Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

Transkript

1 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

2 Ulluinnarni aqutsisut Leif Fontaine, Sisimiut Siulittaasoq Otto Storch, Aasiaat Jens Sandgreen, Qasigiannguit Hans Nielsen, Qaarsut Petrus Biilmann Pisortaq Aksel Blytmann, Piniakkanut siunnersorti Isak Vahl, Narsaq Siu. tullia Peter Olsen, Ilulissat Siulersuisuunernut ilaasortat Sulisut Jens Danielsen, Qaanaaq Adam Dahl, Sisimiut Ejnar Jakobsen, Arsuk Ole Petersen, Upernavik Johan Uitsatikitseq, Kuummiut Lars Mathæussen, Nuuk Niels Boassen, Lars Dahl, Siunnersortaaneq Aningaaserisoq Siunnersuisarfik Ludvig Jens, Hansen, Kielsen Aqutsisoq/ Teknikimut Chefkonsulent siunnersorti Sineriassortoq nr KNAPK, Postboks 386, Aqqusinersuaq 31, 3900 Nuuk Telefon: , telefax Mail: Akisussaasoq: Petrus Biilmann Aaqqissuisoq: Ludvig Hansen Assit: KNAPK Amerl.: eks. Isikkulersuisoq suliarinnittorlu: Oddi Aningaasaliisoq: Namminersorlutik Oqartussat Saqqaani asseq: Carsten Engevang Meeraavugulli allanut suliakkiissutigisarlugit! Allattoq: Leif Fontaine, KNAPK-mi siulittaasoq 1776-mi Den Kongelige Grønlandske Handel aallartimmalli nunatta pisuussutai uumassusillit aalisakkat qaleruallit piniakkallu nunatsinniit avammut tunineqartalerput. Taamanikkulli maani imartatsinni uumassusillit isumalluutivut danskit nunaanni tunisassiarineqarlutik danskinut niivernermi aningaasarsiornikkut annertuumik iluaqutigineqalerput ullumannamut suli taamatut sunniuteqartumik. Tamatum alu kingunerisaanik nunatsinni aalisartut nunarsuarmi akinik minnerpaanik akilersorneqarput mi ullumikkut oqartariaqalerpugut tamanna tassa naammaleqaaq! Nunarput 2009-mi namminersulerpoq. Nunami maani aalisartut, piniartut na m minneq pigisaminnik tunisassiorfinnik pilersitsisariaqarput. Tamannalu nunatta naalakkersuinikkut aqutsisuisa tapersersorlugu ammaattariaqarpaat! Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiutitta pingaarnersaat, tassalu aalisarneq piniarnerlu inuiaat ullut tamarluinnaasa inuussutissaminnik pisariaqartitaminnik aallerfigisarpaat. Taamaattorli sineriassuatsinni pisu ussutitta atorluarneqarnissaannut suli pitsaanerungaartumik iliuuseqarnissa tsinnik pisariaqartitsivugut. Ukio rpa ssuanngortuni aalisakkatigut tunitsive qarnikkut tunisassiorfeqarnikkullu pi o rsaaneq killeqarsimavoq, ajoraluartumik piniakkat imarmiuppata nunam inngaaneersuuppataluunniit, aalisa kk atuulli tunitsiveqartinnissaannut aammalu tunisassiarineqarnissaannut pe r i arfissaannik piorsaasimanngilagut. Ta ssami kalaaliminernik tuniniaaviit eqqaassanngikkaanni allanik periarfissiisoqarnikuunngilaq. Pingaaruteqarpoq maannakkut siunissaq eqqarsaatigalugu Kalaaliaq q at kisii sa isumalluutigiunnaarlugit nutaamik eqqarsarluni marloqiusamik tunitsivinnik, aalisakkanut neqinullu tunisassiorfittalinnik pilersitsiortornissaq pisariaqalerpoq. Sineriassuatsinni fabrikkit matoorarneqartarput, tassani Royal Greenland-ip inuiaqatigiit sinnerlugit aqutaat, aalisakkat tunitsivimmut tulaanneqartartut avammut niuerutigineqarnissaannut annikippallaale rsullu matuinnartarpaat. Tamanna allanngorluinnartariaqalerpoq Kalaallinik nunaqavissunit aalisartunik piniartunillu tiguneqartariaqalerput pisiarineqarlutilluunniit. Aqutsiveq arsinnaapput ataatsimoorussaminnik aqutsisulerlugu, ikioqatigiinnikkut sumi sunillu amigaateqarnermik malinnaasussanik. Ilisimaariiluinnarparput Nunarput aa lisarnikkut periarfissarpassuaqaraluartoq, ukiorpassuilli imaaneersunik ava mmut niivernermi ingerlaasitoqaq san ngiitsumik qa jannartumillu inissisimajuartoq pissutigalugu inuiaqatigiit Kalaallit pissarsiaat killeqarpaallaaqaat. Niiveriaatsit nutaaliat periarfissaapput allanguinikkut am m- aanneqarsinnaas ut. Nunap namminersortup tamanna anguniartariaqarpaa nunap nammineq iluani niivernerup annertusarnissaa eqqarsaatigiinnarnagu aammali avammut nunatta inuisa namminersortut niivernikkut annertunerusumik pissarsisalernissaat siunnerfigalugu. Minnerunngitsumillu aalisartut namminneq tunisassiaminnik toqqaannartumik nunarsuarmi aalisakkanut niiverfinnut niiveruteqarneq peqataaffigilertariaqarpaat namminerlu aqutseqataalerlutik. Asseq: KNAPK 2 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

3 SINERISSAP QANITTUANI QALERALLIT Allattoq: Rasmus Nygaard, Ilisimatusartoq, Pinngortitaleriffik. Aalisarnerup oqaluttuassartaa Kalaallit Nunaata kangerluini ukiuni 100-ni arlalinni qaleralinniartoqartarsimavoq. Aallaqqaammut aalisaataannarnik arferit soqqaanit sanaanik qaleralinniartoqartarsimavoq kisiannili 1910-p missaani ningittakkanik ilisarititsisoqarmat kalaallit aalisartui sunniuteqarluartunik sakkussaqalerput aammalumi manna tikillugu sinerissap qanittuani tamakku qaleralinniarnerni atorneqarnerupput. Qalerallit Kalaallit Nunaata kangerluini itissutsini tamani aalisarneqarsinnaapput, naallu siusinnerusukkut Kujataani kangerlunni, Alluitsup Kangerluani, Ikersuarmi aamma Nuup eqqaani kangerlunni, qaleralinniartoqartarsimagaluartoq Upernaviup, Uummannap aamma Qeqertarsuup Tunuata eqqaanni qaleralinniartarfiit ullumikkut pingaaruteqarnersaapput. Sumiiffinni pingasuusuni taakkunani 1970-kkut qeqqat tikillugu ukiumut tulaanneqartartut katillugit tonsit inortarsimavaat, kisianni illoqarfinni nunaqarfinnilu tunitsivissatut periarfissat pitsanngorsarneqarnerisa kingorna tulaanneqartartut amerleriarujussuarput. Ingammik 1990-ip kingorna, tamatumammi nalaani ukiumut pisarineqartartut tonsit sinnerlugit amerlassuseqalerput. Tassa imaappoq ukiuni 20- ni kingullerni qaleralinniartoqartartorujussuusoq tamannalu ilutigalugu 2008 tikillugu pisarineqartartut killilersugaanngillat, tassami ukiumi tassani sinerissap qanittuani pisassiissutit aatsaat atuutsinneqalermata. Qalerallit itisoormiuupput aammalu Kalaallit Nunaata imartaani kangerluinilu 200 meteriniit 2000 meterit sinnerlugit itissusilinni uumasuullutik p kingorna Tjalfemik ilisimasassarsiortoqarneratali 1 kingorna biologip Adolf Severin Jensenip qalerallit kangerlunni suffisannginnerarpai aammalu suffisarfiit pingaarnerpaat Davis Strædep imartaani itisuumiinnerarlugit. Kingusinnerusukkut qaleralinnik tukeqqaanik nalunaaqutsersuilluni misileraanernit tamakkulu sarfaatsinnerannik nakkutilliinernit taamatut ilimagisaqarluni eqqarsarneq uppernarsarneqarpoq. Ukiup qaammataani qalerallit suffereeraangata manniit 4-5 mm-isut mikitigisut immap qaavata tungaanukartarput tukertarlutillu. Qaleraleeqqat akimut ersingajattut qaammatini arlalinni immami sarfaatsitittarput aatsaallu 7 cmisut angitigileraangamik immap itinerusup naqqanukartarlutik. Ukiuni siullerni qaleraleeqqat immami ikkattumiittarput alliartornertilli ilutigalugu itinerusumukartarput. Nalunaaqutsersuilluni misileraanerit takutippaat qaleraleeqqat kangerluit paavini ikkannersat ilua tungaanni 2 immap naqqanukartartut kangerlunniiginnangajattartut aammalu qaleraleeqqat sumiiffinnut allanukartartut ikittuinnaasartut. Taamaattumik kangerluit immallu ammaannartut akornini qalerallit paarlakaappiarneq ajorput. Qalerallit tallimanik ukio qaleraangata 45 cm-isullu angitigileraangata aalisarneqalersarput. Nunanit tamalaaneersut ilisimatusarnerannit angusat nutaanerpaat ilimanarsisippaat qalerallit 25-t sinnerlugit ukioqalersinnaasartut. Tassa ima appoq qalerallit arriitsuararsuarmik alliartortartut. Paasissutissanut siunnersuinernullu najoqqutarineqartartut Biologit sumiiffinni avannarpasinnerusuniittannginnerat pissutaalluni qaleraleqassutsimik ilisimasaqannginnerarlugit akuttunngitsumik oqartoqartarpoq, tamanna eqqortuunngilaq. Paasi ssutissarpassuit imminnut attuumaassuteqanngitsut tunngavigalugit siunnersuisoqartarpoq, ingammik ilisimatuussutsikkut angalanernit aalisartunillu paasissutissat atorlugit (piviusuniittut takukkit), tassami aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffii (logbog) 2011-mi nutaatut siunnersuinerni atorneqartalerput. Tamanna ilutigalugu Kalaallit Nunaanni Aalisarnermut Akuersissutinillu Nakkutilliisoqarfimmiut, suliffissuaqarfinneersut aalisartullu ukiuni kingullerni umiatsiaaqqanik qimussinillu qaleranniartarnernit paasissutissat pitsaassusiat pitsanngorsarniarlugit im mikkut suliniuteqarsimapput. Taamaattumik qangaanerusumut san illiullugu ullumikkut paasissutissaateqartoqarnerujussuuvoq. Aalisapilunneq? Kangerlunni qalerallit Davis Strædetimit qaleralinnik pilersorneqartuaannartariaqarpasimmata avataani qaleraleqartillugu sinerissap qanittuani qaleralikillinissaa ernumanarpallaanngilaq. Akerlianik sinerissap qanittuani qalerallit anginerit nungunneqarsinnaapput, taamaalilluni naggataanut qaleraleraannanngorlugit. Qeqertarsuup Tunuani ukiuni kingullerni qalerallit pisarineqartartut 62 cm-iniit 53 cm-inut malunnaatilimmik milleriarsimapput. Oqimaassusiat eqqarsaatigalugu 40 %-it missaannik oqileriarsimapput (qaleralik 53 cm-isut angitigisoq 1,4 kg-it missaanni oqimaassuseqarpoq qaleralillu 62 cm-isut angitigisoq 2,3 kg-it missaanni oqimaassuseqarluni) 4. Taamaalilluni qalerallit Qeqertarsuup Tunuani ullumikkut pisarineqartartut 2005-imi amerlanerpaanerisulli amerlatigaat, naak pisarineqartartut ikileriarujussuarsimagaluartut. Uummannap Uper- Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

4 naviullu eqqaanni qalerallit agguaqatigiissillugu angissusiat qujanartumik suli malunnaatilimmik milleriarsimanngillat. Qaleralimmut ataatsimut takkuttumut aalisartup pissarsiarisartagaannik naatsorsuinerit takutippaat qalerallit aqqanillit missaanni ukioqaleraangata taamaalillunilu 65 cm-iniit 70 cmit tungaanut angissuseeqaleraangata aatsaat pisarineqarpata aalisartumut pissarsiaqaataanerusartut. Biologit siunnersuinerat Siunissami ungasinnerusumi aalisartut sapinngisamik pissarsiaqarnerunissaasa qulakkeerneqarnissaat siunertaralugu siunnersuisoqartarpoq. Aalisakkanik allanik aalisartarnernit misilit- Qaleraleqassutsimik ilisimasat pillugit najoqqutarineqartut: Biologit aalisakkerivinni katersisarnerat: Biologit assistentillu ukiut tamaasa aasakkut ukiukkullu sumiiffinni pingasuusuni tamani qaleralittarineqartartut angissusiat ukioqqortussusiallu pillugit paasissutissanik katersisarput. Taamatut suliniuteqartarneq piniarfinnik nakkutilliisut aamma Kalaallit Nunaanni Aalisarnermut Akuersissutinillu Nakkutilliisoqarfimmi nakkutilliisut ikiortigalugit ukiuni kingullerni pimoorunneqarnerulersimapput imiilli Qeqertarsuup Tunuani qassutit ningartakitsut atorlugit ilisimatuussutsikkut angalasarnerit, tamakkunani qalerallit tamarmiusut katillugit oqimaassusiat aamma qalerallit suli aalisarneqarsinnaanngitsut pillugit takussutissanik ilasinissaq siunertarineqarpoq. Uummannap Upernaviullu eqqaanni 1980-lli qeqqanniit, silarluttarnera teknikkikkullu ajutoortoqartarnera pissutigalugit ukiuni arlalinni unitsinneqartartunik ilisimatuussutsikkut ningittagarsorluni qaleralinniartarnerit. Misissuinerit qalerallit aalisarneqarsinnaasut tamakkerlugit oqimaasussiat pillugit takussutissanut atorneqarput. Upernaviup eqqaaniit Tasiilap eqqaata tungaanut Pinngortitaleriffiup ilisimatusarnermut umiarsuaanik Pâmiut-mik avataasiorluni ilisimatuussutsikkut kilisaammik angalasarnerni 1992-miit Qeqertarsuup Tunua ilanngunneqartalerpoq. Kilisaammik misissuinernit angusat qaleraleeqqat takkussuuttut amerlassusiat pillugit takussutissamut atorneqarput. Aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffii. Angallatinit 30 fodit sinnerlugit angissusilinnit aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffii nammineq piumassutsimik immersorneqartartut 2007-miit atorneqalersut aamma 2008-miit aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffii inatsisitigut atorneqaqqusaasut siunnersuisarnerni maannakkut toqqaannartumik atorneqartarput (SCR 11/43). Aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffii aalisartut tulaattagaat pillugit paasissutissanut pingaarutilinnut iluaqutaapput (sumiiffik, piffissaq aalisarfiusoq, pisat, suliniutit, nal. ak. aalajangersimasuni pisat aamma aalisarnermut atortut atorneqartut amerlassusiat). Tunisat pillugit paasissutissat kingumut 1987 tikillugu pissarsiarineqarsinnaapput aammalu sumiiffiit aalisarfiusartut siammarsimanerat aalisarnermilu atortut atorneqartut pillugit paasissutissanik pingaarutilinnik pissarsiffiusarput. Ilisimatusarnermi pilersaarusiat: Aalisartunik apersuinerit, nalunaaqutsersuilluni misileraanerit, suffinernik misissuinerit, sananeqaatsinik misissuinerit, alliartornerannik misissuinerit il.il. biologit ilisimasaannut ilapittuutaasut siunnersuinerillu pitsaassusiannik qaffassaasut. takkat takutippaat aalisagaqatigiit ataatsit aalisarpallaaraangata aalisagaqatigiit taakku ukiorpassuit qaangiuppata aatsaat amerleqqissinnaasartut, ingammik aalisakkatut qaleralittut arriitsuararsuarmik alliartortartut eqqarsaatigalugit. Sumiiffiit akornini qalerallit utikaajaarpallaarneq ajormata sumiiffinnut tamanut immikkut siunnersuisoqarpoq. Tamanna pissutigalugu aqutsiveqarfiit akornini pisassiissutinik nussuisoqarsinnaanngilaq, soorlu tamanna qanittukkut aviisitigut siunnersuutigineqaraluartoq. Taamatut pisassiissutinik nuussinerup kingunerisaanik sumiiffimmi ataatsimi atorluaasoqassanngilaq sumiiffimmilu allami aalisapiluttoqassalluni. Oqaaseqaatit uunga nassiunneqarsinnaapput: 1 Tjalfemik 1909-mi ilisimasassarsiornermi Kalaallit Nunaata imartaani aalisakkanik pisuussutit misissuiffigineqarnissaat siunertarineqarpoq. 2 Kangerluup paavani ikkanneq kangerlummit ikkanneruvoq taamaattumillu immap naqqani pututut aalajangersimasumik angissusilittut isigineqarsinnaalluni. 3 Ilisimatusartut umiarsuaat Adolf Jensen 1967-imeersoq 2012-imi Pinngortitaleriffiup ilisimatusartunut umiarsuaataannit nutaamit taarserneqassaaq. 4 Qalerallit oqimaassusiat imatut naatsorsorneqakannerneqarsinnaavoq. Oqimaassuseq = 0, *Takissuseq 3. misilillugu nammineq tabelilioriarit. 4 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

5 2012-imut siunnersuineq pillugu naatsumik eqikkaaneq: Qeqertarsuup Tunua: tons. Aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffiinik misissueqqissaarinerit takutippaat qalerallit 2007-imiilli ikileriarujussuarsimasut. Ullumikkut qalerallit tulaanneqartartut agguaqatigiissillugu angissusiat 53 cm-it missaannut malunnaatilimmik milleriarsimapput. Qaleraleeqqat aamma qaleraleeqqat takkuteqqaat aalisarneqarnerupput. Uummannaq: tons. Aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffiinik misissueqqissaarinerit takutippaat qalerallit amerlassusiat patajaatsuusoq. Tulaanneqartartut agguaqatigiissillugu angissusiat arriitsumik aalajangersimasumilli 60 cm-it missaannut milliartorsimapput. Upernavik: Amerlassusiliisoqanngilaq. Aalisartut aalisarnerminni nalunaarsuiffiinik misissueqqissaarinerit takutippaat qalerallit amerlassusiat patajaatsuusoq immaqalu immannguaq ikiliartulaartut. Tulaanneqartut agguaqatigiissillugu angissusiat ukiuni kingullerni qulini 62 cm-it missaanniillutik patajaatsuusimapput, kisiannili 2010-miit 60 cm-inut milleriarsimallutik. Kitaata imartaani sinerissap qanittuini qaleralinniarnissamut aamma aalisakkanik allanik aalisarnissanut siunnersuinerit tamakkiisut uani atuakkit: nafo.int/publications/frames/science.html (redbook) aamma (SCR) takukkit. Neqeroorutinut akit Sineriassortukkut neqerooruteqarit Qalipaatit sisamat: Qupperneq iluitsoq kr. Qupperneq affaq kr. Qupperneq 1/ kr. Qupperneq kingulleq kr. KNAPK pisortartaarpoq Petrus Biilmann. Kalaallit Nunaanni Aalisartut Piniartullu Kattuffiat KNAPK piffissami november-imiit januar-i ilanngullugu pisortaqanngereerluni februar-ip 1-ani 2012 pisortartaarpoq. KNAPK-mi Ulluinnarni Aqutsisut januarimi ataatsimiinnerminni aalajangerput Petrus H. Biilmann Nuummeersoq KNAPK-mi pisortatut atorfinitsinneqassasoq. Petrus H. Biilmann 1954-mi Maniitsumi inuuvoq, nuliaraa Charlotte J. Biilmann, pingasunillu meeraqarlutik mi naammassisaminik Ikast Handelsskolemi HXR ingerlassimavaa. Maniitsumi Niuertussatut allaffimmi sulivoq 1979-imi Nuummi Handelsinspektorat-imi umiarsuarsuit sinerissami angalanerinut pilersaarusiortartutut Ilanngaaserisutullu sulilernissami tungaanut miit 1984-ip qeqqata tungaanut Sisimiuni Niuertussaanertut umiarsualiviup allaffeqarfiani sulivoq. Petrusi 1984-imiilli aalisarnermut tunngasunik ataavartumik suliaqalerpoq, tassa Nuuk Trawl A/S-ip pisortatut aqutsisoraa Sisimiuni 1992-ip qeqqata tungaanut, Namminersornerullutik Oqartussat Aalisarnermut Pisortaqarfiani allaffimmi pisortanngornissami tungaanut imiit 1999 ilanngullugu Avataasiutit Piginneqatigiiffiisa Kattuffiani APKmi pisortaavoq imiilli Polar Seafood A/S-ip ataani ingerlatsivinni ilaatigut pisortaalluni, kiisalu sinerissamut qanittumi aalisartunut tunitsivinnullu piginnittut sinnerlugu sullissisuulluni. Taamaattumik KNAPK-p iluani suliassat maanna akisussaaffigilikkani qanimut aamma ilisimaarilluarlugit. November-ip 1-aniit februar-ip 1-ata tungaanut Kattuffimmi ineriartortitsinermut siunnersortitut atorfeqarpoq. KNAPK-mi Siulersuisuunerit sulisullu Petrus H. Biilmann allaffeqarfimmut tikilluaqquaat suleqatigilluarnissaalu qilanaaralugu. Aaqqissuisut Asseq: KNAPK Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

6 Sulisunut sillimmasiineq ataatsimoorussamillu sillimmasiineq eqqaamajuk Allattoq: Ludvig Hansen Januarip aallaqqaataa 2011 aallarnerfigalugu Kalaallit Nunaanni sulisilluni ajoquserneq pillugu inatsit allannguuteqarpoq. Tamanna allannguineq ilutigalugu Sulisilluni Ajoquserneq pillugu Sull i- ssivimmiit aalisartunut piniartunut sava atilinnullu sullissineq aamma allannguuteqarpoq, tassa aalisartut piniartullu angallatinik 15 meter inorlugu angissusilinnik pigisaqartunut siornatigut akiligassanik nassitsisarnerigaluaq unit sinneqarmat. Inatsisit nutaaq atuutilersoq tunngavigalugu ataatsimoorussamik sillimmasertarneq (Gruppeforsikring) aalisartunut savaatilinnut piniartunullu taa maallaat 15 meter taakkulu ataanni angissusilinnik angallateqartunut atorneqarsinnaalissaaq. Ataatsimoorussamik sillimmasertarneq siornatigut inatsisit malillugit pinngitsoorani atuuttussatut inissisimanikuuvoq, maannakkulli aaqqissussineq nutaaq malillugu aatsaat namminneq piumassutsiminnik sillimmaserniartunut atuutsinneqalerluni, tamannalu imatut paasineqassaaq aalisartoq piniartorlu nammineerluni sillimmasernissaminut qarasaasiaq atorlugu nalunaaruteqartalissalluni. Unali allanngortinneqanngilaq, sulisitsisoq pisussaavoq sulisuni sulisilluni ajoqusernissamut pinngitsoorani sillimmasissallugit. Qarasasiakkut akiliiffissaq kalaallisut qallunaatullu oqaasertalik siulleq Kalaallit Nunaanni suliffeqarfinnit siullersaalluni Arbejdsskadestyrelse-p kalaallisut qallunaatullu oqaasertalimmik qarasaasiaq atorlugu akileeriaaseqalersinnaaneq suliarisimavaa. Aalisart ut, piniartut qarasaasiakkut internet at or - lugu imminnut sulisuminnullu at aatsimoorussamik sillimaserniartut, oq a- atsit atorusunnerusatik toqqarlugit sillimmasiissummik pisiniarsinnaalernissaat tamatuma kingunerivaa. Kalaallisut qallunaatullu oqaaser t- al innik akileeriaaseqarnikkut Kalaallit Nunaanni aalisarnermi, piniarnermi savaateqarnermilu sulisitsisut ator fiss a qartitaannik kiffartuussinnaalerni s - saat nuannaarutigeqaara. Arbejdsskadestyrelsep maani Kalaallit Nunaanni Sulisillutik Ajoqusertunik Sullissivia, Kalaallit Nunaanni sulisillutik ajoqusertunik sullissinermi ingerlatsinikkut pitsa asumik kinguneqartitsilluartumillu inississimanera takusinnaallugu nuann e rpoq, Arbejdsskadestyrelsep pisortaa Anne Lind Madsen siorna marts 2011 Nuummiinnermi taama oqarpoq. Anne Lind Madsen suliffeqarnermullu ministeeriaqarfiup pisortaa Bo Smidt siorna martsimi Nuummiipput. Januaarip 1-ani 2011-mi Kalaallit Nunaanni sulisilluni ajoquserneq pillugu nutaamik inatsiseqalernera, Kalaallit Nunaannilu sulisilluni ajoqusertunik sullissinerup Arbejdsskadestyrelsemit tiguneqarnera, taamaasiornermut patsisaapput. Ilitsersuut Aalisartut savaatillit piniartullu 15 meterinik taassumalu ataani angissusilinnik angallateqartut ataatsimoorussamik sillimmaserniartut imatut sillimmasiinermik immersuinermikkut sillimmasiissummik pilersitsisinnaalerput. Ataatsimoorussamik sillimmasiinermut ilanngutissagaanni piumasaqaataavoq GER norminik pigisaqarnissaq, pigisaqanngikkaannilu GER-normumik pissarsiniaraanni Namminersorlutik Oq - artussanut piniarneqarsinnaavoq. Nittartagaq: iserfigineqassaaq. Kalaallisut qallunaatulluunniit nammineq immersuissanerlutit aalajangissavat. Nittartakkap naqqaniippoq Paasisaqarnerorusuppit? Ataatsimoorussamik sillimmasiineq iserfigineqassaaq. Tassunga iseraanni immersugassaq saqqummissaaq: Aalisartuuit piniartuuit? Taanna tuussavat (inniminniigit) immersugassarlu sukumiisumik immersorlugu. Immersuinermi immersuinerit malillugu sillimmasiissummut akiligassavit qanoq annertutigineri immersukkanni takusinnaalissavatit, kiisalu akiligassaq dankorteqaruit taanna atorlugu akilersinnaavat, imaluunniit dankorteqanngikkuit akiligassatit bank-ikkut akiligassannik nuussisinnaallutit. Namminersorlutik inuutissarsiortunut paasissutissiineq Una namminersorlutik inuutissarsiortut nalunaarsorsimaffiat aamma aalisartunut piniartunullu atuutsinneqarpoq. Qarasaasiakkut nittartagaq atorlugu Ataatsimoorussamik Sillimmasiisarfimmut immersuiniaruit pinngitsoornak GER norm o- qassaatit. GER normu tassaavoq namminersortutut inuutissarsiornermi normu, taannalu pissarsiariniarsinnaavat Namminersorlutik Oqartussanut saaffiginninikkut immersugassamik im m e- rsuinikkut. Tassa Inuutissarsiummik ingerlataqartunut Nalunaarsuiffimmut. Kalaallit Nunaanni namminersorlutik inuussutissarsiuteqartut tamavimmik Kalaallit Nunaanni Inuussutissarsiuteqarlutik Ingerlassaqartut Nalunaarsuiffiani allattortittussaapput (Grønlands Erhvervsregister) aamma allattortinnermi GER-normumik (IIN-normu) tunineqarlutik. Normu taanna sulisitsisutut normutut atorneqassaaq. Suliffeqarfik (inatsisit naapertorlugit tassunga atatitaq) taamaallaat ataatsimik IIN-normoqartinneqassaaq (GERnr.). Tunngaviusumik paasissutissat allannguuteqartissinnaanerinut paasissutissat il.il. soorlu assersuutigalugu suliffeqarfiup aqqanik aamma najugaanik allannguutit aamma suliffeqarfiup taamaatinneranut nalunaarutit taamaallaat Kalaallit Nunaanni Inuussutissarsiuteqarlutik Ingerlassaqartut nalunaarsorsimaffiannut uunga nalunaarutigineqartussaapput. INN-imut (Grønlands Erhvervsregister GER), P.O. Box 1601, 3900 Nuuk, Oqarasuaat , fax nr aamma ger@gh.gl -imut nalunaarutigineqassapput. Ataatsimoortunut sillimmasiineq Ilinnut namminersorluni inuussutissarsiuteqartuusumut imminut sulisunullu sillimmasiiniartumut naatsorsuussaavoq. Illit: Namminersortuuvutit Angallammik pigisaqarputit imal. 6 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

7 Arbejdsmarkedets Erhvervssygdomssikring (AES) 15 meterinik takkuninngalu anginerupi ginneqataavutit suliffigalu gulu im al. Aalisarneq-, piniarneq-, taakku assigisaat-, savaateqarnerluunniit inuussutissarsiutigaat. Sillimmasiisarfimmut ilanngunneq 1/ aallarnerfigalugu sillimmasiisarfimmut toqqaannartumik ilaasortaajunnaarlutit, sillimmaserniaruit na m- mineq ilaasortanngornissat isumagissavat. Kisiannili sulisuit sillimmasiisarfimmut nalunaarutiginissaat pisussaaffigaat. Ataatsimoortunut sillimmasiineq Ataatsimoortunut sillimmasiinikkut aju - toornerit inuussutissarsiornermullu atatillugu nappaateqalerneq sillimmaserneqartarput. Sulisitsisup ataatsimoortunut sillimmasiivimmut ilaasortap, sulisuni ataatsimoortunut sillimmasiinermi ilaareermata, immikkut sillimasernissaat isumaginagulu suliffeqarnermi inuussutissarsiornermut atatillugu napparsimalernissamut sillimmasiisarfimmut nalunaaruteqassanngilaq. Ataatsimoortunut sillimmasiisarfimmut ilanngutissagaanni ukiumut tulliuttumut akiligassaq akilersimasariaqarpoq. Maleruagassat naapertorlugit, sulisitsisoq ukiumut tulliuttumut sillimmasiinermi akiligassamik akiliisimanngitsoq, ajoqusernermini ataatsimoorussamik sillimmasiisarfimmiit taarsiiffigineqarsinnaanngilaq. Sulisulli pisarnertut sillimmasiisarfimmiit taarsiiffigitissinnaassapput. Sulisitsisoq ataatsimoortunut sillimmasiisarfiup avataani sillimmasiisimanngippat, ataatsimoortunut sillimmasiisarfiup sulisitsisumit aningaasat utertinnissaat piumasaqaatigissavaa. Sillimmasiineq nammineq piumassutsimik tunngaveqarpoq Sulisunik sillimasiinissamik piumasaqaammut piumassuserlu naapertorlugu imminut sillimmasernissamut periarfissaalluni. Annertunerusumik paasisaqarusukkuit uunga saaffiginnillutit paasiniaasinnaavutit: Sulisilluni Ajoqusernerit pillugit Sullissivik Imaneq 18, Postboks 156 Oqarasuaat: / Fax: Allakkasuarfissaq/E-post: cfa@ask.dk Asseq: KNAPK Angallatit 15 meterit taakkuninngalu anginerusunut Angallatit 15 meter taakkuninngalu anginerusunik angallatillit ataatsimoorussamik sillimmasiinermut ilaatinneqarunnaarnerat ilutigalugu, angallataatillip inatsisitigut pisussaaffigilerpaa sillimmasiisarfik nammineq toqqakkani aqqutigalugu inuttaminut sulitilluni ajoqusernissamut (Arbejdsskadeforsikring) sillimmasiissalluni, saniatigullu AES aqqutigalugu inuttami nappaateqalersinnaanerat ajoqusersinnaanerannullu sillimmasiissalluni. Sulitilluni nappaatigilersinnaasanut ajutoornissamullu sillimmasiineq angallatinut 15 meter taakkuninngalu anginerusunik angallatilinnut Aalisartuuullutillu piniartuuguit sulisitsisutut 15 meter sinnerlugu taassuminngalu anginerusumik angallataateqaruit, sulisitsisutut sulisuit sulisillutik ajoqusersinnaanerannut nappaateqalersinnaanerannullu sillimmasernissaat inatsisitigut pisussaaffigaat. Angallammi sulisoqaruit sulisilluni ajoqusersinnaaneranut sillimmasissavat. Imaappoq sulisut ajutoornikkut ajoqusersinnaaneranut inuussutissarsiornerminilu nappaatigilersinnaasaanut sillimmasissavat. Sulisut inuussutissarsiornerminni na ppaatigilersinnaasaannut sillimaserniar lugit Arbejdsmarkedets Erhvervssygdomssikring (AES)-imut ilanngutissaatit. sunik angallataatillit AES aqqutiga lugu sillimmasertussaatitaapput, aalisarnermik piniarnermillu inuutissarsiortoq pisussaavoq sulisumi ajoqutigilersinna a- ssaannut ajutooriataarnissaannullu sillimmasiinissaminut, taamaallilluni sulisumi isumannaatsumik toqqissisima n- artumillu sillimmasernissaat qu lak kiissa vaa. Sillimmasiisarfissuarmit naalagaaffimmit pigineqartumit ATP-mit aalisartoq piniartorluunniit GER normulik immersugassamik nassineqassaaq qanoq inuttaqqortutiginerluni apeqqutitalimmik taannalu immersoriarlugu atsioriarlugulu utertissavaa, taava taassuma kingorna akiligassamik AES-mut sillimmasiinermut tunngasumik nassinneqassaaq. Aalisartut piniartut 15 meter taakkuninngalu mikinerusunik angallataatillit aamma EAS-mut immersugassamik nassinneqarsinnaapput, tassani pissutaavoq inuutissarsiortut kalaallit nunaanni inuutissarsiortutut GER normullit tamarmik nassinneqartarmata, taamatut angallat 15 meter inorlugu angallatillit nassinneqarunik immersugassaq ATP-mut utertiinnassavaat nalunaaqutserlugu angallatsini 15 meterimik minnerusoq, taamaalillutillu akiligassamik nassinneqassanngillat. Sillimmasertarneq pillugu annertunerumik paasisaqarusuttut KNAPK-mi Siunnersuisarfimmut paasiniaasinnaavusi uunga oqarasuaammut imaluunniit erlutik uunga: knapk@knapk.gl imal fax: Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

8 Kalaallit Nunaat aamma EU Asseq: Kunuk Holm Allattoq: Petrus Biilmann Kalaallit Nunaata EU-llu akornanni EUmeersunut imartatsinni aalisagartassiissutissat, aammalu Kalaallit Nunaata aalisagartassiissutiminut akiliutigitinniakkaminut isumaqatigiinniarnerat februarip 3-ani 2012 naammassisumut KNAPK peqataavortaaq. Piffissaq isumaqatigiissuteqarfiusoq tassaavoq 2013-imiit 2015 ilanngullugu. Isumaqatigiissuteqarfiusup siulia ukioq manna 2012-mi naasussap, uki u- mut aningaasanngorlugit Kalaallit Nunaata isertitsissutigisarpai kr. 17,8 mio. Euro, tassa danskit aningaasanngorlugit 121 mio. koruunit. Ukiup tullianiit 2013-miit 2015 ilanngullugu atuuttussami ukiumut Kalaallit Nunaata pissarsissutigisartussanngorpaa 19,7 mio. Euro-nik, tassa danskit aningaasanngorlugit 132 mio. koruunit. Taamaasilluni Kalaallit Nunaata uk i- uni pineqartuni pingasuni katillugu 394 mio. koruuninik EU-miit pissarsisussanngorpoq. Ukiunut siuliinut ukioq manna naammassisumut katillugit 363 mio. koruuninik pissarsissutaasimasaraluartoq. Tamaammat KNAPK-miit aamma isu maqatigiissutigineqartoq iluarisima- arluinnarparput, tassami aalisagartassatigut EU-p ukiuni siuliini pissarsiarisartagai Kalaallit Nunaanniit annikillisikkaluarlutigit paarlattuanik aningaasanngorlugit annertunerusunik pissarsissutigigatsigit nuannaarutigaarput. Kalaallit Nunaata EU-mut aalisagartassiissutit ilaatigut 25 %-imik annikillisippai, taamaakkaluartoq EU-mut aalisagartassiissutit ukiumut pisarineqarsinnaasut ataani takuneqarsinnaapput: KNAPK-miit EU-mut isumaqatigiinniarnermi peqataapput Siulittaasoq Leif Fontaine, aamma Pisortaq Petrus H. Biilmann. Aalisakkat suut: Protokol Nutaaq: Protokol atuuttoq: Assigiinngissutaat: Saarulliit Suluppaakkat ikerinnarmiut Suluppaakkat Imm.naqqarmiut Qalerallit, Kitaani Qalerallit, Tunumi Raajat, Tunumi Raajat, Kitaani Nataarnat, Tunumi Nataarnat, Kitaani Ammassaat Tupissutit, Tunumi Tupissutit, Kitaani Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

9 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

10 Angallammi suliffimmik nalilersuisarnerup APV-p suliarineqartarnerani periuseq nutaaq Asseq: KNAPK Allattoq: Ludvig Hansen APV qallunaat oqaaseraat imatut na a lisagaasoq Arbejdspladsvudering ka l - aallisut Angallami suliffimmik nali lersuinermik taaneqarsinnaasoq. Ta m a- nnalu aamma Kalaallit Nunaa nni atorneqassasoq Imarsiornermik Nak kutilliisoqarfimminnganniit (Søfartsstyrelsen) innersuussutaavoq Ima rsiornermik Nak kutilliisoqarfiup nalunaarutaani A-mi (Meddelelser fra Søfartsstyrelsen A) Teknisk forskrift om arbejdsmiljø i skibe atuarneqarsinnaasoq. Aalisarnermi suut ulorianartuuppat? Ajutoorfiusinnaasoq sunaava? Pissutsit tamakku suliffimmik nalilersuisarnermik taaneqartartumi aalisariutini tamani allaaserineqassapput. Suliffimmik nalilersuineq maannamut uppernarsaataavoq immersorn e- qartussaq ringbindimiitillugulu angallammiitinneqartussaq, taamaaliort o q- aannartussaavorli, taamaalilluni an gallammiittunit tamanit pissarsiaqarsinnaassalluni. Maannakkulli APV qarasaasiaq atorlugu suliaqarpallaarani nutarterneqarsinnaalerpoq, allannerlu naammassippat qarasaasiami pissarsiarineqaqattaarsinnaavoq. Tassami ajutoorfiusinnaasunik nalilersuineq maannakkut elektorniskinngorlugit pissarsiarineqarsinnaalerput. APV maannakkut ajutoorfiusinnaasunik nutaamik elektroniskinngorlugu pissarsiarineqarsinnaavoq, aalisariutit tamarmik pissarsiarisinnaasaat. Periuseq aammattaaq pingasunik immikkoortoqarpoq, taakkulu atorlugit atorunnaarfii aammalu angallammi nakorsaatit piffissallu misissuiffiusussat, atortunik misissuinerit nakkutigineqarsinnaapput, aammattaaq inuttat pisinnaasaat akuersissutillu nutarternissaat aqunneqarsinnaavoq. Programmimi, periuseq RVM-imik taaguuteqartumi, isissutissaq ilisarnaallu KNAPK-mi Siunnersuisarfik aqqutigalugu imaluunniit GA Sulisitsisut aqqutigalugu piniarneqarsinnaapput. KNAPK GA-luunniit attavigineqassaaq, taassumalu kingorna taakku arlaata isissutissaq ilisarnaallu angallatip naalagaanut nassiutissavaat, KNAPK-mi Siunnersuisarfimmi Ludvig Hansen aamma Karsten Klausen Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut Peqatigiiffiarneersoq (GA) peqatigalugu periuseq taanna Kalaallit Nunaanni aalisartunit pissarsiarineqarsinnaalersinniarlugu qallunaat nunaanni Fiskeriet Arbejdsmiljø isumaqatigiissuteqarfigalugu suliniuteqarsimapput. Periutsimi APV-mi elektorniskiusumi nutaami aamma kalaallisuunngortinneqarsimasumi APV ajornannginnerungaartumik suliarineqarsinnaalerpoq. Tassami pissutsinik allaaserinninnerit ingerlaavartumik qarasaasiamut allattorneqassapput, taamaalilluni taassuma kingorna allattariaqaratik immiussorneqartariaqaratillu. 10 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

11 Angallatip aalisariaasia malillugu APV-imi immersugassaq pilersarpoq, taannalu angallatip naalagaata inuttallu aallaavigissavaat. Assersuutigalugu qalorsuarsorluni aalisartoqarpat suliassat pillugit apeqqutit tassunga tunngasut arlallit apeqqutigineqartarput, tassanilu angallam mi ulorianarsinnaasut oqallisigineqassapput. suliassami ajutoorfiusinnaasoqarpat, annikitsumik annertuumilluunniit ajutoorfiusinnaasunik. Akissutit apeqqutaallutik suut mianersuunneqarnissaannik uppernarsaammi periutsimiittumi inuttat allaaserinneqqissapput. Uppernarsaat tamarmi misissorneqareerpat, sillimaniarnermullu sulianillu ingerlatsinermut tunngatillugu suliassat ataasiakkaat allaaserineqassapput, taamaalillutik ajutoorfiusinnaasunik nalilersuinerit tamarmik naqiterneqarsinnaallutik angallammiititussanngorlugillu ringbindiniitillugit. KNAPK-p GA-llu nittartagaanni periutsimut ilanngunnissamut ullumikkut innersuussisoqalereerpoq. PISSUTSIT PILLUGIT PAASISSUTISSAQ: Periuseq RVM Periuseq RVM qarasaasiami programiuvoq KNAPK-p GA-llu Kalaallit Nunaanni ilaasortaminnut atugassanngortitaat, tassanilu suliffeqarfimmik nalilersuineq suliarisinnaavaat aammalu angallammi nakorsaasiviup atorunnaarnissaa atuinerlu aqussinnaallugit. Isissutissat KNAPK-mut imaluunniit GA-mut mailikkut oqarasuaatikkulluunniit piniarsinnaavat. Imaluunniit inniminniinermi immersugassaq nittartakkamiittoq atorneqarsinnaavoq. Ilisimatitsissutigissavatit: -- Misissuinermi normu (kontrol nr.) / GR-normu -- Angallatip aqqa -- Aalisariaaseq -- Nakorsaasiviup suunera -- Piginnittoq/aalisartitsisoq -- imi adresse -- Isissutissatut kissaatigisaq Taassuma kingorna isissutissaq ilisarnaallu ilinnut nassiutissavagut. Nittartakkami innersuussut atorlugu periutsimut RVM-imut isereeruit periutsip qanoq atorneqarnissaanik ilitsersuutit takusinnaavatit. Tassunga taarsiullugu attaveqarfigisinnaavatsigut, taava illit immaqalu inuttat periutsip qanoq atorneqarnissaanik ilitsersuutissavatsigit. Angallammi suliffimmik nalilersuineq ajornannginnerumik suliarineqartarnissaa siunertaralugu KNAPK-mit GAmillu siunertarineqarpoq APV pillugu pikkorissartitsisalersinnaaneq pimoorullugu aqqutissiuunneqarnissaa anguniarneqassasoq. Taamaalilluni Kala a- llit Nunaanni angallammi sulisilluni ajutoortarnerit annertuumik annikillisinneqarsinnaammata. P O C A G R E N B Å D M E D M A N G E M U L I G H E D E R Nu i en moderne og endnu mere funktionel 2011 udgave - med flere spændende muligheder for overdækning i form af nyt PILOTHOUSE - evt. med skot kaleche eller fuld kaleche. POCA 600GR model 2011 produceres med XL motorben. NY 2011 MODEL BEMÆRK at det nye PILOTHOUSE kan eftermonteres på POCA 600GR model Alle POCA både er ESU godkendte. Ring og få en snak med KNAPK, konsulenttjenesten tlf Poca Glas ber ApS P O C A G R Ndr. Fabriksvej 9 E R H V E R V DK-8722 Hedensted Grønlands stærkeste erhvervsbåd! Tlf Fax info@poca.dk besøg os på Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

12 7. februar 2012 EU parlamentimi KNAPK-p siulittaasuata Leif Fortainip oqalugiaata Asseq: Amalie Jessen Allattoq: Leif Fontaine, siulittaasoq Angutit arnallu, Europa Parlamentimi ilaasortat ataqqinartut Erseqqissassavara Issittumi puisinniarneq kultur-iullunilu inuussutissarsiutaammat. Puisinik inuussutissarsiorneq amiinillu tunissassiorneq nungusaataanngitsumik atuinermik tunngaveqartoq nunarput tamakkerlugu, pingaartumillu Isorliunerusuni inuiaqatigiinnik suliffissaqartitsitsuuvoq ulluinnarni piniartut inuuniarnerminni atugaasigut aningaasatigullu isertitaqarnerannut qaffassaataasumik inissisimasoq. EU-mut puisit amiinik eqqusseqqusinnginneq maleruagassanik unioqqutitsineruvoq Kalaallinut Nunaaanni Aalisartut Piniartullu Kattuffiat, KNAPK isumaqarpoq EU-p Europamut puisit amiinik eqqusseqqusinnginnera nunarsuarmi nunat niivermut kattuffianni WTO-mi tunngaviusumik maleruagassanik unioqqutitsinerusoq, ukuusunik: Ulluinnarni atukkat aningaasarsiatigullu isertitat qaffassarnissaannut tunngatillugu Suliffissaqartitsinerup annertusarnissaanut tunngatillugu Nunarsuarmi tamakkiisumik pisuussutinik atorluaanissamut tunngatillugu Aammalu nunat ineriartortut Kalaallit Nunaattut inissisimasut nunat tamalaat akornanni niivernikkut ineriartornermi peqataanerunissaannut tapersersornissannullu tunngatillugu. Nunat Inoqqaavisa Pisinnaatitaaffii pillugit Nalunaarut unioqqutinneqarpoq KNAPK-lu isumaqarpoq EU-p Europamut puisit amiinik eqqusseqqusiunnaarnerata kingunerisaanik Nunat In o q- qaavisa Pisinnaatitaaffii Pillugit Naalagaaffiit Peqatigiit Nalunaarutaat unioqqutinneqartoq. Tassunga tunngatillugu KNAPK isumaqarpoq inerteqquteqarnerup kingunerisaanik nunarsuarmi puisit amiinik niiveruteqarneq sequmilluinnarsimasoq Issittumilu puisinniarneq taamaalilluni pingitsaaliissummik taaneqarsinnasumik inuussutissarsiornikkut kultoorikkullu ulorianartorsiortinneqartoq. Taassuma saniatigut Europami, Amerikami Asiamilu mingutsitserujussuarneq pissutigalugu Issittumi Pinngortitaq allanngoriartupiloorpoq piniartut inussutissarsiornerata uloriarnartorsiorneranik kinguneqartumik. Nunatsinni oliasiorneq pisuussutinillu uumaatsunik atuinissami EU akuunissaminut annertoorujussuarmik oqaasissaqataarusulluni allaat killeqanngitsumik taaneqarsinnaasumik piumasaqartarpoq. Pisuussutivulli uumasut pineqartillugit pingaartumillu imaani uumasut pillugit atuinitsinni matunik matooraasuuvoq allaat nungusaataanngitsumik atuinitsinnik inertequteqartitsilluni Issittumi taakuninnga inuus sutissarsiornerup ulorianartorsiorneranik kinguneqartumik. EU piniartunut taarsiissuteqartariaqarpoq Naalagaaffiit Peqatigiit Nalunaarutaat malillugu nunat naalagaaffittut pisussaaffeqarput inatsisitigut naapertuuttumik Nunat Inoqqaavisa Pisinnaatitaaffii Pillugit Nalunaarutip tamakkiisumik inatsisartoqarnikkut aaqqissuusaanikkut atuutsiinninneqarnissaa qularnaassallugu aammalu naalagaaffiit pisussaafeqarput inuiaat allat iliuuseqarnerisa kingunerisaanik Issittumi piniartut eqqorneqartut inuuniarnikkut aningaasarsiornikkullu atugaannik innarliisoqartillugu sukumiissumik naapertuulluartumillu ajortumik sunniutit taarsiissuteqartitsinnikkut millisarniassallugit. EU-mi nunat suliassartik ilisimaaralugu pisussaaffiit Nunat Tamalaat akuerisaat nunat inoqqaavinut tunngassuteqartut sukumiisumik atuutsinneqarnissaat malinneqarnissaallu piviusunngortittariaqarpaat. Ukiunilu kingullerni piniartorpassuit puisit amiinik tunisinissaminnut mattunneqarsimapput aningaasarsiornikkut eqqorneqaatigisimasaminnik. KNAPK-p qaqugumulluunniit akuerinngisaannassavaa taamatut oqaluttuarisaanikkut pissusitoqqat naapertuutinngitsut nunasiaanerup nalaani eqqarsartaatsimut assingussuteqartut pissutigalugit namminneq pisuussutiminnik atuinissamut pisinnaatitaaffimminnik pisariaqartitsinertik soqutigisatik aallaavigalugit issittumi inuit ineriartortitsinissaminnut aporfissalersorneqartuassappata. Taamaattumik KNAPK piareersimavoq pissutsit taamaattut atuutsiinnassapata inuit pisinnaatitaafii pillugit eqqartussivimmut suliakkiinissaminut. KNAPK-p isumaa malillugu puisit amiinik eqqusseqqusaajunnaarnerup kinguneraa Inuit Nunaqqaavisa pisin- 12 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

13 Asseq: Amalie Jessen Puiseqassuseq aalisarnermut ernumanartortsiortitsivoq Naggataatigut KNAPK-miit erseqqissaatigerusupparput EU-p puisit amiinik niiveruteqarnissamik iner teqquteqarti tsinerata kingunerisaanik imartatsinni aalisagaqatigiit uumaasoqatigiillu imminnut nerisaqaqatigiinnerisa nammineerluni nammaqatigiinnerata innarlersimasinnaanera annilaanngatigigatsigu. Atlantikup avannaata kitaani puisit assigiinngitsut amerligattuinnartut nu natta aalisakkanik inuussutissarsiuteqarnera ulorianartorsiortissinnaaaga qularnanngilaq. Nunatsinnimi Pinngortitaleriffiup ilisimatuussutsikkut kisitsisaatai malillugit nunatta imartaani puisit assigiingitsut ullumikkut 17,5 miilioninik amerlassuseqalersimapput, taakkulu ukiumut aalisakkat qaleruallillu 16 million tonsit nerisaraat aamma ilisimatuussutsikkut saqqummiunneqarerpoq. Aalisarnermut attuumassuteqartuusugut ilisimalluarparput nunatta avataani Dave Stræde-mi avataasiorluni qaleralinniarnermi ningittagarsorluni qaleralinniartarneq qalorsuarsornermut nunaatitaaffii pillugit nalunaarutaani artikel 8-p aammalu 32-p unioqqutinneqarnerat. Taamaattumik Nunatsinni piniartut nalunaarummi artikel 20 malillugu taarsiivigineqarnissaminnut pisinnaatitaaffeqarput taarsiivigineqarnissaminnut. Artikel 20 ima oqaasertaqarpoq: 1. Nunat inoqqaavisa pisinnaatitaaffigaat namminneq naalakkersuini kkut,aningaasarsiornikkut aamma inooqatigiinnermi aaqqissukkatik imaluunniit suliffisik attatissallugit, qularnaarniarlugu inuuniutigalugu piniaatsini periaatsimik atorsinnaanissaat ineriartortinnissaallu, aamma kiffaanngissuseqartumik qangaaniit kingornussatik allallu pissaqarniarnikkut suliat atorsinnaassallugit. 2. Nunat inoqqaavi inuuniutigalugu piniaatsinik ineriartornermillu atuisinnaajunnaarsimasut pisinnaatitaapput naapertuilluartumik pissusissamisoortumillu taarsiivigineqarnissamut. Pissutsit taama ingerlalersimanerat innersuussutigalugu pinngortitallu allan ngoriartorneranut tunngatillugu KNAPK-p EU-mut piumasaqaatigaa nunatsinni piniartut aningaasanik taar- siivigineqassasut, aningaasallu inuussutissarsiutinut nutaanut nungusaataanngitsumik ineriartortitsinissamut siunerfilimmik atorneqassasut. unneqarnikuusoq pissutigalugu puisit ningittakkat pisaannik qaleralinnik nerisaqartarnerat ajornartorsiutaammat. KNAPK-miit anilaanngatigaarput ullumikkut sineriammi aataarpassuit nunami qassimasalersimasut nunattalu avataani piaqqiortalersimasut sinerissami kangerlunni qaleralinniarnermut akornutaalersinnaanerat. Soorlu Qeqertarsuup Tunuani. Kitaani qassuserluni ukiakkut saarullinniarnermi aataat pisarisoorneqartaqaat qassutinillu assorujussuaq aserorterisarlutik. Siusinnerusukkut Norge-p sineriaani ajornartorsiut piunikuuvoq assorujussuarlu uipallersisitsimalluni. Ukiunilu makkunani puisit mikisut saluttut aammalu puisit nappaatillit Issittup imartaa tamakkerlugu takussaagaluttuinarlersimanerat aamma uppernarsarneqareerpoq. Annilaanngatigaa rpullu Issittup imartaani puisit akornanni kaannersualersinnaanerata atuutilersimasinnaanera. Qujanarsuaq tusarnaarassinga qujavungalu qaaqqusaasimaninnut aammalu oqaaseqarnissannut periarfissinneqarsimagama. Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

14 Nipisat suaanik nioqqutissiornerup killiffia Allattoq: Tønnes Kaka Berthelsen Pisarnertuut arnarluit suaat pillugit Februar qaammat tallimanngorneq siulleq arnarluit suaannik soqutigisallit naapipput tamatumuuna Reykja vikimi. Nunat arnarlunniarfiusartut tallimaapput, ukuusut; Island, Canada, Norge, Nunarput aamma Danmark. Siornatigut Islandimiut Paggivittarmiullu (Newfoundland/Canada) arnarlunnik pisa q- a rfiunerpaasarput aammalu Norge annikinnerulaartumik malinnaagajulluni. Nunarput ukiuni kingullerpaani annertunerujartuinnartunik arnarlunniarfiu l e- rpoq allaat ukiuni kingullerni Paggivittaq taarserlugu anginerpaat marluusut akornannut inissilluni. Nunatsinni nioqqutissiassat nappart anut immiullugit avammut tunisat kkut qiteqqunnerini ukiumut missa aniittarput. Ukioq 1997 Ro y al Greenland avinneqarmat, tapi iffi gine qarani ni i vernerpalaartumik ingerlatsivik RG A/S aamma inuiaqatigiinniit taperne q a- rtarluni ingerlatsivik NUKA A/S, suanniartitsineq malunnaatilimmik qaffakkiartulerpoq. Tamatuma ilutigis a anik Kapis ilinnik Aningaasaate qarfik, NASF-p aamma KNAPK-p ingerlataa, ukiumut aningaasarpaalunnik tapiisalerpoq arnarlunnut qassutinut atorne qara juttunik. Ukioq 2003-miit nappartat t missaat Nunatsinni immerneqartalerput, 2007-miit pisat annikilligaluariar l- utik siorna 2011-mi aatsaat taama annertutigisut tula anneqarput nappar tat sinnillit nioqqutissi ar ineqa r- mata. Ilisimatuussutsikkut misissuineq Ukiuni makkunani MSC-p oqallisaaleruttorfiani, pingaaruteqarluinnarpoq aalisagaq sunaluunniit ilisimatuussutsikkut misissuilluarfigineqarnissaa. Aalisakkat arlallit maanna itinerusumik misissuiffigineqarneq ajorput aamma Nunatsinni, tamannalu annertunerujartuinnartumik ajornartorsiutaavoq. Aalisagaq soorlu amerlassutsikkut naliliiffigineqanngitsoq MSC-mik meqqilerneqarsinnaanngilaq. Nipisat suaat annerusumik ilisimatuussutsikkut nunat arlaannaaniluunniit misissuiffigineqarneq ajorput, taamalu arnarluit suaat maannamut MSC-mik meqqilerneqarsinnaanngillat. Qujanartumik Islandimi Marine Research Institute siorna aallartittumik Islandimi nipisat pillugit misissuilerpoq. Misissuinermi suliat ilagaat; peqassutsip immani suni siammarsimassusia, nunarsuaq tamaat tulaassat, nipisat arnavissanut angutivissanullu avinneri, qassutit ataasiugaangata pisarisartakkat amerlassusaat, angissusaat, oqimaassusaat, pisassatigut innersuussinerit kiisalu siunissami ingerlatsinissamik innersuussineq. Misissuisut allat Nunat Avannarliit tapiiffigisaat taaguuteqartut Nipisa paasiuminaatsoq Royal Greenlandimiit siuttuuffigineqartut qanittumi aallartipput. Sulinermi KNAPK ikorfartuisussat ilassaattut naatsorsuutaavoq. Misissuisut ilaata upernaamut arnarlunniat arlaannut ilaanissaa kattuffimmiit suleqataaffigineqassaq. Nunani allani suanniartarneq Qallunaat Nunaanni suanniarneq ingerlanneqartarpoq ukiuunerani upernaleqqaarneranilu. Pisarineqartartut annertugisassaanngillat ukiumummi nappartat missaanniiginnartarmata. Norgemi nappartat nioqqutissiat amerlanerpaagamik ukioq 1997-mi tunisassiarineqarput Ukiuni kingullerni ikiliartuinnavipput siornalu taamaallaat nappartat immerneqarput. Norgemi angallat (15 meterimiit naannerusussaq) pisassaqarpoq liter, angallatit missaat peqataasinnaapput, taamalu Norge annerpaamik nioqqutissiorsinnaavoq nappartat Norgemi arnarlunnia Nappartat Grafimi takuneqarsinnaavoq 2002-miit 2011 tungaanut nappartat immerneqarsimasut amerlassusaat. 14 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

15 rusussuseq allamisuulli arlariinnik patsiseqartarpoq, ilaatigut sorlu; kiilumut akigitinneqartoq, aalisakkanut allanut akigitinneqartoq, sulinassuseq, killilersueriaaseq il.il. Canadami taamaallaat Newfoundlandimi tassa Paggivittami suanniartarput mi pisaqapiloorput taamanikkut nappartat 18 tusindingajaviit nioqqutissiarineqarmata. Kingullermik nappartat sinnerlugit tunisassiarineqarput ukioq 2005-mi, kingorna ikiliartuinnavillutik siorna 2011-mi nappartat 587-iinnaat naammassineqarput. Angallatit missaat siorna peqataasimapput, ullut 15-t aalisarfiusimallutik. Canadami kinguariapiloornermut patsisaasutut erseqqilluinnartumik taaneqarpoq puisit amerliartupiloornersuat. Nipisat amerlaqisut timaat puisinit ilanngarneqarsimasut naammattoorneqartarput, tamannalu ajornartorsiutaasoq annertooq oqaatigineqarpoq. Suanniarnermi aalisarfiit ukiuni kingullerni qulini agguaqatigiissillugu anginersaat tassaavoq Island. Islandimi aalisartoq angallateqarajuppoq sukkalaartumik ilaatigullumi sukkalluinnartumik, soorlu Sómi, Trefjar, Vikingur atugaalluarlutik, taamalu aalisarneq qassuteqarluaraluarluni naammassisaqarfiulluartumik ingerlanneqartarluni. Angallat ataatsimi qassutit untritillit arlallit atorneqarajupput mi nappartat nioqqutissiarineqariarlutik ukiut tullii marluk qaffariangaatsiarput 11 tusindit sinnertarmatigit, ukiorli 2010 qaf fariapiloortoqarpoq nappartat anguneqarmata. Siorna 2011-mi kisitsit appariapilooqqippoq mut sulili tassa Islandimiut sualerinersaapput mi suanniarnissaq Reykjavikimi suassiortortut nalunaarput arnarluit suaannik piumaneq 10% missaani ukioq manna appariassasoq. Tassunga patsisaasut annersaattut taaneqarpoq pinngortitamik illersuiniat WWF quppernerminni eqqunngitsumik pingaartumik Islandimi suanniarneq malersorsimammassuk. Allassimapput Islandimiut suanniartartut qalorsuit atorlugit, naqqiissut nassiunneqaraluartoq sunnguamilluunniit ilanngunneqarsimanngilaq. Pisup kinguneraa pisinniarfeqarfissuup EDEKA-p arnarluit suaat nioqqutigiumajunnaarmatigit. Paggivittarmi aalisartut kattuffiat nalunaarpoq ilimagigitsik imartaminni aalisarneq annertusingaarnavianngitsoq, aamma Norgemi kattuffik taamak nalunaaruteqarpoq. Taamaattumik KNAPK nalileerusuppoq ukioq manna suannut kiilumut akip appartinnissaa tunngavissaqarpallaassanngitsoq. Ullumikkut qaleralinniarneq Qalerallit milliartorput ikiliartorlutillu. Pisassiissutit nungunneqartuaannarput. Aalisartut amerliartorput. Taamaattumik qalerallit iluanaarutigineqarsinnaanerat appariartuinnarpoq. Pissutsit iluarsiniarnissaat Aalisariutaatillit 2012-imi pisassinneqartut periarfissaqarput aalisarnertik ingerlatiinnassallugu. Siunertaavoq qalerallit amerlinissaat Aammali periarfissaqarput anginerulerlutillu. pisassiissutisiatik aalisartunut allanut Taanna anguniarlugu aalisarneq Umiatsiaararsortut nioqqutigissallugit. pisassiisarnerlu tulluussartariaqarpagut. Umiatsiaaraatillit ataatsimoortumik siornatigutut Taamaalillutik aalisarunnaarumasut pisassinneqartassapput. pisassiissutisiaminnik nioqquteqarsinnaa- Pisassiissutaasut nungunneqarnissaat lissapput. Siunissami angorusutat tikillugu aalisartoqartassaaq. Pisaqarnerujumasulli pisassaminnik Qalerallit amerlatseqqissapput Aalisartitsiviusumi pisassiissutit amerlisaasinnaalissapput. anginerulerlutillu. nungunneqaraangata aalisartitsivimmut Aalisartitsiviusumi aalisagartassiissutit Aalisartunut iluanaarutaasarnerat piniartunullu nutaarsiassat nr allamut suli pilimmut nuuttoqarsinnaavoqmut nungunneqaraangata periarfissaavoq 15 alla- qaffariaqqissaaq. suli pilimmut nuuttoqarsinnaanera.

16 Puisip tartunaa naasunik akuugaq Asseq: Nukaaraq Egenius Tartunaq køkkenrullemik allarteruk. Akuutissat taratsut qasilitsut/kakillarnat seqummarissut qajaasallu nakkalataarneqassapput. Neqi sukkasuumik 3-4 min. kajortinneqassaaq. Puuguttamut siatsisigineqarsinnaasumut neqi ilineqassaaq iffiorfimmilu 160 grademut ikkunneqassaaq minutsini 15-ini. Naasut akuutissat angisuunngorlugit aggorneqassapput puugutaasamullu imalt. bagepapirimut ilineqassapput. Neqi iffiorfimmiit niuguk. Sennep tartunamut tarnunneqassaaq neqilu naasunik akuutissamut assallatserneqassaaq. Neqi puuguttamut ileqqeriarlugu iffiorfimmut ikkuteqqinneqassaaq minutsini 15-ini. Siatamut kiassiut grademiissooq. Nerisassaq naatsiianik mikisunik siatsivikkut siatanik, seqinermut panertitanik takisuunngorlugillu aggukkanik tomatinik, oliveninik fetanillu illulerlugu sassaalliutigineqassaaq. 800 gr. puisip tartunaa orsuiagaq Taratsut / qasilitsut / kakillarnat seqummarissut / qajaasat 1 alussaat angisooq uulia 1 1/2 dl naasunik akuutissat: tupaarnat, kuannit aamma pakalaat pilutaat 4 alussaatit dijon sennep Naatsiiat 1 kg naatsiiat mikisut 1 alussaat uulia 12 tomatit panertut takisuunngorlugit aggukkat oliven 75 gr feta Nerisassiornermut ilitsersuummik suliarinnittuuvoq kalaallit nerisassaataannik nerisassiullammak Ane Sofie Hardenberg, Nuummeersoq, Anso qutsavigaarput. Suluppaakkanut qassutit neqeroorutit Qassutit 0,60 x 90 x 25 x 2000 Qulaani qimiaa: 72 meter hauline no. 6.0 (atornikut) Ataani qimiaa: 82 meter blyline no. 4.0 (atornikut) Ataatsit akia 995,00 KR Qassutit tuniniakkat 150-sit missaaniittut tuniniarpagut Nutaajullutik akia 1.445,00 KR Qassutit qilertat imaluunniit nutaanik nettitallit pineqarsinnaapput 16 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

17 Naajavaarsuit ikiliartorput paarilluartariaqarparput Allattoq: David Boertmann, Aarhus Universitet Aallaqqaat Naajavaarsuk timmissanit tamanit issittormiuunersaavoq. Erniorfigisartagai nunat avannarpasinnerpaartaanniittarput tamatigorluinnangajallu immami sikumik qallersimasumiittarlutik taamaattulluunniit qanittuaniittarlutik. Qaqutigorujussuaannaq naajavaarsuit issittorsuup avataanut pisinnaasarput. Naajavaarsuit tamakkerlutik it missaaniissorineqarput, imaappoq aappariit piaqqiortut it sinnersimanaviarnagit. Uumasoqatigiit taama ikitsigigaangamik akornuseruminartorujussuusarput. Aammami ikiliartorput; Naajavaarsuit piaqqiortarfiilu ikiliartorput. Tamanna pingaartumik Canadami erseqqippoq, tassami naajavaarsuit imi tasamaniittut 20%-iinnaat massakkumut amiakkuusimapput. Kalaallit Nunaanni erniorfii aamma qangarnit ikinnerulersimapput. Kingullermik 2009-mi erniorfiit ilisimaneqartut Tunup kujasinnerusortaaniittut tikinneqarmata erniorfiusarsimasut arlallit najorneerussimapput. Taamaattumik naaja taanna paarilluartariaqarparput. Canadamiut ilisimatuuisa naajavaarsuit tasamaniittut ikiliartornerannut Kalaallit Nunaata avannaani kitaani sikup sinaavani upernaakkut ingerlaarlutik aqqusaarneranni pisaasarnerat pissutaasoralugu aarleqqutigaat. Naajavaarsuk eqqissisimatitaavoq, anersaana taateraajusoralugit pisaasarsimanersut? Naajavaarsunnik ulorianartorsiortitsisut allanik marlunnik ilaqarput, tassalu klimap allanngorneri aammalu mingutitsineq. Taakkuali Kalaallit Nunaanni qanoq ilioriarfissaqanngiusarput. Kisiannili Kalaallit Nunaanni pisaasarnerat ajornanngitsumik unitsinneqarsinnaavoq. Allaatigisaq una naajanik taakkuninnga oqaluttuarpoq qanorlu ililluni taakkua taateraanit allaassutaat takuneqarsinnaanersut ilitsersuilluni. Kalaallit Nunaata suani naajavaarsoqarpa? Piaqqiortarfii Kalaallit Nunaata tikikkuminaannerpaartaaniittarput (nunap assinga takuuk). Amerlanersaat sinerissami avannamut kangisinnerpaami, aakkarnersuup Nordøstvandet-p eqqaaniipput. Allanittaaq sumi tamaani Kangerlussuup Scoresby Sundip Tasiilallu akornanni qaqqartuumi piaqqiorfeqallattaarpoq. Aammalu aasakkut naajavaarsuit Qaanaap Upernaviullu avannarpasinnerusortaani takuneqartarput, immaqa ilisimaneqanngitsunik tamaani erniorfeqaraluarnerpat? Ukiuunerani Kitaani umiarsualivinni naajavaarsuit naammattoorneqarsinnaasarput; pingaartumik Kitaata sikuata sinerissamut qanillisarfiini. Upernaakkut naajavaarsuit amerlasuukkuutaarlutik Tunup avannaanut sikut saatsersuut aqqutigalugit ingerlaartarput, taamaattumillu sinerissami Ittoqqortoormiit Kap Farvelillu akornanni naammattuugassaasarlutik, qanittukkullu oktoberip naalernerani Qaqortup iterlaamarnani naajavaarsuit takuneqarsimapput. Land. Tamakkunani ulloqarfii aamma sinerissamiittarput immap aasaagaluamiluunniit sikumik tamakkiusavilluni qallersimaneqartup qanittuani. Ukiuunerani naajavaarsuit kujasinnerusumi sikut saatserfiiniittarput. Ukiivigisartagaat pingaarneq tassaavoq Labradorhavip Davis Strædillu sikuisa sinaavat, imaappoq Canadamut atasuunerusumiittarlutik. Timmissat tamakkua ilaat Beringshavet, Ruslandip Alaskallu akornanniittoq, tikivillugu illuartarput ukiiartorfigalugu. Misissuinerit nutaat takutippaat naajavaarsuit aamma Kalaallit Nunaata tunuata kujataani sikuni saatsersuni ukiisartut. Naajavaarsuit Svaldbardimi russillu qeqertaanni erniortut kalaallit imartaat aqqusaarlugu Davis Strædemi ukiivissaminnukartarput. Im a- appoq nunarsuarmi naajavaarsuit ilarparujussui upernaakkut ukiakkullu immami kalaallinut atasumiittarput pingaartumik Tunup sineriaani. Naajavaarsuk sunik ilisarnaateqarpa? Naajavaarsuk taateraatut angitigaaq tassungalu paarlaanneqartarsimasinnaalluni. Kisianniliuna ilisariuminartuugaluartoq. Box 2 mi ilisarnaatai erseqqinnerit takutinneqarput. Inooriaasiat Naajavaarsuit amerlasorsuakkuutaarnatik, amerlanertigut aappariit 150 sinnernagit, erniorfimminniittarput. Erniorfii innaarsuusinnaapput qutaarluit, kisiannili ilaanni nunatani sinerissap timaannarsuani aamma erniorfeqartarlutik (120 km angullugu tiffasitsigisumi). Aammali qeqertani pukitsunng u- aniissinnaasarput imaluunniit sinerissami narsaamanerniissinnaasarlutik. Allaallumi 2008-mi aamma nassaarine qa r put puttaami ujaraaqqanik qallersimasumiarlaliullutik pi aq qisut. Puttaaq Station Nordip qanittuani kangerlummi sikkusimasimavoq aatsaallu naajavaarsuaqqat timmisinnaalereer sut putaaq kaanngarluni tissukalersimavoq. Tamatuma qaq uti g uinnaq pisarsimannginneranut takussutissaavoq putt a ami arlaliullutik piaqqisut 2009-mi paasineqarmata. Sineriassortoq ni nangissaaq Najortagaat allat Naajavaarsuit erniorfigigaluarpaat Canadap issittorsuartaaniittut qeqertat, Svalbardi aammalu qeqertat Ruslandip avannaaniittut Severnaya Zemlja aamma Frans Josef Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

18 Naajavaarsuup taateraanit allaanerussutai Timmissat inersimasut Naajavaarsuit taateraanit allaanerussutaannut ilisarnaataasut, titarnernit tikkuarneqarput. Immikkut malugikkit qulusuvani suluvisalu isuisa qalipaatai. Taateraaq qasertumik qulusoqarpoq, naajavaarsuit qaqortuullutik. Naajavaarsuit sulivisa isui qaqquarissuupput, taateraalli sulivisa isui qernertuullutik. Timmisssat inerissimanngitsut Timmissat taakku marluk immikkoorutaannut ilisarnaataasut, titarnernit tikkuarneqarput. Naajavaarsuit kiinnamikkut qernertortaqarlutik, qulusuva qaqortoq aamma sului qernertunik mikisunik milaqarluni. Taateraap pukusuva qernertuuvoq, qasortumik qulusuqarluni suluanilu qernertumik qiverneqarluni. Naajavaarsuk Taateraaq Naajavaarsuk Taateraaq Assiliisut: David Boertmann, Knud Pedersen aamma Tonny Kristiansen. Assiliisut: David Boertmann aamma Henrik Haaning Nielsen. Aalisartut piniartullu kr. ataallugit kaaviaatitaqartunut NAATSORSUIFFISSAQ Allattoq: Niels Boassen Ukiut tamarluinnaasa takkuttarpoq ukiumoortumik naatsorsuiffissaq taannalu aalisarnermik piniarnermillu ingerlataqartunut tamanut pisussaaffiuvoq immersorneqartartussaasoq, taannalu suliarinngikkaanni akileraarummut akileeqqinnissaq/tapernissaq ilimagineqartuartariaqarpoq, taamaammat eqqor tumik suliarinissaa imminut akilersinnaajuaannarpoq. Immersuinngitsoorneq imaluunniit amigartumik immersuineq aalisartumut piniartumulluunniit akisusinnaasarpoq. Taamaammat pingaaruteqarpoq ukiup ingerlanerani sunalunniit ingerlatsinermut aningaasartuutit pappiliartaasa katersortuarnissaat annertuumik annikitsumilluunniit aningaasartaqaraluarpata, tassani ukiup ingerlanerani pappilissat nalilittut isigineqartuartariaqarput. Pingaaruteqarpoq ukiup ingerlanerani aningaasarsiorfimmi isaatissimasat annertuppata annikikkaluarpataluunniit, aningaasartuutinut nalimmassartuarnissaat. Assersuutigalugu ukioq annertuumik ingerlatamut aningaasartorfiusimappat soorlu piniutinut imaluunnit angallammut iluarsartuussinernut, taamaasillunilu isaatitanut naleqqiullugit annertuallaarlutik, taamaasilluni pigisat nalittorsaanissaanermut immersugassaq pisariaqalertarpoq S10-mik taa neqartartoq taannalu kommunit allaffiini pissarsiarineqarsinnaavoq, ta s sani ukioq taanna aningaasartuutaavallaartut iluarsaassinermut imaluunniit piniutinik nalituunik pisinermut uppernarsaat S10 atorlugu allanneqassapput, toqqaannartumillu aningaasartuutinut ilanngunnagit, taamaasillunilu ukiunut tulliuttunut nalikillisaatitut atorneqarsinnaanngorlutik. Nalikillisaasarneq nalittorsaasarnerlu sineriassorlu angallateerarsortunut ilisimaneqarpianngilaq tassami ukiut tamarluinnaasa takujuarparput angallateerarsortut tapertarnerat takussaajuaannarpoq, naak nalikilliliineq atorneqartaraluarpat tapernissamik pisariaqartanngikkaluartoq. Aammalu taassuma paarlattuanik isaatitaqarpiarsimanatik aningaasartuutitillu tamaasa ilanngullugit immersugassamut ilannguttarpaat, naak aningaasartuutit ilaat aappaagumut toqqorluarsinaasaraluatik annaasarlugit. Annertunerusumik paasisaqarusukkaanni KNAPK-mi siunnersuisarfik attavigineqarsinnaavoq Siunnersortinniaraanni oqarasuaat Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr

19 Qalerallit uagutsinnut tulluussarsinnaanngillat, UagUt qaleralittassavut pillugit tulluussartariaqarpugut Ullumikkut qaleralinniarneq Qalerallit milliartorput ikiliartorlutillu. Pisassiissutit nungunneqartuaannarput. Aalisartut amerliartorput. Taamaattumik qalerallit iluanaarutigineqarsinnaanerat appariartuinnarpoq. agguaqatigiissillugu minnerulerput 10 cm miss. 70 cm miss. 60 cm miss Pissutsit iluarsiniarnissaat Siunertaavoq qalerallit amerlinissaat anginerulerlutillu. Taanna anguniarlugu aalisarneq pisassiisarnerlu tulluussartariaqarpagut. Siunissami angorusutat Qalerallit amerlatseqqissapput anginerulerlutillu. Aalisartunut iluanaarutaasarnerat qaffariaqqissaaq. Aalisarnermut Naalakkersuisoqarfik, 2011 Aaqqissuisoq: Eugenius Consult Ilusilersuisoq: Tegnestuen Tita Naqiterisoq: Naqitat A/S

20 Virus-i nualluut puisini atugaanera Namminersorlutik Oqartussanit paasissutissaq 2011-mi ukiakkut Canada-p USA-llu kangiani puisinik toqungasunik nassaartoqarpoq. Puisit misissorneqartuni tallimani virus-i nualluut (H3N8 nualluutit ilaat) nassaarineqarpoq. Puisit allat toqungasut Alaskap sineriaani siumorneqarsimapput. Alaskami pisimasumut aamma Canadami nappaalanernut attuumassuteqateqartoqarneranik takussutissaqarsimanngilaq. Nunatta sineriaani puiseqatigiinnut nualluut siaruaassinnaanera eqqarsaatigissallugu pissusissamisoorpa? Kalaallit Nunaanni puisit akornanni nualluummik tunillaassortumik allaaserinnittoqarnikuunngilaq. Taamaattoq nunani allani allaaserisani nualluut puisit assigiinngitsut Kalaallit Nunaata imartaani uumasuni atugaaneranut tunngatillugu allaaserinnittoqarnikuuvoq. Nualluut toqqaannartumik attuuanikkut aammalu silaannakkut anersaartorfiit aqqutaasigut seerisunit tunillaattarpoq. Aamma pigisat tunillatsinnikut aqqutigalugit tuniluussinnaavoq, ilaatigullu uumasoqatigiit assigiinngitsut akornanni tunillaassinnaalluni. Puisit akornanni nualluut qanoq ililluni tunillaassuuttarnersoq ilisimaneqanngilaq, aamma timmissat imaluunniit uumasoqatigiinnut allanut qanittumiittunut puisillu akornanni tunillaassuuttoqarnerannut ataqatigiittoqarnersoq ilisimaneqanngilaq. Avatangiisinit inunnilluunniit pinngortunit tunngassuteqartumik nualluutip tunillaassuuttarnera nassuiarneqarsinnaanngilaq. Aamma tunillaassuunneq tulleq sumi qaqugulu pinissaa siulittuutigine qar sin naanngilaq. Pingaaruteqartua tassa siornatigut nualluummik tunillaassuunnerit iliniarfiginissaat, tullissaani tunillaassuuttoqarsinnaaneranut piareersimasoqarsinnaaniassammat. Nappaatit ilikkagaqarfiginerujumallugit aamma uumasut miluumasut imarmiunik sissamut tipisunik siumuisoqartillugu qisuariaateqartarnissamut tunngatillugu Piniarnermik aalisarnermillu nakkutilliisut (JFK) pikkorissarneqarsimapput, tamanna Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfiup (APNN) Piniarnermut immikkoortortaqarfianit isumagineqarpoq, Pinngortitaleriffimmillu peqataaffigineqartumik. Peqqissutsimut nappaatinullu takussutissaasut iliniartitsissutigineqarput, kiisalu misissueriaatsit aamma misiligutissanik tiguseriaatsit iliniartitsissutigineqarlutik. Siunissami uumasut miluumasut imarmiunik tipisoqartarsinnaaneranut upalungaarsimanissamut pilersaaruteqartoqarnissaanik kissaataanera tunngavigalugu, puisinik arfernillu tipisoqartarnera sukumiisumik oqallisigineqarpoq. APNN-ip oqartussaasut allat suleqatigalugit upalungaarsimanissamut pilersaarut taanna suliaralugu ingerlappaa. Professor Joseph R. Geraci, ilaatigut uumasut miluumasut imarmiuni nappaalasoqalertoqar tarnera pillugu sammisaqartoq Nuummiippoq ulluni februar 2012-imi, piniarnermik nakkutilliisunik pikkorissartitsinermi atuartitsiartorluni. Tassani ilaatigut atuartitsissutigaa qulequtalik Puisit aamma nualluut nualluutip tuniluutilernerata ataatsip taak ku marluk pillugit sunik ilikkagaqartin neraatigut. Tassani USA-mi siusinnersukkut puisit akornanni nualluut tuniluuttoq pillugu misissuinini nassuiarpaa. Atuartitsinerup eqikkarnera uani ataani atuarneqarsinnaavoq: USA-p kangiata sineriaani naalagaaffinni Maine, New Hampshire aamma Massachutts-imi piffissami 1. Septemberimiit 3. November 2011-mut puisit tipisimasut 146-t nalunaarutigineqarput. Taakku amerlanersaat qasigiaapput ukioq ataaseq inorlugu utoqqaassusillit. Ukiup taamaalineranut agguaqatigiissillugu toqusartunut naleqqiullugu puisit toqusut pingasoriaammik amerlanerusimapput, tamanna amerika-mi imaq silaannarlu pillugit aqutsinissamut oqartussaasunit nalunaarutigineqarpoq (NOAA). Qulaani assersuummi nassuiarneqarpoq nualluummik tunillaassuunnerit toqussutaasuusut, tamatumunngalu nalaan neqartut tassaasimallutik puisit suli inerissimanngitsut. Pisoq taanna Massachusetts-ip sineriaani 1980 aamma 1992-imi nualluummik nappaalasoqarneranut allaaneruvoq, taamanimi annertunerusumik toqusoqartarnera ukioqatigiinnut aalajangersimasunut atuussimanngilaq imi nappaalaneq virus H7N7-imut attuumassuteqarsimavoq, 1992-imili nappaalasoqarmat H3N3 atuussimalluni. Nualluummut nappaateqatigiit allat taassuma ataaniittut puisini nassaarineqarsimapput, taakkununnga ilaalluni H4N5 aamma nualluut B (influenza B). Piviusunik allattuiffik 1: Influenza H7N7 (takussutissiaq 1) uumasunullu siaruaaffii: Timmiaatini annertuumik nappaalatitsisartoq Australien: Kukkukuuaqqat Tyskland: Kukkukuuaqqat Tuluit Nunaanni: Qingalissuit Australien: Kukkukuuaqqat Holland: Kukkukuuaqqat 30 million-it toqunneqarput Nunamiutat hiistini aamma puulukini ilaatigut takussaasarpoq Inuit Inunnut tuniluunneq (isikkut aseruuttoorneq) siullerpaamik nalunaarutigineqarpoq timmiaatinik tukertitsivinninngaanniit timmissanik akornaniinnerata kingorna Holland-imi. Inuit 89-it tunillanneqarput H7N7- imik(>90 % isikkut aseruuttoornikkut) timmiaatinik tukertitsivinniit tunillaassornerup kingunerivaa. Puisit New England-ip sineriaani aataarsuit 400-t sinnerlugit tassanngaaannartumik puallullutik toqupput. Nualluut H7N7-i nassaarineqartoq timmissani nassaarineqartartutut pissuseqarpoq, taannalu uumasuni nunamiuni kinguaassiorput, puisinut laboratorium-imi uumasuutigineqartuni tunillatsinneqarnerata kingorna sakkortunngitsumik napparsimatitsisimalluni. Inunni isikkut aseruunneq malunnaataasarpoq (takussutissq 2). 20 Aalisartunut piniartunullu nutaarsiassat nr