوم نيز برای تهيه ی سيلين استفاده می شود.)تصوير 12-4 ( O ) پنی سيلين G )بنزيل پنی سيلين( پنی سيلين V F K و... پنی سيلين های طبيعی هستند. )فنوکسی متيل پنی سيلين و پنی سيلين های در حال حاضر از ميان پنی سيلين های طبيعی پنی سيلين G مصرف بيشتری دارد. زنجيره های جانبی متصل به حلقه ی بتاالکتام موجب صفات اختصاصی انواع پنی سيلين ها می شوند. به اين جهت به منظور ايجاد پنی سيلين های جديد با خصوصيات دلخواه اسيد 5- امينوپنی سيالنيک را توسط آنزيم آميداز از پنی سيلين های طبيعی جدا می نمايند و با پيوند زدن زنجيره های کناری بر روی اين هسته پنی سيلين های جديدی حاصل می شود. پنی سيلين های به دست آمده را پنی سيلين های نيمه سنتيک می نامند. اگر در يک پنی سيلين حلقه ی بتاالکتام توسط آنزيم های نظير بتاالکتاماز )پنی سيليناز( تجزيه شود محصول به دست آمده )اسيد پنی سيلوئيک( فاقد قدرت ضد باکتريايی خواهد بود. پنی سيليناز توسط بعضی از باکتری ها توليد می شود و منشاء کروموزومی يا غالبا پالسميدی دارد. سميت پنی سيلين ها کمتر از بقيه ی داروهای ضد ميکروبی است.

28 انواع پنی سيلين ها الف- پنی سيلين های طبيعی )گروه G(: اين دسته نمونه های معروف آن پنی سيلين V و G است. پنی سيلين های طبيعی را تشکيل می دهند که پنی سيلين : G در آب به خوبی حل می شود ولی محلولش ناپايدار است. به پنی سيليناز حساس می باشد. پنی سيلين G بر اثر اسيديته ی معده خنثی می شود به اين جهت بايد از راه های غير خوراکی مصرف شود. پنی سيلين G را به صورت امالح سديم يا پتاسيم يا پروکائين مصرف می کنند.)تصوير 12-5 ( پنی سيلين : V در آب به خوبی حل می شود ولی در محيط اسيدی پايدار است به اين جهت از راه خوراکی هم می توان آن را مصرف نمود. در مقابل پنی سيليناز نسبتا مقاوم است.)تصوير 12-5 ( Penicillins Penicillin G CH 2 O C NH O CH C CH N S CH 3 C CH 3 CH COOH Penicillin V O CH 2 Common nucleus ب- پنی سيلين های گروه M )پنی سيلين های آنتی استافيلوکوکی(: Ampicillin CH NH 2 Common nucleus پنی سيلين های اين گروه نيمه سنتتيک هستند و توسط پنی سيليناز از بين نمی روند. متی سيلين اگزاسيلين کلوگزاسيلين ناف سيلين و دی کلوگزاسيلين از اين دسته اند. قدرت بی اثر پنی سيلين های اين دسته از دسته قبل خيلی کمتر است ولی چون به پنی سيليناز مقاومند در درمان عفونت های استافيلوکوکی توصيه می شوند )استافيلوکوک ها پنی سليناز ايجاد می کنند(. تمامی پنی سيلين های اين دسته )به استثنای متی سيلين( به محيط اسيدی مقاومند از اين رو از راه خوراکی نيز مصرف می شوند.

29 ج- پنی سيلين های گروه A : اين گروه از پنی سيلين های نيمه سنتيک به پنی سيليناز حساس هستند. غالبا از راه تزريقی موثرند و دامنه ی اثرشان وسيع است. اين گروه برخالف ساير پنی سيلين ها بر روی باسيل های گرم منفی متعددی نيز موثرند. آمپی سيلين ی ها سر دسته ساير پنی سيلين های اين گروه عبارتند از: متام پی سيلين پی وامپی سيلين و متاسيلين. اين سری است. د- کاربنی سيلين:اين عضو نسبتا جديد از خانواده ی پنی سلين ها زمينه ی اثر وسيعی دارد و يکی از ويژگی های بسيار جالبش تاثير بر روی پودوموناس آنروژينوزا )باسيل پيوسيانيک( و پروتئوس ها می باشد. )اين دو باکتری بسيار مقاوم به آمپی سيلين نيز مقاومند.( سيليناز مقاوم کافی نيست. کار بنی سيلين در مقابل پنی تر از آمپی سيلين است ولی اين مقاومت برای گريز از عمل بی اثر کنندگی پنی سيليناز نحوه عمل پنی سيلين ها پل پنی سيلين ها هنگام سنتز ديواره سلولی از تشکيل پل های عرضی در ساختمان پپتيدوگليکان جلوگيری می کنند. در آخرين مرحله ی سنتز ديواره سلولی پيوستن پيش سازهای ساختمان )تشکيل های عرضی( پپتيدازها( به کاتاليز می يکديگر شود. توسط آنزيم اين آنزيم (PBP- Penicillin Binding Protein) سيلين( نيز به آن ها متصل می شوند. های مخصوصی )مثال ترانس پپتيدازها و کربوکسی های تنظيم کننده را پروتئين های اتصال يابنده به پنی سيلين می نامند فشار اسموتيک داخلی را در حد بسيار بااليی نگه دارد. زيرا آنتی بيوتيک )مثال پنی های بتاالکتام ساختمان محکم ديواره سلولی باکتری را قادر می گرداند که که باکتری اما زمانی سيلين قرار گيرند و آنتی بيوتيک مذکور به PBP موجود در غشاء سلولی متصل از عمل طبيعی ممانعت PBP ها در معرض پنی شود آنتی بيوتيک می نمايد و در نتيجه سنتز ديواره سلولی متوقف می شود. از اين گذشته در اثر اين اتصال آنزيم های اتوليتيکی آزاد می شوند که ديواره سلولی ساخته شده را تخريب می نمايند. از آنجا که برای حساس بودن به پنی سيلين ها سنتز ديواره سلولی ضروری است اشکال ال ميکوپالسماها و سلول ندارند. هايی که از نظر متابوليکی غير فعال هستند اغلب پنی سيلين ها بر روی باکتری های گرم مثبت خيلی موثرتر از باکتری معموال حساسيتی به پنی سيلين های گرم منفی هستند. علت اين امر تفاوتی است که در مواد تشکيل دهنده ی ديواره سلولی باکتری های گرم مثبت و منفی وجود دارد.

30 سفالوسپورين ها اين آنتی بيوتيک ها توسط قارچ های سفالوسپوريوم ايجاد می شوند. 3 -آمينوسفالوسپورانيک است که به هسته پنی سيلين ها بسيار شبيه است. جانبی متنوع به اين هسته انواع سفالوسپورين سفالوتين و سفالوريدين فعاليت و اثر ويژه دارند. های نيمه سنتتيک ی دامنه فعاليت سفالوسپورين هسته سفالوسپورين ها اسيد با قرار دادن زنجيره های تهيه می شوند.از بين اين ها ها وسيع است و از اين جهت تقريبا مشابه آمپی سيلين هستند اما از جهت مقاوم بودن به پنی سيليناز مشابه پنی سيلين Penicillins and Cephalosporins های گروه M هستند. سميت سفالوسپورين ها نسبت به پنی سيلين ها کمتر است. سفالوسپورين ها را معموال از راه های غير خوراکی مصرف می کنند زيرا به استثنا O سفالکسين جذب اين مواد از راه S CH 3 صفر است. سفالوسپورين ها به ميزان جزئی در سيستم عصبی نفوذ می کنند به خوراکی تقريبا برابر R C NH CH CH C CH 3 مننژيت نمی توان از آن ها استفاده کرد. مکانيسم اثر سفالوسپورين ها شبيه پنی همين جهت در موارد CH سفالوسپورين به علت N داشتن دوC O وضعيت جايگزينی ساده تنوع ساختمانی سيلين می باشد. هسته COOH بيشتری نسبت به پنی سيلين دارد. )تصوير 12-3 ( B-lactam ring Penicillin nucleus R O C NH CH C S CH 2 O O C N C C CH 2 O C CH 3 Cephalosporin nucleus مشتقات سفالوسپورين ها را از لحاظ خصوصيات حداقل به سه گروه می توان تقسيم کرد: 1- سفالوسپورين های نسل اول که وسيع الطيف و نحوه ی عملشان مانند سفالوسپورين C است ولی دارای قدرت بيشتری نسبت به آن می باشند. نمونه ی اين آنتی بيوتيک ها سفازولين سفالکسين سفالوتين و سفرادين است.

31 2- سفالوسپورين های نسل دوم که وسيع الطيف هستند و بر روی باکتری های گرم منفی دارای قدرت عمل وسيع تری می باشند و نمونه ی اين آنتی بيوتيک ها سفاماندول و سفوکسيتين است. 5- سفالوسپورين های نسل سوم که مقاومت بسيار زيادی را به بتاالکتامازها نشان می دهند و احتماال اثرات بسيار زيادی عليه سويه های انتخابی باکتری های گرم منفی )همچون پسودوموناس آنروژينوزا( دارند. نمونه ی اين آنتی بيوتيک ها شامل سفوپرازون سفوتاکسيم سفتيزوکسايم و موکساالکتام است. ساير داروهای بتاالکتام منوباکتام: دارای يک بتاالکتام تک حلقه ای است. مقاوم به بتاالکتاماز است و فقط بر روی باسيل های گرم منفی موثر است. آزترونام اولين داروی اين گروه است که طيف اثری شبيه آمينوگليکوزيدها دارد. کارباپنم ها: اين داروها با بتاالکتام قرابت ساختمانی دارند. ايمی پنم اولين داروی اين گروه است و اثر خوبی بر روی بسياری از باسيل های گرم منفی ارگانيسم های گرم مثبت و بی هوازی ها دارد. مقاوم به بتاالکتاماز است. در مجاری کليوی توسط آنزيم دی هيدروپپتيداز بی اثر می شود به خاطر همين دارو توام با يک مهار کننده ی پپتيداز به اسم سيالستين )Cilastin( تجويز می شود. آمينوگليکوزيد ها آنتی بيوتيک های اين گروه دارای ساختمانی متشکل بيوتيک های زير در اين گروه قرار دارند: از اليگوساکاريدهای آمين دار است. آنتی استرپتومايسن نئومايسين کانامايسين جنتامايسين توبرامايسين و آميکاسين. تمامی آمينوگليکوزيدها از سنتز پروتئين جلوگيری می کنند. به اين نحو که در اتصال t RNA به زير واحد 51s ريبوزومی اختالل ايجاد می کنند. تمامی آمينوگليکوزيدها در PH قليايی بهتر از PH اسيدی فعالند و همه به درجات مختلف سمی و نفروتوکسيک هستند و نيز در صورت مصرف زياد باعث نقص در شنوايی می شوند.

32 استرپتومايسين )Sterptomycin( آنتی بيوتيکی که بيشتر در درمان عفونت های قلبی کاربرد داشته و به همراه آنتی بيوتيک های ديگر نيز کاربرد درمانی دارد. تب لکه های پوستی تظاهرات آلرژيک بخاطر استفاده مداوم از دارو اثرات سمی بر عصب هشتم عدم تعادل قطع ارتباط عمل عضله و مغز روی کليه. نئومايسين )Neomycin( و کانا مايسين :)Kanamycin( و اثرات سمی بر ارتباط نزديکی با هم دارند و به دليل آسيب شديد به گوش و سيستم اعصاب به طور سيستماتيک استفاده نمی شوند و بيشتر قبل از جراحی های بزرگ در روده در دوزهای خوراکی به منظور کاهش فلور روده استفاده می شود. جنتامايسين) Gentamycin (: در عفونت های شديد توسط باکتری های گرم منفی استفاده می شود و به صورت موضعی در درمان عفونت های پوستی کاربرد دارد. اختالالت کليوی مهمترين عارضه اين آنتی بيوتيک محسوب می شود. توبرامايسين :)Tobramycin( مشابه جنتامايسين بوده اما بر روی سودوموناس آئروجينوزا بيشتر اثر دارد و به دليل ايجاد کمپلکس با ساير دارو ها پيشنهاد می شود که به صورت مخلوط با ساير دارو ها استفاده نشود. آسيب به بخش حلزونی گوش واختالالت کليوی و کاهش منيزيم خون از جمله عوارض اين دارو به حساب می آيند. وانکومايسين )Vancomycin( اين آنتی بيوتيک گليکوپپتيدی پيچيده با ساختمان نامشخص است. کليوی است. اثرات سمی آن شامل تحريک مصرف آن در بيماران کليوی ممکن است باعث افزايش سطح سرمی دارو و در نتيجه تخريب عصب هشتم مغزی باشد. دانه های پوستی گردد. است. بعالوه ممکن است منجر به انعقاد خون نارسايی شنوايی و بروز مکانيسم اثر وانکومايسين مثل باسيتراسين شامل مهار سنتز ديواره سلولی

33 وانکومايسين به سوبستراهای خاصی در مرحله بيوسنتز موراميل- پنتاپپتيد متصل می شود. موراميل- پنتاپپتيد که در داخل غشا سيتوپالسمی ساخته می شود ماده مورد نياز برای تشکيل پپتيدوگليکان ديواره سلولی می باشد. وانکومايسين توسط استرپتوميسس اوريانتاليس ساخته می شود و اثر باکتريسيدی خوبی بر روی کوکسی های گرم مثبت همچون آنتروکوک برخی کلستريديوم ها و استافيلوکوک ها دارد. کينولون ها )Quinolones( کينولون ها داروهای شيميوتراپوتيک مصنوعی هستند که از فعاليت آنزيم دی ان ای آجيراز gyrase( )DNA يا توپوايزومرازها )Topoisomeras( ممانعت به عمل می آورند. اين آنزيم ها برای پيچ خوردن رشته های DNA باکتری در داخل سلول باکتری الزم است.)تصوير 12-0 ( ناليديکسيک اسيد Nalidixic( )Acid يکی از کينولون هاست که برای مداوای عفونت های مجاری ادراری ناشی از باکتری گرم منفی به کار برده می شود اما مقاومت به آن سريعا به وجود می آيد. جای اين دارو را اکنون کينولون های جديدتر و فعال تری نظير فلوسايتوزين نورفلوکسازين و سيپروفلوکسازين گرفته است. نيتروفوران ها forans( )Nitro نيتروفوران ها دارای ساختمان شيميايی محتوی 4 -نيترو 2 -فورفوری ليدين می باشند و روی گرم مثبت ها و گرم منفی ها موثرند. مکانيسم اثر اين ترکيبات جلوگيری از سنتز پروتئين است.

34 صناعی تهيه می شود. ها است که به طور نيتروفورانتونين اين ماده بهترين نمونه گروه نيتروفوران نيتروفورانتونين داروی موثر در درمان عفونت های مجاری ادراری ناشی از باکتری های گرم منفی است به ويژه زمانی که بيمار قدرت تحمل سولفوناميد را ندارد. غلظت موثر درمانی اين دارو در ساير نقاط بدن به دست نمی آيد. بنابراين آن را نمی توان برای عفونت های غير مجاری ادراری به کار برد. آنتي متابوليت ها )Antimetabolits( سولفوناميدها )Sulfonamids( دسته بزرگی از مواد ضد ميکروبی هستند که از سولفوناميد اوليه يا سولفانيل آميد مشتق می شوند. سولفوناميدها آنتی متابوليت های حقيقی اند زيرا با ماده ای به نام پارا آمينوبنزوئيک اسيد )PABA( رقابت می کنند و سنتز اسيد فوليک را که برای برخی از ميکروارگانيسم ها الزم است متوقف می کنند. از آنجا که پستانداران قادر به سنتز اسيدفوليک نيستند )به صورت ويتامين تامين می گردد( سولفوناميدها در متابوليسم سلولی پستانداران اختاللی ايجاد نمی کنند. ترکيب تری متوپريم )Trimethoprim( و سولفامتوکسازول )Sulfamethoxazole( با هم مراحل متوالی را در راه سنتز اسيدفوليک متوقف می کنند. سولفوناميدها در برابر طيف وسيعی از ارگانيسم های گرم منفی و مثبت موثرند. ترکيب تری متوپريم- سولفامتوکسازول )کوتريموکسازول( داروی انتخابی برای درمان عفونتهای حاد و مزمن گرم منفی در مجاری ادراری است. NH NH 2 2 جذب اين ترکيب سريع است.)تصوير ( SO 2 NH 2 Sulfanilamide COOH Para-aminobenzoic acid (PABA)

35 داپسون )Dapsone( داپسون يک ترکيب سولفون است که ارتباط نزديکی با سولفوناميدها دارد. در زمان اوليه جذام غالبا از تجويزترکيبی دايسون و ريفامپين استفاده می وشد. همچنين می توان از داپسون در درمان پنومونی پنوموسيستيس کارينی در مبتاليان به ايدز استفاده کرد. داپسون به خوبی از دستگاه گوارش جذب می شود و انتشار گسترده ای در نسوج دارد. عوارض جانبی آن شايع و عبارتست از کم خونی هموليتيک عدم تحمل گوارشی تب خارش و بثورات.)تصوير ( پاراآمينوساليسيليک اسيد Acid=PAS( )Para Amino Salicylic اين ترکيب با دارا بودن ساختمانی شبيه پاراآمينوبنزوئيک اسيد )PABA( همچون سولفوناميدها به عنوان آنتی بيوتيک عمل می کند. پاراآمينوساليسيليک اسيد دارای اثر باکتريواستاتيک است و به عنوان داروی خط دوم در درمان سل به کار گرفته می شود.)تصوير ( سيکلوسيرين )D-Cycloserine( اين ماده يک آنتی بيوتيک وسيع الطيف با ساختمان بسيار ساده است. ساختمان سيکلوسرين مشابه ساختمان آالنين است. به اين جهت هنگام سنتز ديواره سلولی می تواند به عنوان آنتی متابوليک عمل کند و آنزيم هايی را که قرار است اسيد آمينه آالنين را در ساختمان ديواره سلولی قرار دهند مهار می کند.)تصوير (

36 ديگر دارو های ضد ميكروبي پيرازيناميد) Pyrazinamide ) پيرازيناميد دارويی از گروه نيکوتيناميد است.اين دارو به سرعت از راه دستگاه گوارش جذب می شود و در نسوج بدن انتشار می يابد. مايکوباکتريوم توبرکلوزيس به سرعت نسبت به آن مقاوم می شود اما مقاومت متقابل بين اين دارو و ايزونيازيد و ديگر داروهای سلی وجود ندارد. عوارض جانبی عمده ی پيرازيناميد عبارت است از: سميت کبدی تهوع استفراغ و افزايش اسيد اوريک.)تصوير ( ايزونيازيد ( ايزونيکوتينيک اسيد هيدرازيد ) isonicotinic Acid Hydrozid=INH ايزونيازيد فعاليت قابل توجهی عليه مايکوباکتروم ها به خصوص مايکوباکتريوم توبرکلوزيس دارد اما اثر چندانی بر باکتری های ديگر ندارد. اثر آن بر مايکوباکتريوم ها از طريق مهار سنتز ترکيبات اسيد مايکوليک می باشد. ايزونيازيد و پيريدوکسين آنالوگ های ساختمانی هستند.بيمارانی که ايزونيازيد مصرف می کنند مقادير زيادی پيريدوکسين دفع می کنند. ايزونيازيد به سرعت و کامل از دستگاه گوارش جذب می شود و به راحتی در مايعات نسجی به خصوص مايع مغزی- نخاعی انتشار می يابد. در افرادی که تست جلدی توبرکولين آن ها از منفی به مثبت تبديل شده است ولی شواهد ديگری از بيماری ندارند می توان ايزونيازيد را به صورت پروفيالکسی مورد استفاده قرار داد.)تصوير ( در صورت تجويز آن برای درمان سل فعال بهتر است برای جلو گيری از گسترش سوش های مقاوم اين دارو همراه با ديگر دارو های ضد سل ( به خصوص اتامبوتول يا ريفامپين ) استفاده شود.

37 اتامبوتول )Ethambutol( اين دارو يک مشتق اتيلن دی آمين است که در آب حل می شود و در برابر حرارت پايدار می باشد. بسياری از سوش های مايکوباکتريم توبرکلوزيس و مابکوباکتريم های آتيپيک توسط اين دارو مهار می شوند.مکانيسم اين دارو ناشناخته است اما به نظر می رسد که اثر آن جلوگيری از سنتز نوکلوئيک اسيد در هنگام تقسيم سلولی می باشد.اين دارو به خوبی از راه دستگاه گوارش جذب می شود.)تصوير ( حدود 21 درصد آن از راه مدفوع و 41 درصد آن از راه ادرار بدون تغيير دفع می شود و دفع آن در موارد نارسايی کليه به تاخير می افتد. هنگامی که دارو به تنهايی مورد استفاده قرار گيرد مقاومت نسبت به آن در ميان مايکوباکتريوم ها به طور نسبتا سريع اتفاق می افتد بنابراين همواره اتامبوتول را همراه ديگر داروهای سلی تجويز می کنند. شايع ترين عوارض آن اختالالت بينايی است که در اکثر مواقع با قطع دارو برگشت پذير می باشد. موارد مصرف همزمان دو آنتي بيوتيک 1- ايجاد اثری شديدتر روی يک باکتری معلوم. 2- به منظور وسيع کردن دامنه ی اثر به خصوص در هنگام معالجه ی عفونت های حاصل از چند ميکروب) عفونت های مخلوط (. 5- برای پيشگيری يا به تاخير انداختن ظهور موتان های مقاوم ( مثال در بيماری سل ) 5- برای درمان سريع عفونت های شديد قبل از دريافت جواب آنتی بيوگرام ( مثال در سپتی سمی های ناشی از باکتری های گرم منفی )

38 مثال آنتی بيوتيک A بسيار سمی است اما نيمی از A به عالوه ی 4- کاهش سميت دوز دارو ( نيمی از B کمتر سمی می باشد ) اثرات متفاوت مصرف همزمان دو آنتي بيمتيک هنگامی که دوعامل ضد ميکروبی را با هم بر روی اجتماعی دهند يکی از نتايج زير حاصل می شود: از ميکروب های هموژن اثر می 1- نتيجه ی بيشتری عايد نمی شود) Indifference (: به اين معنی که اثر توام دو آنتی بيوتيک از اثر موثرترين آنتی بيوتيک های مذکور بيشتر نيست. 2- افزايش تاثير) Addition (: به اين معنی که اثر تو ام دو آنتی بيوتيک برابر است با جمع جبری اثر هر يک از آن ها. 3- سينرژيسم) :)Synergism به اين معنی که اثر توام دو آنتی بيتيک به طور وضوح از جمع جبری اثر هر يک ار آن ها بيشتر است. 4- آنتاگونيسم) :)Antagonism به اين معنی که اثر توام دو آنتی بيوتيک از اثر موثرترين آنتی بيوتيک انتخابی کمتر است. مصرف هم زمان يک آنتی بيوتيک باکتريوستاتيک و يک باکتريسيد تاثير آنتاگونيسم خواهد داشت زيرا آنتی بيوتيک باکتريوستاتيک باعث توقف رشد و تکثير باکتری می شود در حالی که باکتريسيد صرفا بر باکتری در حال رشد و تکثير اثر کشنده دارد. در نتيجه با توقف رشد باکتری توسط باکتريوستاتيک عمال باکتريسيد تاثيری بر آن باکتری نخواهد داشت. مكانيسم سينرژيسم باکتری ها 1- دو آنتی بيوتيک ممکن است مراحل متوالی يک ميکروب را متوقف کنند.)مثال در مسير سنتز اسيد فوليک سولفانيميد ها سنتز دی هيدروفيليک و تری متوپريم سنتز تترا هيدروفوليک را مهار می کنند( 2- ممکن است يکی از داروها ديواره ی سلولی را تحت تاثير قرار دهد و باعث تشديد جذب داروی دومی شود. از اين طريق اثر باکتری کشی نهايی دارو به مقدار زيادی افزايش می يابد)مثال پنيسلين ها با تاثير بر ديواره ی سلولی آنتروکوک جذب آمينوگليکوزيدها را افزايش می دهند.به همين دليل مصرف هم زمان آمپی سيلين و جنتامايسين و نيز پنی سيلين و استرپتومايسين شايع است(. 5- گاهی يکی از داروها غشای سلولی را تحت تاثير قرار می دهد و باعث تسهيل ورود داروی دوم به ميکروب می شود)مثال در قارچ ها آمفوتريپسين B با تاثير تخريبی بر غشای سيتوپالسمی باعث افزايش ورود فلوسيتوزين می شود(