A N G EL B E I T R Ä G WÜR Z B U R. d es. t u b e r s Bu ch u n d Ku n stha n dl u n U bi Bu n t, q u i n u tze n os 8m.

Relaterede dokumenter
M A D E I N G E R M A N Y M A D E I N G E R M A N Y. a u f d e r g a n z e n W el t z u h a u s e... w ei ß


Årsberetning SK A G E N SK O L E. Skoleåret skolein spektør A age Sørensen FRA V ED

Med PEI A på langtur (del 4) (Gdan s k Kaliningrad)

No. 5 I'm An Ordinary Man

17 B 17 A 19 B 1 9 C A. Antal boliger: 37 Bolig størrelse: m2. 12 J 7000aa 31 J F 3 31 N 31 M. Tiltag:

3 Sange med tekst af H. C. Andersen


Salme. œ œ. œ œ. œ œœ œ. œ œ œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. œ œ œ œ. œ œ. œ œ œ œ. œ œ. œ œ b œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. œ œ. b œ œ œ œ.

A B C D E Hjemmeværnmuseet's arkiv/depot Søgaard Distrikter - LMD. Reol/hylde Region/distrikt/m.m. Kasse nr. Indhold 2C3 Flyverhjemmeværne 1

fhair 52.0"; ( ^ ^ as Z < ^ -» H S M 3

B # n # # # #

Adventskransen. Barn Jesus i en krybbe lå

Luft for sva rets læ rings kul tur...15 Et his to risk grunn lag for Luft for sva rets læ rings kul tur...15 Ny tid med nye ut ford rin ger...

KORKONKURRENCE. Det Kongelige Operakor 1. ALT

Fader, du har skapt meg

LOT TE RI E NEC KER, PE TER STRAY JØR GEN SEN, MOR TEN GAN DIL. Skriv en ar ti kel. om vi den ska be li ge, fag li ge og for mid len de ar tik ler

Register. I. U d s e n d e l s e r. Rettelser til tjenestedokumenter.

ÅRSBERETNING F O R SKAGEN KOMMUNALE SKOLEVÆSEN VED. Stadsskoleinspektør Aage Sørensen


Den Lille Havfrue. Alan Menken/Howard Ashman Arr: Flemming Berg D G G D G. j œ j œ œ. j œ. œ œ œ œ. œ œ œ œœ œ œj G D G G D G. œ œ.

1. Tekst: Frank Jæger Musik: Morten Nyord

landinspektøren s meddelelsesblad maj 1968 udsendes kun til Den danske Landinspektørforenings redaktion: Th. Meklenborg Kay Lau ritzen landinspektører

BJB T e l: E-m a il: in n ie u w la n d.b e - W e b s it e : - Fa x :

2 187 Wüst Ti l l 0: : MSF Ki r c hen 0:

Dedikeret til Gentofte og Jægersborg Kirkers Børne- og Pigekor. Phillip Faber. Halfdan-suite. For børnekor (2 lige stemmer) med klaverakkompagnement

Studiepartitur - A Tempo

1A Kolt - Trige/Lystrup

1. sein i nutid (præsens)

ú ø ø ú ú øl øj úø ø ø nø ø ø øl úl øj ú ú ú ø ø ø b ø ø ø { { ø ø ú ø ø ú ú ø ø ø ø ø ø ø ø ø ø ú øl ú øj Østens konger

Når solen rammer. b> œ œ. Œ. b J œ. Œ J œ j b œ. J œ. A œ œ. b> œ œ œ. œ œ J. œ> œ. œ J œ. œ- œ. Ó Œ Scene. f œ. j œ fl œ - j œ b. Ó Œ j œ.

Doks Sang. swing blues. q = 104. Krop-pen. Jeg. 2.En. Den kan. Men når. Jeg. Karen Grarup. Signe Wang Carlsen D(9) D(9) 13 G/A D(9) G/A D(9) D(9) G/A

STATE. A review ofhousesalesinthe nation sfavouritepostcodes. propdex.co.uk

i9gx ov 9.5 ri= ()^ Y9 Fq -d E X< OHN ^ x- 3 b'< Liv []4 F SoO =+ ^, Xi* >; oxf t 5e tali> 9U< <sc) 3 3E F o': tox o ts>t co F: o)sn + ca

DET PERIODISKE SYSTEM

FREDERIKSSUND KOMMUNE

Temadrøftelse Integration, dagtilbud 2018

SAMPLE. 1 3Suite over danske folkesange. j 0 4. j 0 4. j 0 4. j 0 4. j j j 0 4. j j. w w. w w.

1 A. In Ulm, um Ulm und um Ulm herum. 1 ei og ie. 2 u og ü. ei udtales som ai ie udtales som i (langt i)

Grun de jer foren in gen STORHØJ og STORHØJ Be boer foren ing. Generalforsamling

Mindehøjtidelighed Søgaard Lejren i anledning af 75 året for Danmarks besættelse. 9. april 2015.

FREDERIKSSUND KOMMUNE

Afrodites øje . E. " & O \ \.. \ \ % O E.. % O O O O O & OO... % O O " % O O - . " .

Der Nordschleswiger. Wir lieben Fußball. Paulina(14) aus Ghana

LGVT Lesegeschwindigkeits und -verständnistest 10.Klasse

Li vets blan de de bol scher

1. SEIN i nutid (præsens)

L. van Beethoven, Op. 21. ( ) Ü. Aufführung 2. April 1800.) Bearbeitung YOIl Xaver Scharwen ka.

musik Phillip Faber tekst H.C. Andersen Konen med Æggene En gammel Historie sat i Riim for blandet kor a cappella

Ein deutsches Requiem SANG

Kronikeromsorg. Visioner for fremtiden. Projektlederdag for projekter om kronisk sygdom i Region Syddanmark d. 9. juni 2011

o)i, \ \ ;\ I\ s q s a.l HrX *j 9-t Iq) =i!{ i"1 ,!q f> ^{d O\] : il: *a{ ]., (1.. $: = \l x?l*j *a.::. O /K 3.1 :\? 9 .,s '--rn ; rj.

DOKUMENT: Dato/løbenummer: TINGLYSNINGSDATO:

Tre korsange til digte af William Heinesen. œ. œ. œ bœ. # œ. j œ

STATE FEB19EDITION. A review ofhousesalesinthe nation sfavouritepostcodes. propdex.co.uk

FREDERIKSSUND KOMMUNE

Holdelementnavn XPRS fagbetegnelse (kort) Norm. elevtid (skoleår) Lektioner (antal) 1g ap Almen sprogfors 0 28 totalt 3g as Astronomi 44 1g bk

Der goldene Westen ÜBERSETZUNG AUFGABEN

BILAG. til RAPPORT FRA KOMMISSIONEN TIL EUROPA-PARLAMENTET OG RÅDET

1 20 eins zwei drei. 10 tabellen. haben i datid. sein i datid. haben i nutid. sein i nutid. werden i datid. werden i nutid. ich bin. ich habe.

Guds Søn har gjort mig fri. f. bœ

Koncerthuset Klassisk Sæson. Ein deutsches Requiem. Sang

Gribskov kommune Tisvilde By, Tibirke

John Jacobsen (Music) Hans Scherfig (Words) 6 Songs

1 JENS PORSBORG Jela HENRIK DAHL

Bilag 2 - Spildevandsplan

Giovanni Battista PERGOLESI ( ) Transcription pour orgue : R. LOPES

Wallstickers Wandsticker

Frederikshavn kommunale skolevæsen P -

1apGFMU Dr MU E47 Hb MU E59 1abmpSPF. Rlf E B54. Rlf G B54. Kun sl C21

Langsomt at falde i søvn

ORDIIUER GENERALFORSAMLING

DR mang ler mod til at for - mid le lit te ra tur hi sto rie

ma 24 - vrij 28 september 2007 Marnix Academie

Dronning Dagmar, en mini-opera.

Ir ma Mag nus sen Børge Helmer

LOKALPLAN NR. 8. Fanø Kommune. Klitarealer i sommerhusområderne Fanø Bad og Rindby Strand. Oktober 1979

SAMPLE. Potpourri over sange af Carl Nielsen for blandet kor og klaver. œ œ œ j œ J œ. œ œ œ j œ. œ J œ. . j. J œ J œ. œ œ œ J. œ œ. œ œ. œ œ œ.

Jordforureningsattest


Fredagsnyt d. 2. juni, Kære alle. Tillykke til årets konfirmander!

Meget formel, modtager har en meget speciel titel som skal bruges i stedet for deres navne

Meget formel, modtager har en meget speciel titel som skal bruges i stedet for deres navne

KABELPARK - 1 ½ Stunden Wasserski-Intro Montag-Mittwoch: Jeder kann auf Wasserskiern stehen! Falls Sie es nicht können, werden Sie es lernen!


Ny bevaringsliste 14. april 2011

1.8 Ordstilling i hoved- og bisætninger

Samvær med psy ko pa tisk for æl der er pro ble ma tisk

Som en rejselysten flåde

Vej Nr. Matr.nr. Areal m² Heraf vej Parter Arresødalvej

Bryd frem mit hjertes trang at lindre

Dværgschnauzer. Dansk Kennel Klub Dværgschnauzer. Racehunde i Danmark. Se alle hundebøgerne på

Den danske Sang. Musik: Carl Nielsen 1926 Tekst: Kai Hoffmann, Arr. for Wind-Band and soloist. Arne Dich 2008

Danske vejrudsigter i modtagervind

TORAH PORTION: Shavuot 1st Day B (same as Yitro B) Exodus 19:1-11. Aliyah #1. Aliyah #2. Updated April 2004

TALE PÅ HIROSHIMADAGEN (årsdag for atombombardementet på Hiroshima), afholdt torsdag d. 6. august 2015 kl. 19 på Stehansplatz i Wien

Das lyrische Ich des Liedes hat an Berlin also schöne Erinnerungen und möchte ja, es muβ - deshalb schon bald wieder dorthin fahren.

Tostemmig sats 1: w, h, og q

Mit den Steinen vorsichtig umgehen, da vor allem die Ecken und Kanten der Specksteine sehr spröde sind.

Rejse Almen. Almen - Essentielle. Almen - Samtale. At spørge efter hjælp. At spørge efter om en person snakker engelsk

Transkript:

A N G EL. B E I T R Ä G E G ESCHICHTE LITERATUR d es DEUTSCHEN STUDENTENTHUMES G ründung der ältesten deutschen Universitäten bis aufdieunmittelbare Gegenwart, mit besonderer Berücksichtigung des XIẊJahrhu ndertes. Von Adolf E p rn werth von Bä rn stein, Verfa sser d es I termn q u e m56 a cad emi ca l, H erau s g eber d er C a rmi n a bu n n a sel ect a u n d d es U bi Bu n t, q u i n u tze n os 8m. ca. WÜR Z B U R G. A. S t u b e r s Bu ch u n d Ku n stha n dl u n g. 1 8 8 2.

S a g en Si e d er St u den ten schaft dass m i t Fr eu de a u f u n s er e s t u den t i s che J u gen d bl icken, i n w el ch er d i e Z u k u n f t d es V a t er l a n d es r u h t. Wort e S r. M aj e st ät Kai ser Wil h el m a n d en l A u ssch u ss d er Berl i n er S tu den ten s ch aft, 1882.

D er AL M A T E R J U L A ' HERB POLENS s d r ei hu n d e r tj ä hr i g en J u bel fei e r al s besch eid en e Fest g a be, A l l e n, welche auf deutschen Universitäten studirten, studiren oder studiren werden, z u r g e n ei g t en B ea ch t u n g.

Zeitu n g s- Aufruf an Würz burgs ehemalige Musensöhne. D as z u verl ässi t ez en g n i ss für d en W erth d er U n i versität en l a g st ets u n d li e g t n och ' etz t in d er L i ebe u n d D a n k b a r k e i t erj en i g en, w el ch e ei n en Th ei l i h rer J u g en d i n di e sen A n stal t en ver l ebt en. v. S a v i g n y. Schon n aht er sich' a u f pfeil g eschwi n den Schwi n g en, D er Ju belt a g d er Alma Ju li a, Wo sich u m E ch t er ' s S e g en s st i ft u n g schl i n g e n D i e Ehr en krän z e dr ei er Sä cu l a. J ed w ed es La n d, es fei er t solche T a g e, Stolz a u f d i e Stä t t en fr ei er Wi s sen scha ft ; D i r, Wür z bu r g, st ellt m a n U n d überlässt d i e Hilfe gl e i c h e s R echt i n Fr a g e e i g ' n e r K r a f t. W i r aber, d i e a n Dei n en Br üst en so g en D er Mu sen Gei st, veredeln d Si n n u n d Her z, Ob w i r es du ld en, da ss D ei n Wu n sch g et ro g en, Ob w i r i h n du lden, Mu t t er, Dei n en Schmer z Nei n, dr eimal n ei n, w i r w ollen i h n n icht du lden, Wi r st eh n z u D i r, o Mu tt er, voll u n d g a n z, Wi r a cht en s al s d er Ehr e h eil ' g e Schu l den, Dei n Fest z u schmücken m i t d em höchst en Gla n z! D c h E u r i n t r a cht s t a r k so kön, n en w i r es wen den, Wi r ei, n e a bert a u sen d fa ch e Scha a r : V ch l e r i e n e s i e s s t u n d le g t d i e E h r en s p e n d en M o p d D e r u t t e r f, e r n, a u f d e n D a n k a l t a r l U n d wen n si e schlä g t, d es Fest es hehr e St u n de, Von wei t u n d br ei t, w er ka n n, er schei n e d a, U n d br a u sen d schall es da n n i m Wei h ebu n d e : H e i l, d r e i m a l H e i l, D i r A l m a J u l i a! T r e u c h t l i n g e n Os t er n 1 8 80. A. Per n w er t h von B ä r n st ei n.

Ü Vo r w o r t D as d eu t sch e S t u d en t en th m n ist a n erka n n termassen ein wichtiger Best a n d th eil d es deu t sch en Vol ksth u mes u n d d es d eu t sch en Vol ksl eben s. Sein e Gesch icht e bi et et h i en aeh ein bedeu t u n g s voll es u n d l eh r r eiches Bl a tt d er deu tschen C u l t u r g e sch ich te über ha u pt. Nichtsdestowen i g er besitz t u n ser e Liter a t u r t rot d z es U ei ch th eber r u m d A dl es a n Werken u n bha n u n gen welche sich mi t d Gesch i er cht d e es deu t S schen t d u en th ten u m es ach d schi n en ver el R i eden en ein z n en cht dessel u n gen ben a u s ich och sch l i essl oder n bei eben befa ssen bis heu te n kein e g Schrift worin di G ese eschicht, e d von er Grün d du n er er sten d eu tschen Un iver sität en bi f di s a u e u n mittelba re Gegen eich war t gl wen n n i u r n ku r z en Zügen vol l stä n d i g d u n ch über sichtl i z u sammen gefa sst wär e. Den n d a s ein z ige in di eser Hin sicht in Bet racht kommen d e ch Dolch Bu verdi : s stvol l Gesch en e ichte d es deu tschen S t d u en t en th u mes g er str eckt sei A sfiih n e u r u n n u r bi s z u m, E d n de er deu t schen Fr eiheitskriege d l u n äs st h i en ch di a e z u m Ver stän dn i sse d er u n mittelbar en Gegen wa rt u n bedi n gt n oth w en di g e h i storische Erörter u n g d er l et z t ver g a n g e n en Jah r z eh n t e voll stä n d ig vermi ssen ; jen e a n der e Schrift aber, wel che vi el l eicht n och h i eh er bez ogen werden kön n t e: S eifa rt s Al tdeu t scher S tu d en ten s p i e g e ist vi el z u apho ri st isch gehal ten u m a l s abger u n d et e geschichtl iche D a r st el l u n g i m oben bem erkten Sin n e überha u pt gel t en z u kön n en.

l a u fen den J a h rh u n d er tes geschrieben. _ v 1 E in Hi l f smit tel in diesem Si n n e z u bi eten u n tern ahm i ch in vorl i e g en dem Bu che. Da sselbe z erfä ll t in z wei Theil e : D er er st e T h ei l en thäl t ein en ku r z en A b r i s s d e r g e s c h i ch t l i c h e n E n t w i ck e l u n g d es d e u t s c h e n G d g S t d u e n t e n t h u m e s v o n d er d r ün u n er ä l t es t e n d c h U v e u t i s en n e r s i t ä t b i en s a f d i u e u n m i t t l e b a r e G eg e n w a r t. D i e Da r st el l u n g bewe g t si ch z wa r n u r im kn a pp st e n Rahm en en thäl t aber den n och d i e H in d eu t u n g a u f all e ein sch l ägigen bem erken sw er th en historisch en Mom en te u n d i st, wi e ein esth eil s mi t Wärme für d en Stoff; so a n d em th eil s mit d em Bestr eben voll stän dig ob j ektiver Beha n dl u n g d er n och im Fl u sse befin dli chen Fr a g e n d es D em geschichtl ichen A bri sse selbst si n d a n g efii g t A n m erku n gen u n d Beigaben. D i e A n m er k u n g e n en thal t en solche E in z el n p u n k t e, wel che i ch z u r Ergän z u n g d er im A brisse en thal ten en hi storischen Ha u ptz üge fii r w ün sch en sw erth er acht et e. B g D i e i e b a e brin gt ein e t abel l a rische U si ch eber t d er och sämmtl i ch en n best d ehen en sowi e fr üher best a d n en en, aber bereits wi eder ein gega n gen en Un iver d d sitäten es eu t schen d Reiches er deu tschen Provin d z en es! ster rei - u n, g a r isch en ch. Ka iser st a a t es u n d d er Schwei z u n d dürft eger aded i e t abel l a ri sche Form welche z u r Da r stel l u n g ei n er bez ügl ichen U eber si ch t n och n icht gewähl t wu rde, al s ei n e beson der s be q u em e sich empfehl en. D er z w ei t e T h ei l u mf a sst ei n e S y s t e m a t i s c h e U e b e r s i ch t d e r b e m e r k e n s w e r t h e s t e n l i t e r a r i ch E sc h g G c h c h s e n r i e n u n e n z u r e s i t e u n d h k k d c h C a r a t i e r s t i d e s e u t s e n S t d u en t e n t h u m e s G d g d ch v d o n e r r ü d n u n er ä l t e s t e n e u t s e U i n n b G eg w v e i r s t ä t b i e n s a f d i u e u n m i t t el a r e en a r t sich. Di U si ch ese eber t sol l A l l d i en e für d i e Sa che n äher i n t al er essir en s Leitfaden z u m Weit er st di u u m d er Det ail s d d er in em A brisse n u r im Grossen u n d Ga n z en berührten Er schei n u n gen di en en.

a bz u l a g e r n. B ei g efii g t sin d g esch i chtl iche u n d kritische A n m er k u n g e n z u fas t al l en dor t ben a n n t en Werken u n d Schriften. Vorbem erku n g e n d a s Nöth i g e g es a g t. Mein e ga n z e h i en a ch in ei n en ku l t u r g e schi chtlichen u n d ei n en l it er atu r g eschichtl ich en Theil z erfa ll en de A rbeit habe i ch in jen en Mor g e n u n d A ben dst u n den ferti g g este ll t, wel che i ch ei n er a u fr eiben den u n d ver a n twortu n gsvol l en, d em Stoffe m ein es Bu ches weit abseits l i e g e n den Ber u fs th äti g keit müh evoll abger u n gen. Un sägl ich er schweren d wirkte dabei d i e oft mon a tel a n ge g vol l stä d i n g e Un t erbr di echu n eser A rbeit we, g e sch li n a u s ess li ch di er en stlicher In a n spr u chn ahm wi e rkt e d abei i n s mei beson der e n e Lage f a u ei n sa m l en von iter a H il rischen fs ig, mi tt el d n A u n n r e g u völ l n gen en tblössten La n d sowi orten e,, d i e hi er a u s r esu l tir en d e mi t u n t er en tan u th i g en d e u n d lähm en de Sch wi erigkeit d H erbeisch er aflim g d öth i es n g en so u m fa n g r ei ch en Bücher scha t z es. Doch g d i e d l fre u n iche Un t er stüt d z u n von Seite er k. o H of u n d St a a tsbibl iothek z u Mün chen, d er k. U n i ver si tät s Bibli otheken z u Wür z bu rg u n d E rl a n g e n, d er k. Bibl iothek z u Bamberg d a n n d er k. Ka n z l ei -Bibl iothek z u Ba y r eu th ermöglicht e mir a u ch di ese H erbei sch aifu n g u n d er st a tt e i ch a l l d en gen a n n ten A n s t al ten hi emit öffen tl ich gez i em en d en Da n k. Hi n si chtl ich d er Erl a n gu n g d er ein sch l ä g igen schön w is sen schaftl ichen Lit er a w a r i ch vi el fach a u f A n ti q u a ri a te, sowi e Leihbibl iotheken u n d z war in l et z ter er Hi n sicht ger ade kl ein erer Or te a n g e wi esen d a es G e p fl o g e n h eit d er Leih bibl iotheken grösser er Pl ätz e i st äl ter e vom Pu bl iku m wen ig m ehr begehr te Bücher in solche d er Provi n z i a l städtchen Das s u n t er di esen Umstän den m ein Bu ch a n n a mh aften Män gel n l ei d en m u s s, ist mir woh l beka n n t ; z u gl eich bi n i ch m i r aber a u ch bewu sst d a ss i ch mi t d em selben ein e Spez i a l - A rbeit a u f d em weit en Fel de d er deu tschen C u l t u r u n d Li t er a t u rgeschichte gel iefert wi e sol che i n di eser A h r u n du n g bi s j et z t n och n icht best eht.

VII I g U d hi l i n erin egt d i e E xi sten z ber echtigu di n eses Bu ches. Für gel rf sein e Män aber da i ch wohl mit Recht di Mil e de l l E a er in sicht svol l en erhoffen d i d wohl e a z u beu r th eil en welch wi ssen u n, g e h eu schi ed wi erer Un ter z schen d em Schaffen ein es Fachgel eh r t en m it u n beschr än kter Zei t u n d u n beh i n derter Ben üt z u n g d er r eich h al t igen Q u e l l en l it er a rischer Zen tr en ein er seits u n d jen er oben besch rieben en A r t u n d Wei se, wi e i ch z u ar beiten gez wu n gen w a r a n d er seit s n a t u rgemäs s best ehen m u ss. D er Um st a n d, da ss es mi r gel u n gen i st, d a s Bu ch ger ade etz t bei d em her a n n ahen den d r eih u n d er tj ä h ri g en Ju bel feste d er Un iver sität Wür z bu rg welcher i ch m ei n e a ca d emisch e Bil du n g u n d m ei n e a ca d em i sch en R emi n i scen z en verda n ke, fertigz u st ell en, erm u th i g et mich, d as sel be a l s ein e b esch eid en e Festgabe a u f der en Ju bil äu msal t a r n i eder z u l egen. Ich wil l du rch di esewid m u n g d en Bewei s im A ll gem ein en erbrin gen wi e jen er Gei st d er von d en deu t schen Hoch ig l schu en ah l a u sstr t f ih achhal a u r e Söhn e n t wirkt fii r d a s ch, wel d el ga n z e Leben che Wege a u er Ein z n e spät er wa del n n, i ch will möge ; fii r m ein e Per son in sbeson der e soweit in, m ei gel d n en Kr äften egen en Tribu t pi etä tvol l er Da n kba rkeit, er st a t ten m ein er al t en u n vergessl ichen Al m a Ma ter Ju l i a i n m ein er schön en Va ter st ad t Wür z bu rg. Möge d em al l d i dl i Bu che seits e erhoffte fr eu n che A f u n ahme z u Theil werden! W e i d e n, i n d er Ob erpfal z, im Ju n i 1 88 2. Adolf Pern werth von Bä rn stein.

Inhalt des ersten Theiles. G eschichtlicher Abriss. I. D er d eu t s ch en U n i ver si t ä t en G r ün d u n u n d A u f bl üh en, t h ei l w ei s es Wi ed er er l ösch en n u g e g en w ä r t i g er B est a n d ; d er en Ver f a ss u n g u n d G l i ed e r u n g. A. Vorläu fer d er deu t schen Un iver sität en l B. D i e deu t schen Un iver s i tät en 2 C. Verfa ssu n g d er deu t schen Un iver si tät en 5 D. Gli eder u n g d er deu t schen Un iver si tät en 6 II. o D a s S t u d en t en l eben a u f d en d eu t s ch en U n i ver si t ä t en vom XI V. XI X. J a h r h u n d er t e. A. D a s XIV. Jahrhu n der t : Ueber g a n g v on d en Klost er u n d St i ft sschu len z u d en Un iver si tät en o 1. Her ei n r a g e n d er Klost er u n d St i ft s schu len : C l e r ici scol a r es pil g er n de St u den t en u n d G ol i a r d en 2. D i e er s t en deu t schen Un i ver si tät en : D i e alt en Na t ion en u n d di e Faku ltäten 9 B. D a s XV. Jahrhu n der t : D i e Bu men C. D a s XVI. Jahrhu n der t : D er Hu ma n i smu s u n d d i e R e forma t ion z u n ehmen deun g e bu n den hei t d er St u den t en d i e Ba cch a n t en l 3 D. D a s XVII. Jahrhu n dert : D er d r ei ssi g ' äh ri g e Kr i e g ; d i e n eu en Na t ion en u n d d er Pen n a l i sm u s ; Professor en u n d Bür g e r Bu r schen ; gän z liche Verwilder u n g d e r St u den t en ; C om öd i a n t en -F ahr t en der selben 1 7 E. D a s XVIII. Jahrhu n dert : Fortschr ei t en de Bildu n g u n d Au fklär u n g; R en omm i st en th u m u n d Pet i t mä t er ei ; Zopf z ei t ; Orden u n d La n dsma n n scha ft en ; D u el l w u th ; Wen de d es Jah r h u n d er t es 2 3 F. D a s XIX. Jahrhu n der t : D i e Her a u sbildu n g d er moder n en V erhält n i sse 30 l. Vom Jahr e 1 8 00 bi s z u m Mär z 18 13 : Kr i e g e r i sche Zei tläu ft e ; d i e La n dsma n n scha ft en 30 2. Vom Mär z 1 8 1 3 bi s En de d es Jahr es 18 1 9 : D er heili g e Kr i e g ; d i e er st e all g emei n e deu t sche Bu r sch en sch aft, ihr e En t st ehu n g u n d i h r En de 33

w e g u n g e n d er Jah r e 1 8 48 1849 ; d er Rückschla g ; d er Wi n g o l f ; d i e Corps u n d d er Kösen er Co n g r es s ; X.. 3. Vom Jahr e 18 20 bis z u m März 1 848 : D i e La n ds S ei t e man n schaft en u n d der en Namen sä n der u n g i n b u rschen schaftlicher Ver ei n e Corps ; Neu a u ft a u ch en Grün du n g d er z wei t en all g emei n en deu t schen Bu r sch en sch a ft ; Spalt u n g der selben i n Ger m a n en u n d A rm i n en Er st er st u den t i scher Pi et i st en ver ei n ; St u d en ti sch er Prog r es s ; Leben scor p s u n d Wa fl en cor p s 38 Vom Mär z 18 48 bi s z u m Au g u st 1 8 70 : D i e Be d i e Bu r schen scha ften ; d i e ka thol i schen St u den t en verbi n du n g en ; d i e fr ei en Ver ei n i g u n g e n i n sbe son der e d i e akademi schen Gesa n g sv er ei n e ; Ver bi n d u n g s w esen a u f d en Un iver sitäten Deu t sch Oest er r ei ch s, d er Schw ei z u n d z u Dorpa t 44 Vom Au g u st 18 70 bi s a u f d i e u n mi t t elba r e Ge g en war t : D er deu t sch - fr a n z ösi sche Kr i e g von 1 8 70 bi s 1 8 7 1 ; d i e Corps d ; i e Bu r schen scha ft en ; d i e n eu en La n dsma n n scha ft en ; d i e deu t schen St u d en t en ver ei n e ; d i e prot est a n ti schen u n d ka tholi schen Verbi n du n g en ; d i e fr ei en Ver ei n i g u n g en ; d i e Vi el g e st a l t i g kei t d es d er m a l i g en Verbi n du n g s w esen s ; d i e Obscu r a n t en 53 6. Schlu ssbet r acht u n g 58 A n mer ku n g e n. Nr. 1 m i t Nr. 93 6 1 Bei g a be. Alphabet i sche u n d chron olo g i sche U eber si ch t d er sä m mtl i ch en vormali g en u n d g e g e n w ä r t i g en Un i ver si t ä t en a ) d es deu t schen Reiches, b ) d er deu t schen Provi n z en d es öst er r eichi sch u n g a r i schen Ka i serst a at es u n d c ) d er Sch w ei z A. Alphabeti sche U ebersi ch t 8 2 B. Chron olo g i sche U eber si ch t 8 3

Inhalt des z weiten Theiles. S ei t e I. A l l g emei n es für d i e g a n z e Z ei t vom XI V. mi t XI X. J a h r h u n d er t e. A. Werke, w elche über w i e g e n d d i e Geschichte d er U n i versitä t en u n d n eben bei d i e Geschicht e d es St u den ten t h u m os beha n deln. 93 B. Werke u n d Au fsätz e, w elche sich a u f d i e Geschicht e d es S t u d en th u mes über w i e g en d, oder a u sschli es slich bez i ehen 94 l. I n wi ss en schaftlicher Form 94 2. I n sch ön w i ssen sch a ft l i ch er Form 95 3. I n a n th ol o g i s ch er Form 96 II. B eso n d er es für d i e ei n z el nen ei n s ch l ä g i g e n J a h r h u n d er t e. A. Z u m XIV. Jahrhu n der t e 97 B. Z u m XV. Jah r h u n d erte 97 1. D a s Bu r sen w esen 97 2. D i e D e p osi ti o B ea n or u m 98 3. Mon o g r aphi en 10 1 4. Vermi scht es 10 1 Z u m Jahrhu n der t e C. XVI. 1 Akademi sche. Pr ivile g i en 2 Akademi sche T r u. n ksu cht 3. Akademi sche Zü g ellos i g keit 10 1 1 0 1 1 02 103 4. D a s Ba cch a n t en th u m 1 04 5. S ch ön w i ssen sch a ft l i ch e Li t er a t u r a. Roma n e u n d Er z ählu n g e n 105 105 b. Gedicht e 1 05 106

g. Rückblicke D. Z u m XVII. Jahrhu n dert e l. Hi stor i sche Schr i ft en a D er. Pen n al i smu s D a s b. Pr ofessor en bu rsch en t h u m c. Komöd i a n t en fah rt en d er St u den t en d. Rückbli cke 1 1 0 2. Kr i t i si r en d e u n d m or a l i si r en d e Schr i ft en 3. S ch ön w i ssen sch aft l i ch e Li t er a tu r a. Roma n e u n d Er z ählu n g e n 1 1 1 1 1 1 b. G ed i ch t e 1 1 2 An ha n g : Akademi sche Li ederbücher 1 1 3 4. Vermi scht es E. Z u m XVIII. Jahrhu n d er t e 1. Hi storische Schr i ft en 1 1 3 1 1 5 1 1 5 a. D i e Orden 1 1 5 b. D er g ross eau sz u g a u s Jen a 1 7 92 u n d dess en c. Memoi Fol g en r en 1 1 5 1 1 6 d Rückblicke 2. Kr i t i si r en d e u n d m or a l i si r en d e Schr i ft en 1 1 7 1 1 7 3. S ch ön w i s sen sch a ft l i ch e Li t er a t u r 1 1 8 a. Roma n e, Er z ähl u n g e n, An ekdot en u n d Br i efe 1 1 8 b. Gedicht e 1 2 0 An ha n g : Akademi sch e Li ederbücher 1 2 1 c. Bühn en st ücke 4. Vermi scht es 1 2 2 1 2 3 F. Z u m XI X. Jahrhu n dert e 1 2 4 1. D i e Corps, vordem La n dsman n scha ft en g e n a n n t 1 2 4 a. Im All g emei n en u n d i n ihr em Ge g e n sa t z e z u d er Bu r sch en scha ft 1 2 4 a I. n d er erst en Hälft e d es J a h r h u n d er tes 1 2 4 I n d er z wei t en Hälfte d es J a h r h u n d er t es 1 2 4 ß. b. Ei n z eln e Corps 1 26 sichtlich d er Corps 1 26 2 D i. e Bu r schen scha ft 1 2 7 a. Vor g es chicht e 1 27 c. S ch ön w i ss en sch a ftl i ch e Li t er a t u r, s p ec i el l h i n War b. tbu r g f est 1 8 1 7 1 27 o, c. Grün du n g d er er st en all g em ein en deu t schen B u r sch e n schaf t, 1 8 1 8 1 28 d. S a n d s M ord th at, 1 8 19 1 29 Poli e. t i scheverfol g u n gd. Bu r schen schaft, l 8 19 fl. 130 f. Li t er a ri scher Kampf für u n d ge g e n d i e Bu r s ch en sch a ft, 1 8 1 9 ff. 130 a u f d i e alt e Bu r schen scha ft u n d n eu er e bu r sch en sch a ft l. Best r ebu n g en. 1 8 60 fl. 1 32 h. S ch ön w i ssen sch a ftl i ch eli t er a t u r, s p e ci el l h i n sichtlich d er B n rsch en sch a ft 134

3. Akademi scher T r i n k u n d Fecht -Comm en t ; Du ell S ei t e w esen 1 36 a. T r i n k -Commen t 1 36 b. Fecht Comm en t 136 c. D u el l w esen 1 37 4. T h ei l n a h m e d er deu tschen St u den t en scha ft a n d en poli t i schen u n d soci al en Bewe g u n g e n sei t Mi t te d es XIX. Ja h rh u n d ert es 1 37 a. D a s St u rm08 j ahr 1 8 48 1 37 b. D er deu tsch- fr a n z ösi sche Kr i e g v on 18 70 7 1 138 c. D i e a n t i semi t i sche St römu n g d er u n m i ttel ba r en Ge g en wa r t 138 5. Akademi sche Zei tschr i ft en, Jahrbücher, Kalen der u n d Wör t erbücher 1 38 a. Zei t schr i ften 1 38 b. Jahrbücher c. Kalen der d. Wör t erbücher 6. Kr i t i si r en d e u n d m or a l isi r en d e Schr i ft en 140 1 4 1 14 1 1 42 a. Deu t sche 1 42 b. A u sser d eu t s ch e 1 44 7. Ver w er fli ch e vor z ei t i g e Nachahmu n g d es St u den. 1 46 8. S ch ön w i ssen sch a ftl i ch e Li t er a t u r ( a u sn a h m l i ch j en er ei n schlä g i g en Er schei n u n g e n, w elche sich s p e ci el l a u f d i e Corps u n d d i e Bu r schen scha ft bez i ehen u n d ber ei t s oben a u f g eführ t er schei n en ) a. Roma n e Er z ählu n g en An ekdot en Si tt en schilder u n g e n 1 47 b. Gedicht e 1 49 An ha n g : Ak ademi sche Li ederbücher 151 c. Bühn en s t ücke 1 52 d. Er i n n er u n g e n a n U n i ver si t ä t s Ju biläen i n Prosa u n d Vers en a. Erla n g en, 1 843 ß. Jen a, 1 858 154 154 155 T. T übi n g en, 18 79 156 e. Bi er z ei t u n g en 1 56 f. Schlu sswor t 156

E r s t er T h ei l. Ku r z er Abr i s s d er g es oh h eben Entwioke1l l 1 g d es D eu t sch en St u den t en th umes von Gründung der ältesten deutschen Universitäten bis auf die u nmittelbaregegenwart, mit besonderer Berücksichtigung des XIX. Jahrhundertes. M it An merku n g e n u n d Bei g a be.

_ 2 _ für Rechtswi ssen schaft, z u Sal er n o für Nich t l a n g e da u ert e es u n d d i e G es a mmth eit d er A n g e hörigen s ol cher Schu l en verschaffte sich C or p o r a tion sr ech te : si e wu r d e z u r U n i v er s i t a s d o ct o r u m et s c o l a r i u m. Später t r at d i e Noth w en d i g keit her vor, a n di esen Lehr a n st al ten d i e Wissen scha ft n icht a u f d en ei n z i g en, z u erst a u s schl i essl ich gepfle g te n Zweig beschr ä n kt z u hal ten, s o n d ern di ese A n st a l t en, u n t er Ber u fu n g n eu er Leh r er für d i e s ei t h cr ' n och n icht gepfle g t en Wiss en s z weige z u Stät ten d er G e sa m mt wissen sch aft z u erweiter n. A l s di eses geschehen wu rden diese G esa m m t w i s s en s A n stal ten i n j e v i er U n ter a bth eil u n g e n für d i e vi er H a u p t z weige d er Wi ssen schaft : Theologie, Ju ri spr u den z M ed i z i n u n d fr ei e Kün st e, ein getheil t. Jede solche U n ter a bth ei l u n g hi ess facu l t a s l itter a r u m,! Faku l tä t! ; d i e Faku l täten z u s a mm en bildet en di e U n i v e r s i t a s l i t t e r a r u m, d ie U n iversität. Di eser l et z t e Begriff d er Un iver sitä t m it ihren U n t er a bth eil u n g e n in Faku l täten i st i n d er Ha u pts ache d er h eu t e n och z u Recht bestehen d e. l ) Solche Un iver sitä ten en tst a n den im XII. u n d XIII. I g Jahrhu n derte in t l a i d e n em St a m m sit d Bil d d, z e er u n u n l Ou t u r von West -Eu wo ropa i k n ei h C l d Fr a n r c a r es, g, achhal Grossen Schöpfu n Wi gen n tiger e rku n a u sübt en se w i e i n Sp a n i e n u n d P o r t u g a l, wo a r abi sche Bil d u n g ei n dr a n g, a n vi el en Orten u n d ein z el n e der selben w i e i n s beson dere j en e z u Bo l ogn a u n d P a r i s, erfr eu ten sich d es Zu sa m m en ström en s von vi el en Ta u sen den wi ssen sdu r st i g er Jün g l i n g e u n d Män n er a u s a l l en Län d er n ha u ptsächl ich a u ch a u s Deu tschl a n d. A u ch i n E n g l a n d wu rde ber eits im XIII. Ja h r hu n d er te ei n e Un iver si tät gest iftet, j en e z u Oxfor d wel cher ba l d ei n e z wei te, j en e z u C a mbri d ge, folgt e. B. D i e d eu t sch en U n i v er si t ä t en. D e u t s c h l a n d selbst begn ügt e sich bi s z u r M itte d es XIV. Jah r h u nd erts mit d en al ten K 1o s t e r u n d S t i f t s. s c h u l e n, sowie m it d em Wa n der n sei n er A n gehö ri g e n a u ' fremde Un iversitäten u n d en tbehrte bi s dahi n a u f heimi schem Boden dieser C en t r a l p u n kte d er Wi ssen schaft.

3 A ber ei n er seits d er Verfal l jen er Schu l en 9) a n dersei ts d a s l eu cht en de Bei spi el d er Nachba rl än der drä n gte a u ch h i er z u r Scha ffu n g von Un iver sität en. D i e er st e i n d en Gr en z en d es deu tschen Reiches sr r i cht ete U n i v e r s i t ä t stiftete Ka i ser Ka rl IV in sei n er L i ebl in gsst ad t Pr ag im Jahr e 1 348. Al s z weite folgte jen e z u Wi en, al lwo i m Jah r e 1 365 d i e Her z oge Ru dol f, A lbr echt u n d Leopold d en schon von K ai ser Fr i edr ich II. d em Stift er d er Un iversität Neapel, g e fa ssten Pl a n d er Er richt u n g ei n er Un iversität z u r A u s fi i h ru n g br acht en. Di ese beid en äl t est en deu tschen Un iver sitäten wu rden n at u rgem ä ss n ach d em Mu st er d er her vor r agen d st en Hoch schu l e ihr er Stift u n g s z eit, j en er z u Pa ris, ei n gericht et. So besit z t d er jet z ige i Ka ser st a a t Oester r eich-un ga r n j d i beid äl e en t est d en eu t schei schen Un iver sitäten Er n t en e ag Z ch. d ei z u Pr er t al d i äl n a s e t si l l er e so kon n te e a er, d bei d gemi in gs en scht deu t sl vi sch Bevöl sch- a en ker u n g s ver h äl t i i l ei d gel d n ssen Böhmen s n e a s n e r ein eu tsche ten u n d a r u m wi rd d em W e s e n n a ch W i en a l s d i e äl t est e r ei n deu tsche Un iver si tä t z u er acht en sei n. Deu tsch l a n d ha tte, vermöge d er ih m ei g en th üml i ch en B edächtigkeit, l ä n ger a l s d i e rom a n i schen La n d e u n d selbst En gl a n d m it Er richt u n g von Un i ver sitäten gez öger t ; n u n, d a es d en A n fa n g d a mit gem acht ha tte gi n g es m it d er i h m gl eichfa l l s i n n ewohn en den er n sten A u sd a u er a n d i e Du rch führ u n g d es begon n en en Werkes. Z u E n de d es XV. Jah r h u nderts, al so 1 50 Jahr e n ach G r ün d u n g d er er st en Un iver sität Pr ag besa ss d a sselbe be r ei ts dr ei z ehn Hochschu l en. Ei n e vi er z ehn te, d ie im Jahr e 1 40 3 gest ift ete erste U n i v er s i t ä t W ü r z b u r g, w a r n ach sehr ku r z em B est a n d e wi ed er ei n gega n gen. 3) D a s XVI. Jah r h u n dert r i ef r i esige Um wäl z u n gen a u f a l l en Gebieten hervor. Von It a l i en a u s w a r d er H u m a n i s m u s si egr eich u n d a u fkl är en d n ach Deu t sch l a n d vorged r u n gen u n d ha t te, im Ver ei n e m it d er u m d a s Jahr 1 450 erfu n d en en B u ch d' r u cke r k u n s t, d er n u n a n heben d en R efor m a t i o n d i e Wege geebn et. 1 *

Für st en u n d Reichsstä n de em a n z i p ir ten sich m ehr u n d m ehr von d er kaiserl ichen Gewal t u n d best rebt en sich d a für, ihr e eigen en Län der z u kräfti gen u n d z u heben. Bei d er herr schen den wi ssen scha ftl ichen Richt u n g dr ä n g te n diese Verhäl t n i sse z u r Gr ün du n g von i mm er m ehr H o ch schu l en in d en ein z el n en deu t schen Ter r itori al gebi et en. G e i s t l d wel tl C d iche u n iche Machthaber beider on fession en befa n en sich mi t i edl solchen Gr ün du n gen n em Wettstr eite. So en t st a n den in di esem Jah rhu n derte n eu n n eu e deu t s che Un iver sitäten, d a r u n t er d i e im Jahr e 1 58 2 gegrün d et e z w eite Un iver si tä t Wür z bu rg welche sich soeben z u r wür d i g en Fei er ih r es d reih u n d ertj ä h ri g en Ju bel fest es r üstet. 4 ) D as XVII. Jahrhu ndert br achte d en l än d er verh eer en d en d r ei s s i gj ä h r i g en K r i eg. i sei Mitten n n em Toben in ver stä rktem Ma ssst b ä be a er ach, A bschl d n u ss es w est p h äl isch wi i en Frieden s sehen r n d bl ch en z errütteten u ten den deu tschen La n den n eu e Ho l schu en en ts t ei ehen : n Beweis wie selbst i d n em l a lgem ei n en ro, g El di ssen en de e deu tsche Na tion d em wi schaft l i ssen ch en St r eben n icht en tsagte. Jah Dieses rhu n dert ri ef si dreiz ehn n eu e deu tsche Un iver tä ten i n s Leben. D a s Jahrhu ndert d k Z XVI". as l i ei a s s sche t l a t e r, d sch W sch eu t i er s s f en a t u n d K u n s t ieb bl mi t Sch ff a, u n g M weiterer u sen sit z e n icht z u r ück. g Sein e Geschicht e ähl er z t gl l l d i d eichfa s e Gr ün u n v on n eu n n eu en deu tschen Un i ver sitä ten. D a s XIX. Jahrhu n dert bega n n u n ter d en gewa l ti g en Zu cku n gen d er g r ossen f r a n z ö s i schen R evol u t i o n u n d d er da r a n a n schl i essen den n a pol eo n i s ch en E r o b er u n g e k r i e g e. E rst d er Fri ed en sschl u ss von 1 8 1 5 führ te ger egel te sta a tl iche Verh äl tn i sse z u r ück. D i e Zeit d er Umwäl z u n gen von 1 7 8 9 1 8 15 sow i e ch d i e da R r a u ffolgen de est ti a u r a on s p e ri od e br achten a u i n d rch d em Besta d n er deu tschen Un iversität en du A u fhebu n, g, g l Verl Zu sa mmen egu n oder e g lm g e in el z n er ti derselben ef d A d greifen e en er u n g e n hervor. Neu gegrün det wu rde im l a u fen den Jahrhu n der te n u r ei n e ei n z i g e Hochschu l e, j en e z u B er l i n, d er Ha u ptst ad t d es gegen wärtigen deu tschen Reiches ; n eu gewon n en u n d n eu

5 or g a n i si r t wu rde di e al te deu tsche Un iversität z u Str a ssbu r g, d er Ha u ptstadt d es Reichsl a n des E l sas s. D i e B ei g a b e d es gegen wärt i g en Bu ches bietet in kn appem Rahm en ei n e U eber si ch t d es E n ts tehen s u n d d er Schicksal e d er sämmtl i ch en j e besta n den en, sowi e d er ge g en w ä rti g n och best ehen den deu t schen Un i ver sitäten. E s i st kein Zweifel : d i e früher e pol itische Zerkl üft u n g D eu t s chl a n ds w a r e s, d i e d en A n sto ss z u r E rrichtu n g ein er so grossen A n z ah l von hohen Sch u l en in deu ts chen La n den g e geben u n d in d i es er Hin sicht segen sr eich gewirkt h a t. A ber d er vol l e Segen d en di ese A n st al ten br a chten, w u r d e n u r er mögl icht d u rch d en G eist d es Vol kes d er Den ker u n d d er Dichter welches di ese n a tion al en Hoch a l t ä r e d er Wi ssen schaft z u sei n en H eil i g th üm er n stets z ähl te u n d hoffen tl ich i mmerda r z ähl en wird.. C. Ver f a ss u n g d er d eu t sch en U n i v er si t ä t en. Nicht a l l e d eu tschen Un iversitä ten wu rd en sogl eich a l s s ol ch e gegr ün d et ; ei n grosser Theil der selben wu chs viel m eh r al l mäh l i g a u s Lehr a n st a l ten n i ed er en Ra n ges, G y m n a sien Päd a g o g i e n L y ceen u. s. ff. her a u s. Ma n che Un iver sitäten besa ssen n i e m a n che n icht z u a ll en Zeiten d i e vol l stän dige E in richt u n g sämmtl i ch er oben gen a n n ter Faku l täten. A u ch d ie Un iversi tät en gest a l t eten sich ba l d z u A n st al ten mit überwi egen d k l er i k a l em C h a r a k t er. D ie Päpst e bestätigten bis z u r Ki r ch en s p a l t u n g d eren B egr ün du n g ; d i e Hi er a rchi e überwachte der en, in od er a l t en S chol as tik gipfel n de Lehr e. I n d en äl ter en Zeiten wa r en d i e m ei sten Professor en gei stl ichen St a n des u n d ha tten La i en n u r sel ten Lehr st ühl e i n n e. Bi s z u r Refor m a tion w a r selbst für d i e l etz ter en d a s C öl iba t Gesetz. A u ch d i e St u den t en wa r en i n d en fr ühesten Zeiten fa st sämm tl i ch gei stl ichen St a n des u n d t r u gen a u sschl iessl ich ik kl l er a es G ewa n d. Noch bi s z u r R efor m ti a on s p e i od f bel d r e her a u egte as Volk sich l l a e St d u en ten mocht si d en e n u n em St d i u u m gei stl icher od er wel tl icher Di n ge hi n geben mit d em Scher z n a m en H a l f p a pp en, d. i. H al b g eistl i ch e.

fr ei er en geistigen Regu n g al lgem ein e Gel t u n g ver sch a ffte. 6 D er Hu m a n i smu s er schütter te d i e Reform a ti o n br a ch d ie cl erical e Gest a l tu n g d er Un iver sitäten ; sie n a h m en seitdem m d C ehr en ha r akter von St a a t sa n st al ten a n. g D ch ie Kir en s p a l wei f si tu n ha tte dieselben in z con es ell on sch rf geschi ed a en e Lager getr en n t sch. D ie ka th ol i g ebl i d Fol eben en oder in er ge n en ge st thol ifieten ka i si schen Un iver tä d ten stu n den fortda u er n u n ter d em.e i fl d i n u sse er Jesu t d d en u n er von den selben for t g e pfl schol sti f d egten a schen Methode ; a u en protest a n t i schen her r scht e im Al lgem ein en m ehr en ge l u n du dsa m O e r tho doxi l ei wi e a s fr er ssen schaftl Gei icher st So, eb. bl i i es n d er Ha bi u pts ache s z u m Begi n n e u n ser es wo o S Jahrhu n derts d er en t stehen de m d er n e t a a t d ie, S Un iver sität ei en z u r n en t a a t s a n s t l a t en u m sch f d u u n d i i di Wi ei ged A fkl e n e ssen schaften n r u n gen e u är u n g e i n er D i e Un iver sität en ha t ten z u a l l en Zeiten grosses A n sehen u n d g rosse Macht. Sie übten über a l l e ihr e A n gehör igen beson der e Gericht sba rkeit u n d bildeten häu fig ei n en St a a t im St a a t e. Ih r e sä mm tl i ch en A n gehörigen besas sen d as a c a d e m i s c h e B ü r g e r r e c h t u n d erfr eu ten sich d er a c a d e m i s c h e n F r e i h e i t. D as er st e gewähr te sei n en Besitz er n schät z ba r e pol i ti sch e Vorth eil e, z. B. Steu erfr eiheit ; d ie l et z ter e bez og sich a u f d a s wi ssen schaftl iche St r eben u n d d as bürgerl iche Leben sämmtli ch er D ocen ten u n d St u den ten. Von a l l d em fin den wi r heu te n u r n och : ei n e beson d ere pol itische Vertr et u n g d er Un iver si tä t en ei n e erhöhte Lehr u n d Ler n fr eiheit a n d en selben u n d d a u n d dort ein en Rest d er Un iver sität spol i z ei. D. G l i ed er u n g d er d eu t sch en U n i v er si t ät en. D i e Un iver si täten gl i eder n sich von j e be g ri ffs g e mäss i wei ptkl n z Ha u a ssen A d von n gehörigen : Lehr er u n Hör er ; d Professor en u n St u den ten d d sin d i l e a n l ä A h i u figen u sdrücke efii r. och H i ez u ka m i n fr ei dri üher en Zeiten n n e tte C l a sse : d i e sogen an n ten U n i ve r sitätsver w a n d ten.

woh l wol l en der Er n st, dor t acht u n gsvol l es Zu tr a u en. D as gegen seitige Verh äl tn iss z wi schen Professoren u nd S t u d en ten w a r z u ver schi eden en Zeiten ein verschi eden es. D i e äl t esten r em a n i s eh en Un iver sitäten wa r en u r s p r ün g l i ch f r ei e wi ssen schaftl iche Ver ein igu n gen, i n welchen Lehr er u n d Hör er sich z u n ä chst gl eichber echtigt gegen über sta n den, j a m itu n t er di e l etz t eren ei n U eber g ewi ch t über d i e ers ter en b esa ssen. N o E s w di d i a r eses e Zeit d al er t en a t i n en von, w el wei d chen ter u n ten ie sei Rede n wird. ch f d fi Schon a u en ' üh est en d eu t s en Un iver sitäten sich eich ch h a tt gl si e wen n a u e Na tion en besa d i ssen eses ich V erh äl t i n ss wes en t l geä n dert d i : e St u den ten wa r en b er eits d D i sci er p l i d n er Professor en u n t erworfen. Di ese tmt er g eo r d n et e St el l u n g bil d ete sich spät er bis z u r vol l stä n digen U n fi'eih eit d er St u den ten a u s a l s di e s el ben i n d i e gl eichfa l l s u n t en n äher z u bespr echen den B u r s en ei n gez wän gt wu rd en. D i e Refor m a tion öffn ete d i e Bu r sen d er Stu den t erl a n gte sein e al t e Fr eih eit. Doch si e a r t et e z u r Zügel losigkeit a u s di e sich oft g e gen d i e Professoren wen dete. ch A ber a vi el u e von d en Let z t eren n ahm d en er g S t u den ten schaft ei gegen über n e u n würdige St el l ei i u n n n d em si G el d e getrieben von n oth offen e Schen ken für d i e St u den t hi el en t en u n d dergl eichen a n der e st d eswid ri a n g e Di n ge t rieben. D i e fin a n z i el l e u n d hi em it d i e mor a l i sche Hebu n g d er Pr ofessor en ei n er seits d i e z u n ehm en d e S itten mil d er u n g d er S t u den ten a n der seits führt e schl i essl ich z u d em ein z ig r ichtigen u n d g edeihl ichen Verhäl tn i sse z wischen beiden Kl a ssen : h i er I n w i s s s en s ch a f t l i ch er H i n s i cht u n ter schi eden sich fi'üh er d i e St u den t en n ach d en erl a n g t en a cad emi sch en Gr a den, i n : B a ccal a u r ei L i cen ti a ti, M a g i st ri u n d Docto r es. Heu t z u Tage besteht n u r n och ei n a cad emi sch er Gr a d : d ie Doktorwürd e. Z u d en U n iversitätsverwa ndten z ähl t en n icht n u r d ie ver schi eden en E x er ci t i en d. i. Fecht T a n z u n d a n der e M ei s t er, son der n a u ch d i e K a u f u n d G ew er b el eu t e, wel che für d i e Un iver sitä t, wi e für d i e ei n z el n en Professor en

s u n d St u den t en feil h i el ten u n d a rbeiteten : von d en wohl best a l l t en Bu chhän dl er n her ab bi s z u den en U n i versi t äts Per r ücken m acher n. Sie l l a e bes d d emi sch a ssen as a ca e Bürgerr echt u n d rch g d hiedu St ei eu erbefreiu n n Zu st d td a n er z u for a u em d en,, Rekl a m a tion en seit d en s er t Gemei r effen den n d debehörden u n G ew erbsn eid er führt e. ch E s gehört h i e iez u n sbeson der e a u d d er Tross er S d -D J g t u en t i d e n en er u n u n en wovon m a n cher vor, n ehme j u n ge Ma n n, d er sich V er g n ü g u n g s ha l ber a u f d er Un iversit ät a u fhi el t, ei n e a n seh n l iche A n z abl bei sich ha tt e. S elbst a u f d a s w ei bl i ch e G e schl echt erstr eckt e si ch d i e U n iver sitä ts Verwa n dschaft. E s begri ff di esel ben n icht n u r d ie Fr a u en u n d Töcht er d er Professor en hi n sich t l ich der en z. B. d er Sen a t z u Tübi n gen n och im XVII. Jah r hu n dert Kl eiderordn u n gen er l i ess ; n ei n m a n r echn ete h iez u soga r d ie Näherin n en, VVäs ch erin n en u n d Bü g l e r in n en d er St u d en t en. D i e Etceter a s pflegt e d er ga l a n t e Leipz iger Stu den t d es vorigen Jahrhu n derts d i l e et A gsel d z ter en n U i hän er n ver sitätsver w d sch a n aft z u bez eichn en ; d i Wel e böse t wol l d aber te fin den as s d i e A n st d sl wi d a n ücke z schen en Her r en S t u d i osi s u n d d en d i en en den Ju n g fe r n E tcet er a s öfter s d er wün sch en swer th en Di st a n ce en tbehrt habe. D i e U n i ver sitä t sver w a n d sch aft i n di esem Si n n e i s t für u n ser e Zeit ein über wu n d en er St a n dpu n kt. II. Das Studentenleben auf den d eutschen Universitäten vom XIV. XIX. J ahrhundert. A. D as XIV. Jahrhu ndert : U eber g a n g vo n d en Kloster u n d Stiftsschulen z u d en U niversitäten. 1. Hor oi n r a g o n d er Kl ost er u n d Sti ftssch u l en : cl or i ci, scol a r es, p i l g e r n d e St u d en ten u n d G ol i a r d en - E p i g on en. n d er ga n z en er sten Häl ft e d es XI d Jahrhu n ert i s n V. welcher Deu tschl a n d n och kei n e Un iver si tä t en besa s s, tr et en u n s a l s dessen Hochschu l en n och imm er d ie besser n

Jün g l i n g e n besu ch t. 1 0 oh n e R ücksi ch t d a r a u f, w el ch es S p ez i al st u d i u m d er ein z el n e La n d sm a n n betr i eb si ch z u p r i vi l e g i r t en g r o ssen Körper sch a ften, Na ti on en g e n a n n t, ver ei n i g ten. Jed e Na tion z er fiel w i ed er i n Pr ovi n z en ; a n d er Spitz e d er er ster en st a n d j ew eil s ei n Pr ocu r a tor, a n j en er d er l et z ter en ein Deka n, säm mtl i ch ch ei h l d ti e n a fr er Wa er Na on. D i G e esa mm th eit d al l ti er Pr ocu r a tor en er Na on en w äh l te d R en ect d or er Un iver sität d bil d u n et e d d i essen stän g en in, d i e Ver w al t u n g u d Geri ch n tsba rkeit d Hoch sch l er u e ti ef ein g r eifen d en Beir a th. M a n si eh t, w el ch mäch ti g e Körper sch aften d i ese al ten Na ti on en, d er en R ival it ät en ofi; z u bl u ti g en Ma ssen g e fech ten a u sa r t et en, g ew esen si n d. A l s spät er a u f d en Un iver sitäten d i e Ei n r i ch t u n g d er Fa cu l tä ten a u fka m, bil d et e si ch ei n e, von d em l a n d sm a n n sch aftl i ch en Pr in z i p e u n abh än g i g e en g e r e Ver ei n i g u n g d er m it d em g l ei ch en Vi ssen sz w ei g e si ch Befa ssen d en. D i e h i er a u s si ch en t wickel n d e corpor a t ive Gest al t u n g d e r Fa cu l täten ver d rän g t e a l l m äh l i g Ma ch t u n d A n seh en d er Na ti on en. I n d i eser Verfa ssu n g d i e Fa cu l täten a u fstr eben d, d i e Na ti on en n i ed er g e h en d w u rd en beid e In stit u t e a u f d en Un iver sitäten Pr a g u n d Wi en über n om men. Bol o g n a w a r m eh r von Män n er n Pa ri s m eh r von Da r u m h er r sch t e z u B ol o g n a m e h r Er n st, z u Pa ri s m eh r u n g e bu n d en e Zü g el l osi g keit u n ter d en S t u d en ten. Wi e w ei t es i n d i eser Hin si ch t i n Pa ri s g ed i eh, mö g e j en es d a selbst im Jah r e 1 2 1 8 erl a ssen e Ed ikt bew ei sen, w el ch es d en S t u d en ten a u sd r ückl i ch Meu ch el m ord, S t r a ssen r a u b, Mäd ch en sch än d u n g u. d er g verbi et et. 7 ) E i n g u tes Th eil d er Lei ch tl ebi g keit d er Pa r i ser S t u d en ten g in g s ofor t a u f d i e äl t est e d eu tsch e Un iver sität Pr a g üb er. Di eselbe erfr eu t e si ch r a sch ei n es u n g e h eu r en Zu l a u fes. E in al tes Volksl i ed 8 ) sa g t von ih r : D r ei ssi g t a u sen d g r os s u n d kl ei n S t u d i d u d i t en t en t h u n d r i n s ei n ; Jed er z ei t i st s i h r e Fr eu d, Wen n si e m a ch en b r ave B eu t, Kön n en Ju d en vexi r en U n d r ech t t r i bu l i r en ; S i e g e h en h er m i t S ch w ei n esch m eer S ch m i er en s i h n en d i e

1 1 M a g a u ch di e Zah l en a n g abe d i eser Verse übert rieben er s ch ei n en imm erh i bil d l n en et z ter e ein en Sit ten spie, gel d er P r a g e r S t u d en ten d es XI Jah V. rh u n d erts. I n W i en w u r d en ku r z n a ch Eröffn u n g d er Un iver sität d i e St u d en ten obri g keitl i ch er m ah n t si ch a u f Fech ten, M u siz ir en u n d Trin ken w en i g er z u verl e g e n a l s a u f d as S t u d i u m, a u ch Ta n z u n d Würfel spi el a n öffen tl ich en Or ten g a n z z u vermeid en. S t a tt d i eser Ver m ah n u n g n a ch z u komm en, g e fiel en si ch di eselben i n bew a tfii eten A u fstä n d en u n d m el d et d i e Ch r on ik von bl u ti g en Kämpfen z wi sch en ih n en u n d d er B ür g e rw a ch e. A eh n l i ch es er z äh l en d i e Spez i a l g esch i ch ten d er Un iver si t ät en H ei d el b er g, C öl n u n d E r f u r t. S o en twi ckel t e si ch sch on in d er er sten Zeit n a ch S tift t u n g d e r äl t esten d eu ts ch en Un iver sitäten a u f d en selben ein fr ei es, u n g e bu n d en es St u d en t en l eben, i n w el ch em d i e sch äu m en d en Bech er, d i e r ol l en d en Wür fel u n d d ie bl a n ken Kl in g e n d i e l ärm en d en Ha u ptr ol l en spi el t en. B. D a s XV. Jahrh u ndert : D ie Bu rsen. X Jah V. A m A n fa n g e d er d eu tsch en Un iversitäts g es ch i ch te d es rh u n d er ts tr i tt u n s ei n Vorkommn iss en t g e g en, d a s u m so bem erken sw erth er i st, al s es sein en S ch a tten bi s a u f d i e h eu ti g en Ta g e Wirft. I n P r a g w a r en er n ste bl u ti g e S tr eiti g keiten z wi sch en d er d eu t sch en u n d böh misch en Na ti on z u m A u sbr u ch e g e komm en, wobei a l s H a u p t a g i t a t or a u f böh mi sch er S eite d er R el i g i on sn eu er er Joh a n n es Hu ss er sch i en. Kai ser Wen z el be g ün sti g t e d i e böh mi sch e Na ti on i n p a r th eii sch er Wei se. D a z o g e n d i e d eu t sch en Pr ofessor en u n d Stu d en ten z u m eh r er en Ta u sen d en a u s Pr a g h i n w e g, l i essen si ch i n L ei p z i g n i ed er u n d g a ben so d en A n l ass z u r Gr ün d u n g d er d orti g en Un iver sität. Di ese u r al te R eibu n g d es d eu t sch en u n d d es böh mi sch en El em en t s a u f d er Un iver sitä t Pr a g d a u erte seitd em ' stet s fort d i u n st g er d a e in u n ser n Ta g e wied ei n er z u n er bren n d en en Fr a g e g e w d or en w el ch e er st l l erl in a et Zei z ter t, d u n z w d a r ch d d rl u r a s in en pa a m en t ri sch a e n Körper sch aft en Oest ei ch er r s ver ein ba r te Geset d z er Tr en n u n g d e r

ih n en d i e öffen tl i ch en Col l e g i e n. 12 seith eri g en ei n h ei tl i ch en in ein e d eu tsch e u n d ei n e cz ech is ch e Hoch sch u l e en d g ül ti g e Lösu n g f a n d. 9 ) D i e a u s Pr a g n ch i a Leipz g sied el über t en d eu t sch en S t d u en t d ch l en wu r en a u a n et z ter em Ort ch e n a Pr a g e r Mu Wi ed i ster er n Na ti ei on en n, g eth eil t d er erste d l u n et z t e, l Fa l d d er Gr ün u n g v bl d f on eiben en Na tion en a u ein er d eu ts ch en Un i ver sität d es XV. Jah rh u n d erts. l 0 ) Den n d i e sch l i mmen Erfa h r u n g e n von Pr a g bew o g e n d i e S tift er d er fol g en d en Un iver sitäten, von Ei n füh r u n g d es S y st ems d er Na tion en a u f d en selben g a n z abz u seh en. Nu r i n I n g o l s t a d t m a ch te m a n im Jah r e 1 47 2 ei n en vor über g e h en d en Ver su ch. 1 1 ) D afii r tr a t i m XV. Jah rh u n d ert a u f d en d eu ts ch en Un iver sitäten ei n e n eu e Ei n ri ch t u n g in d en Vord er g r u n d, j en e d er B u r sen. A u ch si e sta mmt a u s Pa ris. M il d th äti g e, r ei ch e Leu t e stif tet en d a selbst C on vi ctsh äu ser w ori n ei n er bestimm te n A n z a h l von är m er en S t u d en ten Fr eipl ät z e (bu r sa e ) z u ka m en. H i en a ch h i essen d iese C on viktsh ä u ser selbst bu r sa e, d i e d a ri n w oh n en d en S t u d en t en bu r sa ti, bu rs a r ii, od er g l eich fal l s ku r z ) I n Deu t sch l d ah a n n m d i en e B ei d u r sen n en a n er n We g bu r sa e. l 5 Ch a r akt er a n. Si e w a r en Privat p e n si on a te z u d er en Be n üt z u n g d ie Stu d en ten z w a n g s wei se a n g e h al ten w u rd en. Nu r w er i n ei n er Bu r se w oh n t e, g a l t d er R e g e l n a ch a l s S t u d en t. A n d er Spi t z e d er B u r se st a n d d er B u r sen r ekt or. Jed er n eu ei n tr eten d e S t u d en t m u sst e si ch d i esem sch rift l i ch z u r Beoba ch t u n g d er Bu rs en r e g e l n verpfli ch t en. D er B u r sen r ector über w a ch te d i e Sitten d er bu r sa rii u n d r epetir t e mit I n d en B u r sen d u r fte n u r La tein g e spr och en w erd en. S t r en g e S itten vor sch rift en u n d ein w oh l ge g l i ed ert es S t r a f r e g l em en t sol l ten ei n e m u sterh aft e Zu ch t i n d i esen A n st a l t en si ch er n. A l l ei n a u ch h i er st a n d si ch Th eorie u n d Pr axis i m sch r offen Ge g en sa t z g e g en ü ber. D a s j u g e n d l i ch e T em p a r em en t d er S t u d en ten w id er str ebte d em u n w ür d i g en Bevor m u n d u n g ss y s tem d em m a n si e u n t er st el l t e u n d r ea g i r te d a g e g e n i n com p l otm ässi g en E xcessen ; d i e B u r sen r ect or en l i essen d en R e g l em en ts z u m Tr ot z e, a u s r ei n er Habsu ch t d i e S t u d en t en g e w äh r en.

i h r e Jün g e r d i e H u m a n i s t en, od er P oet e n. R eu ch l i n Zel tes u n d Ul ri ch von H ü tten h ervor z u h eben. 1 3 S i e für ch teten ein ein z i g er best ra fter Stu d en t kön n te sein e C ommil t on en z u m Ma ssen w ech sel d er Bu r se a u fwi e g e l n. J a, n i ch t n u r d as s si e d en i n d i e Bu r aen bereits A u f g e n omm en en Al l es n a ch sah en sie sen d et en so g a r äl tere S t u d en ten d en Neu a n komm en d en en t g e g e n u m d ieselben d u r ch A n pr ei su n g d e r mil d en Zu ch t in ih ren Bu r een für d i ese z u g ew in n en. U n ter sol ch en Umstän d en kon n te di e mit E in fii h r u n g d er Bu r sen verbu n d en e d i sci p l i n är e A bsich t n i ch t er reich t w erd en. D ie Meh r z ah l d er selben w ar en n i ch t S ch u l en d es Fl eisses u n d d er Tu g e n d, son d ern sol ch e d es M üssi gg a n g e s u n d d es D i eses B u rsen w esen i st d i e Sig n a t u r d er d eu ts ch en Un iver sitä ten d es XV. Jah r h u n d erts. c. D a s XVI. Jahrh u ndert : D er Huma nismus u nd die Reformation ; z u nehmende U n g e h u n den h eit der Studenten ; die Ba cch a n ten. Sch on im XV. Jah rh u n d ert e h a t te i n It a l i en d as S t u d i u m d er al ten Lit er a t u r ei n en n eu en A u fsch w u n g g e n omm en. Von It al i en n a ch d em Nor d en a u sst r ah l en d fa n d d i e n eu e wi ssen sch aftl i ch e R i ch t u n g i n sbeson d er e in Deu tsch l a n d be g e i st erte A u fn ah m e u n d z a h l r ei ch e A n h ä n g e r. M a n ben an n t e di es e R i ch tu n gku r z we g d en H u ma n i smu s, E s g en ü g e a u s ih r er g l ä n z en d en R eih e d i e Nam en D i e Vorkämpfer d es Hu ma n i sm u s i n Deu t sch l a n d fa n d en in sbeson d er s u n t er d er S t u d en ten w el t A n kl a n g. A n d er seits aber en tst a n d en ih n en u n t er d en A n h ä n g e r n d es Her g e br a ch t en, beson d er s im cl erika l en La g e r, erbitt ert e Ge g n er. S o t r afen d i e Gei st er im h ei ssen Ka mpfe a u fei n a n d er. I m La u fe d er d a r a u s en tspr u n g e n en l it er a ri sch en Feh d en er sch i en en a u f S eite d er H u m a n i st en h a u ptsä ch l i ch u n ter Mi t w irku n g H u tten s d i e vi el g en a n n t en u n d viel bel a ch ten E p i st ol a e obscu r or u m vi r or u m, j en es s p o t t g et rä n kte S ch rift

14 w erk, in w el ch em d i e A n h än g e r d er a l t en R i ch tu n g a u f das Bit ter ste verh öh n t wu rd en. Di ese Epi st ol a e en th i el t en z u g l ei ch bei ssen d e S a t y r en a u f d i e übl i ch en Bu r sen u n d d a s d a selbst ei n g e r i s sen e U n w esen. D i e St u d en ten l i essen si ch i n d i esen Zw a n g s a n s t alten n i ch t l än g e r m eh r h a l t en sie t r a ten m as sen wei s e a u s u n d l i efen d en Poeten n a ch. D i e Bu r een veröd eten, z erfiel en. In z wisch en vol l z o g s i ch a u s g e h en d von d em Pr ofessor d er Th eol o g i e a n d er Un iver sitä t Witten ber g D r. Martin Lu th er d a s fol g en sch w er ee r ei g n i ss d er D ie a l l g em ei n e Sit t en ver d erbth eit u n d d i e vi el fa ch en pol iti sch en Wi r ren d es Ja h rh u n d er t s w a r en n i ch t g ee i g n et, a u f d i e m eh r u n d m eh r ver wi l d ern d en S itten d er vom Bu r sen z w a n g e n u n m eh r befr ei ten S tu d en ten mil d er n d ein z ii wir ken. Zw ch a r su t e m d a n en We g f al l d D i sci er p l i n a r a u fsicht i d B d d ch ei i n en u r sen a u r n g erm a ssen a u sz u g l eich d en a s s j m d a n en ün g e r en S t d äl u en ten t al i er e s n spector es st d i m u oru, et m or u m, über ord n et e. A l l ei n d i eses Mittel h a t t e n icht n u r für d i e Ge g en w a r t kei n en Erfol g, son d er n l e g t e so g a r d en.gr u n d z u d em spät er en so ver werflich en Pen n a l i smu s. D i e S t u d en t en ver w a n d el ten d i e Wi ed er erl a n g t e Frei h eit i n absol u t e Z ü g ell osi g kei t. 15 ) A l l e sch on fr üh er u n ter i h n en z u Ta g e g et r eten en Feh l er u n d A u swüch se stei g er ten si ch i n bed en kl i ch stem M a ssst abe. D er B es u ch d er C ol l e g i en t r a t fa st g a n z z u r ück vor j en em d er S ch en ken. D a s übermäs si g e T r i n k en l 6) w a r sch on z u Ta cit u s Zei ten ein Erbübel d er Deu tsch en g e wesen. Ni em a l s aber h a t te d i eses La ster d i e g a n z e d eu t sch e Na t ion oh n e A u s : n a h m e i n so er sch r ecken d er Wei se befa l l en a l s g e r a d e im XVI. Ja h rh u n d ert. Für st d Ed l B en u n e ür g er u n d B El a u ern t d er n u n k d Al l Kin er es t ch Leibeskräf r a n n a ten u m d i e Wett!a d i u n es st u n g l bl i ch a u w el ch e Men, g en d von Bier u n Wein d a m l i d a s bei n sbeson er e d beson er en Ver l, a n a ssu n g e n V8 1 " til g t w u r d en. S elbst R ei ch s g e set z e w u rd en h i e g e g e n wiew oh l l a n g e mi ssa ch tet, g e g e ben.