بررسی پتانسیلهای صادراتی ایران به کشور قزاقستان

Transkript

1 بررسی پتانسیلهای صادراتی ایران به کشور قزاقستان اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی تهران معاونت بررسیهای اقتصادی مهرماه 6931 مروری بر شاخص های اقتصادی قزاقستان بررسی صادرات ایران به قزاقستان شناسایی نیازهای ی کشور قزاقستان زمینههای توسعه صادرات ایران به قزاقستان

2 پیشگفتار امروزه تجارت بینالملل به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه و رشد اقتصادی کشورها از طریق افزایش فرصتهای تجاری و سرمایه گذاری محسوب میشود. پیوستن به زنجیره ارزش جهانی و توسعه صادرات در کشورهای در حال توسعه زمینه بهبود رقابتپذیری را در این کشورها فراهم میکند و افزایش ارزش افزوده محصوالت سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه سرمایهگذاری مستقیم خارجی و ایجاد فرصتهای شغلی را به همراه خواهد داشت. در ایران نیز اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی لزوم دسترسی به بازارهای خارجی را بیش از پیش آشکار میسازد. با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور بازار مصرف نسبتا قابل توجهی در کشورهای همسایه ایران وجود دارد که توسعه صادرات به آنها مستلزم شناسایی نیازهای ی این کشورها است. در این راستا معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی تهران بر آن شده تا پتانسیلهای صادراتی ایران را در زمینه نیازهای عمده ی کشورهای همسایه مورد بررسی قرار دهد. گزارش پیش رو نتیجه بررسی نیازهای عمده ی کشور قزاقستان و واکاری زمینه صادراتی آنها در ایران است که نهایتا به پیشنهادهایی منتج میشود که امید است در جهت افزایش آگاهی فعاالن این حوزه مفید واقع شود. 2

3 فهرست مطالب معرفی کشور قزاقستان... 4 اقتصاد قزاقستان رشد اقتصادی سرانه تولید ناخالص داخلی تورم بیکاری سهم تجارت از GDP قزاقستان ترکیب و صادرات کاال در قزاقستان ترکیب و صادرات خدمات متوسط نرخ تعرفه قزاقستان رتبه مهمترین شاخصه یا جهانی تجارت کاال در قزاقستان قزاقستان قزاقستان کاالیی ایران روند تجارت کاال در 1-3- شرکای تجاری 2-3- تجارت قزاقستان به تفکیک گروه 2-3- روابط تجاری قزاقستان با کاالیی عمده صادرات ایران به صادراتی ایران به قزاقستان قزاقستان گروهه یا 4-3- پتانسیله یا 5-3- مهمترین کاالهای ی قزاقستان و صادرات ایران در آنها تجارت خدمات قزاقستان تجارت خدمات قزاقستان به تفکیک بخشها بررسی وضعیت صنعت کشور قزاقستان صنایع اساسی قزاقستان وضعیت بنگاه ه یا صنعتی در قزاقستان

4 میلی- میلی- اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی تهران فهرست جداول جدول 1 - کاالهای کشاورزی عمده صادراتی و ی کشور قزاقستان ون دالر جدول 2 - کاالهای غیرکشاورزی عمده صادراتی و ی کشور قزاقستان ون دالر جدول 3- میانگین نرخ تعرفه قزاقستان جدول 4- نرخ تعرفه گمرکی قزاقستان به تفکیک گروه محصوالت جدول 5 - شاخص خرده فروشی میان 31 کشور در حال توسعه جدول 6 مقایسه جایگاه قزاقستان و ایران در شاخص تسهیل کسب و کار و نماگر تجارت فرامرزی مربوط به آن جدول 7 - اسناد مورد نیاز برای تجارت با قزاقستان جدول 8 - اسناد مورد نیاز برای تجارت با ایران جدول 9- فهرست 21 گروه کاالیی با بیشترین ارزش صادرات ایران به سال میلیون دالر جدول 11- فهرست 11 قلم عمده صادراتی ایران به سال جدول 11- تعداد اقالم ی قزاقستان بر حسب ردیفهای تعرفه 6 رقمی در سال جدول 12- تعداد اقالم عمده ی قزاقستان )با سهم 81 درصد از ارزش قزاقستان( جدول 13 - فهرست 111 قلم کاالی عمده ی سال 2116 که براساس آمار گمرک در سال 1395 ایران سابقه صادراتی آنها به قزاقستان را داشته است جدول 14 - فهرست 111 قلم کاالی عمده ی سال 2116 که براساس آمار گمرک در سال 1395 ایران سابقه صادراتی آنها به سایر کشورها غیر از قزاقستان را داشته است جدول 15 - سهم بخش ه یا مختلف خدماتی از صادرات و خدمات قزاقستان جدول 16 - سهم ارزش افزوده صنعتی از تولید ناخالص داخلی کشور قزاقستان جدول 17 - ارزش افزوده 21 فعالیت عمده صنعتی در قزاقستان بر حسب ارزش سال جدول 18 -پنچ فعالیت اقتصادی با بیشترین تعداد بنگاه در سال جدول بنگاه اقتصادی بزرگ بر حسب تعداد کارکن در کشور سال

5 فهرست نمودارها 2114 تا تا نمودار 1- ساختار تولید ناخالص داخلی قزاقستان طی سال ه یا نمودار 2- روند رشد اقتصادی واقعی قزاقستان طی سال ه یا نمودار 3- روند سرانه تولید ناخالص داخلی قزاقستان طی سال 2115 تا 2122 به قیمت جاری... 9 نمودار 4- نرخ تورم قزاقستان و پیشبینی آن طی سال ه یا 2115 تا نمودار 5- نرخ بیکاری قزاقستان طی ساله یا 2111 تا نمودار 6- مقایسه سهم تجارت در تولید ناخالص داخلی قزاقستان نمودار 7- ترکیب صادرات کاال در قزاقستان نمودار 8- ترکیب کاال در قزاقستان نمودار 9- ترکیب صادرات خدمات در قزاقستان نمودار 11- ترکیب خدمات در قزاقستان نمودار 12 - روند صادرات و تراز تجاری کشور قزاقستان نمودار 13- مقاصد عمده صادراتی قزاقستان نمودار 14- مبادی عمده ی قزاقستان نمودار گروه کاالیی عمده صادراتی سال نمودار گروه کاالیی عمده ی سال 2116 نمودار 17- ترکیب تجارت هر گروه کاالیی نمودار 18- روند تجارت ایران و قزاقستان از سال 1385 تا نمودار 19- مقدار تجارت ایران و قزاقستان از سال 1385 تا 1395 نمودار 21- روند متوسط قیمت صادرات و ی ایران و قزاقستان از سال 1385 تا نمودار 21- روند تجارت خدمات قزاقستان طی سال ه یا 2118 تا نمودار 22 - سهم ارزش افزوده 21 صنعت عمده کشور سال 2111 و نمودار 23- رشد ارزش افزوده 15 صنعت بزرگ سال 2114 نسبت به سال

6 مقدمه جمهوری قزاقستان یکی از کشورهای واقع در آسیای میانه است که با کشورهای روسیه قرقیزستان ترکمنستان ازبکستان و چین هم مرز است و از طریق دریای کاسپین نیز با ایران مرز مشترک دارد. نوامبر سال 2115 به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمده است و با جمعیت حدود 18 میلیون نفری سهمی حدود 1116 درصد از کاالیی جهان را به خود اختصاص دادهاست. بر اساس اطالعات بانک جهانی طی کمتر از دو دهه اخیر قزاقستان از کشوری با درآمد پایینتر از متوسط به کشوری با درآمد باالتر از متوسط تبدیل شدهاست. این کشور در سال 2116 به گروه کشورهای با درآمد سرانه باالتر از متوسط انتقال یافته است. بنابراین میتوان گفت بازار مصرف بالقوهای برای کاالهای غیرنفتی در جوار مرزهای دریایی ایران قرار گرفته که طبق آمارهای مرکز تجارت بینالمللی ایران تنها 1118 درصد از سهم ارزشی بازار این کشور را در سال 2116 در اختیار داشته است. این موضوع لزوم بررسی دقیقتر نیازهای ی قزاقستان و شناسایی پتانسیلهای صادراتی ایران را به این کشور بیش از پیش آشکار میسازد لذا در این گزارش ضمن مرور مهمترین شاخصهای اقتصادی کشور قزاقستان وضعیت صادرات ایران به این کشور و زمینه های توسعه صادرات به قزاقستان به تفکیک گروه های کاالیی مورد بررسی قرار میگیرند. شایان ذکر است اطالعات آماری این گزارش در شهریور ماه سال 1396 )ماههای آگوست و سپتامبر 2117( از اطالعات گمرک ج.ا.ا مرکز تجارت بینالمللی )ITC 1 ( و سازمان توسعه صنعتی ملل متحد )UNIDO 2 ( استخراج شدهاست. 1 International trade center 2 United Nations Industrial Development Organization 6

7 6- معرفی کشور قزاقستان قزاقستان کشوری در آسیای میانه است که از شمال با روسیه از شرق با چین از جنوب شرقی با قرقیزستان از جنوب با ازبکستان و از جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است. سواحل شمال شرقی دریای کاسپین نیز در خاک این کشور قرار دارد. قزاقستان مساحت جغرافیایی برابر با غرب اروپا دارد اما با توجه به این که بیشتر سرزمین آن کویر و استپ است یکی از کم تراکمترین جمعیت سطح جهان را دارا است. به لحاظ استراتژیکی این کشور بازارهای بزرگ و روبهرشدی از قبیل چین آسیای جنوبی روسیه و اروپای غربی را با جاده راهآهن و بندر در دریای کاسپین ارتباط میدهد. 3 با توجه به آمارهای بانک جهانی مساحت سال 2116 معادل کیلومتر مربع بوده که جمعیتی حدود 1718 میلیون نفر را در خود جای داده است. طی سالهای 2111 تا 2116 جمعیت این کشور متوسط رشد ساالنه 111 درصدی را تجربه کردهاست. قزاقستان صد و شصت و دومین عضو سازمان تجارت جهانی است که در نوامبر سال 2115 به به الحاق آن درآمده است. 2- اقتصاد قزاقستان قزاقستان به لحاظ تولید ناخالص داخلی یکی از اقتصادهای بزرگ در منطقه آسیای میانه است. این کشور ذخایر نفتی گازی فلزات و اورانیوم قابل توجهی را دارد و همچنین یکی از بزرگترین صادرکنندگان غالت در جهان نیز میباشد. از سال 2112 تا سال 2117 سرانه تولید ناخالص داخلی قزاقستان 6 برابر شده و سطح فقر در این کشور به شدت کاهش یافته است. 4 در ادامه بخشی از شاخصهای اقتصادی قزاقستان مورد بررسی قرار میگیرد رشد اقتصادی با توجه به گزارش ساالنه بانک مرکزی قزاقستان در سال 2115 رشد تولید ناخالص داخلی قزاقستان معادل 112 درصد رقم خورده که با توجه به تنشهای منطقهای کندی رشد اقتصادی شرکای تجاری قزاقستان و کاهش قیمتهای نفت و فلزات رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در سطحی پایینتر از سالهای پیش از 2115 بوده است. در ساختار تولید ناخالص داخلی عامل اصلی رشد اقتصادی این کشور بخش خدمات بوده است. سهم بخش خدمات از حجم تولید ناخالص داخلی این کشور از 5313 درصد در سال 2114 به 5618 درصد در سال 2115 رسیده است )نمودار 1(. 3 The World Bank in Kazakhstan Country Snapshot, The World Bank in Kazakhstan Country Snapshot,

8 نمودار 6- ساختار تولید ناخالص داخلی قزاقستان طی سال های 2002 تا درصد سهم کاال از GDP سهم خدمات از GDP منبع: بانک ملی جمهوری قزاقستان طبق آمارهای بانک ملی قزاقستان کاهش رشد اقتصادی سال 2115 در وهله اول متاثر از کاهش حجم تولید در بخش معدن و عملیات معدنی و همچنین کاهش رشد صنایع تولیدی تجارت خردهفروشی و عمدهفروشی اطالعات و ارتباطات و عملیات امالک و مستغالت بوده است. با این حال اما این سال شاهد افزایش سرعت رشد در بخشهای کشاورزی )414 درصدی( تحصیالت )312 درصدی( خدمات اجتماعی و بهداشت عمومی )3 درصد( نیز بودهاست. طبق آمار صندوق بینالمللی پول رشد اقتصادی سال 2116 حتی پایینتر از سال 2115 نیز بودهاست. با این حال طبق پیشبینیها انتظار میرود سالهای آتی با افزایش رشد اقتصادی روبهرو شود و در سال 2122 رشد اقتصادی این کشور معادل 416 درصد رقم بخورد )نمودار 2(. نمودار 2- روند رشد اقتصادی واقعی قزاقستان طی سالهای 2062 تا درصد منبع: صندوق بینالمللی پول 8

9 هزار دالر درصد اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی تهران 2-2- سرانه تولید ناخالص داخلی در سال 2116 کشور قزاقستان از گروه کشورهای با درامد متوسط پایین به گروه کشورهای با درامد متوسط باال ارتقاء یافت. براساس آمارهای صندوق بینالمللی پول سرانه تولید ناخالص داخلی سال 2116 حدود 715 هزار دالر بوده که نسبت به سالهای پیش از آن در سطح پایینی قرار داشته است. با این حال پیشبینی میشود از سال 2117 تا افق 2122 سرانه تولید ناخالص داخلی قزاقستان ساالنه به طور متوسط رشد اسمی 614 درصدی را تجربه کند و به حدود 12 هزار دالر برسد )نموار 3(. نمودار 9- روند سرانه تولید ناخالص داخلی قزاقستان طی سال 2062 تا 2022 به قیمت جاری منبع: صندوق بینالمللی پول تورم نرخ تورم سال 2115 معادل 617 درصد رقم خورده است. این در حالی است که در سال 2116 این نرخ با افزایشی قابل توجه به حدود 1416 درصد رسیدهاست. اما با توجه به پیشبینیها از سال 2117 به بعد این نرخ در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت و در سال 2122 به 414 درصد خواهد رسید )نمودار 4 (. نمودار 2- نرخ تورم قزاقستان و پیشبینی آن طی سالهای 2062 تا منبع: صندوق بینالمللی پول 9

10 درصد اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی تهران 2-2- بیکاری براساس آمارهای بانک جهانی از سال 2111 تا سال 2115 نرخ بیکاری در قزاقستان همواره روند کاهشی را طی کرده است. در سال 2111 نرخ بیکاری قزاقستان معادل 518 درصد بوده و در سال 2115 به 5 درصد رسیده است. با این حال در سال 2116 نرخ بیکاری قزاقستان با افزایش 2 واحد درصدی همراه بوده است. نمودار 5 روند نرخ بیکاری قزاقستان بین سال های 2111 تا 2116 را نشان میدهد. نمودار 2- نرخ بیکاری قزاقستان طی سالهای 2060 تا منبع: بانک جهانی 2-2- نسبت تجارت به GDP قزاقستان یکی از عوامل مهم در بررسی اقتصادی کشورها بررسی سطح مشارکت آنها در اقتصاد جهانی است. نمودار 6 نشان میدهد همواره نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی سطح نسبتا باالیی قرار داشتهاست. طبق آمارهای بانک جهانی در سال 2116 نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی قزاقستان حدود 62 درصد بوده که بیش از 46 واحد درصد آن به تجارت کاالیی اختصاص داشته است. نمودار 1- مقایسه نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی قزاقستان- درصد نسبت سهمتجارت کاالیی بهازGDP GDP نسبت سهم تجارت به از GDP GDP منبع: بانک جهانی 01

11 1-2- ترکیب و صادرات کاال در قزاقستان براساس آمارهای سازمان تجارت جهانی در سال 2115 سهم باالیی از صادرات قزاقستان )75 درصد( به محصوالت سوختی و معدنی اختصاص داشته است. پس از آن محصوالت صنعتی سهم 11 درصدی و محصوالت کشاورزی سهم 5 درصدی از صادرات قزاقستان را به خود اختصاص دادهاند )نمودار 7(. از سوی دیگر بیشترین سهم از این کشور در سال 2115 نیز به محصوالت صنعتی )86 درصد( اختصاص داشته است. محصوالت کشاورزی سهمی 11 درصدی و محصوالت معدنی سهمی 4 درصدی از این کشور داشتهاند )نمودار 8(. نمودار 8- ترکیب کاال در قزاقستان نمودار 7- ترکیب صادرات کاال در قزاقستان محصوالت کشاورزی محصوالت صنعتی %77.3 سایر محصوالت کشاورزی %73.1 محصوالت سوختی و معدنی %4.7 سایر %3.7 %4.1 %1.4 محصوالت سوختی و معدنی محصوالت صنعتی %41.4 %71.7 منبع: سازمان تجارت جهانی همچنین بزرگترین مقصد صادراتی قزاقستان اتحادیه اروپا )با سهم 5113 درصد از کل صادرات سال 2116( و بزرگترین مبدا ی قزاقستان نیز روسیه )با سهم 3613 درصد از کل سال 2116( بوده است. در بخش کشاورزی بیشترین ارزش صادرات قزاقستان مربوط به گندم و مخلوط گندم چاودار و کشاورزی این کشور نیز به قند و شکر نیشکر یا چغندر و ساکارز اختصاص داشته است )جدول 1(. بیشترین ارزش در ارتباط با تجارت اقالم غیرکشاورزی نیز بیشترین میزان صادرات و قزاقستان به ترتیب مربوط به نفت خام و نفت و روغنهای حاصل از مواد معدنی قیری غیرخام بوده است )جدول 2(. 00

12 ارزش 2061 کاالهای عمده صادراتی گندم و مخلوط گندم و چاودار آردگندم یا آرد مخلوطگندم و چاودار سیگار برگ سیگاریلو )Cigarillos( و سیگار جدول 6 - کاالهای کشاورزی عمده صادراتی و ی کشور قزاقستان میلیون دالر کد تعرفه ارزش 2061 کاالهای عمده ی کد تعرفه جو دانه کتان )تخم بزرک( حتی خردشده منبع: سازمان تجارت جهانی قند و شکر نیشکر یا چغندر و ساکارز شکالت و سایر فرآوردههای خوراکی دارای کاکائو سیگار برگ سیگاریلو )Cigarillos( و سیگار گوشت و احشاء خوراکی پرندگان خانگی محصوالت خبازی نان شیرینیسازی یا بیسکویتسازی ارزش 2061 کاالهای عمده صادراتی نفت خام oil( )Petroleum و روغنحاصل از مواد معدنی قیری خام مس تصفیه شده و آلیاژهای مس به صورت کار نشده منبع: سازمان تجارت جهانی جدول 2 - کاالهای غیرکشاورزی عمده صادراتی و ی کشور قزاقستان میلیون دالر کد تعرفه ارزش 2061 کاالهای عمده ی کد تعرفه عناصر شیمیایی رادیو اکتیو گازهای نفتی و سایر هیدروکربورهای گازی شکل آلیاژهای آهن )فرو آلیاژها( نفت و روغنهای حاصل از مواد معدنی قیری غیرخام فرآوردههایی که در جای دیگر گفته نشده و مشمول شماره دیگر تعرفه نشده باشد داروهای متشکل از محصوالت مخلوط شده یا نشده برای مصارف درمان یا پیشگیری از بیماری عرضه شده به شکل مقادیر معین سایر لوله ها انواع شیر و وسایل همانند گازهای نفتی و سایر هیدروکربورهای گازی شکل 7-2- ترکیب و صادرات خدمات میشود. در براساس آمارهای سازمان تجارت جهانی بخش عمدهای از تجارت خدمات قزاقستان مربوط به خدمات تجاری 5 سال 2116 ارزش صادرات خدمات تجاری قزاقستان معادل 6 میلیارد دالر و ارزش خدمات تجاری این کشور حدود 11 میلیارد دالر بودهاست. 5 خدمات تجاری شامل همه بخشهای خدماتی به غیر از کاالها و خدمات دولتی میشود. زیربخش های خدمات تجاری شامل گردشگری حملونقل خدمات مرتبط با کاال و سایر خدمات تجاری میشود. زیربخشهای سایر خدمات تجاری عبارتند از ساختوساز خدمات بیمه و بازنشستگی خدمات مالی عوارض استفاده از مالکیت معنوی خدمات اطالعات و ارتباطات سایر خدمات کسب و کار و خدمات شخصی و فرهنگی و تفریحی. 02

13 بیشترین سهم از صادرات خدمات تجاری قزاقستان به خدمات حمل و نقل )با سهم 59 درصد( اختصاص داشته است. در بخش نیز بیشترین سهم مربوط به سایر خدمات تجاری )با سهم 68 درصد( بوده است )نمودار 9 و 11(. نمودار 3- ترکیب صادرات خدمات تجاری در قزاقستان نمودار 60- ترکیب خدمات تجاری در قزاقستان سایر خدمات تجاری %71 خدمات مرتبط با کاال حمل و نقل %70 گردشگری %71 خدمات مرتبط با کاال %4 %7 حمل و نقل گردشگری سایر خدمات تجاری %44 %11 %19 منبع: سازمان تجارت جهانی 8-2- متوسط نرخ تعرفه قزاقستان جدول 3 و 4 میانگین نرخ تعرفه کاالهای ی به قزاقستان برای کلیه کاال و به تفکیک گروه محصوالت نشان میدهد. با توجه به آخرین آمارها )مربوط به سال 2116( میانگین ساده نرخ تعرفه قزاقستان برای کلیه کاالها معادل 619 درصد بوده است. محصوالت کشاورزی میانگین ساده تعرفه 915 درصدی و کاالهای صنعتی میانگین ساده تعرفه 615 درصدی دارند. در بین گروههای محصوالت نیز بیشترین نرخ تعرفه گمرکی را»نخ و پنبه«داشته )با نرخ تعرفه گمرکی 111 درصد( و کمترین نرخ تعرفه به محصوالت لبنی شکر و شیرینیجات و پوشاک )با نرخ تعرفه صفر درصد( اختصاص دارد که لزوم توجه به صادرات آنها به کشور قزاقستان را آشکار میسازد. همچنین مطابق جدول 4 ماشینهای غیرالکتریکی از جمله محصوالتی است که سهم نسبتا باالیی از قزاقستان را در بر میگیرد و در عین حال نوع حقوق ورودی پائینی دارد و حدود 63 درصد از این محصول معاف از عوارض گمرکی هستند. 03

14 میانگین ساده تعرفه غیرکشاورزی )صنعتی( جدول 9- میانگین نرخ تعرفه قزاقستان )درصد( کشاورزی کل سال منبع: سازمان تجارت جهانی میانگین موزون تعرفه جدول 2- نرخ تعرفه گمرکی قزاقستان به تفکیک گروه محصوالت محصوالت حیوانی گروههای محصوالت سهم از )درصد( متوسط ساده تعرفه سهم معاف از عوارض گمرکی )درصد( محصوالت لبنی میوه سبزیجات و گیاهان چای و قهوه غالت دانه های روغنی چربیها و روغنها شکر و شیرینیجات نوشیدنیها و دخانیات نخ و پنبه سایر محصوالت کشاورزی ماهی و محصوالت از ماهی مواد معدنی و فلزات نفت مواد شیمیایی چوب کاغذ و غیره منسوجات پوشاک چرم کفش و... ماشینهای غیرالکتریکی ماشین آالت الکتریکی تجهیزات حمل و نقل سایر محصوالت منبع: سازمان تجارت جهانی 04

15 3-2- رتبه مهمترین شاخصهای جهانی نمودار 66- رتبه برخی شاخص های منتخب جهانی شاخص توانمند سازی تجاری شاخص سفر و گردشگری شاخص رقابت پذیری صنعتی شاخص اندازه بازار داخلی شاخص رقابت پذیری جهانی شاخص سهولت کسب و کار )از میان 704 کشور( )از میان 704 کشور( )از میان 744 کشور( )از میان 704 کشور( )از میان 704 کشور( )از میان 793 کشور( * سالهای عنوان شده در زیر شاخص ها مربوط به سال انتشار گزارش مربوطه است. منابع: بانک جهانی مجمع جهانی اقتصاد سازمان یونیدو بازار خرده فروشی کشور قزاقستان در سال 2117 میان 31 کشور در حال توسعه رتبه شانزدهم را در شاخص خرده فروشی جهانی به خود اختصاص داده که نسبت به سال 2116 از نظر جایگاه 12 پله سقوط کرده است. جدول 2 - شاخص خرده فروشی میان 90 کشور در حال توسعه منبع: موسسه کرنی شاخص خرده فروشی )رتبه( حجم خرده فروشی )میلیارد دالر( 05

16 بر اساس گزارش موسسه کرنی 6 دولت حال گسترش معیارهایی برای ثبات بخشیدن به قیمت محصوالت غذایی مهم بوده و با وضع قیمتهای خرید پیشنهادی خریداران و فروشندگان را از شفافیت بازار مطمئن میسازد. با این حال با باال رفتن سطح ذائقه مصرفکنندگان انتظار میرود چشماندازهای مثبتی برای تجارت خردهفروشی مدرن وجود داشتهباشد. 7 بانک جهانی شاخص سهولت انجام کسب و کار شاخص سهولت انجام کسبوکار شاخصی است که توسط بانک جهانی تعریف شده و رتبه پایینتر هر کشور در این شاخص نشان میدهد که آن کشور محیط نظارتی کاراتری برای شروع و بهرهبرداری یک بنگاه محلی دارد. بانک جهانی هر ساله کشورهای جهان را بر اساس این شاخص رتبهبندی میکند. این شاخص از نماگرهایی تشکیل شده که یکی از این نماگرها»تجارت فرامرزی«است. این نماگر زمان و هزینه صادرات و را در کشورهای مختلف برآورد میکند. در آخرین گزارش بانک جهانی )2117( کشور شاخص سهولت انجام کسب و کار از میان 191 کشور رتبه 66 و در نماگر تجارت فرامرزی رتبه 67 را کسب کرده است )جدول 6( از حیث میتوان گفت این کشور از جایگاه نسبتا باالیی برخوردار است. بطوریکه زمان انطباق اسنادی در قزاقستان 6 ساعت و زمان انطباق مرزی آن 2 ساعت است و هیچ هزینه انطباق اسنادی و مرزی برای قزاقستان ثبت نشده است. مقایسه شاخص تجارت فرامرزی ایران و قزاقستان نشان میدهد که با توجه به جایگاه قزاقستان از نظر شاخص تجارت فرامرزی )بویژه در بخش ( موقعیت مناسبی برای ایران در زمینه صادرات به این کشور وجود دارد. جدول 1 مقایسه جایگاه قزاقستان و ایران در شاخص تسهیل کسب و کار و نماگر تجارت فرامرزی مربوط به آن )از میان 630 کشور( نماگر تجارت فرامرزی نام کشور رتبه تسهیل کسب و کار رتبه زمان )ساعت( انطباق اسنادی انطباق مرزی انطباق اسنادی هزینه )دالر( انطباق مرزی زمان )ساعت( انطباق اسنادی انطباق مرزی صادرات انطباق اسنادی هزینه )دالر( انطباق مرزی قزاقستان ایران 121 منبع: بانک جهانی اسناد مورد نیاز برای تجارت با کشور قزاقستان مطابق آمار بانک جهانی تعداد اسناد مورد نیاز برای صادرات در کشور قزاقستان 5 سند و برای در این کشور 3 سند است. در جداول 7 و 8 این اسناد برای قزاقستان و ایران قابل مشاهده است: 6 A.T. Kearney 7 Ease of doing business index 06

17 منبع: بانک جهانی اسناد صادرات سیاهه تجاری فهرست عدلبندی اظهارنامه صادرات گمرکی بارنامه گواهی انطباق اسناد صادرات لیست بسته بندی کاال سیاهه کاال گواهی بیمه اعالمیه صادرات گمرکی مجوز صادرات گواهینامه مبدا رسید انبار گمرک گواهی بازرسی بارنامه جدول 7 - اسناد مورد نیاز برای تجارت در قزاقستان جدول 8 - اسناد مورد نیاز برای تجارت در ایران اسناد سیاهه تجاری بارنامه فهرست عدلبندی - - اسناد بارنامه سیاهه تجاری لیست بسته بندی کاال گواهینامه مبدا گواهی استاندارد فنی مجوز گزارش بازرسی گواهی بیمه اعالمیه گمرکی رسید انبار گمرک سفارش حمل بار - - منبع: بانک جهانی 9 -تجارت کاال در قزاقستان 6-9- روند تجارت کاال در قزاقستان با توجه به آمارهای مرکز تجارت بینالمللی کشور سال 2116 ی به ارزش 2512 میلیارد دالر و صادراتی حدود 3618 میلیارد دالر رقم زده و تراز تجاری 1116 میلیارد دالری را ثبت کردهاست. صادرات قزاقستان همانند سایر کشورهای نفت خیز به میزان باالیی به محصوالت نفتی و معدنی وابسته است بطوریکه در سال 2116 سهمی معادل 61 درصد از صادرات قزاقستان به اقالم نفتی و معدنی )فصل 27 کتاب مقررات صادرات و ( اختصاص داشته است. بر همین اساس با کاهش قیمتهای نفتی در چند سال اخیر همچنین کندتر شدن رشد اقتصادی چین 07

18 و رکود اقتصادی روسیه به درآمدهای صادراتی این کشور نیز شوک باالیی وارد شدهاست. صادرات س لا 2114 معادل 7915 میلیارد دالر بوده که در سال 2116 به حدود 3618 میلیارد دالر تقلیل یافته است. محصوالت نفتی و معدنی اگرچه بزرگترین سهم از قزاقستان را نداشتهاند اما به نسبت جزو گروههای کاالیی عمده ی قزاقستان محسوب میشوند. با توجه به این موضوع با افت قیمتهای نفتی و برخی کاالهای اساسی عالوه بر صادرات قزاقستان نیز تحت تاثیر این امر قرار گرفتهاست. سال 2114 حدود 4113 میلیارد دالر بوده و در سال 2116 به 2512 میلیارد دالر رسیده است. نمودار 62 - روند صادرات و تراز تجاری کشور قزاقستان میلیارد دالر صادرات قزاقستان قزاقستان تراز تجاری صادرات محصوالت نفتی و معدنی منبع: مرکز تجارت بینالمللی *محصوالت نفتی و معدنی مشمول فصل 27 کتاب مقررات صادرات و میشوند شرکای تجاری قزاقستان طبق آمارهای مرکز تجارت بینالمللی بیشترین سهم از ارزش صادرات سال 2116 به کشور ایتالیا )21 درصد( اختصاص داشته است. پس از آن چین روسیه و هلند در ردههای بعدی مقاصد عمده صادراتی سال 2116 قرار دارند )نمودار 13(. همچنین بیشترین سهم از نیاز ی سال 2116 از روسیه تامین شدهاست. سهم روسیه از کل ارزش ی سال 2116 معادل 36 درصد بوده است. پس از آن چین آلمان و آمریکا در ردههای بعدی عمده مبادی ی سال 2116 قرار داشتهاند )نمودار 14(. در سال 2116 سهم ایران از قزاقستان بسیار ناچیز و حدود 1118 درصد بودهاست. 08

19 نمودار 62- مبادی عمده ی قزاقستان نمودار 69- مقاصد عمده صادراتی قزاقستان )درصد سهم از کل ارزش صادرات( )درصد سهم از کل ارزش ( ایتالیا سایر روسیه سایر %01 %04 %04 %13 چین %11 ایتالیا %3 فرانسه %3 آمریکا آلمان 5% %6 چین %15 فرانسه %5 سوئیس %7 هلند %9 روسیه %10 منبع: مرکز تجارت بینالمللی 2-9- تجارت قزاقستان به تفکیک گروه کاالیی بررسی آمارهای صادرات و سال 2116 نشان میدهد که بیشترین ارزش تجارت قزاقستان مربوط به گروه کاالیی»فرآوردههای نفتی«با ارزش تجارت 2312 میلیارد دالر بوده است. پس از آن»انواع رآکتورها و ماشین آالت صنعتی«و»چدن آهن و فوالد«بیشترین ارزش تجارت را داشتهاند. طبق آمارها سهم باالیی از ارزش صادرات قزاقستان به اقالم نفتی اختصاص داشتهاست. در سال 2116 سهمی حدود 61 درصد از ارزش صادرات این کشور مربوط به اقالم نفتی بوده و سایر کاالها نسبت به اقالم نفتی سهم پایینی را به خود اختصاص دادهاند. پس از اقالم نفتی گروههای»چدن آهن و فوالد«و»محصوالت شیمیایی معدنی«به ترتیب سهمهای 715 درصد و 616 درصد از ارزش صادرات این کشور در سال 2116 را داشتهاند. نمودار 15 فهرست 21 گروه کاالیی عمده صادراتی ایران به سال 2116 را نشان میدهد. الزم به ذکر است که این 21 گروه کاالیی سهمی بیش از 97 درصد از ارزش صادرات سال مورد بررسی را داشتهاند. در بخش قزاقستان»انواع راکتورها و ماشینآالت صنعتی«بیشترین سهم را از ارزش این کشور در سال 2116 داشتهاند )2711 درصد( پس از آن دو گروه کاالیی»مصنوعات از چدن آهن یا فوالد«و»فرآوردههای نفتی«به ترتیب سهمهای 718 درصدی و 5 درصدی از ارزش این کشور در سال 2116 را به خود اختصاص دادهاند. 09

20 نمودار 16 فهرست 21 گروه کاالیی عمده ی سال 2116 را نشان میدهد. این 21 گروه کاالیی سهمی حدود 81 درصد از ارزش سال مورد بررسی را تشکیل دادهاند. با بررسی صادرات و قزاقستان به تفکیک گروه کاالیی میتوان گفت در بیشتر گروههای کاالیی قزاقستان با خالص صادرات منفی همراه بوده است. به عبارتی گروههای کاالیی اندکی بوده که ارزش صادرات آن گروه کاالیی بیشتر از ارزش آن باشد. با این حال 14 گروه کاالیی خالص صادرات مثبت را داشته که احتماال ارزش صادرات باالیی دارند. به عنوان مثال در گروه کاالیی»روی و مصنوعات از روی«قزاقستان رقمی حدود 558 میلیون دالر تجارت داشته که از این میزان سهمی حدود 9915 درصد آن از صادرات و 5 درصد آن از بوده است.»مس و مصنوعات از مس«و»سرب و مصنوعات از سرب«نیز دو گروه کاالیی دیگر هستند که ارزش صادرات از آنها بیشتر از ارزش شان بوده است. از سوی دیگر گروه کاالیی»قلع و مصنوعات دیگر«منفی ترین خالص را در بین دیگر گروههای کاالیی داشتهاست. در سال 2116 ازای 1213 میلیون دالر از این گروه کاالیی تنها 1111 دالر صادرات داشته است. نمودار 17 فهرست کل گروههای کاالیی را به تفکیک سهم و صادرات هر گروه کاالیی از حجم تجارت آن نشان میدهد. 21

21 فرآورده های نفتی چدن آهن و فوالد محصوالت شیمیایی معدنی مس و مصنوعات از مس سنگ فلز جوش و خاکستر انواع نباتات مروارید طبیعی یا پرورده سنگ های روی و مصنوعات از روی محصوالت صنعت آرد سازی مالت انواع رآکتورها و ماشین آالت صنعتی سایر سوخت های معدنی آلومینیوم و مصنوعات از آلومینیوم نمك گوگرد خاك و سنگ گچ آهك و خمیرچوب یا سایر مواد الیافی سلولزی سرب و مصنوعات از سرب مصنوعات از چدن آهن یا فوالد سایر فلزات و مصنوعات فلزی وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی توتون و تنباکو و بدل توتون و تنباکوی سایر وسایل نقلیه زمینی- هوایی- آب ی انواع رآکتورها و ماشین آالت صنعتی مصنوعات از چدن آهن یا فوالد فرآورده های نفتی وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راه مواد پالستیكی و اشیاء ساخته شده از این مواد محصوالت دارویی سایر وسایل نقلیه زمینی- هوایی- آبی آالت و دستگاه های اپتیك عكاسی سنگ فلز جوش و خاکستر شیرینی- انواع نباتات چدن آهن و فوالد انواع لباس شكالت و فراورده های غالت سایر محصوالت شیمیایی آهن خمیرچوب یا سایر مواد الیافی سلولزی کاغذ یا مبل مبل های طبی-جراحی اسباب تختخواب و کائوچو و اشیاء ساخته شده از کائوچو روغن های اسانسی و شبه رزین ها محصوالت شیمیایی معدنی سایر سوخت های معدنی )رزینوئید ها( اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی تهران نمودار گروه کاالیی عمده صادراتی )سهم از ارزش کل صادرات درصد( منبع: مرکز تجارت بینالمللی نمودار گروه کاالیی عمده ی )سهم از ارزش کل درصد( منبع: مرکز تجارت بینالمللی 20

22 نمودار 67- ترکیب تجارت هر گروه کاالیی سهم از حجم تجارت گروه کاالیی )سهم از ارزش تجارت کاالیی هر گروه( صادراتسهم )سهم از صادرات ارزش از حجم تجارت تجارت کاالیی هر گروهگروه( کاالیی عصاره ها و شیره ها شیرینی- شكالت و فراورده های غالت محصوالت شیمیایی آلی انواع پارچه نوشابه ها آبگون های الكلی و سرکه حیوانات زنده و انواع گوشت چربی ها و روغن های حیوانی یا نباتی فرآورده های حاصل ازتفكیك آن ها انواع کفش کاله چترآفتابی عصا عصای صندلی شو شالق و تازیانه... خمیرچوب یا سایر مواد الیافی سلولزی کاغذ یا مقوا برای بازیافت کاغذ و توتون و تنباکو و بدل توتون و تنباکوی ساخته شده اقالمی که در جای دیگر ذکر نشده است. سایر فلزات و مصنوعات فلزی پوست خام چرم پوست های نرم و اشیاء ساخته شده از این مواد اشیاء... کودها آخال و تفاله صنایع خوراك سازی خوراکی های آماده برای حیوانات سایر سوخت های معدنی انواع نباتات سنگ فلز جوش و خاکستر آلومینیوم و مصنوعات از آلومینیوم ابریشم پشم پنبه و الیاف نسجی نباتی چدن آهن و فوالد نمك گوگرد خاك و سنگ گچ آهك و سیمان محصوالت شیمیایی معدنی مروارید طبیعی یا پرورده سنگ های گرانبها یا نیمه گرانبها فلزات گرانبها فرآورده های نفتی محصوالت صنعت آرد سازی مالت نشاسته وفكول اینولین و گلوتن گندم سرب و مصنوعات از سرب مس و مصنوعات از مس روی و مصنوعات از روی منبع: مرکز تجارت بینالمللی 22

23 نمودار 67- ترکیب تجارت هر گروه کاالیی )سهم از صادرات ارزش از حجم تجارت هر تجارت گروه گروه کاالیی ) کاالیی )سهم از ارزش از حجم تجارت هر تجارت گروه گروه کاالیی( کاالیی صادرات قلع و مصنوعات از قلع محصوالت سرامیكی سایر محصوالت شیمیایی الیاف و رشته های سنتتیك مواد آلبومینوئید محصوالت براساس نشاسته یا فكول تغییریافته... شیشه و مصنوعات شیشه ای کائوچو و اشیاء ساخته شده از کائوچو محصوالت دارویی مبل مبل های طبی-جراحی اسباب تختخواب و همانند چراغ و وسایل نیكل و مصنوعات از نیكل چوب و اشیاء چوبی زغال چوب چوب پنبه و اشیاء چوب پنبه ای... سایر مصنوعات و اشیاء هنری آالت و دستگاه های اپتیك عكاسی سینماتوگرافی سنجش کنترل... فرآورده ها از سبزیجات میوه ها یا از سایر اجزا نباتات بازیچه اسباب بازی و لوازم ورزشی اجزا قطعات و متفرعات انها عصاره های دباغی یا رنگرزی تانن ها و مشتقات آن ها مواد... سایر فرآورده های خوراکی انواع رآکتورها و ماشین آالت صنعتی صابون مواد آلی تانسیواکتیف فرآورده ها برای... فرش سایر کفپوش ها از مواد نسجی قهوه چای ماته و ادویه مواد پالستیكی و اشیاء ساخته شده از این مواد روغن های اسانسی و شبه رزین ها )رزینوئید ها( محصوالت... مصنوعات از چدن آهن یا فوالد انواع لباس شیر و محصوالت لبنی تخم پرندگان عسل طبیعی محصوالت خوراکی که مصنوعات از سنگ گچ سیمان پنبه نسوز... فرآورده های گوشت ماهی یا قشر داران صدف داران یا سایر آبزیان فاقد وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راه آهن یا تراموای و... سایر وسایل نقلیه زمینی- هوایی- آبی منبع: مرکز تجارت بینالمللی 23

24 2-9- روابط تجاری قزاقستان با ایران آمارهای گمرک از ارزش تجارت ایران با قزاقستان طی سالهای 1385 تا 1395 نشان میدهد که تراز تجاری ایران و اکثر سالها به نفع قزاقستان بوده است به جز سالهای 1393 و 1394 که تراز تجاری ایران با قزاقستان به میزان ناچیزی مثبت بود. البته الزم به ذکر است که پس از سال 1388 ایران از این کشور با افت مواجه شده که این امر از میزان منفی بودن تراز تجاری ایران با قزاقستان کاسته است. در سال 1395 ارزش صادرات ایران به قزاقستان معادل میلیون دالر بوده و در ازای آن ارزش ایران از این کشور نزدیک میلیون دالر رقم خوردهاست. تراز تجاری ایران و این کشور در سال 1395 معادل 3715 میلیون دالر به نفع قزاقستان بوده است )نمودار 18(. در سال 1395 نسبت به سال 1394 ارزش تجارت کاالیی ایران با قزاقستان هم در زمینه صادرات و هم ایران از این کشور با رشد ارزشی همراه بوده است. با این حال میزان رشد ایران بیشتر از رشد صادرات آن به قزاقستان بوده که موجب منفی شدن تراز تجاری ایران با این کشور )پس از دو سال متوالی تراز تجاری مثبت( شدهاست. رشد ارزش صادرات ایران به سال 1395 حدود 26 درصد و موثرترین عامل در این رشد افزایش ارزش صادرات»پستهها با پوست تازه یا خشک«)با سهم 27 واحد درصدی از رشد ارزشی کل صادرات( بوده است ارزش ایران از این کشور نیز حدود 98 درصد رشد کرده و مهمترین عامل در این رشد افزایش ارزش»جو باستثنای بذر«)با سهم 53 واحد درصدی از رشد کل ارزش ( بودهاست. 330 نمودار 68- روند تجارت ایران و قزاقستان از سال 6982 تا میلیون دالر ارزش ایران از قزاقستان ارزش صادرات ایران به قزاقستان تراز تجاری ایران با قزاقستان منبع: آمارهای گمرک ج.ا.ا 24

25 به لحاظ مقداری طی سالهای 1385 تا 1395 همواره ایران از سطح باالتری از صادرات ایران به کشور قرار داشته است. در سال 1395 مقدار صادرات ایران به قزاقستان نسبت به سال 1394 با کاهش جزئی روبهرو بوده اما ایران از این کشور حدود 215 برابر شدهاست )نمودار 19(. مهمترین عامل در افت مقداری صادرات ایران به سال 1395 نسبت به 1394 افت صادرات»سایرسیمان سفید پرتلند بجز رنگ شده به طور مصنوعی«بوده و اثرگذارترین عامل در رشد مقداری ایران از قزاقستان افزایش»جو به استثنای بذر«بوده است. نمودار 63- مقدار تجارت ایران و قزاقستان از سال 6982 تا هزار تن 1, مقدار ایران از قزاقستان مقدار صادرات ایران به قزاقستان منبع: آمارهای گمرک ج.ا.ا با توجه به آمارهای گمرک طی سالهای 1385 تا 1396 همواره متوسط قیمت اقالم صادراتی ایران به قزاقستان باالتر از متوسط قیمت ی از این کشور بوده است. به عبارتی به طور متوسط ایران کاالهای گرانتری را نسبت به اقالمی که از قزاقستان میکند به این کشور صادر میکند. در سال 1395 متوسط قیمت اقالم صادراتی ایران به قزاقستان حدود 736 دالر بر هر تن بوده که نسبت به متوسط قیمت کل اقالم صادراتی ایران در این سال )339 دالر بر هر تن( در سطح باالتری قرار داشتهاست. متوسط قیمت اقالم ی ایران از این سال نیز 264 دالر بر هر تن بوده که در سطح بسیار پایین تری نسبت به متوسط قیمت کل اقالم ی ایران در سال ) دالر بر هر تن( قرار دارد )نمودار 21(. متوسط قیمت اقالم صادراتی ایران به سال 1395 با رشد 34 درصدی نسبت به سال 1394 همراه بوده اما متوسط قیمت اقالم ی ایران از این کشور حدود 21 درصد افت داشتهاست. در بین اقالم صادراتی ایران به قزاقستان 25

26 بیشترین رشد متوسط قیمت مربوط به»مواد آلی تانسیواکتیف )غیرآنیونیک غیرکاتونیک یونیک («بوده و در بین اقالم ی ایران از این سال بیشترین رشد متوسط قیمت را»سایر مصنوعات از مواد پالستیکی غیرمذکور بجز کپسول داروئی از نوع ژالتین سخت«تجربه کرده است. نمودار 20- روند متوسط قیمت صادرات و ی ایران و قزاقستان از سال 6982 تا دالر بر تن 1,300 1,100 1, متوسط قیمت ی ایران از قزاقستان متوسط قیمت صادراتی ایران به قزاقستان منبع: آمارهای گمرک ج.ا.ا 9-9- گروههای کاالیی عمده صادرات ایران به قزاقستان جدول 9 فهرست 21 گروه کاالیی عمده صادراتی ایران به سال 1395 را نشان میدهد. براساس آمارها ایران در سال 1395 بیشترین صادرات به قزاقستان را در گروه کاالیی»انواع نباتات«داشتهاست. میزان صادرات ایران از این گروه کاالیی به قزاقستان معادل میلیون دالر بوده است. پس از آن»مواد پالستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد«و»عصاره های دباغی یا رنگرزی تاننها و مشتقات آنها«در ردههای بعدی گروههای کاالیی عمده صادراتی ایران به قزاقستان در سال 1395 قرار دارند. جدول 11 نیز فهرست 11 قلم عمده صادراتی ایران به سال 1395 به تفکیک کد 8 HS رقمی نشان میدهد. همانطور که مشاهده میشود پسته انگور و خرما که در گروه انواع نباتات قرار میگیرند در صدر فهرست اقالم صادراتی ایران به قزاقستان قرار دارند. 26

27 منبع: آمارهای گمرک ج.ا.ا جدول 3- فهرست 20 گروه کاالیی با بیشترین ارزش صادرات ایران به سال میلیون دالر ارزش صادرات شرح گروه کاالیی رتبه انواع نباتات 1118 مواد پالستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد شرح گروه کاالیی رتبه ارزش صادرات عصاره های دباغی یا رنگرزی تاننها و مشتقات آنها 513 شیشه و مصنوعات شیشهای 511 نمک گوگرد خاک و سنگ گچ آهک و سیمان 411 مصنوعات از سنگ گچ سیمان پنبه نسوز 317 صابون مواد آلی تانسیو اکتیف فرآورده ها 217 انواع لباس 211 فرش سایر کفپوشها از مواد نسجی 119 فرآوردهها از سبزیجات میوه ها یا از سایر اجزا نباتات انواع رآکتورها و ماشین آالت صنعتی مصنوعات از چدن آهن یا فوالد مواد آلبومینوئید محصوالت براساس نشاسته یا فکول تغییریافته... شیر و محصوالت لبنی تخم پرندگان عسل طبیعی محصوالت خوراکی که منشأ حیوانی دارند پوست خام چرم پوست های نرم و اشیاء ساخته شده از این مواد محصوالت سرامیکی مبل مبل های طبی-جراحی اسباب تختخواب و همانند چراغ و وسایل روشنایی چراغ های تبلیغاتی عالئم نورانی تابلوهای نورانی راهنما مس و مصنوعات از مس قهوه چای ماته و ادویه وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راه آهن یا تراموای ارزش صادرات )میلیون دالر( وزن صادرات )هزار دالر( جدول 60- فهرست 60 قلم عمده صادراتی ایران به سال 6932 شرح تعرفه تعرفه ردیف پستهها با پوست تازه یا خشک تیزابی بیدانه )انگورخشک کرده( سایر خرماهای غیرمذکور در جای دیگر تازه یاخشک کرده پستهها بدون پوست تازه یا خشک خرما مضافتی تازه یا خشک کرده سایر صفحهها ورقها ورقههای نازک و باریکهها از سایر مواد پالستیکی غیر اسفنجی غیر مذکور در جای دیگر سایر سیمان سفید پرتلند بجز رنگ شده به طور مصنوعی انگوری بیدانه )انگورخشک کرده( سایر ظروف شیشهای بغیر از اوپال و بغیر از دارای ضریب انبساط خطی نه بیش از 11 5 هرکلوین و در یک محدوده حرارتی بین صفر تا 311 درجه سانتیگراد خرما کبکاب تازه یا خشک کرده منبع: آمارهای گمرک ج.ا.ا 27

28 2-9- پتانسیلهای صادراتی ایران به قزاقستان طبق آمارهای مرکز تجارت بینالمللی تعداد کل ردیفهای تعرفه 6 رقمی وارد شده توسط کشور سال 2116 بالغ بر 5777 ردیف بوده که 562 ردیف از آنها 81 درصد از ارزش این کشور را تشکیل میدهند. مقایسه این اقالم با اقالم صادراتی ایران به قزاقستان براساس آمارهای گمرک نشان میدهد از میان کل تعرفه های شش رقمی وارد شده به کشور قزاقستان سابقه صادراتی 316 ردیف تعرفه از ایران به سال 1395 وجود داشته است. همچنین ایران از بین ردیفهای تعرفه ی سال 2116 که نتوانسته در سال 1395 آنها را به قزاقستان صادر کند در 2255 ردیف تعرفه دارای پتانسیل صادراتی بوده است )جدول 11 و 12( ردیف تعرفه جدول 11- تعداد اقالم ی قزاقستان بر حسب ردیفهای تعرفه 6 رقمی در سال 2116 کل تعداد ردیفهای تعرفه تعداد ردیف های تعرفه که ایران نیز آن ها را در سال 6932 به قزاقستان صادر کرده است تعداد ردیف های تعرفه که ایران آن ها را به قزاقستان صادر نکرده اما در آن ها پتانسیل صادراتی داشته است 316 ردیف تعرفه 2551 ردیف تعرفه منبع: محاسبات بر اساس اطالعات مرکز تجارت بینالمللی و گمرک ج.ا.ا جدول 12- تعداد اقالم عمده ی قزاقستان )با سهم 81 درصد از ارزش قزاقستان( بر حسب کدهای تعرفه 6 رقمی در سال 2116 تعداد ردیفهای تعرفه تعداد ردیف های تعرفه که ایران نیز آن ها را در سال 6932 به قزاقستان صادر کرده است تعداد ردیف های تعرفه که ایران آن ها را به قزاقستان صادر نکرده اما در آن ها پتانسیل صادراتی داشته است منبع: محاسبات براساس اطالعات مرکز تجارت بینالمللی و گمرک ج.ا.ا 562 ردیف تعرفه 122 ردیف تعرفه 357 ردیف تعرفه 2-9- مهمترین کاالهای ی قزاقستان و صادرات ایران در آنها همانطور که گفته شد از 5777 ردیف تعرفه 6 رقمی ی سال 2116 ایران 316 ردیف تعرفه را به این کشور صادر کرده است. فهرست 111 ردیف عمده ی قزاقستان که ایران سابقه صادراتی آنها را به این کشور داشته در جدول 13 آمده است. با بررسی هر کدام از این کدهای تعرفه میتوان دریافت که ایران چه سهمی از قزاقستان را پوشش داده است. به عنوان مثال در سال 2116 قزاقستان حدود 116 میلیون دالر از»سایر شکالت و سایر فرآوردههای خوراکی دارای کاکائو«وارد کرده است و ایران در سال 1395 تنها 81 دالر از این محصول را به قزاقستان صادر کرده است. با توجه به اینکه ایران 28

29 در قزاقستان از این کد تعرفه سهم ناچیزی دارد باید بررسی شود که با وجود نیاز نسبتا باالی قزاقستان از این کاال چرا ایران بازار بزرگتری از این کاال در قزاقستان را از آن خود نمیکند آمارهای گمرک نیز نشان می دهد در سال 1395 حدود 91 میلیون دالر از این کد تعرفه از ایران به سایر کشورها شده است. جدول 14 نیز فهرست 111 قلم کاالی عمده ی سال 2116 را نشان میدهد که با وجود اینکه ایران در سال 1395 صادراتی از آنها به قزاقستان نداشته اما پتانسیل صادراتی آن از ایران به سایر کشورها وجود داشته است. از این رو دالیل عدم صادرات این گروه از کاالها به قزاقستان به رغم سابقه صادراتی آنها در ایران با در نظر گرفتن متغیرهایی مانند نرخ حقوق ورودی و هزینه حملونقل قابل بررسی است. 29

30 جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد سایر انواع شیر و وسایل همانند برای لوله دیگ آب گرم یا بخار منبع بشکه یا همانند همچنین شیرهای تقلیل فشار و شیرهای کنترل شونده به وسیله ترموستات اتومبیل سواری و سایر وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر بیش از 1511 سی سی که از 2111 سیسی بیشتر نباشد. مصنوعات دیگر از آهن یا از فوالد به جز محصوالت ریخته گری و یا محصوالت از آهن یا مفتول فوالد ماشینهایی برای دریافت تبدیل و ارسال یا بسامدافزایی صدا تصویر یا سایر دادهها شامل دستگاه سوئیچینگ و مسیر گزینی پلی اتیلن با وزن )چگالی( مخصوص 1194 یا بیشتر گلخانه با تجهیزات کامل حوله های بهداشتی و تامپون ها پوشک و پوشک کامل بچه و اشیا مشابه از هر جنس سایر فرآوردههای غذایی که درجای دیگری گفته نشده و مشمول شماره دیگر تعرفه نشده باشد سایر شکالت و سایر فرآوردههای خوراکی دارای کاکائو فرآورده های بسته بندی برای شستشو برای خرده فروشی چای سیاه تخمیر شده و چای جزئی تخمیر شده چراغ سیالیتیک برای عمل جراحی نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( 8 آمارهای قزاقستان مربوط به سال 1015 بوده و از منبع مرکز تجارت بینالمللی استخراج شده اما آمارهای صادرات ایران مربوط به سال 1395 و براساس آمار گمرک جمهوری اسالمی ایران محاسبه شده است. بر این اساس به دلیل تفاوت منابع آماری این دو کشور ممکن است برخی تناقضهایی در آمارها مشاهده شود. 31

31 جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد سایر هارگوش و لوح برای فرش یا روکش کردن اجاق یا دیوار ورنیزده یا لعابزده از سرامیک مکعب بزرگ و کوچک و همانند برای موزاییک کاری ورنیزده یا لعابزده از سرامیک حتی روی تکیهگاه ماشینها و دستگاههای خردکردن یا ساییدن سایر چسبانندههای آماده برای قالبها یا مغزی قالبهای ریختهگری محصوالت شیمیایی و فرآوردههای صنایع شیمیایی یا صنایع وابسته )ازجمله فرآوردههای متشکل از مخلوط محصوالتطبیعی( که درجای دیگر گفته نشده و مشمول شماره دیگر تعرفه نشده باشد. سایر مبل های چوبی انگور تازه نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( سایر قند و شکر نیشکر یا چغندر و ساکارز سایر شیرینی)همچنین شکالتسفید( بدونکاکائو سایر قرابه بطری فالسک( Flask ) ظرف دهان گشاد کوزه (Pot), لوله جای قرص آمپول و سایر ظروف از شیشه برای نقل و انتقال یا بستهبندی کاال ظروف دهان گشاد برای محافظت درپوش( Stopper ) سرپوش و سایر در پوشها( Clousures ) از شیشه کاشه برای دارو شیر خشک اطفال در بستهبندیهای تحت خالء و یک کیلوگرم و کمتر سایر فرآوردهها برای سس و سسهای آماده شده چاشنیها و ادویههای مخلوط شده آرد و زبره خردل و خردل آماده. سایر پیچها و پیچهای مهره خور حتی با مهره ها یا واشرهای مربوطه اجزا و قطعات ماشین ها و دستگاه های جورکردن غربال کردن جدا کردن یا شستن در چارچوب دور و آستانه در 30

32 ( اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی تهران جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد گوجه فرنگی تازه یا سرد کرده سایر زردآلو گیالس و آلبالو هلو )همچنین شلیل( سیب تازه چراغ سیالیتیک برای عمل جراحی بیسکوئیت هایی که به آن ها مواد شیرین کننده افزوده شده سایر میوه و سایر اجزاءخوراکی نباتات آماده یا محفوظ شده به نحوی دیگر با یا بدون افزودن قند یا سایر مواد شیرینکننده یا الکل که درجای دیگر گفته نشده و مشمول شماره دیگر تعرفه نشده باشد. انگور خشککرده سایر مبل های چوبی سایر روغن نخل و اجزاء آن سایر پلیت ورق فیلم فویل و نوار از پالستیک بتون چند الیه پلیاتیلن با وزن )چگالی( مخصوص کمتر از 1194 انواع شامپو سایر اشیاء از کائوچوی ولکانیزه سفتنشده نارنگی ( زا جمله Tangerines و Satsumas کلمانتین )Clementines( ویلکینگ )Wilkings( و مرکبات دوگونهای )Hybride( مشابه. نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( سایر صفحهها ورقها ورقههای نازک و تیغه از موادپالستیکی غیر اسفنجی از پلیمرهای اتیلن سایر محصوالت از آلومینیوم اجزا و قطعات ماشینآالت دستگاهها و وسایل برای برداشت یا کوبیدن محصوالت کشاورزی سایر کفشهایی که تخت بیرونی و رویه آنها از کائوچو یا پالستیک باشند 32

33 جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد فرآوردههای ضدیخ و مایعات آمادهشده برای ذوب یخ اشیاء برای نقل و انتقال یا بستهبندی کاال از مواد پالستیکی سربطری سرپوش کالهک و سایر درپوشها از مواد پالستیکی کارتن قوطی جعبه کیسه پاکت قیفی و سایر محفظههای بستهبندی از کاغذ مقوا اوات سلولز یا ورقههای الیافسلولزی )نطع( جعبه جای کالسور کازیه و اشیاء همانند ازکاغذ یا مقوا از انواع مورد استفاده در دفتر کار مغازه یا همانند سایر قطعاتی که منحصرا یا اساسا مشخص میباشند که به ماشین آالت یا دستگاههای مشمول شمارههای لغایت مربوط میباشند سایر آب همچنین آبهای معدنی و آبهای گازدار شدهکه به آنها قند یا سایر موادشیرینکننده یا خوشبوکننده اضافه شده باشد و سایر نوشابههای غیرالکلی باستثنای آب میوه یا آب سبزیجات مشمول شماره 2119 پوشش کف از پلیمرهای کلروروینیل در و پنجره و چارچوب آن ها و دوره و آستانه در بتانههای شیشهبرها بتانههای پیوندزنی سیمانهای رزینی ترکیبات درزگیری و سایر بتانهها اندودهایی که در نقاشی به کار میرود نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( رنگها )Paints( و ورنیها )از جمله لعابها و الکها( براساس پلیمرهای سنتتیک یا پلیمرهای طبیعی تغییریافته از لحاظ شیمیایی دیسپرسه یا حل شده در محیطی غیر آبی سربطری سرپوش کالهک و سایر درپوشها سایر پنیرها سایر سیمانهای هیدرولیک ( پرتلند( )همچنین سیمانهای پودرنشده معروف به»کلینکر«( حتی رنگ شده 33

34 جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد پشم به دستآمده از تفاله مذاب فلزات از جوش از صخره و پشمهای معدنی همانند حتی مخلوط شده آنها با هم به صورت توده ورق یا رول هلو و همچنین شلیل و شفتالو سایر ماشین آالت و دستگاه ها سایر مارگارین مخلوطها یا فرآوردههای خوراکی از چربیها یا روغنهای حیوانی یا نباتی یا از اجزاء چربیها یا روغنهای مختلف این فصل غیر از چربیها و روغنها و اجزاء خوراکی آنها مشمول شماره اجزا و قطعات انواع شیر و وسایل همانند برای لوله دیگ آب گرم یا بخار منبع بشکه یا همانند همچنین شیرهای تقلیل فشار و شیرهای کنترل شونده به وسیله ترموستات نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( رنگ ها و ورنیها )از جمله لعابها و الکها( براساس پلیمرهای سنتتیک یا پلیمرهای طبیعی تغییریافته از لحاظ شیمیایی دیسپرسه یا حل شده در محیطی غیر آبی دیگهای آب گرم پلی پروپیلن به شکل ابتدائی سایر وسایل کشاورزی باغبانی و گلکاری اجزاء و قطعات و متفرعات وسایل نقلیه موتوری مشمول شمارههای سایر پلیمرهای پروپیلن یا پلیمرهای سایر اولفینها به اشکال ابتدایی صابونها محصوالت و فرآوردههای آلی تانسیواکتیف که مصرف صابون دارند به شکل شمش یا میله چونه تکه یا به اشکال قالبی حتی دارای صابون محصوالت و فرآوردههای آلی تانسیواکتیو که به منظور شستشوی پوست بدن درنظر گرفته شدهاند به شکل مایع یا کرم بستهبندی شده سایر مبلهای فلزی 34

35 جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد سایر کفش با تخت بیرونی از کائوچو پالستیک چرم طبیعی یا دوباره ساخته و با رویه از مواد نسجی چای سیاه)تخمیر شده) و چای جزئا تخمیر شده عرضه شده در بست های اولیه که محتوی آن از 3 کیلوگرم بیشتر نباشد اشیاء ساخته شده آسفالت یا از مواد همانند )مثال قیر نفت زفت قطران زغال سنگ( به صورت رول کانتینرها ( زا جمله کانتینرها برای ترابری سیاالت( مخصوصا طراحی شده و تجهیز شده برای هر نوع وسیله حمل و نقل وسایل خوراک پزی و خوراک گرم کن با سوخت گازی یا هم با گاز و هم با سایر سوخت ها زردآلو صفحه ورق نوار باریکه ورقه نازک مفتول به هم تابیده طناب و کابل ظروف میز خوراک )Tableware( ظروف آشپزخانه )Kitchenware( سایر لوازم خانهداری articles( )Household و بهداشتی یا اسباب توالت articles( )Toilet از پالستیک نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( لوله شیلنگ و لوازم و ملحقات آنها )مثال اتصاالت زانویی اتصاالت لوله )فالنج )Flange از مواد پالستیکی تلمبه برای آبگونها حتی دارای وسیله اندازهگیری باالبرهای آبگونها جوال و کیسه برای بستهبندی به دست آمده از نوار یا اشکال همانند از پلیاتیلن یا پلی پروپیلن سنگ خارا گرانیت قرابه بطری تنگ و اشیا همانند اجزاء و قطعات و متفرعات وسایل نقلیه موتوری مشمول شمارههای 8711 لغایت 35

36 جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد مقاومتهای گرمکننده الکتریکی جعبه صندوق قفسه و اشیای همانند سایر گوجه فرنگی آماده یا محفوظ شده بجز در سرکه یا در جوهر سرکه سنگ مرمر تراورتن و رخام کاشی و چهارگوش و لوح برای فرش یا روکش کردن اجاق یا دیوار بدون ورنی و بدون لعاب از سرامیک مکعب بزرگ و کوچک و همانند برای موزاییککاری بدون ورنی و بدون لعاب از سرامیک حتی روی تکیهگاه کارتن قوطی وجعبه از کاغذ یا مقوای موجدار سایر اجزاء و قطعات و متفرعات وسایل نقلیه موتوری مشمول شمارههای لغایت نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( سنگ مرمر تراورتن و رخام( Alabaster ) پیاز و موسیر سایر ماشینآالت مجموعه ماشین آالت (Plant) یا تجهیزات آزمایشگاهی حتی آنهاییکه با برق گرم میشوند )باستثنای کورهها و فرها (Ovens) و سایر ادوات مشمول شماره دستگاههای الکتریکی برای سوئیچینگ یا مدارهای الکتریکی محافظ یا برای برقراری اتصاالت )Connections( به یا در مدارهای الکتریکی )برای مثال سوئیچها رلهها فیوزها محدودکنندههای تغییرات جریان یا ولتاژ الکتریکی suppressors( )Surge دو شاخههای اتصال سوکتها سایر آبگرمکنهای فوری یا مخزنی برقی و گرمکنهایغوطهور برقی دستگاههای برقی گرم کردن فضای اماکن و دستگاههای برقی گرمکردن زمین دستگاه الکتروترمیک برای آرایش مو )مثال مو خشککن فرزن مو گرمکنهای انبرکی فرزنی( و دست خشککن اتوی برقی سایر دستگاههای الک 36

37 جدول 69 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 کد تعرفه شرح تعرفه لوازم و ملحقات لوله تکیهگاه و لوازم مشابه برای چوببستزدن پشتدری ساختن شمعزدن یا حائل قراردادن پلیمرهای استیرن به اشکال ابتدایی سایر ماشینآالت و دستگاهها برای پاککردن جورکردن یا درجهبندی کردن بذور دانهها یا سبزیجات غالفدار خشککرد منبع آمارها: مرکز تجارت جهانی و گمرک ج.ا.ا سال 2062 ایران سابقه صادراتی آن ها به قزاقستان را داشته است 8 )هزار دالر-درصد( سال 2061 سهم کاال از کل رشد نسبت به 2062 ارزش صادرات ایران به سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( 37

38 جدول 62 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 ایران سابقه صادراتی آنها به سایر کشورها غیر از قزاقستان را داشته است -هزار دالر درصد کد تعرفه شرح تعرفه سهم کاال از کل رشد سال 2061 نسبت به ارزش صادرات ایران به جهان در سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( سال سایر داروهای )باستثنای محصوالت شماره یا 31( 16 متشکل از محصوالت مخلوط شده یا نشده برای مصارف درمان یا پیشگیری از بیماری عرضه شده به شکل مقادیر معین )از جمله آنهاییکه از طریق عبور از پوست تجویز شدهاند( یا به صورت بستهبندی برای خردهفروشی روغن های سبک و فرآورده ها که نود درصد یا بیشتر حجمشان طبق متد ASTMD در 211 درجه سانتیگراد تقطیر شوند. دستگاههای تلفن شامل تلفنهایی برای شبکههای رادیو تلفنی )Cellular( یا سایر شبکههای بیسیم سایر دستگاهها جهت انتقال یا دریافت صدا تصویر یا سایر دادهها شامل دستگاه برای برقراری ارتباط در یک شبکه با سیم یا بیسیم )مانند شبکه محلی یا با پهنه گسترده( سایر)نفت و روغن های حاصل از مواد معدنی قیری غیر خام( سایر تلمبههای هوا با خأل کمپرسورهای هوا یا سایر گازها و بادزنها کالهکهای (Hoods) تسویه یا تخلیه هوا توام با بادزن حتی مجهز به فیلتر سنگ سرب و کنسانترههای آن اسکلت فلزی و اجزاء و قطعات آن )مثال پل و قطعات پل دریچه مهار آب برج منجنیق پایه ستون سقفی سوله در و پنجره و چارچوب آنها دوره و آستانه در پشت دری نرده( از چدن آهن یا از فوالد به استثنای ساختمانهای پیشساخته شماره سایر سیم عایق شده ( زا جمله سیم لعاب زده یا آنودیزه( کابل )از جمله کابل هم محور( تابلو پانل کنسول میز کابینت و سایر تکیهگاهها مجهز به دو یا چند دستگاه شماره 8535 یا 8536 برای کنترل الکتریکی یا توزیع برق همچنین آنهایی که با آالت یا دستگاههای فصل 91 توأم شدهاند و دستگاههای کنترل شمارهای غیراز دستگاههای قطع و تغییر ارتباط )برای ولتاژ حداکثر 1111 ولت( سیگار حاوی توتون کک و نیمه کک (semi-coke) زغال سنگ لینییت یا تورب حتی به هم فشرده زغال قرع 38

39 جدول 62 - فهرست 600 قلم کاالی عمده ی که براساس آمار گمرک در سال 6932 ایران سابقه صادراتی آنها به سایر کشورها غیر از قزاقستان را داشته است -هزار دالر درصد کد تعرفه شرح تعرفه سهم کاال از کل رشد سال 2061 نسبت به ارزش صادرات ایران به جهان در سال 6932 )بر اساس آمارهای گمرک( سال لکوموتیو و لکوتراکتورها با منبع برق خارجی سنگ روی و کنسانترههای آن آنتیسرمها دیگر مشتقات خونی و محصوالت مصونیت بخش حتی اگر تغییر یافته یا از طریق فرآیندهای بیو تکنولوژیک بدست آمده باشند گوشت و احشاء خوراکی پرندگان خانگی شماره تازه سردکرده یا منجمد. ماشینهای خودکار دادهپردازی سایر تلمبههای گریز از مرکز سایر سنگ فلزات و کنسانتره آنها کمباین برداشت خرمن کوبی الستیک رویی چرخ بادی نو از کائوچو از انواعی که برای اتومبیلهای سواری )همچنین اتومبیلهای استیشن واگن و اتومبیلهای مسابقه به کار میرود( سایر لولهها و پروفیلهای توخالی بدون درز از آهن یا از فوالد )غیر از چدن( سایردستگاه های گیرنده برای تلویزیون خواه با گیرندههای پخش رادیویی یا دستگاه ض طب ویدئو یا صوت یکپارچه شده یا نشده باشند )سایر رنگی( سایر مجموعه مولدها sets) (Generating و کنورتیسورهای دوار برق یا باز تولید الستیک رویی چرخ بادی نو از کائوچو از انواعی که برای اتوبوسها و اتومبیلهای باری به کار میرود واکسنها برای پزشکی ماشینآالت مجموعه ماشین آالت یا تجهیزات آزمایشگاهی حتی آن هایی که با برق گرم می شوند سایر ماشین آالت و دستگاه ها برای از صافی گذراندن یا تصفیه کردن گازها سایر تراکتورها 39