Hoyringssvar til uppskot um broytingar í útlendingalógini

Transkript

1 Tórshavn 22. august 2007 Innlendismálaráðið Postboks 159 FO-110 Tórshavn Hoyringssvar til uppskot um broytingar í útlendingalógini Samandráttur Fakfeløgini eru sera ivasom um ætlaðu broytingarnar í útlendingalógini, tí málið tykist so illa fyrireikað bæði hjá føroyskum og donskum myndugleikum. Mælt verður tí frá at seta hetta uppskotið í gildi. Sum heild fýlist Samtak á, at hóast ætlanir eru um at gera kollveltandi broytingar á økinum, so eru ongar metingar av avleiðingunum. Tað eru ongar frágreiðingar gjørdar um málið. Tað ber ikki til at fáa at vita, hvussu nógv fara at nýta henda møguleikan? Verða tað nógvir útlendingar, sum koma hendavegin at arbeiða permanent ella verða tey flestu størvini tíðaravmarkað? Verða tað nógvar familjusamanføringar? Hvørji rættindi hava útlendingarnir, sum koma til Føroyar at arbeiða? Innlendismálaráðið hevur ikki duga at svara omanfyri nevndu spurningum og hevur heldur ikki víst á svør úr udlændingeservice sum í løtuni umsitir málið. Sum heild tykist málið alt ov illa lýst, og sum tað kom fram á tveimum fundum í Innlendismálaráðnum í juni mánaði, so eru ov nógvir spurningar óloystir. Samtak mælir til í fyrstu atløgu at gera verandi skipan meir smidliga, og at tryggjað, at teir útlendingar sum koma til Føroyar at arbeiða hava sømulig kor at virka undir, bæði í arbeiði og í frítíð. Eisini mælir Samtak til, at geva øllum løntakarum somu rættindi, tvs at arbeiðsgevarar, sum innføra útlendska arbeiðsmegi, skulu binda seg at tryggjað føroyskari arbeiðsmegi somu treytir. Síða 1 av 10

2 Inngangur Feløgini í samtak eru sera ivasom um ætlaðu lógaruppskotið»lov for Færøerne om visse udlændinges adgang til opholdstilladelse med henblik på beskæftigelse på Færøerne«sum ætlanin er at seta í gildi í Føroyum. Tað tykist sum eitt illa fyrireikað arbeiði hjá bæði Innlendismálaráðnum og donskum myndugleikum. Tað eru alt ov nógv viðurskifti, sum myndugleikarnir ikki hava greiðu á. Samskiftið, ið fakfeløgini hava fingið innlit í um lógina prógvar eisini, hvussu ógreitt málið í veruleikanum er. Arbeiðsmarknaðarviðurskiftini í Føroyum og Danmark eru rættuliga ymisk, tí er ivasamt um rætt er at lata danir gera lógina Grein 1 Grundleggjandi reglan um, at einki loyvi verður givið uttan tilmæli frá føroyskum myndugleikum verður brotin við ætlanini í grein 1. Hvør skal avgera, um talan er um øki, har»mangel er på særlig kvalificeret arbejdskraft«? Hvussu tryggjað myndugleikar, at t.d. fakfeløg í Føroyum og aðrir viðkomandi stovnar/feløg fáa ávirkan á hetta? Hvat hendir við teimum arbeiðsfólkum, sum eru ættað úr londum uttanfyri ES, sum longu eru í Føroyum, men sum ikki standa nevnd á listanum yvir serlig fakøki? Ansast skal eisini eftir, at útlendingar, sum koma til Føroyar at arbeiða, ikki verða stavnsbundnir hjá einum arbeiðsgevara. Tað hava verið stórir trupulleikar av hesum í hinum Norðanlondunum. (Sí t.d. tíðindi hjá DR 24. august 2007). Grein 2»Når udlændingen er i et fast ansættelsesforhold af længere varighed eller gennem en længere periode «Hvat er»længere varighed«og»længere periode«? Hvør skal meta um»beskæftigelsesmæssige eller erhversmæssige hensyn taler derfor«? Eru tað danskir myndugleikar, sum skulu meta um hetta, og hava teir førleika til tess? Hvat hendur við teimum útlendingum, sum starvast innan ófaklært arbeiði sum t.d. á flakavirki verða hesi send heim, tá ið arbeiðsloyvi gongur út, um tey ikki kunna vera í Føroyum samsvarandi grein 3 í nýggju lógini? Síða 2 av 10

3 Grein 3 Hvat er»ordinær beskæftigelse«, sum nevnt verður í grein 3? Hvør hevur myndugleikan at allýsa hugtakið, sum udlændingeservice skal meta út frá? Hvat skal til, fyri at arbeiðsgevarar kunna verða góðkendir frammanundan til at seta fólk í starv frá ES-londum, sum viðmerkingarnar til grein 3 leggja upp til (s 17). Hvør er veruligi eftirlitismyndugleikin? Við at tryggjað útlendingum 30 tíma arbeiðsviku hava útlendingar framíhjá rættindi. Tað er i dag t.d. ongin, sum arbeiðir á fiskavirki, sum er tryggjaður nakað fast tímatal, tí er vandi fyri, at føroyingar verða við svið og soð, tá ið arbeitt ikki verður vegna t.d. veður ella rávørutrot. Tað kann verða óheppið, at ongin atlit skulu takast til arbeiðsmarknaðarstøðuna í landinum. Í dag hava Føroyar eina sera avmarkandi skipan, men við hesi grein verður latið fullkomiliga upp fyri arbeiðsmarknaðinum, uttan at fáa nakað afturfyri frá ES. Arbeiðstíðin skal í meðal verða 30 tímar um vikuna, hvør tryggar, at hetta verður hildið? Í viðmerkingunum (s. 18) stendur m.a.»...arbejdstiden over en kortere periode - normalt ikki mere end en måned kan variere, således at en ugentlig arbejdstid kan være under 30 timer «Nær er loyvt at arbeiða minnið enn 30 tímar um vikuna? Kann ein útlendingur noktað at arbeiða meir enn 40 tímar um vikuna, og framvegis fáa teir 30 tímarnar í meðal? Hvussu rúmligt kann ein arbeiðsgevari tulka 30 tíma regluna og nær kann frávik gerast til ásetingina um, at tað skal vanliga verða í minsta lagi 30 tíma arbeiðsvika? Hvør hevur eftirlitið við, at útlendingarnir fáa sáttmálakravda løn. Tað eru ræðandi dømi bæði úr Føroyum (Teilendingarnir í Skálavík + onnur mál hjá t.d. Føroya Arbeiðarafelag) og grannalondunum um, at útlendsk arbeiðsmegi ikki fáa veruliga kunning um sín sáttmálakravda rætt og at útlendingar eru bangnir at klaga, um sáttmálar ikki verða hildnir. Tað er t.d. nærum hvørja viku, at nýggj mál eru í Danmark um útlendska arbeiðsmegi, ið verður snýtt fyri løn, yvirtíð, frítíðarløn, pensjón, trygging og aðrar ágóðar, sum sáttmáli og lóg tryggjar teimum. Hvussu ætla Innlendismálaráðið og danskir myndugleikar at fyribyrgja, at hetta hendir í Føroyum? Higartil hava hvørki føroyskir ella danskir myndugleikar veitt fakfeløgum greið svør um hetta tvørturímóti! Síða 3 av 10

4 Grein 4 Er einasta treytin fyri uppihaldsloyvi, at arbeiðsgevarin er skrásettur hjá Toll- og Skattsovu Føroya? Skal arbeiðsgevarin ikki vera fevndur av einum galdandi sáttmálum í Føroyum? Hvør tryggjar, at setanarskriv verður orða á máli, sum fremmanda arbeiðsfólki skilir, og at tey fáa veruliga kunning um rættindi síni? Hetta hevur verið ein stórur trupulleiki í grannalondunum. Hvør hevur ábyrgd av kunning? Sambært uppskotinum eru tað hvørki myndugleikar, arbeiðsgevarar ella nakar annar, sum tryggjar, at fremmand arbeiðsfólk fáa veruliga kunning um viðurskifti á føroyska arbeiðsmarknaðinum. Eitt nú skal upplýsast um fakfelagsviðurskifti og rættin til lívstrygging og eftirløn, og at hesi rættindi fylgja limaskapi í fakfelagi. Hvørji ítøkilig stig ætla myndugleikarnir at taka, fyri at tryggja at sáttmálar og treytir annars á føroyska arbeiðsmarknaðinum verða hildnar? Sum tað sær út eftir núverandi uppskoti, er tað einans Udlændingeservice í Danmark, ið kann heinta viðkomandi upplýsingar hjá Toll og Skatt í Føroyum men tað eru ongi krøv. Lógin um, at arbeiðsgevararnir skulu veita løntakarum upplýsingar um setanartreytir galda ikki fyri Føroyar (s. 20) hetta kann vísa seg at verða ein trupulleiki, tá ið á stendur. Tað eru í løtuni ikki allir arbeiðsgevarir, ið veita nýggjum starvsfólki setanarbræv við øllum viðkomandi upplýsingum hóast sáttmálin ásetur hetta. Grein 5 Skal landsstýrið spyrjast í hvørjum einstøkum føri um treytirnar eru uppfyltar? (s.22) Her tykjast viðmerkingarnar verða í andsøgn við útsagnir fyrr og seinni í skjalinum um, at tað ikki er neyðugt at spyrja myndugleikar eftir um ES-borgarar fáa arbeiðs- og uppihaldsloyvi í Føroyum. Ella er tað bara í einstøkum føri, at landsstýrið verður spurt eftir, um so er, hvørji eru tá fyritreytin fyri nær landsstýrið verður efitspurt? Er tað bara, um Udlændingeservice hevur mistanka um, at ein starvssetan ikki fer rætt framm? Grein 6 ES-borgarar hava rætt at fáa arbeiðsloyvi uttan stórvegis hóvasták, tað tykist løgi, at farið verður frá sera strangari mannagongd til mannagongd, Síða 4 av 10

5 ið er frælsari enn nakað norðurland hevur og uttan stórvegis eftirlit frá hvørki donskum ella føroyskum myndugleikum?? Er arbeiðsgevarin góðkendur frammanundan kann ES-borgarin byrja at arbeiða, bara viðkomandi hevur arbeiðstilboð frammanundan og skal so heinta arbeiðsloyvi frá t.d. fútanum innanfyri 30 dagar eftir at avgerð er tikin um at viðkomandi hevur fingið arbeiðsloyvi. Grein 6, stk. 3 er í veruleiknaum ein blankokekkur til ES-borgarar, sum fáa rætt til bæði at búgva og at arbeiða í Føroyum bert við at fráboða Udlændingeservice um tað. Hóast tað stendur í lógargreinini, at hetta loyvi er galdandi»...indtil Udlændingeservice har taget stilling til, om udlændingen kan meddeles opholdstilladelse«, er hetta at loyva útlendingum til Føroyar við eini fráboðan, tí ein slík viðgerð kann sum kunnugt taka nógvar mánaðar, ja stundum ár at fáa í rættlag. Er hetta veruliga ætlanin? Skulu ES-borgarar hava rætt at arbeiða í Føroyum uttan nakað formligt arbeiðsloyvi. Her er í veruleikanum talan um frían rætt at búgva og arbeiða í Føroyum í eitt rættuliga langt tíðarskeið. Mælt verður frá at nevnda regla verður sett í gildi, tí so hava hvørki danskir ella føroyskir myndugleikar eftirlit við, hvørjir persónar koma til Føroya at arbeiða. Eisini kunnu vit viðmerkja, at tá ein persónur fyrst er komin til Føroya at arbeiða, so er ikki altíð so lætt at koyra hendan persón av landinum aftur. Til stk 5 stendur, at fútin kann kanna mál nærri um útlendingamyndugleikar melda mál, men lítið stendur um, hvussu Udlændingeservice ella fyri tann saks skuldi aðrir danskir- ella føroyskir myndugleikar ætla at skipa eftirlitið. Grein 8 Tað tykist ivasamt at heimila verður, at frávik kann gerast í kravinum um sáttmála, og at útlendingar skulu setast samsvarandi sáttmálum á føroyska arbeiðsmarknaðinum. Onki eftirlit Sum heild tykist tað verða alt ov tilvildarligt, hvussu føroyskir og danskir myndugleikar ætla at skipa eftirlitið við hesi lóg. Tað er greitt, at latið verður fullkomiliga upp fyri evropiskar arbeiðsmegi óansæð hvussu arbeiðsmarknaðarstøðan er í Føroyum men onki skipað eftirlitið verður. Síða 5 av 10

6 Fakfeløgini hava fleiri ferðir víst á, at neyðugt er við hesum, fyri at sleppa undan somu gølumálum, sum hava verið í grannalondunum og partvíst í Føroyum. (Málið um Teilendingarnar í Skálavík og onnur við, sum ikki enn hava verið alment frammi eru dømi um hetta). Landsstýrismaðurin við Innlendismálum segði annars á fundi í juni mánaði 2007, at landsstýrið ætlaði at fáa greiðu á, hvussu veruligt eftirlit kundi skipast. Hetta verður ikki hildið í hesum uppskotinum. Uttan tíðaravmarking Størv kunna verða sett uttan tíðaravmarking, hvat um støðan broytist? Føroyar høvdu í 1980 unum stóran innflutning av útlendskari arbeiðsmegi, men í byrjanini av 1990 unum gjørdist arbeiðsloysi 20-25%. Tað tykist ikki, sum hædd verður tikið fyri at viðurskifti á føroyska arbeiðsmarknaðinum kunna broytast, og tað er løgið. Landsstýrismaðurin við Innlendismálum hevur annars úttala á fundum í juni mánaði, at arbeiðsloyvi fóru at verða givin við tíðaravmarkingum tvs. at fólk kundu fáa upp í 2 ára arbeiðs- og uppihaldsloyvi, og síðani skulu tey av aftur landinum. Tá ið fakfeløgini eftirlýsti nærri frágreiðingum um, hvat landið ætlar at gera við spurningin um trivnað o.a. varð svarið hjá landsstýrismanninum greitt;»ætlanin er ikki, at fólk skulu integrerast, men bara higar at arbeiða«. Við øðrum orðum, so tyktist tað ikki, sum landsstýrismaðurin helt, at hesi fólk skuldu hava nakað innihaldsríkt lív uttanfyri arbeiði. Hetta lógaruppskotið leggur tó upp til familjusamanføring, og at fólk kunna fáa varandi arbeiðs- og uppihaldsloyvi. Við hesum í huga er sera undarligt, at Innlendismálaráðið ikki ger sær greitt, hvussu hetta verður greitt í praksis. Hvat upplýsingartilfar hevur Innlendismálaráðið evna? Hvørji tilboð fer Innlendismálaráðið at skipa fyri í samstarvi við kommunurnar og partarnar á arbeiðsmarknaðinum? Tað er neyðugt við málundirvísing, men sanniliga eisini bara vanligari kunning um samfelagsviðurskifti sum heild. Samtak hevur varhuga av, at teir útlendingar, sum eru í Føroyum, eru sleptir upp á fjall. Hvørja ferð fakfeløg, fjølmiðlarnir og granskarar hava gravað djúpari í hesum málinum er myndin, sum oftast kemur framm, at Føroyska samfelagið sum heild ikki hevur megna at taka sær nóg væl av útlendingunum. Síða 6 av 10

7 At Føroyar ikki hava yvirtikið útlendingamál er ongin umbering. Skulu Føroyar loyva útlendingum inn í landið, so skulu vit eisini taka okkum ordiliga av útlendingunum, og fara virðiliga við teimum. Tað kann ikki verða meiningin, at partar av fólkinum, ið her býr, verður avskorin frá at taka lut í samfelagnum. Teir útlendingar, sum her eru, kunna ríka samfelagið, og tað er bara jaligt at samfelagið verður fjølbroyttari, men neyðug stig mugu takast fyri at hesi fáa møguleika at gerast partur av býar- og bygdalívinum í Føroyum og kunna taka lut. Hetta uppskotið leggur upp til, at fitt av útlendingum kunna koma til landið at vera í longri tíðarskeið, tí er neyðugt at verða væl fyrireikaður, men tað eru Føroyar als ikki í løtuni. Fakfeløgini vilja verða við at evna tilfar o.a., men eisini er neyðugt at kanna royndirnar frá grannalondunum, so sleppast kann undan óhepnum støðum. Árin av uppskotinum Tað kundi eisini verið áhugavert at fáa greiðu á, hvussu teir útlendingar, sum longu eru í Føroyum fara at merkja hetta uppskotið. Verða ófaklærdir útlendingar, sum eru ættað uttanfyri ES, sendir av landinum?? Hvat við teimum, sum hava familjuna í Føroyum og sum í fleiri ár hava starvast her á landi, og kanska keypt sær sethús? Verða hesi tveitt út uttan nærri ávaring, tí tey t.d. eru ættað úr Joguslavia ella Teilandi? Samtak mælir til, at óansæð hvør broyting verður gjørd, at teir útlendingar, sum eru her á landi og sum hava virka og arbeitt her í fleiri ár sama um talan er um faklært ella ófaklært arbeiði fáa varandi arbeiðsog uppihaldsloyvi. Tað skuldi verið óneyðugt at tveita hesi av landinum fyri at fáa evropearar inn í landið. Trygdarskeið til sjómenn Eisini vilja feløgini leggja dent á, at skulu nógvir útlendingar framyvir manna skipini, so er neyðugt, at lógarkravda trygdarskeiðið verður skipað á øðrum málum enn føroyskum, so útlendskir sjómenn kunna fylgja tí. Tað er sera umráðandi fyri trygdina á sjónum, at slík viðurskifti eru í ordan. Samtak óttast fyri, at verða stig ikki framd um at veita øllum sjófólki trygdarskeið, á máli tey skilja, so kann hetta av álvara ganga út yvir trygdina á sjónum. Tí er alneyðugt, at tryggjað, at teir útlendingar, sum skulu manna skipini hava síni pappír í ordan viðvíkjandi blári bók og trygdarskeiði. Síða 7 av 10

8 Sáttmáli við ES Tað er løgið, at føroyskir myndugleikar geva ES eitt frælsi ókeypis uttan at fáa nakað afturfyri. Føroyar hava sum er vørufrælsi við ES meðan vit ikki kunna flyta arbeiðsmegi, tænastur og kapital frítt millum Føroyar og ES. Landsstýrið átti at meða eftir, at Føroyar fáa veruligar avtalur við ES heldur enn einsæris at geva ES hetta uttan nakra avtalu. Somu reglar fyri øll Tað er gott, at teir útlendingar, sum koma til Føroyar at arbeiða verða tryggjað eina minsta inntøku sjálvandi skal arbeiðsgevarin tryggjað hetta, men tað eigur eisini at verða so, at allir partar av arbeiðstakarum skulu hava somu rættindi hjá sama arbeiðsgevara. Tað er ikki rætt, at arbeiðsmegin, sum er í Føroyum frammanundan, ikki er tryggjað sama rætt. Tað er mangan so, at tað verður arbeitt minni enn 30 ella 40 tímar eina viku t.d. vegna veður ella rávørutrot. Tey, sum arbeiða á fiskavirkjum, kunnu í ávísum føri verða í fiskavirkisskipanini, sum tryggjar fólki 32 tíma arbeiðsviku, men tímasatsurin er roknaður eftir einum tilvildarligum útrokningargrundarlagi, sum arbeiðsfólki má dragast við restina av starvstíðini hjá sama arbeiðsgevara. Samtak mælir til, at teir arbeiðsgevarar, sum taka útlendska arbeiðsmegi binda seg at tryggjað føroysku arbeiðsmegini somu sømdir, sum minstamark tvs at føroyingarnir skulu eisini tryggjast 30 tíma arbeiðsviku. Illa fyrireikað Sum heild er málið sera illa fyrireikað, og tá ið hvørki myndugleikar í Føroyum ella myndugleikar í Danmark kunna svara grundleggjandi spurningum, so er frægari at tað verður bíða at gera so kollveltandi broytingar. Soleiðis sum útlendingalógin er í løtuni, sær út til at ganga sera long tíð frá at søkt verður um arbeiðs- og uppihaldsloyvi til hetta verður givið. Spurningurin er, um tað ikki er vert at royna at broyta hetta, soleiðis at tað verður lættari at fáa arbeiðsmegi hendavegin uttan at skulla kollvelta skipanina. Í løtuni sær út til, at tað er tørvur á arbeiðsmegi, og tí skuldi verið lætt, at fingið hesa til landið samsvarandi útlendingalógini, sum jú leggur upp til, at atlit skulu takast til støðuna á arbeiðsmarknaðinum. Verður hugt at Síða 8 av 10

9 støðuni í fiskivinnuni og útlitum fyri komandi árini, verður tað helst væl minnið av fiski, sum kemur upp á land, so tørvurin á arbeiðsmegi í fiskivinnuni fer helst at minka komandi mánaðirnar. Fakfeløgini ynskja á ein jaligan hátt, at virka fyri, at spurningurin verður loystur, men broytingin frá at taka atlit til, hvussu støðan er í landinum viðvíkjandi arbeiðsmegi til frítt at loyva arbeiðsmegi at koma til Føroyar er ov kollveltandi broyting. Tað undrar Samtak, at hvørki Innlendismálaráðið ella danskir myndugleikar hava gjørt nakrar metingar av avleiðingunum av hesi stóru broyting. Eisini undrar tað, at ongin hevur gjørt nakra ætlan um eftirlit ella skipaða kunning fyri útlendskari arbeiðsmegi um rættindi og skyldur hjá útlendingum í Føroyum. Endaviðmerkingar Hetta er kanska ein góð fyrisitingarlið loysn, tí tað slepst undan stórvegis málsviðgerð. Loysnin er óivað eisini fín fyri nakrar arbeiðsgevarar, sum møguliga vanta arbeiðsmegi, men hvat árin hetta hevur á føroyska arbeiðaran, fiskimannin ella handverkaran er lítið gjørt burtur úr. Tað undrar stórliga, at hvørki føroyskir ella danskir myndugleikar ikki gera sær ómak at greiða frá møguligum samfelagsligum árinum av hesi loysn. Hvussu nógv kunnu væntast at koma inn í landið? Hvørji rættindi hava útlendingarnir, sum koma inn í landið? Hvat við spurninginum um t.d. skaða, barnsburð, sjúku o.a. Hvussu eru útlendingarnir tryggjaðir, um okkurt tílikt hendur? Í løtuni eru, sum greitt er frá omanfyri, ov nógvir leysir endar, og tað eru ov fá ítøkiligar ætlanir og svar frá myndugleikum, tí kunna fakfeløgini ikki annað enn at mæla frá at samtykkja uppskotið í verandi líki. Fakfeløgini meta, at hóast nakrir arbeiðsgevarar mangla arbeiðsmegi, so er ikki tørvur á at gera so kollveltandi broytingar. Fakfeløgini sakna eisini eina útgreining av tørvinum á føroyska arbeiðsmarknaðinum um, hvussu føroysk arbeiðsmegi kann gagnnýtast betri, hvussu arbeiðsmarknaðurin verður gjørdur rúmmligari og ikki minst, hvussu Føroyar fáa sínar egnu landsfólk aftur til landið, sum eru farin uttanlands í útbúgvingar- ella arbeiðsørindum. At fáa útlendska arbeiðsmegi loysir møguliga nakrar trupulleikar í løtuni, men avleiðingarnar av hesum lógaruppskotinum er ikki lýst, tí kann hetta ikki gerast innanfyri tað næsta árið. Samstundis meta feløgini tað verða Síða 9 av 10

10 ábyrgdarleyst at gera so kollveltandi broytingar, sum framyvir t.d. ikki skulu taka fyrilit fyri, um tørvur er á arbeiðsmegi í Føroyum ella ikki. Sum heild er hetta mál alt ov ógreitt, men feløgini eru áhugað í at virka fyri eini loysn. Feløgini vilja eisini undirstrikað, at um tørvur er á tí, at so skal arbeiðsmegi loyvast inn í landið at arbeiða. Hetta má tó verða undir skipaðum viðurskiftum. Síða 10 av 10