ALMANNAMÁLARÁÐIÐ. Løgtingsmál nr. 64/2013: Uppskot til løgtingslóg um heimatænastu, eldrarøkt v.m. Uppskot

Transkript

1 Løgtingið Løgtingsmál nr. 64/2013: Uppskot til løgtingslóg um heimatænastu, eldrarøkt v.m. Uppskot til løgtingslóg um heimatænastu, eldrarøkt v.m. Endamál 1. Endamálið við hesi lóg er at veita borgarum við tørvi á hjálp eina samskipaða heildartænastu. Stk. 2. Endamálið við heildartænastuni er: a) at fyribyrgja sjúku b) at stimbra sálarligu og likamligu heilsu og trivna borgarans c) at endurmenna mistan førleika d) at stimbra møguleika hins einstaka at klára seg sjálvan. e) at veita røkt og umsorgan Stk. 3. Hjálpin skal taka atlit til tørv og fortreytir borgarans, og skal í størst møguligan mun verða veitt í samráð og í samstarvi við hin einstaka. Tænastur, skipanir og tilboð 2. Kommunurnar hava ábyrgdina av virkseminum eftir hesi lóg. 3. Kommunurnar skulu tryggja, at borgarar, sum hava tørv á persónligari hjálp, røkt og stuðli, sambært lógini fáa neyðugu hjálpina. Stk. 2. Kommunurnar kunnu liva upp til sína skyldu sambært stk. 1 við at keypa tænastur frá øðrum kommunalum samstørvum, áhugafeløgum ella privatum veitarum. Stk. 3. Landsstýrismaðurin ásetir nærri reglur um góðkenning og treytir í sambandi við keyp av tænastum sambært stk Kommunurnar samskipa tænastur, skipanir og tilboð eftir hesi lóg. Stk. 2. Samskipanin verður framd soleiðis, at tørvsmeting, tænastur heima, á bústøðum og aðrar tænastur eftir hesi lóg eru undir sama myndugleika. 5. Kommunurnar taka avgerð um tilboð og tænastur eftir hesi lóg. Stk. 2. Avgerðirnar skulu vera grundaðar á fakliga tørvsmeting. Stk. 3. Avgerðir um tænastur og tilboð sambært hesi lóg skulu tryggja, at borgarin við størsta tørvi á persónligari hjálp, røkt ella stuðli fær í boði eitt samskipað heildartilboð. Stk. 4. Landsstýrismaðurin kann í samráð við kommunurnar áseta nærri reglur um tørvsmeting og avgerð sambært hesi lóg, umframt reglur um handfaring av markamótum til aðra lóggávu. Eirargarður 2 FO-100 Tórshavn Tel: Fax: amr@amr.fo

2 6. Kommunurnar skulu tryggja, at borgarar í størst møguligan mun hava møguleika at verða hoyrdir, tá týðandi umskipanir, bygnaðarbroytingar o.t. verða framdar, sum hava ávirkan á tænastuna í økinum. Stk. 2. Kommunurnar kunnu seta á stovn eldraráð í økinum, sum verða tikin við upp á ráð, tá avgerðir og umskipanir innan økið skulu fremjast. 7. Kommunurnar skulu veita borgarum og avvarðandi teirra kunning og vegleiðing um, hvørji tilboð og tænastur kommunurnar veita sambært hesi lóg. Stk. 2. Kommunurnar hava skyldu at savna saman og lata øðrum myndugleikum hagtøl um tænastur sambært hesi lóg. 8. Persónar, ið útinna tænastu sambært hesi lóg, skulu boða kommununum frá, tá hesi í yrki sínum fáa kunnleika um viðurskifti, ið geva gruna um, at tørvur er á persónligari hjálp, røkt ella stuðli, ella tá borgarin á annan hátt livir undir ónøktandi korum. Stk. 2. Læknar skulu boða kommununum frá, tá teir í yrki sínum fáa kunnleika um viðurskifti hjá borgara, ið geva gruna um, at viðkomandi hevur tørv á hjálp ella stuðli sambært hesi lóg. Tilboð til heimabúgvandi 9. Kommunurnar veita eftir tørvi øllum heimabúgvandi borgarum í økinum heimatænastu í styttri ella longri tíðarskeið. Stk. 2. Heimatænastan er tænasta, sum fevnir um: 1) Heimahjálp 2) Heimasjúkrarøkt Stk. 3. Heimahjálp verður veitt borgarum, sum hava tørv á persónligari hjálp, røkt ella stuðli. Stk. 4. Heimasjúkrarøkt fevnir um sjúkufyribyrging, sjúkrarøkt, endurmenning, uppsøkjandi arbeiði og almenna heilsuvegleiðing. Stk. 5. Landsstýrismaðurin kann í samráð við kommunurnar áseta nærri reglur um, hvussu heimatænastan verður umsitin. 10. Kommunurnar veita heimabúgvandi fólkapensjónistum tænastur, ið kunnu stimbra likamliga, sálarliga og sosialt soleiðis, at pensjónisturin kann búgva í egnum heimi sum longst. Stk. 2. Tænasturnar kunnu fevna um dagtilhald, ergoterapi, fysioterapi, dagtilboð, mattænastu, umlætting, koyritænastu, vegleiðing o.s.fr. 11. Kommunurnar skulu veita øllum borgarum, sum eru vorðnir 75 ár, fyribyrgjandi heimavitjan. Stk. 2. Heimavitjanirnar verða lagdar til rættis eftir tørvinum í økinum. Í minsta lagi skulu kommunurnar veita eina fyribyrgjandi heimavitjan um árið. Stk. 3. Kommunurnar kunnu víkja frá stk. 1 og 2, um talan er um borgara, sum fær aðra tænastu sambært hesi lóg. 12. Kommunurnar kunnu taka avgerð um at veita fólki samsýning, sum átaka sær at ansa fólkapensjónisti heima, sum hevur tørv á støðugari røkt og hjáveru. Stk. 2. Áðrenn kommunurnar rinda borgaranum samsýning sambært stk. 1, skal fráboðan sendast Almannaverkinum. Stk. 3. Kommunurnar kunnu biðja aðrar myndugleikar um upplýsingar viðv. ansara og ansaða, sum eru neyðugar fyri at umsita skipanina. Stk. 4. Kommunurnar hava frá 1. januar 2015 ábyrgdina fyri teimum borgarum, sum fáa samsýning sambært løgtingslóg um samsýning fyri at ansa eldri og óhjálpnum heima. Stk. 5. Landsstýrismaðurin ásetur í samráð við kommunurnar nærri reglur fyri, hvussu skipanin verður umsitin. Bústaðir 13. Kommunurnar kunnu seta á stovn bústaðir til fólkapensjónistar eftir hesi lóg. Stk. 2. Bústaðir kunnu fevna um: 1) Røktarheim Síða 2 av 51

3 2) Eldrasambýli 3) Eldraíbúðir 4) Umlættingarpláss 14. Røktarheim og eldrasambýli eru bústaðir, ið hýsa fólkapensjónistum við ellisbreki ella varandi sjúku, og sum hava tørv á hjálp ella røkt alt samdøgrið. Stk. 2. Í serligum føri kann røktarheim ella eldrasambýli eisini hýsa øðrum røktarkrevjandi persóni enn fólkapensjónisti. Stk. 3. Kommunurnar skulu boða Almannaverkinum frá, tá fólkapensjónistur fær bústað sambært stk Á hvørjum røktarheimi og eldrasambýli verður valt eitt samstarvsráð, sum hevur til endamáls at tryggja samstarvið millum búfólk, avvarðandi, heimið og kommunurnar. Stk. 2. Samstarvsráðið kann ráðgeva og vegleiða leiðsluni á røktarheiminum ella eldrasambýlinum og skipa fyri tiltøkum, sum kunnu gera gerandisdagin hjá búfólkunum meiri virknan bæði á heiminum og í nærumhvørvinum. Stk. 3. Ráðið verður mannað við einum búfólki, einum umboði fyri avvarðandi at búfólkunum, einum starvsfólki og einum umboði fyri kommunurnar. Stk. 4. Samstarvsráðið skipar seg sjálvt, og ger innanhýsis starvsskipan. 16. Fyrsta rætt til upptøku sambært 14 hava borgarar í kommunala samstarvsøkinum, sum hava størstan tørv á røkt ella hjálp alt samdøgrið. Stk. 2. Samstarvsøki kunnu veita borgarum úr øðrum økjum bústað, um pláss er tøkt, og borgarin annars lýkur treytirnar fyri upptøku. Fígging 17. Kommunurnar bera allan kostnaðin av virkseminum sambært hesi lóg. Stk. 2. Um kommunurnar nýta heimildina í 3, stk. 2, skal skrivlig avtala gerast um gjaldið, áðrenn tænastan verður veitt. 18. Kommunurnar kunnu krevja gjald frá borgaranum fyri tænastur og tilboð, sum verða veitt sambært hesi lóg. Stk. 2. Landsstyrismaðurin ásetir í samráð við kommunurnar nærri reglur um gjald eftir stk. 1. Eftirlit og kæra 19. Kommunurnar hava eftirlit við bústøðum, tænastum og tilboðum eftir hesi lóg. Stk. 2. Kommunan kann steðga virksemi og tænastum sambært hesi lóg, um krøvini í lógini ikki verða hildin. Stk. 3. Landsstýrismaðurin kann áseta nærri reglur um eftirlit. 20. Avgerðir um tænastur sambært hesi lóg kunnu kærast til kærunevndina í Almanna- og heilsumálum. Stk. 2. Kærast skal innan 4 vikur eftir, at kærarin hevur fingið skrivliga fráboðan um avgerðina. Gildiskoma 21. Henda lóg kemur í gildi 1. januar Stk januar 2015 fer løgtingslóg nr. 111 frá 20. desember 2002 um eldrarøkt í Sandoynni, løgtingslóg nr. 64 frá 5. juni 1984 um samsýning fyri at ansa eldri og óhjálpnum heima, løgtingslóg nr. 46 frá 9. mai 2005 um stuðul til umsorgararbeiði og løgtingslóg nr. 88 frá 6. juni 1997 um heimasjúkrasystratænastu úr gildi. Síða 3 av 51

4 Kap. 1. Almennar viðmerkingar Í samgonguskjalinum millum Sambandsflokkin, Fólkaflokkin, Miðflokkin og Sjálvstýrisflokkin frá 14. november 2011 hevur samgongan sett sær sum mál, at eldraøkið skal leggjast til kommunurnar at umsita 1. januar Í august 2013 boðaði landsstýrið frá, at avgerð varð tikin um at útseta ætlanina í eitt ár til 1. januar 2015, soleiðis at kommunurnar fáa neyðugu tíðina at fyrireika seg at taka ímóti eldrarøktini og heimatænastuni. Lógaruppskotið er týðandi liður í ætlanini at leggja eldrarøkt og heimatænastu til kommunurnar at umsita, eftirsum lógin er karmur um tænastuvirksemi undir kommunalum myndugleika. Eftir fólkaatkvøðuna í mai 2012 avgjørdi landsstýrið at eldraøkið skal leggjast til tær 30 kommunurnar, sum síðani skipa seg í kommunal samstørv, ið umsita eldraøkið í felag. Í hesum sambandi eru gjørd tvey lógaruppskot: uppskot til løgtingslóg um kommunalt samstarv um heimatænastu, eldrarøkt v.m. og uppskot til løgtingslóg um heimatænastu, eldrarøkt v.m. Uppskotið um kommunalt samstarv skipar sjálva útleggingartilgongdina. Tað er eitt viðfevnt arbeiði, sum skal gerast í hesum sambandi, og tí er neyðugt, at kommunurnar og landsmyndugleikarnir kunnu brúka árið 2014 til at fremja umskipanina í verki. Afturat hesum báðum lógaruppskotunum, verður lógaruppskot um flytan av starvsfólkum tilevnað við støði í frágreiðing, sum ein arbeiðsbólkur við umboðum frá Almannaverkinum, KAF og Lønardeildini hevur tilevnað. Frágreiðingin er viðheft og verður send til ummælis saman við hinum báðum lógaruppskotunum. Endaliga lógaruppskotið um starvsfólkaviðurskifti verður sent í hoyring í øðrum umfari, eins og lógirnar frá Fíggjarmálaráðnum, sum hava við sær, at fíggingin fyri eldraøkið verður flutt frá landinum til kommunurnar. Sostatt er hetta lógaruppskot partur av størri lógarpakka, sum hevur við sær, at kommunurnar fáa ábyrgdina av eldraøkinum. Endamálið við lógaruppskotinum er at skapa teir karmar, sum kommunurnar skulu virka undir, tá tær umsita eldraøkið. Uppskotið er sostatt rammulóg, sum í fyrstu syftu ásetir teir karmar, sum kommunurnar skulu virka undir, tá tær umsita eldraøkið, í aðru syftu, hvørjar tænastuásetingar kommunurnar yvirskipað skulu liva upp til fyri at røkka endamálinum við lógini og í triðju syftu, hvørjar heimildir og skyldur kommunurnar hava í mun til fígging, rakstur v.m. Í stóran mun endurspeglar rammulógin ta virksemi, sum í dag skipar eldraøkið undir landinum, tó eru ásetingarnar meiri yvirskipaðar, og leggur hetta upp til, at kommunurnar hava frælsi til at skipa virksemið øðrvísi enn í dag. Tað skal gerast vart við, at stýrisbólkurin, sum hevur samráðst um útleggingina, hevur avgjørt, at tað er samskipaða eldraøkið, sum vit kenna tað í dag, sum verður lagt til kommunurnar. Tað vil siga, at kommunurnar við uppskotinum yvirtaka øll búpláss (røktarheim, eldrasambýli, dagtilhald) á eldraøkinum. Eisini verður sameinda heimatænastan (heimasjúkrarøkt, heimahjálp og økisterapi), sum fevnir um allar borgarar og ikki bara tey eldru, løgd til kommunurnar. Tó hevur verið umrøtt, at gerast skal serlig gjaldsskipan millum land og kommunur viðv. teimum borgarum, sum eru undir 67 ár. Tað kann tí vera misvísandi at tosa um, at «eldraøkið verður lagt til kommunurnar», um man við hesum sipar til ábyrgdina fyri teimum eldru. Umskipanin fevnir eisini um skipanina við umsorgararbeiði (mattænasta, koyritænasta v.m) og skipanina við Ansingarsamsýning, sum kommunurnar fáa ábyrgdina av frá 1. januar Síða 4 av 51

5 Málsgongd Ætlanin at leggja eldraøkið til kommunurnar er eitt politiskt mál, sum skiftandi samgongur hava arbeitt við síðani 1996, tá landsstýrið avgjørdi at seta nevnd at gera uppskot um nýggja kommunala skipan í Føroyum. Burtur úr hesum arbeiði kom sonevnda grøna álitið í trimum bindum, sum inniheldur eina útgreining av almenna geiranum í Føroyum. Tilmælini í hesum áliti førdu við sær, at landsstýriskvinnan í almannamálum setti ein arbeiðsbólk, sum fekk uppgávuna at lýsa eldraøkið í síni heild, m.a. við tí endamáli at koma við tilmæli um, hvussu eldraøkið eigur at vera skipað. Í 2002 læt arbeiðsbólkurin landsstýrismanninum í almannamálum úrslitið av hesum arbeiði í einum áliti, sum ber heitið Álit um eldraøkið. Í oktober 2009 varð enn eitt álit greitt úr hondum við heitinum Kommunur, eindir og uppgávur, sum sonevnda kommunala umskipanarnevndin stóð fyri. Greiða niðurstøðan í báðum álitum er, at tað eigur at verða framd ein umskipan á eldraøkinum, sum hevur við sær eitt greiðari uppgávu- og ábyrgdarbýti millum land og kommunur, og at kommunurnar verða skipaðar í størri, burðardyggar eindir. At enda verður sami spurningur viðgjørdur í Tilmæli um Eldrapolitikk, sum varð handað landsstýriskvinnuni í almannamálum í desember Í tilmælinum stendur m.a., at seinastu mongu árini er tað vorðið alsamt týðuligari, at ógreiða myndugleikabýtið, sum í dag eyðkennir eldraøkið, er ein av forðingunum fyri menning og skilagóðum avgerðum á eldraøkinum Gongdin omanfyri vísir, at tilmæli og álit um eldraøkið seinastu mongu árini hava somu niðurstøðu; at tað er ein fortreyt fyri skynsomum rakstri og menning á eldraøkinum, at greiða verður fingin á myndugleikaviðurskiftunum á økinum, soleiðis at vald og gjald fylgjast at. Ein av høvuðstrupulleikunum í dag er, at hetta framvegis ikki er galdandi. Við lógarsamtyktu stuðulsskipanunum til bygging av nýggjum eldrasambýlum og røktarheimum hevur landið latið kommununum stigið at byggja eldrabústaðir, meðan landið ber nærum allar rakstrarútreiðslurnar. Skipanin hevur havt við sær, at útbyggingin av bútilboðum ikki er framd eftir einari yvirskipaðari ætlan, sum hevur tikið atlit til tørvin kring landið. Tí eru eldri borgarar í teimum ymsu økjunum, sera ymiskt settir í mun til tænastur á eldrarøktarøkinum. Kommunurnar, ið hava gjørt íløgur á eldraøkinum, hava hinvegin í samráð við landið tryggjað sær, at borgarar í kommununi hava framíhjárætt, tá ið tað snýr seg um upptøku til bútilboðið. At tænastustøðið er so ymiskt á einum málsøki, sum landið hevur yvirskipaðu ábyrgdina av, er ein trupulleiki. Landið rindar nærum allan raksturin innan eldrarøktina í dag, men hevur ikki altíð beinleiðis ávirkan á, at íløgurnar til bygging á eldraøkinum verða framdar skynsamt landsbúskaparliga. Heldur ikki hevur landið altíð ávirkan á, hvussu tænastan verður løgd til rættis, t.d. í mun til starvsfólkaviðurskifti og tænastu á eldrabústøðum, sum eru sjálvsognarstovnur, ella har kommunumørk eru. Avleiðingin av hesi skipan er, at tað í ávísan mun eru bústaðarviðurskiftini heldur enn tørvurin, sum avger, hvørjir borgarar fáa tilboð um búpláss ella umlætting. Ógreiðu myndugleikaviðurskiftini á eldraøkinum hava ført við sær, at eldraøkið í dag í ávísan mun er eyðkent av vantandi gjøgnumskygni og óskynsomum rakstri, sum bæði vantar samskipan og áeggjan (incitament) til økt virkisføri í skipanini. Til dømis hevur skipanin við sjálvsognarstovnum, sum reka 6 av teimum 16 røktarheimunum m.a. ført við sær, at tað ikki er sami myndugleiki, sum varðar av starvsfólkunum á eldraøkinum. Sjálvsognarstovnarnir hava setanarmyndugleikan á egnum stovni, meðan landið hevur setanarmyndugleikan annars. Í summum førum er tað kommunan, sum er Síða 5 av 51

6 setanarmyndugleiki á eldraøkinum, serliga í Tórshavn, sum í dag er setanarmyndugleiki hjá øllum starvsfólkum á røktarheimunum í kommununi, undantikið á Lágargarði, sum er sjálvsognarstovnur. Ógreiðu setanarviðurskiftini gera tað truplari at gagnnýta starvsfólkaorkuna til fulnar. Møguleikin at skipa økið rationelt, m.a. við at flyta starvsfólk ímillum stovnar, og ímillum stovnar og heimarøkt, verður skerdur munandi. Tað er eisini trupult at gagnnýta serligan fakligan førleika til fulnar og at skipa størri faklig umhvørvi og eina heildartænastu, sum gongur tvørtur um fakmørk og starvsøki. Eitt greitt uppgávu- og myndugleikabýtið er týdningarmikið í einum umboðandi fólkaræði. Í álitinum Kommunur, eindir og uppgávur frá 2009 verður m.a. sagt soleiðis: Landspolitikarar og kommunupolitikarar eru ofta í kapping um at taka æruna av teimum framstigum, ið henda, og somu politikarar eru skjótir at lasta hvønn annan fyri tað, ið virkar minni væl. Veljarin eigur í einum fólkaræði at kunna krevja politikararnar til fyri førda politikkin. Men í eini skipan við ógreiðum og umskarandi heimildum veit veljarin ikki, hvør politisk og umsitingarlig eind land ella kommuna er rætti myndugleiki at rætta mistøk. Lokalpolitikarin og landspolitikarin turka av uppá hvønn annan, og borgarin er á berum. Endamálið við at leggja eldraøkið til kommunurnar at umsita er sostatt ein týðandi liður í at fáa greiðu á trupulleikanum við myndugleikaviðurskiftunum, og verður hetta sum nevnt mett at vera ein grundleggjandi fyritreyt fyri øktari menning og framtakssemi á eldraøkinum. Landsstýriskvinnan í almannamálum er av teirri fatan, at ein framtíðar bygnaður, har uppgávurnar á eldraøkinum verða loystar so nær borgaranum sum gjørligt, harumframt gevur møguleika fyri at tillaga loysnirnar til staðbundin viðurskifti og skapa eitt vælgrundað fólkaræðisligt støði fyri valdu loysnunum. Harvið skapar bygnaðarbroytingin grundarlag fyri, at tænastan verður betri. Ætlanin at leggja eldraøkið til kommunurnar hevur frá byrjanini verið tengd at eini kommunalari umskipanartilgongd, og hevur tað altíð verið ein fortreyt fyri umskipanini, at kommunali geirin eisini verður umskipaður, soleiðis at talan verður um størri, burðardyggar kommunalar eindir, sum hava neyðugu fakligu, fyrisitingarligu og fíggjarligu styrkina at umsita eldrarøktina og heimatænastuna skynsamt. Ein av høvuðsorsøkunum til, at tað ikki er borið á mál at leggja eldraøkið til kommunurnar, er, at politisk semja ongantíð er fingin í lag um nýggjar kommunalar eindir. Í samgonguskjalinum frá 2011 er tað eitt mál, at skipast skal fyri fólkaatkvøðu, sum hevur til endamáls at fáa færri og størri kommunur, og verður ætlanin at leggja eldraøkið til kommunurnar knýtt saman, við hesum kommunalpolitisku ætlanum landsstýrisins. 3. mai 2012 varð skipað fyri vegleiðandi fólkaatkvøðu um kommunusamanlegging. Úrslitið av fólkaatkvøðuni førdi við sær, at landsstýrið boðaði frá, at eldrarøktin verður løgd til kommunurnar at umsita, óheft av kommunusamanleggingartilgongdini. Ístaðin fyri at leggja kommunurnar saman áðrenn eldraøkið verður lagt út, varð avgjørt at leggja eldraøkið út til verandi kommunala bygnað, og at kommunurnar síðani skipa seg í kommunal samstørv, sum verða áløgd at samstarva um tænasturnar á økinum. Arbeiðið hjá sitandi landsstýri við at leggja eldraøkið út til kommunurnar hevur verið skipað í trimum stigum: 1: Í juni 2012 vórðu seks økisbólkar við umboðum frá kommununum og tveimum starvsfólkum frá eldrarøktini settir. Uppgávan var fyrst og fremst at fáa gjørt eina støðulýsing av eldraøkinum, sum tað er skipað í dag, og síðani at koma við einum boði uppá, hvussu eldraøkið kann skipast undir kommunalum myndugleika. Bólkarnir vórðu settir samsvarandi galdandi bygnaði á eldraøkinum, t.e. teimum seks eldraøkjunum. Úrslitið av hesum Síða 6 av 51

7 viðfevnda útgreiningararbeiði varð handað Almannamálaráðnum í november 2012, og hevur hetta tilfar verið partur av grundarlagnum undir tilgongdini víðari. Tilfarið er til taks á heimasíðu Almannamálaráðsins. 2: Eisini varð ein yvirskipaður arbeiðsbólkur við embætisfólkum frá stjórnarráðunum og kommunufeløgunum settur. Uppgávan hjá hesum bólki er at samskipa arbeiðið hjá omanfyrinevndu arbeiðsbólkum, og at leggja tað fyri politiska stýrisbólkin. Í hesum sambandi eisini at gera uppskot til teir lógarkarmar, sum eldraøkið skal virka undir, tá ið tað gerst kommunalt, gera uppskot til fíggjarleist og gera uppskot um, hvussu kommunurnar skulu samstarva um eldraøkið. 3: At enda varð ein politiskur stýrisbólkur settur við avvarðandi landsstýrisfólkum og tveimum politiskum umboðum fyri hvørt kommunufelag. Stýrisbólkurin hevur yvirskipaðu politisku ábyrgdina og skal góðkenna alt arbeiðið, loysa trupulleikar, sum stinga seg upp, og taka neyðugar avgerðir, sum tryggja, at umskipanin verður framd í verki. Í tilgongdini hava tað serliga verið 3 høvuðsevni, sum hava verið viðgjørd: 1. Hvat skal leggjast til kommunurnar? Tað er avgjørt, at tað verður ein sameind tænasta á eldraøkinum, sum verður løgd til kommunurnar at umsita (og ikki aldursbólkurin), t.e. at kommunurnar yvirtaka tænastubygnaðin innan eldrarøktina, sum hann er í dag. Hetta inniber, at kommunurnar yvirtaka eldrarøktina og samskipaðu heimatænastuna (heimahjálp, heimasjúkrasystratænastuna, økisterapi). Seinni er eisini avgjørt, at kommunurnar eiga at yvirtaka skipanina við ansingarsamsýning og umsorgararbeiði, sum er tætt knýtt at virkseminum á eldraøkinum. 2. Fíggjarleistur Ein fíggjarleistur er tilevnaður, sum skal vera grundarlag undir býtinum av játtanini, tá eldraøkið verður lagt til kommunurnar at umsita. Kommunurnar hava víst hesum leisti vælvild og partarnir eru samdir um, at samráðingar um neyvu upphæddina, sum skal liggja til grund fyri játtanarbýtinum, verður endaliga fingin upp á pláss, áðrenn eldraøkið endaliga verður lagt undir kommunalan myndugleika 1. januar 2015 og tá fíggjartølini fyri 2015 eru tøk. 3. Eindir og samstørv Tað er avgjørt at leggja eldraøkið til tær 30 kommunurnar, sum síðani skipa seg í kommunal samstørv, ið verða skipað sambært lóg um kommunal samstørv, sum er partur av hesum lógarpakka. Hesar avgerðir eru yvirskipaða grundarlagið undir lógarpakkanum, sum hetta lógaruppskot er partur av. Harumframt byggir lógaruppskotið m.a. á omanfyrinevnda tilmæli um eldrapolitikk, sum varð handað landsstýriskvinnuni í almannamálum í desember Eitt av endamálunum við at orða ein eldrapolitikk var nettupp, at politikkurin skuldi brúkast sum virðisgrundarlag undir eini komandi rammulóg fyri eldraøkið. Hendan lógin tekur sostatt støði í tilmælinum um eldrapolitikk, sum yvirskipað m.a. leggur áherðslu á, at sjálvsavgerðarrættur hins einstaka verður virdur, at tænastan verður samskipað, og at hon í størri mun snýr seg um fyribyrging og heilsufremjan, m.a. soleiðis at eldru borgarar landsins verða stuðlaðir í at vera sum longst í egnum heimi. Síða 7 av 51

8 Samgonguskjalið Tað at orða ein eldrapolitikk er eitt av málunum í samgonguskjalinum. Harumframt verður tað í samgonguskjalinum ásett, at árið 2012 verður útnevnt at vera ár teirra eldru. Landsstýriskvinnan gjørdi av at knýta hesi mál frá samgonguskjalinum saman, og brúka árið 2012 sum eitt høvi at seta arbeiðið at orða ein eldrapolitikk í verk. Í apríl 2012 setti landsstýriskvinnan í almannamálum arbeiðsbólkin, sum varð mannaður við umboðum frá kommununum og frá teimum fakbólkum og áhugabólkum, sum á ein og annan hátt arbeiða við eldri borgarum. Í desember 2012 varð tilmælið frá arbeiðsbólkinum um eldrapolitikk handað landsstýriskvinnuni. Eldrapolitikkurin ber undirheitið trivnaður, tryggleiki og lívsgóðska og er viðfestur í fylgiskjali 4. Somuleiðis ásetir samgonguskjalið, at tilboðini á eldraøkinum skulu veitast við støði í eini heildarmeting av einstaka borgaranum við tí fyri eyga, at hin einstaki kann vera heima sum longst. At enda er m.a. eisini ásett, at upptøkureglurnar til dagtilhald, sambýli og røktarheim skulu samskipast. Til tess at liva upp til hetta málið í samgonguskjalinum um, at tilboðini á eldraøkinum í fyrstu syftu skulu veitast við støði í eini heildarmeting og í aðru syftu, at upptøkureglurnar fyri dagtilhald, sambýli og røktarheim verða samskipað, hevur landsstýriskvinnan í almannamálum sett nýggja kunngerð í gildi um røktarheim og eldrasambýli. Kunngerðin hevur við sær, at upptøkan á øllum bústøðum á eldraøkinum verður samskipað í hvørjum av teimum 6 økjunum, sum skipa eldraøkið. Ein tílík umskipan hevur eisini við sær, at tað í størri mun er gjørligt hjá samskipaðu upptøkunevndinim at veita borgarunum eina tænastu, sum tekur støði í eini heildarmeting av borgarunum; hetta tí at upptøkunevndin við nýggju skipanini hevur eitt meiri fullfíggjað yvirlit yvir tørvin og allar tær tæanstur, sum eru tøkar í avvarðandi eldraøki. Til tess at stovnseta eina samskipaða heildartænastu, sum verður skipað við sterkum fakligum umhvørvi og eini liðiligari arbeiðsskipan, er tó neyðugt at gera upp við ógreiðu myndugleikaviðurskiftini, sum eru umrødd omanfyri, og skipa alla tænastuna undir einum og sama myndugleika. Hendan lógin tekur hetta seinasta stigið við at skipa eldraøkið fult og heilt undir kommunalum myndugleika. Lógarpakkin Málið um at leggja eldraøkið til kommunurnar at umsita hevur altíð verið tvinnað saman við málinum um at fáa til vega eina sjálvstøðuga rammulóg um eldratænasturnar (sí m.a. omanfyrinevndu álit). Lógin er, sum nevnt, partur av samlaðum lógarpakka, sum tilsamans umboðar umskipanina, sum førir við sær, at eldrarøktin verður skipað undir kommunalum myndugleika. Lóg um kommunalt samstarv skipar sjálva útleggingartilgongdina, har kommunurnar, undir ávísum treytum, verða álagdar at skipa seg í kommunal samtørv. Afturat hesum báðum lógum, verður umskipanin framd við nýggjari lóg, sum hevur við sær, at øll starvsfólk, sum starvast innan heimatænastu og eldrarøkt, verða sett undir kommunalum myndugleika. Ein arbeiðsbólkur við umboðum úr Almannaverkinum, Kommunala Arbeiðsgevarafelagnum og Lønardeildini varð settur av Almannamálaráðnum at tilevna frágreiðing um starvsfólkaviðurskifti, og verður hendan frágreiðing, sum er viðfest í fylgjuskjali 3, grundarlag undir lógini, sum verður send til ummælis í øðrum umfari. Fíggjarligi parturin av umskipanini verður lýstur í fíggjarleistinum (sí fylgjiskjal 1). Fíggjarleisturin inniber broytingar í hesum lógum: Síða 8 av 51

9 - Løgtingslóg nr. 87 frá 1. september 1983, um áseting av skatti (Ásetingarlógin) - Løgtingslóg nr. 86 frá 1. september 1983, um landsskatt og kommunuskatt (Skattalógin) - Løgtingslóg nr. 51 frá 29. desember 1971, um skatt av rentutrygging v.m. (Rentutryggingarlógin) - Løgtingslóg nr. 136 frá 8. september 1992, um meirvirðisgjald (Meirvirðisgjaldslógin) - Løgtingslóg nr. 49 frá 14. mai 2013, um eftirlønarsamansparingar og skatt av eftirløn og rentutryggingum (Eftirlønarlógin) Tilgongdin at leggja eldraøkið til kommunurnar at umsita verður skipað soleiðis, at kommunurnar fara undir at skipa seg í kommunal samstørv í samsvari við lógina um kommunal samstørv. Eftir at lógin um kommunal samstørv er samtykt, fáa kommunurnar eitt skotbrá at skipa seg og tilevna samstarvssáttmálar fyri hvørt samstarvsøki, sum verða góðkendir av landsstýriskvinnuni. Samstundis, sum hendan tilgongdin verður sett í verk, verður tað, í samráð við kommunurnar, farið undir at útfylla hesa lóg við neyðugu kunngerðunum, sum koma at skipa eldraøkið, tá tað endaliga verður kommunalt málsøki 1. januar Somuleiðis er neyðugt at útgreina nærri, hvussu praktiska umskipanin skal fremjast í verki. Umframt starvsfólkaviðurskifitini, skal støða takast til, hvussu KT-skipanirnar, sum í dag skipa tænastuna (vaktplansskipan, lønarskipan, visitatiónsskipan, fíggjarskipan v.m.), verða handfarnar. Støða skal takast til, hvussu ognarviðurskifti millum land og kommunur verða greidd, hvussu kommunalu samstørvini skipa fyrisitingina, og hvat skal henda við verandi útbúnaði og útgerð v.m. Árið 2014 verður brúkt til praktisku umskipanina, soleiðis at kommunurnar eru til reiðar at taka við eldraøkinum 1. januar Skipan av eldraøkinum í dag Av tí, at avgerð er tikin um, at tað er sameinda tænastan á økinum, sum verður flutt undir kommunalan myndugleika, kann tað, sum nevnt, vera misvísandi at tosa um umskipan á eldraøkinum. Fleiri tænastur á eldraøkinum fevna í veruleikanum nógv breiðari enn um tænastur til eldri borgarar. Til dømis fevnir heimatænastan um allar borgarar. Í viðmerkingunum niðanfyri verða tænasturnar nærri lýstar, og tað verður nágreinað, hvør málbólkurin er fyri hvørja tænastu sær, umframt, hvørji markamót eru til aðrar skipanir. Tað er tískil týdningarmikið at gera greitt, at tá tað í viðmerkingunum til hetta lógaruppskot verður tosað yvirskipað um eldraøkið ella eldrarøktina, verður sipað til allar tær tænastur, sum við lógini verða lagdar undir kommunalan myndugleika. Landið hevur yvirskipaðu ábyrgdina og umsitur eldraøkið í dag, og fevnir málsøkið yvirskipað um hesar tænastur: heimahjálp, heilsu- og sjúkrarøkt, økisterapi, eldrasambýli, røktarheim, dagtilhald, ansingarsamsýning og umsorgararbeiði. Eldraøkið er skipað í 6 eindir, sum eru skipaðar við hvør sínari økisleiðslu og egnum bygnaði (sí fylgiskjal 6, sum m.a. vísir bygnaðin í ymsu økjunum). Tey 6 økini eru: Øki 1: Suðurstreymoy: Tórshavnar kommuna Øki 2: Vágar/Norðstreymoy: Sørvágs, Vága, Vestmanna, Kvívíkar, Sunda og Eiðis kommunur. Øki 3: Eysturoy, undantikið Sunda og Eiðis kommunur Øki 4: Norðuroyggjar Øki 5: Suðuroy Øki 6: Sandoy Síða 9 av 51

10 Meginfyrisitingin í Almannaverkinum hevur yvirskipaðu umsitingina av játtanum og roknskaparhaldið um hendi. Harumframt verða lønar- og starvsfólkamál fyri alla skipanina umsitin har. Eisini verða tvørgangandi fyrisitingarligar uppgávur, journalleiðsla og KTskipanir umsitin í meginfyrisitingini í Almannaverkinum. Lønaravgreiðsla, fíggjar/roknskaparhald, KT, journal, móttøka og skrivari verða umsitin í samstarvi við aðrar tænastur og veitingar undir Almannaverkinum. Yvirlit yvir lógargrundarlagið á eldraøkinum í dag Niðanfyri er eitt yvirlit yvir tær heimildir, sum skipa virksemið innan heimatænastuna og eldrarøktina. Tað eru hesar skipanir, sum verða loystar av við hesi lóg. Einstøku tænasturnar verða lýstar nærri aðrastaðni í almennu viðmerkingunum. Røktarheim og eldrasambýli: Røktarheim og eldrasambýli eru stovnsett sambært 32 stk. 1 og 4 í forsorgarlógini. Sambært 40 í forsorgarlógini, hevur landið skyldu at gjalda allar útreiðslur, sum standast av lógini, tó so at 40, stk. 5 ásetir, at kommunurnar afturrinda landskassanum útreiðslurnar til náttarvakt á eldrasambýlum. Røktarheim og eldrasambýli verða skipað sambært kunngerð nr. 99 um røktarheim og eldrasambýli, sum lýsir endamál, málbólk, upptøku- og gjaldsreglur, brúkararáð, og hvørjar aðrar tænastur heimini kunnu veita. Íløgur: Í 2009 samtykti Løgtingið, at skipanin, har landið letur kommunum og sjálvsognarstovnum stuðulslán til bygging av ellis- og røktarheimum og eldrasambýlum, skal halda fram. Stuðulsupphæddirnar vórðu broyttar úr ávikavist kr. til kr. og úr kr. til kr. sambært løgtingslóg nr. 48 frá 11. mai 2009 um studningslán til ellisog røktarheim og eldrasambýlir. Lógin er grundarlag undir teimum stuðulsveitingum, sum landið hevur veitt til bygging av nýggju ellis- og røktarheimunum síðan Løgtingslógin fer úr gildi 31. desember Heimatænasta (heimahjálp, heimasjúkrarøkt og økisterapi): Sambært 32 a í forsorgarlógini, kann landið í styttri ella longri tíðarskeið veita heimabúgvandi borgarum persónliga hjálp, røkt og stuðul. Sambært 40, stk. 1 í forsorgarlógini rindar landið útreiðslurnar av Heimatænastuni, tó áleggur 40, stk. 3 kommunum at útvega hølir til Heimatænastuna. Sambært løgtingslóg nr. 88 frá 6. juni 1997 um Heimasjúkrasystraskipan, sum broytt við løgtingslóg nr. 82 frá 17. mai 2000, er Heimasjúkrasystraskipanin partur av Heimatænastuni. Nærri reglur fyri Heimasjúkrasystratænastuna eru ásettar í kunngerð nr. 106 um heimasjúkrasystratænastu. Heimahjálpin er skipað í kunngerð nr. 101 frá 24. juni 2000 um heimahjálp, og eru gjaldsreglurnar fyri skipanina ásettar í kunngerð nr. 4 frá 28. januar 2010 um gjald fyri heimahjálp. Økisterapi er í dag ein sameindur partur av Heimatænastuni. Skipanin er tó ikki ásett í lóggávu. Tað er landið, sum hevur ábyrgd av Heimatænastuni og rindar útreiðslurnar av heimahjálpini, heimasjúkrasystraskipanini og økisterapiini, sum verða umsitin undir økisleiðaranum í hvørjum øki. Aðrar tænastur til heimabúgvandi fólkapensjónistar: Sambært løgtingslóg nr. 46 frá 9. mai 2005 um stuðul til umsorgararbeiði, sum seinast broytt við løgtingslóg nr. 107 frá 12. desember 2008, kann landið veita øllum, sum fremja virksemi, ið stuðlar fólkapensjónistum at vera búgvandi í egnum heimi, ella stimbrar hesum at gerast virknari, fíggjarligan stuðul. Síða 10 av 51

11 Stuðulin kann verða veittur til mattænasta, koyritænastu og vitjanartænastu. Almannaverkið umsitur skipanina. Sambært løgtingslóg nr. 64 frá 5. juni 1984 um samsýning at ansa eldri og óhjálpnum heima, sum seinast broytt við løgtingslóg nr. 52 frá 28. apríl 2000, verður fíggjarlig samsýning veitt fólki, sum átaka sær at ansa fólkapensjónistum heima, tá tørvur er á støðugari hjálp og hjáveru. Nærri reglur um skipanina eru ásettar í kunngerð nr. 58 frá 13. september Tað er Almannaverkið, sum umsitur skipanina. Eldrarøkt í Sandoynni: Eldrarøktin í Sandoynni er skipað í løgtingslóg nr. 111 frá 20 desember 2002 um eldrarøkt í Sandoynni. Í kunngerð nr. 7 frá 27. januar 2003 um eldrarøkt í Sandoynni eru nærri reglur um skipanina ásettar. Upprunaliga varð farið undir eina royndarskipan við samrakstri millum røktarheim og heimarøkt í Sandoynni. Nú er talan um eina fasta skipan. Samraksturin av eldrarøktini merkir, at tað er ein leiðsla, ein upptøkunevnd, og at øll starvsfólkini eru sett undir sama myndugleika. Skipanin í Sandoynni verður rikin sum ein sameind skipan undir landinum. Gjaldsreglur: Brúkaragjøld innan heimatænastu og eldrarøkt eru ásettar í trimum kunngerðum: Gjaldsreglur fyri bústað ella umlætting á røktarheimi ella eldrasambýli eru ásettar í kunngerð nr. 99 frá 2013, um røktarheim og eldrasambýli. Gjaldið er sett saman av einum føstum vistargjaldi, og einum inntøkutreytaðum tænastugjaldi. Á røktarheimum fellur alt gjaldið til landið, meðan gjald fyri vistarhald og fyri umlætting á eldrasambýlum fellur til kommunurnar. Kunngerðin gevur eisini heimild at uppkrevja gjald fyri fyribyrgjandi tænastur til heimabúgvandi pensjónistar, sum verða veittar á røktarheimi ella á eldrasambýli. Nærri gjaldsreglur eru tó ikki ásettar fyri hesa tænastu. Áðurnevnda kunngerð um heimahjálp ásetir yvirskipaðu reglurnar fyri inntøkutreytaða gjaldinum, sum er galdandi fyri heimahjálp. Í kunngerð nr. 4 frá 28. januar 2010 um gjald fyri heimahjálp, eru gjaldsupphæddirnar fyri egingjaldið ásettar. Í kunngerð nr. 133 frá 14. desember 2012, um áseting og javning av almannaveitingum, eru gjaldsupphæddirnar, sum eru skipaðar í kunngerð um røktarheim og eldrasambýli, ásettar. Talan er um gjald fyri vistarhald, tænastugjald og gjald fyri umlætting á røktarheimum og eldrasambýlum. Allar lógar- og kunngerðarásetingar, sum eru nevndar omanfyri, verða settar úr gildi við hesi lóg. Lógarásetingarnar í forsorgarlógini verða tó strikaðar í øðrum umfari við broytingaruppskoti, sum strikar tær ásetingar í forsorgarlógini, sum skipa eldraøkið. Talan er sum nevnt um 32, stk. 1 og 4, 32a og 40. Nærri lýsing av eldraøkinum Røktarheim og eldrasambýli Nýggja røktarheimið í Klaksvík, sum læt upp í november 2013, er hitt seinasta í eini røð av nýggjum røktarheimum, sum eru bygd seinastu árini. Síðani 2011 hava kommunurnar latið bygt 136 nýggj røktarheimspláss kring landið við stuðli frá landskassanum. Landið rindar raksturin av øllum røktarheimunum. Í dag eru 16 røktarheim kring landið við tilsamans 486 búplássum og 15 eldrasambýlum við tilsamans 159 búplássum kring landið. Í alt eru sostatt 645 búpláss undir eldrarøktini í Føroyum. Viðfesta fylgjiskjal nr. 5 vísir eitt yvirlit yvir øll búplássini í Føroyum, býtt á øki, hvussu nógv pláss heimini hava til dement, umframt hvussu nógv ársverk eru knýtt at hvørjum heimi í dag. Einsháttaði bústaðarmarknaðurin í Føroyum sæst aftur á eldraøkinum. Bústaðarmøguleikarnir hjá teimum eldru eru avmarkaðir, og í lítlan mun ber til hjá hinum einstaka at velja at flyta í Síða 11 av 51

12 t.d. eina minni íbúð, sum er bíligari og lættari at halda. Í dag er valið í stóran mun avmarkað millum egið sethús ella røktarheim/eldrasambýli, og hevur hetta við sær, at eldri fólk í Føroyum búgva longri á røktarheimi, samanborið við okkara grannalond. Einsháttaði bústaðarmarknaðurin er soleiðis ein forðing fyri, at fólk kunnu búgva í egnum heimi so leingi, sum tey ynskja. Tí verður tað í eitt nú tilmælinum um Eldrapolitikk frá 2012 mælt til at fáa ein meiri fjølbroyttan og smidligan bústaðarmarknað í Føroyum. Sum nevnt omanfyri hevur sonevnda stuðulsskipanin í sambandi við útbygging av bútilboðum viðvirkað til eitt ógreitt uppgávu- og ábyrgdarbýtið millum land og kommunur. Hesin trupulleiki sæst eisini aftur í rakstrinum á røktarheimum og eldrasambýlum, eftirsum lógarverkið ikki greitt hevur skilmarkað heimildir og skyldur hjá ávikavist landi og kommunum/sjálvsognarstovnum, kanska serliga tá hugsað verður um upptøkuviðurskifti og fíggjarliga ábyrgd av rakstrinum. Í september 2013 varð nýggj kunngerð um røktarheim og eldrasambýli sett í gildi. Ein av høvuðsbroytingunum við nýggju kunngerðini er, at upptøkumannagongdin verður umskipað soleiðis, at ein felags upptøkunevnd verður skipað fyri hvørt eldraøki, sum tekur avgerð um upptøku á røktarheimi og eldrasambýli. Harvið eru lunnar lagdar undir, at somu upptøkutreytir verða fyri alt landið, og at tað í størri mun verður røktartørvurin hjá borgaranum, sum verður avgerandi fyri, hvør fær eitt pláss í boði, umframt at betri stýring verður við tørvsemting og upptøku til tær ymisku tænasturnar, sum liggja í økinum. Orsøkin til, at tað varð mett neyðugt at broyta upptøkumannagongdina var, at tað tey seinastu árini er vorðið alsamt meira greitt, at støðan við vantandi reguleringum á økinum ikki hevur verið nøktandi. Tað hevur millum annað verið nærum ómøguligt at fáa eina samlaða mynd av, hvussu upptøkan til røktarheimini virkar í verki, tí stórt sæð hvørt einstakt røktarheim hevur havt sínar egnu mannagongdir, meðan Almannaverkið á summum heimum hevur havt lítla ávirkan á upptøkuna. Hetta hevur við sær, at tænastustøðið kring landið verður sera ymiskt. Við at savna og samskipa upptøkuna til bú- og dagtilboð innan eldrarøktina, verður gjøgnumskygnið í skipanini størri, og møguligt verður at fáa eitt meiri álítandi yvirlit yvir tørvin innan eldrarøktina kring landið. Harafturat merkir broytta upptøkumannagongdin, at raksturin verður meiri skynsamur, og at tørvsmetingin verður fakliga væl grundað. Virksemið inni á røktarheimum og eldrasambýlum er munandi broytt seinastu árini. Í dag verður í størri mun arbeitt útfrá eini hugsjón um, at eldri fólk, hóast tey eru gomul, sjúk og/ella røktarkrevjandi, framhaldandi hava grundleggjandi rættindi sum borgarar og tískil eisini sjálvi skulu avgera, hvussu gerandisdagurin hjá teimum skal skipast. Í 2012 samtykti Løgtingið, at allir pensjónistar á røktarheimum, heldur enn at fáa sokallaðan lummapening, skulu varðveita pensjónina, og ístaðin sjálvi rinda fyri uppihaldið eins og tey, sum búgva á eldrasambýlum. Eisini er størri dentur lagdur á, at tey, hóast tey búgva á einum røktarheimi, í størst møguligan mun framhaldandi skulu hava ein virknan gerandisdag. Tí verður miðað eftir at skapa størri lív á og rundanum røktarheimini við eitt nú at hava venjingar, dagtilhald og ítriv bæði til tey, sum búgva á røktarheiminum, og til heimabúgvandi borgarar. Sambært ásetingum í 32, stk. 1 og 4, og 40 í forsorgarlógini er tað landið, sum hevur heimild til at stovnseta og góðkenna røktarheim, eldrasambýli og skyldu til at rinda útreiðslurnar. Tó skulu kommunur sambært 40, stk. 5, afturrinda landskassanum útreiðslurnar til náttarvakt á eldrasambýlum. Afturat uppskotinum um løgtingslóg um heimatænastu og eldrarøkt verður sum nevnt eisini eitt uppskot til broyting í forsorgarlógini lagt fyri Løgtingið í øðrum umfari, ið strikar Síða 12 av 51

13 heimildir landsins at stovnseta, góðkenna og skyldur til at rinda fyri rakstur á røktarheimum og eldrasambýlum. Heimatænastan Heimatænastan fevnir um heimahjálp, heimasjúkrarøkt og økisterapi, og verða hesar tænastur í dag riknar sum ein sameind tænasta undir Almannaverkinum. Tað er økisleiðarin, sum hevur yvirskipaðu ábyrgdina av heimatænastuni í hvørjum av teimum 6 eldraøkjunum. Heimahjálpin er skipað við heimild í 32a í forsorgarlógini, og heimasjúkrarøktin er skipað við heimild í løgtingslóg um heimasjúkrasystraskipan. Umskipanin merkir, at lógarheimildirnar verða fluttar í hesa lóg, og lagt verður upp til, at skipanin heldur áfram undir kommunalum myndugleika. Tað, at Heimatænastan, eins og eldrasambýlini, er undir ábyrgd økisleiðarans, letur upp fyri, at Heimatænastan verður samskipað við virksemið á eldrasambýlunum, og at starvsfólkatilfeingið kann gagnnýtast tvørtur um starvspláss. Henda skipan er vorðin meiri útbreidd seinastu árini, og verður virksemið á fleiri av teimum nýggju røktarheimunum somuleiðis samskipað við heimatænastuna. Samskipaða tænastan á eldrasambýlum og heimatænastuni endurspeglast í fíggjarlógini, eftirsum játtanin til eldrasambýlini er at finna á undirkonto 25 - Heimatænasta. Endamálið við Heimatænastuni er við miðvísari heimahjálp, heilsu- og sjúkrarøkt, venjing og gerandisrehabilitering at stuðla undir, at borgarin kann búgva sum longst í egnum heimi, um tað er ráðiligt. Heimahjálp verður í dag veitt eldri borgarum, sum hava tørv á persónligari hjálp ella røkt í egnum heimi. Heimahjálp verður eisini veitt yngri borgarum, sum hava tørv á hjálp til eitt nú persónligt reinføri ella praktiskar uppgávur. Sambært kunngerð um Heimahjálp, kann heimahjálp verða veitt borgara í styttri ella longri tíðarskeið, og kann hjálpin vera fyribils ella varandi. Seinastu árini hevur verið eitt støðugt trýst á heimahjálparaskipanina, m.a. orsakað av vantandi búplássum á røktarheimum. Tískil er innihaldið í tænastuni, sum verður veitt, støðugt broytt. Frá at vera ein tænasta, sum í stóran mun veitti hjálp til praktiskar uppgávur í heiminum, so sum matgerð og reingerð, er tænastan í dag í stóran mun avmarkað til persónliga røkt og hjálp umframt náttarvakt. Talið av borgarum, sum fáa heimahjálp, er skiftandi. Sambært støðulýsing frá Almannaverkinum frá viku 43 í 2013, varð talið av borgarum, sum fáa heimahjálp, soleiðis býtt á tey 6 økini. Av hesum 404 borgarum, sum fáa heimahjálp, eru 251 kvinnur og 152 menn. Øki Fólk, ið fáa Miðalaldur heimahjálp Øki 1: Suðurstreymoy ,4 Øki 2: Vágar/Norðstreymoy 45 81,8 Øki 3: Eysturoy 90 78,8 Øki 4: Norðoyggjar Øki 5: Suðuroy 58 82,1 Øki 6: Sandoy 15 80,4 Tilsamans ,9 Síða 13 av 51

14 Borgarar, sum búgva heima og sum hava aðra inntøku enn fólkapensjón, rinda eitt inntøkutreytað gjald fyri heimahjálp, og er tímasatsurin ásettur í kunngerð um gjald fyri heimahjálp. Sambært kunngerð um heimasjúkrasystratænastu verður heimasjúkrarøkt veitt persónum, sum hava tørv á røkt frá sjúkrarøktarfrøðingi í heimunum. Tænastan fevnir um sárviðgerð, palliasjón, hjálp til heilivág, endurmenning, sjúkufyribyrging og sjúkuviðgerð í breiðum týdningi. Í øllum 6 eldraøkjunum er tætt samstarv millum heimasjúkrarøktarfrøðingar, heilsurøktarar, heilsuhjálparar og økisterapeutar. Samstarvið hevur við sær, at tænasturnar verða samskipaðar og at eitt tvørfakligt samstarv betrar um tænastugóðskuna. Tað er ein sjúkrarøktarfrøðingur, sum hevur høvuðsábyrgdina av røktini og sum tekur sær av kompleksum sjúkrarøktaruppgávum. Aðrir starvsfólkabólkar fáa vegleiðing frá sjúkrarøktarfrøðingi til at loysa ymsar røktaruppgávur. Heimahjálp og økisterapi verður veitt eftir skipaðari visitasjón, og er tað fakfólk við heilsufakligari útbúgving, ið fremur visitatiónina. Tá tað kemur til sjúkrarøkt, so verður henda veitt eftir fyrispurningi. Sambært upplýsingum frá Almannaverkinum koma flestu fyrispurningarnir frá Heilsuverkinum, Almannaverkinum og borgarum. Tá fyrispurningurin er móttikin, fer heimasjúkrarøktarfrøðingur á heimavitjan at meta um tørvin á sjúkrarøkt. Síðani verður støða tikin til tænastuveitingina í hvørjum einstøkum føri. Økisterapiin, sum í dag er ein sameindur partur av heimatænastuni, verður lýst nærri niðanfyri. Eldrarøkt á Sandoynni Á Sandoynni er eldraøkið skipað sambært løgtingslóg um eldrarøkt á Sandoynni, sum somuleiðis verður sett úr gildi við hesi lóg. Orsøkin til, at skipanin á Sandoynni er skipað í serlóg, er, at talan var um eina royndarverkætlan í mun til samskipaða eldrarøkt. Royndirnar við hesi samskipaðu eldrarøktini undir sama myndugleika vóru góðar, og er hesin leistur síðani brúktur sum fyrimynd á eldraøkinum. Henda lóg leggur eisini upp til, at kommunurnar frameftir samskipa heimatænastuna og eldrarøktina undir sama myndugleika. Umsorganararbeiðið Løgtingslóg um stuðul til umsorganararbeiðið verður somuleiðis avtikin við hesi lóg. Sambært lógini fevnir umsorganararbeiðið um mattænastu, koyri- ella vitjunartænastu til pensjonistar. Í kunngerð um umsorganararbeiðið er ásett, at stuðul til mattænastu skal raðfestast sum nr. 1 og koyri- ella vitjunartænasta sum nr. 2, og er játtanin býtt út í samsvari við hesa raðfesting. Almannaverkið hevur umsitið stuðulsjáttanina, ið sambært uppskoti til játtan á løgtingsfíggjarlógini fyri 2013, er mió.kr. Í 2013 fór 69% av játtanini til umsóknir um mattænastu og 31% til koyritænastu. Endamálið við skipanini hevur verið at stuðla fólkpensjónistum at verða búgvandi í egnum heimi ella at gerast virknari á ellisárum. Mattænastan varð upprunaliga stovnsett orsakað av, at stórur partur av tíðini hjá heimahjálpini fór við at gera mat. Tí ynsktu nakrar kommunur og stovnar at royna eina skipan við at bjóða út mattænastu við heilsugóðum kosti, fyri ein sámiligan prís. Mett verður, at mattænastan hevur stóran týdning fyri heilsustøðuna hjá eldri borgarum, sum hava tørv á heilsugóðum og fjølbroyttum kosti. Borgarin rindar fyri tænastuna. Síða 14 av 51

15 Koyritænastan er ætlað sum ein skipan, ið skal gera tað lættari hjá eldri borgarum at fara til tiltøk uttan fyri heimið, umframt til koyring í sambandi við mattænastuna. Við eini skipaðari koyritænstu verða heimabúgvandi borgarar stuðlaðir til framhaldandi at taka virknan lut í samfelagslívinum. Partur av virkseminum hjá koyritænastuni verður fíggjað við brúkaragjaldi. Vitjunartænastan er ætlað sum eitt sjálvhjálpararbeiði, har borgarar og møguliga starvsfólk innan eldraøkið kunnu verða við til at lætta um gerandisdagin hjá heimabúgvandi borgarum. Vitjunartænastan kann tí viðvirka til, at fólk ikki eru so avbyrgd og einsamøll á ellisárum. Skipanin við umsorganararbeiði er virkin í flestu økjunum í landinum, og hava nógvar kommunur valt at raðfesta bæði mattænastu, koyritænastu og vitjunartænastu. Undir brotinum fíggjarligar avleiðingar av uppskotinum er eitt yvirlit, sum vísir, hvussu játtanin til skipanina er býtt út á ymsu økini. Lógin leggur upp til, at tænasturnar frameftir verða ein partur av samlaða tænastuútboðnum, sum kommunurnar kunnu bjóða sínum borgarum til tess at stimbra teimum í at verða sum longst í egnum heimi. Umskipanin Hendan lógin er sum áður nevnt ein rammulóg, sum skipar heimatænastuna og eldrarøktina undir kommunalum myndugleika. Ein slík rammulóg inniber m.a., at hon setir yvirskipaðar karmar fyri virksemið hjá kommununum, hvat umsiting og rakstri av heimatænastu, eldrarøkt v.m. viðvíkur. Karmarnir hava til endamáls at skapa neyðugu rættartrygd borgaranna við at tryggja borgarunum rætt til eitt minstamark av tænastum, sum kommunurnar hava skyldu at hava tøkar, soleiðis at borgarar, sum hava tørv á m.a. røkt á ellisárunum, fáa neyðugu hjálpina. Hinvegin merkir ein rammulóg, at kommunala sjálvræðið í størst møguligan mun verður virt, og at kommunurnar harvið hava heimildir til sjálvstøðugt at leggja tænastuna til rættis, innan yvirskipaðu karmar lógarinnar. Lógartekniskt verður umskipanin innan heimatænastuna, eldrarøktina v.m. framd við, at tær lógir og kunngerðir, sum í dag skipa økið undir landsins leiðslu og sum eru lýstar omanfyri, verða settar úr gildi. Lógar- og kunngerðarásetingarnar, sum eru umrøddar omanfyri, eru at finna aftur í hesi lóg, í summum førum í óbroyttum skapi, men í flestu førum í einum tillagaðum líki. Yvirskipað kann sigast um umskipanina, at tær lógarheimildir, sum eru grundarlag undir øllum virksemi innan økið í dag, eru at finna aftur í lógini. Nýggju lógarásetingarnar eru tó meiri yvirskipað orðaðar, og verður ongin skipan neyvt regulerað í nýggju lógini. Rammulógin inniheldur tó eisini lógarásett krøv, sum kommunurnar verða álagdar at liva upp til. Ásetingarnar í 3-7 áseta fyrisitingarlig og bygnaðarlig krøv, sum kommunurnar skulu liva upp til, tá tær fyrisita lógina. Hesi viðurskifti verða umrødd nærri niðanfyri. Tær flestu tænastuásetingarnar heimila kommununum at veita ávísu tænastuna. Til dømis eru ásetingarnar um heimatænastuna orðaðar soleiðis, at kommunurnar veita... tænastuna. Í hesum førum er tað sostatt ikki ásett, hvussu umfevnandi skipanirnar skulu verða í kommununum, bara at kommunurnar skulu veita tænastuna. Hetta er m.a. grundað á, at tað ikki ber til at lóggeva og áleggja kommununum at halda ávíst tænastustøði uttan, at talan verður um eina neyva stýring av tænastuni, og kommunala sjálvræðið til sjálvstøðugt at leggja til rættis og raðfesta tænastuna harvið verður sett til viks. Tænastustøðið er altíð Síða 15 av 51

16 grundað á ítøkiligu raðfestingarnar og fíggjarligu karmarnar, sum kommunurnar velja at geva tænastuni at arbeiða undir. 1 Harafturat er tað grundað á, at avgerðin um t.d. heimatænastu fyri tað fyrsta er treytað av ítøkiligu tørvsmetingini av borgaranum, og í øðrum lagi, hvørji onnur tilboð ella tænastur eru tøkar í avvarðandi kommunalum samstarvi. Aðrar tænastuásetingar eru orðaðar sum heimildir hjá kommununum at seta á stovn ávísa tænastu, uttan at hetta er eitt krav. Hetta ger seg galdandi fyri ásetingarnar um ansingarsamsýning, sum siga, at kommunurnar kunnu taka avgerð um at veita ansingarsamsýning, og í ásetingini um bústaðir, sum gevur kommununum heimild at seta á stovn bústaðir sambært lógini. Hetta er sostatt heimildir, sum kommunurnar sjálvar avgera, um tær vilja brúka. Í dag er skipanin við ansingarsamsýning ein lógarbrundin játtan, meðan umleggingin inniber, at skipanin verður ein av mongum tænastuveitingum; ein partur av tænastuviftuni, sum kommunurnar kunnu velja at brúka. Hetta hevur ávísar avleiðingar, sum verða nærri lýstar niðanfyri. Lógin staðfestir sostatt í stóran mun virksemið innan heimatænastuna og eldrarøktina, sum í dag er skipað í aðrari lóggávu. Tó eru eisini nýggjar ásetingar í lógini, sum partvíst lógaráseta skipanir, sum eru galdandi í dag, men sum ikki eru skipaðar í lóg, og partvíst er talan um nýggjar skipanir, sum bara partvíst eru settar á stovn í Føroyum. Í fyrra førinum verður sipað til skipanina um økisterapi, sum varð sett í verk í 2003, men sum ikki er skipað í lóg ella kunngerð. Í seinna førinum verður sipað til 12, sum áleggur kommununum at veita borgarum omanfyri 75 ár fyribyrgjandi heimavitjan. Hesar tænastur verða nærri lýstar niðanfyri. Fyrisitingarligar ásetingar Lógin staðfestir, at kommunurnar hava ábyrgd av heimatænastuni, eldrarøktini v.m. Harvið verður myndugleikaskiftið frá landi til kommunur framt í verki, og trupulleikin viðv. ógreiða uppgávu- og ábyrgdarbýtinum á eldrarøktarøkinum loystur. Tað, at kommunurnar fáa ábyrgdina av eldrarøktini og heimatænastuni, gevur kommunum fullan rætt til at sjálvar at avgera, hvørjar tænastur kommunurnar bjóða borgarunum í økinum. Tó verður álagt kommunum at hava neyðug tilboð og tænastur, sum viðvirka til, at kommunurnar kunnu veita borgaranum eina samskipaða heildartænastu. Til tess at liva upp til tilmælini um ein kommunalan bygnað, sum hevur neyðugu fyrisitingarligu, fakligu og fíggjarligu tyngdina at umsita eldraøkið skynsamt, og til at veita eina heildartænastu, verður álagt kommunum at skipa seg í kommunal samstørv, sum eru ásett sambært lóg um kommunalt samstarv um heimatænastu, eldrarøkt v.m. Kommunurnar hava sum áður nevnt rætt til at leggja tænastur og tilboð til rættis soleiðis, at tey eru í samsvari við staðbundnu viðurskifti og tørv. Tað verður tó álagt kommunum at skipa Heimatænastuna og eldrarøktina v.m. soleiðis, at tænastan verður samskipað. Borgarin skal hava eitt stað í økinum at venda sær til, tá viðkomandi hevur tørv á hjálp. Í lógini verður staðfest, at tann borgarin, sum út frá eini heildarmeting, verður mettur at hava størst tørv á eini tænastu, skal hava fyrsta rætt til tænastuna. Fyri at kommunurnar kunnu liva upp til hesa áseting, verður tað sambært lóg um kommunalt samstarv um heimatænastu og eldrarøkt v.m. álagt kommunum at gera sínámillum avtalur um ognarviðurskiftini á 1 Sí Hægstarættardóm nr. 313/2012 frá 23. mai 2013 um tænastustøði innan heimahjálp. Hægstirættur avgjørdi, at Køge Kommune hevði heimild til at minka um heimahjálpina til 2 borgarar við teirri grundgeving, at tænastustøðið í kommununi varð lækkað. Tó undir teirri treyt, at fortreytirnar í Servicelógini vóru loknar, herundir at avgerðin hjá kommununi hvílir á eina ítøkiliga tørvsmeting av borgaranum. Síða 16 av 51