لﺮﺘﻨﻛ ياﺮﺑ ﻲﺒﻴﻛﺮﺗ يﺎﻬﻳﮋﺗاﺮﺘﺳا ﺖﺳا ﺢﺿاوﺮﭘ.ﺪﻨﺷﺎﺑﻲﻣ ﻞﻣﺎﻜﺗ لﺎﺣ رد هزوﺮﻣا ﺎﻫﻦﻴﺴﻛﻮﺗﻮﻜﻳﺎﻣ

Transkript

1 استراتژيهاي تركيبي براي كنترل مايكوتوكسينها استراتژيهاي فراواني براي كنترل مايكوتوكسينها امروزه در حال تكامل ميباشند. پرواضح است كه بعضي از اين استراتژيها در مقام مقايسه از كاربرد و كارايي بيشتر برخوردارند. استراتژيهاي نوين اراي ه شده كه در آنها از روشهاي گوناگون تغذيهاي و بيولوژيك مختلف براي مقابله با مايكوتوكسينها اراي ه شده اميدواري فراواني را براي مقابله با مايكوتوكسينها به ارمغان آورده است. مايكوتوكسينها مواد شيميايي سمي هستند كه بوسيله گونههاي مختلف قارچي و عمدتا گونههاي متعلق به جنس آسپرژيلوس پنسيليوم و فوزاريوم توليد ميشوند. اين قارچها قبل و پس از برداشت محصولات زراعي و يا در مدت ذخيره بر روي آنها تكثير يافته و با توليد سم خطرات بالقوهاي را براي سلامتي انسان و دام ايجاد مينمايند. تا اكنون صدها نوع مايكوتوكسين شناخته شدهاند ولي تعداد كمي از آنها بطور كامل مورد بررسي قرار گرفته و حتي تعداد محدودتري از يك روش تجزيه و تشخيص آزمايشگاهي مطلوب برخوردار ميباشند. از عمدهترين گروه مايكوتوكسينها ميتوان به زرالنون تريكوتسن ) ووميتوكسين 2-T ) آفلاتوكسينها اكراتوكسين A فومونيزين و آلكالوي يدهاي ارگوت اشاره نمود. در حيوانات مزرعه آلودگي غذا به مايكوتوكسينها ميتواند باعث ضرر و زيانهاي كلان اقتصادي شود چرا كه اين سموم ميتوانند باعث كاهش مصرف دان كاهش راندمان تبديل غذايي كاهش وزنگيري سركوب ايمني كاهش ظرفيت توليد مثل و ايجاد باقي ماندههاي غذايي شوند. اثرات سوء مايكوتوكسينها در حيوانات بصور مختلفي نمود مييابد. آسيب بافتهاي اختصاصي درگيري سيستم اعصاب مركزي اختلالات گوارشي تنها تعداد اندكي از اين اثرات محسوب ميشوند. با اين وجود زيانهاي حاصل از كاهش عملكرد اختلال در توليد مثل و سركوب سيستم ايمني مهمترين و اصليترين دغدغههاي مرتبط با مسموميت مايكوتوكسينها ميباشند و اين درحاليست كه با وجود به كارگيري تمهيدات مختلف كشاورزي به منظور كاهش توليد سم در هنگام داشت برداشت و ذخيره كماكان امكان آلودگي محصولات با مايكوتوكسينها بصورت بالقوه باقي ميماند. با استناد به گزارشهاي سازمان FAO عليرغم تمامي تلاشهاي صورت گرفته جهت جلوگيري از آلودگي محصولات زراعي يك چهارم محصولات كشاورزي در سراسر جهان گرفتار آلودگي با مايكوتوكسينها ميباشند.

2 عدم امكان اتكاء به يك روش كنترل براي مقابله با مايكوتوكسينها : اگرچه بعضي از روشهاي خاص ميتوانند سطح مايكوتوكسينهاي معيني را كاهش دهند ولي هيچ روشي به تنهايي نتوانسته بر عليه طيف وسيعي از مايكوتوكسينها كه ممكن است بصورت همزمان در يك محصول وجود داشته باشند مو ثر واقع شود. بعلاوه روشهاي سمزدايي كه تا ثير آنها در آزمونهاي آزمايشگاهي به اثبات رسيده است لزوما در آزمايشهاي كه بر روي موجود زنده صورت ميگيرد از نتايج موفقيتآميز برخوردار نميگردند. اثر بخشي روشهاي مقابله فيزيكي با مايكوتوكسينها مانند شستن جدا كردن پختن تابش اشعه ماوراء بنفش و استخراج بوسيله حلالها بستگي به غلظت آلودگي و سطح توزيع آنها در غله داشته و از همين رو نتايج بدست آمده عمدتا غير قابل اطمينان بوده و با افت كمي محصول همراه است. بعلاوه بسياري از اين روشهاي فيزيكي پرهزينه بوده و ميتوانند باعث كاهش يا تخريب كامل ارزش مواد غذايي موجود در آن شوند. از سوي ديگر روشهاي شيميايي نه تنها نيازمند امكانات واكنشي مناسب هستند بلكه متكي به عمليات اغلب زمانبر و پرهزينه ديگري مانند خشك كردن و پاك كردن نيز ميباشند. همچنين تنها تعداد كمي از مواد شيميايي با قابليت سمزدايي عمل سمزدايي را بدون تا ثير منفي بر روي ارزش مواد غذايي به انجام ميرسانند. در گذشته پاك سازي محصولات آلوده شده بوسيله گاز آمونياك داراي طرفداران و علاقمندان فراوان بود. هرچند كه آزمايشهاي ابتدايي از مو ثر و سالم بودن اين روش خبر ميداد ولي بعلت اثرات سمي و خواص سرطانزايي محصولات در معرض قرار گرفته هرگز بوسيله سازمان FDA آمريكا مورد تا ييد قرار نگرفت. در طي چندين پروژه تحقيقاتي كه در آن دانشمنداني از سراسر جهان شركت داشته اند يك ايده علمي و عملي بسيار منحصر به فرد و داي ما در حال تكوين و تكامل به منظور خنثي سازي موفق مايكوتوكسينها موجود در محصولات زراعي تهيه و معرفي گرديد. حاصل اين تحقيقات توليد نسل چهارم مايكوفيكس پلاس ساخت شركت بايومين (Biomin) اتريش ميباشد كه بر اساس بيش از يك استراتژي براي مقابله با مايكوتوكسينها ساخته شده است كه عبارتند از : نابودي مايكوتوكسين ها از طريق جذب. سميتزدايي يا از بين بردن خاصيت سميت مايكوتوكسينها.( Biotransformation استفاده از تركيبات خاص گياهي و جلبكي. (تغيير شكل زيستي يا

3 مكانيسم نابودي مايكوتوكسينها از طريق جذب : شناختهشدهترين روش سمزدايي مايكوتوكسينها شامل استفاده از تركيباتي است كه با داشتن ظرفيتهاي خاصي با مايكوتوكسينها تركيب شده و در نتيجه باعث عدم جابجايي آنها در دستگاه گوارش و كاهش فراهمي زيستي (bioavailability) آنها ميگردند. در چندين مطالعه علمي مستقل تركيبات سديم كلسيم آلومينوسيليكات هيدراته بعنوان مو ثرترين نوع از اين گروه مواد شناخته شدهاند. درصورت تركيب اين مواد با غذايي مصرفي جذب آفلاتوكسين بطور قابل ملاحظهاي كاهش مييابد. ولي اثربخشي اين مواد در مقابل سموم زرالنون اكراتوكسين A فومونيزين بسيار كم و محدود بوده و در مقابل سموم تريكوتسن مانند ووميتوكسين و ميباشند. 2-T بكلي فاقد اثر محافظتي كارايي سيستم جذب آفلاتوكسينها عمدتا بستگي به خواص شيميايي ماده جاذب بكار رفته دارد. در طول چندين مطالعه علمي گسترده كه بوسيله شركت بايومين (Biomin) به اتفاق دانشگاههاي اتريش صورت گرفت تركيبات جاذب مو ثر با بيشترين اثربخشي و كارايي مورد كاوش و دقت قرار گرفته و در نهايت تركيبات معدني با خواص همكوشي (synergism) معرفي و انتخاب گرديدند. اين مواد حداكثر فعاليت خود را مستقل از PH و با دوز 0/5 كيلوگرم در هر تن دان و بدون نياز به حذف بخشي از مواد غذايي جيره اعمال مي نمايند. تغيير شكل زيستي مايكوتوكسين بوسيله باكتري (Biotransformation) : است در طي فعاليتهاي تحقيقاتي در زمينه سمزدايي زيستي ) بيولوژيك ( مايكوتوكسينها كه ما بين سالهاي 1988 الي 2004 صورت گرفت نشان داده شد كه تغيير شكل زيستي يا بيولوژيك ميتواند براي سمزدايي. مايكوتوكسينهايي كه در مقابل سيستم جذب مقاوم هستند مورد استفاده قرار گيرد. از اين مكانيسم بنام تجربه آنزيمي نيز ياد شده و بطور موفقيتآميزي از سال 1991 بكار گرفته شده است. در اين زمينه تحقيقات مداوم در نهايت منجر به كشف گونه باكتري خاصي گرديد كه توانايي خنثيسازي تمامي تريكوتسنها زيرالنون و اكراتوكسين A را دارد. اين باكتري غيربيماريزايي جنس Eubacterium كه در سال 1997 بوسيله تيم تحقيقاتي شركت Biomin كشف گرديد بنام BBSH 797 نامگذاري گرديده اين باكتري با ايجاد گروهي از آنزيمها بطور اختصاصي باعث شكاف گروههاي اپوكسي 13 و 12 سموم گروه تريكوتسن شده و در نتيجه منجر به خنثي شدن اثرات سمي آنها ميگردد. قابليت سمزدايي اين باكتري در مطالعات آزمايشگاهي و هم در مطالعات بر روي موجود زنده به اثبات رسيده است.

4 در سالهاي بعد در طي چندين سال پروژه تحقيقاتي مجددا مخمري بنام mycotoxinovorans Tnichosporom براي خنثي نمودن سموم زرالنون و اكراتوكسين A بوسيله شركت بايومين (Biomin) كشف و بنام Biomin HTV ثبت گرديد. در مطالعاتي كه بوسيله اين شركت و دانشگاه اترخت هلند صورت گرفته قابليت ويژه اين مخمر براي خنثي نمودن يك ppm سم زرالنون به اثبات رسيده است. در مطالعات تكميلي ديگر نشان داده شده است كه غلظتهاي بالاي ppm 5 اكراتوكسين A نيز در عرض يك ساعت بوسيله اين مخمر كاملا خنثي شده و بياثر ميگردند. توانايي اين مخمر در خنثي نمودن سم بر روي موجود زنده در دانشگاه گودلا مجارستان مورد آزمايش قرار گرفت. در اين مطالعه نشان داده شد كه مصرف اين مخمر در جيره غذايي حيوان باعث كاهش ضريب تبديل و افزايش وزنگيري گرديده و موارد بروز اسهال و تلفات نسبت به گروه كنترل مثبت بسيار كمتر بوده است. در مطالعه ديگري كه بوسيله دانشگاه ماريبو اسلووني انجام گرفت نشان داده شد كه با اضافه نمودن اين مخمر به جيره جوجههاي گوشتي ميتوان اثرات مضره حاصل از سم اكراتوكسين A را از بين برد. بطوريكه در پايان اين مطالعه وزن نهايي گروه آزمايش نسبت به گروه كنترل به ميزان 83 گرم بيشتر گزارش شده است. استفاده از تركيبات خاص گياهي و جلبكي : امروزه مشخص گرديده است كه تعداد متابوليتهاي ناشي از فعاليت قارچها ميتواند به هزاران عدد نيز رسيده و اثرات بيماريزايي آنها بعلت تعدد سموم نيز ميتواند بسيار متعدد و متفاوت از يكديگر باشد. علاي م مسموميت بصورت طبيعي با مايكوتوكسينها در مقايسه با موارد مسموميتهاي تجربي در آزمايشگاه از پيچيدگي بيشتري برخوردار ميباشند چرا كه پاسخ طبيعي بدن در مقابل مسموميت ميتواند ناشي از درگيري همزمان با چندين سم مختلف باشد. بطور مثال سركوب سيستم ايمني تنها محدود به گروههاي اصلي مايكوتوكسيني نبوده و اين علاي م را ميتوان متعاقب درگيري با ساير مايكوتوكسينهاي كم اهميتتر مانند پاتولين سيترينين گيلوتوكسين نيز مشاهده نمود. مايكوتوكسينهايي كه بافت كبد را مبتلا مينمايند نيز به نوبه خود تنها ناشي از سمومي مانند آفلاتوكسين يا اكراتوكسين و غيره نميباشد چراكه سپوردسمين ) در نيوزلند و استراليا ) فاشيال اگزما روبيتوكسين و فوسپوسين ) استراليا نيوزلند آمريكا و آفريقاي جنوبي ( و لوپينوزيس ميتوانند بطور قابل توجهي باعث تخريب بافت كبد شوند. از اين رو يافتن يك استراتژي براي مقابله با مايكوتوكسينهاي موجود در غذاي دام و طيور امري ساده نبوده و روشها يا تركيبات خنثيكننده مايكوتوكسينها كه امروزه بكار برده ميشوند نتيجه سالها تحقيق و تجربه در اين مورد ميباشد. امروزه حتي براي مقابله با اثرات سمي بعضي از مايكوتوكسينهاي كم اهميتتر كه با اثرات همكوشي (synergism) خود باعث تشديد اثرات مضره ساير مايكوتوكسينها ميشوند راهحلهاي

5 مختلفي معرفي شده و از جمله تركيبات برگرفته از گياهان و جلبكها كه بطور دقيق و علمي جداسازي شدهاند براي كاهش اثرات ناشي از سركوب سيستم ايمني آسيب بافتي و التهاب بكار گرفته شده است. گياهاني كه بدين منظور انتخاب شدهاند بطور كلي جزو گياهان محرك سيستم ايمني بوده و موجبات افزايش ايمني بدن از طريق به جريان انداختن سلولهاي افكتور sells) (effctor را فراهم ميآورند. اين سلولها از اين توانايي برخوردارند كه بطور غير انتخابي به تمامي ذرات و اجسام خارجي و مهاجم واكنش نشان دهند. به منظور انتخاب بهترين تركيب مواد و عصارههاي گياهي و جلبك در طي آزمون فعاليت ماكروفاژي مورد مقايسه قرار گرفتهاند. ماكروفاژها در بخش مهمي از سيستم ايمني غير اختصاصي بوده و مسي ول بلع ميكروبهاي مهاجم ميباشند و از اينرو موادي كه باعث افزايش فعاليت ماكروفاژها ميشوند در نهايت فعاليت فاگوسيتوزي را نيز افزايش ميدهند. در پايان اين آزمون تركيبات گياهي خاص براساس نتيجه حاصله از آنها انتخاب و سپس اثرات افزايش قدرت سيستم ايمني آنها طي آزمون تكثير لنفوسيتي به تا ييد دوباره رسيد. درطي مطالعهاي كه در دانشگاه ملي كلمبيا انجام شد اثرات التيامآور و محافظتي اين تركيبات بر روي بافت كبد جوجههاي گوشتي مورد مطالعه قرار گرفت. در طي اين مطالعه به دان مصرفي جوجه گوشتي كه با جيره آغازين آردي تغذيه ميشدند مواد محافظت كننده و همچنين سم آفلاتوكسين به ميزان 200 ppm اضافه گرديد. در پايان مطالعه وزن نهايي جوجههاي آزمون نسبت به گروه كنترل مثبت و شاهد در حدود 52 گرم بيشتر گزارش گرديد. همچنين ميزان مصرف دان وزن بافت كبد نيز از روند مشابه پيروي نمود كه نشاندهنده اين واقعيت است كه مواد گياهي مورد اشاره توانستهاند بافت كبد را در برابر سم آفلاتوكسين محافظت نمايد. نتيجهگيري : جداسازي و مشخص نمودن ميكروارگانيسمهاي با قابليت تغيير شكلدهي زيستي (biotransformation) برروي مايكوتوكسينها در داخل دستگاه گوارش حيوانات پيشرفت بسيار قابل ملاحظهاي در امر مقابله با اين سموم به حساب ميآيد. اين تكنولوژي كاملا انتخابي و با واكنشي كاملا غير قابل برگشتپذير و غير مضر براي محيط زيست اثرات سمي مايكوتوكسينها را خنثي نموده و باقيمانده سمي يا اثرات جانبي به همراه ندارد و لذا امروزه بعنوان بهترين روش و بعنوان تكنولوژي روز براي مقابله با مايكوتوكسينانتخاب گرديده است. شركت بايومين (Biomin) در اتريش بعنوان پيشتاز در زمينه توليد تركيباتي كه بتوانند تمامي مايكوتوكسينها را در مواد اوليه و دان خنثي نمايند و با استفاده از سه روش - 1 جذب 2- تغيير شكل بيولوژيك (biotransformation) و 3- استفاده از انواع خاصي از عصارههاي گياهي موفق به توليد نسل چهارم مايكوفيكس پلاس plus) (Mycofix گرديده است كه در حال حاضر بعنوان

6 مو ثرترين وسيله براي پيشگيري و درمان تمام انواع مايكوتوكسيكوز در دام و طيور در دنيا شناخته شده است. شركت سروش رشد با درك اهميت بيماريزايي مايكوتوكسينها و اثرات سوء ناشي از مايكوتوكسيكوز در طيور از چند سال قبل اقدام به افزودن مايكوفيكس پلاس در تمام انواع كنسانترههاي گوشتي نموده است. مرغداران محترمي كه از كنسانترههاي اين شركت در تهيه دان استفاده ميكنند علاوه بر اينكه نيازي به تهيه و افزودن هر نوعي تركيبي كه بعنوان خنثيكننده مايكوتوكسين ناميده ميشود نخواهند داشت بلكه ميتوانند مطمي ن باشند كه امكان بروز مسموميت ناشي از مايكوتوكسيننيز به هيچوجه در گلهها وجود نخواهد داشت.