Landsstýrismálanevndin hevur viðgjørt málið á fundum 30. oktober 2012, 22. januar, 21. mars og 11. apríl 2013.

Transkript

1 Jørgen Niclasen, landsstýrismaður, Fíggjarmálaráðið Aksel V. Johannesen, løgtingsmaður, Maritugøta 79, Hoyvík Eyðgunn Samuelsen, løgtingskvinna, Jørundsgøta 40, Klaksvík Kristina Háfoss, løgtingskvinna, Kálvagerði 4, Tórshavn Landsstýrismálanevndin j. nr rs/td (at tilskila í svari) Niðurstøða viðvíkjandi klagu um brot á játtanarlógina Við skrivi, dagfest 11. oktober 2012, hava Aksel V. Johannesen, Eyðgunn Samuelsen og Kristina Háfoss, kært landsstýrismannin í fíggjarmálum, Jørgen Niclasen, til Landsstýrismálanevndina, fyri at brot er framt á játtanarlógina í sambandi við fíggjarlógaruppskotið fyri Landsstýrismálanevndin hevur, tann 27. november 2012, móttikið viðmerkingar frá landsstýrismanninum í fíggjarmálum til omanfyrinevndu klagu. Og tann 9. januar 2013 hava kærararnir sent viðmerkingar til hoyringssvarið hjá landsstýrismanninum. Landsstýrismálanevndin hevur viðgjørt málið á fundum 30. oktober 2012, 22. januar, 21. mars og 11. apríl Kært verður um, at landsstýrismaðurin í fíggjarmálum hevur borið lógaruppskot niðan í tingið, sum ikki lýkur krøvini, ið ásett eru í játtanarlógini. Kært er um, at brot á játtanarlógina eru framd við: 1. at rakstarútreiðslurnar á framlagda fíggjarlógaruppskotinum eru kr. 64,9 mió. hægri, enn karmarnir 2013 áseta, 2. at útreiðslur til løgur á framlagda fíggjarlógaruppskotinum eru kr. 38,86 mió. lægri, enn karmarnir 2013 áseta, 3. at inntøkurnar á framlagda fíggjarlógaruppskotinum eru kr. 102,5 mió. lægri, enn karmarnir 2013 áseta, Sambært løgtingsmáli nr. 187/2011: Uppskot til samtyktar um játtanarkarmar á løgtingsfíggjarlógini fyri 2013, var rakstrarkarmurin 4.420,6 mió. kr., og løgukarmurin 298,6 mió. kr. Samlaði inntøkukarmurin var 4.469,7 mió. kr. Á fíggjarlógaruppskotinum fyri 2013 eru rakstrarútreiðslurnar 64,9 mió. kr. hægri (tvs ,5 mió. kr.). Útreiðslurnar til løgur eru 38,7 mió. kr. lægri (tvs. 259,9 mió. kr.) og inntøkukarmurin er 102,5 mió. kr. lægri (tvs ,2 mió. kr.). Hervið verður niðurstøða nevndarinnar send landsstýrismanninum í fíggjarmálum, Jørgen

2 Niclasen, og tingfólkunum Aksel V. Johannesen, Eyðgunn Samuelsen og Kristinu Háfoss. Talan er um, at upphæddirnar í fíggjarlógaruppskotinum fyri 2013 ikki samsvara upphæddunum, í uppskotinum til samtyktar um játtanarkarmar á løgtingsfíggjarlógini fyri Tað, sum Landsstýrsimálanevndin tí fyrst og fremst skal gera eina meting av, er, í hvønn mun upphæddirnar í játtanarkørmunum og í fíggjarlógini skulu samsvara. Fyri at fáa eina fullfíggjaða viðgerð av hesi kæru, mugu bæði játtanarlógin og løgfrøðiligi týdningurin av eini løgtingssamtykt, viðgerast. Uppskot til samtyktar Uppskot til játtanarkarmar verður viðgjørt sum eitt uppskot til samtyktar. Fíggjarmálaráðið vísir í sínum hoyringssvari á, at løgtingssamtyktin í sjálvum sær bert er politisk, men ikki rættarliga bindandi. Spurningurin, um ein løgtingssamtykt er rættarliga bindandi ella ikki, er nógv viðgjørdur í løgfrøðiligum bókmentum. Jørgen Albæk Jensen, (professor i offentlig ret ved Juridisk Institut, Aarhus Universitet), hevur í bók síni «Parlamentarismens statsretlige betydning» 1 millum annað skrivað um «Folketingsbeslutningers retlige betydning». Í bókini verður víst á, at fleiri kendir danskir teoretikarar, millum annað Alf Ross, Ole Espersen, Peter Germer og Ellen Margrethe Basse, eru á einum máli um, at talan bert kann vera um politiskar og ikki rættarligar - bindingar. Hinvegin eru aðrir teoretikarar, serliga Henrik Zahle og Jørgen Albæk Jensen, sum eru fortalarar fyri, at «folketingsbeslutninger» eru rættarliga bindandi í ávísum førum. Jørgen Albæk Jensen skrivar í bókini millum annað: «2 Problemet om folketingsbeslutningers retlige betydning er imidlertid ikke relevant for alle beslutningstyper. En række beslutninger har særskilt hjemmel i grundloven, f.eks. grl. 19, 47, stk. 3 og 57, og i disse tilfælde er regeringen naturligvis retligt forpligtet af Folketingets beslutninger i overensstemmelse med grundlovens bestemmelser herom.»... «Regeringen må dernæst være forpligtet til at følge beslutninger, som Folketinget træffer i medfør af lov eller i medfør af bestemmelser, der er udstedt med hjemmel i lov.» Hetta seinasta, sum rithøvundurin er inni á, er júst tað sama, sum verður viðgjørt í hesum máli. Talan er um eina løgtingssamtykt (játtanarkarmar), sum fylgir av ásetingunum í eini lóg (játtanarlógini). Í slíkum førum metir rithøvundurin, at løgtingssamtyktir eisini eru rættarliga og ikki bert politiskt bindandi. Landsstýrismálanevndin kann tískil staðfesta, at tað er ógreitt í teoriini, um løgtingssamtyktir kunnu metast at vera rættarliga bindandi ella ikki. Spurningurin er eisini, um allar løgtingssamtyktir kunnu viðgerast eins, ella um løgtingssamtyktir í ávísum førum eru rættarliga bindandi og í øðrum førum ikki eru tað. Játtanarlógin Tað eru tvær ásetingar í játtanarlógini, sum eru neyðugar at greina í hesum sambandi. Í 8, stk. 1 í játtanarlógini er ásett, at fyri 1. apríl leggur landsstýrismaðurin í fíggjarmálum fram uppskot til løgtingssamtykt, sum fevnir um ein samlaðan játtanarkarm fyri fíggjarlógina næsta ár, býtt á greinar, og í 8, stk. 3 er ásett, at hvør landsstýrismaður ger innan fyri tillutaða játtanarkarmin sín part av fíggjarlógaruppskotinum. 1 Jurist- og Økonomforbundets forlag, Parlamentarismens statsretlige betydning, síða 91.

3 Í 9 í játtanarlógini er ásett, at samstundis, sum fíggjarlógaruppskotið verður lagt fram, leggur landsstýrismaðurin við fíggjarmálum fram frágreiðing (Búskaparfrágreiðing II), sum gjølligari lýsir og metir um innihaldið í fíggjarlógaruppskotinum, og greiðir frá játtanareftirlitinum í fíggjarárinum. Serligar viðmerkingar til játtanarlógina Í serligu viðmerkingunum til játtanarlógina eru viðmerkingar gjørdar saman til 8 og 9. Viðmerkingarnar eru soljóðandi: «Fyri at fáa sum mest burtur úr játtanararbeiðnum verður skotið upp, at øll játtanartilgongdin verður skipað soleiðis, at neyðug tíð fæst til politiska viðgerð av fíggjarlógaruppskotinum, harímillum raðfestingar av málsøkjum og samanburð við tey úrslit, ið higartil eru fingin, umframt at tíð verður til góðskutrygging av fíggjarlógaruppskotinum. Sambært uppskotinum skal landsstýrismaðurin í fíggjarmálum fyri 1. apríl leggja fyri Løgtingið uppskot til samtyktar, ið bæði skal innihalda heildarjáttanarkarmin og gera eitt býti av karminum út á greinar, sbr. 8, stk 1. Innan hesar karmar ger hvør landsstýrismaður sín part av fíggjarlógaruppskotinum. Við uppskotinum til samtyktar skal leggjast ein Búskaparfrágreiðing I, sum í stórum dráttum lýsir og metir búskaparstøðuna í Føroyum, herímillum almenna geiran. Tað er í hesum viðfangi umráðandi, at øll fíggjarvirðurskiftini hjá tí almenna - landið og kommunurnar o.t. - verða mett undir einum. Sambært 9 leggur landsstýrismaðurin við fíggjarmálum, samstundis sum fíggjarlógaruppskotið verður lagt fram, fram eina Búskaparfrágreiðing II. Ein slík frágreiðing verður longu gjørd, men ynskiligt er, at innihald hennara verður endurskoðað, og viðgerðin av samfelagsbúskapinum flutt til ta nýggju frágreiðingina (Búskaparfrágreiðing I). Búskaparfrágreiðing II eigur ítøkiligari at taka støðu til innihaldið í fíggjarlógaruppskotinum, herímillum greiða frá játtanareftirlitinum í fíggjarárinum. Tað er sostatt ásett í 8, stk. 3 í játtanarlógini, at, «hvør landsstýrismaður ger innan fyri tillutaða játtanarkarmin sín part av fíggjarlógaruppskotinum.» Og í serligu viðmerkingunum verður hetta endurtikið; «Innan hesar karmar ger hvør landsstýrismaður sín part av fíggjarlógaruppskotinum. Nakað av tí sama framgongur av løgtingsmáli nr. 136/2008: Uppskot til løgtingslóg um landsins játtanarskipan. Her verður í serligu viðmerkingunum víst til álitið, sum ein fylgibólkur og arbeiðsbólkur hava gjørt í sambandi við lógaruppskotið. Í samandráttinum í hesum áliti, er m.a. ásett: Formliga bindandi játtanarskeiðið er framvegis eitt ár, men ætlanin er tann, at fleirára fíggjarætlanir skulu verða fataðar sum bindandi. Tað merkir ikki, at einki kann verða broytt, men at broytingarnar eiga at verða grundaðar á broyttar fortreytir. Landsstýrismálanevndin er samd í, at fortreytirnar kunnu broytast upp á teir 6 mánaðirnar frá tí, at uppskot til játtanarkarm verður framlagt fyri 1. apríl, til uppskot um fíggjarlóg verður framlagt fyri 1. oktober. Tað kunnu vera viðurskifti, sum av góðum grundum eru broytt, t.d. kunnu málsøki verða flutt frá einum landsstýrismanni til ein annan, heilt nýggj viðurskifti kunnu koma fram í ljósmála, ella at tað vísir seg, at inntøkumetingarnar ikki halda. Í slíkum førum, eigur at

4 verða grundgivið sakliga fyri, hví broytingar mugu gerast. Tað er tó týdningarmikið at vísa á, at sambært játtanarlógini er meginreglan, at karmar og fíggjarlóg samsvara. Sum nevnt omanfyri, er tað ásett í 8, stk. 3, at Hvør landsstýrismaður ger innan fyri tillutaða játtanarkarmin sín part av fíggjarlógaruppskotinum.» Hetta skal tískil ikki skiljast soleiðis, at eitt og hvørt sum er samtykt í játtanarkørmunum, kann broytast í sambandi við fíggjarlógaruppskotið. Møguligar broytingar mugu vera væl grundaðar, sakligar og byggja á veruligar broyttar fortreytir og ikki bert vera meira ella minni tilvildarligar politiskar umraðfestingar. Í fíggjarlógaruppskotinum fyri 2013 verður sera lítið gjørt burtur úr at grundgeva fyri, hví upphæddirnar í fíggjarlógaruppskotinum ikki samsvara við karmarnar. Í almennu viðmerkingunum í uppskotinum til løgtingsfíggjarlóg fyri 2013 stendur millum annað: Løgtingið samtykti játtanarkarmar 2013, uttan at binda seg til einstøku tiltøkini, sum vóru í játtanarkørmunum. Onkur tiltøk eru dottin burturúr, og onnur eru komin afturat í fíggjarlógaruppskotinum 2013 samanborið við játtanarkarmarnar. Harumframt eru framskrivingarnar eisini dagførdar. Landsstýrismálanevndin metir als ikki, at hetta er nøktandi. Í løgtingsfíggjarlógaruppskotinum eigur at greiðast sakliga og gjølla frá undir hvørji grein sær, um samsvar ikki er við upphæddirnar í kørmunum. Tað kann tykjast, sum landsstýrismaðurin í fíggjarmálum heldur seg kunna gera óavmarkaðar broytingar frá játtanarkørmum til fíggjarlóg, tá tað í fíggjarlógaruppskotinum fyri 2013 stendur, at man ikki bindur seg til tey einstøku tiltøkini, sum eru nevnd í uppskotinum til játtanarkarmar. Landsstýrismálanevndin heldur, at um tiltøkini ikki á nakran hátt skulu vera bindandi, er eingin orsøk, at einstøku tiltøkini fylgja við uppskotinum til samtyktar um játtanarkarmar, tí at so viðger Løgtingið játtanarkarmarnar undir skeivum fortreytum. Í álitinum til løgtingsmál nr. 187/2011: Uppskot til samtyktar um játtanarkarmar á løgtingsfíggjarlógini fyri 2013, hevur ein samd Fíggjarnevnd víst á ymisk viðurskifti í sambandi við arbeiðið at gera játtanarkarmar. Landsstýrismálanevndin skal vísa á nøkur brot í álitinum: «Tað hevur verður reistur ivi um, hvussu rætt tað er at gera eina nágreiniliga frágreiðing um, hvørji tiltøk, landsstýrið ætlar at fremja, tá flestu tiltøkini, sum umtalað verða, ikki eru liðugt gjøgnumarbeidd. Ivi er eisini um, hvat tað er, sum Løgtingið samtykkir, o samtykkir Løgtingið at gjøgnumføra øll tey tiltøk, sum umtalað eru? o tá tiltøk krevja lógarbroyting, hevur so Løgtingið politiskt bundið seg til at fremja eina lóggávu, sum Løgtingið enn ikki hevur sæð? Grundin til, at valt varð at fara frá gomlu mannagongdini at gera fíggjarlóg, gongur fram av álitinum, ið varð gjørt í sambandi við nýggju játtanarlógina. Har stendur ma.: Hóast málið er at fáa politiska semju um fíggjarlógaruppskotið um miðjan juni, hevur í royndum ikki eydnast at fáa semju fyrr enn í seinnu helvt av september, stutt áðrenn fíggjarlógaruppskotið skal verða lagt fyri Løgtingið. Fíggjarlógarsamráðingarnar fara ikki bara fram millum teir einstøku samgonguflokkarnar. Tað er eisini ein togan um raðfestingar millum ymsu málsøkini. Tað er ikki sørt, at samráðingarnar hava lyndi til at gerast eitt stríð um, hvussu stóran part, hvør landsstýrismaður skal fáa til sín av heildarkarminum, og í minni mun snúgva seg um, hvussu tey

5 ymsu virkisøkini skulu raðfestast, eitt nú almanna-, skúla- og vinnumál. Avleiðingin er, at tá, ið líður út í september mánað, er í mongum førum ov seint at gera avtalur um raðfestingar og fullnýtslu, ið skulu galda fyri komandi fíggjarár og tær avtalur, ið verða gjørdar, eru mangan treytaðar av, at eitt lógaruppskot verður gjørt. Hesar avtalurnar um lógarbroytingar verða í fleiri førum ikki settar í verk, annaðhvørt tí at stundir ikki eru at gera lógaruppskotini, ella tí at tá ið lógaruppskotini liggja fyri kemur í ljósmála, at meiriluti kortini ikki er fyri teimum.... Fyri at loysa táverandi trupulleika við fíggjarlógarviðgerðini, varð í álitinum mælt til: at fíggjarlógartilgongdin verður býtt í tveir partar soleiðis, at karmarnir um málsøkini verða settir í einari tilgongd fyri seg, og tann nágreiniliga ætlanargerðin og arbeiðið við sjálvum fíggjarlógaruppskotinum fer fram í einari aðrari. Sostatt er einki, sum talar fyri eini nágreiniligari frágreiðing frá landsstýrinum í sambandi við fíggjarkarmarnar um júst, hvussu landsstýrið ítøkiliga ætlar at brúka játtanirnar, tí hetta er partur av fíggjarlógarviðgerðini.... Ikki fyrr enn karmarnir eru samtyktir av Løgtinginum, eiga landsstýrismenn at greina meira ítøkiliga, hvussu teir ætla at reka sítt øki. Hetta er ásett í játtanarlógini í 8,3: Stk. 3. Hvør landsstýrismaður ger innan fyri tillutaða játtanarkarmin sín part av fíggjarlógaruppskotinum. Hetta er grundgevingin fyri, hví Fíggjarnevndin í sínum áliti til karmar higartil hevur valt at gera eitt býti ikki bara upp á greinir, men eisini øll 5 árini, sum karmarnir umfata. Tí hvussu skulu landsstýrismenn gera innan fyri tillutaða játtanarkarmin sín part av fíggjarlógaruppskotinum, um ikki Løgtingið hevur samtykt ein játtanarkarm eisini fyri ætlanarárini. Tað er munur á fíggjarkørmum og fíggjarlóg. Tað er tí eftir meting Fíggjarnevndarinnar einki, sum talar fyri, at tað í fíggjarkørmunum verður nágreinað í smálutir, hvat ætlanin er at fremja komandi 5 árini. Hinvegin eigur landsstýrið ístaðin at lýsa yvirskipaðu ætlanirnar. Landsstýrismálanevndin er samd í hesum viðmerkingum hjá Fíggjarnevndini og skal vísa á, at hesi viðurskifti mugu koma í rættlag frameftir. Viðmerking í kæruni: Kærararnir vísa á, sum eina viðmerking í kæruni, at í fíggjarlógaruppskotinum fyri 2013 eru ongar upplýsingar um prís- og lønarvøkstur, hóast tað greitt í samtyktu Karmar 2013 er ásett, at upphæddirnar eru í føstum prísum. Landsstýrismálanevndin er samd í, at tað kann vera torført at gjøgnumskoða fíggjarlógaruppskotið, tá ongar upplýsingar eru um prís- og lønarvøkstur. Tað hevði verið skilagott um budgetfortreytirnar vóru gjørdar betur, soleiðis at tað veruliga sást, um talan var um eina økta játtan til eitt ávíst øki, ella um økið reelt fekk eina lægri játtan, orsakað av prís- og lønarvøkstri. Tað er tó ikki ásett í løgtingslóg, á hvønn hátt hetta skal gerast, og er talan tí ikki um brot á lóggávu.

6 Niðurstøða: Tað er ikki greitt, um ella í hvønn mun løgtingssamtyktir eru rættarliga bindandi. Tað eru greiðar ábendingar um, at løgtingssamtyktir, sum fylgja av lóggávu, í hesum føri játtanarkarmar, sum fylgja av játtanarlógini, skulu tulkast, sum rættarliga bindandi. Men hóast hetta ikki kann staðfestast, fer Landsstýrismálanevndin greitt at vísa á, at løgtingssamtyktin um játtanarkarmarnar ikki er ein leys ætlanaryvirlýsing (hensigtserklæring), sum kann broytast við meira ella minni tilvildarligum politiskum umraðfestingum. Landsstýrismálanevndin skal gera greitt, at um tiltøkini í játtanarkørmunum ikki á nakran hátt skulu vera bindandi, er eingin orsøk til, at einstøku tiltøkini fylgja við uppskotinum til samtyktar um játtanarkarmar, tí so er grundarlagið undir viðgerðini av játtanarkørmunum burtur, og Løgtingið viðgerð játtanarkarmarnar undir skeivum fortreytum. Tað eru greiðar ásetingar í 8 í játtanarlógini um, at landsstýrismenn gera sín part av fíggjarlógaruppskotinum innan fyri tillutaða játtanarkarmin. Broytingar kunnu góðtakast í ávísan mun, tá talan er um væl grundaðar og sakligar broytingar, sum byggja á veruligar broyttar fortreytir. Sum dømi upp á hetta kann nevnast, at málsøki kunnu verða flutt frá einum landsstýrismanni til ein annan, heilt nýggj viðurskifti kunnu koma fram í ljósmála, ella at tað vísir seg, at inntøkumetingarnar ikki halda. Staðfestast má, at fleiri broytingar eru gjørdar frá uppskotinum til samtyktar um játtanarkarmarnar fyri 2013 til fíggjarlógaruppskotið fyri Tó kann Landsstýrismálanevndin ikki út frá tilfarinum í málinum, vísa á, at brot er framt á sjálva játtanarlógina, tí sum nevnt, kunnu broytingar gerast í ávísum førum, tá talan er um ávísar broyttar fortreytir. Sum nevnt omanfyri, er Landsstýrismálanevndin bert lutvíst samd við landsstýrismanninum í fíggjarmálum, hvørjar hesar broyttu fortreytirnar kunnu vera. Landsstýrismálanevndin leggur dent á, at tað ikki kunnu gerast óavmarkaðar broytingar, og at tað als ikki er nøktandi, at tað ikki verður grundgivið fyri broytingunum. Nevndarinnar vegna Sirið Stenberg formaður