Hver borgar? Samkeppnisumhverfi fjármálafyrirtækja

Hver borgar? Samkeppnisumhverfi fjármálafyrirtækja Greining efnahagssviðs SA Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður SFF dagurinn, 27 nóvember 2014

Hver borgar? 1. Íslenski fjármálamarkaðurinn 2. Hvað skýrir mikinn vaxtamun? 3. Samkeppnisumhverfi fjármálafyrirtækja

Eigendahópur íslenskra banka og íslenskra tryggingafélaga er mjög ólíkur Eigendur íslenska bankakerfisins 1 - hlutfallsleg skipting Eigendur á íslenskum tryggingamarkaði - hlutfallsleg skipting, án Viðlagatryggingar 100% 80% 60% Aðrir (2%) Slitabú gömlu bankanna (53%) 100% 80% 60% Erlendir aðilar (10%) Fjárfestar (100%) Innlendir aðilar (90%) 40% 40% 20% Íslenska ríkið (45%) 20% 0% 0% 1 Miðað við viðskiptabankana fjóra Heimildir: Ársreikningar Arion banka, Íslandsbanka, Landsbanka Íslands, MP banka og FME

Þekkjast fá dæmi um eins mikla markaðshlutdeild hins opinbera Bandaríkin Spánn Noregur Finnland Belgía Ítalía Danmörk Slóvakía Frakkland Búlgaría Ungverjaland Grikkland Austurríki Holland Sviss Úkraína Írland Pólland Portúgal Bretland Þýskaland Tyrkland Rússland Brasilía Argentína Ísland Úrugvæ Slóvenía Indland Eignarhlutur hins opinbera í bankastofnunum m.v. árið 2010, Ísland staðan í árslok 2013 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Heimildir: Ársreikningar stærstu viðskiptabanka, Global Financial Development Report 2013

Íslenska bankakerfið er átta landsframleiðslum minna en árið 2008 Ísland 3F Sviss Danmörk Belgía Japan Austurríki Spánn Frakkland Portúgal Svíþjóð Finnland Ástralía Grikkland Kanada Noregur Eistland Ísreal Bandaríkin Slóvenía Ungverjal Tékkland Chile Slóvakía Tyrkland Árið 2008: Stærð bankakerfis meðal iðnríkja - fjármálaeignir banka sem hlutfall af landsframleiðslu meðaltal 0x 2x 4x 6x 8x 10x 12x Heimild: Útreikningar efnahagssviðs, Macrobond Japan Sviss Danmörk Finnland Spánn Frakkland Portúgal Belgía Austurríki Svíþjóð Grikkland Ástralía Kanada Ísland Noregur Ísrael Tékkland Slóvenía Eistland Bandaríkin Tyrkland Chile Ungverjal Slóvakía Árið 2013: Stærð bankakerfis meðal iðnríkja - fjármálaeignir banka sem hlutfall af landsframleiðslu meðaltal 0x 1x 2x 3x 4x

en hefur alltaf verið agnarsmátt talið í krónum og aurum Nordea Group Danske Bank Group DNB Group Handelsbanken SEB Nykredit Realkredit Group Nordea Denmark Íslenska bankakerfið 2007 Nordea Bank Norge Jyske Bank Lansförsakringar Bank Sydbank HSBC Trinkhaus & Burkhardt Sparebanken Vest Íslenska bankakerfið 2013 Sparbanken Nord Norge Spar Nord Triodos Bank Sainsbury bank Sparebanken Möre Aldermore Bank Arbejernes Landsbank OneSavings Bank plc Alandsbanken Sparbanken Öresund Helgelands Sparebank Vestjysk Bank Sandenes Sparebank VDK Spaarbank Sparekassen Sjælland Halsinglands Bank Indre Sogn Sparebank Södra Dalarnas Sparbank Totalbanken Heimild: Útreikningar efnahagssviðs, Macrobond Heildareignir banka (ma.kr.) 0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000

Íslenski skaðatryggingamarkaðurinn er meðalstór í hlutfalli við VLF Heimild: OECD Bandaríkin Írland Sviss Slóvenía Þýskaland Kanada Holland Frakkland Austurríki Danmörk Bretland Belgía Spánn Ísland Noregur Ítalía Ástralía Portúgal Tékkland Svíþjóð Finnland Pólland Slóvakía Eistland Grikkland Ungverjaland Tyrkland Skaðatryggingar: Bein heildariðgjöld árið 2012 % af VLF 0 1 2 3 4 5 6 7

en íslenski líftryggingamarkaðurinn er minnstur meðal OECD ríkja Lífeyrissjóðskerfi eru almennt minni í öðrum ríkjum en þar eru söfnunartryggingar algengt sparnaðarform. Slíkar greiðslur teljast til iðgjalda og skekkja því samanburðinn töluvert. Heimild: OECD Írland Bretland Danmörk Belgía Frakkland Bandaríkin Sviss Ítalía Portúgal Holland Þýskaland Noregur Ástralía Spánn Svíþjóð Pólland Austurríki Finnland Tékkland Slóvakía Kanada Ungverjaland Slóvenía Grikkland Eistland Tyrkland Ísland Líftryggingar: Bein heildariðgjöld árið 2012 % af VLF 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Iðgjöld á hvern starfsmann eru hærri en meðaltal OECD ríkja Iðgjöld á hvern starfsmann veita vísbendingu um framleiðni og skilvirkni atvinnugreinarinnar. Þau mælast hærri hjá þeim löndum þar sem söfnunartryggingar eru hlutfallslega miklar. Írland Danmörk Svíþjóð Finnland Austurríki Ísland Ítalía OECD Slóvakía Portúgal Tyrkland Eistland Pólland Ungverjaland Bein heildariðgjöld á starfsmann árið 2011 þús. USD 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500 5.000 Heimild: OECD

Hagkvæmni íslenskrar viðskiptabankastarfsemi er aftur á móti lítil í alþjóðlegum samanburði Erfitt er að ná fram stærðarhagkvæmni á Íslandi vegna dreifðrar byggðar og fámennis. Framfarir hafa þó orðið á undanförnum árum og bankaútibúum hefur fækkað ört. Noregur Finnland Þýskaland Austurríki Ungverjaland Eistland Holland Svíþjóð Tékkland Kanada Írland Ástralía Japan Danmörk Bandaríkin Grikkland Slóvenía Frakkland Ísland 2014 Belgía Sviss Portúgal Ítalía Ísland 2008 Spánn Ísland 2004 Heimild: World Bank, FME Fjöldi bankaútibúa á 100 þúsund fullorðna íbúa árið 2012 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Eru íslenskir bankar samkeppnishæfir?

Vaxtamunur er nú mikill í sögulegum samanburði en hefur farið minnkandi Samfara vaxandi lántöku erlendis og aukinni gírun minnkaði vaxtamunur á árunum 2004-2007. Hafandi aukist verulega eftir hrun fer hann nú aftur minnkandi, m.a. samfara minni verðbólgu. 4% Vaxtamunur íslenskra viðskiptabanka - hreinar vaxtatekjur í hlutfalli við meðalstöðu heildareigna Fjármálahrun 3% 2% 1% 0% 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1H Heimildir: Ársreikningar fjögurra viðskiptabanka, útreikningar efnahagssviðs

Vaxtamunur íslensku bankanna er meiri en í samanburðarlöndum Vaxtamunur íslensku bankanna er mikill hvort sem litið er til stórra banka í öðrum löndum eða banka sem eru nær íslensku bönkunum að stærð. 5% Vaxtamunur 2013 - hreinar vaxtatekjur sem hlutfall af heildareignum 4% 3% 2% 1% 0% Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Íslenskir bankar Minni bankar 1 Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Stærri bankar 1 1 M.v. að heildareignir minni banka < 6.000 ma.kr., heildareignir stærri banka > 13.000 ma.kr. Heimildir: Ársreikningar banka í úrtaki, útreikningar efnahagssviðs

og skera þeir sig enn meira úr ef þjónustutekjum er bætt við Álagning banka á viðskiptavini kemur auk vaxtamunar fram í álögðum þjónustugjöldum. Þjónustutekjur eru stærri tekjulind fyrir íslenska banka en almennt er í nágrannaríkjum. 5% Vaxtamunur og þjónustutekjur 2013 - hreinar vaxtatekjur sem hlutfall af heildareignum 4% Þjónustutekjur 3% 2% 1% 0% Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Íslenskir bankar Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Minni bankar 1 Stærri bankar 1 1 M.v. að heildareignir minni banka < 6.000 ma.kr., heildareignir stærri banka > 13.000 ma.kr. Heimildir: Ársreikningar banka í úrtaki, útreikningar efnahagssviðs

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna?

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði

Vaxtamunur 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði Stærðarhagkvæmni er í rekstri innlánsstofnanna. Stórir bankar hafa almennt betra lánshæfi, eiga auðveldara aðgengi að lánamörkuðum og eru kerfislega mikilvægir (óbein ríkisábyrgð). 3,5% 3,0% 2,5% MP banki Samband vaxtamunar og heildareigna Íslandsbanki Landsbankinn Arion banki 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 Heildareignir (ma.kr.) Heimildir: Ársreikningar banka í úrtaki, útreikningar efnahagssviðs

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri

2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri Þrátt fyrir að búast megi við hlutfallslega miklum kostnaði hjá íslenskum bönkum sökum smæðar þá er kostnaður við rekstur þeirra umtalsvert meiri en hjá erlendum bönkum sem eru svipaðir að stærð. 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% Kostnaðarhlutfall - kostnaður, launagjöld og rekstrarkostnaður án virðistbreytinga sem hlutfall af eignum 0,0% Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Íslenskir Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa bankar Minni bankar 1 Stærri bankar 1 1 M.v. að heildareignir minni banka < 6.000 ma.kr., heildareignir stærri banka > 13.000 ma.kr. Heimildir: Ársreikningar banka í úrtaki, útreikningar efnahagssviðs

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri 3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum

3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum Almennt eru innlán stærri hluti fjármögnunar minni banka en þeirra stærri. Innlánafjármögnun er ódýr og veitir því tækifæri til að auka vaxtamun en um leið eykur hún bæði líftímaáhættu og rekstrarkostnað. 80% Innlán í hlutfalli við eignir 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Íslenskir Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Minni bankar 1 bankar Stærri bankar 1 1 M.v. að heildareignir minni banka < 6.000 ma.kr., heildareignir stærri banka > 13.000 ma.kr. Heimildir: Ársreikningar banka í úrtaki, útreikningar efnahagssviðs

Vaxtamunurinn er talsvert minni á innlendri markaðsfjármögnun bankanna Frá árinu 2012 hafa viðskiptabankarnir gefið út sértryggð skuldabréf, bæði verðtryggð og óverðtryggð. Slík markaðsfjármögnun er þó enn mjög takmörkuð og nemur einungis um 1-3% af heildarfjármögnun bankanna. Reiknaður vaxtamunur bankanna hefur verið um 3% á síðustu þremur árum en skv. mati efnahagssviðs er vaxtamunur á sértryggðri skuldabréfafjármögnun í kringum 1%. 4% 3% 2% 1% 0% Vaxtamunur eftir tegundum fjármögnunar - meðaltal áranna 2012-2014 3% Vaxtamunur 1% Reiknaður vaxtamunur af innlendri markaðsfjármögnun Heimildir: Útreikningar efnahagssviðs, Macrobond, VBSÍ

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri 3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum 4. Íslenskir bankar búa við fjármagnshöft

4. Íslenskir bankar búa við fjármagnshöft Lánshæfi bæði ríkissjóðs og innlendra fyrirtækja ber verunnar innan fjármagnshafta merki. Erlend markaðsfjármögnun ber hátt áhættuálag og dregur það úr getu innlendra banka til að bjóða hagstæð kjör í erlendum myntum. A+ Lánshæfi ríkissjóðs (S&P) AA- A+ 4% Fjármagnskostnaður á erlendum mörkuðum - álag ofan á grunnvexti 2005 2014 A 3% 2% BBB- 1% Spákaupmennskuflokkur 2001 2002 2004 2006 2007 2009 2011 2012 2014 Heimildir: Seðlabanki Íslands, Samtök atvinnulífsins 0% Ríkissjóður Bankar

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri 3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum 4. Íslenskir bankar búa við fjármagnshöft 5. Íslenskir bankar eru með miklar áhættuvegnar eignir

5. Íslenskir bankar hafa hátt hlutfall áhættuveginna eigna Eignir banka eru vegnar eftir áhættu og eru íbúðalán metin áhættulítil. Sterk staða Íbúðalánasjóðs hefur því áhrif til aukningar hlutfalls áhættuveginna eigna á efnahagsreikningum annarra útlánastofnanna. 80% Áhættuvegnar eignir í hlutfalli við heildareignir 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Íslenskir Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Minni bankar 1 bankar Stærri bankar 1 1 M.v. að heildareignir minni banka < 6.000 ma.kr., heildareignir stærri banka > 13.000 ma.kr. Heimildir: Ársreikningar banka í úrtaki, útreikningar efnahagssviðs

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri 3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum 4. Íslenskir bankar búa við fjármagnshöft 5. Íslenskir bankar eru með miklar áhættuvegnar eignir 6. Íslenskir bankar eru með hátt eiginfjárhlutfall

6. Íslenskir bankar eru með hátt eiginfjárhlutfall Ávöxtunarkrafa eigin fjár er hærri en á annars konar fjármögnun enda áhættumeiri fyrir fjárfesta. Undir eðlilegum kringumstæðum eykur hátt eiginfjárhlutfall því fjármagnskostnað banka. 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Eigið fé í hlutfalli við heildareignir Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Íslenskir Danmörk Bretland Svíþjóð Noregur Evrópa Minni bankar 1 bankar Stærri bankar 1 1 M.v. að heildareignir minni banka < 6.000 ma.kr., heildareignir stærri banka > 13.000 ma.kr. Heimildir: Ársreikningar stærstu viðskiptabankanna, útreikningar efnahagssviðs

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri 3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum 4. Íslenskir bankar búa við fjármagnshöft 5. Íslenskir bankar eru með miklar áhættuvegnar eignir 6. Íslenskir bankar eru með hátt eiginfjárhlutfall 7. Íslenskir bankar búa við óstöðugleika

7. Íslenskir bankar búa við óstöðugleika Hávaxtaumhverfi er iðulega samtvinnað óstöðugleika og mikilli verðbólgu. Slíkt umhverfi eykur áhættu alls reksturs og gerir hann ófyrirsjáanlegri sem endurspeglast í hærri útlánavöxtum og auknum vaxtamun. OECD: Samband vaxtamunar banka og stýrivaxta - meðaltal áranna 1999-2011 Vaxtamunur meðal banka 1 5 4 3 2 1 0 Tékkland Kanada Japan Frakkland Ungverjaland Pólland Chile Ísland Slóvenía Slóvakía Grikkland Ísrael Nýja Sjáland Ástralía Bretland Noregur Sviss Írland R² = 0,4895 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 Vaxtamunur reiknaður skv. skilgreiningu Bureau van dijk Stýrivextir (%) Heimild: Macrobond

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri 3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum 4. Íslenskir bankar búa við fjármagnshöft 5. Íslenskir bankar eru með miklar áhættuvegnar eignir 6. Íslenskir bankar eru með hátt eiginfjárhlutfall 7. Íslenskir bankar búa við óstöðugleika

Hvað skýrir mikinn vaxtamun bankanna? 1. Íslenskir bankar eru smáir í alþjóðlegum samanburði 2. Íslenskir bankar eru dýrir í rekstri Skýrist ekki af sér-íslenskum aðstæðum 3. Íslenskir bankar eru að mestu fjármagnaðir með innlánum 4. Íslenskir bankar búa við fjármagnshöft 5. Íslenskir bankar eru með miklar áhættuvegnar eignir 6. Íslenskir bankar eru með hátt eiginfjárhlutfall 7. Íslenskir bankar búa við óstöðugleika

Aukin útlán bankanna takmarkast af lítilli eftirspurn fyrirtækja eftir lánsfé Hægur útlánavöxtur helst í hendur við hóflegan hagvöxt og óvissu í fjárfestingaumhverfi fyrirtækja. Íslensk fyrirtæki hafa undanfarin ár greitt niður skuldir fremur en að fjármagna nýjar fjárfestingar. 80 Innlend útlán innlánsstofnanna til fyrirtækja - breyting milli ára, leiðrétt fyrir verðlags- og gengisbreytingum 60 40 20 0-20 -40-60 -80 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Heimild: Seðlabanki Íslands

Aukin útlán bankanna takmarkast af lítilli eftirspurn fyrirtækja eftir lánsfé Hægur útlánavöxtur helst í hendur við hóflegan hagvöxt og óvissu í fjárfestingaumhverfi fyrirtækja. Íslensk fyrirtæki hafa undanfarin ár greitt niður skuldir fremur en að fjármagna nýjar fjárfestingar. 80 60 40 Innlend útlán innlánsstofnanna til fyrirtækja - breyting milli ára, leiðrétt fyrir verðlags- og gengisbreytingum Efnahagsbatinn hefst 20 0-20 -40-60 -80 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Heimild: Seðlabanki Íslands

Útlánamarkaður: Ólíkir aðilar keppa um takmarkaðan fjölda útlána Bankastofnanir eiga undir högg að sækja á bæði fyrirtækja- og einstaklingsmarkaði. Samkeppnisaðilarnir eru að stórum hluta erlendir eða opinberir aðilar sem búa við starfsskilyrði mjög ólík bönkunum. Hlutfallsleg skipting heildarútlána til heimila í árslok 2013 Hlutfallsleg skipting heildarútlána til fyrirtækja í árslok 2013 1 10% 45% 37% 40% 45% 5% 17% Ríkisstofnanir Bankastofnanir Lífeyrissjóðir Bankastofnanir Fyrirtækjaskuldabréf Aðrir Erlendir aðilar 1 Án eignarhaldsfélaga, verðbréfa- og fjárfestingasjóða og hins opinbera Heimildir: Seðlabanki Íslands, ársreikningar viðskiptabanka, LÍN, Íbúðalánasjóður

Tryggingamarkaður: Innlendir aðilar ráðandi Íslensk vátryggingafélög mæta lítilli samkeppni erlendis frá, hvort sem litið er til skaða- eða líftrygginga. Tryggingamarkaðurinn er því einsleitari en útlánamarkaðurinn að því leyti að aðilar búa við líkari starfsskilyrði. Hlutfallsleg skipting á skaðatryggingamarkaði 1 Hlutfallsleg skipting á líftryggingamarkaði 2 5% 4% 95% 96% Erlendir aðilar Innlendir aðilar Erlendir aðilar Innlendir aðilar 1 M.v. 2010 án Viðlagatrygginar 2 Að frátöldum lífeyristryggingum Heimildir: OECD og FME

Skattar og gjöld fjármálafyrirtækja hafa aukist umtalsvert undanfarin ár Aukin skattbyrði fjármálafyrirtækja á undanförnum árum hefur að miklu leyti komið til vegna álagningar ótekjutengdra skatta. 45 Skattar og gjöld á fjármálafyrirtæki í rekstri - í mö.kr, áætlun fyrir árið 2014 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Tekjutengdir skattar og gjöld Ótekjutengdir skattar og gjöld Heimild: SFF

Eftirlitskostnaður fjármálastofnanna eykst meðan bankakerfið minnkar... Starfsmönnum við fjármálaeftirlit hefur farið fjölgandi undanfarin ár. Árið 2013 voru sjö stöðugildi hjá FME á hvern banka í eftirliti en almennt eru eitt til tvö stöðugildi á hvern banka á Norðurlöndunum. 2.000 Útgjöld til FME og stærð bankakerfis 8x 0,06 % Eftirlitsgjald sem hlutfall af eignum bankanna 1.600 7x 6x 0,05 1.200 5x 0,04 800 4x 3x 0,03 400 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Eftirlitsgjald til FME, m.kr. (v.ás) Stærð bankakerfis sem hlutfall af VLF (h.ás) 2x 1x 0x 0,02 0,01 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Heimild: SFF

en á sama tíma hefur vaxtamunur lækkað Hagfelld verðbólguþróun hefur dregið úr vaxtamun viðskiptabankanna, en þær auknu álögur sem lagðar hafa verið á bankastofnanir undanfarin tvö ár eru ígildi um 0,5 prósentustigs meiri vaxtamunar. 3,4% Vaxtamunur bankanna og ótekjutengdir skattar og gjöld ma.kr. 25 6% Áhrif skatta- og gjaldahækkana á vaxtamun 3,2% 20 5% 3,0% 15 4% 2,8% 10 3% 2,7% -0,5% +2,2% 2% 2,6% 5 1% 2,4% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ótekjutengdir skattar og gjöld (h.ás) Vaxtamunur (v.ás) 0 0% Vaxtamunur íslensku bankanna Áhrif skatta- og gjaldahækkana Vaxtamunur minni norrænna banka Heimildir: Ársreikningar stærstu viðskiptabankanna, útreikningar efnahagssviðs, SFF

Arðsemi bankanna hefur dregist saman ef frá eru taldar virðisbreytingar Núverandi markaðskrafa um arðsemi eigin fjár liggur á bilinu 10-13%. 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60 Arðsemi 1 þriggja stærstu viðskiptabankanna og virðisbreytingar 2010 2011 2012 2013 9M 2014 Virðisbreytingar, ma.kr. (v.ás) Arðsemi eigin fjár (h.ás) 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% -30% 1 Arðsemi eigin fjár = hagnaður af áframhaldandi rekstri / meðaltal eigin fjár í lok og við upphaf árs. Arðsemi eigin fjár án virðisbreytinga en gert er ráð fyrir að virðisbreytingar beri virka skattprósentu bankanna. Heimildir: Ársreikningar stærstu viðskiptabanka, Frjáls verslun, útreikningar efnahagssviðs

Arðsemi bankanna hefur dregist saman ef frá eru taldar virðisbreytingar Núverandi markaðskrafa um arðsemi eigin fjár liggur á bilinu 10-13%. 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60 Arðsemi 1 þriggja stærstu viðskiptabankanna og virðisbreytingar Arðsemi eigin fjár án virðisbreytinga (h.ás) 2010 2011 2012 2013 9M 2014 Virðisbreytingar, ma.kr. (v.ás) Arðsemi eigin fjár (h.ás) 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% -30% 1 Arðsemi eigin fjár = hagnaður af áframhaldandi rekstri / meðaltal eigin fjár í lok og við upphaf árs. Arðsemi eigin fjár án virðisbreytinga en gert er ráð fyrir að virðisbreytingar beri virka skattprósentu bankanna. Heimildir: Ársreikningar stærstu viðskiptabanka, Frjáls verslun, útreikningar efnahagssviðs

Arðsemi bankanna hefur dregist saman ef frá eru taldar virðisbreytingar Núverandi markaðskrafa um arðsemi eigin fjár liggur á bilinu 10-13%. 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60 Arðsemi 1 þriggja stærstu viðskiptabankanna og virðisbreytingar Arðsemi eigin fjár án virðisbreytinga (h.ás) Arðsemi eigin fjár 100 stærstu fyrirækja (h.ás) 2010 2011 2012 2013 9M 2014 Virðisbreytingar, ma.kr. (v.ás) Arðsemi eigin fjár (h.ás) 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% -30% 1 Arðsemi eigin fjár = hagnaður af áframhaldandi rekstri / meðaltal eigin fjár í lok og við upphaf árs. Arðsemi eigin fjár án virðisbreytinga en gert er ráð fyrir að virðisbreytingar beri virka skattprósentu bankanna. Heimildir: Ársreikningar stærstu viðskiptabanka, Frjáls verslun, útreikningar efnahagssviðs

Misíþyngjandi skattbyrði milli atvinnugreina Færa má rök fyrir því að bankastofnanir greiði með einhverjum hætti fyrir ríkisábyrgð innlána. Hafa skal þó í huga að mikil skattheimta hefur áhrif á fjármagnskostnað almennings og fyrirtækja. 35% Greiddur tekjuskattur og sérstakir skattar á fjármálafyrirtæki og sjávarútvegi sem % af hagnaði - Árið 2013 en viðskiptabankarnir eru áætlun fyrir árið 2014 vegna breytinga á bankaskattinum 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Tryggingafélög Aðrir Sjávarútvegur Viðskiptabankar Heimild: SFF

Er fyrirséð að útlánamarkaðurinn muni breytast?

Þrengt hefur verið að fjármálakerfinu með íþyngjandi skatta- og gjaldaálögum, með auknu regluverki og með aukinni kröfu um eiginfjárbindingu.

Þrengt hefur verið að fjármálakerfinu með íþyngjandi skatta- og gjaldaálögum, með auknu regluverki og með aukinni kröfu um eiginfjárbindingu. Það kemur niður á skilvirkni innlendra fjármálastofnanna ef þær búa ekki við sambærileg skilyrði og aðrar erlendar stofnanir.

Vísbendingar að erlendir aðilar séu að auka hlutdeild sína Innkoma erlendra aðila á innlendan lánamarkað er að mörgu leyti jákvæð þróun. Opinn lánamarkaður og aukin samkeppni býður upp á fleiri valkosti fyrir lántakendur. Varanlegar skatta- og gjaldaálögur sem lagðar hafa verið á innlenda aðila munu á endanum draga úr samkeppnishæfni þeirra gagnvart erlendum aðilum. 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Hlutfallsleg stærð erlendra aðila á lánamarkaði fyrirtækja 2012 2013 Heimildir: Útreikningar efnahagssviðs

Er fyrirséð að útlánamarkaðurinn muni breytast?

Á meðan bankarnir eru að mestu leyti fjármagnaðir með innlánum.

mun fyrirtækjaskuldabréfamarkaður stækka á ný Á meðan bankarnir búa að mestu leyti við skammtímafjármögnun fylgir því aukin áhætta að veita langtímaútlán á föstum vöxtum til fyrirtækja. Innan hafta eru bankar ekki samkeppnishæfir um slík lán. 80% Staða fyrirtækjaskuldabréf sem hlutfall af VLF - skráð og óskráð bréf, miðað við mat SÍ 16% Staða fyrirtækjaskuldabréf sem hlutfall af heildareignum bankastofnana - skráð og óskráð bréf, miðað við mat SÍ 70% 14% 60% 12% 50% 10% 40% 8% 30% 6% 20% 4% 10% 2% 0% 2004 2005 2006 2007 2009 2010 2011 2012 2014 Heimild: Seðlabanki Íslands, útreikningar efnahagssviðs 0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Vísbendingar eru um aukinn vöxt skuldabréfamarkaðar síðustu misseri Útlán til fyrirtækja Árið 2013 og á fyrstu mánuðum þessa árs voru nýjar útgáfur fyrirtækjaskuldabréfa svipaðar að stærð og ný útlán innlánsstofnanna. Aukin útgáfa fyrirtækjaskuldabréfa eykur skilvirkni bæði miðlunar fjármagns til lengri tíma og milligöngu sem felur í sér pörun áhættu og líftíma. Heimild: Seðlabanki Íslands, útreikningar efnahagssviðs 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Hrein útlán innlánsstofnanna Ný útgáfa fyrirtækjaskuldabréfa 2013 2M 2014

Að lokum, hver borgar? Mikinn vaxtamun íslensku bankanna má að einhverju leyti rekja til sér-íslenskra aðstæðna, þ.e. smæðar landsins, fjármagnshafta og mikillar eiginfjárbindingar. Þó er ekki einungis við ytri þætti að sakast en bankarnir eru dýrir í rekstri og er kostnaður þeirra hár samanborið við erlenda banka af svipaðri stærð. Skatta- og gjaldaálögur á fjármálafyrirtæki hafa hækkað verulega og eru auknir skattar ígildi um fimmtungs af vaxtamuni bankanna í dag. Vaxtamunur bankanna hefur þó dregist saman síðustu ár en arðsemin jafnframt minnkað. Til lengri tíma munu auknar álögur ekki birtast í lakari arðsemi. Varanlegar álögur munu á endanum koma fram í auknum vaxtamun sem viðskiptavinir bera og draga úr samkeppnishæfni innlendra fjármálafyrirtækja. Að öðru óbreyttu er fyrirséð að útlánamarkaður muni breytast og er sú breyting þegar hafin.

Ásdís Kristjánsdóttir Forstöðumaður efnahagssviðs asdis@sa.is sími: 590-0080 Óttar Snædal Hagfræðingur á efnahagssviði ottar@sa.is sími: 590-0082 https://twitter.com/efnahagssvidsa/ Ólafur Garðar Halldórsson Hagfræðingur á efnahagssviði olafur@sa.is sími: 590-0081