à ê fiappleسêس Review article

Transkript

1 ôں½ E HNIKH KTHNں ETAIPIA 2007, 58(4): : à ê fiappleسêس Review article ô éش ططâàëش د ëâضش د âê appleâ ش ë é êêâà ëسà àâ éشàش ط شëâéµ : ش appleشappleëمê ش ëâ êëâ apple éش ططâà, êëس ش apple é µµ ش êëâà àصéappleâ.. ½fiêس,. ق éش àfi Environmental toxic Endocrine Disrupting Compounds (EDCs): Effects on environment, animal production and human. Dosis I., Kamarianos A. ôں. ش âê appleâ ش ë é êêâà ëسà àâ éشàش ط شëâéµ (Endocrine Disrupting Compounds EDCs) àëشappleéâ- êapple âà قش âق îسقش مà àمê à appleâ apple éشط ق àâà é- ëد ëسµâé. applefi ëش àمê ش ëد طط à ش زêش appleéâ- دط êس, fiapple ë زëش âشêëéâµfià ش ë ق ââشêëéâµfià, àم âش apple éشêêfië é à ش îسقش م êàëشصدق à. ë طâشapple ëمà ëà âêشمà éê âàë ش ê طق ë, êëâ ëشàâ apple éش ططâà êëسà ëقfiêز شé ش ê ëéfiزشق زëش ش appleéâدط êس. ش êappleâ شfië é applefi ëد ëش àمê ش à ش ë âéµ àâîطéشقدà apple é êشëâ ëfià, âش ط طâز شàfiط, âش زص طش د àمê ش, ë appleâ- طîطéشقدà شز شàطش (PCBs), âش شâضà ش âش appleâطé- قشقدàâش شز شàط شصدé (PBDEs). ش ششfiëسëد ëâ ëش صش- êëâà éد ش âقدà ش àص ëش د ê appleâfiقسêس êëâ apple éش ططâà, دîâà ëس à ëfiëسë à ق ë زدéâàë ش ê ق µ ط appleâêë ê ش ش دîâà é ص âêش êëش ê fiط ëش apple éشâîد ëâ appleط àëس. ش appleسµد applefi ëش âappleâ appleéâدéîâàë ش appleâش ططâà applefi ق - ê, fiapple éâد µéمà appleâطëà, appleâàfiقà, شâقسî àش مà طق ëà µéâëش مà ططش éµ شمà, قدîéش دقق ê, fiapple د appleط- êس applefi ططش éµêشق ë ê ش, ق ë زâé ëà âêشمà قدê éâ- î ëقfiêز شé applefi êëش ش شâقسî àش دàëé ê appleâë - قش ش êëâ زêش fi apple éش ططâà. appleâش applefi ëد ëش âê appleââقâàë ش ق µéµâéâ éصقâ êëâ apple éش ططâà êëâ àصéمappleشàâ êمق قappleâé à قز àâàë ش µش appleâط êàëâق îéâ- àش د apple éشfiâ, طط ش ê apple éشfiâ شش ë é éêشق, fiapple ëد ëس à appleëضس àfi âéµ àشêقâ. ô éfiطâ appleâ éê âàë ش êëâ apple éش ططâà ê î قسطد êµ àëéمê ش, س êà î د ص êس ëà - àë àمà âéµ àشêقمà, êقapple éشط ق àâقدàâ ش ëâ àصéمappleâ, appleéâ طâà êق à appleشappleëمê ش, fiapple ش ë é ضس ëس à apple é - µµش ط شëâéµ ش ëâ àâêâappleâشسëش â êêëق ëâ, صم ش é شàâµدà êس. ش appleشappleëمê ش à ش قز à êëسà apple à ش شش fië é ê éش ش ê éµ êëسéش apple شé ق ë. شش fië é, دî ش apple é ëسéسص زط ëش طط µ ê éش ش ê éâé â, طدappleëàêس ëâ دطزâ ëà µمà ëà appleëسàمà, ش ë é î ëس ص- éâ شش ط شëâéµ ش ش ë é îد àâسëش مà ش زêشâطâµش- مà ط شëâéµشمà ëس apple à. ô éشêêfië éâ êسق àëش د, fiق, - à ش âش ش ë é îد appleâ apple éâêش âàë ش êëâ à apple é µµش fi ش ABSTRACT. Endocrine disrupting compounds (EDCs) encompass a variety of chemical classes, including several different categories of substances. Some are natural, such as plant oestrogens and mycoestrogens, while most are chemically composed. Residues are found in water, in sewage sludge, in the atmosphere and in foodstuff of vegitative or animal origin. The most common compounds include organochlorine pesticides, alkyl phenols, pthalates, polychlorinated biphenyls (PCBs), dioxins and polybrominated diphenyl ethers (PBDEs). Their properties render some as ubiquitous and persistent in the environment, they can be transported long distances and have been found in virtually all regions of the world. Their sources can vary from direct, such as effluents from wastewater, sewage, industrial sludge processes or agricultural effluents, to indirect, such as filtering agricultural soils, transportation through rain or air from civil and industrial centers to rivers and the surrounding environment. Others are rapidly degraded in the environment or human body or may be present for only short periods of time, but at critical periods of development. Although in low concentrations, the continuous exposure of animals of many species, including humans, induces adverse effects, such as disruption of reproductive function and of the immune system, as well as carcinogenic effects. The effects are obvious in wildlife, especially fish, and laboratory experiments. Sex change (feminizing) in fish has been observed, sexual differentiation in rats, egg shelling thinning, thyroid function disruption and mental and physical function disruption in wildlife. Most important and common is the disruption in the reproductive and the immune system of animals. As far as humans are concerned, reduction in sperm count and sperm quality has been heavily linked with EDC exposure, and furthermore, suspicions arise linking several cancer incident increments, such as testicular cancer, to EDC exposure. Still, although it is clear that many environmental chemicals can interfere with normal hormonal processes, there is weak evidence that human health can be adversely and directly affected by exposure to endocrine active chemicals. However, there is sufficient evidence to conclude that adverse endocrine mediated effects have occurred in éµ êëéشâ ش âطâµ ش ôéâêë ê ô éش ططâàëâ, ëسàش ëéش îâط,.ô.œ. Hق éâقسà appleââط: Hق éâقسà µ éê : Laboratory of Ecology and Protection of Environment, School of Veterinary Medicine, AUTH Submission date: Approval date:

2 322. ½,. ں êëâ àâêâappleâشسëش fi êêëسق ëà مà. êâà زâé êëâà àصéappleâ, س ق êس ëà ش ëمà appleâشfiëسë ش appleâêfiëسë ëâ êappleدéق - ëâ دî ش êà ص ê ق µ طâ صقfi ق ëسà د ص êس êëش âê - ëد, ش appleشappleطدâà, apple éîâà appleâ appleâ êàدâà appleéâê ضê ش apple éشêë ëش مà é àâ, fiapple é àâ ëà fiéî à, ق ëسà د ص - êس ê EDCs. àëâëâش, à ش à ش µàêëfi fiëش appleâططد îسقش د â- ê ëâ apple éش ططâàëâ قappleâéâà à apple é ق àâà êëش زêشâطâ- µش د âéقâàش د ش ش ê, apple éîâà ط îشêë appleâ ش ëش êëâش- î fiëش س àصéمappleشàس µ قappleâé à appleسé êë éàسëش ش ق - ê applefi àâ éشàش à éµد îسقش د âê. apple éîâà, fiق, apple é appleâ ش ëش êëâشî, fiapple éµ êëسéش د دé à, âش âappleâ ë ش àâà ë êق à appleâë طدêق ë appleâ apple é ëسéâ- àë ش ê àë àâ âéµ àشêقâ طfiµ ëس ق êâط سêس àâ éش- àش مà âêشمà. ش ëéfiappleâش د ص êس ëà âéµ àشêقمà à ش appleâط - éشصقâش. appleشâ êàصس ëéfiappleâ د ص êس à ش قدê ëس ëéâز, شش- ë é ê م à fië éس سطش, ë âappleâ ë à طمàâà ëéâز appleâ apple éشدî ش سطfië é appleâêâêë طappleâ (apple.î. µ ط ). â د زâ à ش دà ططâ ëéfiappleâ د ص êس. ëêش, ë fiê âàë م ë àâà à دîâà سطfië éâ apple é µâàë شààâ, طfiµ ëس appleشز à ش- éapple àêس ëâ زâ ق EDCs. زëش ëéâز ق ë - طâشapple EDCs à ش, appleêس, apple é µà سطâ شààâ µش ë fi- ê âàë م. àëص ë, ë م appleâ ëéدزâàë ش ق ëappleâappleâشسقدà âëéâزد éê âàë ش ê î قسطfië éâ ààâ, صم âش âëéâ- زد ëد طدµîâàë ش ë àfià µش ë appleapple ëدëâشà âêشمà. ë à طêس applefiêشقâ à éâ à ص é ë ش êسق àëش appleسµ د ص êس. EDCs دîâà ëسà ششfiëسë à éâà ë âéقâàش â ê- à µàشêëد àë µàشêëد à ش ë é êêâà ëسà âéقâàش êàص êس, ëسà appleâص êس ëâ ق ë âطشêقfi. fiµ ëس àص ëش fiëس- ë ëâ êëâ apple éش ططâà, êêêé âàë ش êëâ طشappleم ش شêëâ, apple fiappleâ apple ط ص éمàâàë ش ê apple éشfiâ, fiapple ëد ëس سêس ëâ صسط êقâ, fiappleâ âش apple شëê ش àدéµ ش ض àâàë ش, صد- ëâàë ق ëâà ëéfiappleâ ëfi دقé ش à âµà, appleâ à ش appleâط - طë ê ë ë êë ش à appleëضس, ê سطد êµ àëéمê ش EDCs. ش ê د ش ش âش àسêî appleâ appleéâ appleëâà ط ق àâàë applefiس ëسà د ص êس ê EDCs âز طâàë ش é: - êëش êق à appleشappleëمê ش appleâ apple é ëسéâàë ش êëسà apple à, ش µ àش fië é êëس âق ëà âش âêêëسق ëà, - êë ضسقدà apple éشêë ëش àâ éشàش êêî ëشfiق àà êص à ش- مà êëâà àصéappleâ ش - êëس ش ë é î ëس àâ éشàش ط شëâéµ appleâ appleéâدéî ë ش applefi ëسà د ص êس ê îسقش د âê ëâ apple éش ططâàëâ appleâ apple é ëسéâ- àë ش ê apple شé ق ëfi. wildlife species and laboratory studies exist to support these conclusions. The routes of exposure are numerous. Food is a common route of exposure, especially in younger animals that consume food containing higher fat percentages (e.g. milk). Soil is another route of exposure. Thus grazing animals tend to have a higher risk factor, due to surface soil pollution with EDCs. A vegetative nutrition with EDC residues is another high risk factor for these animals. On the other hand, animals bred with forage tend to be at lower risk factor, given that food is tested for low levels of EDCs. Water intake is not considered a significant route of exposure. EDCs possess the ability to act as either hormone agonists or antagonists or disrupt hormone synthesis, storage or metabolism. Due to their persistence in the environment, they are concentrated in fat tissue and are released when the fat is mobilized during pregnancy or lactation, thus exposing embryos and neonates, which are very susceptible at this stage of development, to high concentrations of EDCs. The concerns that arise regarding the exposure to these EDCs are due primarily to: - these adverse effects observed in certain wildlife, fish and ecosystems - the increased incidences of certain endocrine-related human diseases and - endocrine disruption resulting from exposure to certain environmental chemicals observed in laboratory experimental animals. Key words: EDCs, bioaccumulation, adverse hormone effects دض ش é ëسé êس: EDCs, شâêêêمé êس, êق à âéقâàش- د appleشappleëمê ش-ش ë é îد ش ëâضش د âê appleâ appleéâ طâà éapple àêس êëâ apple - éش ططâà à ش îسقش د âê شش ë é àص ëش د êëسà appleâfiقسêس ق قسî àشêقâ, fiapple س زëfiطêس, س îسقش appleéâêâط âش شâطâµش د ش éµ ê. êâ- â ëà âêشمà ëمà êëâ apple éش ططâà âسµ êëس êê- êمé ê ëâ êëâ د زâ, êë شق ë ش êëسà ëéâ- زش طê, سطمàâàë ëسà ëâضش ëâ é êس êëâà àصéappleâ ش êëâ apple éش ططâà. ëâ êàâطfi ëâ êî fià à ش âê appleâ apple é ê êëس à applefi ëâà àصéappleâ, àم, êقزà ق ëâ ô éش ططâàëش fi ôéfi- µé قق ëà àقدàà صàمà (United Nations Environmental Program - UNEP), apple à applefi 300 îس- قش د âê, ق ششfiëسë appleâ ص ëش ëدë êê à êëسà ëسµâé ëà ëâضش مà éappleà, applefi شàë ش ê apple µâ- é ê ش ططâ apple éشâéشêقâ ê appleâططد îمé apple - µ âêق. éشêقدà âê appleâ éê âàë ش êëâ apple éش ططâà قappleâéâà à apple éدقâà êëâ àâ éشàش fi êêëسق ق ش زâéâ ëéfiappleâ ش à appleéâ طدêâà قش à appleشص- قسëس àëé êس ش ë é î, appleâ ق ëس ê شé ëس قappleâ- é à appleسé ê ش ëسà µ, ëسà à appleëضس / ش ëسà

3 DOSIS I., KAMARIANOS A. 323 à apple é µµ àfi ق µ طâ éشصقâ âéµ àشêقمà. ë ط ë îéfiàش دîâà âص ش زâéâش âéشêقâ µش ëش âê, âش âappleâ appleسé âà êق àم ëسà à- â éشàش ط شëâéµ ëà ش مà âéµ àشêقمà "Endocrine Disrupting Compounds" (EDCs). à µ - àش fi âéشêقfi ëà EDCs appleâ appleéâë صس applefi ëسà - éapple appleشëéâapple µش ëش appleشappleëمê ش ëà EDCs êëâà àصéappleâ ش êë م à ش: à ش ضµ à âê appleâ appleéâ طâà êق à appleشappleëمê ش êëسà µ àfi âéµ àشêقâ ëà appleâµfiàà ëâ, appleéâ طمàë طط µد êëسà àâ éشàش ط شëâéµ (European Commission, 1996). ق éش àش appleسé ê ô éش ططâàëش ôéâ- êë ê (Environmental Protection Agency EPA) appleéfië شà دà à appleشâ ط appleëâق é âéشêقfi: à ش ضµ - à âê appleâ apple é ق àâà êëس êàص êس, د éشêس, ق ë زâé, êà êس, é êس appleââط ëà زêش مà âéقâàمà ش à ش apple صà µش ëس ش ëéسêس ëس âقâشfiêë êس, ëس à apple é µµ, ëس à appleëضس ش/ ëس êقapple éشزâé (U.S. Environmental Protection Agency, 1997). EDCs à ش قش ق µ طس âق âêشمà, زêش مà ش îسقش مà, appleâ ق ëسà apple éââ ëâ îéfiàâ ش ëش ق - طدë êà îم ض à ë ش. ش éش, fiîش fiق ش âش قâà ش د, ëسµâé ëà apple é apple à âêشمà à ش êë éâ ش, appleâééapple àëش, شâ ëfià, appleâط éق ëش- â éâµâà àصé (Polynuclear Aromatic Hydrocarbons - PAHs), appleâطîطéشقدà شز شàطش (Polychlorinated Biphenyls - PCBs), شâضà, appleâط- éقشقدàâش شز شàط شصدé (Polybrominated Diphenylethers - PBDEs), âضµâàقدà âéµ àش د âê (زص طش, شز شàfiط ) (ôà 1). 1. ½ à EDC, µش à appleéâ طدê ش شâطâµش fi appleâëدط - êق, appleéدapple ش à apple é ق à ش êëâ apple éش ططâà é ë مêë à زâقâشص applefi ëâà âéµ àشêقfi appleâ ëص ë ش ê ëà ش à زë ê ش êëâ fiéµ àâ êëâà شêëfi appleâ appleéâê طط ش ê êµ àëéمê ش ش àد à ش ë é ضâà ëس زêشâطâµش ëâ ط شëâéµ. ) ô é قâà êëâ apple éش ططâà apple éââ سقê ش ëà EDCs êëâ apple éش ط- طâà appleâش طط ش applefi سقدé د دëس, à طâµ ق ëسà - ëسµâé ëس âê. éشêقدà, fiapple âش ط طâز ش- àfiط, دîâà apple éââ سقê ش <10 سقدé (Smith, 1995) ش دëêش â ààâ appleâééfiزسêس ê êس- ق àëش د appleâêfiëسë applefi ë apple é µµش م à ش êî - ëش î قسطfi. applefi ëسà ططس appleط é, âش apple éââش سق- ê ش ëà appleâط éق ëش مà éâµâà àصé à (PAHs), ëà PCBs ش ëà شâضشàمà à ش é ë دëس (Smith, 1995). ôà 1. ش éشfië é ëسµâé EDCs ق ëش appleشâ àëشappleéâêapple ëش د ëâ îسقش د âê. Table 1. Main EDC categories and their most common chemical substances. ں EDCs ë éâ ش âشêëéâµfià (زêش ش êàص ëش ) ëâ-âشêëéâµfià ôâطîطéشقدà شز شàطش (PCBs) ôâطéقشقدàâش شز شàط شصدé (PBDEs) ôâط éق ëش â éâµâà àصé (PAHs) وشâ ëfià ½شز شàfiط ص طش â êëدé ½شâضà ا شêëé شfiطس ôéâµ êë éfiàس êëâêë éfiàس Diethylstilbestrol (DES) Isoflavonoids (Genistein, Daidzein) Lignans (Enterodiol, Enterolactone) 209 âقâ ش, ق ë âطë (éâضطشقدà PCBs) 3,3,4,4-tetrachloro biphenyl (PCB-77) 3,3,4,4,5pentachloro biphenyl (PCB-126) 3,3,4,4,5,5hexachloro biphenyl (PCB-169) 209 âقâ ش (penta-, octa-, deca-bde) 2,2,4,4,6-penta BDE 2,4,4,6-tetra BDE 3. 2,2,4,6-tetra BDE Fluoranthrene Benzo (a) pyrene Benzo (a) anthracene p,p-ddt Lindane Heptachlor ½شز شàfiطس Butyl benzyl phthalate (BBP) Dibutyl phthalate (DBP) Diethyl phthalate (DEP) Dibenzo-p-dioxin 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD) 2,3,7,8-tetrachlorodibenzofuran (TCDF) apple éââ سقê ش ëà زص طش مà à ش µ - àش ëس ë ض ëà âق à قسàمà (Smith, 1995), طط â îéfiàâ ëfi à ش apple é µش à appleشëéد ش ق êسق àëش د ص êس ëâ مâ, صم âش êµ àëéم- ê ش êëâ apple é appleéâ ëà éدصس à êسق àëش سطد ê êîدêس ق ë appleapple ëâ apple éش ططâàëâ (Boerjan et al., 2002) ) éfiزâ ش طشapplefiزشط ششfiëسë ôâطط EDCs à ش éfiزâ àمê ش ش دëêش ë - àâà à ش îéâàë ش applefi ë ëش ش طق ë ش à êàدâàë ش ق âéµ àش طس قدë طط (Wild and Jones, 1992; Fries, 1995). à appleم, ë à شسصâ- àë ش applefi ëâ د زâ, طط apple é قدàâà صسطقدà ê ëfi ش, àسëش, قappleâéâà à appleâééâزسصâà applefi ë زë ش à ë à طصâà applefi apple é µµش م. ôâطط EDCs à ش طشapplefiزشط ش دëêش êî ëâàë ش ق

4 324. ½,. ں ë appleâصدق ë ëâ طappleâ ëà مà appleâ دîâà ë ص (Guillete et al., 1996; Nimrod and Benson, 1996). à éµâappleâسêس ëâ طappleâ ë ëس ش é ش ëس µ - قâêàس ش ëâ صسط êقâ âسµ ê ض àfiق àâ éص- قfi د ص êس ëà قéà ش ëà à âµàمà ê EDCs. 2. ô ôں ش appleسµد applefi ëش âappleâ قappleâé à appleéâدطص ش â fiµ â ëمà ëà âêشمà, صم ش س appleâé ëâ قد- ê êë ش زâé âش âêêëق ë, à ش ق ê / ش دقق ê. هق ê appleسµد ص éâàë ش àمê ش apple - ض éµ ê êëش مà طق ëà شâقسî àش مà طق ëà, µ éµش د éâد êë appleâë قش, à é applefi µ ëéê ش applefiµ شâ éâزâé.. قق ê appleسµد ص éâ- àë ش س د appleطêس ëà µéâëش مà ططش éµ شمà ش س ق - ë زâé قدê ëس éâî ش ëà àدقà applefi ë êëش- ش شâقسî àش دàëé êë appleâë قش ش µ àش fië - é êëâ apple éش ططâà. êàدî ش ش ëà â شمà appleس- µمà à ش س شê µµ ëà EDCs êëسà ëéâزش طê- قدê ëâ à éâ ش ëس ëéâز ش س شâêêêم- é ê ëâ appleéâ ëسà âéز ëس ق ë طش fi appleâد ëس êëش apple éشêêfië é apple éشappleëمê ش ëâà àصéappleâ. 3. ا ôں ں ëîس ش س êقapple éشزâé ëà EDCs صâé ë ش é applefi ëش زêش âîسقش د ëâ ششfiëسë. appleط ش- âسز ëâ ë à ش à àâ ëسà appleéâêéfiزسê ëâ ê êë é د appleشز à ش (apple.î. شق ë ) ش ëسà appleâééfiزس- ê ëâ applefi ëسà îطé ش apple à ëâ apple éش ططâ- àëâ. appleéâêéfiزسêس ë appleسé ë ش ق éش م applefi ëس ش طëfiëسë ëâ êëâ à éfi ش êëâ âéµ àش â ش - طë, طط é applefi ëâ صقfi شâàشêقâ ش applefi ëâ â ëà êقمà appleéâêéfiزسêس. ) ص êس apple é µµش مà مà êî ëش ق éâ ëà ëâش شà قسé êëش- مà appleâسطمà ش fiëش ë EDCs قappleâéâà à êêêé صâà êëâ شêëâ ëâ µش ق apple éââ appleâططمà ëمà. appleشappleطدâà, ëâ µ µâàfi fiëش appleâش م, fiapple appleéfi ë ش µ ط, à éµâappleâشâà ëâ طappleâ ëâ مêë à apple - éدîâà صé appleëش êêë ëش µش ëسà قé à appleë- ضس ش ëسà apple é µµ µ ط ëâ êسق à ش fiëش âش applefiµâ- àâ ëâ à ش appleشص àfi à دîâà ë ص ê ضسقدà appleapple EDCs. د ص êس ê EDCs à ش appleشص àfi à ش زدé ش à - طâµ ق ëâ apple éش ططâà ëس ëéâز, طط, قدîéش ê- ق é, apple éîâà à طâµش ط îشêë ق طدë µش ëش êµ àëéمê ش ëà EDCs êëâ شêëâ ëà apple é µ- µش مà مà (Feil and Ellis, 1996; Boerjan et al., 2002). ) ôéfiêطسس قدê ëس ëéâز ش ë fiê âàë م س طس ëà EDCs ق ëسà ëéâ- ز ض éë ë ش applefi ëسà د ë êس ق ëسà âappleâ ë EDCs ق ë زدéâàë ش êëâ زëfi applefi ëâ د زâ ش applefi ëâ ص- قfi ëس appleشز à ش éapple àêس ëâ âê fiëâappleâ. ôé - ëش, س ق ë زâé ëà âéµ àش مà éappleà applefi ëâ د - زâ êë زë applefi ëسà appleâééfiزسêس قدê ëà زططà ëâ à ش µ àش م ط îشêëس (OConnor et al., 1991; Wild and Jones, 1992; Bokern et al., 1998). à appleم, âش âëéâزد à ش appleص àâ à à ش êêëسق ëش éapple - êقدà ش دëêش س appleشص àfiëسë طس ëà EDCs applefi ë م قدê ë ëس ââ à ش قش é. applefi ëسà ططس appleط é, â ààâ د ص êس ê EDCs قدê ëس ëéâز µش ë à é م قappleâé à à ش ش - زâé ëش fi applefi ëfià ëà àطش à, صم ë à طم- àâà µ ط ش, طfiµ ëس سط apple éش ëش fiëسë ëâ µ ط ëâ ê طappleâ, â صقfi د ص êس ê EDCs قappleâé à à ش êî ëش سطfi (Sharman et al., 1994; Dekoning and Karmaus, 2000). à ش, appleêس, ضشâêسق ëâ fiëش دط ش ش appleéâ- دط êس appleéâfiàë appleâ apple éشدîâà ش طappleس, ë âappleâ قappleâéâà à apple éشدîâà EDCs, قappleâéâà à ê- قapple éشطسزصâà ê apple ض éµ êقدà ëéâزد ش س apple - éâê ëدëâشà طشappleشà êëâ قµق قappleâé, appleêس, à ضê ش ëسà appleâééfiزسêس ëà EDCs, fiapple ë زص طش applefi appleط êëش د ê âط appleâص êس ضâappleطشêقfi, fiapple ز à ë ش applefi ق طدë ê appleéâfiàë àصéمappleشàس ش ëéâز (Ministry of Agriculture, Forestry & Fisheries, 1987). µ) ôéfiêطسس قدê ëâ زâ EDCs قappleâéâà à êà صâà ق زëش â âé- µ àشêقâ قدê ëس appleشز à ش éapple àêس ëâ - زâ. ش ëشقê ش ëس appleéfiêطسس قدê ëâ زâ applefi ë fiê âàë قسé êëش à ش شش ë é ق - ë طسë ش ë appleâë طدêق ë قappleâé à ض éëمàë ش applefi ëش appleâîش د طط µد êëâ د زâ ش ëش شéش د êàص (Fries, 1982). ô àë, à ش appleشص àfi âش éصقâ ëêش appleéfiêطسس زâ à à ش >20kg êë appleéfi- ë (Healy, 1967) ش >180kg êë قس àêë طشêقدà ââ ش (Healy, 1968). îâéâ appleâ ëéدزâàë ش ê ضë éش â îمéâ, à ش appleشص à appleâط ق µ طë - é appleâê appleéfiêطسس زâ. apple éîâà طµ à زâéد µش êµ àëéمê ش EDCs êëâ د زâ ش âش apple éشêêfië é applefi ëد زâ- éâà ê د زâ appleâ دî ش éapple àص ë éµ êë ق ط êappleس appleâطëà, êëسà âappleâ âش êµ àëéمê ش ëà EDCs à ش appleâط سطد (Giger et al., 1984; Weber and Lesage, 1989). éشêقدà ق طدë دîâà ض ش fiëش س apple à ط ق àfiق àس à applefiص êس appleâطëà قappleâé à ضê ش ëش êµ àëéمê ش éappleà, fiapple PCBs ش زص طش مà êëâ د زâ (Smith et al., 1995; Rhind et al.,2002b). ود ش, âش apple éشêêfië é ëشقê ش µش ëش êµ àëéمê ش ëà EDCs êëâ د زâ ش âش êî ëش â ààâش د ص êس ëà قسé êëش مà مà ê ëد

5 DOSIS I., KAMARIANOS A. 325 êâàë ش ê êقapple é êق ë appleâ ض µâàë ش applefi ëش êµ àëéمê ش ëà appleâطëà (Wild and Jones, 1992; Fries, 1995; Duarte-Davidson and Jones, 1996), àم apple éîâà ط îشêë à زâéد µش appleé µق ëش د ê- µ àëéمê ش ê قس éapple êقدà زس. ) ôéfiêطسس قدê ëâ à éâ ش êµ àëéمê ش ëà EDCs ê à é applefi appleâë قش ش طقà, ش ë appleد ë êس êë appleâصدق ë à éâ µش âش ش îéêس, à ش µ àش î قسطد طfiµ ëس ë - êس ëà àمê à à êàدâàë ش ق ëسà âéµ àش طس ëà شسق ëà. ود ش, ق طدë êëسà طط à, د شض à fiëش âش µ ط ëâapple é µµد µ ط appleâ ëص àë ش ê applefiêس appleâص ق ëà à éâ appleâ دîâà éapple àص applefi apple éî شطê ش appleâطëà, ش ëâëâ apple éشدîâà سطد êµ àëéمê ش ê EDCs, î à ق شقدàس à - apple é µµش ش àfiëسë (Meijer et al., 1999). ) appleâééfiزسêس, ق ë âطشêقfi ش êêêمé êس éشêقدà applefi ë EDCs, fiapple ë âéµ àâîطéش- قدà, appleâééâزمàë ش applefi ëâ apple appleëش fi êêëسق ë 40-80% (Wild and Jones, 1992). زص طش ش êappleم- àë ش ق ë î éصقfi êëâ êëâق îش ش êà appleم à ش apple- ص àâ à êêêé صâà (Harris et al., 1997). êëfiêâ, appleéâ ë é ëش د apple é ëسéê ش قش ق طدëس ê قسé- êëش د شض à fiëش êسق àëش appleâê î à appleâééâ- زسص ش êêêé ص (Boerjan et al., 2002). ط îشêë à ش µàêë µش ëش ق ë âطش د ââ ëà apple éشêêfië éà EDCs, طط دî ش شîص fiëش apple é- îâà ش زâéد ق ë ض ëà شمà fiêâà زâé êëسà ششfiëسë appleâشà àقà à ق ë êîسق ëâà ش à appleâëâضشàمàâà ë EDCs (Watkins and Klaassen, 1986). ëfi àë à ط êëش ش زâéد ëà شمà êëâ ق ë - âطشêقfi ëâ apple ëâ ش شش ë é êëش appleشappleëمê ش ض- µ àمà àâµ àمà êë éâ شمà âêشمà êëسà سapple ëش ط شëâéµ (Colby, 1980). ë قسé êëش, âش appleش- é ê ش ëà قش éâش مà appleطسصêقمà ëس ق µ طس âش- ط êëسà appleâش âfiقسêس ëà EDCs ش êëسà appleâééfi- زسê ëâ قappleâé à à ش apple éشêêfië éâ êسق àëش د applefi ëâ شâق ë êîسق ëشêقâ êëâ apple é (Smith et al., 1984). 4. ا ½ں ش قسî àشêقâ é êس ëà EDCs قappleâé à à ش ë êà éµشêëش â (قشقâق àâش ëس é êس ëس âéقfiàس) ë àë µàشêëش â (apple é قappleââàë ëس é êس ëس âéقfiàس) (Dodge, 1998; Sikka and Naz, 1999; Nimrod and Benson, 1996). قزà ق ططâ é àسëد (Sumpter, 1998; Sadik and Witt, 1999), س ë ë ضس µ- à ë ش ق êس ëسà âشêëéâµfiàâ àéâµfiàâ é êس ëà âêشمà ëمà, appleسé âàë ëâ صسط fi ëâ éê àش fi, àëêëâشî. شش fië é, âش قسî àشêقâ é êس ëس- µâéشâappleâشâàë ش ê :. شقسëش â: ê ëس ëسµâé ëà EDCs, appleâ دîâà ëس à ëfiëسë à àëش ë êëêâà êëâà appleââîد ëس زêش âéقfiàس, ق êàدapple ش à ق ë ش- âàë ش ê ط صâ îéfiàâ ê apple éâطش د appleâêfiëسë قسàق ë êë µâàش applefi ëâà appleââîد, ش ë é ê- êâàë دëêش ëش شâطâµش د ط شëâéµ ëâ âéµ àشêقâ.. ½ش µ éëش â: éشêقدà EDCs دîâà ëس à ëfi- ëسë à ش µ éâà ëس êàص êس apple éشêêfië éà âéقâàش- مà appleââîدà apple à قدê êë ëë é, appleéâ طم- àë ëسà ضسêس ëà âéقâàش مà ط شëâéµشمà. µ. ô é قappleâشêëش â: ë ط ق àâàë ëس صدêس ëâ appleââîد êëâ ëë éâ, âéشêقدà EDCs قappleââà ëس é êس ëà زêش مà âéقâàمà, ق ص ëش د éàسëش- د appleشappleëمê ش êëسà د زé êس ëà µâàشà, à طâµ ق ëâ à س âê ë à ش apple éشêêfië éâ طشµfië éâ é êëش applefi ëسà âéقfiàس appleâ apple é قappleâ ش. م àë êêâàë ش âش îسقش د âê, µàêëد àëش- à- éâµfià ش àëش-âشêëéâµfià.. appleââقسëش â: appleشë îàâà ëسà appleâfiقسêس قش âéقfiàس ش ëسà appleââط ëس applefi ëâ êمق àëشصدë apple à éµâappleâشâà ë دàق appleâ apple شëâàë ش µش ëس ش - êapple êس ëà âéقâàمà êëâ êêëسق, âapplefië apple é قدà ش êëâ êمق دà ق µ طë éâ applefi ëâ زêشâطâµش fi éشص- قfi à éµمà âéقâàمà, appleâ ق ë ش ش apple éâطش د appleâêfiëسë قسàق ëà ê ط صâ îéfiàâ êë µâàش.. ë êëéâزش â: ë êëéدزâà ëسà ش ëسà âé- قfiàس à êëدططâà ëسà ش àfiëسë ط شëâéµ ëس, ق ë ططâàë ق ê دقق ê ëس âق ëس مêë à قسà appleéâê éقfi ë ش appleطدâà êëâà appleââîد ëس. appleشappleطدâà, قappleâéâà à appleسé êâà ش à ق ë طâà ëس ش ش ê êàص êس ëà âéقâàمà ëسà شêâééâapple ëâ êëâà âéµ àشêقfi, appleéâêâàë µش apple é شµق µà ش î é ëسéشêëش êëâ éê àش fi, à ë appleapple - âشêëéâµfiàà à ش سطfië é applefi ë ëس ë êëâ- êë éfiàس (Birkett and Lester, 2003). 5. ôô ش appleشappleëمê ش appleâ apple éâêش âà ëfiêâ êëسà µ ëâ àصéمappleâ fiêâ ش ëà مà à ش دà êش fi طfiµâ ëس àسêî appleâ دî ش appleéâ ش ëش ë ط ë ë µش ë EDCs. ôشâ êµ éشقدà, ë ë ط - ë 40 îéfiàش êàدâàë ش ق ëس ق êس ëس appleâشfiëسë ش ëس appleâêfiëسë ëâ êappleدéق ëâ, ëس ش ë é î ëس ط شëâéµ ëâ µà ش â à apple é µµش â êêë- ق ëâ, ëش êµ àëéمê ش ëà âéقâàمà ش ëâà ققس- àâééâ fi طâ ëà µà ش مà ش µ àش fië é ق ëس ق شقدàس µâàشقfiëسë ش ëà â زطà, à ش س ق - êس êîدêس à دî ش appleش شص appleطé applefi êµ - éشقدà ق طدë (Nicolopoulou-Stamati and Pitsos, 2001). appleêس, êàدâàë ش ق ضسêس ëس êîàfiëسë é àà (appleéâêë ëس, fiéî à, ق êëâ), éâéîش ش appleâêapple (Carlsen et al, 1992.; Sharpe and

6 326. ½,. ں Skakkebaek, 1993; Matthiessen, 2000). ôشâ قز à à ش âش appleشappleëمê ش appleâ دîâà apple é - ëسéسص êëسà apple à. شش fië é, س é êس ëà EDCs êë éش µط مà à éمà دî ش appleâëدط êق ëس ق ë - ëéâapple ëâ زطâ applefi éê àش fi ê صسط fi, µ µâàfi appleâ appleسé ش ëâ appleطسصêقâ ëâ (IPCS, 2002). ضâ- طش ش زâéâappleâسêس apple é ëسéصس ش êëâ éâ- é â ë ëسà قé à appleëضس (Moore et al, 2001). هطط êàدapple ش apple éشط ق àâà ëس ش ë é î ëس ط شëâéµ ëâ صé â شâ دà (Hansen, 1998; Langer et al, 1998), ëâ àâêâappleâشسëش â êêëق ëâ (Vine et al, 2000), ëس àâسëش ش شàسëش ط شëâé- µ (Colborn et al, 1993), àم ص é ë ش fiëش êق ط- طâà êëش é شàâµ àدê ش (Colborn et al, 1993; Helleday et al, 1999). ô àë, âش êîàfië é ش êسق àëش fi- ë é appleشappleëمê ش زâéâà êëسà à apple é µµش ش àâêâappleâشسëش ط شëâéµ (Jansen et al, 1993; Nimrod and Benson, 1996). éàسëش د appleشappleëمê ش ق ë applefi د ص êس ê EDCs دîâà apple é ëسéسص êëسà apple é µµش fi- ëسë êappleدéق ëâ éâé à ش àصéمappleà, صم ش ق êس ëâ éشصقâ ëà ëë éà Sertoli ê appleéfi ë. ë صسط, دîâà à ز éص ق شمê ش êëس شêشقfi- ëسë ëà قéà ق apple fiطâص appleشappleëمê ش êëâ éص- قfi à apple é µµ µش appleâطط س صسط êëش مà ش appleëس- àمà. طدë in vitro د شض à ëسà apple éâê appleéâطسق - ëà êëسà à appleëضس ëà éà ê ââ ش appleâ دîâà ë ص ê EDCs (Rhind, 2002a). ô éfiطâ appleâ appleâش applefi ëش appleشappleëمê ش ëà EDCs à ش قز à, appleâططد - à ش apple éappleطâ ش س à µàمéشêس ëâ apple é µâàë appleâ ëش appleéâ ط صêë ë ش ê âطس. â appleéfiطسق ëfi شâµ مà ë ش applefi ëسà appleشص àfiëسë âش appleشappleëمê ش appleâ apple - é ëسéâàë ش êë àطش م à âز طâàë ش ê د ص - êس ê EDCs ë ëسà قé à appleëضس. apple ص ش àfi âéµ àشêقâ êë EDCs ë ëسà قé ëâ ز êس قappleâé à appleââص ê ëé ش طfi- µâ:. س appleطéس à appleëضس ëà apple éشêêfië éà âقâشâ- êë ëش مà àâ éشàش مà قسî àشêقمà à é êس ش ëâ àâêâappleâشسëش â êêëق ëâ, âapplefië د ص êس ê î - قسطد fiê ش قappleâé à دî ش êق à appleشappleëمê ش êëâ à appleëêêfiق àâ دقéâ,. ا قسط êµµدà ش ëà EDCs ق ëâ appleââî ëس appleéë àس appleâ êàد ش ë êë éâ ش ëâ زطâ, âapplefië â ق ë âطشêقfi ëâ êëâ دقéâ à ش appleâط î - قسطfi ش µ. سط طشappleâزشطش ë êس ش êêêمé êس, ëâëâ, êëâ طشappleم ش شêëâ ëâ êمق ëâ, âش âappleââش, fiق, à éµâappleâشâàë ش ë ëش à éµ ش apple àسéد apple éشfiâ ëس µ قâêàس ش ëâ صسط êقâ, ق ë - âàë دëêش ë appleâë طدêق ë ëà appleشé ê à ëà EDCs êëسà قé ش ëس ق ë µ ààسëش apple éââ ëس ëâ âéµ àشêقâ. ش appleشappleëمê ش ëà EDCs êë صسط àëâappleâàë ش êë ëë é ëà âصس مà, ëس قëé ش ëà دàà ëà ق êëمà, ق ë êëéâزش د ش ق ë طسë êàدapple ش êëسà éصقس ط شëâéµ ëâ à apple é µµش â êêëق ëâ, ë êëéâز ëâ صط ëâ éâ ش à ضدط µ ëâ appleâطط appleط êش êقfi ëà ëë éà, àم êë éê àش ë ëë é appleâ appleسé âàë ش ë ëسà د ص êس à ش ë ëë é Sertoli ش Leydig, ق êق à êàدapple ش êë ëë é ëâ êappleدéق ëâ, شش ë é ë ëسà د ص êس ê appleéâ- زسش / زسش سطش. ص apple éappleëêس, س appleéââappleëش ëس د ص êس ëà apple é µµش مà مà ê âê, fiapple ë EDCs, صدë ش êëس êàدî ش ê ààâ ش ëسà àصéمappleشàس µ قدê ëس ë à - طêس ش مà appleéâfiàëà, fiapple ë µ ط ëâ âقش ش ëâ éد. ش éشfië é âق ëà ëâضش مà apple éش ططâàëش- مà âêشمà appleâ appleسé âà êق àم ëش àâ éشàش- د ط شëâéµ à ش: ôâطîطéشقدà شز شàطش (PCBs). à ش قش ëسµâé 209 îسقش مà âêشمà, appleâ زدéâàë ش apple - é µµ قâéزد êµµ àâ âق ëâ îطéâشز شà- طâ (congeners) ش ش زدéâà ق ë ض ëâ appleéâ ëâà éشصقfi ش ëس صدêس ëà ëfiقà ëâ îطéâ appleâ apple éشدîâà (ش fià 1). ش applefi ëد éê â- àë ش êëâ apple éش ططâà, àم âش éدصس à ê شâقس- î àش ق µق ë appleâ apple é ê âàë à µش apple éشêêfi- ë éâ applefi 40 îéfiàش ش î à appleâطط appleط îéêس. قappleâ- éش appleéâfiàë ق îéêس PCBs ë ê êëس à ê appleâططد شâقسî àش à appleëµقدà îمé, زدéâàë ش زâé âàâق ê, fiapple Aroclor, Clophen, Phenoclor.. ش شش ë é زêش âîسقش د ششfiëسë ëà âêشمà ëمà, fiapple س سط ص éقش ش îسقش êë ص éfiëسë ëâ ش س سط سط ëéش àëêë êس, appleد ط à ëسà é îéêس ëâ ê appleâططد شâقسî - àش د ز éقâµد, fiapple é طش é êë, ëش µé ê ق ë êîسق ëشêëد ش شسط ëéش µé ê apple- àëد. appleêس, é à ز éقâµ ê appleط êëش âappleâشسëد, ش fià 1. ôâطîطéشقدà شز شàطش Figure 1. Polychlorinated biphenyls.

7 DOSIS I., KAMARIANOS A. 327 طشapple àëش, ق ط àش ش îéمق ë. ض شë ëس àص - ëش fiëسë ëâ êëâ apple éش ططâà ش ëس appleâ شµقد- àس ëâضش fiëسë êëس îطé ش apple à, س apple é µµ ëà PCBs apple µâé ëس êë قدê ëس ë ëâ applefi ëâ 1929 î à apple é îص ëâط îشêëâà دà ëâققéشâ ëfiàâش. êëfiêâ, applefi ë قدê ëس - ë ëâ 1960, à طزصس fiëش appleâë طâà êسق àëش- â apple é µâàë éapple àêس ëâ apple éش ططâàëâ, àم apple à applefi ëس قشê appleâêfiëسë éê ë ش fiق êëâ apple - éش ططâà ê ش زâé appleéâfiàë (Norstrom RJ, 1988; Birkett and Lester, 2003). appleapple ëà PCBs êëâ apple - éش ططâà éê âàë ش ê appleâط î قسطfië é ëشقد ëمé ê êîدêس ق ë قدê ëس ë ëâ 70, طط apple - é قدàâà êëfiêâ éد ش âقدà âê appleâ éapple àâà ëâ apple éش ططâà. ش appleشappleëمê ش appleâ دîâà apple é ëسéسص êëسà apple à à زدéâàë ش é êëâ à apple é µµش fi ش àâêâappleâشسëش fi êêëسق. هطط àâ éشàش د êق à appleشappleëمê ش à ش س êà êس éâض-ق ë âطشëمà ëà PCBs êëسà appleéë àس appleâ ق - ë زدé ش ëسà âéقfiàس صéâضàس. ô éfiقâش appleéâطق ë قز àâàë ش ق ëسà شêâééâapple ëس شë قàس, appleâ - à ش êسق àëش µش ëâ àâêâappleâشسëش fi êêëسق. ô éfi- طâ appleâ à دî ش appleâ شîص ق êس êîدêس ëà appleéâطس- ق ëà ëâ à apple é µµش â êêëق ëâ êëâà àصéappleâ ق ëسà ë à طêس éapple êقدàà ق PCBs ëéâز- قà, س د ص êس ëâ àصéمappleشàâ âéµ àشêقâ ê سطد êµ àëéمê ش î ش زâé êق à appleشappleëمê ش ق appleéâطق ë êëس êططسس, êëâà ëâ ëfi ش êë à - âµدààسë (WHO, 2002). سà apple éâê PCBs ش apple éfiقâشà apple éش ططâàëش- مà ëâضش مà âêشمà ش é àسê à êëسà طط âش Kamarianos et al. (2003a,2003b) êëâ âصط ش fi µéfi ش êëâ êappleدéق ش زâéà apple é µµش مà مà (ââ- ش, appleéfi ë, µ ش îâéâ). fiêâ µش ëâ âص- ط ش fi µéfi fiêâ ش µش ëâ êappleدéق ë appleâë طدêق ë د شض à ش زâéâ صقâ éapple àêس à طâµ ق ëسà âê ش ëâ â ëâ مâ. êµ éشêس ق دé à ê àصéمappleشàâ âصط ش fi µéfi, ë appleapple éدصس à à à ش à طâµ (Trapp et al, 1984; Baukloh et al, 1985; Jarrell et al, 1993), طط é ë î قسطfië é ê êîدêس ق ق ëéê ش ê àصéمappleشàâ طشappleم ش شêëâ (Kamarianos et al, 1997) ش ê apple éشà زéش fi طappleâ apple - é µµش مà مà (Iossifidou et al, 1999) êëسà طط. ش دîâà î قسط ش طëfiëسë êëâ à éfi. ëسà ششfi- ëسë ëâ ë êêêé âàë ش ê ق µ طâ صقfi êë شق ë ش êëâ طشappleم ش شêëâ. appleâë طâàë ش ش ë ص éسëش applefi 209 apple é µµ قâéزد êµµ - àâ âق ëâ éقâشز شàط شصدé (congeners). êëfiêâ, âش PBDEs à ش appleشص àfië éâ à apple éâêش âà ق µ طë éس appleش ëش fiëسë êëسà appleâfiقسê ëâ êëâ apple éش ططâà ê êîدêس ق ë PCBs طfiµ ëâ êقâ C- Br, â âappleââ à ش êص àدêë éâ ê êîدêس ق ëâ êقfi C-Cl (Athanasiadou et al, 2003). PBDEs apple é îصس- à µش apple éشêêfië éâ applefi 30 îéfiàش ش à طê ش apple - ط شfië éà ëمà ê شق ë د شض à ضسëش ë êس applefi ëش éîد ëس ë ëâ 70 د êق é (Sellstrom et al, 1989; WHO, 1997). اéسêشقâappleâشصس à ش ê- à îâà à îéسêشقâappleâشâàë ش ê ق µ ط appleâêfiëسë apple µ âêق. ë ض 5% ش 30% ëà appleéâfiàëà ëà PBDEs éê âà ز éقâµ appleéfiêص ë ê appleâطق - é, éسëà, ط êëش, appleâطâµشêëد, ëسط âé ê ش ش طط سط ëéâàش د êê د µش ëسà appleéâêë ê ëâ applefi ëس زëش (WHO, 1994). ش âê ëد, appleâ îéس- êشقâappleâشâàë ش appleéfiêص ë, îàâà à ق ë à êë - âà applefi ë طش êë âappleâ appleéâêëص àë ش ق ëâ appleدé - êق ëâ îéfiàâ ش ëس زصâé appleâ appleéâ ط ë ش êëâ apple - éش ططâà. µق شêâق éمà apple é µمµà قâéزمà ëà PentaBDEs appleâë ط ش ëش apple éشêêfië éâ شâêêê- é êشق ش appleشâ ش âقدà êëâ apple éش ططâà é- قشâî àمê ش (Athanasiadou et al, 2003). ش PBDEs دîâà àشîà ص ê appleâططâ âéµ àش- êقâ appleâ ش شâà êë ëشà âش âêêëق ë. ش êµ àëéمê ش ëâ appleâش ططâà applefi â ê â, êëfiêâ éê âàë ش fiق ê î قسطfië é appleapple ê êîدêس ق ë PCBs, ëfi applefi دé à êëس و. ق éش fiappleâ âش êµ àëéمê ش ëà PBDEs apple éâêش âàë ش ê شش ë é سط appleapple (Hale et al, 2003). à ش appleéâز àد fiëش ë appleapple ëà PBDEs apple éâêش âàë ش ضسقدà ê apple éشâîد appleâ éê âàë ش âàë ê µ - ôâطéقشقدàâش شز شàط شصدé (PBDEs) (ش- fià 2). اéسêشقâappleâشâàë ش ê êà êقfi ق طط طش- appleشé àëش ëس زëش ش دî ش appleâ شîص fiëش appleéâ طâà âشêëéâµâàش د àëشé ê ش in vitro (Meerts et al, 2001), ق appleâëدط êق à êµ àëéم- àâà ë ë ط ë îéfiàش fiطâ ش apple éشêêfië éâ ëâ appleش- êëسقâàش fi àش زدéâà. ش PBDEs à ش âê appleâ, fiapple ش ë PCBs, à ش àص ëش د êëâ apple éش ططâà ش fià 2. ôâطéقشقدàâش شز شàط شصدé Figure 2. Polybrominated diphenylethers.

8 328. ½,. ں ش fià 3. ôâط éق ëش â éâµâà àصé. Figure 3. Polyaromatic hydrocarbons. ë êë ê ش شâطâµش مà ص éشêقمà, شâقسî àشمà apple - é µµ PBDEs ëâappleâص ê fiappleâ îéسêشقâappleâشصس à îéسêشقâappleâشâàë ش fiق (Allchin et al, 1999; deboer et al, 2003). appleشêëسقâàش âشàfiëسë àسêî µش ëس êà î د ص êس ëà àصéمappleà ش ëس apple à ê ëدëâش â- ê ش é êëش appleشappleëمê ش appleâ appleéâ طâà. ش - appleêëêس ëà ضسقدàà appleشappleدà PBDEs ê قسëéش fi µ ط (Meironyte et al, 1999; Schecter et al, 2003) î appleâëدط êق س éapple àêس à apple é ش àâقâص ëش قدëé applefi ëâà µâêëâ ëâ 2004 µش ëسà apple - µfié êس ëس apple é µµ PentaBDEs ش OctaBDEs, àم appleâà ë ش س ê صâ ق طدëس ëà appleشappleëمê à ëâ DecaBDE (Directive 2003/11/EC, 2003). ôâط طش â éق ëش â éâµâà àصé (PAHs). à ش âê appleâ appleâë طâàë ش applefi êµî- à قدàâ àâطش â ëطâ, fiapple ز à ë ش êë apple é µق ë ëس ش fià 3. îâà ش ëد ëس - à ëfiëسë à شâêêêé âàë ش ش ë ëfiîéâà à ش ê سطfi صقfi طشapplefiزشط àمê ش. fiµ ëس âقش âقâشfiëسë appleâ apple éâêش âà ق ë êë éâ ش ص - éصس fiëش ص دîâà ëس à ëfiëسë appleé êس êëâ appleââî ëà êë éâ شمà âéقâàمà (Yang et al., 1961). appleêس, éدصس fiëش îàâà êص à âشêëéâµfiàâ àëشâشêëéâµfiàâ àëé êس ê in vivo ش in vitro apple ش- é ق ëشêقâ (Tran et al., 1996; Santodonato, 1997). ë éâ طش â PAHs, appleâ apple éشدîâà دà ëâقâ, S N ê دà à applefi ëâ ëطâ, apple éâêش âà appleêس âشêëéâµfiàâ é êس. éµ êëسéش د ق طدë ش ق طدë apple â ê ëشà âش âêêëق ë د شض à fiëش س د ص êس ëà âéµ àشêقمà ê PAHs appleس- é ش ê êسق àëش fi صقfi ë appleapple êë - éâ شمà, ëسà à appleëضس ëà µ ààسëش مà د- àà, ëس µâàشقfiëسë ش ë appleâêâêë fiط - س µمà ëà appleëسàمà (Wright and Welborn, 2002). ش PAHs appleéâدéîâàë ش applefi زêش د ش àصéappleâµ à appleسµد, طط é applefi ë ط ê ش âéµ àش مà طش مà. ëش ز- êش د appleسµد êقapple éشط ق àâàë ش âش êش د appleé µشد, س سز شêë ش é êëسéشfiëسë, ëâ شقâ ëà ططش éµسقدàà ë ê à ش س ش زµ applefi ëîق ë apple ëé ط مà éâµâà àصé à. ش àصéappleâµ à appleس- µد apple éشط ق àâà دà é ز êق é - êëسéشâëëà ش appleâë طâà ëâ 95% ëà appleâقappleمà. µ àش د µé ققد apple éشط ق - àâà ëسà êس ëà زêش مà êقà, ëâà ض µ àشêقfi ëâ طâقشàâ, ëسà êس appleâééشقق ëà, ëسà ë éµ ê ëâ apple ëé - ط â ش ëش appleâقappleد ëà ëâ شàëà (Wild and Jones, 1995; Brown et al., 1996). ëâà طط - ش fi îمéâ ش appleشêëمصس س éapple àêس ëâ œ éق â fiطappleâ ق PAHs (à é, شق ë ش قش ) ش appleêس à éدصسê à êë µé طق ë ëس œ êê طâà س (Iossifidou et al., 1982; Kilikidis et al., 1994). وشâ ëfià. à ش س ق µ طë éس âق EDCs ش appleشص àمà ق ططâàëش مà EDCs. âéµ àâîطéشقدà àëâقâ ëfià à ش شش شëدé µàêë µش ëسà ش àfi- ëسë ëâ à appleسé âà ëسà à apple é µµش ش àfi- ëسë ëà مà قدê ëس appleé ê ëâ ê fiéµ à appleâ êî ëâàë ش ق ëس é êس ëà âشêëéâµfiàà (Kupfer, 1975; Nelson et al., 1978) (ش fià 4). شش fië é, ë âp شêâق é ëâ DDT ش ëâ methoxychlor (MC) د ش- ض à âشêëéâµâàش é êس ê apple شé ق ë ق ق ëéê ش ëâ éâ ëس قëé ê éâé â, àم ë pp شêâ- ق é ëâ DDT د شض à î قسط êµµدà ش appleéâ ëâà appleââîد ëà âشêëéâµfiàà. دطâ, ë o, p شêâق é د شض à à apple é قappleââà âappleâش appleâë êà êس ق âشêëé شfiطس in vivo ش in vitrâ (Bulger et al., 1978; Ireland et al., 1980). ëfi applefi ë قش éâشâ ëfià ش ë àëâقâ ëfià, êëسà ش ëسµâé ë ë êêâàë ش ë ق سëâ ëfià ش ë ش àشâ ëfià. à ë ش âط àëشطسappleëfi fiëش appleéfi- شë ش µش ق µ طâ éشصقfi âêشمà, âش âappleâ îéسêشقâappleâشâàë ش apple µ âêق ê appleâط ق µ طس طق. à appleم, â ش îéشêقfi ش س ëسµâéشâappleâسêس ëà appleسµمà éapple àêس µش ëد ëش âê à ش ê âطâ. appleâطâ- µ ë ش, fiق, fiëش îéسêشقâappleâشâàë ش apple éappleâ 5 شê - ëâققéش ëfiàâش ëسê (Wright and Welborn, 2002). ëسà appleط شâسز ëâ îéسêشقâappleâشâàë ش ê µ éµش د

9 DOSIS I., KAMARIANOS A. 329 biphenyls (PCBs) ش toxaphene. éمقش- س, fiapple appleâ ط ë ش, قappleappleë ش ê ëé ش µ àش fië é ëسµâé îسقش مà âêشمà, ë شâ ëfià, ë شâقسî àش îسقش- ش ë à appleشصقسë apple é appleéâfiàë - ê à ش شâقسî àش مà ق صfià. apple ش âش êµ éشقدà îسقش د âê appleâë طâà ëش apple éشêêfië éâ ط éد apple éش ططâàëش, êقapple éشطزصس à ش ë ض ش appleâ appleشëéدappleâà ëسà appleéâêص س àدà âêشمà êëس طêë. د- îéش ëâ 2003 apple éappleâ 151 éàê ش î à appleâµé ش ëس êàص س apple µfié êس ëس îéêس ëمà ëà âêشمà (Godduhn and Duffy, 2003). ش fià 4. وشâ ëfià. Figure 4. Pesticides. ز éقâµد, طط ش êëس éش شâقسî à îسقش appleéfiêص ë ê ëش µé قسî àمà. دîéش ش ëâ دà ëéëâ îéسêشقâappleâش ë ش µش قس µ éµش â ê âappleâ, àم êëش µ éµش د îéê ش âش âê ëد appleâééâزمàë ش apple ص applefi ë زطط ëâ زëâ دقق ê applefi ëâ د زâ. زëâز µ م appleâ ë à طمàâà ë ز- ë ë êêêé âà ëش âê, ق appleâëدط êق à êسق شمàâàë ش êî ëش سط appleapple êµ àëéمê à êëâ éد ش êë µ ط ëâ âقش appleéâfiàë. appleêس, ë شâ ëfià appleâ à دîâà ëسà ششfiëسë à êق âàë ش êëâ د زâ, appleطàâàë ش ق ëâ à éfi ëس éâî ش ش- êدéîâàë ش êë م, طط ش êëâà àصéappleâ قدê ëس ëشàس ëéâزش طê, طfiµ ëس طشappleâزشطش ëâ ششfiëسë ش ëس àص ëش fiëسë ëâ êëâ apple éش ططâà. دطâ, appleâش applefi ëد à ش سقش-appleëسëش د, ششfiëسë appleâ ëش appleشëéدapple ش à ض ëقâàë ش- ض îàمàâàë ش ش à ق ë زدéâàë ش êëسà ëقfiêز شé (Kilikidis et al., 1981; Kilikidis et al., 1992; Kilikidis et al., 1993; Kamarianos et al., 1997a; Kamarianos et al., 1997b; Vallack et al., 1998; Iossifidou et al., 1999; Kamarianos et al., 2003a; Kamarianos et al., 2003b). àقدà صàس سقشâéµسê à ش دص ê à ê شêî àâقâص ê ش قدëé µش ëسà appleéâêë ê ëâ apple - éش ططâàëâ. à ق ê êëش é êëسéشfiëسë ëد àë êê ë ش ش ëâ àدéشâ ëس ëâ îfiطقس ( ), fiappleâ êسëصس à قدëé µش à apple éشâéêâà ش à ض ط âà ëسà apple é µµ ش ëس îéêس âêشمà appleâ âطâصâà ëâ µ àش fië éâ fiéâ Persistent Organic Pollutants (POPs). êàص س appleâ appleéâد زâéâ- ê ê ق طêë 12 îسقش مà âêشمà, ë andrin, chlordane, DDT, dieldrin, dioxin, endrin, furans, heptachlor, hexachlorbenzene, mirex, polychlorinated ½شز شàfiط (Bisphenols). à ش âê ëà âappleâà س îسقش âق appleâë ط ë ش applefi â ز شàâطش â ëطâ appleâ êàدâ- àë ش ق ë ض ëâ ق ëس âص ش قش µدز- é àfi ëfiقâ àصé. ش شز شàfiط ق âق éâضطâ ê para صدê ش (شز شàfiطس ) ش ق µàش ش ë ضس à ش ë ططسط µش êîسق ëش- êقfi êقâ éâµfiàâ êëس صدêس ëâ appleâد ëس êëâà âش- êëéâµâàش fi appleââîد (ش fià 5). ش ششfiëسë ëà شز شàâطمà ز à éمàâà ëس طشapplefi- زشطس ë êس ëâ ش ëسà ë êس à appleéâêéâزمàë ش êëس êë - é ز êس ê دà ëشàâ apple éش ططâà. âشêëéâµfiàâ à قش fiëسë ëà شز شàâطمà appleسé ë ش applefi ëâ ق- â ش ëس زêس ëà appleâ ë êë ëمà êëâ àëéش fi ëâ- قâ àصé ëس µدزé, ق ëسà appleشâ é êëش âê à apple éشدî ش â appleéâappleطش د طê ëدéص à ëâ àصé (Perez et al., 1998). قزà ق طط ق طدë, ëfi applefi ëسà âشêëéâµfiàâ êقapple éشزâé, س شز شàfiطس دî ش appleش ض ش ش appleâش àëش àéâµfiàâ êقapple éش- زâé (Sohoni and Sumpter, 1998). شز شàfiطس apple é ê ë ش ê ق µ ط appleâêfi- ëسë, ق appleâêâêëfi apple à applefi 90% à îéسêشقâappleâش ë ش applefi ëش شâقسî à appleط êëش مà طمà µش ëسà apple é - ش fià 5. ½شز شàfiطس. Figure 5. Bisphenol A.

10 330. ½,. ں ش fià 6. ص طش â êëدé. Figure 6. Phthalates. ê appleâط éâàش مà ش appleâض- éسëشàمà, fié - êëà éسëشàمà appleâط êëدé -êëé àâ ش appleشé àëش- مà ëس زëش. appleط êëش appleâ apple é µâàë ش îéسêش- قâappleâشâàë ش µش êê ê ëéâزقà ش appleâëمà, µش apple ش ش µش êطà é êس. appleêس, îéسêشقâappleâشâàë ش appleéfiêص ë ê ص éقش fi î éë, îéق ëà ê ê fiàس, êëسà ââàëش ëéش ش àëشâض شëش êë appleط êëش. طدë د شض à fiëش س apple éâê ëس شز ش- àfiطس êëش êê ê ëéâزقà قappleâé à âسµ- ê ش êëس ش ééâ ëس êëâ appleéâfià ش à ض ش âشêëéâ- µfiàâ é êس (Brotons et al., 1995). fiµ ëس é îéêس ëس شز شàfiطس ê àâش â éش ش شâقسî - à, س apple éâê ëس ê ëدéµ êë êë é ش µé applefiطسë à ش à ق àfiق àس. ش ش ééâد applefi ëâ ë - طش fi appleéâfià ش ë ëس ش ش ê apple é ê ëâ à à ش ق طسëد, àëâëâش س éشfië éس appleسµ ëمà ëà âêشمà µش ëâ apple éش ططâà ص é ë ش س شâقسî à (Furhacker et al., 2000). ص طش â êëدé. àëشappleéâêapple âà قش âق îسقش مà âêشمà appleâ îéسêشقâappleâشâàë ش éد appleط - êëش âappleâشسëد ش ق ëسà ششfiëسë ë à à ش îسقش- êق قدà êëâ ë طش fi appleéâfià. ش ëâ طfiµâ ëfi قappleâéâà ق âط à ش ééدâà êëâ apple éش ططâà (ش- fià 6). ش êëدé ëâ دîâà âشêëéâµfiàâ é êس (Jobling et al., 1995; Harris et al., 1997). âشêëéâµfiàâ à - قش fiëسë âطâص ëس ê شé : Butyl benzyl phthalate (BBP) > dibutyl phthalate (DBP) > diisobutyl phthalate (DIBP) > diethyl phthalate (DEP) > diisononyl phthalate (DINP). µ éشàfiق à ق ëسà 17-âشêëé - شfiطس, س âشêëéâµfiàâ é êس ëâ à ش دضش د appleë زâéد î قسطfië éس, µ µâàfi appleâ ë ë ë êê ش êë appleâط êص à EDCs. ش زص طش â êëدé îéسêشقâappleâشâàë ش م ش 40 îéfiàش êëسà apple é ê PVC ش ططà éسëشàمà, صم ش appleط êëش- âappleâشسëد ش àëâقâ appleصسëش. appleط - êëش âappleâشسëد شê µâàë ش ê âقش طش, دappleشappleط, éâîشêقfi ش, ê apple éشâéشêقدàâ ص- قfi, ê êê ê ëéâزقà ش ê ز é- ق ëش appleéâfiàë. àسêî appleéâ appleë ش ش µش ëش appleشص àد appleشappleëمê ش ق éش مà زص - طش مà êëدéà appleâ îéسêشقâappleâشâàë ش µش à appleéâêمêâà ط êëش fiëسë ê apple شش apple شîàش ë ê êقدà applefi PVC (Staples et al., 1997; Wilkinson and Lamb, 1999). ش زص طش â êëدé شê µâàë ش êëâ apple éش ططâà applefi appleمط ش ë ëسà apple é - ê ëâ appleéâfiàëâ ش ش ééâد applefi ëâ ë طش fi appleéâfià, زâ, fiapple à زدéصس, à êق âàë ش îسقش êëâ appleطدµق ëâ appleâطق éâ (Fromme et al., 2002). îâà î قسط ش طëfiëسë êëâ à éfi ش ë àâà à appleéâêéâزمàë ش êë شق ë ش êë شéâق à êë é. à applefi ëâ appleشâ êسق àëش- â êëدé à ش â di-(2-ethylhexyl)-phthalate (DEHP), â âappleââ îéسêشقâappleâش ë ش ê ق µ ط appleâêfi- ëسë ش ë ëfiîéâà à ش ش ëش سطfië é êµ - àëéمê ش êëâ apple éش ططâà. ½شâضà. fiéâ ëfi îéسêشقâappleâش ë ش µش 75 àم- ê ش applefi ëش appleâطîطéشقدà ش àâشâضà (PCDDs) ش 135 applefi ë appleâطîطéشقدà ش àâ- زâé àش (PCDFs) (ش fià 7). شâضàس TCDD à ش ëâ é êëش fië éâ شâطâµش ش appleشâ ëâضش fi قدطâ ëس ëسµâé ë. طدë ê م د شض à fiëش س شâضàس TCDD دî ش appleشط apple- é êس êëش à apple é µµش د ط شëâéµ ش شش fië - é دî ش ëسà ششfiëسë à appleéâ ط àëش àéâµfià ش àëشâشêëéâµfià appleâë طدêق ë (Massaad et al., 2002). à ش appleâط àص ëش د âê êëâ apple éش ططâà ش دîâà ëسà ش àfiëسë à شâêêêé âàë ش, ëش appleâ appleâë ط شë شش ë éس àسêî, صم, ëfi applefi ëسà ششfiëسë ëâ EDCs, دîâà î é ëسéشêë ش appleشص àد شë é شàâµدà êس. ش âê ëد à apple é ê âàë ش µش قappleâéش- â ê âappleâ, طط êîسق ëâàë ش apple é appleéâfiàë ش زfiéà شâقسî àش مà ش ش êشمà ش ê à. apple µ fiêقشâ appleapple â, âش appleشâ µàêëد appleسµد à ش س

11 DOSIS I., KAMARIANOS A. 331 ش fià 7. ½شâضà. Figure 7. Dioxins. appleâëدزéêس سقâëش مà, àâêâ âق ش مà ش appleش à- àà appleâطëà. هطط appleسµد apple éشط ق àâà ëسà êس ش زfiéà êقà, ëش شâقسî à ق ë ططà, î éëشâ, ëêشقدàëâ ش µ طشâ (Vallack et al., 1998). د ص êس ëâ àصéمappleâ êëش شâضà appleéâ appleë ش applefi ëسà ë à طêس ëéâز, ê appleâêâêëfi 90% ش شش ë - é ëâ طappleâ applefi âشàfi, appleâط éش, îâشéشàfi, éش ش µ ط ëâ âقش appleéâfiàë, ق ض é êس ëش apple éشappleëمê ش ëîسق ëà, fiapple ë appleâ ë µé زس êëâ ودطµشâ. قزà ق âقدà ëس éapple à- êس applefi 10 îمé, س appleéfiêطسس قدê ëس ëéâز شâ- ضشàمà ش apple éfiقâشà âêشمà fiapple ë PCBs µش ëâ àطش ëâ â ëà îéمà ëمà à ش ë قدêâ fiéâ ëمë éس ëâ âéâ à ë âق ش appleéfi- êطسس ëà 1-4 pg WHO-TEQ/Kg êق ëش â - éâ appleâ دî ش appleéâë ص applefi ëسà appleشêëسقâàش appleش- ëéâapple éâزقà ëس.. (Huwe, 2002). à ش apple àë appleشص àfi, âéشêقدà ëسµâé appleطسصêقâ à ëص - àë ش ë شéâ ê سطfië é applefi ëسà à ë âق ش appleéfiêطسس. ش êµ àëéمê ش ëà شâضشàمà êë ëشà âش â- êêëق ë ض àâàë ش é applefi ëس ش éêس ëâ زâ ش ëس ق ë زâé ëâ ق ëâ à éfi ëس éâî êëâ éâزfiéâ âéâàë applefi ëش êëش د apple éشâîد. شêîé دêق êس ëà شâضشàمà êë âéµ àش ش àfiéµ à âططâ ش êàé ق ش êëسà applefiص êس fiëش س ق ë زâé ëâ µà ë ش قدê ëمà ëà êق ëشà ëâ زâ ش fiîش طfiµ ëس د appleطêس. دطâ, êسق - àëش à ش ش س êقâط êëش apple éشâîد fiappleâ apple éîâà êسق âطمà شâقسî àش مà appleâطëà (Arienti et al., 1988). 6. ôں à ش س îéêس appleâططمà ëسµâéشمà EDCs دî ش apple µâé ë êëش apple éشêêfië é îمé م ش apple éشê- êfië é applefi 20 îéfiàش, êëfiêâ ض âطâصâà à appleâë طâà êسق àëش fi ààâ µش ëâ apple éش ططâà, ë apple é µµش م ش ëسà àصéمappleشàس µ, fiîش قfiàâ طfiµ ëس àص - ëش fiëسë ëâ, طط ش apple ش êà î- âà à apple é µâàë ش ش à îéسêشقâappleâشâ- àë ش ê à appleëêêfiق à îمé. ش éappleâµfi- à ëد âê دîâà éد ش âص êëâ êàâطâ ëà ëشàà ش î éê à âش âê- êëسق ëà à ëسà زطشâ ش àëâappleâàë ش êîà ê î قسطد êµ àëéمê ش ê àصéمappleشàâ شêëâ. ش êµ àëéمê ش ëâ êëâ apple éش ططâà appleâ شµقدà ش ë é ê- êâà ëش ط شëâéµ ëà àâ éشàمà د- àà, قappleâéâà à ط âà ëâ à apple é µ- µش fi êêëسق ش à appleéâ طدêâà ص- êëدéسêس ëس à appleëضس, صم ش سط صàسêشقfiëسë ëâ قéâ. éشصقfi ëà îسقش مà ëمà âêشمà appleâ دîâà appleشappleëمê ش êëسà àصéمappleشàس µ, طط ش µ àش fië - é êëâ apple éش ططâà, ض à ë ش é µ ë ë ط ë îéfiàش. êëfiêâ, âش قسî àشêقâ é êس ëà âêشمà - ëمà à à ش fiق appleطé ë àâسëâ ش à دîâà à appleëîص fiق appleââëش د ش ضشfiappleشêë قدصâ- âش ق طدëس ëà appleشappleëمê مà ëâ êëسà àصéمappleشàس µ. ش ëâ طfiµâ ëâ éà ë ش apple é ëسëس س apple é âطâصسêس ëس قز àشêس ش ëس ë àâق îéâ- àش ش îéش ëدëâشà âêشمà مêë à ë àâêâ- ق ëâ éfiطâ ش ëش appleشappleëمê ش êëâ apple éش ططâà ش êëâà àصéappleâ. fiàâ 40 apple éappleâ à ش âش apple éش ططâàëش ëâضش د âê appleâ éâà appleâ شµقدà EDCs. é ë à ش ë in vitro êêëق ë appleâ دîâà à - appleëîص ë ë ط ë îéfiàش µش ëâ µéµâéâ àëâappleشêقfi âêشمà appleâappleëà µش appleéfi طسêس ش ë é îمà êëâ à - apple é µµش fi êêëسق (Arnold et al, 1996; Danzo, 1997) ش ص éâàë ش ë appleéمë ق ë êëسà ëقسêس ëà âêشمà ëمà. êëfiêâ, âش in vitro ق طدë à قappleâ- éâà à ق مêâà apple àëê ش êëâ éمëسق ëش éش- م à ش ëfi appleâ appleéâ طâà âê fiapple ë PCBs êë à apple é µµش êêëق ë ëà ش زâéà âéµ - àشêقمà. appleâë طدêق ë ëâ àâà appleط قش - ë صàëéش µé قق µش ëسà appleشطâµ ëà âêشمà appleâ appleéدapple ش à ق ط ëسصâà in vivo. êسق ê ëà îسقش مà âêشمà appleâ appleéâ طâà ش ë é îد êëش àâ éشàش د ط شëâéµ éà ë ش شش- ë é سط, صم قappleâé à دî ش êâ éد appleشappleëم- ê ش êëâ appleطسصêقâ ëà مà, fiق ش ëà àصéمappleà. applefi ëسà ططس appleط é, appleéدapple ش à êسق شص fiëش س ëمé µàمêس à à ش é ë µش قش ش àâappleâشسëش appleéâêدµµشêس ëâ appleéâطق ëâ ëâ. apple - àëê ش قappleâéâà à âصâà قfiàâ قدê applefi ق é âش âëâضش âطâµش دé à. سق àëش à ش ë é àس- ëش à ëà appleشappleëمê à ëà àâ éشàش م à éµمà

12 332. ½,. ں îسقش مà âêشمà, âش âappleâ à دîâà é àسص ê- êëسق ëش ê قزش ش éapple ë. appleêس, à ش à - µ â à صش éصâà àد îسقش د قدصââش µش ëâà àëâappleشêقfi fiق ش شîàمà êàص ëش مà âشêëéâµfiàà ش ëà ق ë âطشëمà ëâ, صم appleâط طµ à ش µà- êë µش ëش êµ àëéمê ش ëâ êëâ apple éش ططâà, شش - ë é fiêâà زâé êëش êµ àëéمê ش ê appleâêëé µµش- êëش à طش ش ص êس appleâطëà. appleشappleطدâà, ë - âقدà µش ë appleapple ëà êµ àëéمê à ê applefiêشقâ à éfi ش ê àë àâ âéµ àشêقâ, êقapple éشط ق - àâقدàâ ش ëâ àصéمappleâ, éàâàë ش ëمé à apple é. ش à âص apple àëسêس êë éëق ë ë appleéدapple ش à ش ض îصâà in vivo apple شé ق ë ق îéêس شêëâapple صâطâµ, شâîسق, àâ éشàâطâµ ش à apple - é µµش مà شâطâµش مà ق صfià. ô éشâéشêقدàس à ش ش س appleطسéâزfiéسêس µé applefi ëâà ëéfiappleâ شâêêêم- é êس ëà âêشمà ëمà. دطâ, in vitro ق طدë, - صم ش îéêس قâàëدطà appleéدapple ش à appleéâسµâàë ش µش ëâà appleéâêشâéشêقfi ش ëسà ëقسêس ëس appleشص à âش- êëéâµfiàâ é êس شàâéشà îسقش مà âêشمà ê fiطâ ëâ âéµ àشêقâ, مêë à appleâë طدêâà ق ط- طâàëش éµ ط àîà êس ëدëâشà âêشمà âسصم- àë êëسà ëقسêس ëà شààà appleâ àدîâà µش ëâ apple éش ططâà ش êëسà ë ضشàfiقسêس fiطà ëà appleش ààà îسقش مà âêشمà. BIو ں - REFERENCES Allchin C, Law RJ, Morris S. (1999) Polybrominated diphenylethers in sediment and biota downstream of potential sources in the UK. Environ Pollut, 105: Arienti M, Wilk L, Jasinski M, Prominski N. (1988) Dioxincontaining wastes, treatment technologies. Pollut Technol Reviews, 160:6. Arnold SF, Klotz DM, Collins BM, Vonier PM, Guillette LJJr, McLachlan JA. (1996) Synergistic activation of estrogen receptor with combinations of environmental chemicals. Science 272: Athanasiadou M. (2003) Brominated flame retardants and related compounds in Baltic Sea wildlife. PhD Thesis, Department of Environmental Chemistry, Stockholm University. Baukloh V, Bohnet HG, Trapp M, Heeschen W, Feichtinger W, Kemeter P. (1985) Biocides in human follicular fluid. Ann NY Acad Sci, 442: Birkett JW and Lester JN. (2003) Scope of the problem. In: Endocrine disrupters in wastewater and sludge treatment processes. IWA publishing, Lewis publishers, UK,; 7. Boerjan ML, Frejnagel S, Rhind SM, Meijer GAL. (2002) The potential reproductive effects of exposure of domestic ruminants to endocrine disrupting compounds. Anim Sci, 74:3-12. Bokern M, Raid P, Harms H. (1998) Toxicity, uptake and metabolism of 4-n-nonylphenol in root cultures and intact plants under septic and aseptic conditions. Environ Sci Pollut Res, 5:21-7. Brotons JA, Olea-Serrano MF, Villalobos M, Pedraza V, Olea N. (1995) Xenoestrogens released from lacquer coatings in food cans. Environ Health Perspect, 103:608. Brown JR, Field RA, Goldstone ME, Lester JN, Perry R. (1996) Polycyclic aromatic hydrocarbons in central London air during 1991 and Sci Total Environ, 177:73. Bulger WH, Muccitelli RM, Kupfer D. (1978) Studies on the in vivo and in vitro estrogenic activities of methoxychlor and its metabolites. Role of hepatic mono-oxygenase in methoxychlor activation. Biochem Pharmacol, 27:2417. Carlsen E, Giwercman A, Keiding N, Skakkebaek NE. (1992) Evidence for decreasing quality of semen during the past 50 years. Br Med J, 305:609. Colborn T, vom Saal FS, Soto AM. (1993) Developmental effects of endocrine-disrupting chemicals in wildlife and humans. Environ Health Perspect, 101:1-9. Colby HD. (1980) Regulation of hepatic and steroid metabolism by androgens and estrogens. Advances in sex hormone research, 4: Danzo BJ. (1997) Environmental xenobiotics may disrupt normal endocrine function by interfering with the binding of physiological ligands to steroid receptors and binding proteins. Environ. Health Perspect. 105: de Boer J, Wester PG, van der Horst A, Leonards PEG. (2003) Polybrominated diphenyl ethers in influents, suspended particulate matter, sediments, sewage treatment plan and effluents and biota from the Netherlands, Environ Pollut, 122: Dekoning EP, Karmaus W. (2000) PCB exposure in utero and via breast milk: a review. J Exp Anal Environ Epidem, 10: Directive 2003/11/EC (2003) of the European parliament and of the council of February amending for the 24th time Council Directive 76/669/EEC relating to restrictions on the marketing and use of certain dangerous substances and preparations (pentabromodiphenyl ether, octabromodiphenyl ether), Official Journal of the European Union, OJ L 42: Dodge JA. (1998) Structure/activity relationships. Pure Appl Chem, 70: Duarte-Davidson R, Jones KC. (1996) Screening the environmental fate of organic contaminants in sewage sludge applied to agricultural soils. II. The potential for transfers to plants and grazing animals. Sci Total Environ, 185: European Commission, (1996) European workshop on the impact of endocrine disruptors on human health and wildlife. Weybridge, 2-4 Dec Report No. EUR Environment and Climate Research programme DG 12. European Commission Feil VJ, Ellis RL. (1996) The USDA perspective on dioxin concentrations in dairy and beef. J Anim Sci, 76: Fries GF. (1982) Potential polychlorinated biphenyl residues in animal products from application of contaminated sewage sludge to land. J Environ Qual, 11: Fries GF. (1995) A review of the significance of animal food products as potential pathways of human exposures to dioxins. J Anim Sci, 73: Fromme H, Kuchler T, Otto T, Pilz K, Muller J, Wenzel A. (2002) Occurrence of pthalates and bisphenol A and F in the environment. Water Res, 36:1429. Furhacker M, Scharf S, Weber H. Bisphenol A. (2000) emissions from point sources, Chemosphere, 41:751. Giger W, Brunner PH, Schaffner C. (1984) 4-Nonylphenol in sewage

13 DOSIS I., KAMARIANOS A. 333 sludge: accumulation of toxic metabolites from non-ionic surfactants. Science, 225: Godduhn A and Duffy LK. (2003) Multi-generation health risks of persistent organic pollution in the far north: use of the precautionary approach in the Stockholm Convention, Environ Sci & Policy, 6 (4): Guillette LJ, Arnold SF, McLachlan JA. (1996) Ecoestrogens and embryos is there a scientific basis for concern? Anim Reprod Sci, 42: Hale RC, Alaee M, Manchester-Neesvig JB, Stapleton HM, Ikonomou MG. (2003) Polybrominated diphenyl ether flame retardants in the North American environment, Environment International, 29: Hansen L. (1998) Stepping backward to improve assessment of PCB congener toxicities. Environ Health Perspect, 106: Harris CA, Henttu P, Parker MG, Sumpter JP. (1997) The estrogenic activity of phthalate esters in vitro. Environ Health Perpsect, 105: Healy WB. (1967) Ingestion of soil by sheep. Proc N Z Soc Anim Prod, 27: Healy WB. (1968) Ingestion of soil by dairy cows. N Z J Agric Res, 11: Helleday T, Tuominen L-L, Bergman A, Jenssen D. (1999) Brominated flame retardants induce intragenic recombination in mammalian cells. Mutat Res, 439: Huwe JK. (2002) Dioxins in food: a modern agricultural perspective, J. Agric. Food Chem. 50:1739. Iossifidou EG, Kilikidis S, Kamarianos A. (1982) Analysis for polycyclic aromatic hydrocarbons in mussels (Mytilus galloprovincialis) from the Thermaikos Gulf, Greece. Bull Environ Contam Toxicol, 28: Iossifidou EG, Kamarianos A, Psomas IE, Kilikidis S. (1999) Organochlorine pesticide and polychlorinated biphenyl residues in perirenal animal fat from different species in Northern Greece. Fresenius Environ Bull, 8: Ireland JS, Mikku VR, Robison AK, Stancel GM. (1980) Stimulation of uterine deoxyribonucleic acid synthesis by 1,1,1,-trichloro-2- (p-chlorophenyl)-2-(o-chlorophenyl)ethane(o,p-ddt). Biochem Pharmacol, 24:1469. Jansen HT, Cooke PS, Poercelli J, Tsuei-Chu L, Hansen LG. (1993) Estrogenic and antiestrogenic actions of PCBs in the female rat: in vitro and in vivo studies, Reprod Toxicol, 7: Jarrell JF, Villeneuve D, Franklin C, Bartlett S, Wrixon W, Kohut J. (1993) Contamination of human ovarian follicular fluid and serum by chlorinated organic compounds in three Canadian cities. CMAJ, 148: Jobling S, Reynolds T, White R, Parker MG, Sumpter JP. (1995) A variety of environmentally persistent chemicals, including some phthalate plasticizers, are weakly estrogenic. Environ Health Perspect, 103:582. Kamarianos A, Iossifidou EG, Batzios C, Psomas IE, Kilikidis S. (1997a) Residues of organochlorine pesticides and PCBs in human adipose tissues in Greece. Fresenius Environ Bull, 6: Kamarianos A, Kilikidis S. (1997b) Monitoring of pollution of Thermaikos gulf by organochlorine pesticides and polychlorinated biphenyls (PCBs), ( ). 5th Conference of Environmental Science and Technology, Molyvos Lesvou, Kamarianos A, Karamanlis X, Goulas P, Theodosiadou E, Smokovitis A. (2003a) The presence of environmental pollutants in the follicular fluid of farm animals (cattle, sheep, goats and pigs). Reprod Toxicol, 17: Kamarianos A, Karamanlis X, Goulas P, Theodosiadou E, Smokovitis A. (2003b) The presence of environmental pollutants in the semen of farm animals (bull, ram goat and boar). Reprod Toxicol, 17: Kilikidis S, Psomas J, Kamarianos A, Panetsos A. (1981) Monitoring of DDT, PCBs and other organochlorine compounds in marine organisms from the North Aegean sea. Bull Environ Contam Toxicol, 26: Kilikidis S, Kamarianos A, Karamanlis X. (1992) Seasonal fluctuations of organochlorine compounds in the water of Strimon river (N.Greece). Bull Environ Contam Toxicol, 49: Kilikidis S, Kamarianos A, Karamanlis X, Giannakou U. (1993) Concentration of chlorinated pesticides and polychlorinated biphenyls (PCBs) in wastewater of the city of Thessaloniki and the receiver Thermaikos gulf in the area of the Eastern Pump Station of Halastra. 8th Seminar for the protection of the environment, Thessaloniki, Kilikidis S, Kamarianos A, Karamanlis X, Gianakou U. (1994) Determination of polycyclic aromatic hydrocarbons in the effluents of an urban waste treatment plant and the water, sediments and mussels of the receiver Thermaikos gulf (N.Greece). Fresenius Environ Bull, 3: Kupfer D. (1975) Effects of pesticides and related compounds on steroid metabolism and function. Crit Rev Toxicol, 4:83. Langer P, Tajtakova M, Fodor G, Kocan A, Bohov P, Michalek J, Kreze A. (1998) Increased thyroid volume and prevalence of thyroid disorders in an area heavily polluted by polychlorinated biphenyls. Eur J Endocrinol, 139: Massaad C, Entezami F, Massade L, Benahmed M, Olivennes F, Barouki R, Amamah S. (2002) How can chemical compounds alter human fertility? Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 100:127. Matthiessen P. (2000) Is endocrine disruption a significant ecological issue? Ecotoxicology, 9:21. Meerts IATM, Letcher RJ, Hoving S, Marsch G, Bergmann A, Lemmen JG, Van der Burg B, Brouwer A. (2001) In vitro estrogenicity of polybrominated diphenyl ethers, hydroxylated PBDEs and polybrominated bisphenol A. Environ Health Perspect, 109:399. Meijer GAL, de Bree JA, Wagenaar JA, Spoelstra SF. (1999) Sewerage overflows put production and fertility of dairy cows at risk. J Environ Qual, 28: Meironyte D, Noren K, Bergman A. (1999) Analysis of polybrominated diphenyl ethers in Swedish human milk. A time-related trend study, J Toxicol Environ Health Part A, 58: Ministry of Agriculture, Fosrestry & Fisheries. (1987) Food surveillance paper 21. Survey of plasticizer levels in food contact materials and in foods. London: HMSO. Moore RW, Rudy TA, Lin T-M, Ko K, Peterson RE. (2001) Abnormalities of sexual development in male rats with in utero and lactational exposure to the antiandrogenic plasticizer di-(2- ethylhexyl)phthalate. Environ Health Perspect, 109: Nelson JA, Struck RF, James RE. (1978) Estrogenic activities of chlorinated hydrocarbons. J Toxicol Environ Health, 4:325. Nicolopoulou-Stamati P and Pitsos MA. (2001) The impact of endocrine disrupters on the female reproductive system. Human Reproduction Update, 7(3): Nimrod AC, Benson WH. (1996) Environmental estrogenic effects of alkylphenol ethoxylates. Crit Rev Toxicol, 26: Norstrom RJ. (1988) Bioaccumulation of polychlorinated biphenyls

14 334. ½,. ں in Canadian wildlife. In: Hazards, decontamination and replacement of PCB. A comprehensive guide, Environmental Science Research, Plenum Press, NY and London, Vol.37: OConnor GA, Chaney RL, Ryan JA. (1991) Bioavailability to plants of sludge-borne toxic organics. Rev Environ Contam Toxicol, 121: Perez P, Pulgar R, Olea-Serrano F, Villalobos M, Rivas A, Metzler M Pedraza V, Olea N. (1998) The estrogenicity of bisphenol A- related diphenylalkanes with various substituents at the central carbon and the hydroxyl groups. Environ Health Perspect, 106:167. Rhind SM. (2002a) Endocrine disrupting compounds and farm animals: their properties, actions and routes of exposure. Domestic Anim Endocr, 23: Rhind SM, Smith A, Kyle CE, Telfer G, Martin G, Duff E, Mayes RW. (2002b) Pthalate and alkyl phenol concentrations in soil following applications of inorganic fertilizer or sewage sludge to pasture and potential rates of ingestion by grazing ruminants. J Environ Monit, 4: Sadik OA, and Witt DM. (1999) Monitoring endocrine disrupting chemicals. Environ Sci Technol, 33:368A Santodonato J. (1997) Review of the estrogenic and antiestrogenic activity of polycyclic aromatic hydrocarbons: relationship to carcinogenicity. Chemosphere, 34:835. Schecter A, Pavuk M, Papke O, Ryan JJ, Birnbaum L, Rosen R. (2003) Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs) in U.S. mothers milk, Environ Health Perspect, 111: Sellstrom U, Andersson R, Asplund L, Jansson B, Jonsson P, Litzen K, Nylund K, Uvemo U-B, Wideqvist U, Odsjo T, Olsson M. (1989) Anthropogenic brominated aromatics in the Swedish environment, Workshop on brominated aromatic flame retardants, Skokloster, Sweden, Sharman M, Read WA, Castle L, Gilbert J. (1994) Levels of di-(2- ethylhexyl)phthalate esters in milk, cream, butter and cheese. Food Addit Contam, 11: Sharp RM and Skakkebaek NE. (1993) Are oestrogens involved in the falling sperm counts and disorders of the male reproductive tract? Lancet, 341:1392. Sikka SC and Naz RK. (1999) Endocrine disruptors and male fertility. In: Naz RK, editor. Endocrine disruptors: effects on male and female reproductive systems. Boca Raton, FL, USA: CRC Press, Smith GS, Watkins JB, Thompson TN, Rozman K, Klaassen CD. (1984) Oxidative and conjugative metabolism of xenobiotics by livers of cattle, sheep, swine and rats. J Anim Sci, 58: Smith SR. (1995) Agricultural recycling of sewage sludge and the environment. Wallingford: CAB International, p Sohoni P and Sumpter JP. (1998) Several environmental oestrogens are also anti-androgens. J Endocrinol, 158:327. Staples CA, Peterson DR, Parkerton TF, Adams WJ. (1997) The environmental fate of phthalate esters: a literature review. Chemosphere, 35:667. Sumpter JP. (1998) Xenoendocrine disrupters environmental impacts. Toxicol Letts, :337. Tran DQ, Ide CF, McLachlan JA, Arnold SF. (1996) The antiestrogenic activity of selected polynuclear aromatic hydrocarbons in yeast expressing human estrogen receptor. Biochem Biophys Res Commun, 229:101. Trapp M, Baukloh V, Bohnet HG, Heeschen W. (1984) Pollutants in human follicular fluid. Fertil Steril, 42: U.S. Environmental Protection Agency, (1997) Special report on environmental endocrine disruption: an effects assessment and analysis, Report No. EPA/630/R-96/012, Washington D.C., pp.111. Vallack HW, Bakker DJ, Brandt I, Brostrom-Lunden E, Brouwer A, Bull KR, Gough C, Guardans R, Holoubek I, Jansson B, Koch R, Kuylenstierna J, Lecloux A, Mackay D, McCutcheon P, Mocarelli P, Taalman RDF. (1998) Controlling persistent organic pollutants what next?, Environ Toxicol Pharmacol 6: Vine MF, Stein L, Weigle K, Scroeder J, Degnan D, ChiuKit JT, Hanchette C, Backer L. (2000) Effects on the immune system associated with living near a pesticide dump site. Environ Health Perspect,108: Watkins JB, Klaassen CD. (1986) Xenobiotic biotransformation in livestock: comparison to other species commonly used in toxicity testing. J Anim Sci, 63: Weber MD, Lesage S. (1989) Organic contaminants in Canadian municipal sludges. Waste Manage Res, 7: WHO, Environmental Health Criteria 162. (1994) Brominated diphenyl ethers, International Program on Chemical Safety, World Health Organization. WHO, Environmental Health Criteria 192. (1997) Flame retardants: A general introduction, International Program on Chemical Safety, World Health Organization. WHO, WHO/PCS/EDC/02.2, (2002) Global assessment of the stateof-the-science of Endocrine Disruptors, Eds.: Damstra T, Barlow S, Bergman A, Kavlock R, van der Kraak G, International Programme on Chemical Safety, World Health Organization. Wild SR, Jones KC. (1992) Organic chemicals entering agricultural soils in sewage sludges: screening for their potential to transfer to crop plants and livestock. Sci Total Environ, 119: Wild SR, Jones KC. (1995) Polynuclear aromatic carbons in the United Kingdom environment: a preliminary source inventory and budget. Environ Pollut, 88:91. Wilkinson CF and Lamb JC. (1999) The potential health effects of phthalate esters in childrens toys: a review and risk assessment. Regul Toxicol Pharmacol, 30:140. Wright DA, Welborn P. (2002) Environmental Toxicology, Cambridge University Press, Cambridge: 630. Yang NC, Castro AJ, Lewis M, Wong TW. (1961) Polynuclear aromatic hydrocarbons, steroids and carcinogenesis. Science, 134:386.