Arnbjörg Eiðsdóttir og Kristín Jóhannesdóttir. Grammatik. Námsgagnastofnun

Arnbjörg Eiðsdóttir og Kristín Jóhannesdóttir Grammatik Námsgagnastofnun 1

Grammatik ISBN 9979-0-0988-8 2005 Arnbjörg Eiðsdóttir og Kristín Jóhannesdóttir Ritstjóri: Ellen Klara Eyjólfsdóttir 1. útgáfa 2005 NÁMSGAGNASTOFNUN Reykjavík Umbrot og útlit: NÁMSGAGNASTOFNUN Prentvinnsla: Viðey ehf. Öll réttindi áskilin. Bók þessa má eigi afrita með neinum hætti, svo sem með ljósmyndun, prentun, hljóðritun eða á annan sambærilegan hátt, að hluta til eða í heild, án skriflegs leyfis útgefanda.

Grammatik

Efnisyfirlit Lýsingarorð... 5 Fornöfn... 14 Sagnorð... 21 Nafnorð... 29 Töluorð... 39 Ýmsar tímaákvarðanir... 42 Forsetningar... 44 EFNISYFIRLIT

Lýsingarorð Adjektiver Lýsingarorð lýsir því hvernig eitthvað eða einhver er. Et stort barn. Bilen er gammel. Hun er glad. Lýsingarorð geta verið án endingar. Bilen er gul. Lýsingarorð geta fengið -t endingu. Hu set er gult. Lýsingarorð geta fengið -e endingu. Husene er gule. Den gamle mand. Min gode ven. Y F I R L I T LÝSINGARORÐ 5

LÝSINGARORÐ Y F I R L I T Lýs ing ar orð lagar sig að því orði sem það lýs ir. En gul bil mange gule biler. Et gult hus mange gule huse. Alle eleverne har røde trøjer på. Barnet er meget dygtigt. Lýsingarorð stigbreytast. stærk stær kere stær kest Tómas er stærk. Ellen er stærkere end Tómas. Tómas er stærk, Ellen er stærkere men Peter er stærkest. 6

Eintala lýsingarorða Lýsingarorð er endingarlaust þegar það stendur með nafnorði/fornafni í samkyni eintölu. Hun har en gul bil. De har en gammel ven. Þegar lýsingarorð stendur með nafnorði/fornafni í hvorugkyni í eintölu þá bætist -t oftast aftan við lýsingarorðið. Pet er bor i et gult hus. Jeg har et rødt halstørklæde. Undantekningar Lýs ing ar orð sem enda á -sk bæta ekki við sig -t. Et dansk flag. Et tragisk skuespil. Lýs ing ar orð sem enda á -s bæta yfirleitt ekki við sig -t. Et gammeldags køkken. Lýs ing ar orð sem enda á sérhljóða bæta ekki við sig -t. Barnet er lille. LÝSINGARORÐ 7

LÝSINGARORÐ At hug ið að orð sem enda á -å og orð in ny og fri fá -t endingu. Et blåt halstørklæde. Et nyt halstørklæde. Et frit land. Fleirtala lýsingarorða Flest lýsingarorð fá -e í fleir tölu. Mange gode bøger. Tolv danske kroner. Lýsingarorð sem enda á sérhljóða eru endingarlaus í fleirtölu. To blå biler. Þetta á þó ekki við um lýsingarorðin ny og fri. Fleirtalan af lille er små. To nye huse. Frie og glade mennesker. Athugið að fleirtalan af lille er små. Flest lýs ing ar orð sem enda á -s eru end ing ar laus í fleir tölu. Vand rehjemmet har to fælles badeværelser for gæst erne. 8

Ákveðinn háttur lýsingarorða Lýsingarorð fá einnig -e end ingu þeg ar á und an þeim fer: Ákveðinn greinir lýsingarorða Den gamle mand er død. Han bor i det gule hus ved siden af bibliot eket. Jeg har købt de sorte blyant er du snakk ede så meget om. Ábendingarfornafn Denne store dreng er min søn. Dette gule hus blev bygget af min far. Eignarfornafn Jeg kan godt lide din røde trøje. Jeg kan godt lide dit gule halstør klæde. Nafnorð í eignarfalli Pigens gode ven. Lýsingarorð sem enda á -el, -er, eða -en fella -e niður, þegar -e er bætt aftan við orðið. En doven pige mange dovne piger. En gammel mand mange gamle mænd. En munt er elev mange muntre elever. LÝSINGARORÐ 9

LÝSINGARORÐ Stundum tvöfaldast endasamhljóðinn á undan -e endingu. En flot taske mange flotte tasker. En smuk pige mange smukke piger. Ef eintala endar á -et, breytist endingin þegar -e bætist við og verður -ede. En langhåret pige. Tre langhårede piger. Stigbreyting lýsingarorða Lýsingarorð stigbreytast. Mið stig er not að þeg ar við erum að bera eitt hvað sam an við ann að. Miðstigi fylgir því samanburðartengingin end. Hans er stærkere end Klaus. Filmen er mere spændende end bogen. Efsta stig er not að við sam an burð, oft ast þeg ar bor ið er sam an við hóp. Ef efsta stig stend ur með nafn orði er not að ur á kveð inn grein ir (den, det, de) og lýs ing ar orð ið bæt ir við sig -e. Jeg er den stærkeste i min familie. Jeg sy nes dansk er det mest spændende fag i skolen. Lýsingarorð sem eru eitt atkvæði stigbreytast með -ere og -est. Kjolen er dyr, neder delen er dyrere end kjolen, men pel sen er dyrest. 10

Mörg lýs ing ar orð sem enda á -ig og -som stig breyt ast með -ere og -st. Peter var heldig, da han fik jakken til ti kroner. Irma var heldigere end Peter, fordi hun vandt i lott eriet. Per var heldigst fordi han blev rask igen. Anja er morsom. Benjamin er morsommere end Anja. Karen er morsomst. Sum lýs ing ar orð stig breyt ast ekki en þess í stað er mere sett fyr ir framan þau í mið stigi og mest fyr ir fram an þau í efsta stigi. Þetta eru: Lýs ing ar orð sem eru fleiri en eitt at kvæði. Bogen er interessant. Filmen er mere interessant. Skuespillet er mest interessant. Takið eftir að lýsingarorðið sjálft breytist ekkert. Mörg orð sem enda á -ende, -et, -isk, -en og -s. Filmen er spændende. Bogen er mere spændende end fil men. Skuespillet er det mest spændende. Drengen er mere langhåret end pigen. Filmen er tragisk. Bogen er mest tragisk. Pigen er mere doven end drengen. Jakken er mere gammel dags end frakken. LÝSINGARORÐ 11

LÝSINGARORÐ Við stigbreytingu verður stundum tvöföldun á samhljóðum. flot flottere flottest Tvöfaldur samhljóði má aldrei standa á undan samhljóða. langsom langsommere langsomst Nokkur lýsingarorð hafa óreglulega stigbreytingu: ung yn gre yngst gammel ældre ældst god bedre bedst ond værre værst slem værre værst mange flere flest meget mere mest lidt mindre mindst få færre færrest stor større størst lille mindre mindst lang læn gere længst 12

Notaðu lýsingarorð! Klipptu úr blaði mynd af mann eskju. Skráðu nið ur þau orð sem koma fyrst upp í hug ann þeg ar þú sérð mynd ina. Skrif aðu nú stutta lýs ingu þar sem þú lýs ir persónueinkennum og útliti manneskjunnar á myndinni. Skoð aðu mynd fé laga þíns með an hann les fyr ir þig lýs ingu sína á myndinni. Berið nú munnlega saman persónurnar á myndunum. Keppt um and heiti. Vinn ið sam an í hóp um. Sá hóp ur sem fyrst ur finn ur 15 andheiti sigr ar. Dæmi um and heiti: heldig uheldig, stor lille o.s.frv. Orða orm ur. Teikn aðu orm og skráðu inn í hann eins mörg lýs ing ar orð og þú getur. G O D E J L I G A M M E L Lýstu munn lega ein hverj um skemmti leg um stað í heima bæ þín um sem vert er að heim sækja, reyndu að nota sem flest lýsingarorð. LÝSINGARORÐ 13

FORNÖFN Y F I R L I T Fornöfn Pronominer Fornöfn eru notuð í stað nafnorða, oft til þess að forðast endurtekningu. Der er kommet en ny dreng i klas sen. Han hedd er Ole. Persónufornöfn Jeg har fået en ny jakke. Eignarfornöfn Det er min nye taske. Ábendingarfornöfn Jeg synes denne trøje er den smukk este. Afturbeygð fornöfn Karin skynder sig. Du skynd er dig. 14

Spurnarfornöfn Hvad siger du? Hvornår kommer du? Óákveðin fornöfn Der er nogen, der har stjålet min jakke. Ingen af dem kunne komme i går. Gagnverkandi fornafnið hinanden Vi hjælper hinanden. De kend er godt hinanden. FORNÖFN 15

FORNÖFN Persónufornöfn Í dönsku samsvarar and lags fall þol falli og þágu falli á ís lensku. And lags fall get ur einnig kom ið í stað eign ar falls. Eignarfall persónufornafna eru eignarfornöfn. Eintala 1. p. 2. p. 3. p. (ég) (þú) (hann, hún,) (það) nefnifall jeg du han hun den det andlagsfall mig dig ham hende den det eignarfall/eignarfornöfn min din hans hendes dens dets Fleirtala 1. p. 2. p. 3. p. (við) (þið) (þeir, þær, þau) nefnifall vi I de andlagsfall os jer dem eignarfall vores jeres deres At hug ið að 2. per sóna fleir tala (I = þið) er alltaf skrif uð með stórum staf. Persónufornöfnin han og hun eru ein göngu not uð um persónur. Jeg kan godt lide Peter. Han er så sød. Jeg kan godt lide Katrin. Hun er min bedste veninde. 16

Orðin den og det eru not uð um allt ann að t.d. dýr og hluti. Den er not að með orðum í samkyni og det er not að með orð um í hvorugkyni. Jeg har lige læst en bog. Den var meget god. Jeg har købt et hus. Det er meget stort. Sagnirnar að vera (at være) og að verða (at blive) taka með sér andlagsfall í nútíð og þátíð ef þær standa með det. Det er hende, du skal snakke med. Det var ham, der syntes at manden var fræk. Det bliver dig, som vind er løbet. Det blev dem, der fik al rosen. Eignarfornöfn Eintala 1. p. 2. p. 3. p. min (bil) din (bil) hans, hendes, sin (bil) mit (hus) dit (hus) hans, hendes, sit (hus) mine (venn er) dine (venn er) hans, hendes, sine (venn er) Fleirtala 1. p. 2. p. 3. p. (okkar) (ykkar) (þeirra) vores (bil) jeres (bil) deres (bil) vores (hus) jeres (hus) deres (hus) vores (venner) jeres (venner) deres (venner) FORNÖFN 17

FORNÖFN Ábendingarfornöfn Samkyn eintala: denne (þessi) Denne mand kan godt lide at spise. Hvorugkyn eintala: dette (þetta) Dette tog er forsinket Fleirtala: disse (þessir/þessar/þessi) Dis se blom st er er de smukk este jeg nog ens inde har set. Afturbeygt fornafn Afturbeygða fornafnið sig er eins í öllum myndum 3. persónu, eintölu og fleirtölu. Børnene vaskede sig. Hun købte sig et par bukser. Í 1. og 2. persónu eru notuð andlagsföllin af persónufornöfnunum (mig os) og (dig jer) Jeg glæder mig til jul. Du glæder dig til jul. Vi glæder os til jul. I glæder jer til jul. 18

Spurnarfornöfn og spurnarorð Hvem hver (hvor). Hvem er að eins not að um per són ur. Hvem er du? Hvem af jer tog blyanten? Hvad hvað. Notað um annað en persónur. Hvad hedd er du? Hvilken hvaða Hvil ken sang kan du bedst lide? Hvilket hvaða (hvorugkyn eintala) Hvil ket tog kører til København? Hvilke hvaða (fleirtala) Hvil ke bøger har du købt? Hvor hvar, hvað an, hve, hversu Hvor lig ger Købmagergade? Hvor kommer du fra? Hvor gammel er du? Hvor længe har du ventet på mig? Hvad for en/et hvaða (not að í tal máli) Hvad for en bil vil du helst have? Hvad for et hus kan du bedst lide? FORNÖFN 19

FORNÖFN Hvor for hvers vegna / af hverju Hvor for kommer du for sent? Hvornår hvenær Hvornår kommer du? Hvordan hvernig Hvor d an bager man en kage? Notaðu fornöfn! Búðu til 10 spurningar og leggðu þær fyrir félaga þinn munnlega. Taktu við tal við vitni sem sá inn brots þjóf að störf um. Spyrðu um ald ur, hæð, vaxt ar lag og klæðn að þjófs ins. Spyrðu einnig um tíma, stað og at burða rás. Hver eru per sónu fornöfn in í dönsku? Sýndu dæmi um notk un þeirra í setningum. 20

Sagnorð Verber Sagn ir segja til um hvað gert er. Nafn hátt ur end ar oft ast á -e og er ým ist not að ur með nafn hátt armerkinu at eða án þess. Jeg kan godt lide at læse. Vil du læse bogen? Boð hátt ur mynd ast með því að -e end ing nafn hátt ar fell ur burt. Læs bogen! Nú tíð sagna mynd ast með því að bæta -r við nafn hátt Han læser i en bog. Y F I R L I T SAGNORÐ 21

SAGNORÐ Í þá tíð enda sagn ir ým ist á -ede, -te eða eru end ing ar laus ar. Hun købte maleriet. Han savnede hende meget. Barnet sov hele natten. Lýsingarháttur þátíðar myndast með hjálparsögn og -et eða -t endingu. Jeg har fundet nøglen! Har du læst dag ens avis? Y F I R L I T Sumar sagnir hafa óreglulega beygingu og kallast því óreglulegar sagnir. Kasper drak et glas vand. Jeg slog mig. Nina tog sin jakke på og gik ud. Boðháttur Boð hátt ur mynd ast með því að -e end ing nafn hátt ar fell ur burt. Boðhátt ur fel ur oft í sér eins kon ar skip un eða upp hróp un. Hjælp mig! 22

Nútíð sagna Ekki er hægt að segja: ég er að lesa á dönsku. Þess í stað not um við nú tíð og segjum jeg læser. Nokkrar sagnir eru óreglulegar í nútíð. at have har at være er at gøre gør at vide ved Nú tíð sagna mynd ast með því að bæta -r aft an við nafn hátt. Hvad laver du? Jeg ser tv. Jeg spiller fod bold om mandagen. Jeg kommer i morgen. Þátíð Í þá tíð enda sagn ir ým ist á -ede, -te eða eru endingarlausar. Jeg lavede lekti er i går. Damen kørte bilen i fredags. Jeg skrev et brev i går. SAGNORÐ 23

SAGNORÐ Lýsingarháttur þátíðar Lýsingarháttur þátíðar myndast með -et eða -t. Hjálp ar sagnir eru at have, at være og at blive. Jeg har skrevet brevet. Bussen er kørt. Toget er blevet forsinket. Núþálegar sagnir nafnháttur nútíð þátíð lýsingarh. þt. at kunne jeg kan kunne kunnet at skulle jeg skal skulle skullet at ville jeg vil ville villet at måtte jeg må måtte måttet at burde jeg bør burde burdet at turde jeg tør turde turdet kunne skulle ville måtte burde turde Núþá leg ar sagn ir taka alltaf með sér sögn í nafn hætti án nafnháttarmerkis. Per vil ikke hjælpe Karen. Han skulle rejse i tirs dags. Du bør hjælpe din mor. Hun tør ikke løbe over broen. Han måtte ikke gå ud i aftes. Jeg kan des værre ikke komme i aften. 24

Óreglulegar sagnir Sumar sagnir hafa óreglulega beygingu. at bede bad har bedt at betyde betød har betydet at bide bed har bidt at binde bandt har bundet at blive blev er blevet at bringe bragte har bragt at bryde brød har brudt at byde bød har budt at bære bar har båret at d rikke drak har drukket at dø døde er død at falde faldt er faldet at finde fandt har fundet at flyve fløj har/er fløjet at fryse frøs har frosset at følge fulg te har fulgt at få fik har fået at gide gad har gidet at give gav har givet at gribe greb har grebet at græde græd har grædt at gøre gjor de har gjort at gå gik er gået at have havde har haft SAGNORÐ 25

SAGNORÐ at hedde hed har heddet at hjælpe hjalp har hjulpet at holde holdt har holdt at knibe kneb har knebet at komme kom er kommet at lade lod har ladet at forlade forlod har forladt at le lo har let /leet at lide led har lidt at ligge lå har ligget at lyde lød har lydt at lyve løj har løjet at lægge lagde har lagt at løbe løb er/har løbet at nyde nød har nydt at rive rev har re vet at ryge røg har røget at række rakte har rakt at se så har set at sidde sad har siddet at sige sag de har sagt at skride skred er skredet at skrige skreg har skreget at skrive skrev har skrevet at skyde skød har skudt at skære skar har skåret 26 at slå slog har slået at slippe slap har sluppet

at smide smed har smidt at smøre smur te har smurt at snyde snød har snydt at sove sov har sovet at springe sprang har sprunget at spørge spurgte har spurgt at stå stod har stået at stikke stak har stukket at stinke stank har stinket at stjæle stjal har stjålet at svinge svang har svunget at synes syntes har syntes at synge sang har sunget at synke sank er/har sunket at sælge solgte har solgt at sætte satte har sat at tage tog har taget at tie tav har tiet at træffe traf har truffet at trække trak har trukket at tvinge tvang har tvunget at tælle talte har talt at vide vidste har vidst at vinde vandt har vundet at vælge valgte har valgt at være var har været SAGNORÐ 27

SAGNORÐ Notaðu sagnir! Flettu upp þýðingum núþálegu sagnanna á blaðsíðu 24. Sýndu notkun þeirra með dæmum. Flettu þess um sögn um upp í orða bók og skráðu hjá þér hvern ig þær beygj ast í kennimyndum. Lave sige beslutte bestemme lege gå tage træf fe bru ge vente lukke besøge. Búðu til sagna próf og leggðu fyr ir fé laga þinn. Leið réttu og gefðu ein kunn. Semdu ljóð á dönsku þar sem þú not ar a.m.k. sex sagn ir. Ljóð ið á að vera í nútíð. Vinn ið sam an í hóp um og skrá ið átta skip an ir sem hægt er að fram kvæma í skólastofunni. Hópurinn notar síðan sínar skipanir til þess að segja öðrum hópum fyr ir verk um og öf ugt. Flokkaðu óreglulegu sagnirnar eftir beygingum. 28

Nafnorð Substantiver Kyn nafn orða eru tvö, sam kyn og hvor ug kyn. Sam kyn sam svar ar karl kyni og kven kyni í ís lensku. Flest orð í dönsku eru í sam kyni. Ó á kveð inn grein ir nafnorða er en og et. Jeg kender en pige. Jeg bor i et hus. Ákveðinn greinir myndast þannig að -en eða -et bæt ist aft an við nafnorð ið standi það í ein tölu. Jeg kender pigen. Jeg bor i huset. Ákveðinn greinir myndast þannig að -ne eða -ene bæt ast aft an við nafnorðið standi það í fleirtölu. Jeg kender pigerne. Vi bor i husene. Y F I R L I T NAFNORÐ 29

NAFNORÐ Y F I R L I T Fleirtala nafnorða myndast: með -e með -r et brev mange breve en pige mange piger með -er en måned mange måneder án endingar en ting mange ting Eign ar fall í dönsku mynd ast með því að bæta -s aftan við nafnorðið. Þá snýst orða röð in einnig við mið að við ís lensku. Alle Oles venn er kommer fra Rand ers. Allir vinir Óla eru frá Randers. 30

Óákveðinn greinir Við not um ó á kveð inn greini með nafn orð um í ein tölu. Hann er ekki til í fleir tölu. Óákveðinn greinir í dönsku er en í sam kyni og et í hvorugkyni. En mand, et barn, et hus, en dreng, en pige. Óákveðinn greinir er ekki notaður með starfs- og þjóðaheitum þegar þau standa með sögn un um at være og at blive. Han er dansker. Hun er skuespiller. Ef lýs ing stend ur með nafn orð inu á þessi regla ekki leng ur við. Han er en berømt dansker. Hun er en god skuespiller. Han er en lærer som alle eleverne respekterer. Flest nafn orð í dönsku eru sam kyns. Ef orð eru karl kyns eða kven kyns í ís lensku eru þau oft ast sam kyns í dönsku. Þau orð sem eru hvor ug kyns í ís lensku eru það oft ast líka í dönsku. NAFNORÐ 31

NAFNORÐ Hér eru þó nokk ur dæmi um al geng orð sem eru hvor ug kyns í dönsku en ekki í ís lensku. et skab et vindue et menn eske et sted et bogstav et måltid et billede et spejl et arbejde et tog et supermarked et kys et program et slot et kamera et spørgsmål et fly et flag et besøg et gardin Nokk ur orð sem eru hvor ug kyns í ís lensku eru sam kyns í dönsku. en blomst en cykel en sommer en løve en eksamen en avis en næse en plakat en pande en radio 32

Ó á kveð inn grein ir er yfirleitt ekki not að ur með orð um sem tákna eitt hvað sem ekki er hægt að telja eins og t.d. efna heiti, safn heiti og hug læg orð. vandet sukkeret sandet tøjet vejret kaffen teen luften sneen smørret Þau orð sem eru hvorugkyns í íslensku eru það oft ast líka í dönsku. Ákveðinn greinir Á kveð inn grein ir í ein tölu er -en og -et í samkyni en -n og -t í hvorugkyni ef orð ið end ar á e. en dreng drengen et barn barnet en næse næsen et billede billedet Á kveð inn grein ir í fleir tölu er -ne og -ene ef nafnorðið er endingarlaust í fleirtölu. Han går med aviser. Man find er biografann oncer i aviserne. Hun har fire børn. Børnene leger i haven. NAFNORÐ 33

NAFNORÐ Fleirtala nafnorða Endingar í fleirtölu geta verið á eftirfarandi hátt: -e, -er eða -r bætast við eintöluna en dag mange dage en måned mange måneder en uge mange uger Án endingar et år mange år Nafn orð sem eru að eins eitt at kvæði og enda á sam hljóða mynda fleirtölu ýmist með -e eða -er. en dreng mange drenge et hus mange huse en dag mange dage en bil mange biler en fest mange fest er en blomst mange blom st er Notaðu alltaf orðabókina þeg ar þú ert í vafa um beygingu nafnorða. 34

Nafn orð, oftast atvinnu- og þjóðaheiti sem enda á -er fá -e í fleir tölu. en svensker flere svenskere en dansker flere danskere en lærer flere lærere en bager flere bagere en danser flere dansere en tj ener flere tj enere At hug ið vel að þeg ar á kveð inn greinir bæt ist við í fleirtölu fell ur fleirtöluendingin niður. svensker ne dansker ne lærer ne bager ne danser ne tj ener ne Orð sem enda á -e fá -r í fleir tölu. en pige flere pi ger en uge flere uger en maskine flere maskiner et æble flere æ bler et værel se flere værelser et billede flere billeder en skole flere skoler et menn eske flere menn esker NAFNORÐ 35

NAFNORÐ Flest orð sem eru fleiri en eitt at kvæði mynda fleir tölu með -er. en lejlig hed flere lejlig heder et måltid flere måltider en appelsin flere appelsiner en elev flere el ever en avis flere aviser en plakat flere plakater en måned flere måneder Orð sem enda á sér hljóða öðr um en -e fá einnig -er endingu. en by flere byer et træ flere træer et sted flere steder en nabo flere naboer en bi flere bier Sum orð hafa ó reglu lega fleir tölu. et barn flere børn en mand flere mænd en gås flere gæse en søn flere sønner en fod flere fødder en tand flere tænd er en bog flere bøger en nat flere nætt er en ko flere køer en and flere ænd er en hånd flere hænd er en tå flere tæer 36

Sum orð eru eins í ein tölu og fleir tölu. Taktu eftir að flest orðanna eru líka eins í eintölu og fleirtölu á íslensku. et ord flere ord et fag flere fag en fejl flere fejl et sprog flere sprog et æg flere æg et kys flere kys et glas flere glas et lys flere lys en fisk flere fisk et år flere år et dyr flere dyr en sko flere sko en ting flere ting Athugaðu einnig fleirtölu þessara nafnorða. en kar toffel flere kar tof ler en cykel flere cykler en søster flere søstre en sommer flere somre en vint er flere vin tre en finger flere fingre en skuld er flere skuldre en far flere fæ dre en mor flere mødre en bror flere brødre en datt er flere døtre et øje flere øjne en kop flere kopp er en bus flere buss er Brottfall: Stundum fella orð sem enda á -el, -en og -er, e-ið niður þegar ending bætist við þau. Tvöföldun verður á endasamhljóðum þegar beygingarending sem hefst á sérhljóða er bætt aftan við einfaldan samhljóða. NAFNORÐ 37

NAFNORÐ Eignarfall Bøger Dansk Skoletaske Geografi Fag Sløjo Eign ar fall í dönsku mynd ast með því að bæta -s við nafnorðið. Lises nye cykel ko stede mange penge. Lars nye ven hedd er Thom as. Drengenes lærer hedd er Søren. Orða röð in snýst við mið að við ís lensku, eins og sjá má af þess um dæm um. Endi orð ið á -s er sett úrfellingarkomma aftan við -s í eignarfalli. Notaðu nafnorð! Skolen Lærer Líttu í kring um þig og skráðu nið ur alla þá hluti sem þú sérð. Þú átt að skrifa á dönsku. Búðu til orða vef (orða blóm) út frá ein hverju þess ara orða: en rejse skolen sport et værelse en teenager mad Búðu til danska orða bók þar sem þú safn ar sam an eins mörg um nafn orð um og þú get ur. Rað aðu orð un um skipu lega upp, skrif aðu ís lenska þýð ingu þeirra og dæmi um notkun þeirra í setningu. Láttu gjarn an skýr ing ar mynd fylgja hverju orði. 38

1 Tölu orð Tal 0 nul 1 en, et 2 to 3 tre 4 fire 5 fem 6 seks 7 syv 8 otte 9 ni 10 ti 11 elleve 12 tolv 13 tretten 14 fjorten 15 femten 16 seksten 17 sytten 18 atten 19 nitten 20 tyve 21 enogtyve 22 toogtyve 30 tredive 40 fyrre 50 halvtreds 60 tres 70 halvfjerds 80 firs 90 halvfems 100 hundrede 200 to hund rede 1000 tusind 2800 to tus ind otte hundrede 1.000.000 en milli on 2 5 3 4 TÖLUORÐ 39

8 TÖLUNORÐ 6 7 Töluorð Frum töl ur eru not að ar t.d. um verð og til að segja til um tíma. Verð Det bliver 1,50 kr. = hal vanden kro ne 3,50 kr. = tre en halv 12,75 kr. = tolv femoghal vfjerds Klukkan Den er 8.10 = otte ti / ti minutt er over otte 8.15 = otte fem t en / kvart over otte eller et kvarter over 8.30 = otte tredi ve / halv ni 8.45 = otte femogfyrre / kvart i ni eller et kvarter i ni 8.55 = otte femoghal vtreds / fem minutt er i ni 0 9 40

Raðtölur 1. f rste 2. anden 3. tredje 4. fjerde 5. femte 6. sjette 7. syvende 8. ottende 9. niende 10. tiende 11. elvte 12. tolvte 13. trettende 14. fjortende 15. femtende 16. sekstende 17. syttende 18. attende 19. nittende 20. tyvende 21. enogtyvende 30. tredvte Thom as bor på 3. sal. Han går i 8. klasse. (på tredje sal) (i ottende klasse) Dagsetningar Jeg er født den 1. sept em ber Jeg er født den 1/9 (den første sept em ber) (den første i niende) TÖLUORÐ 41

ÝMSAR TÍMAÁKVARÐANIR Ýmsar tímaákvarðanir Tids-udtryk Vikudagar mandag tirsdag onsdag torsdag fredag lørdag søndag Mánuðir januar juli februar august marts september april oktober maj november juni december Nútíð I dag í dag 42

Þátíð i mor ges í morg un i går í gær i forgårs í fyrra dag i man dags á mánu dag inn var i week enden síð asta helgi for et ø jeblik siden fyr ir stuttri stundi Taktu eft ir að ef orð ið end ar á -s þá er ver ið að tala um lið inn tíma. i torsdags (sl. fimmtu dag) i aftes (í gær kvöldi) Framtíð i morgen á morg un i mor gen af t en ann að kvöld i overmorgen ekki á morg un held ur hinn på tirs dag á þriðju dag inn kem ur (þ.e.a.s. næsta þriðju dag) til sommer næsta sum ar i week enden um helg ina om et ø jeblik eft ir augna blik om en uge eft ir viku om mor genen á morgn ana om tors dagen á fimmtu dög um om vinteren á vet urna om af tenen á kvöld in i week enden um helg ar ÝMSAR TÍMAÁKVARv ANIR 43

FORSETNINGAR Forsetningar Præpositioner Y F I R L I T Forsetningar eru notaðar með nafnorðum og sögnum. For setn ing ar stýra and lags falli í dönsku þegar þær standa með persónufornöfnum, ann ars stýra þær ekki falli. Algengar forsetningar eru på (i)mod med om efter over for til hos ved fra af i Aðrar forsetningar eru t.d. ad mellem foran før bagved forbi siden 44

Forsetningar Taktu eftir því hvernig forsetningarnar eru notaðar í þessum dæmum. på Per vent er på Maria. med Kommer du med i biografen? eft er Jeg har ledt længe eft er min bog. for Hun boede i Rand es for mange år siden. hos Jeg bor hos min most er. fra Er Lotte kommet hjem fra skole? i Jeg spillede hånd bold i tor sdag. imod Har du noget imod at Søren kommer med? om Hvad handler bogen om? under Katten ligger under sofaen. over K lokken er kvart over to. til Jeg rejste til Spanien sidste sommer. ved Han har stået ved vindu et hele dagen. af Bogen er skre vet af Klaus Rif bjerg. Aðr ar for setn ing ar eru t.d. ad, mellem, for an, før, bag ved, forbi, siden. FORSETNINGAR 45

FORSETNINGAR At hug aðu notkun forsetninga í eftirfarandi orðasamböndum. at være interesseret i at tale/ snakke med at være glad for at være sikk er på at være vred på at være træt af at tæn ke på at for tælle om at have svært ved at have nemt ved at vente på at stole på at tro på at høre på at hil se på at se på at kalde på at være bange for 46

Notaðu tölur, tímaákvarðanir og forsetningar! Tölu orð eru al geng og þau er gott að æfa munn lega. Spyrðu 2 3 fé laga þína um fæð ing ar dag og síma núm er. Þeir eiga að svara á dönsku. Vinn ið sam an í hóp um og spil ið bingó. Einn stjórn ar leikn um og skrá ir niður 20 töl ur sem hann sýn ir hin um. Leik menn búa til bingóspjald með því að teikna kassa með 16 reit um á blað. Leik menn á kveða umbun sig ur veg ara. Hver leik mað ur vel ur svo 16 töl ur af lista bingóstjór ans og skrá ir eina í hvern reit. Bingóstjór inn les nú upp töl urn ar. Leik menn krossa við ef þeir hafa töl una sem les in er. Sá sigr ar sem er fyrst ur til að fylla spjald ið með kross um. FORSETNINGAR 47

Vinn ið sam an tvö og tvö. Búið til orða kort. Skrif ið 20 mis mun andi tíma á kvarð an ir nið ur á spjöld. Drag ið eitt orða kort í einu úr bunk an um og búið til setn ing ar um ykk ur sjálf þar sem þið not ið tíma á kvarð an irn ar. Dæmi: Jeg lavede lekti er i aftes. i aftes i morgen i dag i går Þýddu eftirfarandi texta á dönsku. Ég bý hjá for eldr um mín um í fjöl býl is húsi á annarri hæð. Hús ið er við hlið ina á skól an um. Besti vin ur minn, Per, býr á þriðju hæð og það er ég mjög á nægð ur með. Ég tala við Per á hverj um degi. Per hef ur á huga á fót bolta en ég er alltaf að hugsa um hand bolta. Klukk an 8.20 á morgn ana för um við í skól ann. Eft ir tvær vik ur er páska frí. Við hlökk um mik ið til þess. Ann að kvöld ætl um við að fara í bíó með fleiri vin um okk ar úr bekkn um. Ég er hrædd ur um að við þurf um að bíða eft ir John. Hann kem ur alltaf of seint. 48