VERENIGING SLIEDRECHT

Transkript

1 JAARGANG 35 NUMMER 69 DECEMBER 2018 OVER... Sliedrecht HISTORISCHE VERENIGING SLIEDRECHT TOEN: WONING RIVIERDIJK 504 Naeltwijck Lockhorst Niemants Vrient

2 Inhoudsopgave Voorwoord voorzitter Eerste winkel van Simon den Hartog Beelden uit mijn kinderjaren van Dirk de Jong Waffere mò me? Voorgeschiedenis scheepswerf De Klop Rijm: Decibellen op de bouw Vierschaar Oorlogsherinneringen van Mevr. Bernhart Baggerdorphistorie Gemeentegids 1968 Andries Sneep Oude raadhuis Kerkarchief Rijm: Klaaglied gepensioneerd man Vakantieherinneringen van Wout Sliedrechters recht op de man af Luchtfoto s Schenkingen De volgende Periodiek verschijnt in juli Kopij graag aanleveren voor 30 april

3 Van de voorzitter Wat een zomer! door Peter Bons Zelfs nu nog, begin november, tijdens het schrijven van dit voorwoord, zijn de temperaturen nog steeds van ongekende hoogte en noteert het KNMI een temperatuur van bijna 18 graden. Zou er nog een winter komen? Wij verheugen ons weer op de winterkost: Snert of een heerlijke stamppot kan mij echt bekoren. Hopelijk krijgen we straks toch nog een winter met ijs in de sloten. Lekker schaatsen langs de Graafstroom en na een tochtje even stoppen bij een Koek en Zopie tent. Van mij mag het. In ieder geval spant de redactie zich weer in om u een mooi (winter) nummer voor te schotelen. Zoals u ziet hebben we ons blad een nieuw jasje gegeven in de vorm van een gekleurde uitgave. Enerzijds valt er over de historie van ons dorp genoeg te verhalen, ja boeken vol te vullen, anderzijds is de redactie blij met nieuwe verhalen van u Sliedrechters! Dus kom maar op met uw verhalen. Weet u, het boeit echt, verhalen van oudere mensen te horen. De mensen worden steeds ouder en er zijn al meerdere honderdjarigen in ons dorp. Als je nagaat wat deze mensen beleefd hebben: de komst van de eerste auto, het eerste vliegtuig, de overgang van een tonnetje of buitentoilet naar een wc, van een wastobbe naar een douche, de komst van... te veel om op te noemen. Wij zouden het op prijs stellen als dit soort ervaringen ons op papier worden toevertrouwd. Gelukkig hebben wij deze keer al wat artikelen aangereikt gekregen. Zo ontvingen wij o.a. van Kees van der Sluijs een artikel over het archief van de Hervormde Gemeente en van Kees v.d. Tol een paar mooie luchtfoto s. Mevrouw Bernhart vertelt over haar oorlogsbelevenis en Harry Aardoom leverde enkele artikelen over een Rechtbank in de Franse tijd. Wout van Rees schrijft over zijn vakantie uit zijn jeugdtijd. Twee oud-voorzitters hebben beiden een artikel geschreven. Fred Stuy heeft onderzoek gedaan naar dokter Andries Sneep, Gerrit Venis schreef een artikel over de eerste winkel van Simon den Hartog. Ook nu weer mogen onze scheepswerven en de baggerhistorie niet vergeten worden, beide komen dan ook aan bod. Alle schrijvers hartelijk dank voor uw bijdragen. De nieuwbouw achter het museum vordert gestaag. Als vrijwilligers hebben wij al een kijkje binnenin kunnen maken. Het wordt straks een mooie werkruimte die zeer toegankelijk is. NIEUWJAARSRECEPTIE Tenslotte nodigen wij u hartelijk uit op onze gezamenlijke (HPS) nieuwjaarsreceptie en wel op vrijdagmiddag 4 januari van uur tot uur in het Sliedrechts Museum. Namens het bestuur wensen wij u goede feestdagen en een voorspoedig 2019 toe. Peter Bons 3

4 door Gerrit Venis De eerste winkel van Simon den Hartog Met een korreltje zout Ik heb er even over moeten nadenken of het wel respectvol zou zijn om een stukje voor ons periodiek over Simon den Hartog te beginnen met dit wat persoonlijke verhaal. Toch gedaan omdat het wel kenmerkend is voor hoe ik in de regel naar zaken kijk of in ieder geval probeer te kijken. Enige jaren geleden heb ik een cursus voor kokende beginners gevolgd. Bijna elke les is er wel discussie met de chef-kok wat moet je met aanwijzingen als flink veel boter (2 of 4 pakjes?) en een beetje rode wijn (1 of 2 flessen). Heeft u hem te pakken? Graag wat duidelijkheid. Dat gevoel krijg ik ook bij het (her)lezen van het verhaal over Simon den Hartog in het boek Dorpsgenoten van de gewaardeerde ir. Wim Bos. Daar lees ik dat Simon in 1894 een kleine winkel in manufacturen is begonnen nabij de Boslaan en dat in 1910 een groter pand wordt betrokken, recht tegenover de eerste winkel. Dat kan, maar nu wil het toeval dat ik bij De Wiel geboren ben en dat mijn vader vaak het zal over het organiseren van reisjes met de reisvereniging zijn gegaan of misschien was het ook wel een collega-timmerman op bezoek ging bij de mensen die recht tegenover de winkel van Simon woonden. En hoewel we rond m n 3e verjaardag zijn verhuisd, heb ik nog wel een beeld van de bebouwing daar in die tijd. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat daar ergens de eerste winkel van Simon den Hartog heeft gezeten. In zo n geval kan ik altijd een beroep doen op Wim van den Heerik; eerder zochten en vonden we ook de eerste winkel van slijterij Boer. Op zoek naar de eerste winkel van Simon den Hartog: A754 In het bevolkingsregister duikelt Wim op dat Simon bij zijn huwelijk (op 24 mei 1895) woont op A754. Nu is wijk A in de loop der jaren een aantal keren hernummerd. En zo wordt A754 na een tijdje A1055. Met die wetenschap gaan we verder. Wim speurt naar oude kaarten van wijk A en dan in het bijzonder tussen de Boslaan en de Wiel (want Bos zal in ieder geval wel in de buurt gezeten hebben met de plek van de eerste winkel). We vinden een kaart van het G.E.B. Sliedrecht uit 1958 en daarop zien we A1055 terug. En dan is het nog slechts een kwestie van foto s zoeken. We vinden ze (2 stuks zelfs) en hebben zelfs het geluk dat er eentje genomen is in oostelijke richting en eentje precies de andere kant op. Op foto 2.a (we kijken in oostelijke richting) zien we achter het jongetje aan de linker kant A1055. Bij de lantaarn zijn drie huisjes te zien (A1027, A1025 en A1021). Later zal zich daar lorrenboer Jan Broere vestigen. Het kleine gebouwtje verderop met de ronde dakconstructie is het brandspuithuisje no. 1 dat zich recht tegenover de huidige winkel van Rijwielhandel van der Aa bevond. Foto 2.b kijkt naar het westen en A1055 is hier het pand rechts bij het paard en wagen. Het eerste pand links is (althans in 1934) de winkel van slager Veldhuizen (A638). Foto 2.a 4

5 Of A1055 ook een winkel is, valt aan de hand van deze foto s niet te zeggen. Het ontbreken van luiken voor het rechterraam, maar het wel aanwezig zijn van luxaflex net als voor het raam boven aan de stoep zouden daar wel een aanwijzing voor kunnen zijn. Maar dat is het betere giswerk. Foto 2.b Bijzonder Bij de zoektocht komt nog iets bijzonders aan het licht. Op deze kaart staat ook het huis van Westdijk, (A 1069). Westdijk is net als Simon den wordt nog handel te drijven. Als de familie Den Hartog naar Auschwitz wordt weggevoerd, betrekt Westdijk met zijn gezin al snel de woning en de winkel van Den Hartog. Een van de kinderen van Westdijk is de schutter die op vrijdag 14 april 1944 zonder enige aanleiding de Giessendamse bakker Wouter Smit bij het station Giessendam-NederHardinxveld dood schiet. Die moord vormt samen met het feit dat de mensen in Sliedrecht toch al een hekel aan de Westdijkjes hebben vanwege het wegvoeren van Simon de Hartog de directe aanleiding voor de schietpartij bij de Helsluis. Westdijk Sr. komt daarbij om het leven. Hartog handelaar in manufacturen en ze woonden dus bijna naast elkaar. Op de 1 e foto is het eerste pand links het huis van vader Westdijk. Op de 2 e foto wordt het zicht er op ontnomen door de paardenwagen. Waarom zo bijzonder? Westdijk kiest in de oorlog voor de Duitse kant (NSB) en wordt de bewindvoerder (Verwalter) van Simon den Hartog als het Joden verboden Die schietpartij is op zijn beurt weer aanleiding voor de represaillerazzia op 16 mei 1944, waarbij in Sliedrecht, Hardinxveld, Giessendam en Werkendam een grote groep jonge mannen wordt opgepakt die in kamp Amersfoort belandt. Elf van de Sliedrechters komen niet meer terug in ons dorp. En zo grijpen allerlei gebeurtenissen tijdens de 2 e Wereldoorlog in ons dorp in elkaar. 5

6 door Dirk de Jong Beelden uit mijn kinderjaren Van Dirk de Jong uit Waalre ontvingen wij 2 artikelen uit het dagboek van zijn moeder Riet de Jong-Hofman Waar te beginnen? Mijn ouderlijk huis lag aan de rivier de Merwede. Die rivier speelde een belangrijke rol in ons kinderleven. Eb en vloed, nog niet gehinderd door sluizen en dammen, maar afhankelijk van het water dat van boven kwam, zoals mijn vader het noemde, en de stand van het zeewater. Deze combinatie zorgde soms voor heel laag water, maar andere keren zulk hoog water dat de ruimte onder de begane vloer van ons 6

7 huis onderliep. Wij kinderen vonden dat prachtig, hoe hoger het water kwam, hoe spannender het werd. Als het ging zomeren en het rivierwater was warm genoeg, gingen we er in zwemmen. Erg schoon was het water toen ook al niet. Mijn moeder was zo bang dat we zouden verdrinken dat ons, ik had nog een broer die drie jaar jonger was, al op zeer jonge leeftijd geleerd werd te zwemmen. Later zouden we, toen er nog niet van die enorme schepen waren die nu de rivier bevaren, achter een roeibootje de rivier overzwemmen om ons te vermaken op de strandjes aan de overkant. Er voeren in die tijd kleine vrachtschepen die als ze s nachts langs kwamen zo n veilig en rustgevend tjoeke-tjoek lieten horen alsof het muziek was. Overdag was het drukker op de rivier, dan kwamen de roetgevende stoomboten langs met daarachter een of meer aken. Het was heel boeiend om de parlevinkers in hun kleine bootjes naar de schepen te zien varen om hun waren te verkopen. Niets was natuurlijk leuker dan een bevroren rivier. Het ijs was goeddeels onbetrouwbaar door de voortdurende stroming van het water onder het ijsoppervlak. Maar er waren plaatsen waar je kon schaatsen en soms gebeurde het dat je op een enkel plekje de rivier lopend kon oversteken. Nu is schaatsen nooit m n grootste hobby geweest. Ik herinner me nog de schaatsjes waar ik steeds van af gleed, omdat de katoenen banden onvoldoende houvast gaven. Zodra het ijs goed begon te dooien, kwamen de ijsbrekers, geweldig leuk om te naar te kijken. Dit tafereel kunnen we allang niet meer aanschouwen eenvoudigweg omdat het rivierwater niet meer bevriest. Bij een rivier hoort natuurlijk ook een dijk met stoepen, dat zijn geen trottoirs, maar paden die aan beide zijden van de dijk naar beneden lopen. Op die dijk stond en staat nog steeds een bonte verzameling huizen: van kapitale villa s, 7

8 door Dirk de Jong bewoond door de baggeraars, aannemers, dominees, artsen, notarissen en andere bevoorrechten tot kleine arbeidershuisjes van mensen die zes dagen in de week in de grienden werkten en alleen s zondags vrij waren. Voorts was er de kleine middenstand, waaronder bakkertjes, kruideniertjes, de melkboer met zijn karretje en de groenteboer met paard en wagen. En niet te vergeten de sigarenwinkel, want er werd heel veel gerookt onder het motto een tevreden roker is geen onruststoker. Auto s waren er vrijwel niet, Onze huisarts kwam nog met een koets. Iedereen liep of fietste. Er was nog zoveel om te spelen in die tijd: tollen, hoepelen, hinkelen, tikkertje en verstoppertje spelen, touwtje springen, ballen etc. Dat kon toen nog allemaal, ook op de openbare weg. Zo van heerste er een enorme werkeloosheid. De werkelozen moesten zowel s morgens als s middags gaan stempelen in het gemeentehuis. Ze kregen een gratis fietsplaatje (destijds een soort belasting), dat dan wel zodanig bevestigd moest worden dat iedereen kon zien dat je werkeloos was. Ook mijn vader, van beroep timmerman/aannemer, moest zijn activiteiten staken, eenvoudigweg omdat er geen werk was. Gelukkig kwam hij in 1938 weer aan de slag. Het moet voor mijn ouders met twee jonge kinderen bijna onmogelijk geweest zijn om het hoofd boven water te houden. Ik ben geboren op het randje van Toen ik zes jaar was, ging ik naar de lagere school en wel naar de School met den Bijbel. Het was een somber gebouw met hoge ramen, je kon vanaf je bank uitsluitend naar de lucht kijken. Er was geen centrale verwarming, ieder lokaal had z n eigen kachel. Als het te koud was, hoefden we niet naar school. Waarschijnlijk was ik een redelijk parmantig meisje. Op een ouderavond, ik zal zeven jaar geweest zijn, moest ik een gedichtje opzeggen. Ik werd op een tafel gezet met een heleboel grote mensen om me heen. Het was waarschijnlijk een zesregelig gedichtje, wat ik onbevangen heb voorgedragen. Waarom weet ik niet, maar toen ik klaar was begonnen al die grote mensen heel erg hard te lachen. Mijn onbevangenheid was op slag verdwenen, omdat ik dacht dat ze me uitlachten. Ik ben daar zo van geschrokken dat ik er bijna een levenslange verlegenheid aan heb overgehouden in het geval ik voor mijn werk lezingen moest houden of lesgeven aan een groep. Terug naar de lagere school. Het was er ook erg streng. Ik herinner me nog dat een stoute jongen door zijn meester naar de bovenmeester werd gestuurd en in het bijzijn van de hele klas een pak slaag kreeg. Je moest ook niet verbaasd zijn als je, je van geen kwaad bewust, een draai om je oren kreeg. Iedere maandagochtend moesten we een psalm (voor de gereformeerden) of een gezang (voor de hervormden) kunnen opzeggen. Ik ben nu nog jaloers op het gemak waarmee ik toen 10 minuten van tevoren - in mijn geval een gezang - uit het hoofd kon leren, het opzeggen en het vervolgens weer vergeten. Er werd gedegen les gegeven aan grote klassen (ik schat zo tegen de veertig leerlingen) met alle leerlingen die leerplichtig waren en door hun ouders op deze school waren aangemeld. In zo n klas zaten dus van hoog- tot zwakbegaafden. Op deze school heb ik heel veel perfect geleerd, o.a. woordontleden, zinsontleden en rekenkundige bewerkingen met een onbekende. Vanaf klas 5 werd ik samen met de zoon van de bovenmeester opgeleid voor het toelatingsexamen van de Christelijke HBS te Dordrecht met als vakken: taal, rekenen, aardrijkskunde en geschiedenis. Toen ik daarvoor geslaagd was, keek vol blijde verwachting de toekomst in. P.S. Het was intussen oorlog. Daar was in ons dorp nog heel weinig van te merken, maar de veranderingen zouden gauw komen. 8

9 De oorlogstijd ( ) Ik ben twaalf jaar als ik naar de HBS in Dordt ga. Ik ben het enige meisje uit de lagere schoolklas dat mag doorleren. Er zitten tenminste twee meiden in de klas die slimmer zijn dan ik, maar ze moeten van hun ouders naar de huishoudschool en moeder gaan helpen. Wat een verloren vrouwelijk talent. Een daarvan is mijn vriendin Adrie, die daar erg onder geleden heeft. De oorlog begint ook tot ons dorp door te dringen. Er worden een officier en een troep soldaten gestationeerd. Die officier op zoek naar onderdak vindt ons huis kennelijk een aantrekkelijke ambiance en wordt in ons huis ingekwartierd. Het is een keurige man die zijn troepen goed onder de duim houdt. Hij brengt pakken koffiebonen en suiker mee voor mijn moeder. Mijn vader: Vrouw je neemt niks aan van die vent, hѐ. Maar dat doet ze toch; ze is heel praktisch in die dingen. De soldaten moeten iedere dag parade lopen en zingen und wir fahren gegen England. Ze zijn echt van plan om het kanaal over te zwemmen, daar komt niets van terecht. De meeste soldaten kunnen niet zwemmen en zijn als de dood voor water. Op een zeker moment zijn ze ineens verdwenen uit het dorp. Er is een enorme solidariteit tussen de bewoners, die normaal gezien roddelen en ruzie maken om van alles en nog wat. Mijn vader heeft een landkaart en een stiekeme radio waarop hij het nieuws volgt. De buren weten dat, komen langs en roepen en Hofman hoe gaat het?. Mijn vader roept dan goed hoor, hoe slecht het ook gaat. Ik ben diep geschokt dat op het moment dat de oorlog voorbij is, het met de solidariteit meteen is gedaan. Dat heeft me als veertienjarige heel erg geraakt. Het geroddel en gekissebis begint weer opnieuw. Intussen gaan we met onderbrekingen toch nog steeds naar school in Dordt. Afhankelijk van het weer op de fiets of met de trein. Zo n trein met allemaal aparte coupés en een stoomlocomotief ervoor. De trein moet de spoorbrug over de Merwede over en die ligt aardig wat hoger dan de begane grond. Als het erg koud is, lukt het de loc niet om te stijgen en moet er een loc uit Dordt komen om kracht bij te zetten. Daar gaat nogal wat tijd in zitten, we komen vaak te laat op school en eigenlijk vinden we dat heel erg leuk. Ik zit in een klein lokaal met circa 36 klasgenoten. Veel jongens en weinig meisjes. Een van die meisjes is Neli, waar ik mijn hele verdere leven mee bevriend zal blijven. Ik leer graag, ben dol op wiskunde en ontmoet op mijn dertiende mijn eerste vriendje Goof geheten dat al in de vijfde klas zit, ook met de trein reist en mij onderweg van alles leert. Hij wordt heel erg geplaagd door zijn klasgenoten, zo van op een klein fietsje moet het leren. Daar trekt hij zich niets van aan. Na de hongerwinter heb ik hem nooit meer gezien. Maar nu zover ik weet, leeft hij nog en woont hij net als ik in Delft. 9

10 Waffere mò me? Werkgroep Dialect van de HVS Dit is Sliedrechts dialect en het betekent: Wat voor één moeten we. De uitdrukking wordt gebruikt bij het bepalen van een keuze. De uitdrukking waffere mò me is de titel van een rubriek in het periodiek van de Historische Vereniging Sliedrecht en wordt verzorgd door de Werkgroep Dialect van de HVS. Of op z n Slierechs: Waarekgroep diëlect. Wat is de bedoeling van deze rubriek? Wel, er wordt een aantal woorden of uitdrukkingen geselecteerd die in het Sliedrechts dialect zijn weergegeven en met de betekenis ervan. Het Sliedrechts dialect is evenals het Nederlands een levende taal. In het verleden, bijvoorbeeld vijftig jaar terug, of nog langer, werd het dialect maar ook het Nederlands waarmee wij dagelijks omgaan vaak anders gebruikt. Klanken veranderen en uitdrukkingen worden aangepast aan de tijd waarin wij ons bevinden. De rubriek Waffere mò me kan een verscheidenheid zijn van uitleg over Sliedrechtse woorden, uitdrukkingen of gezegden met een verklaring of een verhandeling over dialect en de betekenis ervan in het Nederlands. Wie Slierechs diëlect spreekt en Nederlands is eigenlijk tweetalig. Er bestaat zelfs een woordenboek: Slierechs van A tot Z, uitgegeven in het jaar Het woordenboek werd gedurende een bepaalde periode cadeau gedaan door de gemeente Sliedrecht bij het voltrekken van een burgerlijk huwelijk. Het fraai uitgevoerde woordenboek is uitverkocht en inmiddels een collectors item. Door het gebruik van deze term, die afkomstig is uit de Engelse taal, wordt de levendigheid van taalgebruik hiermee direct aangetoond. Zonder dat het soms opvalt, wordt het Nederlands doorspekt met woordgebruik uit de Engelse taal. Om deze rubriek te beginnen, volgen hier een aantal dialect woorden en de betekenis ervan. Afgooitolle. Een afgooitol is een zogenaamde werptol. Een min of meer peervormig model en van hout gemaakte tol waar een dun touw om gewikkeld werd. Met een snelle handbeweging werd de tol afgeworpen en het touw teruggetrokken. De kunst was om de tol zo lang mogelijk draaiende te houden. De tol had een metalen punt waar hij op draaide. Vandaag de dag wordt dit spel niet of nauwelijks meer door de jeugd gespeeld. Misschien wel een idee voor het Baggerfestival: Slierechs kampioenschap afgooitolle. Buutvrij. Tegenwoordig noemt men dit verstoppertje spelen. Een buut is een mikpunt. Hierop moest worden aangetikt. Hoe ging dat ook al weer? In een groep werd afgeteld wie de buut was. De buut was niet alleen een speldeelnemer, maar ook een van te voren bepaalde plek waarop aangetikt moest worden. De gene die op de buut stond mocht niet kijken tijdens het verstoppen van de andere deelnemers. Daarna moest de buut gaan zoeken naar de verstopte deelnemers. Op het moment dat de buut iemand ontdekte moest men terug hollen naar de buut en 10

11 deze aantikken, dat wil zeggen, de ontdekte persoon holde samen met de buut naar de plek waar de buut is. Als de buut aan het zoeken was, moesten de deelnemers ongezien naar de buut hollen, aantikken en buutvrij roepen. Corsaozie. Corsage. Een versiersel op de kleding dragen. Bijvoorbeeld een anjer in het knoopsgat van een jas. Wie tijdens Koningsdag een oranje strik draagt, heeft een corsaozie, een corsage op. Deurlegge. Dit betekent gewoon: uitslapen. Zij of hij het d n deurlegger. Toestemming om uit te slapen en behoeft niet vroeg uit bed geroepen te worden. Voor t echie. Spelen voor het echt. Deze uitdrukking werd in Sliedrecht vroeger al gebruikt. Vandaag de dag wordt het vaker uitgesproken in Nederland. Soms zijn uitdrukkingen zoals voor t echie een bepaalde tijd in de mode, zoals dat op dit moment het geval is. Florse. Voor de uitdrukking florse bestaat geen Nederlands woord. Het is puur Slierechs. De betekenis ervan is: met water knoeien. Grondjieklaauwe. Doen alsof men kan zwemmen. Een zwembeweging maken op laag water zolang met de voeten de grond geraakt kan worden. Handjieraeje. In een groep neemt iemand een aantal lucifers in een dichte hand. De anderen moeten dan raden hoeveel lucifers in de vuist zitten. Het spel wordt gespeeld met drie lucifers. Vooraf wordt door één persoon met beide handen op de rug van lucifers gewisseld. In de vooruit gestoken vuist zit het aantal lucifers dat geraden moet worden. Ietsie. Een klein beetje. Bijvoorbeeld bij een scheutje melk in de koffie: graeg ietsie meer, wat betekent: graag een beetje meer. Ook wel: graeg een ietsie pietsie meer. Kaesiewege. Kaes is kaas en wege is wegen. Vroeger een spel van kinderen op straat. Met de ruggen tegen elkaar gaan staan en de armen verstrengelen en dan elkaar om de beurt optillen. Lôôsie. Een plek om weg te kruipen. Bijvoorbeeld tijdens het spel Buutvrij. Meuletocht. Molentocht, schaatstocht langs de molens in de Alblasserwaard. Neppe. Een passeerbeweging maken bij voetbal. Tot zover de eerste aflevering van Waffere mò me. Het Slierechs diëlect kent een rijke schat aan woorden zodat, als u als lezer het op prijs stelt, we er nog wel even mee vooruit kunnen. 11

12 Voorgeschiedenis van scheepswerf De Klop Bron: Jubileumboek 50 jaar De Klop Heel in het begin van de vorige eeuw werd aan de Vecht in de Gemeente Zuilen door de Sliedrechtse gebroeders A., E. en J. van Noordenne een werkplaats gesticht voor de reparatie van materieel dat zij gebruikten voor de uitvoering van waterbouwkundige werken. Al spoedig ging men over tot het bouwen van nieuw materieel, zoals bakken, pontons en later ook baggermolens en zuigers. Zo ontstond een scheepswerf en men besloot deze te noemen naar het in de nabijheid gelegen fort, dat De Klop heette. Door de vergrote activiteiten van de werf, konden de gebroeders van Noordenne, gezien ook hun aandeel in de baggerwereld, niet langer hun volle aandacht aan de werf schenken. De toen nog jonge, ambitieuze heer H. van Seventer werd aangezocht de leiding van de werf op zich te nemen. De firma werd omgezet in een N.V. en in 1916 werd besloten een machinefabriek aan de werf toe te voegen. Zo ontstond in Zuilen de N.V. Scheepsbouwwerf & Machinefabriek De Klop. Van Zuilen naar Sliedrecht Doordat de oorspronkelijke stichters van de werf door samenwerking met Sliedrechtse baggerondernemers hun materieel in Sliedrecht samentrokken, terwijl het terrein in Zuilen geen uitbreidingsmogelijkheden meer bood, was reeds in 1915 besloten het gehele bedrijf naar Sliedrecht te verplaatsen, temeer daar er uitstekende industrieterreinen langs groot vaarwater voor een werf geschikt gemaakt konden worden. Op 17 maart 1916 werd De Klop in Sliedrecht gevestigd. Het gehele aandelenkapitaal kwam al spoedig daarna in handen van W.J. Kalis Wzn. & Co s Baggermaatschappij, terwijl de gebroeders van Noordenne en andere belanghebbenden zich financieel terugtrokken. Waarom wij dit vermelden, heeft te maken met een tweede werf, die kort na de oprichting van De Klop langs de boorden van de Merwede werd gesticht. De werf Kerkerak De hiervoor reeds genoemde W.J. Kalis Wzn. & Co s Baggermaatschappij was in feite door haar aandelenbezit eigenaresse van De Klop. Dit waren concurrenten van de vroegere beheerders van De Klop, die moeilijk zaken konden doen met deze werf, omdat de concurrentie hun dan in de kaart keek. Zodoende besloten de heer Kraayeveld en de gebroeders van Noordenne, die zich als baggeraars inmiddels in de firma Kraayeveld & van Noordenne verenigd hadden en waaruit later de N.V. Baggermaaatschappij Bos & Kalis is voortgesproten, zelf weer een reparatiewerf te stichten voor het onderhoud van hun baggermaterieel. Zodoende kwam kort na de oprichting van De Klop enkele honderden meters verder aan dezelfde weg de N.V. Scheepsbouwwerf & Machinefabriek Kerkerak tot stand, nadat het terrein van de vroegere zalmvisserij was aangekocht en opgespoten. Door een niet goed gerichte bedrijfsvoering is W.J. Kalis Wzn. & Co s Baggermaatschappij na enkele jaren van het toneel verdwenen; vele oud-sliedrechtenaren hebben financieel gesproken allerminst goede herinneringen aan dit in 1919 plaats gehad hebbende debacle overgehouden. In de Nederlandse Staatscourant van 19 en 20 september 1919 verscheen een publicatie omtrent statutenwijziging en uitgifte door de N.V. De Klop van nieuwe aandelen, terwijl een aantal bekende Sliedrechters tot commissaris benoemd werden. Hieronder bevonden zich de reeds eerder genoemde heer Kraayeveld, alsmede de gebroeders A. en E. van Noordenne, twee van de drie stichters van het bedrijf in Zuilen en grootste belanghebbenden bij de Ker- 12

13 Luchtfoto van De Klop uit Op de helling zijn 2 stoomhoppers in aanbouw. kerak. De heer H. van Seventer bleef de directie voeren, en niet alleen over De Klop, maar ook over de Kerkerak, die door deze financiële verwikkelingen tot één bedrijf werden samengevoegd. De Kerkerak is in bedrijf geweest tot In dit jaar werd de gehele uitrusting naar de toen reeds als hoofdbedrijf fungerende en in de loop der jaren uitgebreide en gemoderniseerde werf De Klop overgebracht. Werf Kerkerak, met algemeen bedrijfsleider de heer J.A. Romers en hoofdbaas Louw Nederlof, is in 1932 geschiedenis geworden. Het terrein met de inmiddels voor een groot deel bouwvallig geworden opstallen is nog steeds eigendom van De Klop. Scheepswerf De Klop nauwe betrekkingen met de baggerindustrie Bron: Industrieel palet, uitgave rond 1960 Ook in Kinderdijk zijn scheepswerven die in de baggerwereld een gevestigde naam hebben, evenals in andere plaatsen bijv. Amsterdam, Haarlem en Schiedam. Reeds lang bestond tussen de in vorengenoemde plaatsen gevestigde bedrijven een vorm van samenwerking, die in de na-oorlogse jaren culmineerde in de oprichting van de I.H.C. (Industriële Handels Combinatie) Holland. De Klop, evenals twee andere in de Alblasserwaard gevestigde scheepswerven behoren tot de zes partners van IHC-Holland. De specialiteit van de IHCvennoten is het bouwen van baggermaterieel. Naast een centraal kantoor in Den Haag, beschikken de gezamenlijke werven over een speciaal voor baggeronderzoekingen ingericht laboratorium, het M.T.I. te Delft, dat uniek is. Technisch neemt De Klop een sterke positie in op het gebied van de baggerbouw, temeer omdat zij ook beschikt over de techniek en ervaringen van de bedrijven waarmede wordt samengewerkt. Met een zekere regelmaat kan men op de 2 hellingen van De Klop, waarop schepen gebouwd kunnen worden tot circa ton, snijkopzuigers, bakkenzuigers, profielzuigers of combinaties daarvan, hoppers enz. in aanbouw zien. Dit wil echter niet zeggen, dat men afwijzend staat tegen opdrachten voor het bouwen van andere vaartuigen, zoals sleepboten, veerboten en grintsorteerinstallaties. Een recent voorbeeld hiervan is de motorzeesleepboot Willem Barentsz, die door de N.V. Bureau Wijsmuller te IJmuiden op één der hellingen van De Klop is gebouwd. 13

14 Decibellen op de bouw Sientje van Sinttruije Wie vandaag aan de dag een bouwplaats passeert Wordt crazy van de herrie, of zie ik dat verkeerd? In plaats van stenen of hamermuziek aan je oren Klinkt er beat of punk of 13 massale koren Uit een radio die op een stelling in een plastic zak verblijft Of die door cement en zand geheel is verstijfd Moeten ze elkaar wat zeggen wat de bouw aangaat Tien tegen één dat men elkaar niet verstaat Want de herrie verpest de omgeving van wel 500 meter Werkt men eerlijk met dat hoempapa lawaai nu beter? De merel en de lijster en de zwarte kraai Hoort menigeen duizend keer liever dan dat radiolawaai Op de boerderijen tussen de tractoren Moeten we noodgedwongen naar transistors horen Zit er iemand met een hengel aan de kant Wéér zo n exemplaar, dat is Nederland! Als je t met de buurt niet hebt getroffen, o wee Dan luister je noodgedwongen met hun cassettes mee Kom je langs Elektra, een jongeren opvanghuis Dan is hun muziek voor een verre omgeving n waar kruis Waarom toch, bouwvakkers, boeren, vissers, jonge mensen Is het nu zó moeilijk wat wij wensen?? Spaar alsjeblieft onze oren Zorg dat jullie zelf t alléén maar horen! 14

15 De Vierschaar: diverse uitspraken De vierschaar was een tot de Franse tijd functionerende rechtbank, die vooral strafzaken behandelde. Onderstaande uitspraken van de vierschaar ontvingen wij van de heer Harry Aardoom. Bagger Op 29 Juni 1733 kregen twee baggeraars uit Sliedrecht ruzie. Pleun Janse Visser zou een hoeveelheid grond hebben gebruikt om er een kade van te maken. Die grond behoorde toe aan Bastiaan Pieterse de Jongh. Dat wil zeggen, Bastiaan beweerde dat hij de eigenaar van die grond was. Bastiaan had luid geroepen dat Pleun een dief was, welke injurie en lastering den eiser aanstonts ad animum hadde gerevoceert. Kortom, Pleun nam het niet dat hij zo luidruchtig in het dorp voor dief werd uitgemaakt, werd zwartgemaakt. Het was een belediging, en hij klaagde Bastiaan dan ook aan voor de hoge vierschaar van Zuid-Holland. Op 13 Juli 1733 stonden ze voor het eerst voor het hekje in Dordrecht. Voor de goede orde moet vermeld worden dat dit een civiele procedure betrof. Voor zover ik het kan inschatten zijn zij er beiden arm van geworden. Bastiaan verklaarde dat hij op 27 Juni al had gemerkt dat er grond was afgestoken van zijn land. Hij liet dan ook zijn advocaat tweehonderd zilveren ducatons boete eisen (zeshonderd gulden), die ten goede zouden komen aan de bedeelden van de diaconie, de diaconie armen. Bovendien zou Pleun hem om vergeving moeten smeken. Maar ze gaven geen van tweeën toe. Op 28 September verklaarde opnieuw Bastiaan dat Pleun een dief was, en dat hij nog hoopte getuigen te vinden van die diefstal van grond. Van grond? Hoorden de magistraten dat goed? Ja, juist, van bagger. Op 26 oktober 1733 klaagde Bastiaan dat Pleun met een sjees op 29 Augustus kwam aanrijden op de dijk van Sliedrecht naar Papendrecht. Bastiaan liep op dat moment daar op de dijk, in de buurt van de Zilversteeg. Pleun schold hem uit met Gij bent (zelf) een dief, een schelm, schurk en hondsvot. En hij sloeg ook naar Bastiaan met zijn zweep, en (wist hem) wel soodanig te treffen dat het bloet op verscheyde plaetsen op de koonen en onder de neus vandaen (liep). Bastiaan was het eerste het beste huis in gevlucht. Hij voelde zich seer grovelyk geinjureert. Hij vond dat dit wel mocht bestraft worden met een boete van duizend caroli guldens. Goed, u begrijpt, het conflict was geëscaleerd. Er werd tussen Juli 1733 en Januari 1734 op negen dagen geprocedeerd. En toen zal het geld op geweest zijn. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het tweetal er op een vreemde manier plezier aan heeft beleefd. Want een grief hebben en procederen was ook reuze spannend, er gebeurde eindelijk iets in hun eentonige levens. Een vonnis heb ik (nog) niet gevonden. Mogelijk heeft de baljuw met de vuist op tafel geslagen en uit zijn slof schietend hen aangezegd dat het gedonder over moest zijn. Depressief en failliet Het ging in 1678 niet goed met boer Baen Theunisse Baen in Sliedrecht. Hij had een hoge hypotheek maar betaalde zijn rente al enige tijd niet meer zodat de hypotheekverstrekkers Jan Bogert en Govert de With regelmatig navraag deden hoe het met zijn boerenbedrijf gesteld was. En dat gaf zorgen. Boer Baen deed zijn werk niet. Ondanks vele waarschuwingen. Zodat er dit jaar nagenoeg geen oogst zou zijn. In het vorige jaar 1677 liet hij zijn gehele oogst aan hennep op het land staan zodat het was verrot. Kennip of hennep was nodig voor de fabricage van touw voor de scheepvaart, en bracht als landbouwproduct goed geld op. Hij had nog wel hooi gemaaid, maar liet het gewoon op het land liggen. Dat vonden zijn buren te bar. Immers, dat was het wintervoer voor zijn vee. Dus de buren hadden toch nog een deel van het hooi voor Baen binnengehaald. Baen was als weduwnaar onlangs zonder met iemand te overleggen her- 15

16 trouwd met een vreemde en onbekent vrouwe persoon. Man en vrouw maakten de hele dag ruzie. Maer dat den selve sich gedragende als een sorgeloose ende onachtsaeme luijaert ende syne saecke soodanigh deterioreerde dat (de hypotheekverstrekkers) hare schade meer en meer voor ogen sien De hypotheekverstrekkers vroegen bij de hoge vierschaar van Zuid-Holland om het aanstellen van een curator, met het doel om bezit en schulden te taxeren, en om zo nodig alles te verkopen. Govert de With was bereid om curator te zijn. Ja, wat mankeerde boer Baen? De schepenen Joost Boon en Philips van Meeuwen zouden met Baen gaan praten. Ze nodigden hem uit om op de volgende zitting van de hoge vierschaar te verschijnen. Welnu, op de zitting van 25 Maart kwam Baen niet opdagen. Zodat unaniem besloten werd om Govert de With tot curator te benoemen. Het bezit bleek bij inventarisatie voornamelijk te bestaan uit een boerderij met zeven mergen land, drie melkkoeien, twee jonge vaarzen, vier hokkelingen en een kalf. Bovendien bezat Baen nóg een huis met erf, staande aan de Sliedrechtse dijk dat was verhuurd aan Theunis de Vlieger. Zijn bezit was bezwaard met een hypotheek van gulden, een groot bedrag in die tijd. Nadat het Baen door een gerechtsbode werd meegedeeld dat hij onder curatele stond kwam hij op 4 April 1678 wel op de zittingsdag. Hij ontkende zijn wanbeleid niet. Maar gaf als reden op dat in 1677 zijn eerste vrouw na een langdurige ziekte was overleden. Al tijdens die ziekte was hij depressief geworden. Naerdat de selve wel een jaer langh aen het water en uutterende sieckte hadde gelegen, twelck hem soodanigh door droeffhijt de moet benomen hadde, dat hij alsdoen sijn arbeyt niet hadde gedaen Baen dacht dat zijn bezit ruim voldoende moest zijn om zijn schuld van 1200 gulden te kunnen betalen. De schepenen van de hoge vierschaar kregen medelijden met hem. Maar ze gebruikten hun gezond verstand. Immers, hoe groot was de kans dat boer Baen nu ineens wel in staat zou zijn om zijn bedrijf te kunnen uitoefenen? Zij besloten om toch over te gaan tot een executieverkoop, met uitzondering van zijn inboedel plus twee koeien en een vaars. Mochten de bezittingen méér opbrengen dan de schuld dan was dat positief bedrag mooi meegenomen voor boer Baen. Het was voor mensen een harde tijd, ook in de gouden eeuw. Hij had geluk gehad In 1796 was Staas van Diggelen, 25 jaar oud, schout en secretaris van Sliedrecht. Op een zondagavond in December 1796 was hij vanaf half vijf van huis. Hij bezocht eerst Huijbert de Baat, en vervolgens Willem Lok. Om half zeven liep hij naar huis. Het was winter, dus om die tijd was het donker. Ter hoogte van de woning van Van der Griend voelde hij iets achter in zijn nek. Hij draaide zich om en wist daardoor enkele gemene messneden te ontwijken. Dacht hij. De aanvaller had hij vanwege de duisternis niet herkend. Hij vluchtte naar het huis van Van der Griend. Daar in huis ontdekte de schout dat hij wel degelijk stevig gewond was. Hij had een wond in borst of rug door een steek die door zijn schanslooper, kamisool en borstrok doorgedrongen was Maar hij had ook een messteek door zijn kraag en de dubbele halshoek heen in zijn nek. Hij kreeg een soort eerste hulp van Van der Griend, de vrouw van Pieter Kraijevelt en van Bastiaan den Rie, de belastinginner. Op 9 December 1796 werd het verhaal door de hoge vierschaar van Zuid-Holland genotuleerd. Onverwachte messteken van achter door dikke lagen kleding heen? De aanvaller was nogal wat van plan geweest. Kortom, denk je dan, de schout had geluk gehad. Het volgende is gissen. Het was de tijd van de Bataafsche republiek. Staas van Diggelen was een Fransgezinde schout. Sliedrecht bestond overwegend uit prinsgezinden. Waarvan sommigen ongetwijfeld met een kort lontje. Schipperen in tegenwind De weduwe Cristina van der Kolck had het schippersbedrijf van haar overleden man voortgezet en zij was zelf schipper en koopman, varende op de riviere in commercie. Ze voer samen met haar dochter Elisabeth van der Kolck. Nu wilde het geval dat Cristina ene Johannes Clevelt uit Tolkamer als knecht en kapitein had aangetrokken. Het kon niet uitblijven, Elisabeth en Johan- 16

17 nes kregen een relatie en Elisabeth werd zwanger. Ze wilden zo snel mogelijk trouwen. Vanwege tegenwind moest het schip enkele dagen in de buurt van Sliedrecht aan de wal blijven liggen. Zodat het verliefde paar naar de dominee en kerkenraad in Sliedrecht stapten om aan te tekenen. Dat gebeurde. Maar dan zou het toch nog minimaal twee weken duren voor het huwelijk kon worden ingezegend. Op dat moment werd Johannes ernstig ziek. Hij dreigde te overlijden. Zodat er door Cristina een verzoek werd gedaan aan de hoge vierschaar van Zuid-Holland of het huwelijk versneld mocht plaatsvinden. En die toestemming kreeg het paar. Op 3 December 1694 kregen dominee en kerkenraad opdracht van de baljuw om het paar onmiddellijk te trouwen. uijt consideratie van het groot perijkel des doods de ondertrouden persoonen te trouwen sonder dat de gewoonlijcke proclamatiën sullen behoeven voort te gaen Schepenbank in de Vierschaar van Amsterdam Van horen zeggen Nee, nee, we noemen geen namen. Het is immers roddel. Op 31 Mei 1801 legde de negenendertig jaar oude Rotterdamse chirurgijn Jacobus van Lodenstein een merkwaardige verklaring af voor baljuw Anthonij Hoijnck van Papendrecht van de hoge vierschaar van Zuid-Holland. Hij was tot 1791 chirurgijn in Sliedrecht geweest. Kort vóór zijn verhuizing in 1791 van Sliedrecht naar Rotterdam kwam ene Maarten, een inwoner van Sliedrecht, bij hem aan huis. Hij vroeg of de chirurgijn hem wilde helpen zijn vrouw Adriana, die altijd dronken was, uit de waerelt te helpen. Ze verdiende het niet in de maatschappij te worden toegelaten. Maarten bood aan dat er een zak zesthalven aan te verdienen viel. Zijn vrouw Adriana kreeg van den Roomschen docter te Dordrecht als medicijn verzilverde pillen, wyl zij niet wel was. Welnu, Maarten stelde voor dat de chirurgijn hem pillen met vergif zou geven die er precies zo moesten uitzien. Maarten zou een paar pillen als voorbeeld meebrengen. Ja, wat was wijsheid? Wat te doen? Chirurgijn Jacobus Lodenstein overlegde met zijn buurman, de vijftigjarige boer en schepen Dirk Visscher. Die gaf de raad om het aangeboden geld op te strijken, maar verzilverde pillen met iets onschuldigs te geven. En zo gebeurde het. De chirurgijn kreeg het doosje verzilverde pillen van Maarten die als voorbeeld moesten dienen. Hij gaf het doosje pillen zolang in bewaring bij Sijgje Leendertsdr Hofman, de vrouw van buurman Dirk. Buurman Dirk Visscher liet die pillen zien in de apotheek van apotheker van der Mijle in Dordrecht en kreeg daar op een recept van chirurgijn Lodenstein een doosje verzilverde pillen met kinine extract, een onschuldig middel. De chirurgijn gaf deze pillen aan Maarten terwijl buurman Visscher als getuige verscholen zat in zijn praktijk. Maarten deed later zijn beklag, was ontevreden, want het middel werkte natuurlijk niet. Maar het leverde de chirurgijn wel een stapeltje rijksdaalders op. Goed, Jacobus van Lodenstein verhuisde in 1791 naar Rotterdam. In 1798 ontmoette hij bij toeval in de herberg van weduwe Maria Tieltjes in Alblasserdam, collega Willem Sterk. Willem Sterk was inmiddels scheepschirurgijn op s Lands schip De Maasnymph. Sterk vertelde hem dat hij in 1797 als chirurgijn in Sliedrecht driehonderd gulden had verdiend door op verzoek van Maarten diens vrouw te vergiftigen met rattekruid. Ik heb er het wijf van Maarten voor vergeeven. Later kwam Lodenstein weer eens in de herberg van weduwe Maria op Alblasserdam. Die vertelde hem dat Pietje Tiele (Petronella Teelen), de vrouw van Willem Sterk, inmiddels vaak op het dorp bedelde. Want haar man voer als scheepschirurgijn en gaf haar geen geld. Volgens Pietje Tiele had haar man haar destijds toevertrouwd dat hij de vrouw van Maarten had vergiftigd met een clysma met rattekruid, dat haar den damp 17

18 de keel uitvloog. Hij zou het eerst geprobeerd hebben met drankjes met groene en gele vitriool, tot poeders gestampt, maar dat mocht niet baten. Adriana was in 1797 overleden. Maarten had de chirurgijn aanvankelijk 1300 gulden beloofd, maar er werd uiteindelijk maar 300 gulden uitbetaald. Maar Willem Sterk kreeg wroeging en hield het in Sliedrecht niet meer uit. Vandaar dat hij in 1798 had aangemonsterd op een marineschip. Willem Sterk dreigde zijn vrouw Pietertje niets aan anderen te vertellen, anders zou hij haar ook nog ombrengen. Ik heb eens een moord gedaan, ik moet er nog een doen. Hij had haar verlaten en ging buitenslands. Inmiddels was Willem Bernardus Sterk op 13 Februari 1801, 29 jaar oud, op een marineschip bij Düsseldorf overleden. Pietje Tiele was toen dus weduwe. De bedelende Pietje Tiele was ondanks de bedreiging door haar man al eerder toch loslippig geweest. Ze had het verhaal aan een aantal mensen verteld, waar onder aan twee vroedvrouwen op Alblasserdam. Eén daarvan was Marigje Baggerman, de vrouw van Johannis Zijdervelt. Ook had ze weduwe Maria Tieltjens, de herbergier en vroedvrouw op Alblasserdam, in vertrouwen genomen. Waarschijnlijk overnachtte ze daar regelmatig en had een groot vertrouwen in de weduwe. Pietertje had in de afgelopen drie jaren zes bedelbrieven aan Maarten gestuurd. Maar daar kreeg ze, begrijpelijk, geen antwoord op. Al bedelende was Pietertje inmiddels ook driemaal om geld bij Maarten aan huis geweest. In 1800 kwam ze er voor het laatst. Ze werd de laatste keer aan de deur ontvangen door de nieuwe vrouw van Maarten die met de handen in haar zijden zei: Gij krijgt geen duit. Kennelijk was Maarten hertrouwd met zijn dienstbode. Want Pietertje was niet op haar mondje gevallen en herinnerde haar aan haar eigen rol met Juffrouw, heugt het u nog wel dat gij tegen meester Sterk zeidet: Kunt gij de juffrouw niet dood krijgen, neemt dan een Beerenvel en draaijt haar (daarmee) de nek om. Pietertje ontving er toen een gulden, een dubbeltje en een zevende halfje. Pietje Tiele woonde in 1801 bij ene Andreas Vonk, een slijter en klein logementhouder in Rotterdam. Ze had de huur van haar kamer al een hele tijd niet kunnen betalen. Toen vroeg Pietje of hij met haar mee wilde komen naar iemand die haar nog geld schuldig was. Ze kwamen bij Maarten in Sliedrecht. Pietertje belde aan. Maarten deed open met ik heb geen praats voor jou., en deed de deur weer dicht. Maar Andreas kon zien dat Maarten ten uitersten ontstelt en verbleekt was. Maria Tieltjes, de 56 jarige herbergierster in Alblasserdam, vertelde later voor de hoge vierschaar van Zuid-Holland dat in 1797 Willem Sterk zelf haar al had verteld dat hij Adriana had vermoord. Op een dag kwam Willem Sterk te paard langs bij haar herberg. Hij was stomdronken. Ze vroeg hem Hoe komt gij aan zulk een mooi paard? Waarop hij vertelde dat hij het paard had gekocht van de ontvangen driehonderd gulden. Later, in 1800, kreeg ze het verhaal ook te horen van de inmiddels bedelende loslippige Pietje Tiele, de weduwe van Willem Sterk. Opmerkelijk was het getuigenis van ene Arij de Jong, de vijftigjarige klapperman van het dorp Sliedrecht. De baljuw had bij gerucht vernomen dat chirurgijn Willem Sterk in 1798 vaak s nachts naar een graf op de begraafplaats ging. De klapperman had hem daar al enkele nachten gezien, en meldde dit aan zijn vrouw. Pietertje werd ongerust. Maar de klapperman kon voor de hoge vierschaar staande er zich niets meer van herinneren. In Augustus 1801 gaf Pietje Tiele, inmiddels weduwe van Willem Sterk, toestemming aan de baljuw om haar cabinet in Andel te openen. Om er wat papieren te halen die welligt van groot nut voor de Justitie zouden kunnen zijn De sleutel van het kastje had ze ooit in bewaring gegeven bij Otto Verhagen, de schout van Andel. En kijk, daarná ging het kennelijk beter met Pietje Tiele. Op 5 Januari 1805 werd genoteerd dat ze inmiddels weer in Sliedrecht woonde en was hertrouwd met ene Willem Slingerland. Zesendertig bladzijden verslagen van de verhoren van negen getuigen, maar geen vonnis te vinden. Maarten werd niet verhoord. Ik heb tot nu toe ook nog geen verslag gevonden van een civiel proces. Zodat moet worden aangenomen dat het verhaal op baljuw Anthony Hoijnck van Papendrecht, een nuchter man, de indruk maakte van veel roddel en geen bewij- 18

19 zen. Immers, de man die een werkelijk zwaarwegend getuigenis had kunnen aanleveren, Willem Sterk, was inmiddels overleden. En hoe betrouwbaar was het getuigenis van een doorlopend dronken bedelares? Dit zal de baljuw hebben overwogen. Kortom, hij had geen zaak, zouden we nu zeggen. De zaak werd waarschijnlijk geseponeerd. Een weduwe Het gebeurde in Naaltwijck, een gehucht onder het dorp Sliedrecht. Anneke Crijne en Arien Cornelisz Crom, een jong stel, trouwde rond 1690 in Sliedrecht. Kennelijk viel het voor Arien niet mee om in Sliedrecht werk te vinden, zodat hij kort na zijn huwelijk aanmonsterde als schepeling bij de VOC. Arien voer naar Oostindië en liet enkele jaren niets van zich horen. Begrijpelijk als men bedenkt dat hij waarschijnlijk niet lezen en schrijven kon. Na enkele jaren kreeg Anneke van de VOC bericht dat haar man was overleden. Daarna hertrouwde ze met een dorpsgenoot, Arien Jacobsz de Haas. Maar kort na dit tweede huwelijk van Anneke stond onverwacht haar springlevende eerste echtgenoot Arien Cornelisz Crom weer voor haar neus. Kennelijk kwam het in die tijd wel méér voor dat de VOC zich vergiste. Mogelijk onder meer doordat zeelui bij het aanmelden bij de VOC wel eens wisselden van naam om een al uitgesproken vonnis te ontlopen (3). Dermate dat het Hof van Holland er een verordening op had gemaakt. In een dergelijk geval mocht te teruggekeerde doodgewaande echtgenoot kiezen: Hij mocht afzien van zijn recht op het huwelijk, waarna zowel hij als zijn inmiddels hertrouwde vrouw een certificaat ontvingen van de hoge vierschaar dat het eerste huwelijk was vervallen. In dat geval mocht hij hertrouwen. Maar hij mocht ook zijn vrouw opeisen. In dat geval werd het tweede huwelijk onwettig verklaard. De wet bepaalde destijds dus dat de doodgewaande in deze bijzondere situatie mocht kiezen. Hij mocht zijn vrouw weer opeisen ( reclameeren en tot zig neemen ), of van zijn recht afzien. Dat hij ingevolgen de wetten dezer lande geregtigd zou weezen, om als eerste man, de gemelde zyne huijsvrouw, te reclameeren, en tot zig te neemen..., dan te raden geworden zynde, van dit zyn regt geen gebruijk te maken, maar zyne huijsvrouw in t bezit van, en aan haren tegenswoordigen man af te staan (2). Kennelijk koos Arien Crom voor de eerste optie. Het tweede huwelijk van Anneke met Arien de Haas werd onwettig verklaard. Kort daarna nam Arien de Haas in jaloezie een mes en stak zijn rivaal dood. Waarna hij uijtlandigh vluchtte. Van hem werd niets meer vernomen. Mogelijk had hij op zijn beurt onder een gefingeerde naam dienst genomen op een VOC schip? Welnu, in 1694 had de weduwe kennis gemaakt met een nieuwe partner en ze wilde wel weer eens trouwen. Maar dominee en kerkenraad vertelden haar dat ze formeel nog altijd getrouwd was met de gevluchte Arien de Haas. Immers, omdat haar eerste echtgenoot was overleden, moest dat tweede huwelijk formeel nog geldig zijn. Waarop Anneke aan de hoge vierschaar van Zuid-Holland verzocht om te mogen hertrouwen. Dat verzoek werd door baljuw Pompeus de Roovere toegestaan. Deze baljuw was een praktisch man. Op 1 November 1694 kregen dominee en kerkenraad opdracht om het nieuwe huwelijk doorgang te doen vinden. Bron Nationaal Archief, Den Haag, Rechterlijke Archieven in Zuid-Holland: Baljuw en Hoge Vierschaar van Zuid-Holland, (1813), nummer toegang , inventarisnummer 9, fol , dd. 1 November Regionaal Archief Dordrecht. Oud Rechterlijk Archief Dordrecht. Gerecht van Dordrecht , nummer toegang 9, inventarisnummer 13, dd. 6 Januari 1798 (geen bladzijdennummering). Nationaal Archief, Den Haag, Rechterlijke Archieven in Zuid-Holland: Hoge Vierschaar land van Strijen (Vroeger genoemd hooge vierschaer der heerlyckheijt van Strijen ), nummer toegang , inventarisnummer 16, dd. 18 Februari 1761, fol. 6 verso 7 verso. 19

20 interview Oorlogsherinneringen Interview met mevrouw M. Bernhart Ik ben in 1931 geboren in Wijk A. Toen ik ca.1½ jaar was zijn we verhuisd naar Wijk C. Toen de oorlog uitbrak was ik negen jaar. Ik kon me toen nog niet indenken wat voor impact dat zou hebben, maar daar kwam ik al snel achter. Op 8 juli 1940 was er een bombardement in Sliedrecht. Wij zaten in de school. Dat was school VI in de Wilhelminastraat. Ineens was het een gedreun in de lucht van jewelste. Het luchtalarm ging af en er kwamen vliegtuigen over. Wij moesten allemaal onder de banken gaan zitten en toen vielen de bommen. Het doel was waarschijnlijk de haven waar baggermateriaal lag. Helaas hadden ze verkeerd gegooid. De bommen kwamen op de huizen in de omgeving terecht, waarbij acht mensen om het leven kwamen. Als de bommen op de school waren gevallen, was het leed niet te overzien geweest. Toen we naar huis mochten waren er kinderen die geen huis meer hadden. Eén kind had geen moeder meer, een ander geen zusje en meerdere kinderen waren een familielid verloren. Ook het laatste oorlogsjaar was zwaar. Er was nauwelijks te eten. Ik moest met mijn zusjes en meisjes uit de buurt lopend via de Tolsteeg naar Wijngaarden om flessen melk te halen. Dan moest je oppassen dat je de glazen flessen niet liet vallen, want dan had je geen melk meer. Ook niet als je gecontroleerd werd door de Duitsers, want die goten dan de flessen leeg op de grond. Mijn vader ging op een fiets met anti-plof banden naar Bleskensgraaf. Daar ruilde hij bij de boeren spullen voor eten. Zo probeerden we te overleven met ons grote gezin. Wij waren toen met zeven kinderen. In de Beatrixschool was een gaarkeuken. Ook daar kregen we eten. Mijn zusje was een keer gevallen. Er was toen nogal wat hutspot op straat gevallen. Toen zij thuiskwam, vond moeder het erg weinig en stuurde haar terug om te proberen er nog wat hutspot bij te krijgen. Dat lukte. Onderweg zag ze iemand de hutspot van de straat oplikken. Mijn vader werkte bij baggermaatschappij P. & C. Bons. Daar mocht hij van de baas kolen ruilen voor eten. Van suikerbieten kookte mijn moeder stroop. De kinderen moesten de bieten raspen en dan werden ze gekookt. Dat stonk heel erg. Toen mochten we in een drijvende keet van Cees Bons de stroop koken. Na de oorlog was het groot feest. Er werden buurtverenigingen opgericht en er werd een grote optocht georganiseerd. Wij werden lid van buurtvereniging Margriet in wijk C. De H(ulp) A(ctie) R(oode) K(ruis), HARK genaamd, deelde goederen - zoals kleding, schoeisel en huishoudelijke artikelen - uit, want er was nog lang na de oorlog gebrek aan van alles. Ook eten werd verkregen via distributiebonnen. Na een aantal jaren was er een tentoonstelling in het museum over de oorlog. Daar sprak ik een oud medeleerling van school, die een familielid was kwijtgeraakt tijdens het bombardement. Ik vroeg haar hoe het was als elke maand het alarm afgaat. Ze zei: ik krimp nog steeds in elkaar. Zo dreunt s nachts bij mij nog steeds het gestamp van de zware laarzen en het overvliegen van de zware bommenwerpers door. 20

21 Baggerdorphistorie Sliedrecht vroeger Een artikel uit het tijdschrift Land en Water van juli Schrijver is dhr. Ir. W. Bos Jzn. In de eerste eeuwen van onze jaartelling bestond de Sliedrechtse dijk nog niet. De Alblasserwaard was een streek zoals de Biesbosch nu is, eilanden en platen. De weinige bewoners zagen de dagelijkse overstromingen gaarne, want de landerijen werden er door met een vruchtbare laag slib bedekt. Bij het voortgaan der tijden kwam men echter er toe een dijk te bouwen; de veelvuldige overstromingen gingen namelijk een beletsel vormen voor de zich ontwikkelende landbouw en veeteelt bij dorpskernen (tot dusver was het gebied door nomaden bewoond geweest). Dit gebeurde echter pas toen de steden steeds meer zuivelproducten gingen vragen (omstreeks 1250). Vooral in tijden van ijsgang ontstonden nu echter de eerste noodlottige overstromingen door dijkdoorbraken. Deze waren nu noodlottig, omdat de gewoonte in grotere gemeenschappen op één plaats te gaan wonen algemeen gangbaar was geworden. Deze gemeenschappen kozen zich besturen, die verordeningen voor het algemeen belang gingen maken. Tot de verplichtingen, waartoe deze verordeningen aanzetten, behoorden in de eerste plaats het aanleggen en onderhouden van een dijk. Iedere gebruiker van een stuk land werd de verplichting opgelegd een bepaald stuk dijk te bouwen, een dijkvak, dat hij daarna moest onderhouden. Wanneer precies de dijken rondom de Alblasserwaard zijn aangelegd is niet bekend, maar uit een giftbrief van Floris V, gedateerd april 1277, mag worden aangenomen, dat toen de bedijking reeds was totstandgekomen. Het Sliedrecht van nu, tot dan toe gewoon buitenland, kwam dus omstreeks 1277 binnen de zogenaamde Hooge-Dijck te liggen. Uit veiligheidsoverwegingen en wegens verkeerstechnische eisen kwam de bebouwing vrijwel lintvormig langs de dijk tot stand. Was de Alblasserwaard in 1421 gespaard gebleven voor een overstroming, op 10 april 1446 had een grote ramp plaats tengevolge van het hoge oppervlaktewater op de Merwede. De Sliedrechtse boeren konden opnieuw beginnen de dijk te maken. Twintig jaren later steeg het water op de Merwede weer zeer hoog tengevolge van een hevige storm. De Sliedrechtse dijk bleef ditmaal gespaard, maar de Sliedrechtse landerijen kwamen onder water door dijkbreuk te Papendrecht. En nog voordat de boeren zich van de ramp hersteld hadden vond een herhaling plaats op Allerheiligen De landerijen werden zo dikwijls geteisterd dat een nieuw beroep ontstond om ze te beschermen, namelijk dat van dijkwerker. Het werk van deze mensen bestond in hoofdzaak uit het aanbrengen van grond met de schop en paard en wagen, het uitzaaien van een grasmat, het steken van plaggen en het vullen van zakken. Ook beproefde men reeds het laten zinken van een scheepje in het dijkgat. In deze 15e eeuw werd ook al rijshout 21

22 aan de Alblasserwaardse dijk gebruikt. Uit een handvest van 15 december 1483, opgesteld door Maximiliaan van Oostenrijk, blijkt dat men er al goede ervaringen mee had, want men leest er onder andere in: want indien t niet en geschiede, so soude het onmogelijk sijn dat den voorz. Waert langer behouden moge. Dit rijshout groeide op de buitendijkse gronden en in steeds grotere hoeveelheden ook op de opslibbende platen in de in 1421 ontstane Biesbosch. Het werd in gevlochten matten op het dijklichaam aangebracht. Uit het handvest blijkt tevens, dat toen reeds rijshout per schip naar elders werd vervoerd, immers er valt te lezen: ende soo men ze uytvoerden, souden verbeuren dat schip daer men die rijsen ofte staken medevoerden. Onder de dijkwerkers, die naar elders trokken, trof men steeds veel Sliedrechters aan. Bij havenverdiepingen in Dordrecht in 1436, 1461 en 1485 werden Sliedrechters genoemd. Ja, de grondwerkers, die in 1485 met paard en wagen naar Dordrecht trokken om daar te werken, kwamen bijna allen uit Sliedrecht. De Sliedrechters waren bekend geworden om hun vakmanschap, dat ze te danken hadden aan het ellendige feit dat hun dijk schoordijk was, d.w.z. op grote delen geen voorland had. Daarom werden ze voortaan op aanbestedingen nimmer meer vergeten. Telkens geven oude rekeningen van de stad Dordrecht dan ook aan, dat de aenbestedingsbrieven werden gedragen tot Slydrecht ende Ghiessenkerck. Deze grondwerkers wisten ook reeds het rijshout op juiste wijze te telen. Immers bij de verrassing van Dordrecht door Jan van Egmond in 1480 werden twee rijsschepen gebruikt. Het wachtwoord voor hen luidde: Vierjarig rijs, rijs(t) in Godesnaam. Men wist dat er een vierjarige cultuur nodig was. Een stadsrekening van Dordrecht uit 1450 vermeldt, dat een zekere Hein Janszn. naar Sliedrecht werd gezonden om aldaar rijshout te gaan kopen. Er werd dus blijkbaar in gehandeld. ( Ende hem voirt gesonden tot Slydrecht om rysse te kopen.). Uit dit alles valt op te maken dat Sliedrecht in de tweede helft van de 14e eeuw ondanks de Hoekse en Kabeljauwse twisten een zekere welvaart genoot, die echter weldra door de Gelderse oorlogen verloren zou gaan. Daarbij kwamen nieuwe overstromingen, die het dorp zo arm maakten, dat schout en gezworenen van Sliedrecht in 1514 verklaren moesten dat er in het dorp nog maer 75 haertsteden waren, waarvan er 25 all haer goet niet en waerdich sijn. Uit de verdere verklaringen van deze heren blijkt, dat men zich in Sliedrecht nog steeds bezig hield met spitten ende delven. Tot dusverre legden deze delvers een doorgebroken dijk eenvoudig terug. Het gebruik van rijshout stelde hen nu in staat een meer aanvallende strijd tegen het water te voeren. Het maken van rijsbeslag, rijshoutenhoofden en kuipwerk nam een grote vlucht. Men moest trouwens nu zeker elders de kost zien te winnen, want het polderland was vrijwel waardeloos. De welvaart nam echter pas toe toen de Spanjaarden na veel strijd definitief uit de streek verdreven waren. Deze toename van welvaart uitte zich sindsdien steeds in het verbeteren en verfraaien van de dorpskerk en zijn toren. Zo 22

23 werd in 1604 een nieuwe luidklok aangebracht en werd de toren in 1625 van een horlogerie voorzien. Sliedrecht was in 1627 de spreekwoordelijke rijkdom van Alblas reeds dicht genaderd, want in dat jaar betaalde het in de 500e penning een bedrag van 514 gulden tegen Alblas 655 gulden. Sliedrecht was alle andere dorpen in de omgeving ver vooruit gestreefd en de jaren 1598 tot 1658 moeten voor het dorp een zekere gouden-eeuw geweest zijn. De boeren hadden het vrij goed, daar er geen overstromingen voorkwamen en de grondwerkers en rijshouthandelaren leefden nu ook meer en meer van de handel in gedroogde biezen die geteeld werd op de vele platen in de Biesbosch, maar ook langs de rivieren Merwede en Maas. Pachters van rietgorzen uit Sliedrecht hadden zelfs belangstelling voor platen bij Rhoon. De biezen werden vooral door de stoelenmakers gebruikt. De welvaart liep echter weer snel terug na de overstromingen van 1658, 1663 en De laatste was een moedwillige inundatie om de Fransen tegen te houden. De landerijen in de Sliedrechtse polder brachten niets op en waren vrijwel waardeloos. Bij dijkherstel werd praktisch niets verdiend en de hoofdoorzaak - verondieping van de Merwede - bleef met alle risico s vandien. Een bijzonder grote moeilijkheid was, dat daar waar de dijk schoordijk was, hij onder water werd aangetast, omdat men beneden de laagwaterlijn niet werken kon. Toen rijpte de gedachte het rijswerk eerst boven water te maken en het daarna ter plaatse te laten zinken door het bestorten met steen of zoden. Het eerste zinkstuk tegen de Sliedrechtse dijk werd in 1678 gezonken en sommige schrijvers noemen het een Sliedrechtse vinding. Nieuwe overstromingen volgden in 1709, 1726, 1740, 1809 en Het werden evenzovele lessen in waterbouwkunde. In de 16e en 17e eeuw kwamen de meeste aannemers uit de steden. Zij werkten dan met veel lieden uit Sliedrecht of daaromtrent. In Sliedrecht zelf waren echter zeer weinig mensen, die de financiering zelf aankonden en het risico van grote werken konden dekken. Slechts op zeer kleine werken durfde men zelfstandig zijn. Eerst ver in de 18e eeuw durfde men grotere projecten aan. Toen was het vaste gewoonte dat het benodigde geld uitsluitend en alleen bij plaatsgenoten werd geleend. Dit nu was van groot belang. Hierdoor bleven kapitaal en rente in hetzelfde dorp en daardoor werd men steeds onafhankelijker van geldschieters in de steden. Zo zat er in de 18e eeuw een gestadige groei in de Sliedrechtse aannemerij en woonden er heel wat aennemers van publyck besteedde wercken in dit dorp, aannemers die het voorgeslacht vormden van vele thans in Nederland gevestigde baggerbedrijven. De benodigde werktuigen waren eenvoudig en gering in aantal. Ze bestonden in hoofdzaak uit spaden, kruiwagens, vlet en baggerbeugel. Ook voor het rijswerk waren eenvoudige hulpmiddelen voldoende en langs de dijk stond het riet en rijshout hoog opgestapeld. Men had de handelaren in deze zo nodige materialen naast de deur. Het was nodig om zich in groepjes werkbasen te verenigingen om het risico te spreiden. Dikwijls werden combinaties gevormd met Hardinxvelders en Werkendammers, mensen die in dezelfde omstandigheden verkeerden. Soms zelfs met collega s uit Geertruidenberg en Zwaluwe, dus altijd met mensen van rondom de Biesbosch. Arbeidskrachten waren er voldoende te vinden aan de Merwededijk en de arbeidsbemiddeling geschiedde eenvoudig in eigen kring. De grenzen tussen aannemer, werkbaas en arbeider waren nog zeer vaag. De aannemers werden tot ver in de 19e eeuw in hun jonge jaren als arbeider ingeschreven en voeren in hun jeugd vaak als schipper op een scheepje met rijshout. Omstreek 1770 was het weer mis, er heerste grote armoede onder de boeren tengevolge van ziekten onder het vee en een verminderde vraag naar hennep voor touw als gevolg van een dalende lijn in de zeilvaart. Ook de zalmrokerijen hadden minder omzet. Het enige lichtpunt was, dat de aannemers nogal wat werk hadden op de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden. Deze werken bestonden in hoofdzaak uit het aanleggen van rijshouten vangdammen om de aanslibbing te bevorderen (Ouddorp, Stellendam, Ooltgensplaat, Den Bommel, Hellevoetsluis, Zierikzee, Willemstad, Bruinisse en Ossendrecht). De werken verliepen niet altijd goed, ijsgang en hoog- 23

24 water vernielden veel en brachten menigeen tot wanhoop, zoals uit brieven blijkt. Geen wonder dat men steeds naar nieuwe mogelijkheden uitkeek. In 1782 zagen Sliedrechters een toen al oud baggervaartuig werken bij het Nieuwe Diep bij Den Helder tussen de rijzendammen, die zij aan het maken waren. het was de zgn. krabbelaar. In Amsterdam zagen zij de moddermolens werken. Zo hoorde en zag men veel van baggeren, maar het bleef bij werken met de beugel, want uitsluitend de overheid werkte met molens. Gezamenlijk brachten in steden als Amsterdam, Middelburg en Brielle de belanghebbenden het geld voor de bouw van een molen bijeen, waarna de stadsoverheid het werk uitvoerde en de kosten van onderhoud, lonen en paarden op zich nam. De Sliedrechtse meesters van bedijkingswerken, vestingswerken, rivierwerken, kribbenbouw en onderhouds-werken van grachten meenden dat zij ook zouden kunnen baggeren zonder de beugel en nog wel goedkoper. Het duurde toch nog omstreeks 1818 voor zij met een paardenmolen zijn begonnen en het accent bleef nog heel lang op rijs- en oeverwerken liggen, welke kennis nu naar het buitenland werd uitgedragen, België (1833), Rusland (1849) en China (1885). In eigen land trof men de Sliedrechters aan bij het Noorhollandskanaal, de Haarlemmermeerpolder en de Anna Palownapolder, het Voornsekanaal en de Moerdijkbrug. Toen in 1855 de eerste stoomradarboten op de Merwede verschenen, begon Adriaan Volker - wiens altijd bezige brein al de onderlosser had uitgevonden - te denken aan stoombaggermolens. In 1861 nog moest hij zich behelpen met een handbaggermolen (Voornsekanaal), maar in 1864 was het zo ver dat zijn inmiddels hecht gefundeerde firma er een kon aanschaffen. Meerderen volgden zijn voorbeeld en spoedig was het Sliedrechtse aannemerswereldje gemechaniseerd. Dit deed de behoefte aan kapitaal sterk toenemen en de vele aannemers verenigden zich in groepen tot een aantal grotere firma s. De bestelde molens kostten omstreeks gulden, een ongekende investering. De productiviteit ging er echter sprongen door omhoog, zodat er redelijke en althans betere winsten mogelijk waren. Deze werden weer in investeringen omgezet enz. Deze kringloop leidde er toe dat het hogere personeel met hun spaargeld in de zaken werd betrokken, waardoor de baggerfirma s uitgroeiden tot grote gezelschappen van belanghebbenden. Dit alles had voor Sliedrecht zijn goede zijden, want er was bijna steeds werk te vinden als men bereid was zes of meer weken van huis te gaan. Hier hadden de baggeraars geen moeite mee, hun voorgeslacht van dijkwerkers was dit van kinds af aan gewend geweest. Het gaf echter zeer bijzondere gezinsomstandigheden. En een kwade zijde van de industrialisatie in het baggeren was bovendien, dat de afstand tussen werkgever en werknemer steeds groter werd met alle moeilijkheden van dien in een tijd zonder sociale voorzieningen. De grote kans voor de Sliedrechtenaren was in 1862 gekomen, toen minister Thorbecke in de Kamer verklaarde, dat onze kust voor de grootste schepen toegankelijk gemaakt moest worden. Dit leidde een bloeiperiode voor de baggerwereld in. Grote werken aan het Noordzeekanaal en de Nieuwe Waterweg werden succesvol uitgevoerd, in de havens van Amsterdam en Rotterdam werden talloze werken uitgevoerd. De naam van het eenvoudige dorp aan de Merwede 24

25 werd nog bekender doordat de baggervaartuigen hem breeduit geschilderd over Nederlands wateren droegen. Men had groot respect voor de technische verbeteringen, die de Sliedrechters zelf aanbrachten. De eerste onderlossers van Volker waren van hout en zeer primitief, maar toen ze van ijzer gemaakt werden waren alle bezwaren overwonnen. Ook toonde men zijn technisch vernuft door allerlei verbeteringen aan de molens zelf aan te brengen. In 1877 waren niet minder dan 15 molens ingezet op de Waterweg. Vooral in de toegang nabij de open zee was de deining groot en had men last van het stoten der bakken tegen de molens. De combinatie Volker en Bos had op het Noordzeekanaal al met zuigers gewerkt en zo rijpte daar de gedachte de moeilijkheden op te lossen met het bouwen van zelfladende hopperzuigers. Dit werd hèt succes, zodat enige series van dit soort werktuigen bij de werven te Kinderdijk besteld werden. Voor Sliedrecht bracht dit alles mee dat er ook thuis enige scheepswerven ontstonden, voor reparatie zowel als nieuwbouw van kleinere baggerwerktuigen, zodat wie tegen het lang van huis zijn was, nu ook dichterbij werk kon vinden. Het succes van de Waterweg werd ook in het buitenland bekend en toen de prijzen zeer aanlokkelijk bleken ontstonden vele contracten met de mannen van de dijk. In de tachtiger jaren werd dan ook al in Frankrijk, Spanje en Duitsland gewerkt, zowel met molens als hoppers. Andere Sliedrechtenaren, zoals J.C. van Hattum, die in hun jonge jaren naar Oost-Indië geweest waren, hadden nog een onbedwingbaarder reislust. Zij combineerden die met kennis van baggertechniek en hielpen zo eerst met recht de naam van Sliedrecht over de wereldbol bekend te maken. Omstreeks 1900 werd in Argentinië, Midden-Amerika, Zuid-Afrika, Portugees Afrika, Engeland, Schotland, Ierland, Scandinavië enz. gewerkt, terwijl spoedig daarop de Sliedrechters voor jaren aan de Suezkanaalwerken in Egypte verbleven. Ook werkten er velen bij tinbaggerwerkzaamheden in Ned. Indië en bij de havenaanleg te Surabaja. In later jaren - maar dit valt buiten het bestek van dit artikel - kwamen daarbij werken in Venezuela, Brazilië, Canada, Aden en Australië. Sliedrecht-baggerdorp vroeger was een hechte gemeenschap die in de maalstroom van de moderne tijd uiteen is gevallen, misschien wat bekrompen van geest, maar met een uitzicht op de ganse wereld. 25

26 Gemeentegids van 1968 Bij het doorspitten van de gemeentegids van 1968, nu 50 jaar geleden, kwamen we als redactie toch wel wat bijzonderheden tegen, die we u niet willen onthouden, alsmede een aantal advertenties, die hierin stonden. Allereerst een herziening van het bestemmingsplan Oostwijk II en Oostwijk IIa ten noorden van de Thorbeckelaan. Op onderstaand plaatje is te zien dat het de bedoeling was om acht 10-hoogflats te bouwen, waarvan er uiteindelijk zes gerealiseerd zijn. De 7e en 8e flat hadden moeten komen aan de rand van De Horst en langs de Thorbeckelaan. 26

27 Een pagina met gegevens van het Gemeenteziekenhuis, waarin opvalt dat we in die tijd een 1e, een 2e en een 3e klasse hadden: 27

28 En wat te denken van deze advertentie; de Raiffeisenbank is de voorloper van de Rabobank; toen 1400 kantoren. Moet je nu eens kijken wat er van over is. 28

29 Tot slot nog een overzicht van o.a. de artsen, tandartsen enz. die we in 1968 hadden: 29

30 door Fred Stuij De woning van Dr. Andries Sneep ( ) Andries Sneep werd geboren in Klundert op 8 maart Hij was een zoon van rietdekker Johannis Sneep en Neeltje Kamermans. Andries werd na een geneeskundige functie binnen het leger, geneesen heelmeester in Sliedrecht (Chirurgijn). Hij trad in Breda op 24 januari 1839 in het huwelijk met Johanna Margrita Koese. Hij was toen tijdelijk Officier van gezondheid der derde klasse bij de vijfde afdeling Infanterie in het garnizoen Breda. Hij betrok enige jaren later in Sliedrecht een groot Herenhuis, bevattende 6 beneden- en 5 bovenkamers. Het huis had twee keukens en de meeste kamers waren voorzien van stookplaatsen. Achter het pand was een grote tuin en aan de overzijde (buitendijks) tegenover het pand een Koetshuis, stalling en nog een tuin. Andries werd op 4 januari 1843 ingewijd bij de Vrijmetselaarsloge La Flamboyante in Dordrecht met lidnummer 256. Hij overleed te Sliedrecht 33 jaar jong op 20 december Zijn weduwe Vrouwe Johanna Margrita Koese (Particuliere) geboren in Zevenbergen op 21 oktober 1804, gaf in 1848 opdracht aan Notaris N.F. van Steenbergen tot veilig en verkoop van de woning. Dit vond in het openbaar plaats in de Herberg van de Erven Schram te Sliedrecht op de zaterdagen 22 en 29 juli Johanna Margrita Koese vertrok rond 1 november van dat jaar van Sliedrecht naar Gorinchem. Vijf jaar later op 7 januari 1853 huwde zij daar (2) 30

31 met de weduwnaar kapitein Johannes Henricus van der Dussen ( ). Rond 1850 trok het echtpaar naar Nijmegen. Beide zijn in Nijmegen overleden. Johanna op 14 december 1861 en negen dagen later Johannes op Het huis staat nog steeds aan de huidige Rivierdijk ten westen van de Zeepziederij stoep. Van 1941 tot 1968 was het ook de woning van Dr. A.G. Bikker en vanaf 1968 heeft Dr. Snoep er enkele jaren praktijk en woning gehad. Bronnen: Kadastrale gegevens werkgroep bebouwing Historische Vereniging Sliedrecht. Genealogische gegevens Genealogie Alblasserwaard. Krantenknipsels: Delpher 31

32 Bijna werd het Oude raadhuis een showroom Wat hield de gemoederen bezig in 1959 Wordt het oude Sliedrechtse raadhuis een showroom of baggermuseum? Die vraag wierp De Merwestreek op in haar editie van 25 januari In een eerder nummer had de lokale krant gemeld dat het college van burgemeester en wethouders voornemens was het monumentale gebouw aan de Kerkbuurt te verkopen aan een loodgieter. Dat bedrijf wilde er een showroom vestigen. Voorwaarde was wel dat het Leger des Heils, dat diensten hield in het raadhuis, een vervangende ruimte zou krijgen. En die voorwaarde leek in januari 1959 de spreekwoordelijke kink in de kabel te zijn, tot ongenoegen van de loodgieter. Het Leger des Heils kreeg lokalen aangeboden in de oude Gereformeerde School in wijk B, maar wees die van de hand. Boven de ingangsdeur van het Oude Raadhuis hangt een bord van het Leger des Heils. Een showroom in zo n monumentaal pand, dat zagen vele Sliedrechters toch echt niet zitten. Al snel nadat dit nieuws bekend raakte stak een ingetogen storm van protest op. Ir. W. Bos richtte zich middels een oproep in De Merwestreek tot vooraanstaande personen in de baggerwereld, alsmede tot de raadsleden. In de ingezonden brief stelde hij voor om het in oprichting zijnde baggermuseum onder te brengen in het voormalige raadhuis. Een idee dat hij al eerder had gelanceerd, maar waar tot zijn grote teleurstelling nog altijd niet van officiële zijde op was gereageerd. Wel kon De Merwestreek op vrijdag 25 januari meedelen dat nog diezelfde avond een bijeenkomst was belegd, waarin de plannen van de heer Bos voor een baggermuseum zouden worden besproken. Zijn plannen zouden werkelijkheid worden. In 1964 opende in het pand het Sliedrechts Museum, waar veel aandacht werd besteed aan de baggerij. Toen in de loop van de jaren het bezit zo toenam, ontstond het plan om een afzonderlijk baggermuseum op te richten. Sinds 1974 is het Nationaal Baggermuseum gevestigd in het oude herenhuis van de familie Volker aan de Molendijk. En het raadhuis en het naastgelegen voormalige kantongerecht behielden hun museale functie als onderkomen van het veelzijdige Sliedrechts Museum. De prachtig gerestaureerde raadzaal, de voormalige nor, de vroegere secretarie: elke woensdag- en zaterdagmiddag zijn ze te bezichtigen. Overigens heeft het monumentale gebouw niet overdreven lang dienst gedaan als raadhuis. Het werd in 1853 voor gulden gebouwd onder het burgemeesterschap van Jan Adrianus van Hattum (voor die tijd vergaderde het gemeentebestuur in Koffiehuis Van der Vlies). Al snel bleek het raadhuis aan de Kerkbuurt te klein voor het groeiende ambtenarenapparaat en werden plannen gesmeed voor een nieuw gemeentehuis. Dat al even monumentale gebouw aan het Dr. Langeveldplein kon op 27 maart 1923 worden betrokken. 32

33 Kerkarchief Nederlands Hervormde Gemeente Sliedrecht Onderstaand artikel ontvingen wij van Kees van der Sluijs, kerkrentmeester bij de Hervormde Gemeente Sliedrecht. Terwijl de Hervormde Gemeente Sliedrecht een hedendaagse kerkelijke gemeente is en zich ook nadrukkelijk naar de toekomst richt, blijft haar band met het verleden bestaan op dezelfde historische plek in het hart van Sliedrecht. Deze band heeft zijn weerslag in haar historisch kerkarchief. Dit archief afdoen als een hoop oud papier met voor nu nog nauwelijks toegevoegde waarde, zou het tekort doen. Het is naast hetgeen de gemeenteleden met hun persoonlijk geloof bewaren in hun hoofd en in hun hart, het enige dat nog getuigt van wat in generaties met vallen en opstaan is opgebouwd tot de kerkelijke gemeente die deze nu is, en verdient alleen al om die reden respect. De geschiedenis van het archief, waarvan het oudste stuk teruggaat tot het nationale Rampjaar 1672, kent een woelige periode. In 1984 werd begonnen met de uiteindelijke ordening en vond het een voorlopig definitieve plaats in een kleine ruimte in het deel van het huidige dienstgebouw bij de Grote Kerk dat oorspronkelijk als kosterswoning diende. De bewaar- en beheeromstandigheden waren zodoende van het begin af aan verre van ideaal: de ruimte kon niet worden geventileerd, de temperatuur kon er niet constant worden gehouden, de deur was niet brandvrij, en ooit stroomde door een lekkage-incident zelfs water de ruimte in tot onder de stellingkasten. Inmiddels groeide het archief binnen deze ruimte sowieso uit zijn jasje. Noodzakelijke herziening van de eigen archiefrichtlijnen was aanleiding voor het College van Kerkrentmeesters om de mogelijkheid te onderzoeken van een overdracht aan het regionaal archief te Dordrecht, waar inmiddels al meerdere kerkelijke archieven uit de omgeving berustten. De afgegeven garanties voor professioneel behoud en beheer en de mogelijkheid om het archief onder professionele begeleiding tijdens ruime openingstijden open te stellen voor een breder publiek, zijn voor de algemene kerkenraad aanleiding geweest om enige tijd geleden tot overdracht van het archief tot het jaar 1975 te besluiten. Het gaat hierbij om een bruikleen. De oudste delen hebben betrekking op een periode dat kerkelijke en burgerlijke zaken meer met elkaar waren verweven. Een ieder die om welke reden dan ook interesse heeft in de geschiedenis van Sliedrecht en in het archief van de plaatselijke Hervormde Gemeente, is van harte welkom hierin onderzoek te doen in het regionaal archief te Dordrecht. Alleen aan bepaalde delen zijn om redenen van privacy inzagevoorwaarden verbonden. Hiervan kan in bijzondere gevallen echter worden afgeweken na gemotiveerde aanvraag bij het College van Kerkrentmeesters. Voor bezoekersinformatie en de inventaris van het kerkarchief zie (inventarisnummer 1277). De Grote Kerk naar schatting Daarmee is dit de oudste foto van de kerk en mogelijk zelfs van geheel Sliedrecht, wat is af te leiden aan de bijzondere schuur rechts op de voorgrond, opmerkelijk gesitueerd half op de dijk, hoogstwaarschijnlijk een zogenaamde vloedschuur voor opslag van hooi voor het vee bij hoog water. In het midden voor de kerk een van de eerdere pastorieën met daarachter de aanbouw met de toenmalige kerkelijke vergaderlokalen. door Kees van der Sluijs 33

34 Een klaaglied van een gepensioneerd man Ik heb veertig jaar geploeterd Ik heb moeten werken als een paard Ik heb nu een leuk pensioentje En we hebben wat gespaard We wonen in een aardig huisje Met als voortuin een plantsoen Ik dacht, nou ga ik lekker rusten Omdat ik niks meer hoef te doen Ik werk wel door, zei moe venijnig Ik word nooit gepensioneerd Het is niet meer dan recht en billijk Dat je mij wat assisteert Ik hou van netjes en gezellig En mijn huisje in fatsoen Goed zei ik, ik zal wel helpen Omdat ik toch niks hoef te doen s Morgens moet ik al beginnen Als stofzuiger machinist Ik zuig van boven naar beneden Geen hoekje wordt door mij gemist Ik kan nu ook al koffie zetten En ik was en strijk en boen Ik dek de tafel en was de kopjes Omdat ik toch niks heb te doen We hebben achter ook een moestuin Die moet worden uitgebuit Dat kun je zelf wel, zei m n eega Dat scheelt ons een hele duit En nou sta ik maar te spitten Poot andijvie, sla, meloen Ik heb de blaren in mijn handen Omdat ik toch niks heb te doen Mijn vrouw heeft twee grote poezen Die zijn lief, zegt ze en mak Ze geven kopjes en ze spinnen Maar ik zit met de kattenbak En die krengen kunnen miauwen Ja, dat ligt aan het seizoen Dan komt de kater van de buren Omdat die ook niks heeft te doen Zijn mijn kleinkinderen soms wat knorrig Doen zij niks dan kattenkwaad Dan zegt mijn dochter, ga maar naar opa Die weet met zijn tijd geen raad Zij en oma gaan dan winkelen En in het restaurant een bakkie doen En ik speel met mijn kleinkinderen indiaantje Omdat ik toch niks heb te doen Mijn vrouw gaat vaak op theevisite Zij vermaakt zich opperbest En als ze dan voldaan weer thuis komt Vindt ze het opgemaakte nest Eigenlijk ben ik maar een klungel Maar wat kun je daaraan doen Oma heeft het heft in handen Omdat ik toch niks heb te doen Ik ben dienstmeid en ik ben tuinman En ik dweil en poets en schrob Mijn vrouw doet of ze het druk heeft Want die houdt er toezicht op Ik loop te zwoegen en te zweten Met een hoofd als een pioen Ik raak verdulleme overspannen Omdat ik toch niks heb te doen. 34

35 Vakantieherinneringen door Wout van Rees In mijn jeugd gingen wij altijd met het hele gezin op vakantie naar Katwijk aan Zee. Waarom naar Katwijk? Omdat mijn oma van mijn moeders kant een Katwijkse was en dat betekende dat mijn moeder met haar ouders, zussen en broer altijd hier naartoe op vakantie gingen en logeerden bij de familie, we praten dus over de jaren 1920 en Mijn opa en oma woonden in IJsselmonde en dat betekende in die tijd op de fiets naar Katwijk, behalve mijn opa en oma, want die gingen met de trein naar Leiden en vandaar verder met de bus. De bagage was al ruim van tevoren in een hutkoffer met een bode vooruit gestuurd, zodat er op de fietsen een minimale hoeveelheid aan bagage meeging. Het Katwijk-virus is ook overgeslagen op ons gezin en ook wij hebben jaren achtereen onze vakantie in Katwijk doorgebracht. Maar nu terug naar mijn jeugd. Toen ik 17 was wilde ik na jaren Katwijk wel eens wat anders. Het was toen We hadden thuis een Sliedrechtse roeiboot, je weet wel, zo n eikenhouten roeiboot van Nieuwendorp van 6,-- m. lengte met voorop een huik en met een 5,5 PK Evinrude buitenboordmotor. Het voorstel aan mijn vader om met mijn broers Martin en André een vaarvakantie te gaan doen (zij waren toen resp. 15 en 13) werd goedgekeurd en zo gingen we in 1963 met de boot op vakantie met Dick van de Grijp als 4e man erbij. In 1964 ging ik met broer André, Luc Daniëlse en Jaap de Waard de rivier op en in 1965 met mijn 2 broers en Jan van Dijk. Er moest natuurlijk van alles mee in die boot: een tent, slaapzakken, luchtbedden, vleermuislantaarns, primus, kommaliewant, jerrycans met reserve benzine, boodschappen, afijn noem maar op, gewoon alles om niet van d n honger om te komen. Ook een pikhaak en een set roeiriemen hoorden erbij, want stel je voor dat de motor uit zou vallen. Op 3 augutus 1963 gingen voor het eerst de touwtjes los en daar gingen we; ons doel was de Maas op richting Mook, over het Maas- Waalkanaal naar de Waal richting Nijmegen, via Arnhem naar Wijk bij Duurstede, Utrecht, Loosdrechtse plassen, Amsterdam, Kagerplassen en over de Schie terug naar Sliedrecht. Een kijkje in de tent Als we zo in de loop van de middag een mooi plekje langs de rivier zagen, werd daar geankerd en gingen we de tent opzetten, de luchtbedden oppompen, de aardappels jassen en alles klaar maken voor de warme prak. Een kijkje in de voorroef Klaarmaken van het eten 35

36 door Wout van Rees Soms troffen we het dat we vlakbij een land stonden vol met rode kool, of aardappels. Dat was dus s avonds illegaal rooien. s Morgens na het ontbijt was het weer afbreken van de tent, alles opruimen en weer verder, maar wel eerst op de boot dauw spoelen, want dauw droogt heel slecht op. Dit ritueel herhaalde zich iedere dag. Omdat onze vaarsnelheid niet zo hoog was en om toch op te kunnen schieten (en benzine uit te sparen), hielden we ons koptouw omhoog als er een hardloper aan kwam met de bedoeling dat hij ons op sleeptouw zou nemen. Dat gebeurde regelmatig, de schipper minderde vaart en nam ons op sleeptouw mee. Geweldig was dat altijd, want dat schoot lekker op. Als we los wilden, bliezen we op onze misthoorn en werd het touw losgemaakt. Even tussendoor, 4 jaar geleden werd mijn kleinzoon 14 en kreeg hij een ijzeren roeiboot met buitenboordmotor. Op een keer voeren we de rivier af naar Dordrecht om zo via het Wantij weer terug te gaan naar Sliedrecht. Op sleep achter een hardloper Ik vertelde hem hoe wij vroeger een sleepie kregen en dat we dat nu ook nog eens zouden proberen. Er kwam een schip voorbij, wij hielden het koptouw omhoog, de schipper minderde vaart en hij vroeg of we motorpech hadden. Nee, maar wil je ons op sleeptouw nemen? Nou, daar begon die niet aan. Dus dat schoot niet op. Ik ga weer verder met mijn verhaal. Als we vuile was hadden, maakten we dat schoon in de rivier en werd dat opgehangen aan een touw dat we tussen 2 bomen gespannen hadden. Het gebeurde natuurlijk wel eens dat, als we s morgens opstonden, de lijn met was en al op de grond lag; we maakten dan aan boord een provisorische vlaggenstok, waaraan de nog natte onderbroeken en handdoeken werd opgehangen, want we moesten natuurlijk verder. De boot moest natuurlijk ook wel eens schoongemaakt en dan ging alles eruit, zelfs de buitenboordmotor ging er af. Deze vakantie zijn we 13 dagen weggeweest en hebben we bij elkaar 500 km. gevaren en ƒ. 215,-- uitgegeven. De vaarvakantie in 1964 duurde van 27 juli tot en met 11 augustus, dus 16 dagen. Opnieuw zijn we de Maas opgevaren tot aan Roermond; het schutten in die grote sluizen op de Maas, bijv. in die van Sambeek, was altijd heel erg spannend, want het verval was in onze ogen erg groot en die sluis lag dan vol met binnenvaart-schepen, waartussen wij ook een plekkie moesten Luc Daniëlse, Jaap de Waard vinden. Op de terugweg en broer André zijn we op de Rijn nog richting Duitse grens gevaren. Op de linker oever zagen we een mooi plekkie om onze tenten (we hadden er inmiddels 2) op te zetten. Op een gegeven moment kwam de Duitse Polizei naar ons en die vroegen wat we hier deden en of we ons paspoort konden tonen; die hadden we natuurlijk niet bij ons met als gevolg dat we alle 4 werden meegenomen naar de politieauto die ergens geparkeerd stond. Wisten wij veel, maar het bleek dat de linker oever Duits gebied was, dus hadden we een probleem. Uiteindelijk lieten die 2 agenten blij- 36

37 ken (we verstonden geen snars Duits) dat ze het door de vingers zouden zien, we moesten opbreken en vertrekken. Teruggekomen bij onze tenten bleken de daar lopende koeien erg geïnteresseerd te zijn in onze tenten en hadden ze tig gaten erin gemaakt. Maar wij waren allang blij dat we niet met die politie mee naar het bureau hoefden te gaan. We hebben deze vakantie 425 km gevaren en een bedrag van ƒ. 255,-- uitgegeven. De derde vakantie in 1965 zijn we 19 dagen op sjouw geweest; we zijn toen de Maas opgevaren tot aan Profondeville, dat ligt in België tussen Namen en Dinant. te pissen enz. Het duurde even voor we in slaap vielen, maar op een gegeven moment hoorden geritsel en gekrab aan de tent. Wat zou dat nou weer zijn? Bleek onze poes op onderzoek uit te zijn en die liep rond in de ruimte tussen de dubbeldaks tent. door Wout van Rees Onze boot voor anker Het gebeurde wel eens dat we onderweg geen mooi stekkie konden vinden om de tenten op te zetten en zo is het gebeurd dat we in Luik in de open lucht op de kade of in de boot geslapen hebben, maar je bent jong, dus daar maak je geen probleem van. Op deze reis kregen we ook te maken met een gebroken schroef; we hadden een reserve schroef bij ons, dus dat werd de motor er afhalen en op de wal de schroef vernieuwen. Deze reis hebben we ca. 700 km. gevaren en hoeveel we uitgegeven hebben is altijd een vraagteken gebleven, hoewel we aan het eind van de rit toch nog geld over hadden. Samenvattend hebben we in die drie jaren een goedkope vakantie gehad, maar toen ik in 1966 verkering kreeg met mijn vrouw, is het helemaal uit de hand gelopen. Ik maak nu nog een sprong naar Ik wilde mijn kleinzoon Rob ook vertrouwd maken met kamperen in een tent. Ik had een dubbeldaks tent en om proef te draaien heb ik die in onze tuin opgezet. Luchtbedden opgepompt, slaapzakken erin, vleermuislantaarn erbij en we waren afgesproken, ondanks alle gemakken die we vlakbij hadden, toch in de rivier ons te wassen, We werden de volgende morgen vroeg wakker gemaakt, want in ons kippenhok begon de haan te kraaien om een uur of vijf! Fijn hoor zo n herrieschopper in de buurt. Slapen deden we niet meer en toen zijn we maar gaan zitten vissen met als resultaat een vis om te bakken voor het ontbijt. Hij heeft de smaak te pakken gekregen en toen hij een paar jaar later een roeiboot had, heeft hij met vrienden diverse malen op overdiep gekampeerd. Toen hij een keer in de Biesbosch kampeerde, ging om een uur of zes s middags de telefoon met de vraag: opa, we zijn citronella vergeten mee te nemen en het stikt hier van de muggen; kunt u een spuitbus kopen en even brengen. Dat was natuurlijk geen punt en omdat ik wist waar ze zaten heb ik dat allemaal even gezien. Ik herkende veel dingen terug, want de flessen melk en frisdrank hingen aan een touwtje aan de roeidol in het water, het kampvuur brandde en het vlees was al lekker zwart. Zo kan het allemaal gaan. 37

38 interview Sliedrechters; recht op de man af Interview met M.A. Timmermans Interview M.A. Timmermans door Jan Stout, gepubliceerd in het boek DE ALBLASSER- WAARD uit Dit moet vroeger gebeurd zijn, ergens op een Frans strand. Er lag een anker op léég-eb, een woord uit het rijke Sliedrechtse dialect dat drooggelopen zandstrand betekent. Dat anker moest verhaald worden, maar de Franse arbeiders stonden er met de handen in de broekzakken naar te kijken, alsof ze niet begrepen wat er gebeuren moest. Dat was een doorn in het vlees van de Sliedrechtse uitvoerder, die overal elders in de wereld geleerd had zich met een wereldtaal van eigen conceptie heel duidelijk verstaanbaar te maken. Met stemverheffing schreeuwde hij: All the people in den ankeraak, on travaille, schoppe meeneme De man was helemaal niet verbaasd dat de arbeiders de handen uit de mouwen staken en deden wat hij verlangd had. Hij was er aan gewend geraakt dat zijn met internationale woorden versierd Sliedrechts in China, Perzië of Frankrijk de wereldtaal was: het Esperanto van de baggeraars. Het is niet bekend of deze uitvoerder er ooit in geslaagd is een Arabier duidelijk te maken wat de jeugd van zijn dorp precies bedoelt wanneer hij zegt: Jonges, lètte we een meulenair een drègie aan zun poot binge en dan bij jannegie op der hoot laite lope, dat dan gaat t keind vast schrette. Daaraan mag met recht en reden getwijfeld worden. Zelfs door de heer M.A. Timmermans, hoofdredacteur van het tussen Dordrecht en Gorinchem verschijnend nieuwsblad De Merwestreek. Hoewel hij Sliedrechter in hart en nieren is, dus ook een beetje chauvinistisch. De man die zestig jaar journalistiek bedreef in zijn geboortedorp en wel eens de rijkste informatiebron van Sliedrecht wordt genoemd, is zo vriendelijk de vertaling van deze bloemlezing te leveren. Men leze: Jongens, laten we een meikever met een draadje aan zijn poot vastbinden en dan bij Jannetje over het hoofd laten lopen, dan gaat het meisje beslist huilen. De heer Timmermans glimlacht. Weet je wat dit betekent: Hoekemomme, dendiene of dendeuze? Dit exclusieve staaltje van de Sliedrechtse taal blijkt na vertaling: Welke zullen we nemen, deze of de andere? te betekenen. Hoe de Sliedrechter is? Dat blijkt uit zijn dialect: gemoedelijk en recht op de man af. Ik was nog maar een broekie in de jounalistiek toen ik raadsverslagen moest schrijven. Dat was in de Eerste Wereldoorlog. De raad bestond nog uit notabelen; er waren erbij, die Sliedrecht hebben grootgemaakt. Een hele grote jongen onderbrak Foto 2.a zijn discussie met de burgemeester door op te staan en heel gemoedelijk mee te delen: Effe stoppe, burgemeester, ik mot effe gaan pisse Waarna de man ging doen wat hij had aangekondigd en in die pauze stak de burgemeester maar een nieuwe sigaar op. Het wereldberoemde dorp wordt voor het eerst genoemd in oude papieren, die in de archieven liggen te vergelen: ze zijn van Het dorp lag toen aan de overkant van de rivier, vertelde Timmermans, op de uiterste noordgrens van de Hollandse Waard, die in 1421 door de St. Elizabethsvloed haar ondergang tegemoet ging. Sliedrecht heette toen nog Overslydrecht of Meukenesdrecht en het bestond uit Laag Ambacht, Kort Ambacht en Crayesteyn, waar nog een kasteel gestaan moet hebben. Inwoners van Sliedrecht die zich wisten te redden, hebben zich 38

39 aan de overkant gevestigd en verhuisden dus noodgedwongen van de Hollandse Waard naar de Alblasserwaard. Overigens moet de Sliedrechter als Hollandse Waarder al een zwervend bestaan hebben geleid, want in 1130 gingen de grondwerkers van het dijksie al naar Bremen. Het eerste baggerwerktuig was nu eenmaal de schop. Het bestaan van de Sliedrechters is meer dan waar ook bepaald door de geografische situatie, door de aanwezigheid van water, griend en riet: de natuur was hun hogeschool. Toen bij decreet van Floris V in 1277 de bedijking van de Alblasserwaard begon, hadden de Sliedrechters dan ook tot in het buitenland toe hun ervaring opgedaan en na het decreet kregen zij langs empirische weg een uitstekende leerschool in waterbouwkunde. Geloof maar dat zij van hun fouten hebben geleerd. Hele dijkvakken verdwenen in die tijd nog met één gulzige hap van de waterwolf. Daarom eiste in 1678 het Hoogheemraadschap van de Alblasserwaard dat de schoordijk van goed rijs en riet voorzien moest worden. Dat was voor het eerst, maar desondanks werd ook toen de dijk nog onder water aangetast. Toen werd in Sliedrecht het ei van Columbus gevonden. Iemand kwam op het simpele of geniale idee boven water het rijs te vlechten en daarna de mat, met stenen verzwaard, te laten zinken. Zo werd het eerste zinkstuk geboren als een Sliedrechts monopolie. Eigenlijk pas vanaf die tijd ging men de grienden intensief bewerken, want het ei van Columbus luidde uiteraard het tijdperk in van een omvangrijke handel in rijshout. Overal langs de dijk moeten toen al hoog opgestapelde rijshout-, hoepel- en rietbossen hebben gestaan; producten van noeste arbeid der grienduilen, die wekenlang met bult en waardkist naar de Biesbosch uitzwierven, in gevlochten hutten verbleven, in de modder ploeterden en die mentaliteit aankweekten, die men nodig had voor het gevecht met taai griendhout. En dat uiteraard nog met gebrekkig materiaal. In de eerste decennia na 1700 werd er voor het eerst over de aanbesteding van openbare werken gesproken en het waren de Sliedrechters, die toen al overal te hulp werden geroepen in de strijd tegen het water. De gemiddelde Sliedrechter heeft dan ook altijd veel meer verdiend dan de bewoners van andere gemeenten. Nergens in Nederland is het eigen huizenbezit zo groot als in Sliedrecht. Toen dan ook een dure gewoonte uit de Engelse en Franse salons kwam overwaaien - het nuttigen van chocola in poedervorm - werd dat in de eenvoudige huizen langs de dijk overgenomen en nu nog is het drinken van een baksie poeierseklaot in veel huisgezinnen in zwang. Maar ondanks het feit dat de Sliedrechters toen al overal heen zwierven, met de jaarlijkse kermis Een baggermolen, een bak en een sleepboot van de Baggermaatschappij Holland 39

40 interview kwamen ze naar de thuishaven om zich als wilde rabauwen uit te leven, na lang durende perioden van ontberingen in hut en keet. Ze dronken dan desnoods het gerstenat uit de schedels van hun verslagen vijanden, richtten vernielingen aan en vochten hun vetes uit. Met een opgelucht hart trokken zij dan weer de wereld in; ze konden er weer een jaartje tegen. Die kermis ging in 1914 niet door in verband met de mobilisatie, maar ze is nooit weer in ere hersteld. In 1919 werd het vonnis geveld. De grootste vlucht ging Sliedrecht maken na een rede van Thorbecke in de Tweede Kamer. Dat was in De kust moest voor de grootste schepen toegankelijk worden gemaakt. De kleine aannemers werden groot door de werkzaamheden aan het Noordzeekanaal, de Nieuwe Waterweg en de mannen van Volker sjouwden de eerste stenen voor een wereldbedrijf bijeen bij de Moerdijkbrug. Scheepswerven werden opgericht om baggermolens te bouwen of reparaties aan het materiaal te verrichten. De Baanhoekbrug werd gebouwd en de spoorlijn van Dordrecht naar Elst werd aangelegd. In het buitenland werden havens gebaggerd, grote industrieterreinen opgespoten. Er was welvaart in Sliedrecht. Dat leidde ertoe dat ook het gemeentebestuur gedurfde besluiten nam. Dankzij de initiatieven van mannen als Van den Houte Willems, dokter Langeveld en de wethouders Van Rees en Kraaijeveld werd in 1914 de Huibert de Baat plaat en de Kerkplaat opgespoten en ontstond de Uitbreiding Buitendijks. In 1923 werd een voor die dagen wel heel riant raadhuis geopend. Maar na de oorlog was het leed weer geleden. Overal in de wereld waren waterwerken uit te voeren. In plaats van zoals vroeger met de trein reisden de baggeraars nu met het vliegtuig naar verre en vreemde landen. De ontwikkeling van de baggerschepen had intussen niet stilgestaan. De wat primitieve behuizing van vroeger had plaatsgemaakt voor een vroeger ondenkbare luxe, met zelfs een badkamer. En na de watersnood van 1953 sloegen de Sliedrechters helemaal hun slag. Toch is er langzaam maar zeker veel veranderd. De heer Timmermans zegt peinzend: In Nederland worden geen grote opdrachten meer gegeven; de baggermaatschappijen verplaatsen hun activiteiten steeds meer naar het buitenland. De grote maatschappijen zijn zelfs uit het dorp weggegaan. Algemeen zag men het belang van groepsvorming in en zo ontstonden baggergiganten als Bos Kalis Westminster Group en de Koninklijke Adriaan Volker, die beiden hun hoofdkantoren hebben verplaatst naar elders en die over de gehele wereld vertakkingen hebben en haven- en ontginningswerken uitvoeren in combinatie met andere groten en sommen belopen die vaak het miljard overschrijden. Het baggeren maakt zich een beetje los van Sliedrecht. In Delfzijl is een baggerschool. Zonder di- De Zuiderzeewerken brachten nieuwe welvaart en toen in 1932 het afsluitgat gedicht werd liet het gemeentebestuur de dijk asfalteren. In die periode telde Sliedrecht ongeveer inwoners, die na de Zuiderzeewerken uiteraard ook met de crisis te maken kregen. Als steuntrekker legden de eens zo trotse baggeraars mee de rijksweg aan naar Rotterdam. Werkverschaffing. 15 gulden in de week, nadat zij eerst hun eigen centjes hadden opgegeten. Baggeraars gaan op reis 40

41 ploma s is het niet langer mogelijk hoge functies te bekleden op de baggerwerktuigen. Vooral daar heeft de automatisering alles veranderd. De hopperzuiger is een zeegaand schip en als je niets van navigatie weet komt er ook niets van terecht. En vooral de kennis van grondsoorten is erg belangrijk. De tijd dat de man zichzelf kon waarmaken is voorbij. Maar natuurlijk zal Sliedrecht een belangrijke rol blijven spelen; dit werk zit de Sliedrechter in het bloed. En ondanks het feit dat de overheid geen grote opdrachten meer geeft (althans voorlopig) ziet de toekomst er bijzonder goed uit, want naast de traditionele werkzaamheden komen er geheel nieuwe projecten; de aanleg en bescherming van stranden en het opspuiten van land langs de kust en de kunstmatige eilanden in zee. Havens die naar dieper vaarwater gebracht moeten worden. Waar zal in de toekomst de industrie gevestigd moeten worden. Het zullen altijd de baggeraars zijn die de grote problemen op moeten lossen. Jawel, de razendsnelle vliegtuigen zullen de Sliedrechters nog overal heenbrengen en eens in de zes weken, wanneer hij voor de beurt komt, parlevinkt hij nog in zijn vreemd koeterwaals met zijn maat in het stamcafé, met wie hij jaren geleden in Chili zat. Waar zit jij nou? Perzische Golf, en jij? Nigeria. Daar leren ze het nooit een pilsie koud te houwe. Gijs, een rondje voor de tent. Intussen is Sliedrecht zelf uitgegroeid tot een gemeente met inwoners (in 1975), een gemeente, die vooral in de welzijnssector pioniersarbeid heeft verricht. Ook bij die ontwikkeling heeft men groter kunnen denken dan in andere gemeenten. Je doet immers de dingen groot of helemaal niet! Ook op dat terrein zou die uitvoerder succes hebben gehad. Alle the people in den ankeraak. On travaille. Schoppe mitneme 41

42 Luchtfoto s Van de hr. Kees van Tol, oud medewerker van het weekblad De Merwestreek ontving de HVS een aantal mooie luchtfoto s uit de jaren zeventig, die de redactie u niet wilt onthouden. De foto s zijn gemaakt door fotografie Joop Dorst uit Gouda. Het Burg. Winklerplein met de markt in De jachthaven met links ervan het Raadhuis. 42

43 De spoorbrug anno 1978 met op de voorgrond een baggermolen van Aannemingsbedrijf Dikkerboom & Sybrandy uit Heerenveen, die een vaargeul aan het baggeren is, omdat op die plaats in de spoorbrug een basculebrug geplaatst zal worden. Op deze luchtfoto staan onderaan het nieuwe en het oude ziekenhuis. 43

44 Een luchtfoto van scheepswerf Van Rees anno 1973; op dit terrein is thans de werf van IHC gevestigd. Op de voorgrond de wijk Prickwaert en daarachter de wijk Weresteijn; links de rijksweg. 44

45 Schenkingen Het 2e halfjaar van 2018 hebben wij het genoegen gehad van onderstaande personen schenkingen te ontvangen. Peter Kriekaard: 72 foto s van hoofdonderwijzer Kriekaard Bas Korporaal: Ansichtkaarten Mevr. Anty de Jong uit Zwitserland: 21 enveloppen met foto s + beschrijving van de familie De Jong, Kerkbuurt 52 Jan Roedoe: 12 foto s van rijswerkers Kees van Tol: 16 luchtfoto s van Sliedrecht en 38 luchtfoto s van omliggende dorpen. L. Korporaal: Diverse boeken Mevr. José Klaasesz-Deleij, schoondochter van de commissaris van de Koningin in Zuid- Holland Mr. J. Klaasesz: Een fotoalbum met foto s van het bezoek van Prins Claus, Prinses Beatrix en Mr. J. Klaasesz, commissaris der Koningin in de provincie Zuid-Holland, op 7 oktober 1971 aan Sliedrecht. Een porseleinen wandbord geschonken door de N.V. Baggermaatschappij Bos en Kalis te Sliedrecht aan Mr. J. Klaasesz, commissaris der Koningin in de provincie Zuid-Holland, ter gelegenheid van zijn bezoek op 8 september Fred Stuij: 2 foto s van de baggermolen Holland 1 Bestektekening van de verbouwing van de Verenfabriek. Een pagina uit de Nieuwe Sliedrechtsche Courant van december 1936 vol met Nieuwjaarswensen van de plaatselijke middenstanders. Een getuigschrift van de Sliedrechtsche Middenstands Vereeniging uit 1938 voor Leendert de Keizer. Wilfred Roubos: 2 ingebonden maandberichten van de VGZ Gorinchem uit 1936 en zwart/wit foto s van het landelijk bestuur. Het Algemeen Ziekenfonds Sliedrecht was hierbij aangesloten. Tevens een Delftsblauw tegeltje met een pand uit Dordrecht. Alle schenkers worden hiervoor hartelijk bedankt. 45

46 COLOFON Over... Sliedrecht Uitgave: Historische Vereniging Sliedrecht Jaargang 35 - december nummer 69 Eindredactie: Wout van Rees Rivierdijk BX Sliedrecht redactiehvs@kpnmail.nl Bankrekeningnummer: NL55 RABO T.n.v. Historische Vereniging Sliedrecht Website en verenigingsinformatie: Bas Lissenburg / John Kieffer T info@historie-sliedrecht.nl Openingstijden Onderhuys Maandagmiddag van tot uur (maanden juli en augustus gesloten) Foto s: Archief HVS; privécollecties Collectie ter Laak Bijdragen overgenomen/bewerkt uit: Diverse kranten en tijdschriften Lay-out en Drukwerk: De Groot - grootsgedrukt.nl, Goudriaan Voor de inhoud van en/of artikelen aangeleverd door derden kan de redactie geen verantwoording dragen. Overname of ander gebruik van de artikelen is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie. Bestuur Voorzitter: Peter Bons Bonkelaarplein EL Sliedrecht T pcbons@kpnmail.nl Secretaris / ledenadministratie / correspondentieadres: Ina van t Verlaat-de Goeij Vogelenzang BX Sliedrecht T secretariaat@historie-sliedrecht.nl 2e secretaris: John Kieffer Rembrandtlaan AG Sliedrecht T jjkieffer@gmail.com Penningmeester: John Guijs Oldegaarde 224c 3085 AR Rotterdam T jrgu47@hotmail.com 2e penningmeester: Piet de Keizer P.A. De Genestetstraat TG Sliedrecht T sliedrecht@provalis.nl PR: Remco van de Ven Buitenaf WR Sliedrecht T venremco@xs4all.nl Algemeen Jolanda Snel-van Rees Rivierdijk 468a 3361 BW Sliedrecht T jolanda.snel@upcmail.nl H.V.S. (I.S.S.N ) 46

47 Iedereen die hier woont zegt: ik had dit vijf jaar eerder moeten doen Hof van Sliedrecht biedt luxe en comfortabele huisvesting aan senioren. U woont tegen een gunstig tarief in een prachtig, ruim appartement. U hebt de beschikking over tal van faciliteiten en services die het leven veraangenamen en vergemakkelijken. Indien nodig is zorg beschikbaar. stijlvol en onbezorgd wonen Hof van Sliedrecht Lijsterweg 31 Sliedrecht tel

48 OVER... Sliedrecht HISTORISCHE VERENIGING SLIEDRECHT NU: WONING RIVIERDIJK 504 Naeltwijck Lockhorst Niemants Vrient