Oqaasileriffik. Nalunaarut ukiumoortoq 2010-mut

Transkript

1 Oqaasileriffik Nalunaarut ukiumoortoq 2010-mut 1

2 Oqaasileriffimmi 2011-mi sulisut ataatsimiititalianullu ilaasortat...3 Aallaqqaasiut...4 Oqaasileriffik, suliallu assigiinngitsut mi saaffiginnissutit mi Oqaasiliortuni suliat...10 Nutserisoqarfimmit...10 Nukissiorfimmit...11 Oqaatsinut politik...11 Tusagassiutinik suleqateqarneq...12 Tusagassiutini oqaatsit...12 Ordbogilerinermik suliaqarneq...12 Ilitsoqqussaralugu Oqaatsit Ulluat...13 Saaffiginnissutit oqaatsinut ataasiakkaanut tunngasut mi suliat nunat aqqinut tunngasut...15 Saaffiginnissutit nunat aqqinut tunngasut...15 Immat assingisa nutarterneqartut misissorneqartarneri...16 Nunat aqqinik nalunaarsuineq...16 Nunat Aqqinik Aalajangiisartut ataatsimiinneri...17 Inuit aqqi pillugit 2010-mi suliat...18 Atissanik inassuteqartartut suleqatigineri...18 Inuit Aqqinik Akuersisartut (IAA)...18 Inuit aqqi pillugit Oqaasileriffimmut 2010-mi saaffiginnissutaasartut suussusii...19 Oqaasileriffiup oqaatsitigut teknologi pillugu suliai...21 Kukkuniiaatip naqitanik kukkunersiutip ineriartortinneranut tunngasut...21 Oqaaserpassualeriffiup nittartagaa...23 Nunanik allanik suleqateqarneq...25 Avannaamioqatigiinni suleqatigiinneq...25 Issittumi Siunnersuisoqatigiit...25 Naggueqatitsinnik suleqateqarneq...26 Oqaasileriffiup saqqummersitai...27 Naqitatigut saqqummersitat

3 Oqaasileriffimmi 2011-mi sulisut ataatsimiititalianullu ilaasortat Carl Christian Olsen (Puju), Oqaasileriffimmi pisortaq Lisathe Møller Kruse, Specialkonsulent Nunat Aqqinik Aalajangiisartunut allatsi, Per Langgård, Chefkonsulent sprogteknologimut tunngasuni ingerlatsisoq Beatrine Heilmann AC-fuldmægtig sprogteknologimut tunngasuni ikiorti taaguusersuinermi siunnersorti Nuka Møller Katti Frederiksen AC-fuldmægtig AC-fuldmægtig Inuit Aqqinut Akuersisartunut allatsi Oqaasiliortunut allatsi Inuit aqqinik akuersisartunut Oqaasiliortunut ilaasortat: ilaasortat: Carl Christian Olsen, siulittaasoq Sofie Petersen Stephen Heilmann, siulittaasup tullia Eva Møller Thomassen Katti Frederiksen Lotte Holm Eva Møller Thomassen Lotte Holm Johannes Jeremiasen (Sinniisussaq) Karl Møller (Sinniisussaq) Nunat aqqinik aalajangiisartunut ilaasortat: Carl Christian Olsen, siulittaasoq Abia Abelsen Stephen Heilmann Tukummeq Qaavigaq 3

4 Aallaqqaasiut Ukiumut nalunaarummi matumani saqqummiunneqarput suliat immikkoortut assigiinngitsut suliarinnittuisa nalunaarutaat, ukuusut: Oqaasileriffik aamma nunani allani suleqatini: Oqaasiliortuni: Nunat Aqqinik Aalajangiisartuni: Inuit Aqqinik Akuersisartuni: Qarasaasiat tapertaralugit oqaatsinik suliaqarnerni: Carl Chr. Olsen Katti Frederiksen Lisathe Møller Kruse Nuka Møller Beatrine Heilmann/Per Langgård Siornatigut nalunaarutitsinni nalunaarneqartartutulli Oqaasileriffiup sulinermini tunngavigai: Oqaasiliortut pillugit inatsisartut inatsisaat taassumalu malitsigisai nalunaarut aamma kaajallaasitaq. Nunat Aqqinik Aalajangiisartut pillugit inatsisartut inatsisaat, taassumalu malitsigisaa nalunaarut. Inuit aqqi pillugit suliaqarnermi inatsisitigut tunngaviupput Oqaasiliortut suliassamissut akisussaaffii aamma danskit inunnik atsiisarneq pillugu inatsisaat. Maannalu taakku tunngavigalugit makku taasinnaavavut: Oqaasileriffik suliffiuvoq nammineq ingerlasoq naalakkersuinermut tunngasuni Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu naalakkersuisunut akisussaalluni. Oqaasileriffik aningaasanut inatsisikkut ukiumoortumik Namminersorlutik Oqartussanit aningaasalerneqartarpoq nammineq ingerlasuulluni inatsisillu malillugit Oqaasiliortut aamma oqaatsinut ataatsimiititat sullissaralugit. Oqaasileriffiup aamma pisussaaffigai: Kalaallit naggueqatigiillu Inuit oqaasii pillugit nalunaarsuinermik misissuinermillu suliaqassalluni, aamma naggueqatigiit Inuit oqaasiinik taakkunanilu atsersuisarnermik suliaqartut Issittumi aamma Avannaamioqatigiinni ittut suleqatigissallugit. Aamma pisussaaffigai kalaallit Inuillu oqaasiinik oqaatsit tamanit atugaasut allanngoriartornerat malinnaaffigissallugu kiisalu kalaallit oqaasiisa allamiut oqaasiisut atugaanerat malittarissallugu. Oqaasileriffiup suliassani pingaarnerusut ukiup 2010-p ingerlanerani annertuumik suliaqarfigigai suliat immikkoortuisa nalunaarutaanni takuneqarsinnaapput. Oqaasileriffiup pisussaaffimmisut annertuutut isigaa oqaatsit kalaallit tamarmik atugassaat pillugit paasissutissiissutinik atortussanillu saqqummiussuineq. Oqaatsinut tunngasunik aalajangersakkat pingaartut ilagaat Inatsisartut aalajangiummassuk oqaatsinut politik pillugu inatsit. Aalajangiunneraniit piviusunngorumaartussat imaaliallaannaq pinissaat naatsorsuutigiuminaappoq pissutsit 4

5 tunngavimmikkut allannguutaasut inissikkiartuaarnissaat inuillu atuisuusut sungiussinissat piffissaqartariaqarmat. Oqaasiliortulli misilittagaat tunngavigalugit isumalluarpugut, tassami naleqqiussinnaavarput 1992-imi Nunat Aqqinik Aalajangiisartut aalajangiummassuk kommunit, illoqarfiit nunaqarfiillu aqqisa kalaallisuinnaq ateqartitaalernissat, taamani 1900-qarallarmat marloqiusamik taaguineq atuukkallarmat. Taamani tusagassiunermik suliaqarfiit allamiut akueriumasatuaraat ateq Nuuk (taasinnaasartik) ukiulli sisamat ilimasaarutigereerlugu naalagaaffiilu eqqaamiorisavut aalajangiisartui akuersaartereerlutigik 1996-imi tamanut pisussaaffittut atulerpoq kalaallisut taaguineq. Tamatumani Inatsisartut aamma folketingip aammalu Kort- og Matrikelstyrelsip paaseqatigiinnerat taamatut atulersitsinermut qujanartumik tapertaalluarput. Naak pissutsit allat maanna atuukkaluartut misilittakkat taama ittut oqaatsitta patajaalliartornerannut isumallualersippatigut, taamaattumik pingaartutut isigaarput oqaatsinut politikkip ilusilersugaanerani aallaqqaataanit peqataareerluta suliap tamatuma avataanit eqqortumik paasineqarluni piviusunngortikkiartornissaanut atortussanik saqqummiussuinissaq. Oqaatsinut politikkip pinnguutaasa ilaat, tassalu allagartalersuineq, eqqortumik naleqquffimmigullu tamakkiisumik atugaalerumaartoq siunnerfigaarput. Oqaasileriffik, suliallu assigiinngitsut Oqaasileriffiup 1997-imi atuutilernerminiit misilittagai immikkorluinnarlu ittuunera avatitsinnit ilisimaneqaleriartorput. Oqaasileriffimmi tassaavoq oqaatsinik kalaallit tamarmik atugassannik aalajangersaanerup saniatigut aamma kalaallit naggueqatigiillu Inuit oqaasiinik misissuiffik, kalaallisut oqalulluni suliffiusoq, taamalu aamma kalaallisut oqaatsinik ilisimatusarfiusoq. Taamannermigut naggueqatitsinnit nunat inoqqaavinillu allanit immikkuullarissuuvoq aamma oqaatsitta inissisimalluarnerat pissutigalugu. Nunat inoqqaavi allat oqaatsiminnik ilisimatusarneq ingerlakkaluarlugu oqaasiisa inuiaqatigiinnit akuerisaanerat killeqartarpoq, tamannalu maligassiuinikkut takussutissiornialersaarparput. Nunat Aqqinik Aalajangiisartut inatsit malillugu pisussaapput atsersuisartut allat aamma suleqatigissallugit. Kort- og Matrikelstyrelsen ukiorpanni isumannaatsumik suleqatigaarput uagut nunat aqqi kalaallisuut Nunat Aqqinik Aalajangiisartuni aalajangersartarlutigik, taava Kort- og Matrikelstyrelsip nunat assissaannut ivertissortarlugit, tassalu taamatut ilusiliinerit kingunerissavaat siunissami nunat assissaasa ilusilersornerat maanna erininanngitsukkut naammassisinnaalissasoq, sineriak tamakkerlugu nalilersuiffigeqqinneqareerpat. Maanna Upernaviup, Avanersuup Tunullu eqqaat amigaataapput 2011-milu taakku angumerisinnaanissaat ilimagissavarput. Toqqaannanngikkaluartumik avatangiisinut naalakkersuisoqarfimmi sulisut peqatigalugit nunat assingi elektroniskiusut suliarinerinut nunat aqqinik akueralugit allanngukkanik Oqaasileriffik Nunat Aqqinik Aalajangiisartut aqqutigalugit pilersuisuuvoq. 5

6 Taakku naammassippata tassa imaalissaaq siunissami nunatsinni nunat assingini aqqit kalaallisuut ikkussukkat taassaajumaarput nunat assinginik saqqummersitsisartut allat sumiittulluunnit malitassarigaat. Tamanna qulakkeerparput ilaatigut Naalagaaffiit Peqatigiit Nunat Aqqinik Paasisimasalittut ataatsimiititaata Avannaamioqatigiinnut immikkoortuani (United Nations Group of Experts on Geographical Naming). Aammattaaq Oqaasileriffiup pisortaa aamma nunat aqqinik aalajangiisartut allattaat peqataapput Nunat Inoqqaavisa nunat aqqi pillugit nunarsuarmi suleqatigiiffittaavannik pilersitsinermi, Gouvdageidnomi Saamit nunaanni pisumi. Inuit aqqinik suliat sinerissatsinni soqutigineqarnerat annertuvoq, aamma annertuvoq angajoqqaat inuusuttut kalaallit atitaannik atsersuerusunnerat taakkuninngalu nutaaliorumanerat. Tamanna akorluarlugu Oqaasileriffiup kiffartuussissutigaa kalaallit aqqisa akuerisat aamma aqqit Europamiunit kingoqqisut kalaalerpaluttunngorsakkat akuerisatut saqqummiussortarneri piinnarnagit aammali ajornanngitsillugu aqqit tamarmik isumaasa nassuiaataat naatsumik nassuitsumillu suliaralugit, ilimagiinnarlugit taamaassangatitsinerit sapinngisamik avaqqutaarniarsaralugit. Maanna nittartakkatsinni inuit aqqi akuerisat takuneqarsinnaapput. Siunertaraarput aamma inuit aqqisa nassuiaataat isumaallu aamma takussutissiarisalissallutigik, allaallumi aamma atuaganngorlugit saqqummersikkumaassallutigik. Qarasaasiaq tapertaralugu suliat Oqaasileriffimmit ingerlassat maanna ilusinikkiartuaarput. Kukkuniiaat maanna Microsoftimik atuisunit tamanit atorneqarsinnaavoq, 90 %-ilu sinnerlugu isumannaassuseqarluni. Qarasaasiaq atortoralugu oqaatsinik ilusilersuissut maanna aamma atorsinnaassutsimigut annertusiartorpoq, siunissamilu siornatigut allakkiaasarsimasut oqaatsitigut imarisaat aamma imarisinnaalerumaarlugit. Tamanna corpusimik taaneqartartoq atortut pisariillillutik atoriaannanngorpata ilusilerneqartussaasoq pilersaarutit ilagaat. Oqaasileriffiup aamma Ilinniusiorfiup suleqatigiilluarnerisigut maanna ordbogit assigiinngitsut kalaallisuumit oqaatsinut allanut aamma oqaatsinit allaniit kalaallisuumut oqarasuaatinut angallattakkanut ivertitassatut aanneqarsinnaalerput, maannalu oqarasuaatit assigiinngisitaartut nutaanerusut tamakkiusarlugit taama iliortoqarsinnaalerpoq. Suleqatigiinneq tamanna aamma tunaartaralugu ilusilersuiniarpugut siunissami ordbogiliornermi suut mininnaveersaassallugit malittarineqartassanersut, taamaalilluni ilisserutitut suliaq ilusilerneqareerpat killeqanngitsumik annertusarsinnaalersillugu, aamma oqaatsinut allanut pisariunngitsumik nuunneqarsinnaalersillugu. Suliaq tamanna oqaasilerisut teknikerillu danskit, Amerikamiut kalaallillu suleqatigiissutigaat, tamatumunngalu USA-p Danmarkimi aallartitaqarfianit aningaasanik aallaqqaataasussanik taperserneqarpugut. Taakku atorneqassapput suleqatigiit taakku ilisserusiorlutik malittarisaliorlutik ataatsimeeqqinnissaannut. 6

7 Oqaasiliortuni suliat oqaatsit taaaguusersuutillu suliat annertuseqaat. Tamakku ilutigalugit aamma qarasaasialerinermi nittartagalerinermilu taaguutit amerlajaakasiit qanittumi Oqaasiliortut naammassivaat, kommuninit suliassiissutaasut. Qujanarpoq naalakkersuisoqarfiit aamma Inatsisartut suliffiutaasa akuerisanik atuinissamik pisussaaffik eqqumaffigiartuinnalermassuk, naak pisariaqartitsinerusut ilaat suli amigaataagaluartut. Taamaammat tamanna tunngavigalugu nittartakkatsinnissaaq oqaatsit akuerisat pilertortumik ataavartumillu ivertiterneqartalernissaat anguniakkatta ilagaat, Oqaasiliortuniillu nutaarsiassat saqqumilaartilernerisigut paasinninnikkullu pisariaqartitsisut malinnaajumaartut neriunniarta. Namminersorlutik Oqartussat nutserisoqarfiat maanna qarasaasiatigut pisariillisaatinik atuilernermikkut aamma akuerisanik atoriaannarnik pisariaqartitsinerat taamaattuaannaraluarluni suli annertusimmat suleqatiginiarpavut siornatigut taaguutit nutsertiterneqartarsimasut akuerisanngorlugit suliareqqinissaanni, taanna naammassippat iluseq taanna atorlugu ilaartorsinnaalersillugu. Nutserisoqarfiup uagutsitulli ersersittuartarpaa oqaatsinik akuerisanik assigiimmik atuineq qanoq pingaartigisoq, pingaartumik apuussivissat paatsuunganatik paaseqatigiinissaat piutillugu. Inuit ataasiakkaat ilaatigut suliani annertuuni suleqatigisarpavut. Ukiorpanngortuni suleqatigisarparput Erik Fleischer Paamiuni najugalik, nammineq soqutigisaqarnermigut nalunaarsuinermik suliaqartartoq, suliaasalu ilarpaalussui suliareqqiinerni siunersiorfittut atugaasarput. Erik Fleischer immikkut qutsavigaarput. 7

8 2010-mi saaffiginnissutit 2010 Oqaasileriffimmut saaffiginnissutit katillugit ikinnerpaamik 590-it missaat nalunaarsorsimapput. Taakkua amerlanersaat ikkut saaffiginnissutaapput, ilaat oqarasuaatikkut allakkatigulluunniit saaffiginnissutaasimallutik. Saaffiginnissutit ilaat ulluinnarni ulapaarfiit nalaanni oqarasuaatikkut pisarsimasut nalunaarsorsimanngitsut kisitsisini ilaanngillat mi saaffiginnissutit marsip qaammataani amerlanerpaajusimapput, ukiunilu siuliini saaffiginnissutaasarsimasunut takussutissiat assigalugit aasaanerani ikinnerpaajusimallutik. Takussutissaq 1 Apeqqutit suussusii imarisaallu aallaavigalugit assigiinngitsunut agguataarneqartarput. Oqaatsit ataanut inissinneqartut tassaapput kalaallisut oqaatsit ataasiakkaat pioreersut; taakkua isumaannik imaluunniit qanoq atorneqarnissaannik paasiniaanerit, kiisalu kalaallisut oqaasilerineq pillugu apeqqutilliinerit. Inuit aqqinut tunngasut Oqaasileriffiup suliarisartagai tassaapput kalaallit aqqi taakkualu isumaasa nalunaarsorneqarneri. Kalaallit aqqinut tunngasut saaffiginnissutit tassaakkajunnerupput aqqit isumaannik paasiniaanerit aammalu aqqup akuerineqarnissaanik qinnuteqaatit. Nunat aqqinut tunngasut Oqaasileriffiup suliarisartagai ilaatigut tassaapput nunat aqqinik nalunaarsuinerit, nunaminertallu aatsitassarsiorfissatut atulersussat kalaallisut atserneqarnissaannik qinnuteqaatit suliassanngortitsinerillu. Saaffiginnissutit taaguutinut tunngasut tassaapput qallunaatut tuluttulluunniit oqaatsit ataasiakkaat aalajangersimasut suli kalaallisut pisortatigoortumik akuerisamik taaguuteqartinneqanngitsut, imaluunniit suli kalaallisut assigiinngitsunik taagorneqartut, taamaattumillu taaguutitut sorliup atorneqarnissaannik paasiniaanerit suliassanngortitsinerillu. 8

9 Saaffiginnissutit allattaatsimut tunngasut tassaanerupput kalaallisut oqaatsip angisuumik mikisumilluunniit allanneqassaneranut apeqqutit, imaluunniit kisitsip kingorna kittoraaseeriarluni qanoq uiguuserneqassaneranik apeqqutit. Nutseqqusat, qallunaatuumiit tuluttuumiilluunniit kalaallisuumut nutseqqullugit saaffiginnissutit tassaanerupput oqaatsit ataasiakkaat imaluunniit oqariartaatsit aalajangersimasut. Sprogteknologimi allaqqasumi saaffiginnissutit tassaanerupput qarasaasiaq atorlugu oqaatsinik passussisarneq pillugu apeqqutit, soorlu Kukkuniiaammut, ordboginut elektroniskimik pineqarsinnaasunut kiisalu nittartakkamut tunngasut. Saaffiginnissutit allat qulaani taaneqanngitsut makkuusinnaapput: kalaallisut ilinniarumallutik saaffiginnittut, atuakkanik saqqummersitanik inniminniisut imaluunniit nutserisussarsiortut. Takussutissaq 2 Apeqqutit nalunaarsorneqartut suussusaannut inissillugit ukiuni tulleriinni pingasuni qanoq isikkoqarneri ataatsimut sanilliukkaanni, takuneqarsinnaavoq assiliaq allannguuteqangaanngitsoq, taamaattoq 2010-mi saaffiginnissutit ukiut siuliinut sanilliukkaanni immikkut maluginiagassaq tassaavoq 2010-mi kalaallisut oqaatsinut ataasiakkaanut tunngasut apeqqutit, nunat aqqinut tunngasut kiisalu sprogteknologimut tunngasut aatsaat taamak amerlatigimmata, naak ukiukkaartumik saaffiginnissutit ataatsimut isigalugit inuit aqqinut tunngasut pisarnertut suli amerlanerpaajugaluartut. Saaffiginnissutit amerlassusii ataatsimut isigalugit ukiunullu siuliinut sanilliukkaanni suli qaffakkiartortut paasinarpoq, tamatumunngalu Oqaasileriffiup suliaasa ilisimaneqaleraluttuinnarneranik soqutigineqarneranillu patsiseqartoq qularnanngilaq. 9

10 Takussutissaq mi Oqaasiliortuni suliat Nutserisoqarfimmit Pisortaqarfinni atorfiit taaguutaat 2009-mili suliaralugit aallartinneqartut nangeqqillugit naammassigallarneqarput, taamaattorli suli taaguutit ataasiakkaat misissorneqaqqaarnissaat pisariaqarmat utaqqigallartinneqassallutik, tassani pineqarlutik Telep iluani atorfiit taaguutaat arlallit. Taaguutilli allat suliareriikkat akuersissutigineqareersullu quppernerni kingullerni takuneqarsinnaapput. Taaguut pisortaq Pisortaqarfinni atorfinnut taaguutit pillugit ajornartorsiutit annersaasa ilagisaat Oqaasiliortunit eqqartorneqangaatsiarput, taakkualu ilagaat kalaallisut taaguut atorneqartoq pisortaq. Siornatigut kalaallisut taaguutip pisortap qallunaatut taaguutini assigiinngitsuni atugaanera ajornartorsiutaareersimasoq kommunit kattussuunneqareernerisa kingorna suli annertunerusumik ajornartorsiutaalerpoq, tassami pisortaq danskisut taaguutinit makkunannga atugaasarmat: direktør, chef, leder aamma inspektør (ass. skoleinspektør). Kommunimi sumiinneq apeqqutaalluni qallunaatut taaguutit aamma nikingasarput, taamaammat ajornartorsiut kisiat kalaallisut taaguutiniiginnanngilaq, kisiannili suliffeqarfiit iluanni aaqqissugaanermit aallaaveqarlunittaaq; assersuutigalugu Sermersuup kommuniani chefitut atorfilik Kommune Kujallermi afdelingslederitut taaguuteqarput, taamaattumillu qallunaatut taaguutit aallaavigalugit kalaallisut taaguusiiniaraluarutta (soorlu maannakkut taamaattoqarniartartoq) atorfiit suliallu imarisaannut tulluutinngitsumik taaguusiinerit 10

11 pilissapput. Taamaammat apeqqummi matumani suliat imarisaat aallaavigalugit kalaallisut taaguusiisarnissaq Oqaasiliortut tungaanniit kaammattuutigineqaannarsinnaavoq, taamaattumillu aamma direktørip, chefip, lederip, ilaatigullu aamma inspektørip kalaallisut pisortatut taaguuteqartarnerinut apeqqut maannakkutut inissisimatillugu kukkunerunani, - tassami suliami suliffeqarfimmiluunniit siuttutut inissisimasoq kalaallisut pisortatut taagorneqartarmat. Nukissiorfimmit Nukissiorfiup atorfiit taaguutaasa kalaallisuunngortinneqarnissaannut tunngasumik saaffiginnissutaa Oqaasiliortunit marsip 22-anni 2010 naammassineqarpoq. Atorfinnut taaguutit pineqartut katillugit 79-it kiisalu sumiissusersiornissamut allagartat 36-t misissorneqarlutik, naqqissorneqarlutik ilaatigullu nutaanik taaguutinik siunnersuusiorfigineqareerlutik suliarineqarput. Taaguutit aalajangiunneqartut quppernerni kingullerni takuneqarsinnaapput, taamaattorli taaguutitut nutaatut isigisariaqartoq tassaavoq assistent, siusinnerusukkut ikiortimik taagorneqartartoq, Oqaasiliortut ataatsimiinnerminni aalajangiummassuk ima taagorneqalissasoq: sullissisoq, taamatut allannguineq patsiseqarpoq assistentit ikiortituinnaq pinnatik allanik aamma suliassarpassuaqartarnerat pillugu taaguummik naleqqunnerusumik atuilernissaq. Oqaatsinut politik Oqaatsinut politikissamut tunngatillugu apriilip 7-anni 2010 isumasioqatigiissitsisoqarpoq, tassani pingaartinneqarluni sapinngisamik oqaatsinut politikkimik inatsisiliornerup tunngavii tunuliaqutaalu aallaavigalugit oqaloqatigiillunilu isumasioqatigiinnissaq. Isumasioqatigiinneq KIIIN-imit aaqqissorneqarluni pilersinneqarpoq, makkua suleqatigalugit KIIIA-mi sulisut, Oqaasileriffik aamma Oqaatsinik Pikkorissarfik. Isumasioqatigiinnermi peqataasut tassaapput suliffeqarfiit sinnerlugit soqutigisaqaqatigiiffiillu sinnerlugit najuuttut; Namminersorlutik Oqartussat suliffeqarfiinit, Naalagaaffiup Sinniisoqarfianit, sulisut sulisitsisullu kattuffiinit, peqatigiiffinnit, soorlu ICC-mit, GLDK-mit kiisalu oqaatsit pillugit suliaqarfinnit, soorlu ukunannga: Oqaasileriffik, Oqaatsinik Pikkorissarfik aamma Ilinniusiorfik. Aamma suliffeqarfiit Namminersorlutik Oqartussanit pigineqartut immikkut oqaatsit pillugit politikkimik oqaatsinillu atuinermik immikkut suliniutillit saqqummiussillutillu peqataapput, soorlu Nukissiorfiit aamma TELE. Immikkut aggersarlugit oqalugiartitat arlaqarput, taakku sammillugit: oqaatsinut politikkimik nassuiaatit, kalaallisut oqaaseqarani perorsimanermi apeqqutit, kalaallisuinnaq oqalulluni pisortanut saaffiginnittarnerit, siunnersuisoqarluni aamma nutaanik atortoqarluni kalaallisut ilinniarneq, kiisalu innuttaasut kalaallisut oqaaseqanngitsut pillugit apeqqutit. Taamaattumik saqqummiussuinerit takugaanni malunnarpoq misilittakkat assigiinngitsut: kalaallisut oqaaseqarneq, - ilitsoqqussaralugit oqaatsisut aamma oqaatsit aappaatut allamiullu oqaasiisut - tapertaralugit oqaatsit aamma oqaaseqarnermut tunngasunik apeqqut nassuiaatigineqarlutillu sammineqartut. 11

12 Saqqummiussuisoqareerneratigut suleqatigiinnut agguarluni marloriarluni oqallinneqarpoq, akornatigut saqqummiussuinertalimmik. Oqaatsinut politikki Inatsisartuni amerlanerussuteqartunit akuerineqarluni juulip aallaqqaataanni atuutilersinneqarpoq, taamatullu suliffeqarfinnut oqaatsinik politikkeqarnissamik pisussaaffiliissut oktobarip aallaqqaataanniit 2010-mi atuutilersinneqarluni. Tusagassiutinik suleqateqarneq Oqaasileriffiup KNR suleqatigalugu maanna ukiuni arlalinngortuni sapaatikkut radiukkut aallakaatitsisarnini ingerlassimaleruttorpaa. Malunnartumik aallakaatitassiaq sineriak tamakkerlugu inunnit soqutigineqarluni malinnaavigineqarlunilu Oqaasileriffiup suliaanik qanimut paasissutissanik aallerfiusarpoq. Oqaasileriffik 2008-mi KNR-imik suleqateqarneq annertusiallallugu TV-kkut oqaatsit pillugit aallakaatitassiorpoq oqaatsit isumaannik assigiinngitsunik innuttaasunik apersuilluni saqqummersitsisarluni mi Oqaasileriffik KNR-ilu allatukanneq ittumik radiukkut oqaatsit pillugit paasissutissiisalerniarlutik isumaqatigiipput, taasamik Oqaatsit minutsimut. Siunertarineqarpoq minutsip ataatsip marlullunniit iluini ullaakkut Iterluarnaaqareernerani unnukkullu radioaviseqareernerata kinguninngua oqaatsimik/taaguummik ataatsimik marlunnilluunnit nassuiaasoqartassasoq. Tamannalu 2010-mi februaarip qaammataa aallarnerfigalugu ulloq allortarlugu pisalerpoq, tassunga atatillugu innuttaasut sineriatsinneersut ilanngullugit suliaqarfimmik aalajangersimasumik ilinniagallit imaluunniit ilisimasallit oqaluttoralugit oqaatsinik paasissutissiisalerneq aallartinneqarluni. Tamatumunnga siunertaalluni oqaatsinik soqutiginninnerup annertusarneqarnissaa kiisalu oqaasertusaatitut atorneqalersinnaanissaa. Tusagassiutini oqaatsit Tusagassiutit pillugit Naalakkersuisut suleqatigiissitaliaanni tusagassiutini oqaatsit atugaanerat pillugu sulisussani Oqaasileriffik peqataatitaqarpoq. Suleqatigiit maannamut misilittagaasut killiffillu aallaavigalugu innersuussuteqarput tusagassiutini oqaatsit atorneqartut sutigut pitsanngorsarneqarsinnaanersut, ilaatigut qulequttat makkua tikinneqarlutik: nutserisarneq, ilinniaqqissinnaanissamut periarfissat pikkorissartitsisarnerillu, nutserisunngorniarfiit aaqqissuuteqqinneqarsinnaaneri, nutserinermi atortorissaarutit soorlu ordbogit terminologilistit elektroniskimik pilertortumik atorsinnaasut pilersinnissaat il.il. Ordbogilerinermik suliaqarneq Ordbogilerinerup tungaatigut 2010-mi angusat tassaapput ordbogit naqitatigut pioreersut kalaallisuumiit-qallunaatuumut aamma qallunaatuumiit-kalaallisuumut nittartakkakkut atorsinnaalersinneqarneri, kiisalu aamma mobilikkut elektroniskimik atorsinnaatilernissaanut piareersaasiornermi misilittaanerit. Taakkua uunga iserluni atorneqarsinnaapput: kiisalu mobilimik android aqqutigalugu atuisunut ordbogit elektroniskiusut atorsinnaalersinneqartut mobilikkut 12

13 android market-mut iserluni aaneqarsinnaapput, iseraanni oqaaseq ordbogit allallugu nassaarineqarsinnaapput. Ilitsoqqussaralugu Oqaatsit Ulluat 2010-mi pisarnertut Oqaasileriffiup nunat tamalaat akornanni Ilitsoqqussaralugu Oqaatsit Ulluat Nuummi nalliussivaa, tamanna pivoq pingasunngornermi februaarip 21-anni nal miit mut Ilimmarfimmi. Ullormi tassani UNESCO-p nalunaarusiaa saqqummiunneqareermat, taallat, allaatigisat nipilersukkat erinnallu kalaallisut, inuktitut, franskisut, inughuartut, norskisut, svenskisut, danskisut, tyskisut, tunumiusullu saqqummiunneqarput nipilersortunillu aamma qilaatersornertalimmik takutitsisoqarluni. Ukioq 2010 nunarsuaq tamakkerlugu qulequtaatinneqartoq tassaavoq oqaatsinik ilinniarneq kiisalu oqaatsinik nutserisarneq, taakkuummata allatut oqaasilinnik oqaloqateqarsinnaanissamut tunngaviullutillu ammaassisuusartut. Saaffiginnissutit oqaatsinut ataasiakkaanut tunngasut Inuit oqaatsit aalajangersimasut isumaat, aallaavii aammalu qanoq atorneqassaneri pillugit apeqqutilliillutik saaffiginnittarput. Oqaatsit ataasiaannaratik apeqqutigineqartartut nassuiaataat ataani takuneqarsinnaapput. Inuutissaq aamma inuussutissat Oqaatsit taakkua qanga immikkoorsillugit atorneqartartut pillugit apeqqutit arlalissuit 2010-mi Oqaasiliortunut annguttarput. Ullumikkut oqaatsit taakkua qanga immikkoorsillugit atorneqartarsimagaluartut, ullumikkut immikkoorsinnagit assigiissumik isumaqartillugit atugaalersimapput, tamannalu inuit ilaannut ippinnarsinnaagaluartoq tunngaveqarunarpoq ataatarpuup oqaasertaasa allanngortinneqarneranni siornatigut inuutissatsinnik-ugaluartoq ip kingorna inuussutissatsinnik-ngornikuummat. Ataatarpuup oqaasertaasa allanngortarsimanerat pillugu Hans Anthon Lynge allaatigisamini imatut allappoq:...ukiuni siuliinut naleqqiullugu ataaseq malunnarnersaavoq, tassalu inuussutissatsinnijk. Hans Egedekkut nalaannit ukiut 150-it missaanni nerissamik pissaqartitaanissaq qinnutigineqartarpoq imit inuutissamik, isumaqartillugu nerillugu inuuniutissaq qinnutigineqartarpoq, ukiulli kingullerpaat atuutilernerini oqaaseq taanna ippigineqartalerpoq ataasiinnarmut sangutinniarneqarami, tassa inuk pigisassamut, inussiamut imaluunniit inummut iluarisamut nuannarisamut, tamatumalu kingunerisimaqqoorpaa oqaatsip taassuma qulaani takuneqarsinnaasutut taarserneqarnera. Aamma ordbogit misissuataarneranni malunnarpoq qangaaniilli oqaatsit taakkua ersarissumik immikkoorsinneqanngitsut, soorlu Schultz Lorentzinip 1926-mi ordbogiliaani assigiissumik naligiissumillu atorneqartussatut isumalimmillu inississimagai. Oqaasiliortut biibilip kingulliup nutsernera qulaanilu taaneqareersut tunngavigalugit isummiuppaat oqaatsit taakkua marluk assigiissumik isumalimmik immikkoorsinngikkaluarlugit atorneqarsinnaassasut. 13

14 Ilinniartut aamma atuartut: Atuartut tassaapput meeqqat atuarfianni, tunngaviusumik paasisaqarniarluni (basis indlæring) tassanngalu ingerlaqqittumik atuartuusut. Tassani kalaallisut immikkut taaguutigaarput: ilinniarnertuunngorniartoq. Taamaattumik atorfimmut tunngatinnagu atuarfinniittut tamarmik taaguutigissavaat: efterskolimi atuartut, højskolimi atuartut. Kisianni suliamut tunngasumik atorfinissutiginiakkamik pinngorsartut tassa: ilinniartut (tamanut atuuttumik), tassa atorfigiligassamik ilinniarneq. Qanorluunniit qaffasitsisigisumi ilinniarneq atorfiligassamut tunngappat tassa ilinniarneq. Andetsprog kalaallisut Oqaasiliortut eqqartorpaat andetsprogip kalaallisut taaguutaa, isumaqatigiippullu nunatsinni status pillugu eqqartuinermi tapertaralugit oqaatsit atorneqartartoq, kisiannili oqaatsinik ilinniartitsinermi, tassa pædagogik aamma eqqarsaatigalugu aappaattut oqaatsisut taaneqassasoq. Nalunaaquttamut taaguutit Nalunaaquttamut taaguutit apeqqutigineqarpoq ullup-qeqqa qanoq allanneqartassanersoq. Siusinnerusukkut nalunaaquttamut taaguutit Oqaasiliortunit saammineqareersut malillugit ima nassuiaasoqassaaq:... nalunaaquttamut taaguutit ataaseq, arfineq aamma aqqaneq ataasersiutaammata taaguutaasa uiguuserneqartarneri aamma immikkut pissuseqarmata; tassa piffilerutip atorneqarnerani -mut atugaalluni, naak sinnerini nut atugaasoq. Ass. nalunaaqutaq aqqanermut aamma nalunaaqutaq pingasunut. Aamma maluginiagassaq alla tassaavoq ass. nal imalt pingasut qeqqanik taaguuteqarmat piginnittorsiutitaqarani (pingasup qeqqa*), tassani nalunaaquttamut taaguutit oqaatsisut katitatut pissusilinnit allanit allaanerussutigaat. Piginnittorsiut (-p) ukunani taamaallaat atugaasinnaavoq: ullup-qeqqa aamma unnuap-qeqqa aamma ilanngullugit ataasersiutitut pissusillit ataatsip-, arfernup- aamma aqqarnup qeqqa. Ullup-qeqqa aamma unnuap-qeqqa siornatigut inangiisulerlugit (ullo qeqqa*) allanneqartaraluartut maanna ima allanneqarsinnaapputtaaq Killiffilersuutinut tunngasut Killiffilersuutini titarneq kipungasumik taagugarput / maanna taaneqartassaaq titarneq sikingasoq, illua tungaanulli sammisoq \ taaneqartassalluni titarneq qivingasoq. Aamma maanna ini atorneqallattaasartoq titarninnguaq kittoraatitut isikkulik tunngasoq _ taaneqartassaaq kittoraat alleq. 14

15 2010-mi suliat nunat aqqinut tunngasut 2010-mi Oqaasileriffimmi nunat aqqinik suliaqarnermi suliassat assigiinngitsut suliarineqarput. Tassaapput: Nunat aqqinik nalunaarsuilluni katersineq, immat assingisa nutarterneqartut misissorneqarneri, Nunat Aqqinik Aalajangiisartut ataatsimiinneri, saaffiginnissutit nunat aqqinut tunngasut, kiisalu Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfimmiit saaffiginnissutit. Saaffiginnissutit nunat aqqinut tunngasut Oqaasileriffiup suliassaasa ilagivaat apeqqutit nunat aqqinut tunngasut inunnit pisortaqarfinniilluunniit apeqqutigineqarsimasut akineqartarnissaat mi nunat aqqinut tunngasut saaffiginnissutit 72-iupput, ikkut saaffiginnissutit 69- iusut allakkatigut saaffiginnissutit pingasuullutik. Maluginiagassat ilagivaat nunat aqqinut tunngasunik saaffiginnissutit siornarniit marloriaammik amerlanerulersimanerat, ilaatigut nunat aqqinut tunngasunik Oqaasileriffimmut saaffiginnittoqarsinnaanerata ilisimaneqarneruleriartornera pissutaaqataasimassasoq qularutissaanani, aammali Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfimmiit saaffiginnissutit ukioq manna amerlanerunerunerat pissutaaqataallunittaaq. Ataani takuneqarsinnaapput saaffiginnissutit sumut tunnganersut, suminngaanniillu saaffiginnissutaasimanersut: Nunat aqqinut tunngasut saaffiginnissutit imak imaqarput: Aatsitassanut ikummatissanullu Pisortaqarfimmiit saaffiginnissutit 25 Nunat aqqi akuerisat sorliunersut pillugit saaffiginnissutit 11 Kalaallisut pisortatigoortumik ateqarnersut pillugit saaffiginnissutit 6 Nunamik atseerusullutik saaffiginnittut 5 Nunat aqqi qanoq isumaqarnersut pillugit saaffiginnissutit 4 Nunap aqqa sumiinnersoq pillugu saaffiginnissutit 3 Nunat aqqi akuerisat sumi nassaassaanersut pillugit saaffiginnissutit 2 Nunat aqqinut inatsisit qanoq ittuunersut pillugit saaffiginnissutit 2 Nunat nunatta avataaniittut kalaallisut ateqarnersut pillugit saaffiginnissutit 2 Nunat aqqinik suliaqarnitsinni pilersaarutitta suunerinik paasiniaasoq 1 Atortussanik ujaasilluni saaffiginnittoq 1 Nunap aqqa qanoq pilersimanera pillugu paasiniaasoq 1 Nunap aqqanik allannguinissamik qinnuteqarluni saaffiginnittoq 1 Suleqatiserinnilluni saaffiginnittoq 1 Paasissutissanik tuniserusulluni saaffiginnittoq 1 Assigiinngitsut 6 Katillutik 72 15

16 Nunat aqqinut tunngasunik saaffiginnittut suminngaanniit saaffiginnissimaneri: Nunatsinniit saaffiginnissutit 1 47 Danmarkimiit saaffiginnissutit 13 Finlandimiit saaffiginnissutit 3 Spaniamiit saaffiginnissutit 3 Tuluit Nunaanniit saaffiginnissutit 2 Switzimiit saaffiginnissut 1 Canadamiit saaffiginnissut 1 Sverigimiit saaffiginnissut 1 Tysklandimiit saaffiginnissut 1 Immat assingisa nutarterneqartut misissorneqartarneri 2010-mi nunat aqqinik suliaqarnerup ilagivaa immat assingisa nutarterneqartut misissoqqissaarneqartarneri. Nunat assiliortut tassa Kort- og Matrikelstyrelsikkormiut immat assingi pappiaraasut misissoqqissaagassat maanga Oqaasileriffimmut nassiuttarpaat, misissoqqissaareeraangatsigillu naqqiissutissat Kort- og Matrikelstyrelsikkormiunut nassiuttarlutigik. Nunat aqqi Nunat Aqqinik Aalajangiisartunit pisortatigoortumik akuerisaareersimasut akuerineqaqqammersullu aallaavigalugit misissueqqissaarneq ingerlanneqartarpoq, nunat aqqi immap assinganiittut kukkuneqannginnersut misissoqqissaarneqartarlutik nunallu aqqi immap assingani ilaanngitsut ilanngussinnaasutut isigisat ilannguteqquneqartarlutittaaq mi immat assingi pingasut maanga Oqaasileriffimmut misissoqqissaagassatut nunat assiliortunit tassa Kort- og Matrikelstyrelsikkormiunit nassiunneqarput, tamarmillu misissoqqissaarneqareerlutik naqqiissutaasunik ilaatigut annertuunik nunallu aqqinik ilannguteqqusanik amerlasuunik ilaqarlutik uterteqqinneqareerlutik. Ataani takuneqarsinnaapput immat assingi sorlerpiaat misissoqqissaarneqareerlutik nunat assiliortunut nassiunneqarsimanersut: Immap assinga 1351 Immap assinga 1353 Immap assinga 1310 Nunat aqqinik nalunaarsuineq Oqaasileriffimmi nunat aqqinik nalunaarsuilluni katersineq oktobarip 25-anni 2007-imi aallartinneqarpoq, 2010-milu katersinerup ilaa ingerlanneqarluni. 1 Nunatsinniit saaffiginnissutit imak immikkoortiterneqarput: - Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfimmiit saaffiginnissut 25-t - Pisortaqarfinniit saaffiginnissutit 10-t - Inuttaasuniit saaffiginnissutit 9-t - Suliffeqarfinniit saaffiginnissutit 3-t. 16

17 2010-mi illoqarfiit nunaqarfiillu nunat aqqinik nalunaarsuilluni katersiartorfigisat tassaapput: Kangaatsiaq, Attu, Niaqornaarsuk Sisimiullu. Sumiiffiit tikinngikkaluarlugit nunat aqqinik pissarsiffigisimasavut arlaliupputtaaq. Nunat aqqi siornatigut nalunaarsugaatiginikuunngisavut 2010-mi katersorlugit nalunaarsugaatigilikkavut 935-upput. Taakkunani 241-t Nunat Aqqinik Aalajangiisartunit akuerneqareerlutik, 694-illu ukiup aallartilaareernerani eqqartorneqarlutillu akuerineqartussaallutik mi nunat aqqinik nalunaarsuilluni katersinerup saniatigut nalunaarsugaataareersut naqqiissutigineqarlutik pisortatigoortumik allanngortinneqartut 121-upputtaaq. Nunat aqqinik nalunaarsuinitta ingerlanerani suliatta ilagisarpaat nunat aqqi nalunaarsugaataareersut qarasaasiami mapinfo-miittut sumilu tamaani inissisimasut ataasiakkaarlugit inissaviannut inississortarneri mi nunat aqqi mapinfo-mi inissaviannut inissilluakkat 2300-t missaanniipput. Nunat aqqinik nalunaarsuilluta katersilernitsinniit 2010-p naaneranut nunat aqqi nalunaarsugaatigisavut inik amerleriarput, tassa ukiut pingasut qaammatillu marluk sinnilaarlugit nunat aqqinik inik pisuunnguallaateqarsimalluta. Nunat assingini ataaniittuni takuneqarsinnaapput sumiiffiit nalunaarsorneqarsimasut siullermik qanoq inissisimasimanersut (tungujortunik toornillit), tassa inissamiinngitsut. Nunat aqqinik ilisimanalinnik ikiorteqarluni salunaarsuereernerup kingorna aatsaat inissaviinut inissinneqarsimaneri assip aappaani aappaluttunik toornillit takuneqarsinnaapput. Nunat Aqqinik Aalajangiisartut ataatsimiinneri Taamatut nunat aqqinik saaffiginnittoqarlunilu nalunaarsuinermut atasumik Nunat Aqqinik Aalajangiisartut ataatsimiisinneqartarneri 2010-mi aqqanileriarluni pisimavoq, suliassallu annertussusaat aallavigalugit ataatsimiinnerit ingerlanneqartarlutik mi nalunaarsukkat soqutigigaanni nittartakkatsinni ujarneqarsinnaapput: Nunat aqqi 2010-mi nalunaarsukkat allallugu. 17

18 Inuit aqqi pillugit 2010-mi suliat Atissanik inassuteqartartut suleqatigineri Inuit aqqinik suliaqarnerup inatsisitigut toqqammavigaa Kalaallit Nunaanni Oqaasiliortut pillugit inatsisartut inatsisaat nr. 4, 1. april 1982-imeersoq. Tassani 1, imm. 3-mi allassimasoq:...oqaasiliortut suliassaraat suliffeqarfiit kalaallisut aammalu Kalaallit Nunaanni atsersuisartut imaluunniit atissanik inassuteqartartut suleqatigissallugit. Inuit Aqqinik Akuersisartut (IAA) Oqaasileriffiup pisussaaffigaa Inuit Aqqinik Akuersisartut kalaallit aqqi pillugit inassuteqarnissamut tunngavissaannik katersissutissallugit. Inuit Aqqinik Akuersisartut sulinerminni Atsiisarnermut Ilitsersuutit novembarip 21-anni imi Oqaasiliortunit aalajangerneqartut aamma Kalaallit Aqqisa Nalunaarsorsimaffiat imeersoq tunngavigaat. Kalaallit aqqisa nalunaarsorsimaffiat, Oqaasiliortut saqqummersitaat, kalaallit aqqinik atsiisoqassatillugu kuisittoqassatillugulu atorneqarsinnaasunik imaqarpoq. Aamma Inuit Aqqinik Akuersisartut Danmarkimi inuit aqqi pillugit inatsit malillugu sulisarput, L 193 om personnavne af 29/ som sat i kraft for Grønland ved anordning 549 af 21/ aallaavigalugu. Taanna uani nassaarineqarsinnaavoq: Nalunaerutit - N 86 q 189. Oqaasileriffiup Inuit Aqqinut Akuersisartut Oqaasiliortunit ilaasortanit marlunnik biskopimillu ilaasortaaffeqartut ulluinnarni allattoqarfittut inissisimalluni sullitarai, atuisunit saaffiginnittoqartillugu paasissusissanik katersisarnikkut, atertut akuereqqullugit qinnuteqaatit palaseqarfinnut apuuttartut Oqaasilerifimmut ingerlateqqinneqartartut IAA-p ilaasortaannut isummerfissatut ingerlateqqittarlugit, IAA-p ataatsimiinnissai piareersartarlugit il.il. Qinigaaffimmi 2010-mi IAA-mi ilaasortat tassaapput: Carl Christian Olsen, puju (siulittaasoq) Sofie Petersen, biskopi (siulittaasup tullia) Ellen J. Karlsen (Oqaasiliortunit toqqagaalluni) Ukiup ingerlanerani Sofie Petersen sulinngiffeqarallartillugu biskopitut kingoraartaasoq Isak Davidsen ukiup naanissaata tungaanut taartaavoq. 18

19 Inuit aqqi pillugit Oqaasileriffimmut 2010-mi saaffiginnissutaasartut suussusii Qaammat Amerlass. Isumaa Akuerineqarpa IAA-mit akuerisat Allat Januaari Februaari Marsi Apriili Maaji Juuni Juuli Aggusti Septembari Oktobari Novembari Decembari Katinneri : : : Ukioq 2010-mi Oqaasileriffimmut aqqit pillugit saaffiginnittartut katillugit 177-iupput, taakkunani 93-it aqqit qanoq isumaqarnerinut paasiniaanermut tunngassuteqarput, uffa aqqit akuerineqarnersut pillugit inuinnarnit aammalu palaseqarfinnit Inuit Aqqinik Akuersisartunut saaffiginnittartut katillugit 61-iusut, taakkunani aqqit katillugit 23-t kingorna IAA-mit atitut akuerineqarput. Sinneri tallimat kingulianut tunngasuupput mut nalunaarsugaataasunut tamanut sanilliutissagaanni aqqit pillugit 2010-mi saaffiginnittarnerit 52-inik ikileriarsimapput, tamannalu ilimagereersimavarput, tassa kalaallisut aqqit isumaat pillugit nassuitsumik akissusiarisartagarisimasagut nittartakkamut kalaallisut, qallunaatut tuluttullu oqaasertalerlugit ikkussortaleratsigit. Siornaammat aqqit isumaat pillugit saaffiginnittut katillugit 154-iusimapput ukiorlu 2010-mi 93-iusimallutik. Taakkunani akineqartut 80-iupput sulilu akineqanngikkallarlutik misissorneqartut katillutik 13-iullutik (soorlu Majaq, Ukkana, Atsuku, Ulukkooq il.il.). 19

20 2010-mi apriili qaammat avataanit saaffiginnittut amerlanerpaajusimapput katillutik 24-ugamik. Ukiup ingerlanerani saaffiginnittartut katissagaanni agguaqatigiissillugu qaammammut saaffiginnittartut 15-iupput (2009-mi 19-usut). Aqqit akuerisaanersut pillugit saaffiginnittartut nalunaarsuisalerattali amerliartuinnarsimapput 2010-milu aatsaat taamak amerlatigaat katillutik 61-iugamik. Ukioq manna malunnarpoq palaseqarfinnut saaffiginnittartut amerlanerit aqqit pioreersut uiguuteqartinnagit akuereqqullugit saaffiginnittarmata (s.i.: Arnavik (-nnguaq), Pivik (-nnguaq), il.il.), taamatuttaaq aqqit niviarsiaqqat aqqattut nalunaarsukkat paarlattuanilluunniit nukappiaqqanut atsiunneqarsinnaanersut paasiniaasartut arlaqarput mi Inuit Aqqinik Akuersisartut sisamariarlutik ataatsimiipput. Aqqit ataatsimiinnerni akuerineqartut katillugit 23-upput, arlallit utaqqisinnaanngitsut ikkut attaveqaqatigiinnikkut isummerfigineqartarput. Allamiut aqqi pillugit apeqquteqaatit katillugit 29-upput, taakku iluanni pingasut qallunaatut atioqqaarsimasut kalaallisut qanoq allanneqassanersut pillugit apeqqutaallutik. Aqqit qallunaatuujoqqaarsimasut kalaallisut allallugit akuereqqullugit saaffiginnittartut arlaqarput, taakkulu ilisimatinneqartarput kalaallisut allassimasuunissaat ajornartinneqarneq ajortoq. Aqqit Danmarkimi akuerisat akornanniinngikkaangata Qallunaat Nunaanni aternik akuersisartunut Familiestyrelsip ataaniittunut isummerfigisassanngorlugit ingerlateqqinneqartarput. Saaffiginnittartut oqaatsit atugaat eqqarsaatigissagaanni 2010-mi ima agguataarsimapput: Kalaallisut 132, Qallunaatut 29, Tuluttut 13, Kalaallisut qallunaatullu 3. Aqqit isumaat pillugit misissoriikkat amerliartuinnartillugit malunnarsivoq aqqit immikkoortunut avinneqarsinnaasut, s.i.: Aqaatit, aterutsit/taaguutit, ilaqutariit iluanni taaguutit, aqqit upperisarsiornermit aallaavillit (aqqit serratitut ittut, aqqit angakkut/toornat oqaasiinit pinngorsimasut, aqqit aarnuaqarnermik takutitsisut), aqqit oqaluttuatoqqanit kingoqqisut, aqqit uumasut taaguutaannit pisut, aqqit inuup timaata taagutaannit pisut, pequtit saaqqutillu taaguutaat aamma pinngortitamit avatangiisimit nunamillu aallaaveqartut. Misissuinerit suli ingerlammata taamatut immikkoortiterineq missingersiuinerinnaagallarpoq qularnanngitsumillu immikkoortut suli amerliartussapput. Aqqit akuerisat nalunaarsugaareersut saniatigut aqqit misissuisarnermi siumukkat sanillersuussinissaq siunertarinerullugu taakkuninnga immikkut nalunaarsuineq ingerlanneqartarpoq. Ukioq 2010 aamma tamanna siunertaralugu Alaskamiut Iñupiat aqqi 500-t missaaniittut nalunaarsorneqarput. 20

21 Oqaasileriffiup oqaatsitigut teknologi pillugu suliai Oqaasileriffik oqaatsitigut teknologi pillugu suliassanut immikkoortortaqarfeqarpoq ima taaguuteqartumik: Oqaaserpassualeriffik. Tassani suliassat pingaarnerit tassaapput qarasaasiakkut sakkut oqaasilerinermut tunngassuteqartut tamakkiisumik pigilerneqarnissaat anguniarlugu suliaqarneq, soorlu makku: nutserutit, oqaatsinik ataasiakkaanik oqaaseqatigiinnillu kukkuniiaatit, qarasaasiakkut atuffassissutit, allataasimasunik ujarlerfissiat (korpus), periarfissallu allat qarasaasiamik kalaallisut nalitsinni oqaatsinut tunngasunut ikiorsiissutaasussat. Oqaaserpassualeriffiup suliassaa pingaarneq tassaavoq qarasaasiaq atorlugu kalaallisut oqaasilerissutinik tamanit atorneqarsinnaasunik ineriartortitsinissaq. Massakkorpiaq kalaallisut kukkuniiaatip nakkutiginera ineriartorteqqinnissaalu aallupparput, saniatigullu sakkoq oqaatsinut oqaaseqatigiinnullu assigiiaanut immikkoortiterutissiaq pitsaasoq disambiguatorimik taaneqartartoq ineriartortitaraarput. Disambiguatori avaqqunneqarsinnaanngilaq oqaatsitigut teknologimik ineriartortitsinermi tamatigut aallaavioqqaartussaasarmat. Kukkuniiaatip naqitanik kukkunersiutip ineriartortinneranut tunngasut Ukioq 2004-mi Oqaasileriffik kalaallisut oqaatsinik katersanik annertoorujussuarnik, nik amerlassusilinnik, Erik Fleischerimit Paamiuneersumit tunissutissarsivoq. Erik Fleischerip katersai aallaavigalugit taamani misiligutaasumik naqitanik kukkunersiuissutissaq Kukkuniiaat pilersipparput. Misiliutitut Kukkuniiatip takutippaa oqaatsit ataasiakkaat qarasaasiamut immiussuinnarlugit Kukkuniiaammik pitsaasumik atorluartumillu pilersitsisoqarsinnaanngitsoq, tassami oqaatsit katersat annertugaluaqisut aviisinik misiliilluni kukkuniiaanermi, oqaatsit 25%-iinnaat kukkunersiorneqartarmata. Taamaattumik misiliutaasumik Kukkuniiaammik pilersitsinerup kinguneraa periarfissanik allanik ujarlertariaqalerneq, paasineqarlunilu kalaallisut oqaasiliornermi malittarisassat Kukkuniiaasiornermi taamaallaat tunngavigineqarsinnaasut. Taamaattumik anguniakkatut tullertut suliamik pilersaarusiorluaqqissaakkamik aqqutissiuussinissaq aallartissimavoq imi siunnersortaaneq Per Lanngård, Oqaasileriffimmi suliani nalinginnaasut unitsillugit Kalaallisut qaraasiaq atorlugu oqaasilerinermi sakkussanik pilersitsinissaminut periarfissaqalerpoq, 2006-imilu sakkumik pilersitsiniarnermik suliaqarneq ingerlatiinnarsinnaasimallugu. Suliamik aallartitsiniarneq ajunnginnerpaamik aallartisarneqarsimavoq, tassa siullermik Trond Trosterud, Tromsø Universitetimi lektoriusoq, aammalu Samisk Divvun Projekti peqatigiillutik 21

22 kalaallisut qarasaasiaq atorlugu suliani ikiuunnissartik neqeroorutigisimavaat. Tromsø qarasaasiatigut suliaqarnermik ikiuunnissamik neqerooruteqaannanngilaq, aammali neqeroorutinut ilaavoq, Saamit projektianni suliat ukiorpassuarni ineriartortissimasat, qarasaasiakkullu sakkut assigiinngitsut, ajornaquteqanngitsumik tamaasa atorneqarsinnaanerat neqeroorutigisimallugu, ilanngullugulu Trond kalaallisut qarasaasiaq atorlugu sakkussat pilersinniarneranni naqqanit ilusilersornera peqataaffigisimallugu, pisariaqaraangallu tamatigut saaffissatut ammajuaannarsimalluni. Tromsømit ikiorneqarneq, aammalu Erik Fleischerimik oqaatsinik katersanik tunineqarneq peqqutaallutik, sakkoq oqaatsinik ataasiakkaanik passussisinnaasoq pilersinneqarpoq, tassa Kukkuniiaat version 1. Kukkuniiaat version 1 tunngavigalugu pilertortumik ukiami 2006-imi Lingsoft Incorporation noqqaaffigisimavarput, Kukkuniiaammik Killiffilersuutaasumillu MS Officemut atorsinnaasumik pilersitserusunnerput pillugu. Kukkuniiaat version 1 aviisinik kukkuniiatilluni oqaatsinut 80%-iusunut atorsinnaavoq, piumasaqaatilli Kukkuniiaatinut tamanut atuuttut suli naammassinagit, taamaattumilli naatsorsuutigisanit pitsaanerusimalluni. Ukiumi 2007-imi Kukkuniiaatip toqqammavia iluarsaanneqarpoq, kingornalu Kukkuniiaat version 2 pilersinneqarluni. Kukkuniiaat version 2-p kukkuniiaatit atorsinnaassusaannut piumasaqaatit angusimavai, tassa allaaserisani ajunngitsumik kukkuniiaasinnaanera 90% missaaniilerluni p naalernerani Oqaaserpassualeriffik ilinniartumik atorfinitsitsivoq. Ilinniartup kukkuniiaatip toqqammavianik nutarterinissaq ineriartortitsinissarlu isumagilerpaa, taamaasilluni siunnersortaanerup oqaaserpassualerissummik allamik, disambiguatorimik taasamik, sammisaqarnissaanik periarfissaqartilerlugu. Kalaallisut allattaatsip tunngaviatigut nipisiuineq malikannerlugu allattaasiunera, oqaluttuarisaanerullu ingerlanerani nipit imminnut assigiinneruleriartorsimanerat pissutaallutik, oqaatsit ataasiakkaat Oqaaserpasualerinerup iluani arlalinnik isumaqarsinnaapput. Agguaqatigiissillugu oqaatsini misissoqqissaakkani oqaaseq ataaseq sisamat missaannik assigiinngitsunik isumaqarsinnaasarpoq. Taamaattumik kukkuniiaatip toqqammavia assigiinngitsutigut sanngiiffeqarpoq, tassa oqaaseqatigiinni oqaatsit ataasiakkaat misissoqqissaarneqarneri assigiinngitsunik arlalinnik paasissutissaqarsinnaapput, taamaattumik oqaaseqatigiinni paasissutissat ilaat ingerlaannarlutik inissinneqarsinnaanatik. Taamaattumik programmi aalajangersimasoq pilersinneqartariaqarpoq disambiguatorimik taaneqartartoq. Taanna oqaaseqatigiinnik misissuinermi tunngaviusussaavoq, tassa oqaatsit ataasiakkaat assigiinngitsunik arlalinnik paasineqarsinnaappata, misissukkani oqaaseq eqqortoq 22

23 ataasiinnavik toqqassavaa, taamaasilluni oqaaseqatigiinni oqaatsit tamarmik ajunngitsunik oqaaseqatigiilerinermi paasissutissanik immerneqarsinnaaniassammata. Tamannalu pisinnaappat oqaaseqatigiit ajunngitsumik nutsikkat aatsaat pilersissinnaavavut. Disambiguatoriliornermi suliaq Constraint Grammarimik tunngaveqarpoq, isikkoraalu vislcg3 Tino Didriksenimit Eckhard Bickimillu pilersinneqartoq taakku marluullutik disambiguatorimik suliaqalernermi ikiuupput, ikiuutaalluarnerallu pisuulluni aallartilluartoqarpoq. Ukiup 2008-p naalernerani oqaatsini misissoqqissaakkani oqaaseq ataaseq agguaqatigiissillugu siornatigut sisamanik assigiinngitsunik isumaqarsinnaagaluartoq, sakkup malittarisassaliornikkut ineriartortinneratigut, agguaqatigiisillugu oqaaseq ataaseq assigiinngitsunik marlunnik isumaqarsinnaasunngortippaat. Naatsorsuutigineqarsimavoq 2010-p naalernerani oqaaseqatigiinnik disambiguatori annerpamik 10%-innarnik allakkani kukkunernik kukkuneruinngikkaluanik pilersitsisassasoq, tassa imaappoq allakkani kukkuniiaanermini atuutinngiffia 10% ataatissallugu. Oqaaserpassualeriffiup nittartagaa - Oqaaserpassualeriffiup nittartagaani immikkoortumi Oqaasilerissutit -ni oqaasilerissutit assigiinngitsut tallimat nassaarineqarsinnaapput, makkuusut: Assersuutinik ujarlerneq, Katersani ujarlerneq, Oqaaseqatigiinnik misissueqqissaarut, Oqaatsinik misissueqqissaarut, aammalu Oqaasiliuut. Immikkoortoq Assersuutinik ujarlerneq suli imaqanngikkallarpoq, suliat suli aallartinneqarsimannginneri pissutaalluni, kisiannili pilersaarutaavoq taassuma ataani allaaserisat assigiinngitsut suulluunniit inissinneqassasut, oqaaseqatigiinnik ujarlerfiusinnaanngorlutik, tassa oqaaseqatigiit pineqartut allaaserisani qanoq ittuni, imaluunniit oqaatsit ataasiakkaat pineqartut oqaaseqatigiinni qanoq ittuni nassaarineqarsinnaanersut takuneqarsinnaassalluni. Immikkoortumi Katersani ujarlerneq -mi kalaallisut, qallunaatut aammalu tuluttut oqaatsit ataasiakkaat nassaarineqarsinnaapput. Oqaatsip ujarneqartup sorpiaanera aammalu qanoq qallunaatut tuluttulluunniit taaneqartarnera tassani takuneqarsinnaalluni. Tassa naatsumik oqaatigalugu, immikkoortoq Katersani ujarlerneq ordbogitungajak pissuseqarpoq, kisiannili ordboginit paasissutissartaqarnerulaarluni. Immikkoortumi Oqaaseqatigiinnik misissueqqissaarut -mi oqaaseqatigiit kalaallisoortut oqaasilerinermi malittarisassat paasissutissartai malillugit paasissutissiorneqarsimasut misissoqqissaarneqarnerat takuneqarsinnaapput. 23

24 Immikkoortumi Oqaatsinik misissueqqissaarneq -mi oqaatsit ataasiakkaat misissorusutat misissoqqissaarneqarnerat paasineqarsinnaallutik, taanna immikkoortumut Oqaaseqatigiinnik misissueqqissaarneq -mut assinguvoq, oqaatsilli ataasiakkaaginnaat misissoqqissaarneqarsinnaallutik. Oqaasilerissutit ataani immikkoortumi kingullermi, Oqaasiliuut -mik taaneqarsimasumi, kalaallisut oqaasilerinermi malittarisassat paasissutissartai atorlugit oqaasiliortoqarsinnaavoq. 24

25 Nunanik allanik suleqateqarneq Avannaamioqatigiinni suleqatigiinneq Ekspertgruppen Nordens Sprogråd Nordisk Ministerrådip ataani suleqatigiiffiuvoq Avannaamioqatigiinni oqaatsit arfineq pingasut pillugit Ministerinut paasisimasalittut isummersueqataasoq. Oqaatsit pineqartut tassa: Finlandimiut, Saamit, Ålandimiut, svenskit, Norgemiut, danskit, Savalimmiormiuut, Islandimiut kalaallillu oqaasii. Oqaatsit pillugit siunersiorneqartarnermi saniatigut suleqatigiiffiup taassuma pisussaaffigaa Nordplus Sprogimi atugassiissutit aningaasat qinnuteqaatit tunngavigalugit agguaattassallugit malitareqqusat aalajangersimasut tunngavigalugit. Taanna aqqutigalugu Nunat Aqqinik Aalajangiisartut sineriak tamakkerlugu nunat aqqinik nutaamik nalunaarsuinerat aningaasanik taperserneqarpoq ukioq 2011 ilanngullugu, aamma Kort-og Matrikelstyrelsip suleqatigineratigut. Ukiormanna Avannaamioqatigiit oqaatsit pillugit naapeqatigiinnissannut Oqaasiliortut aaqqissuisussaammata isumalluarpugut aamma tamatumunnga taperserneqarumaarluta. Suleqatigiit taakku suliaat malunniuteqarluartoq tassa Avannaamioqatigiit Oqaatsit pillugit Politikiannik suliaq 2006-imi saqqummersoq, aamma nunatta atsioqataaffigisaa, qularnanngitsumik nunarsuup ilaani oqaatsit pillugit suleqatigiinnit allanit qissimigaallataagaasoq. Aasaq aggustip naanerani septembarillu allartinnerani oqaatsit pillugit Avannaamioqatigiit naapeqatigiinnerat Tórshavnimi Savalimmiuni pivoq. Oqaasileriffimmit peqataapput pisortaq aamma Katti Frederiksen Netværksmødemi peqataasartoq Avannaamioqatigiinnilu oqaatsit pillugit sulianik ataqatigiissaarisoq. Suleqatigiit taakku aamma maanna suliatut ingerlappaat Nordisk Sprogkoordination, tassa Avannaamioqatigiinni oqaatsit pillugit suliniutit imminnut naapertuussarnissaannik suliaq. Tamatuna siunissami suleqatigiissutiginissaa Kultureqarnermut Naalakkersuisoqarnermit isumaliutersorfigineqarpoq. Naalakkersuisoqarfiup tassani malinnaatitaa Pia Lynge. Issittumi Siunnersuisoqatigiit Oqaasileriffik Naalakkersuisoqarfik ICC-lu peqatigalugit aaqqissueqataalluni siuttooqqataavoq 2008-mi Issittumi Nunat Inoqqaavisa Oqaasii pillugit Isumasioqatigiittoqarmat Issittumi Siunnersuisoqatigiit Piujuartitsineq pillugu ataatsimiititaata aaqqissugaanik. Isumasioqatigiinnerup taassuma inerniliissutai innersuussutaalu ilassilluarneqarput, aamma immikkut isiginiarneqarluni isumasioqatigiinneq taanna nunat inoqqaavisa kattuffiinit aqunneqarmat. Tassuma suliap ilaa Siberiami nunap inoqqaavinut tunngatillugu ataatsimiissutigineqarmat Yakutskimi pimmat Carl Chr. Olsen peqataavoq. Tassani nuannaajallaatit isumalluaallaatillu 25