Frágreiðing um framtíðartørvin á búplássum til eldri í Tórshavnar kommunu

Transkript

1 Frágreiðing um framtíðartørvin á búplássum til eldri í Tórshavnar kommunu Trivnaðarfyrisitingin Heilsu- og umsorganartænastan August 2016

2 Innihaldsyvirlit Fororð Inngangur og endamál Stovnspláss til eldri verandi plássmongd... 7 Frágreiðing um verandi búpláss í Tórshavnar kommunu... 7 Vanlig búpláss... 7 Demensbúpláss... 8 Samdøgursrehabiliteringspláss... 8 Umlættingarpláss... 8 Ymisk dagtilboð... 8 Upplýsingar um búfólk... 8 Lýsing av miðal búfólkum á røktarbústovnum til eldri... 9 Bútíð á røktarbústovnunum Stutttíðarpláss verandi tøl Brotniðurstøða Demografi Aldursbýtið í Tórshavnar kommunu samanborið við restina av landinum í Framrokning av fólkatali og aldursbýti í Tórshavnar kommunu Restlivitíð Restlivitíð hjá 70 ára gomlum í Tórshavnar kommunu Restlivitíð samanborin við onnur Norðurlond Aldursbólkurin yvir og undir 40 ár Aldursbólkurin 80 ár og eldri Demografisk lutføll Brotniðurstøða Framtíðartørvir á búplássum til eldri Tænastustøðið sum dekningsstig av búplássum til eldri Dekningsstig í Tórshavnar kommunu og í øðrum Norðurlondum Gongdin við dekningsstigi í Tórshavnar kommunu Framrokning av tørvinum av búplássum við ymsum tænastustøði Aðrir faktorar, sum ávirka framtíðartørvin á búplássum til eldri Heilsustøðan hjá teimum eldru Bústaðarynskir hjá teimum eldru Vælferðartøkni

3 Eldraíbúðir Fyribyrgjandi tilboð til tey eldru Stutttíðarpláss Dagtilboð Heimatænastan Brotniðurstøða Danmark sum dømi Býti av røktarplássum og eldraíbúðum í Danmark Ældrebolig Plejehjem & plejebolig Friplejebolig Ymisk sløg av stutttíðarplássum Danskar kommunur leggja ætlan um at lækka dekningsstigið Viðmælir til loysnir av avbjóðingunum við fleiri eldri fólkum í Danmark Brotniðurstøða Samanumtøka og perspektivir Samandráttur Atgerðarmøguleikar Fylgiskjal Fylgiskjal

4 Fororð Sum kunnugt yvirtóku kommunurnar ábyrgdina av eldraøkinum 1. januar Tað áliggur nú einstøku kommununum at skipa og veita tænastur til aldrandi borgararnar samsvarandi lóg og krøvum annars. Eins og flestu samfeløg í vesturheiminum, so hava Føroyar sum heild eitt økt trýst á eldrarøktina. Tað sama hevur Tórshavnar kommuna, og hetta trýst tykist ikki at fara at minka. Høvuðsorsøkin er, at aldurssamansetingin er broytt seinastu árini, og henda gongd heldur væntandi eisini fram. Mett verður, at talið á eldri fólkum 80 ár og eldri tvífaldast næstu 15 árini. Hetta førir væntandi við sær, at tørvurin á tænastum og tilboðum, ið Heilsu- og umsorganartænastan skal veita, eisini fer at økjast. Kostnaðarliga fer økið, alt annað líka, eisini at vaksa og gerast tað størsta einstaka uppgávuøkið hjá kommununi. Í samtykta eldrapolitikki býráðsins frá 11. desember 2014 er dentur lagdur á, at hava fólk umstøður til tað, verða tey heima sum longst. Hetta skal m.a. gerast við, at heimatænastan verður styrkt og lýkur tørv borgarans, herundir fyribyrging, heilsustimbran og rehabilitering. Harumframt er dentur lagdur á at útvega nýggjar bústaðarmøguleikar, sum eru lagaðir til umstøðurnar, har tað eisini er lagt upp til nýhugsan, vælferðartøkni v.m. Trivnaðarnevnd Tórshavnar býráðs reisti í fjør mál um tørvin á bústøðum, sum lagaðir eru til umstøðurnar hjá teim eldru. Býráðið samtykti tann 9. mars fígging til: at fáa til vega haldgott grundarlag fyri langtíðarstrategi og politiskum raðfestingum til tess at útvega hóskandi mongd av eldrabústøðum, tað veri seg íbúðir, ið eru lagaðar til umstøðurnar hjá teim eldru við tí máli, at tað er betur møguligt at búgva heima sum longst (t.d. vardar leiguíbúðir við atknýttari heimatænastu), og røktarbúpláss. Í málslýsingini framgongur m.a., at strategiin skal taka støði í demografisku broytingunum og tørvi á búplássum komandi 30 árini, har tað eisini verða gjørdar samanberingar við onnur lond. Henda frágreiðing viðger serliga henda part av arbeiðssetninginum, meðan hinir verða tiknir upp fyri seg. Undirritaðu hava heitt á Gunnvá Krett Áargarð, stud.cand.scient.soc., um at skriva hesa frágreiðing. Undirritaðu hava saman við Marjuni Berg, fulltrúa, ráðgivið og lagt leist í mun til arbeiðssetning og útvegan av upplýsingum. Tórshavn, august 2016 Jóan Petur Hentze Trivnaðarstjóri Eyðfríð L. Jacobsen Heilsu- og umsorganarstjóri 1 Full málslýsing við arbeiðssetningi v.m. er hjáløgd sum fylgiskjal 2. 4

5 1. Inngangur og endamál Framtíðartørvurin á búplássum til eldri í Tórshavnar kommunu verður ávirkaður av fleiri ymiskum faktorum. Demografiskar broytingar Bústaðarynskir hjá teimum eldru Heilsustøðan hjá teimum eldru Tørvur á búplássum til eldri Fyribyrgjandi tilboð frá kommununi Vælferðartøkni á bústovnum og í heimunum Eldraíbúðir Mynd 1 Mynd av faktorum, sum ávirka framtíðartørvin á búplássum til eldri Mynd 1 2 vísir, hvussu ymsir faktorar ávirka, hvør tørvurin er á búplássum til eldri, og sum faktorarnir broytast, broytist tørvurin á búplássum eisini, og soleiðis sæst, at tørvurin á búplássum til eldri er sera samansettur. Demografiska gongdin (kommunan HEVUR IKKI beinleiðis ávirkan): Tað gerast fleiri eldri, og fólk liva longur hvussu nógv fleiri eldri fólk verða, kemur at ávirka tørvin á búplássum. Hetta hevur Tórshavnar kommuna ikki ávirkan á. Bústaðarynskir hjá teimum eldru (kommunan HEVUR IKKI beinleiðis ávirkan): Nýggj ættarlið gerast eldri, og ynskir til bústað broytast eisini. Hetta hevur Tórshavnar kommuna ikki 2 Myndin er sett saman við íblástri frá líknandi myndum úr rapport hjá Vesthimmerlands kommunu ( og rapport hjá Herning kommunu ( 2015/Dagsorden(ID867)/Bilag/Punkt_21_Bilag_1_Plejeboligplan_ pdf) 5

6 beinleiðis ávirkan á, tó at kommunan kann gera átøk, sum gera tað lættari hjá eldri fólki at búgva heima, og á tann hátt stimbra ynskið um at búgva heima longur. Fyribyrgjandi tilboð frá kommununi (kommunan HEVUR beinleiðis ávirkan): Kommunal tilboð til eldri, sum heimahjálp, stutttíðarpláss, rehabilitering, dagtilboð og annað, sum ávirkar, um røktarkrevjandi eldri fólk hava møguleikan at verða búgvandi í egnum heimi. Hesum hevur Tórshavnar kommuna heilt ræði á, og hetta er tí munagóður háttur at ávirka tørvin á røktarbúplássum. Heilsustøðan hjá teimum eldru (kommunan HEVUR IKKI beinleiðis ávirkan): Yvirskipaða heilsustøðan hjá eldri fólki ávirkar, um og nær tey gerast røktarkrevjandi, og harvið eisini nær tey hava tørv á røktarbúplássi. Tað letur til, at eldri fólk gerast sjúk seinni, men samstundis eru eisini tey, sum fáa kroniskar sjúkur, so sum demens, í yngri árum. Hetta hevur Tórshavnar kommuna partvíst møguleika at ávirka við fyribyrging og heilsuframa. Vælferðartøkni (kommunan HEVUR beinleiðis ávirkan): Nýggj vælferðartøkni, millum annað hjálpitól til eldri, letur upp møguleikan at arbeiða við eldrarøkt á øðrvísi hátt enn fyrr. Vælferðartøknin er við til at effektivisera og veita arbeiði á hægri støði í eldrarøktini, samstundis sum tøknin stuðlar teimum eldru fólkunum í at vera meiri sjálvhjálpin. Hetta hevur Tórshavnar kommuna ávirkan á, alt í mun til hvørjar íløgur kommunan ger á hesum økinum. Eldraíbúðir (kommunan HEVUR beinleiðis ávirkan): Almennar leiguíbúðir, sum serliga eru ætlaðar eldri fólki. Íbúðirnar skulu geva eldri fólkum, um hava egið heim, ið ikki er hóskandi longur, men sum enn kunnu búgva í egnum heimi, um heimið bert var hóskandi, ein bústað. Eldraíbúðir kunnu vera við til at lækka tørvin á røktarbúplássum, tí fólk í staðin fáa møguleika at flyta inn í eldraíbúð. Tórshavnar kommuna hevur ávirkan á, um eldraíbúðir verða bygdar í samráð við Bústaðir. --- Ymsu faktorarnir verða viðgjørdir í hesi frágreiðing sum liður í at lýsa og meta um framtíðartørvin á búplássum til eldri í Tórshavnar kommunu. Fyrst verður greitt frá verandi búplássum til eldri í kommununi. Hugt verður at tali á búplássum, miðalbútíð, miðalaldur við innflyting og annað, sum lýsir verandi búplássini. Síðan verður demografiska gongdin í Tórshavnar kommunu viðgjørd við fokusi á gongdina millum elstu borgararnar. Hugt verður at framrokningum av fólkatalinum, umframt at søguliga gongdin eisini verður tikin við. Tínæst verður mett um framtíðartørvin á búplássum við at taka teir faktorarnar við, sum eru nevndir omanfyri, umframt at hugt verður til onnur Norðurlond til samanberingar og íblástur. At enda verða givin viðmælir og hugskot til, hvat Tórshavnar kommunu skal gera fyri at nøkta framtíðartørvin á búplássum til eldri. 6

7 2. Stovnspláss til eldri verandi plássmongd Í hesum broti av frágreiðingini verður greitt frá verandi støðu við búplássum til eldri í Tórshavnar kommunu. Fyri at kunna taka støðu til, hvussu alt økið við búplássum til eldri skal mennast, er týdningarmikið at fáa eina fatan av, hvussu støðan er við verandi búplássum. Hugt verður at nøgdini av plássum og eisini aldursbýti á búfólkum bæði við innflyting, verandi og við deyða. Eisini verður hugt at bútíð á búplássunum. Frágreiðing um verandi búpláss í Tórshavnar kommunu Vanlig búpláss Demens búpláss Samdøgursrehabiliterings- og umlættingarpláss Boðanesheimið 41 búpláss 12 búpláss + 4 búpláss til 5 samdøgursrehabiliteringspláss + 2 umlættingarpláss frontal demens Ellisheimið 25 búpláss - - Umlættingarheimið umlættingarpláss Lágargarður 30 búpláss 16 búpláss 2 umlættingarpláss Tjarnargarður 24 búpláss 10 búpláss - Heimið við Vallalíð 16 búpláss - Sambýlið oman Hoydalar 9 búpláss - - Sambýlið oman Mattalág 8 búpláss - - Sambýlið í Kollafirði 7 búpláss - - Tilsamans 144 búpláss 58 búpláss 12 umlættingarpláss + 5 samdøgursrehabiliteringspláss Búpláss og stutttíðarpláss tilsamans 219 pláss Prosent 65,8% 26,5% 7,8% Búpláss tilsamans 202 búpláss - Prosent 71,3% 28,7% - Talva 1 Útgreining av tali av búplássum á teimum ymsu bústovnunum til eldri í Tórshavnar kommunu. Sí nærri útgreining av bústovnunum í fylgiskjali 1. Í Tórshavnar kommunu eru 8 bústovnar til eldri, umframt eitt umlættingarheim og ein dagstovn til fólk við demensi. Summir av bústovnunum hava eisini umlættingarpláss og ymisk dagtilboð. Stjørnulon er ein stovnur við dag- og kvøldplássum til fólk við demensi. Bú- og dagstovnarnir til eldri í Tórshavnar kommunu hava ymisk sløg av stovnsplássum. Vanlig búpláss Vanlig búpláss eru búpláss til eldri fólk, sum eru illa fyri, vanliga tí tey eru sjúk og tí hava tørv á at búgva á búplássi við røktarfólki til staðar alt samdøgrið. Fast búpláss er síðsta loysnin, tikið verður til, sum fólk gerast verri fyri. So statt er búplássið vanliga seinasti bústaður hjá búfólkunum. Vanlig búpláss eru á røktarheimum, ellisheimum og eldrasambýlum. Áður hava røktarheim, ellisheim og eldrasambýli verið ymisk sløg av stovnum, men í dag eru tey rættiliga eins í mun til kostnað, røktarstarvsfólk og slag av búfólki. 7

8 Demensbúpláss Eisini demensbúpláss eru røktarbúpláss, har røktarstarvsfólk eru til staðar alt samdøgrið, men hesi búpláss eru á stovnum ella deildum, sum einans eru ætlað eldri fólki við demenssjúku. Fólk við demenssjúku hava aðrar avbjóðingar enn eldri fólk við øðrum sjúkum, og tí tørvar teimum at sleppa á búpláss, sum serliga eru ætlað fólki við demenssjúku. Samdøgursrehabiliteringspláss Samdøgursrehabiliteringspláss eru stutttíðarpláss til eldri fólk, sum skulu til endurmenning, soleiðis at tey kunnu fara heim aftur til sín sjálvs og kunnu búgva í egnum heimi sum longst, møguliga eisini við heimahjálp. Til samdøgursrehabilitering verður dentur lagdur á at endurmenna búfólkini og geva hjálp til sjálvhjálp gjøgnum venjing og annað. Umlættingarpláss Umlættingarpláss eru eisini stutttíðarpláss til eldri fólk, sum búgva heima, men eru illa fyri. Tey koma til umlætting fyri at lætta um hjá avvarðandi, sum eru við til at taka sær av hesum eldru fólkunum í heiminum. Til ber at fáa afturvendandi umlætting, um mett verður, at tørvur er á tí. Tað er rættiliga vanligt, at fólk, sum fær tillutað fast røktarbúpláss, fyrst hevur verið til umlætting. Ymisk dagtilboð Umframt búpláss hevur Heilsu- og umsorganartænastan í Tórshavnar kommunu eisini ymisk dagtilboð. Dagtilboðini eru millum annað við til at skapa innihald í gerandisdegnum hjá teimum eldru, og tey virka fyribyrgjandi á ymsan hátt, umframt at summi dagtilboð eru við til at lætta um hjá avvarðandi. Serlig dagtilboð verða boðin út til eldri fólk við demenssjúku. Summi av dagtilboðunum halda til í hølum á bústovnum, meðan onnur dagtilboð halda til í øðrum bygningum, antin einans ætlað dagtilboðnum ella í ítróttahøllum og í felagshølum av onkrum slag. Upplýsingar um búfólk Hagtølini, sum eru um røktarbúplássini, taka støði í øllum búfólkum, sum hava búð á bústovnunum til eldri í Tórshavnar kommunu frá á sumri 2011 til 1. juni Í alt eru 417 búfólk við í hagtølunum, møguliga eru upplýsingarnar um onkur búfólk ikki skrásett, av tí at upplýsingarnar um tey ikki fyrr hava verið miðsavnaðar. Tað vísti seg í summum førum at vera torført at finna allar teir røttu upplýsingarnar. Við hesum fyrivarni verða upplýsingarnar nýttar til at gera hagtøl um búfólkini á røktarbústovnunum. Summar av talvunum við hagtølum taka øll 417 búfólkini við, aðrar talvur avmarka uppá ymsar mátar. Hvussu talið er avmarkað, er viðmerkt í myndatekstinum. 8

9 63 og yngri og eldri Mongd Heilsu- og umsorganartænastan Lýsing av miðal búfólkum á røktarbústovnum til eldri TAL AV FÓLKI PROSENTPARTUR MIÐALALDUR VIÐ INNFLYTING KVINNUR ,4% 85,0 ár MENN ,6% 82,8 ár ØLL % 84,3 ár Talva 2 Kynsbýti og miðalaldur við innflyting fyri øll røktarbúfólk Á talvu 2 sæst, at síðan 2011 hava 2/3 av búfólkunum verið kvinnur, meðan einans 1/3 er menn. Miðalaldurin á búfólkum við innflyting á bústovn er 84,3 ár, men kvinnurnar eru í miðal eldri enn menninir, tá tær flyta inn á røktarbústovn. Tær eru í miðal 2,2 ár eldri. 30 Aldursbýti við innflyting Aldur Mynd 2 Aldursbýti við innflyting hjá øllum búfólkum Á mynd 2 sæst aldursbýtið við innflyting á bústovn í kommununi. Vit vita, at miðalaldurin við innflyting er 84,3 ár, og tað sæst eisini á mynd 2, at flestu búfólkini eru flutt inn, tá tey eru í 80unum. Men tað eru eisini nøkur fólk, sum fluttu inn á bústovn, tá tey vóru í 60-unum, meðan onnur vóru síðst í 90-unum ella eldri enn 100 ár, tá tey fluttu inn. 9

10 FLUTT INN TAL AV FÓLKI MIÐALALDUR VIÐ INNFLYTING 2011 ELLA ÁÐRENN ,2 ár ,6 ár ,7 ár ,1 ár ,5 ár 2016 (INNTIL 1. JUNI) 20 84,3 ár TILSAMANS ,3 ár Talva 3 Tal av fólkum, sum eru flutt inn á bústovnarnar til eldri í kommununi, og miðalaldur við innflyting á hesum fólkum, skift á árstal Talva 3 vísir miðalaldur við innflyting, skift á ár og tal av fólkum, sum eru flutt inn. Tað sæst ikki nøkur týðulig ábending um, at búfólkini antin gerast yngri ella eldri, sum tíðin gongur. Møguliga hevði tó borið til at sæð eina ábending, um hagtøl vórðu funnin fyri fleiri ár aftur. Á talvu 3 sæst eisini, at hesi 5 árini eru flest fólk flutt inn í , og eisini fluttu nógv fólk inn í Hetta er, tí at Boðanesheimið læt upp fyri fyrstu búfólkunum í desember 2012, og fólk fluttu eisini inn á Boðanesheimið í januar Sambært umsitingini í Heilsu- og umsorganartænastuni verða búplássini brúkt alla tíðina, tey standa ikki longri tóm, enn tað tekur at viðgera umsóknirnar til at finna nýtt búfólk. TAL AV FÓLKI PROSENTPARTUR MIÐALALDUR KVINNUR ,7% 87,7 ár MENN 61 30,3% 84,1 ár ØLL % 86,7 ár Talva 4 Miðalaldur á búfólkum, sum búgva á røktarbústovnum í Tórshavnar kommunu 1. juni 2016 Talva 4 vísir, at miðalaldurin á búfólkum, sum búgva á bústovnum, í løtuni er 86,7 ár 4. Verandi støða vísir eisini, at tað eru fleiri kvinnur enn menn á bústovnunum til eldri, og at kvinnurnar í miðal eru eldri enn menninir. Kvinnurnar eru í løtuni 3,6 ár eldri enn menninir. Bútíð á røktarbústovnunum TAL AV FÓLKI PROSENTPARTUR BÚTÍÐ KVINNUR ,4% 3,8 ár 46 mánaðir MENN 79 36,6% 2,6 ár 31 mánaðir ØLL % 3,4 ár 40 mánaðir Talva 5 Miðalbútíð fyri búfólk, sum hava búð á bústovnum frá á sumri 2011 til 1. juni 2016 og eru deyð í hesum tíðarskeiðinum Á mynd 5 sæst, at miðalbútíðin á bústovnunum til eldri er 3,4 ár. Kvinnur búgva í miðal 1,2 ár longri á bústovnunum enn menninir. 3 Uppteljingin er byrjað á sumri í 2011, og tí eru tølini fram til 2011 samanløgd og ikki eftirfarandi í hesum føri. 4 Legg merki til, at hetta ikki er miðalaldur við innflyting, men verandi miðalaldur á verandi búfólkum. 10

11 ÁR Heilsu- og umsorganartænastan BÚTÍÐ BÚFÓLK Mynd 3 Bútíð hjá búfólkum á røktarbústovnum, sum eru flutt inn á bústovnarnar frá 1987 til 2016 og deyð frá á sumri 2011 til 1. juni Hvør prikkur umboðar eitt búfólk. Mynd 3 vísir býtið av bútíðini hjá eldri fólkum á bústovni í Tórshavnar kommunu. Á myndini sæst, at tað eru umleið 45 fólk, sum búðu undir eitt ár á bústovni í kommununi. Tað eru hinvegin eisini nøkur fólk, sum búgva nógv ár á bústovni, heilt upp til fleiri enn 14 ár. FLUTT INN TAL AV FÓLKI DEYÐ INNAN FYRI FYRSTA ÁRIÐ PROSENT- PARTUR DEYÐ INNAN FYRI FYRSTU TVEY ÁRINI PROSENT- PARTUR 2011 ELLA ÁÐRENN ,8% 19 11,2% ,9% 13 21,0% ,0% 20 24,7% ,4% 10 27,8% ,8% 14 29,2% 2016 (INNTIL 1. JUNI) ,0% 0 0,0% TILSAMANS ,5% 76 18,2% Talva 6 Bútíð hægst eitt ár og tvey ár skift á innflytingarár fyri búfólk, sum hava búð á bústovnum frá á sumri 2011 til 1. juni Á talvu 6 sæst, at tað gerast fleiri fyri hvørt innflytingarár, sum doyggja innan fyri fyrstu tvey árini á bústovni. Hetta bendir á, at fólkini, sum koma inn á røktarbústovn, eru sum heild verri fyri nú, enn tey vóru fyrr, og tískil kundi hetta bent á, at miðalbútíðin verður styttri í framtíðini, enn hon hevur verið og er nú. 11

12 Tað, at búfólk, sum flyta inn nú, búgva styttri, merkir helst, at visitatiónskrøvini at flyta inn á røktarbústovn eru blivin strangari. DEYÐ TAL AV FÓLKI MIÐAL ALDUR MIÐAL BÚTÍÐ MEDIAN BÚTÍÐ ,6 ár 3,3 ár 2,5 ár ,8 ár 3,0 ár 1,8 ár ,4 ár 4,1 ár 3,1 ár ,0 ár 3,5 ár 2,7 ár 2016 (INNTIL 1. JUNI) 31 90,8 ár 3,6 ár 3,2 ár TILSAMANS ,5 ár 3,4 ár 2,6 ár Talva 7 Búfólk, sum eru deyð, og miðal deyðsaldur, skift á ár Talva 7 vísir miðaldeyðsaldur og miðalbútíð skift á árið, sum tey eru deyð. Á hesi talvu sæst ikki nøkur ábending um, at fólk búgva styttri ella longri, sum árini ganga. Soleiðis letur til, at hóast tað sæst ein vøkstur í tali av fólki, sum doyr eftir styttri tíð á røktarbústovni, vóru tað eisini hesi árini fólk, sum høvdu búð leingi á røktarbústovni. Møguliga høvdu hagtølini givið aðra ábending, um farið varð longur aftur í tíðina. Hinvegin kundi sæð út til, at búfólkini doyggja eldri, enn tey gjørdu fyrr. Tey búfólkini, sum doyðu í 2016, vóru tey elstu við 90,8 árum, og tey, sum doyðu í 2015, vóru tey næstelstu við 89 árum. KYN DEYÐ TAL AV FÓLKI MIÐALALDUR MIÐALBÚTÍÐ KVINNUR ,8 ár 3,7 ár ,0 ár 3,6 ár ,6 ár 4,9 ár ,7 ár 4,0 ár 2016 (inntil 1. juni) 22 91,8 ár 3,9 ár Tilsamans ,8 ár 4,0 ár MENN ,2 ár 2,6 ár ,0 ár 2,0 ár ,8 ár 3,2 ár ,9 ár 2,5 ár 2016 (inntil 1. juni) 9 88,5 ár 2,9 ár Tilsamans 71 86,6 ár 2,6 ár Talva 8 Búfólk, sum eru deyð, og miðaldeyðsaldur, skift á ár og kyn Á talvu 8 sæst, at kvinnur á bústovni til eldri eru í miðal 3,2 ár eldri, tá tær doyggja, enn menninir. Sum vit hava sæð fyrr í frágreiðingini, eru kvinnurnar í miðal bæði eldri, tá tær flyta inn á bústovn, og tær liva longri enn menninir. Tí verða tær eisini eldri, tá tær doyggja, enn menninir. Stutttíðarpláss verandi tøl Í Tórshavnar kommunu eru 12 umlættingarpláss og fimm samdøgursrehabiliteringspláss. Í 2015 vóru 149 umlættingar. Hvør umlætting var umleið 4 vikur, spennið var frá 5 døgum til 117 dagar. Í 2015 hava 41 fólk verið til samdøgursrehabilitering á Boðanesheiminum í Í miðal hava tey verið 7 vikur til rehabilitering. Spennið er frá 1 viku til 15 vikur. 12

13 Brotniðurstøða Í hesum broti hava vit sæð, at Tórshavnar kommuna hevur 144 vanlig búpláss til eldri og 58 búpláss serliga ætlað eldri fólki við demensi, tilsamans eru 202 røktarbúpláss. Harafturat hevur kommunan 12 umlættingarpláss og 5 pláss til samdøgursrehabilitering umframt ymisk pláss á dagtilboðum í kommununi til eldri fólk. Búfólkini eru í miðal 84,3 ár, tá tey flyta inn á bústovn, og tey búgva í miðal 3,4 ár á bústovni. Kvinnurnar búgva í miðal 1,2 ár longri á bústovnunum enn menninir, og tær eru 2,2 ár eldri enn menninir við innflyting. Hagtølini vísa, at miðalbútíðin er hvørki vaksin ella minkað seinastu 5 árini, men hon liggur á umleið 3,4 árum. Tó bendir vøksturin í hagtølunum, sum vísa prosentpartin av búfólkum, sum doyggja innan fyri fyrstu tvey árini eftir, at tey eru flutt inn, á, at fólk búgva styttri á røktarbústovnum, og tískil fer miðalbútíðin møguliga at styttast næstu árini. 13

14 Heilsu- og umsorganartænastan 3. Demografi Hetta brot greiðir frá demografisku broytingunum í samfelagnum. Vit hoyra frá øllum síðum, at elstu aldursbólkarnir í samfelagnum fara at gerast størri, og harafturat at yngstu aldursbólkarnir í samfelagnum gerast minni. Í hesum broti verður hugt at, hvussu henda demografiska gongd væntandi verður í Tórshavnar kommunu. Hagtølini og framrokningar úr Tórshavnar kommunu verða síðan samanborin við restina av Føroyum umframt onnur Norðurlond. Flestu hagtøl og framrokningar um Tórshavnar kommunu eru fingin til vega beinleiðis frá Hagstovu Føroya, heildarhagtølini fyri Føroyar stava frá heimasíðuni hjá Hagstovuni, og hagtøl fyri Norðurlond eru funnin í øðrum hagtalsgrunnum. Aldursbýtið í Tórshavnar kommunu samanborið við restina av landinum í Aldursbýti 1. juli 2015 Tórshavnar kommuna, tils fólk Alt landið, tils fólk Restin av landinum, tils fólk Mynd 4 Aldursbýti á íbúgvum í Føroyum skift á alt landið, Tórshavnar kommunu og restina av landinum, kelda: Hagstova Føroya Mynd 4 vísir verandi aldursbýti í ávikavist øllum Føroyum, í Tórshavnar kommunu og í restini av landinum. Fólkatalið í Tórshavnar kommunu er umleið 42 prosent av fólkatalinum í øllum Føroyum. Aldursbýtið í Tórshavnar kommunu fylgir væl aldursbýtinum í øllum Føroyum. Yngstu árgangirnir eru eitt sindur minni enn aldursbólkarnir frá umleið sjey ára aldri. Árgangirnir, sum eru í 20-unum til mitt í 30-unum, eru minni enn bæði árgangirnir, sum eru eitt sindur eldri og eitt sindur yngri. Hetta vita vit er, tí at stórur partur av føroyska fólkinum fer uttanlands at fáa sær hægri útbúgving. Elstu árgangirnir eru teir minstu, og tað sæst eitt natúrligt fall í støddini á elstu árgangunum, sum fólk doyr burturav. 14

15 Prosent Heilsu- og umsorganartænastan Aldursbýti - 1. juli ,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% Aldur Tórshavnar kommuna, tils fólk Restin av landinum, tils fólk Mynd 5 Lutfalsliga aldursbýtið av íbúgvaratalinum tilsamans býtt á Tórshavnar Kommunu og restina av landinum, kelda: Hagstova Føroya Mynd 5 vísir prosentpartin av íbúgvunum fyri hvønn aldur skift á Tórshavnar kommunu og restina av Føroyum. Við at brúka prosentpartin ber til at samanbera, hvussu aldursbýtið sær út í Tórshavnar kommunu samanborið við restina av landinum. Mynd 5 vísir, at aldursbýtini fylgjast fyri stóran part væl, tó eru í Tórshavnar kommunu lutfalsliga fleiri fólk í umleið 50 ára aldri, og frá umleið 62 ára aldri og heilt upp til tey elstu hevur Tórshavnar kommuna lutfalsliga eitt lítið sindur færri eldri fólk enn restin av Føroyum. 15

16 Framrokning av fólkatali og aldursbýti í Tórshavnar kommunu Fólkatalið í Tórshavnar kommunu Hægra95 Median Lægra95 Mynd 6 Fólkatalið í Tórshavnar kommunu í 2015 og framrokningar av fólkatalinum í Tórshavnar kommunu fram til 2050 við konfidensintervallum, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Mynd 6 vísir væntaða vøksturin í fólkatalinum í Tórshavnar kommunu fram til 2050 saman við konfidensintervallum. Median-talið er mittasta talið í konfidensintervallinum og tí eisini mest sannlíka talið, og hetta verður tí væntaða fólkatalið, sum nýtt verður hereftir í frágreiðingini. Fólkatalið í Tórshavnar kommunu veksur væntandi næstu árini. Fram til 2030 veksur fólkatalið væntandi við fólkum, og tað heldur væntandi á at vaksa, tó bert við 90 fólkum afturat alt tíðarskeiðið til Leggjast skal til merkis, at jú longri fram í tíðina framrokningarnar eru gjørdar, tess størri óvissa er um fólkatalið. Øll tølini við framrokningum í hesi frágreiðing hava hesa somu óvissu tengda at sær. 16

17 Fólkatal - Føroyar Fólkatal - Tórshavnar kommuna Heilsu- og umsorganartænastan FRAMROKNING AV FÓLKATALINUM Føroyar Tórshavnar kommuna Mynd 7 Framrokning av fólkatalinum í Føroyum og í Tórshavnar kommunu 1. juli fram til 2050, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Mynd 7 vísir, hvussu fólkatalið í Tórshavnar kommunu, sum vit eisini sóu í mynd 6, væntandi fer at vaksa við fleiri enn túsund fólkum fram til umleið ár 2050 úr umleið fólkum í 2015 til umleið fólk í Fólkatalið fyri allar Føroyar veksur væntandi eisini fram til 2025, úr umleið fólkum í 2015 til fólk í Men síðani minkar fólkatalið í Føroyum væntandi heilt niður í umleið fólk í Tað áhugaverda er, at meðan fólkatalið fyri allar Føroyar væntandi minkar við næstan 2000 fólkum fram til 2050, veksur fólkatalið væntandi í Tórshavnar kommunu við umleið 1400 fólkum. 17

18 Prosent Tal av íbúgvum Heilsu- og umsorganartænastan Aldursbýti í Tórshavnar kommunu , tils fólk 2010, tils fólk 2015, tils fólk 2020, tils fólk 2030, tils fólk 2040, tils fólk 2050, tils fólk 0-19 ár ár ár 80+ ár Mynd 8 Aldursbýtið í Tórshavnar kommunu frá 2000 til 2015 og framrokningar av aldursbýtinum fram til 2050, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya 50% 53,8% Aldursbýti í Tórshavnar kommunu 51,2% 50,5% 49,5% 46,2% 45,1% 45,0% 40% 30% 20% 10% 31,3% 30,7% 28,8% 27,3% 18,9% 17,0% 14,7% 12,4% 2,6% 3,4% 3,7% 4,3% 25,7% 25,1% 24,7% 21,9% 21,7% 19,9% 10,4% 8,1% 6,3% 0% ár ár ár 80+ ár Mynd 9 Lutfalsliga aldursbýtið í Tórshavnar kommunu frá 2000 til 2015 og framrokningar av lutfalsliga aldursbýtinum fram til 2050, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya 18

19 Prosent Heilsu- og umsorganartænastan Á mynd 8 og 9 sæst býtið á ymsu aldursbólkunum í Tórshavnar kommunu frá 2000 til 2015 og framrokning til Samlaða fólkatalið fyri Tórshavnar kommunu er vaksið síðani 2000, og sum vit longu hava sæð, fer fólkatalið væntandi at vaksa framhaldandi. Men fólkatalið er ikki vaksið og fer væntandi heldur ikki framhaldandi at vaksa lutfalsliga javnt millum allar aldursbólkarnar. Aldursbólkurin 80+ ár er longu vaksin úr 457 fólkum í 2000 upp í 762 fólk í Væntandi fer hesin aldursbólkurin framhaldandi eisini at vaksa nógv, í 2030 upp í fólk og væntandi upp í fólk í Lutfalsliga støddin á hesum aldursbólki er eisini vaksin. Í 2000 var aldur 80+ ár 2,6% av fólkatalinum í Tórshavnar kommunu, meðan hesin aldursbólkurin í 2015 var 3,7% av fólkatalinum. Væntandi verður hesin aldursbólkurin 6,3% í 2030 og 10,4% í Yngstu aldursbólkarnir 0-19 ár og ár eru vaksnir eitt sindur síðan 2000, men hesir fara væntandi báðir at minka fram til 2050, og hesir bólkar verða tí eisini lutfalsliga minni í mun til elstu aldursbólkarnar. Aldursbólkurin ár er síðan 2000 vaksin, og hesin aldursbólkurin heldur væntandi fram at vaksa fram ,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% Aldursbýti fyri Tórshavnar kommunu Aldur 2015, tils fólk 2030, tils fólk 2050, tils fólk Mynd 10 Aldursbýti í Tórshavnar kommunu í 2015 og framrokning av aldursbýtinum í 2050, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Mynd 10 vísir lutfalsliga framrokning av aldursbýtinum fyri Tórshavnar kommunu. Áhugavert er at síggja, hvussu teir elstu aldursbólkarnir gerast lutfalsliga størri fyri bæði 2030 og

20 Ár Heilsu- og umsorganartænastan Restlivitíð Í hesum broti í frágreiðingini verður hugt at restlivitíðini hjá 70 ára gomlum í Tórshavnar kommunu, umframt at restlivitíðin hjá 50 ára gomlum í Tórshavnar kommunu verður samanborin við onnur Norðurlond. Vaksandi restlivitíð gevur eina ábending um, at bólkurin av eldri gerst størri, tí tey (yvir)liva longur. Restlivitíð hjá 70 ára gomlum í Tórshavnar kommunu Væntað restlivitíð fyri 70 ára gomul Kvinnur Menn Mynd 11 Væntað restlivitíð fyri 70 ára gomul fram til 2050, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Á mynd 11 sæst, hvussu væntaða restlivitíðin fyri 70 ára gomul er hækkað frá 1985 til 2015 og síðan eisini hvussu hendan restlivitíð væntandi fer at vaksa fram til Á myndini sæst, hvussu kvinnur øll árini hava hægri væntaða restlivitíð enn menn. Síðani 1985 og fram til 2015 er væntaða restlivitíðin hjá 70 ára gomlum kvinnum vaksin við 4,1 ári, soleiðis at 70 ára gamlar kvinnur kunnu í miðal vænta at liva, til tær eru næstan 88 ára gamlar, meðan sama tíðarskeið er væntaða restlivitíðin hjá 70 ára gomlum monnum vaksin við 4,4 árum, sum merkir, at 70 ára gamlir menn í miðal kunnu vænta at liva, til teir eru næstan 85 ára gamlir. Væntaða restlivitíðin hjá 70 ára gomlum heldur væntandi á at hækka, soleiðis at 70 ára gamlar kvinnur í 2050 í miðal kunnu vænta at liva, til tær eru næstan 90 ár, meðan 70 ára gamlir menn í miðal kunnu vænta at liva, til teir eru næstan 88 ára gamlir. So statt minkar munurin millum væntaðu restlivitíðina millum kynini. 20

21 Ár Heilsu- og umsorganartænastan Restlivitíð samanborin við onnur Norðurlond Væntað restlivitíð hjá 50 ára gomlum Tórshavnar kommuna Føroyar Danmark Norra Svøríki Finnland Ísland Menn Kvinnur Mynd 12 Væntað restlivitíð hjá 50 ára gomlum í 2015, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Sum sæst á mynd 12, er væntaða restlivitíðin hjá 50 ára gomlum kvinnum í Tórshavnar kommunu hægri enn í hinum Norðurlondunum, sum eru við á myndini. 50 ára gamlar kvinnur í Tórshavnar kommunu í 2015 kunnu vænta í miðal at liva, til tær eru 85,4 ár. Einans í Føroyum sum heild hava kvinnurnar væntandi longri restlivitíð enn í Tórshavnar kommunu. 50 ára gomlu menninir í Tórshavnar kommunu í 2015 hava væntandi 4,2 ár styttri restlivitíð. 50 ára gomlu menninir í Norra, Svøríki og Íslandi, umframt Føroyar sum heild, liva væntandi í miðal millum 0,3 ár og 1,4 ár longri enn menninir í Tórshavnar kommunu. Sum eisini sæst á myndini, er galdandi fyri øll londini, at kvinnur liva í miðal fleiri ár longur enn menninir. 21

22 Heilsu- og umsorganartænastan Aldursbólkurin yvir og undir 40 ár Aldursbýti undir og yvir 40 ár ár 40+ár Talva 9 Aldursbýti undir og yvir 40 ár í Tórshavnar kommunu , kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Í talvu 9 sæst, at í 2026 fara væntandi at vera fleiri fólk í Tórshavnar kommunu, sum eru 40 ár og eldri, enn tað verða fólk, sum eru yngri enn 40 ár. Talva 9 vísir, hvussu gongdin í báðum aldursbólkunum hevur verið síðan 1985 og framroknað til Aldursbólkurin 40 ár og eldri er síðan 1985 og til 2015 næstan tvífaldaður, meðan aldursbólkurin yngri enn 40 ár er spakuliga minkaður. Væntandi heldur aldursbólkurin 40 ár og eldri á at vaksa, meðan aldursbólkurin yngri enn 40 ár heldur á at minka, og tí verða væntandi fleiri fólk 40 ár og eldri í Tórshavnar kommunu í 2026 og hareftir, enn tað verða fólk yngri enn 40 ár. Aldursbólkurin 80 ár og eldri ÁR ÁR ÁR ÁR ÁR TILSAMANS INDEKS, 2015= Talva 10 Fólkaframrokning býtt á aldur 80 ár og eldri, haraftrat eru árini gjørd um til indeks, 2015=100, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Talva 10 vísir gongdina fyri aldursbólkin 80 ár og eldri frá 2000 til 2015 umframt framrokningar fram til 2050 í Tórshavnar kommunu. Í talvuni sæst, hvussu hesin bólkurin av teimum elstu í Tórshavnar kommunu er vaksin og væntandi fer at halda á at vaksa. Indekstalið vísir, at aldursbólkurin er næstan dupult so stórur í 2015, sum hann var í Hesin aldursbólkurin verður væntandi næstan dupult so stórur í 2030 og væntandi umleið tríggjar ferðir so stórur í 2050, sum hann var í

23 RESTIN AV FØROYUM DANMARK GRØNLAND FINNLAND ÁLAND ÍSLAND NORRA SVØRÍKI ES-LONDINI Talva 11 Indekstal fyri aldursbólkin, sum er 80 ár og eldri, framroknað til 2050 skift á Norðurlond og ES, 2015=100, kelda: Nordic Statistics Talva 11 vísir framrokningar í indekstølum fyri aldursbólkin, sum er 80 ár og eldri í restini av Føroyum og ymsum Norðurlondum umframt samlað fyri øll ES-lond. Hesi indekstølini kunnu samanberast við indekstølini frá Tórshavnar kommunu úr talvu 9. Aldursbólkurin 80 ár og eldri í Tórshavnar kommunu fer væntandi lutfalsliga at vaksa til hin størsta í mun til restina av Føroyum og onnur Norðurlond. Men eisini í øðrum Norðurlondum veksur elsti aldursbólkurin væntandi lutfalsliga nógv, millum tvær ferðir so stórur sum í 2015 til meiri enn tvær og eina hálva ferð so stórur sum í Tá metast skal um framtíðartørvin á búplássum til eldri, er tað talið av fólki í elsta aldursbólkinum, sum hevur týdning, tí um hesi verða nógv í tali, verður tørvur á fleiri búplássum. 80+ ÁR Í TÓRSHAVNAR KOMMUNU Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent KVINNUR ,6% ,6% ,6% ,1% ,0% MENN ,4% ,4% ,4% ,9% ,0% TILSAMANS % % % % % Talva 12 Verandi og framrokning av aldursbólkinum 80+ ár í Tórshavnar kommunu, skift á kyn, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Talva 12 vísir lutfallið millum kynini í aldursbólkinum 80 ár og eldri. Í 2015 var eitt sindur minni enn ein triðingur menn í aldursbólkinum 80 ár og eldri í Tórshavnar kommunu. Væntandi veksur lutfalsligi parturin av monnum 80 ár og eldri eitt sindur, men verður síðan rættiliga støðugur. Á talvu 2 sóu vit, at 33,6% av búfólkum á bústovnum til eldri, hava verið menn, meðan tað sæst á talvu 3, at í løtuni (1. juni 2016) eru tað 30,3% av búfólkunum, sum eru menn. Sostatt eru lutfalsliga eitt sindur færri menn á bústovni til eldri í Tórshavnar kommunu, enn prosentparturin av monnum, sum eru 80 ár og eldri í Tórshavnar kommunu. Ein orsøk kann vera, at elstu kvinnurnar í kommununi hava verri heilsu enn elstu menninir, og tí búgva fleiri kvinnur á røktarbústovnum. 23

24 Prosent Heilsu- og umsorganartænastan Demografisk lutføll Eldra-forsyrgjaralutfall Svøríki Danmark Norra Restina av Føroyum Tórshavnar kommuna Mynd 13 Eldra-forsyrgjaralutfall í ymsum Norðurlondum. Fólk 67 ár og eldri sum prosentpartur av arbeiðsfjøldini (20-66 ár), kelda: Hagstova Føroyar, Danmarks Statistik, Statistisk sentralbyrå, Statiska centralbyrån Mynd 13 vísir eldra-forsyrgjaralutfallið. Hetta merkir lutfallið millum, hvussu nógv fólk eru pensjónistar (fólk 67 ár og eldri) í mun til hvussu nógv fólk eru í arbeiðsførum aldri, sum í hesi útrokning eru fólk í aldrinum ár. Fyri Tórshavnar kommunu var eldra-forsyrgjaralutfallið í %, hetta merkir, at fyri hvørji 100 fólk, sum eru í arbeiðsførum aldri, vóru tað 22 fólk í pensjónsaldri í Tórshavnar kommunu, hetta merkir eisini, at tað vóru umleið fimm fólk í arbeiðsførum aldri til hvønn pensjónist. Hetta lutfallið fer væntandi at vaksa til 34% í 2030 og uppaftur til 43% í Hetta merkir, at í 2030 verða tað væntandi umleið trý fólk í arbeiðsførum aldri til hvønn pensjónist, meðan tað í 2050 verða einans umleið tvey og eitt hálvt fólk í arbeiðsførum aldri til hvønn pensjónist. Á mynd 13 sæst eisini, at eldra-forsyrgjaralutfallið fer at vaksa hjá øllum hesum londum. Hetta merkir fyri øll hesi londini, at pensjónistaaldursbólkurin veksur lutfalsliga meiri enn bólkurin av fólki í arbeiðsførum aldri. Harafturat veksur lutfallið fyri Tórshavnar kommunu meiri enn fyri Norra, Svøríki og Danmark. Men eldra-forsyrgjaralutfallið fyri restina av Føroyum (sum er allar Føroyar undantikið Tórshavnar kommunu) veksur væntandi til umleið 45% í 2030 og í 2050 umleið 64%. Tað merkir, at í 2050 verður væntandi umleið hálvtannað fólk í arbeiðsførum aldri til hvønn pensjónist. Lutfallið fyri restina av Føroyum er væl hægri enn fyri Tórshavnar kommunu. Við høgum eldra-forsyrgjaralutfalli fylgja eisini avbjóðingar til kommununa og landið við. Sum eldrarøktin veksur, verður tørvur á fleiri starvsfólkum í eldrarøktini, men tað kann vísa seg at verða trupult, sum arbeiðsmegin lutfalsliga minkar. Harafturat verða lutfalsliga færri skattgjaldarar, sum skulu gjalda fyri lutfalsliga størri eldrarøkt. 24

25 Forsyrgjaralutfall 130% 120% 110% 100% 90% 80% 70% Tórshavnar kommuna Restin av Føroyum Mynd 14 Forsyrgjaralutfall skift á Tórshavnar kommunu og restina av Føroyum og ár. Lutfallið vísir lutfalsliga partin av børnum og ungum 0-19 ár og pensjónistum 67 ár og eldri samanborið við fólk í arbeiðsførum aldri ár, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Meðan mynd 13 einans vísir eldra-forsyrgjaralutfall, so vísir mynd 14 forsyrgjaralutfallið, har børn og ung (0-19 ár) eisini eru tikin við. Í 2015 var forsyrgjaralutfallið umleið 72%, hetta merkir at fyri 100 fólk í arbeiðsførum aldri (20-66 ár) eru umleið 72 børn, ung ella eldri (0-19 ár og 67 ár og eldri). Hetta merkir eisini, at tað eru umleið 1,4 persónar í arbeiðsførum aldri fyri hvønn persón uttan fyri arbeiðsføra aldurin í Tórshavnar kommunu. Forsyrgjaralutfallið fyri Tórshavnar kommunu veksur væntandi upp í umleið 81% í 2030, sum er 1,2 persónar í arbeiðsførum aldri fyri hvønn persón uttan fyri arbeiðsføra aldurin, og upp í umleið 90% í 2050, sum er umleið 1,1 persónar í arbeiðsførum aldri fyri hvønn persón uttan fyri arbeiðsføra aldurin. Í 2015 var forsyrgjaralutfallið eitt sindur hægri fyri restina av Føroyum, enn tað var í Tórshavnar kommunu, men forsyrgjaralutfallið fyri restina av Føroyum veksur væntandi lutfalsliga meiri, enn tað ger í Tórshavnar kommunu. Í 2030 verður tað væntandi umleið 98% og í 2050 umleið 127%. Samstundis sum kommunan hevur ábyrgd av eldrarøktini, hevur kommunan eisini forsyrgjarapart hjá børnum og ungum við ansingarplássum og partvíst eisini í skúlum. Skattabyrðan á arbeiðsmegini kann gerast størri, um sama tænastustøði skal haldast hjá børnum og ungum umframt í eldrarøktini. Brotniðurstøða Í hesum broti varð hugt at demografisku gongdini í Tórshavnar kommunu fram til Fólkatalið í Tórshavnar kommunu er vaksið fram til 2015, og tað heldur væntandi fram at vaksa. Allir aldursbólkarnir í Tórshavnar kommunu vaksa tó ikki lutfalsliga eins, elstu aldursbólkarnir vaksa væntandi lutfalsliga meiri enn yngru aldursbólkarnir. Aldursbólkurin við fólki 80 ár og eldri er síðani 2000 vorðin næstan dupult so stórur, og aldursbólkurin heldur væntandi fram at vaksa. Fram til 2030 verður hesin aldursbólkurin væntandi næstan tvífalt so stórur, og fram til 2050 verður hesin bólkurin væntandi tríggjar ferðir so stórur, sum hann var í

26 Forsyrgjaralutføllini í Tórshavnar kommunu fara væntandi eisini at vaksa. Í 2015 var eldraforsyrgjaralutfallið í Tórshavnar kommunu 22%, sum merkir, at tað eru umleið fimm fólk í arbeiðsførum aldri til hvønn pensjónist. Í 2030 verður eldra-forsyrgjaralutfallið væntandi umleið 34%, sum er umleið trý fólk í arbeiðsførum aldri til hvønn pensjónist, og í %, sum er tvey og eitt hálvt fólk í arbeiðsførum aldri til hvønn pensjónist. Hetta fer væntandi at geva avbjóðingar bæði við at útvega nýggj starvsfólk til eldrarøktina, umframt at tað verða lutfalsliga færri skattgjaldarar at gjalda eldrarøktina. 26

27 4. Framtíðartørvir á búplássum til eldri Í hesum broti verður hugt at, hvørjir framtíðartørvir verða á búplássum til eldri, hetta í mun til hvussu býtið av búplássum í Tórshavnar kommunu er í løtuni, umframt hvussu nógv talið av eldri fólkum í Tórshavnar kommunu væntast at vaksa næstu árini. Í roynd og veru eru framtíðartørvirnir á búplássum ein meting, sum verður gjørd út frá samansettum faktorum. Av tí at tað er ein meting, er tí heldur ikki nakað rætt svar, men tað veldst um tað tænastustøðið, sum Tórshavnar kommuna vil veita sínum borgarum. Sum nevnt í byrjanini av hesi frágreiðing, eru fleiri faktorar, sum ávirka tørvin á røktarbúplássum. Í hesi meting av tørvinum av búplássum til eldri verða hesir faktorar tí eisini tiknir við, umframt at hugt verður at, hvussu eldrabúpláss eru býtt í Danmark, fyri at fáa íblástur til, hvussu tørvurin í Tórshavnar kommunu kann loysast. Tænastustøðið sum dekningsstig av búplássum til eldri Dekningsstig í Tórshavnar kommunu og í øðrum Norðurlondum Eitt vanligt amboð í avgerðum viðvíkjandi tali av røktarbúplássum er dekningsstig. Dekningsstigið vísir, Dekningsstig hvussu nógv røktarbúpláss eru í mun til ein ávísan Dekningsstig vísir, hvussu nógv aldursbólk. Í hesi frágreiðing verður dekningsstigið røktarbúpláss eru í mun til talið av fólki roknað í mun til aldursbólkin 80 ár og eldri. í einum ávísum aldursbólki, í hesum Aldursbólkurin er valdur út frá tí, at flestu búfólkini eru føri er talan um aldursbólkin 80 ár og 80 ár og eldri, men fólk undir 80 ár hava eisini møguleika eldri. at búgva á røktarbúplássi. Vanliga verður roknað við, at røktarbúpláss kann tillutast við pensjónsaldur, sum er 67 ár. Tó eru nøkur, sum í serligum førum flyta inn á røktarbústovn áðrenn 67 ára aldur. DEKNINGSSTIG AV BÚPLÁSSUM Í MUN RØKTARBÚPLÁSS STUTTTÍÐARPLÁSS TIL FÓLK 80 ÁR OG ELDRI TÓRSHAVNAR KOMMUNA 26,5% 2,2% DANMARK 20,3% 1,4% NORRA 18,5% - SVØRÍKI 13% - Talva 13 Dekningsstig av búplássum til eldri í mun til talið av fólki 80 ár og eldri skift á Tórshavnar kommunu og nøkur Norðurlond røktarplássini í hesi útrokning eru uttan stutttíðarpláss. Kelda: Danmarks Statistik, Svøríki ( og Norra ( Sum talva 13 vísir, hevur Tórshavnar kommunu hægri dekningsstig enn Danmark, Norra og Svøríki. Hetta merkir, at Tórshavnar kommuna hevur lutfalsliga fleiri røktarbúpláss, enn miðal er fyri kommunurnar í Danmark, Norra og Svøríki. Í Tórshavnar kommunu er dekningsstigið 26,5%, hetta merkir eisini, at tað er eitt røktarbúpláss fyri umleið fjórða hvønn borgara, sum er 80 ár og eldri. Hetta er væl hægri enn fyri Danmark, har tað er eitt 27

28 røktarbúpláss fyri umleið fimta hvønn borgara 80 ár og eldri, Norra og Svøríki hava uppaftur lægri dekningsstig 5. Tórshavnar kommuna hevur eisini hægri dekningsstig av stutttíðarplássum enn Danmark. Gongdin við dekningsstigi í Tórshavnar kommunu TÓRSHAVNAR KOMMUNA TAL AV RØKTARBÚPLÁSSUM DEKNINGSSTIG AV RØKTARBÚPLÁSSUM 19,0% 21,7% 26,5% TAL AV STUTTTÍÐARPLÁSSUM DEKNINGSSTIG AV STUTTTÍÐARPLÁSSUM 2,2% 1,5% 2,2% Talva 14 Gongdin í dekningsstigi í Tórshavnar kommunu frá 2000 til 2015 tølini eru roknað út frá demografisku hagtølunum frá Hagstovu Føroya og uppteljing av røktarbúplássum og stutttíðarplássum, kelda: Hagstova Føroya Talva 14 vísir, hvussu dekningsstigið av røktarbúplássum er vaksið frá 19,0% í 2000 til 26,5% í Hetta merkir, at meðan tað var umleið eitt røktarbúpláss til umleið fimta hvønn borgara 80 ár og eldri í Tórshavnar kommunu í 2000, er tað hækkað til eitt røktarbúpláss til umleið fjórða hvønn borgara í Í tíðarskeiðinum 2000 til 2015 hevur Tórshavnar kommuna fingið 115 fleiri røktarbúpláss. Vøksturin í tali av røktarbúplássum er lutfalsliga størri enn vøksturin í fólkatalinum í aldursbólkinum 80 ár og eldri í Tórshavnar kommunu. Samstundis sum dekningsstigið fyri røktarbúpláss er hækkað heilt nógv síðan 2000, er dekningsstigið fyri stutttíðarpláss sama tíðarskeið fyrst lækkað og síðani hækkað aftur til sama støði. Hetta tíðarskeiðið eru sjey stutttíðarpláss løgd afturat. 5 Hagtølini frá talvu 14 stava frá ymsum árum ( ), tí tað ikki hevur verið møguligt at funnið øll tølini fyri dekningsstigini frá sama ári. Dekningsstigið broytist eitt sindur fyri hvørt ár serliga er tað í mun til hvussu fólkatalið broytist, tí tað ger tað alla tíðina, men eisini broytist dekningsstigið, tá nýggj búpláss verða latin upp ella verandi búpláss steingja. 28

29 Framrokning av tørvinum av búplássum við ymsum tænastustøði FRAMROKNINGAR AV FÓLKATALINUM DEKNINGSSTIG AV RØKTARBÚPLÁSSUM (VERANDI DEKNINGSTIG) 26,50% % (202) % (202) % (202) DEKNINGSSTIG AV STUTTTÍÐARPLÁSSUM 4,5% (17) ,5% (17) (VERANDI DEKNINGSSTIG) 2,2% ,5% (17) Talva 15 Við støði í 2015, tørvur á búplássum og stutttíðarplássum fram til 2050 við óbroyttum tænastustøði, kelda: bíløgd tøl frá Hagstovu Føroya Talva 15 vísir við verandi dekningsstigi umframt onnur dekningsstig, hvussu nógvum røktarbúplássum og stutttíðarplássum tað væntandi verður tørvur á fram til Ymsu dekningsstigini eru alternativ tænastustøði, og alt eftir hvat tænastustøði kommunan vil veita, avger hetta, hvussu nógv røktarbúpláss og stutttíðarpláss kommunan skal útvega næstu árini. Við verandi tænastustøði við dekningsstigi á 26,5% vísir talvan, at longu í 2020 verður tørvur á 36 fleiri búplássum. Í 2030 verður tørvur á 157 fleiri búplássum, enn tað vóru í 2015, og í 2050 verður tørvur á næstan tríggjar ferðir so nógvum búplássum, sum tað vóru í 2015, um sama tænastustøði skal haldast, nevniliga at 400 búpláss fleiri búpláss skulu útvegast. Um dekningsstigið hinvegin verður lækkað, verður tørvurin á røktarbúplássum eisini minni. Við dekningsstigi á 20% verður ikki tørvur á fleiri røktarbúplássum fram til 2020, meðan fram til 2030 verður 29

30 tørvur á 69 fleiri røktarbúplássum. Um dekningsstigið verður lækkað heilt niður í 15%, verður ikki tørvur á nýggjum røktarbúplássum fyrr enn umleið ár Viðvíkjandi stutttíðarplássum verður við verandi dekningsstigi á 2,2% tørvur á tveimum nýggjum stutttíðarplássum í 2020, og fram til 2030 verður tørvur á 13 nýggjum stutttíðarplássum. Um dekningsstigið í staðin verður hækkað upp á 3,5%, verður í 2020 brúk fyri 14 nýggjum stutttíðarplássum, og fram til 2030 verður tørvur á 30 nýggjum stutttíðarplássum. Á henda hátt sæst, at metingin av, hvussu nógvum røktarbúplássum og stutttíðarplássum tørvur verður á, er ein meting í mun til, hvat tænastustøði kommunan ætlar at veita eldri røktarkrevjandi borgarum. Aðrir faktorar, sum ávirka framtíðartørvin á búplássum til eldri Í seinasta broti varð hugt at tænastustøði við røktarbúplássum og stutttíðarplássum út frá demografisku gongdini. Í innganginum av frágreiðingini varð staðfest, at demografiin var ikki einasti faktorur, sum avger tørvin á røktarbúplássum. Í hesum broti verður hugt at øðrum faktorum, sum ávirka framtíðartørvin á búplássum til eldri. Hesir eru heilsustøðan hjá teimum eldru, bústaðarynskir hjá teimum eldru, vælferðartøkni, eldraíbúðir umframt fyribyrgjandi tilboð til tey eldru, herundir stutttíðarpláss og dagtilboð. Heilsustøðan hjá teimum eldru Mynd 15 frá Hjemmehjælpskommissions rapport s. 26 Heilsustøðan hjá teimum eldru hevur stóran týdning í mun til ta røkt, tey eldru hava tørv á. Í roynd og veru er tað nógv meiri heilsustøðan enn demografiin, sum ávirkar tørvin á røktarbúplássum. Men demografiin er eisini áhugaverd at hyggja nærri at, tí jú fleiri eldri fólk eru, jú fleiri fólk eru sjúk og røktarkrevjandi, um lutfallið av røktarkrevjandi fólkum er tað sama, sum tað er í dag. Men vit vita, at lutfallið av fólkum, sum eru sjúk, kann broytast, og tí er tað týdningarmikið eisini at umrøða henda faktorin, sum ávirkar tørvin á 30

31 røktarbúplássum. Ein tesa er frammi um, at samstundis sum fólk gerast eldri, so verða tey eisini frísk longur, og møguliga eisini frísk lutfalsliga longur enn væntaða restlivitíðin er, soleiðis at tíðin við virkisavmarkingum verður styttri. Mynd 15 vísir tøl úr Danmark fyri restlivitíðina hjá 60 ára gomlum monnum og kvinnum fyri fýra útvald ár frá 1994 til Restlivitíðin er gjørd upp í ár við og uttan virkisavmarkingar. Fyri bæði menn og kvinnur sæst, at restlivitíðin sum heild hjá 60 ára gomlum er hækkað síðan 1994, men árini harav við virkisavmarkingum eru stórt sæð óbroytt. Tá tað jú serliga eru árini við virkisavmarkingum, sum eru tey árini, tá fólk hava tørv á røktarbúplássi, kundi hetta bent á, at hóast fólk gerast eldri, merkir tað ikki neyðturviliga, at fólk fara at búgva longur á stovni, men at tey møguliga einans verða eldri, tá tey flyta inn á bústovnin. Mynd 15 vísir harafturat, at munur er á, hvussu leingi kvinnur og menn liva við virkisavmarkingum. Sum vit vita og eisini síggja her, liva kvinnur longur enn menn, men kvinnur liva við virkisavmarkingum longur enn menn, sostatt, sum vit eisini hava sæð, hava kvinnur eisini tørv á at búgva longur á røktarbústovnunum. Leggjast skal til merkis, at hesi tøl stava frá Danmark, og tí er ikki vist, at lutfallið og gongdin í árum við og uttan virkisavmarkingar av restlivitíðini eru líka sum í Danmark, tó er tilvitað avgjørt at taka tølini við, tí tað er ein væntan um, at lutfallið og gongdin líkjast teimum donsku. Umframt hesi tølini fyri ár við og uttan virkisavmarkingar, verða sjúkurnar væntandi øðrvísi. Sum heild væntast, at tey, sum gerast sjúk, verða sjúkari, enn eldri fólk eru í dag. Serliga eru tað lívsstílssjúkur, multisjúkur og kroniskar sjúkur, sum væntandi koma at fylla nógv. Tað væntast fleiri fólk við demensi, tí lutfallið av eldri fólkum við demensi væntast at verða stabilt, men talið av eldri fólkum veksur, og tí verða væntandi fleiri eldri fólk við demensi umframt eldri fólk við øðrum kroniskum sjúkum. Bústaðarynskir hjá teimum eldru Tey bústaðarynskir, sum tey eldru hava, ávirka eisini framtíðartørvin á búplássum til eldri, tí tað eru hesir eldru borgararnir, sum skulu ynskja at búgva á bústovnunum. Á vári í 2014 læt Eldraráðið í Tórshavn gera eina tørvs- og trivnaðarkanning av borgarum ár í Tórshavnar kommunu. Eitt av úrslitunum var, at umleið 88% av hesum borgarum búðu í egnum sethúsum, meðan umleið 7% búðu í egnari íbúð og umleið 5% búðu til leigu 6. Niðurstøðan til hetta kanningarúrslit var: at fá fólk í hesum aldursbólkum velja at skifta bústað, men eru rættiliga støðuføst og ynskja at búgva í egnum húsum longst møguligt. Sostatt sæst, at vanligasti búhátturin hjá eldri fólki er egin sethús. Um eldri fólk eisini ynskja at búgva heima í egnum húsum sum longst, lættir hetta um trýstið á røktarbúpláss og møguligar eldraíbúðir. Í sambandi við hesa frágreiðing er ikki gjørd kanning av bústaðarynskjunum hjá eldru fólkunum, men hetta skal tó havast í huga, tá ætlanir verða lagdar fyri, hvat og hvussu byggjast skal. Eldru fólkini hava jú áskoðan um, hvussu teirra íbúð skal innrættast v.m., og sum ættarliðini skifta, skifta ynskini eisini, samstundis sum vitan er um, at ættarliðið av eldri fólki, sum kemur komandi árini, fer at vera meiri fjølbroytt í lívsstíli enn áður. 6 s

32 Vælferðartøkni Vælferðartøkni kann eisini koma at hava ávirkan á framtíðartørvin á røktarbúplássum. Vælferðartøkni kann vera so nógv ymist. Vælferðartøkni í heimunum hjá eldri fólki er við til at gera eldri borgaran meiri sjálvhjálpnan, meðan vælferðartøkni á røktarbústovnum er við til at avloysa starvsfólk. Menningin av vælferðartøkni gongur í hesum døgum við rúkandi ferð. Tøknin umfatar tøkni til samskifti, so sum telemedisin, har borgarin er í sambandi við læknar og aðrar persónar í heilsuverkinum gjøgnum talgildar miðlar. Vælferðartøkni er eisini til dømis trygdartøkni, so sum alarmar við sensorum. Vælferðartøkni kann eisini vera tøkni at lætta um gerandisdagin, so sum hjálp til reingerð við til dømis sjálvvirkandi dustsúgvarum. Sum er, er avmarkað, hvat Tórshavnar kommuna hevur av vælferðartøkni, men kommunan fer heilt vist at hava møguleikan at gera íløgur í vælferðartøkni komandi árini. Og sum vælferðartøknin verður ment, verður prísstøðið eisini meiri hóskandi. Eldraíbúðir Prátað hevur verið í nógv ár um, at Føroyum tørvar eldraíbúðir, har íbúðirnar serliga eru ætlaðar eldri fólki, við tað at tær eru innrættaðar til illa gongd og sjúk fólk, sum kortini ikki tørva samdøgursrøkt, men í staðin kunnu fáa heimahjálp í íbúðina og harafturat gerast partur av einum grannalagi við eldri fólkum, sum kunnu hjálpa hvørjum øðrum í gerandisdegnum. Íbúðirnar eru eisini gjørdar til at rúma hjálpitólum til eldri røktarkrevjandi fólk. Hugt verður ofta til Danmarkar at fáa hugskot og íblástur til, hvussu eldraíbúðir í Føroyum kunnu skipast. Týdningarmikið er tó at vera varug við, at føroyingar hava ikki somu siðvenju sum danir at búgva hvørki til leigu ella í íbúðum. Eldraíbúðir høvdu verið eitt stig á vegnum hjá fólki, áðrenn tey flyta á røktarbúpláss, tí íbúðirnar eru innrættaðar meiri praktiskt til eldru fólkini, enn egin heim kunnu vera. Harafturat hava búfólkini í eldraíbúðunum ikki ábyrgd av viðlíkahaldinum í íbúðunum. Um farast skal undir at byggja eldraíbúðir, er sera týdningarmikið, at arbeiðið er væl fyrireikað, soleiðis at íløgurnar í eldraíbúðirnar ikki gerast ein snávingarsteinur fyri restina av eldrarøktini. Eldraíbúðir kunnu gerast snávingarsteinur, um kommunan skal bera allar útreiðslurnar av teimum. Um kommunan skal vera beinleiðis partur í skipan av eldraíbúðum, er týdningarmikið, at kommunan ger greitt, hvaðani íløgurnar skulu koma. Fyribyrgjandi tilboð til tey eldru Kommunan kann eisini bjóða ymisk fyribyrgjandi tilboð til eldru borgararnar, soleiðis at hetta kann gera, at fólk ikki gerast røktarkrevjandi so skjótt og tí, alt annað líka, kunnu flyta inn á røktarbústovn seinni. Í hesum broti verður hugt at trimum ymiskum fyribyrgjandi tiltøkum stutttíðarpláss, dagtilboð og heimatænasta - øll hesi ávirka tørvin á røktarbúplássum. 32

33 Stutttíðarpláss Stutttíðarpláss kunnu vera við til at virka sum fyribyrging fyri, at borgarin hevur tørv á at flyta inn á fast røktarbúpláss. Stutttíðarpláss er eitt tíðaravmarkað pláss á røktarstovni. Avgjørt er, áðrenn fólkið kemur inn á stutttíðarplássini, hvussu langt uppihaldið verður. Í løtuni hevur Tórshavnar kommuna 17 stutttíðarpláss, harav eru 12 umlættingarpláss og 5 samdøgursrehabiliteringspláss. Umlættingin er við til at geva avvarðandi hvíld nakrar vikur, soleiðis at tey aftur fáa orku at taka sær av sínum røktarkrevjandi eldri húsfólki/skyldfólki. Hevði møguleikin fyri umlætting ikki verið har, hevði orkan hjá avvarðandi møguliga verið uppi fyrr, og eldri fólk høvdu havt brúk fyri at komið inn á røktarbúpláss lutfalsliga fyrr. Somuleiðis eru stutttíðarplássini, alt annað líka, bíligari í rakstri, tí fleiri fólk kunnu nýta gagn av teimum. Eitt hugskot hevði eisini verið at víðkað um stutttíðarplássini, soleiðis at til bar eisini at fáa fólk inn á metingarpláss, har støða kann takast til, hvat slag av røkt fólk hava tørv á, soleiðis at tey, sum koma inn á dýrastu plássini, sum eru røktarbúplássini, einans eru tey, sum veruliga hava tørv á tí og ikki kunnu fáa røktartørv sín nøktaðan við øðrum minni kostnaðarmiklum tilboðum. Dagtilboð Eitt annað fyribyrgjandi tilboð er dagtilboð. Dagtilboð geva eldri borgarum møguleika at koma til ymisk tiltøk í dagtímunum. Millum dagtilboðini, sum kommunan bjóðar í løtuni, eru fimleikur, dagtilboð til fólk við demensi umframt undirhús til menn og virkisstovur. Tey dagtilboð, sum koyra í løtuni, eru væl vitjað. Dagtilboðini virka fyribyrgjandi av fleiri orsøkum. Eldri fólk eru ymisk og hava ymist, sum kann gera tey røktarkrevjandi, men dagtilboðini kunnu geva teimum sosialan felagsskap, sum kann vera við til at geva teimum mót upp á gerandisdagin, tí tey vita, at tey ikki eru einsamøll. Venjingarnar styrkja eldru fólkini kropsliga, og virkisstova og undirhús geva innihald í gerandisdagin. Eitt annað er eisini, at tey eldru fólkini koma í dagtilboðunum í samband við røktarfaklig starvsfólk, sum kunnu vera við til at lofta sjúkueyðkennum tíðliga, um tey eldru fólkini gerast sjúk ella krevja meiri røkt, og á tann hátt kann setast inn, áðrenn fólkini verðaov illa fyri, meðan enn kann vendast aftur. Dagtilboðini eru sum heild við til at stimbra eldru fólkini til at verða búgvandi heima sum longst, og ein øking av munagóðum dagtilboðum kundi verið við til at minkað um tørvin á røktarbúplássum til eldri. Heimatænastan Afturat øðrum tilboðum, sum kommunan veitir, til at fyribyrgja, at eldri fólk flyta inn á røktarbústovn, er eisini heimatænastan. Í heimatænastuni verður sjúkrarøkt og gerandishjálp veitt í heimunum hjá borgarunum. Heimatænastan er soleiðis beinleiðis við til at styrkja fólk í at verða búgvandi heima sum longst, við tað at hjálpin verður veitt í heiminum. Heimatænastan er tí ein munagóður faktorur at nýta orku til at seta inn uppá, tá ynskið er at lata fólk búgva heima sum longst. 33

34 Brotniðurstøða Í hesum broti varð hugt, at hvussu framrokning av røktarbúplássum, ið einans er grundað á fólkaframrokningina, sær út. Hon er nevnd dekningsstig. Um sama tænastustøðið verður hildið við verandi dekningsstigi,sum er 26,5% av røktarbúplássum í mun til aldursbólkin 80 ár og eldri, verður fram til 2030 brúk fyri 157 nýggjum røktarbúplássum. Hetta eru næstan tvífalt so nógv røktarbúpláss, sum Tórshavnar kommuna hevur í løtuni. Tað, at tað væntandi verða nærum tvífalt so nógv fólk í aldursbólkinum 80 ár og eldri í 2030, kann kommunan ikki gera nakað við, og somuleiðis kann kommunan heldur ikki gera nakað við broyttu heilsustøðuna hjá eldri fólki og møgulig øðrvísi bústaðarynskir hjá eldri borgarum. Men um tørvurin á røktarbúplássum verður ov stórur, ber til hjá kommununi at gera átøk á øðrum økjum í eldrarøktini og á tann hátt virka til at minka um tørvin á røktarbúplássum. Kommunan kann nýta orku til fyribyrging gjøgnum dagtilboð, stutttíðarpláss á røktarbústovnunum ella gjøgnum heimatænastuna. Kommunan kann eisini gera íløgur í vælferðartøkni, sum ger borgaran meiri sjálvhjálpnan. Møguliga ber eisini til at seta eldraíbúðir á stovn við tí fyri eyga at lætta um tørvin á røktarbúplássum. Sum sæst í hesum brotinum, er stórur møguleiki at seta inn á annan hátt enn einans við røktarbúplássum, tá tilboð skulu veitast til meiri og minni røktarkrevjandi eldri fólk. 34

35 5. Danmark sum dømi Onkrar samanberingar við onnur Norðurlond eru gjørdar í hesi frágreiðing, men í hesum broti verður hugt nærri at Danmark sum dømi. Hóast eldrarøktin í ymsu Norðurlondunum líkist nógv, so eru tó týðandi munir. Hesir munir stava frá ymsum fortreytum á lógarøkinum, somuleiðis eru eisini smáir munir mentanarliga og søguliga. Greitt kundi verið frá skipanum við eldrabúplássum úr øllum Norðurlondum, men tað arbeiðið er sera stórt og hóskar ikki júst til endamálið við hesi verkætlan. Tí verður her serliga hugt at Danmark. Danmark er valt sum dømi, tí prátað hevur leingi verið í Føroyum um at fara undir at gera eldraíbúðir, og eldraíbúðir hava verið nýttar í langa tíð í Danmark. Býti av røktarplássum og eldraíbúðum í Danmark Í hesum broti verður hugt at, hvørji sløg av búplássum eru í Danmark, umframt at býtið av búplássunum verður samanborið við býtið av búplássum í Tórshavnar kommunu. Sum í Føroyum og í Tórshavnar kommunu eru í Danmark ymisk sløg av almennum búplássum til eldri, summi av hesum búplássum finnast eisini í Tórshavnar kommunu, meðan onnur ikki finnast. Í høvuðsheitum eru ældrebolig, plejehjem, plejebolig og friplejebolig. Niðanfyri sæst ein stutt frágreiðing um, hvat hetta eru fyri bústovnar. Ældrebolig Ældrebolig eru íbúðir til eldri borgarar. Hesar íbúðirnar eru innrættaðar við tí fyri eyga, at tær skulu passa væl til eldri fólk við ymsum avmarkaðum førleikum, sum til dømis í rullistólum, soleiðis at íbúðirnar ikki hava trappur og eru innrættaðar við breiðum hurðum. Í ældrebolig verður kravd vanlig húsaleiga, og á henda hátt búgva tey eldru fólkini alment til leigu, eins og til ber at búgva til leigu aðrastaðni. Ældrebolig hevur ikki beinleiðis røktarstarvsfólk knýtt til, men eldru fólkini kunnu fáa heimahjálp. Íbúðirnar geva eldri fólkum, ið búgva í húsum, sum ikki longur eru hóskandi til tey, møguleikan at flyta inn í íbúðir, sum eru betur egnaðar 7. Hesar íbúðir eru ætlaðar eldri fólkum, sum yvirhøvur klára seg sjálv í tann mun, at tey enn kunnu búgva í egnum heimi. Plejehjem & plejebolig Plejehjem og plejebolig eru meiri sum tað, vit kenna sum røktarheim. Plejehjem eru røktarheim, sum eru bygd eftir serviceloven, og tey eru bygd áðrenn 1987 (tá lógin varð sett úr gildi), og plejebolig eru bygdir eftir 1987 og eftir loven om almen bolig. Plejehjem verða so við og við bygd um til plejebolig. Plejebolig verða bygdir eftir somu fortreytum sum ældrebolig, men munurin er, at í plejebolig er samdøgursmanning við røktarstarvsfólkum 8. Á gomlu plejehjem var leigan ikki goldin á sama hátt sum á nýggjaru plejebolig, tí verður tað at búgva á plejehjem roknað sum at búgva á stovni, meðan tað at búgva í plejebolig verður roknað sum at búgva til leigu alment, altso at búgva í egnari íbúð við teimum fyrimunum og treytum, ið hartil hoyra

36 Friplejebolig Møguleiki er hjá brúkarum at velja friplejebolig, sum er umleið sum plejebolig, men tað eru privatfólk ella sjálvsognarstovnar, sum eiga teir. Hesir stovnar kunnu millum annað verða riknir á áhugapolitiskum ella átrúnaðarligum virðisgrundarlagi 10. DANMARK 2015 RØKTARPLÁSS ELDRAÍBÚÐUR Fyribilspláss Vanlig búpláss Demens búpláss Vanligar eldraíbúðir Eldraíbúðir til demens TAL AV PLÁSSUM TILSAMANS røktarpláss eldraíbúðir PROSENT 6,6% 82,0% 11,4% 99,97% 0,03% TILSAMANS BÚPLÁSS búpláss eldraíbúðir PROSENT 87,8% 12,2% 99,97% 0,03% BÚPLÁSS búpláss PROSENT 51,3% 7,1% 41,5% 0,01% PROSENT 58,5% 41,5% DEKNINGSSTIG AV RØKTARBÚPLÁSSUM OG ELDRAÍBÚÐUM 34,8% DEKNINSSTIG AV ELDRAÍBÚÐUM 14,4% Talva 16 Tal og býti av røktarplássum og eldraíbúðum í Danmark umframt dekningsstig íroknað eldraíbúðir, frá 2015, kelda: Danmarks Statistik Sum sæst á talvu 16, eru sløgini av búplássum til eldri í Danmark á ein hátt býtt í tvey. Tann parturin, sum her verður kallaður røktarpláss, er tað slagið av búplássum, sum eru í Tórshavnar kommunu, meðan tað ikki eru eldraíbúðir í Tórshavnar kommunu. Talva 16 vísir, at Danmark hevur lutfalsliga nógv færri búpláss, serliga ætlað fólki við demensi, við einans 12,2% av røktarbúplássunum, meðan Tórshavnar kommuna hevur 28,7%. Harafturat hevur Tórshavnar kommuna eisini lutfalsliga fleiri stutttíðarpláss við 7,8% í mun til 6,6% í Danmark. Men tað, sum veruliga setur sín dám á býtið av búplássum til eldri í Danmark, eru eldraíbúðirnar. Av øllum almennum búplássum í Danmark telja røktarbúplássini 58,5%, meðan eldraíbúðirnar telja 41,5%. Hetta merkir, at fyri hvørji 10 røktarbúpláss eru umleið 7 eldraíbúðir. Um eldraíbúðir vóru í Føroyum við sama lutfalli millum eldraíbúðir og røktarbúpláss sum í Danmark, hevði Tórshavnar kommuna havt 144 eldraíbúðir. Hetta merkir ikki, at Tórshavnar kommuna nú skal undir at byggja 144 eldraíbúðir, men hetta vísir ta sannroynd, at í Danmark eru sera nógvar eldraíbúðir, tí tey hava eina langa siðvenju við almennum íbúðum. Í roynd og veru hevur Danmark í nógvum førum ov nógvar eldraíbúðir, har rákið í løtuni er niðurleggja eldraíbúðir. Á talvu 16 sæst eisini, at tá eldraíbúðir verða roknaðar við í dekningsstigið, er dekningsstigið 34,8%. Hetta merkir, at tað er ein eldraíbúð ella eitt røktarbúpláss fyri umleið triðja hvønn persón yvir 80 ár í Danmark

37 ALDUR OG BÚTÍÐ Á RØKTARBÚSTOVNUM Í DANMARK Miðalaldur við innflyting Miðalbútíð ØLL 84 ár 2,5 ár - 30 mánaðir KVINNUR - 2,7 ár - 32 mánaðir MENN - 2,1 ár - 25 mánaðir Talva 17 Miðalaldur við innflyting og miðal bútíð á røktarbústovnum til eldri í Danmark, kelda: rapport frá Vesthimmerlands kommunu ( Miðalaldurin við innflyting á røktarbústovn í Danmark er 84 ár, hetta er eitt lítið sindur yngri enn tey 84,3 árini, sum eru miðalaldurin við innflyting á røktarbústovn í Tórshavnar kommunu. Hóast miðalaldurin við innflyting er lægri í Danmark, enn hann er í Tórshavnar kommunu, so búgva fólk kortini í miðal 0,9 ár styttri á røktarbústovni enn í Tórshavnar kommunu. Orsøkirnar til hetta kunnu vera fleiri. Vit sóu, at væntaði miðallivialdurin í Danmark er væl styttri enn í Føroyum, harafturat eru lutfalsliga færri røktaríbúðir í Danmark, sum kann benda á, at tey fólk, sum flyta inn á ein røktarbústovn, eru verri fyri enn tey, sum flyta inn á røktarbústovn í Tórshavnar kommunu. Her skal tó havast í huga, at tá eldraíbúðir verða roknaðar við, so hevur Danmark lutfalsliga nógv búpláss til eldri, soleiðis at tey, sum flyta inn á røktarbúpláss, hava havt møguleika at búð í eini eldraíbúð, áðrenn tey fluttu inn á røktarbústovnin. Ymisk sløg av stutttíðarplássum Í Tórshavnar kommunu eru í løtuni tvey sløg av stutttíðarplássum, tað eru 12 umlættingarpláss og fimm samdøgursrehabiliteringspláss. Í Herning kommunu í Danmark hava tey hinvegin fimm ymisk sløg av stutttíðarplássum til røktarkrevjandi eldri borgarar, tað eru akuttpláss, metingarpláss, bíðipláss, umlættingarpláss og samdøgursrehabilitering, øll sløgini uttan samdøgursrehabilitering eru lógarásett 11. Umlættingarpláss og samdøgursrehabilitering virka á sama hátt sum í Tórshavnar kommunu, og her verður tí greitt frá hinum sløgunum av stutttíðarplássum. Akuttpláss: Hetta slag av plássi er til eldri borgaran, tá ið ein støða knappliga kemur í, har borgarin ikki fær verið í egnum heimi og tí má á eitt akuttpláss, meðan funnið verður út av, hvussu farast skal fram. Akuttplássið virkar sum fyribyrging fyri innlegging á sjúkrahús. Metingarpláss: Metingarplássini virka á tann hátt, at eldri borgarin fær møguleika at koma inn á bústovnin í avmarkað tíðarskeið, soleiðis at finnast kann út av, hvat slag og hvussu nógva røkt borgarin hevur tørv á. Hesi pláss eru eitt hent amboð, tá ivamál eru, um borgarin skal inn á fast røktarbúpláss, ella um borgarin klárar seg heima eina tíð afturat, møguliga við øktari heimahjálp. Bíðipláss: Hesi pláss eru til at kunnu taka sær av teimum borgarum, sum hava onkran serliga røktartørv, ið í løtuni ikki kann nøktast til fulnar, møguliga tí tørvurin nýliga er broyttur ella borgarin skjótt fer at doyggja /Dagsorden(ID867)/Bilag/Punkt_21_Bilag_1_Plejeboligplan_ pdf 37

38 Danskar kommunur leggja ætlan um at lækka dekningsstigið Tað er vanligt í donskum kommunum at lækka dekningsstigið av røktarbúplássum ella at varðveita lágt dekningsstig. Herning kommuna leggur ætlan um at lækka úr 19,5% í 2015 til 15,3% í , meðan Syddjurs kommuna heldur fast í dekningsstigið, sum er beint undir 14% 13. Ældre Sagen, sum er áhugafelag teirra eldru í Danmark, viðmælti í einum tilmæli til Fólkatingið í 2010, at dekningsstigið er 20%. So statt sæst, at dekningsstigið, sum arbeitt verður við í Danmark, er í øllum førum lægri enn verandi dekningsstig í Tórshavnar kommunu. Viðmælir til loysnir av avbjóðingunum við fleiri eldri fólkum í Danmark Í Danmark er, eins og í Føroyum og í Tórshavnar kommunu, talið av eldri fólkum vaksandi, og í Danmark verður eisini kjakast um, hvussu land og kommunur skulu loysa avbjóðingarnar við fleiri eldri borgarum og harvið eisini fleiri røktarkrevjandi eldri. Karen Marie Myrndorff, høvuðsráðgevi hjá danska kommunufelagnum, mælir kommunum til at hugsa seg væl um, áðrenn íløgur verða gjørdar í at byggja fleiri eldraíbúðir og røktarheim. Hon vísir á, at fleiri eldri ikki neyðturviliga merkir, at brúk verður fyri fleiri røktarbúplássum og búplássum í eldraíbúðum. Við menningini av vælferðartøkni verður møguligt hjá eldri fólki at vera búgvandi heima longur, og harafturat merkist,at eldri fólki ynskja at vera búgvandi heima sum longst. Myrndorff mælir til, at hugt verður at møguleikanum at útvega fleiri umlættingarpláss, soleiðis at betri møguleiki verður hjá eldri fólki, sum kanska eru sjúk í eina tíð, at verða røktað, meðan tey eru sjúk, og síðan at kunna fara heimaftur. Føstu røktarbúplássini eru dýrasta loysnin hjá kommununum, bæði byggiíløgan og rakstur, og tí verður viðmælt at hyggja at øðrum loysnum, áðrenn íløgur verða gjørdar í fleiri røktarbúpláss 14. Margrethe Kähler, høvuðsráðgevi hjá Ældre Sagen, heldur hinvegin, at tørvur verður á at byggja fleiri røktarbúpláss, innrættað serliga til eldri fólk við demensi, tí fólk við demensi klára seg ikki heima sjálv, og tey hava tí tørv á samdøgursrøkt. Lutfallið av fólki við demensi verður væntandi tað sama sum í dag, og við vaksandi bólki av eldri fólki, merkir hetta fleiri eldri fólk við demensi, og tí eisini størri tørv á røktarbúplássum til fólk við demensi 15. Í hesum sambandi skal viðmerkjast, at Tórshavnar kommuna hevur lutfalsliga fleiri demensrøktarbúpláss, enn tað eru í Danmark. Brotniðurstøða Í hesum broti av frágreiðingini varð í stuttum hugt at, hvussu skipanin við búplássum til eldri er skipað í Danmark. Danmark hevur lutfalsliga nógvar eldraíbúðir, soleiðis at tá eldraíbúðirnar verða lagdar afturat dekningsstiginum, fer tað upp á 34,8%. Kommunur í Danmark leggja sum heild ætlanir um at lækka dekningsstigið av røktarbúplássum komandi árini, og ráðgevi innan eldrarøkt mælir eisini til at leggja dent á annað enn røktarbúpláss fyri at loysa avbjóðingarnar við fleiri røktarkrevjandi eldri fólkum næstu árini, millum annað verður lagt upp til at leggja dent á stutttíðarpláss /Dagsorden(ID867)/Bilag/Punkt_21_Bilag_1_Plejeboligplan_ pdf 13 %20april% pdf, s

39 6. Samanumtøka og perspektivir Seinasta brot í frágreiðingini tekur saman um alt tað, sum hugt er at í hesi frágreiðing, umframt at perspektivera við at nevna nakrar atgerðarmøguleikar, sum rátt verður til, at Tórshavnar kommuna kannar nærri. Samandráttur Tórshavnar kommuna hevur 202 røktarbúpláss, harav eru 144 vanlig búpláss og 58 búpláss til fólk við demensi. Harafturat eru 12 umlættingarpláss og fimm samdøgursrehabiliteringspláss. Frá á sumri 2011 og til 1. juni 2016 hava 417 ymisk búfólk búð á røktarbúplássunum summi av hesum búfólkum búgva enn. Í miðal vóru hesi búfólkini 84,3 ára gomul, tá tey fluttu inn. Kvinnur vóru tó í miðal 2,2 ár eldri enn menninir við innflyting. Umleið tveir triðingar av búfólkunum eru kvinnur. Í miðal búgva búfólk í 3,4 ár á røktarbústovni í Tórshavnar kommunu. Hetta eru 0,9 ár longur enn tey 2,5 árini, sum búfólk í miðal búgva á røktarbústovni í Danmark. Tað sæst ikki nakað týðiligt rák um, at búfólk í miðal búgva styttri á røktarbústovni, sum árini ganga. Men tøl, sum vísa lutfallið av búfólkum, sum doyggja fyrsta og annað árið, eftir at tey flyta inn á røktarbústovnin, kundu bent á, at sum árini ganga, búgva fólk styttri á røktarbústovni. Um hetta er so, skuldi hetta farið at víst seg aftur í miðaltalinum fyri bútíðina um nøkur ár. Frá 2015 og fram til 2050 fer fólkatalið í Tórshavnar kommunu væntandi at vaksa, tó fara helst ikki allir aldursbólkar at vaksa lutfalsliga eins nógv. Í 2015 vóru 762 fólk 80 ár og eldri í Tórshavnar kommunu, hetta var 3,7% av fólkatalinum. Fram til 2030 væntast aldursbólkurin 80 ár og eldri næstan at tvífaldast upp á fólk, soleiðis at hesin aldursbólkurin telur 6,3% av fólkatalinum í Tórshavnar kommunu. Fram til 2050 væntast aldursbólkurin 80 ár og eldri at trífaldast upp til fólk, sum er 10,4% av fólkatalinum. Longu í 2026 verða væntandi fleiri fólk í aldursbólkinum 40 ár og eldri í Tórshavnar kommunu, enn tað verða í aldursbólkinum yngri enn 40 ár. Tað, at íbúgvar í Tórshavnar kommunu sum heild eldast, broytir eisini eldraforsyrgjaralutfallið, soleiðis at í 2015 vóru umleið fimm fólk í arbeiðsførum aldri fyri hvønn pensjónist. Í 2030 er hetta talið væntandi lækkað til umleið trý fólk í arbeiðsførum aldri fyri hvønn pensjónist, og í 2050 verður talið væntandi heilt niðri á umleið tveimum og einum hálvum fólki. Hetta kann skapa trupulleikar við bæði skattainntøkum og at útvega starvsfólk til eldrarøktina. Verandi dekningsstig av røktarbúplássum var í ,5%, sum merkir, at tað er umleið eitt røktarbúpláss til hvørjar fimm borgarar 80 ár og eldri. Hetta er væl hægri enn dekningsstigið í Danmark, sum er 20,3% í miðal. Dekningsstigið í Tórshavnar kommunu er hækkað úr 19,0% í 2000 upp á verandi støði á 26,5%. Við verandi dekningsstigi er tørvur á at útvega 157 nýggj røktarbúpláss fram til 2030 og 400 røktarbúpláss fram til Hinvegin, um avgjørt verður at lækka dekningsstigið, verður tørvurin á nýggjum røktarbúplássum eisini minni. Verandi dekningsstig av stutttíðarplássum er 2,2%, við hesum dekningsstigi verður brúk fyri 13 nýggjum stutttíðarplássum fram til Tá dekningsstig verður brúkt sum framrokning av tørvinum á røktarbúplássum, verður ikki tikið atlit til aðrar faktorar, sum kunnu ávirka tørvin á røktarbúplássum, annað enn fólkaframrokning. Aðrir faktorar, sum hava ávirkan á tørvin av røktarbúplássum, eru heilsustøðan hjá teimum eldru, bústaðarynskir hjá teimum eldru, vælferðartøkni, eldraíbúðir umframt ymisk fyribyrgjandi tilboð, sum verða bjóðað teimum eldru, so sum stutttíðarpláss, dagtilboð og heimatænastan. Í frágreiðingini varð eisini hugt at, hvussu skipanin við búplássum til eldri er skipað í Danmark. Sermerkti munurin millum Danmark og Føroyar er, at Danmark hevur nógvar eldraíbúðir. Um eldraíbúðir verða roknaðar við í dekningsstigið, kemur dekningsstigið í Danmark upp á 34,8%. Sum heild hava danskar kommunur ætlanir um at lækka dekningsstigið av røktarbúplássum ella at halda dekningsstigið av røktarbúplássum á einum lágum støði. 39

40 Við øllum hesum úrslitum í huga, verður hereftir greitt frá ymsum atgerðarmøguleikum, tá viðvíkur búplássum til eldri. Atgerðarmøguleikar Í hesum broti verða ymsir atgerðarmøguleikar nevndir, sum rátt verður til, at Tórshavnar kommuna umhugsar í ætlanini at nøkta tørvin á búplássum til eldri næstu árini. Lækka dekningsstigið Fyrsti atgerðarmøguleikin er at lækka dekningsstigið. Væntandi veksur elsti aldursbólkurin í Tórshavnar kommunu næstu árini, og um nýggj røktarbúpláss ikki verða bygd,lækkar dekningsstigið av sær sjálvum. Dekningsstigið í Tórshavnar kommunu hevur fyrr verið lægri, enn tað er í løtuni. Um kommunan til dømis legði ætlan um at lækka dekningsstigið niður á 20%, verður ikki tørvur á nýggjum røktarbúplássum fram til 2020, meðan tað fram til 2030 verður tørvur á 69 nýggjum røktarbúplássum. Verður avgjørt at lækka dekningsstigið, er týdningarmikið at styrkja aðrar faktorar, sum gera tað møguligt hjá eldri fólki, ið gerast meiri og meiri røktarkrevjandi, at verða búgvandi heima. Tí mugu heimahjálpin, fyribyrgjandi tiltøk og heilsufremjan raðfestast, um tað skal eydnast væl at lækka dekningsstigið. Útskifting og/ella umvæling av ótíðarhóskandi og kostnaðarmiklum røktarbústovnum Vert er at umhugsa at niðurleggja ótíðarhóskandi og kostnaðarmiklu røktarbústovnarnar. Í rakstri eru sambýlini dýrast, tí tey eru so smá 16. Harafturat eru hesi umvæld sethús, sum verða meiri og meiri ótíðarhóskandi, tí torført kann vera at fáa pláss til nýggj hjálpitól, sum verða nýtt til røktina í dag. Ellisheimið og Umlættingarheimið eru gamlir stovnar, sum treingja til umfatandi umvæling ella at verða skift út. Á hesum stovnum hava ikki øll búplássini egið vesi, sum eftir nútímans standardi ikki er í lagi, umframt at kømrini eru smá, soleiðis at pláss er ikki fyri øllum hjálpitólum. Tí verður rátt til, at ætlan verður gjørd um, hvat skal gerast við hesar røktarbústovnar. Nýggj røktarbúpláss Hóast avgjørt verður, at dekningsstigið verður lækkað, verður tørvur á nýggjum røktarbúplássum um nøkur ár. Nær tørvur verður á nýggjum búplássum valdast, hvussu dekningsstigið skal lækka og hvørji onnur tiltøk kommunan velur at leggja dent á, og sum lækka tørvin á røktarbúplássum. Hinvegin, um onkrir røktarbústovnar verða niðurlagdir, kunnu nýggju røktarbúplássini koma í staðin fyri niðurløgdu búplássini. Tá nýggjur røktarbústovnur verður bygdur og settur á stovn, eru nakrar meginreglur at hava í huga, tá ætlan verður løgd. Týdningarmikið er at hava stórrakstrarfyrimunir fyri eyga, soleiðis at tørvur er á færri náttarvaktum, og búfólkini kunnu fáa mat úr sama køki og nýta somu felagshølir. Men vansar eru við at byggja ov nógv búpláss í einum, tí so hækkar dekningsstigið nógv í einum, og tað merkir, at tey síðstu búfólkini, sum koma inn at búgva, eru nógv minni røktarkrevjandi, enn tey fyrstu sera røktarkrevjandi búfólkini, sum koma inn á røktarbústovnin. Sum tíðin gongur, kann eisini henda tað, at eldri fólk, sum ikki búgva á røktarbústovni, gerast meiri røktarkrevjandi enn nøkur av teimum, sum fingu røktarbúpláss, tá sera nógv búpláss lótu upp. Hesi eldru fólkini, sum eru blivin røktarkrevjandi, mugu bíða at fáa tillutað røktarbúpláss, hóast onnur fólk eru, sum longu búgva á røktarbústovni, men eru betur fyri enn 16 Tøl frá Støðulýsing 2/2015 av Heilsu- og umsorganartænastuni, sum varð løgd fram fyri Trivnaðarnevndina 40

41 tey. Orsøkin til, at hetta kann vera so, er, at tað, at eldri fólk gerast røktarkrevjandi, er ikki linjurætt. Tað ber tí ikki til at rokna út í dag, hvørji verða so røktarkrevjandi, at teimum tørvar røktarbúpláss um eitt ár. Dømi um hesa støðuna er, tá Boðanesheimið varð bygt. Hin 1. januar 2012 var dekningsstigið í Tórshavnar kommunu 21,7%, men eftir at Boðanesheimið var latið upp í desember 2012 við 57 røktarbúplássum, var dekningsstigið 1. januar 2013 hækkað heilt upp á 27,6%. Hetta er eitt lop uppá næstan 6 prosentstig. Tað at hava ov nógv røktarbúpláss í mun til verandi røktartørv merkir, at tey, sum flyta inn, koma at búgva longur á røktarbústovni og á tann hátt blokera fyri, at fólk, ið sum tíðin gongur gerast røktarkrevjandi, møguliga ikki kunnu fáa tiltrongt røktarbúpláss. Tí verður mælt til, at næstu ferð røktarbústovnur verður bygdur, verður hann bygdur í fleiri byggistigum yvir eitt áramál, og at ætlanin at byggja allan stovnin við øllum byggistigunum verður løgd frá byrjan. Til dømis kann ætlan verða løgd um at byggja eini 25 røktarbúpláss fyrst og síðan byggja lonir við 10 búplássum triðja hvørt ár eftir tað tey næstu 9 árini, so røktarbústovnurin at enda hevur 55 røktarbúpláss. Hesi fyrstu 25 røktarbúplássini kundu verið nýtt til millum annað at útskift nøkur av ótíðarhóskandi plássunum. Fyribyrgjandi tiltøk stutttíðarpláss og vælferðartøkni Rátt verður til at raðfesta fyribyrging og at leggja íløgur í fyribyrging komandi árini. Við at raðfesta fyribyrgjandi tiltøk verður styrkt um møguleikan hjá fólki at verða búgvandi heima sum longst. Tórshavnar kommuna hevur longu stutttíðarpláss, men kommunan kundi víðkað um hesi tilboð við at bygt fleiri, og gjarna sum partur av onkrum røktarbústovni, soleiðis at stórrakstrarfyrimunir eisini fáast her. Stutttíðarpláss eru minni kostnaðarmikil, tí fleiri búfólk kunnu vera um eitt pláss. Samstundis kann endurmenning vera partur av tilboðunum, og tað, at eldri fólk eru á stutttíðarplássi í eina tíð, lættir um hjá avvarðandi, sum aftur kunnu fáa orku at taka sær av eldru fólkunum. Vælferðartøkni er í rúkandi menning og kann gera fólk meiri sjálvhjálpin, umframt at tøknin kann lætta um hjá starvsfólki. Eldraíbúðir Rátt verður til, at kommunan ikki fer undir at byggja eldraíbúðir, men um eldraíbúðir skulu byggjast, skal hetta leggjast út til annan stovn, sum til dømis Bústaðir. Enn eru ongar eldraíbúðir í Føroyum, og um hesar skulu byggjast í Tórshavnar kommunu, er sera týdningarmikið, at ætlanin við eldraíbúðunum verður væl gjørd. Týdningarmikið er at gera greitt, hvør skal kunna flyta inn, hvør skal átaka sær kostnaðin av íbúðunum, og hvønn part Tórshavnar kommuna hevur í mun til íbúðirnar. Harafturat verður mælt til at kanna, um fólk ynskja at flyta inn í eldraíbúðir, tí ikki hevur verið møguligt fyrr at leigað alment, og sera vanligt er hjá eldri fólki at eiga egin hús. Sera týdningarmikið er at ansa eftir, at eldraíbúðir ikki gerast ein snávingarsteinur fyri Tórshavnar kommunu, um kommunan leggur stórar íløgur í tær, soleiðis at tað ikki fer at tarna íløgunum í eldrarøktina sum heild, tí eldraíbúðir fara ikki at nøkta allan tørvin á røktarbúplássum komandi árini. Eftirmeting Henda frágreiðing hevur greinað væntaða tørvin á røktarbúplássum í Tórshavnar kommunu fram til ávikavist 2030 og Tað er tó týdningarmikið, at Tórshavnar kommuna ger eftirmetingar av ymsu tiltøkunum, sum verða sett í verk, fyri at meta, um tiltøkini hava væntaðu ávirkanina, og at rætta inn, soleiðis at íløgurnar verða nýttar rætt. 41

42 Fylgiskjal 1 Í Tórshavnar kommunu eru átta ymiskir bústovnar til eldri, tilsamans er 203 búpláss umframt umlættingarog dagpláss. Bústovnarnir eru ymiskir til støddar. Boðanesheimið Fyrstu húsfólkini fluttu í desember 2012 inn í Boðanesheimið, sum hýsir tilsamans 58 búfólkum og 6 fólkum til umlætting og endurvenjing. Heimið er skipað í tveimum hæddum við 4 búeindum. Niðriundir húsast 24 fólk í Strandarlon. Uppiá eru 3 búeindir: Traðarlon, sum hýsir 24 fólkum, Boðalon, sum hýsir 12 minnisveikum fólkum, og Hólmslon, sum er serlig búeind bygd til at hýsa 4 frontaldementum ella við líknandi atburði. Í stóru felagslonini eru stórkøkur, matarhøll, virkis- og venjingarstova og fyrisiting. Virkis-og venjingarstovan skipar tiltøkini í húsinum. Her kunnu nevnast venjingar, sangløtur, dansur, bindiklubbar, undirhús, bingo, gudstænastur og møti. Miðal bútíð á Boðanesheiminum er 1,7 ár 17, men havast skal í huga, at Boðanesheimið læt upp fyri trimum og einum hálvum ári síðani, og tískil kann eingin hava búð longur enn trý og eitt hálvt ár har. 17 Miðal bútíð verður roknað við hagtølum frá øllum búfólkum, sum hava búð og eru eisini síðani deyð á bústovnunum til eldri í Tórshavnar kommunu síðan summarið 2011 til nú innflyting kann sostatt hava verið áðrenn 2011, men deyðsdagur er eftir summarið

43 Ellisheimið Ellisheimið varð tikið í nýtslu í 1935 og hevur tí havt sítt serstaka pláss í Føroya søgu. Húsið hýsir 25 húsfólkum við hvør sínum kamari. Av tí at Ellisheimið er eitt gamalt hús, hava ikki øll kømur egið vesi í verandi løtu. Á Ellisheiminum starvast á leið 25 starvsfólk. Høli er eisini til fótarøkt, hárskera, føðingardagar og onnur tiltøk. Ellisheimið liggur miðskeiðis í Havnini, og stutt er til gongu oman á vágna ella ein túr í miðbýin. Miðal bútíð á Ellisheiminum er 4,7 ár. Hetta er longsta bútíðin á stovnunum í kommununi. Heimið við Vallalíð Heimið er ætlað fólki við minnissvinni. Á heiminum búgva 16 fólk. Heimið varð bygt í 2005 og liggur væl fyri við sera góðum útsýni yvir býin og Nólsoyarfjørð. Heimið hevur ein hugnaligan garð, sum er lætt atkomuligur. Eisini eru ymisk djór, so sum hønur, dunnur, kettur og geitir. Heimið hevur tvær lonir, Fagralon og Bjartalon, átta kømur eru í hvørjari lon. Øll hava hvør sítt stórt kamar við egnum baðiverilsi. Í báðum lonum er felagsøki, har køkurin er hjartað í rúminum. Allur matur verður gjørdur í húsinum. Umframt hetta er eitt sansirúm. Miðal bútíðin á Heiminum við Vallalíð er 3,7 ár. 43

44 Lágargarður Lágargarður varð tikin í nýtslu í 1988, og heimið hevur 46 búpláss umframt 2 pláss til umlætting býtt á tríggjar deildir. Á Lágargarði er virkis- og venjingarstova, har møguleiki er fyri at gera ymiskt handaligt, at vera saman við øðrum og at gera styrkjandi venjingar. Tilboðini á Virkis- og venjingarstovuni á Lágargarði er til húsfólk á Lágargarði og heimabúgvandi sjálvhjálpnar pensjónistar. Venjingartilboðið er eisini til heimabúgvandi pensjónistar í Tórshavnar kommunu, sum ynskja at betra um heilsuna. Venjingin hevur til endamáls at betra um styrki, fimi, javnvág og likamið. Miðal bútíð á Lágargarði er 3,3 ár. Sambýlið í Kollafirði Sambýlið í Kollafirði læt upp í februar Á sambýlinum búgva 7 fólk. Sambýlið og heimatænastan í Kollafirði eru ein sameind eind. Tað vil siga, at starvsfólkini, sum arbeiða inni á sambýlinum, veita eisini tænastur til heimabúgvandi fólk úti í økinum, sum fatar um bæði fólk í Kollafirði og Kaldbak, tilsamans íbúgvar. Íbúgvar, sum eru visiteraðir til tænastur, kunnu eisini koma inn á sambýlið at fáa bað og at vaska klæði, eru umstøðurnar heima ikki nøktandi. Miðal bútíð á sambýlinum í Kollafirði er 3 ár. 44

45 Røktarheimið Tjarnargarður Bygningurin er gamla Marinustøðin, sum varð umbygd til røktarheim. Búfólk fluttu inn í oktober 2004, og dagtilhaldið byrjaði í januar Nýggjur bygningur varð bygdur aftrat í 2008, og í dag hevur Tjarnargarður tríggjar búeindir. Í alt hevur Tjarnargarður 34 búpláss og 10 dagpláss. Í gamla bygninginum húsast Kristianslon. Í nýggja bygninginum eru tvær búeindir, Luddalon og Lavalon, har búgva 12 fólk í hvørjari eind. Dagtilhaldið Tjarnarlon er fyri minnisveik, sum megna at búgva heima. Tey koma á Tjarnargarð og fáa ein skipaðan gerandisdag. Pláss er fyri 10 fólkum. Miðal bútíðin á Tjarnargarði er 3 ár. Sambýlið oman Hoydalar Á Sambýlinum oman Hoydalar eru pláss til 9 búfólk. Miðal bútíðin á sambýlinum oman Hoydalar er 3,3 ár. Sambýlið oman Mattalág Á Sambýlinum oman Mattalág eru 8 búpláss. Miðal bútíðin á sambýlinum oman Mattalág er 3,9 ár. 45