Vilja styrkja norðurlendsku fyrimyndina. Spennandi ferðatilboð. Tvørfaklig útbúgving. Privat er privat

Transkript

1 Vilja styrkja norðurlendsku fyrimyndina Tvørfaklig útbúgving Spennandi ferðatilboð Privat er privat Blað nr. 2 - apríl 2005

2 Oddagrein Gunnleivur Dalsgarð ALHEIMSGERÐIN HVAR ERU VIT, OG HVAT ER TIL RÁÐA AT TAKA? Allar tíðir hevur samfelag okkara verið fyri størri og smærri broytingum. Soleiðis hev ur gongdin uttanum okkum eisini verið. Tó skjótari og við størri ferð, enn her hjá okkum. Vit hava haltað aftaná. Vit hava tíverri eis ini ofta bert tikið upp tað hini framman undan hava gjørt, og treytaleyst flutt tað til okkara samfelag, uttan at vit fyrst hava sáldað frá tað, ið ikki kann nýt ast her hjá okkum. Sjálvdan hava vit tikið dystin upp og roynt at tillaga hetta rákið til okkara viðurskifti. Ongin ivi er um, at tann størsta av bjóðingin, sum samfelag okkara og heim urin allur stendur fyri í dag, er al heimsgerðin ella globaliseringin, sum kem ur tvísporandi inn á samfeløgini. Utt an mun til um vit vilja tað ella ikki, so er hon har og bankar uppá, - eisini hjá okkum. Higartil hava vit mest hoyrt til vinnuliga partin, sum mestsum bert lovprísar hesi gongd, og sær vinning í, at kunna draga fyrimunirnar av henni. T.d. at onn ur ikki eru so væl fyri sum vit, og tí kunnu nýtast í jakstranini eftir størri av kasti. Onki løgið er í hesum - tað líkasum hoyrir við til vinnulívsvirksemi, at fáa sum mest burturúr uttan at skeita eft ir hvørjar aðrar avleiðingar standast av hesum. Men alheimsgerðin hevur eisini eina aðra síðu. Hvussu verður við okkara væl ferðarsamfelagi í hesum meldrinum, og hvar er løntakarin í hesum sama meldri? Vit standa frammanfyri sera álvarsomum spurningum, sum koma at ávirka okk um øll á einhvønn hátt. Tí mugu vit eis ini hava eitt alment kjak um hetta. Tað ber ikki til at læsa seg inni og onki vilja hava við hendan spurning at gera, tí tá er greitt, at vit vissuliga ger ast taparin. Vit mugu og skulu gera okk ara til at ávirka gongdina, soleiðis at vit, sum samfelag, eru betri før fyri at standa ímóti og tillaga okkum til hesar nýggju avbjóðingarnar, sum koma at seta síni spor á øllum økjum, - vinnuliga, lønarliga, mentanarliga, út búgvingarliga, o.s.fr. Stutt sagt ávirka alt samfelagið og tískil eisini okkum fakfelags limir. Eisini politiski myndugleikin eigur at stinga út í kortið, og tryggja og skapa grundarlag fyri, at vit varðveita okk ara vælferðarsamfelag. Her eru nógv ir spurningar, sum taka seg upp. Hvussu og á hvønn hátt tryggja vit væl ferðarsamfelagið fyri okkum og eft ir komarar okkara, hvørjar eru av bjóðingarnar, sum liggja fyri framman, sum vit mugu og skulu taka upp til við gerðar? Harafturat eru nógvir aðrir spurn ingar, sum eisini krevja svar. Tað vildi verið skilagott, at landsins mynd ugleikar settu serkøn fólk, at greina okkara tørv og krøv til eitt vælvirkandi vælferðasamfelag á øllum økjum í einum komandi alheimssamfelag. Størsti spurningurin er, hvussu vit varðveita grundleggjandi virðini í væl ferðar samfelganum. Til tess at svara spurninginum mugu vit fara undir eitt pol itiskt og almennt orðaskifti á hesum øki. Vit mugu ansa eftir, at vit ikki liggja sjóv arfallið av okkum og koma at enda sum útjaðari tá avtornar. Men lat okkum eisini øll í felag fara undir at viðgerða spurningin og av leiðingarnar av alheimsgerðini, sum nú er farin at gera innrás, eisini her hjá okkum. Hetta skylda vit okkum og ikki minst eftirkomarum okkara. Útgevari: Starvsmannafelagið J. H. Schrøtersgøta 9 Postsmoga Tórshavn Telefon Fax t-postur:starvsmf@post.olivant.fo heimasí a: Skrivstovutíð: Nevnd: Gunnleivur Dalsgarð, formaður, Heini Joensen, næstformaður, John Kjær, Eimi Fossdalsá og Súni Selfoss Felagsskrivari: Anna D. Johannesen Starvsmannafelagið hevur umboð í Yrkis útbúgvingarráðnum, Skrá set ing ar - eftirlitinum og nevndini fyri Handilsskúlan. Starvsmannafelagið er limur í norðurlendsku felagsskapunum SUN og NTR, og altjóða felagsskapinum ISKA Sosialráðgevi: Leif Olsen, tlf Lagt til rættis: Nevndin (ábyrgd) Sp/f Rit&Ráð Prent og uppseting: Føroyaprent. Tel Seinasta freist at senda tilfar til næsta blað er mánadagin 20. mai 2005 Starvsblaðið verður sent limum Starvsmannafelagsins ókeypis. Loyvt er at endurgeva tilfar, ella partar av tilfari (myndir undantiknar) treytað av, at keldan verður upplýst. 2 STARVSBLAÐIÐ 2005

3 Starvsmannafelagið vil fegið spenna nakað víðari við sín um virksemi enn tað, sum vanliga verður hildið at vera beinleið is fakfelagsuppgávur. Hetta fyri at veita limum sínum nakr ar tænastur, sum m.a. kunnu meðvirka til, at limirnir kenna seg nærri knýttar at sínum fakfelagi. Eitt av tilboðunum, sum stendur limunum er í boðið, er at nýta tær góðu umstøður, sum felagshúsini kunnu bjóða. Tað verið seg til fundir ella veitslur í sambandi við eitt nú merkisdagar hjá limum og familju teirra. Nú glas stov an stend ur liðug, eru hesir møguleikar enn betri og møgu leikar nir fleiri. Nú fer felagið eitt stig longri, nú avtala er gjørt við Smyril Line um ymisk ferðatilboð. Er áhugin millum limirnar nóg stór ur, kann felagið bjóða eitt nú mini-cruise ferðir til Hetlands fyri ein sera lagaligan prís. Fyri góðar 1400 krónur slepp ur tú eina tílíka ferð. Íroknað ferðina er koyggja á 4-koyggjukamari við wc, bað og sjónvarpi, eins og gisting á dupult kamari við morgunmati í Lerwick. Er ynski um tví mans- ella einakamar, ber tað eisini væl til við at gjalda eitt sindur eyka. Ein annar ferðamøguleiki er ein mini-cruise ferð til Bergens fyri stívliga 600 krónur. Norrøna Buffetin fæst fyri serprís. Nevndin í Starvsmannafelagið arbeiðir eisini við øðrum ferða tilboðum, sum m.a. fevna um flogferðir til ymisk spennandi ferðamál. Limir eru vælkomnir at seta seg í samband við felagið at boða frá luttøku ella at frætta nærri um hesi ferðatilboð STARVSBLAÐIÐ 3

4 Løn, eftirløn og førleikamenning Nevndar- og varalimir: Frammanfyri frá vinstru: Gunnleivur Dalsgarð, form., Súni Selfoss, Niels Petersen og Heini Joensen. Aftanfyri: John Kjær, Eimi Fossdalsá og Selma Ellingsgaard Nú styttist tíðin til at sáttmála samráð ingarnar við Fíggjarmálaráðið, komm unufelagsskapin og SEV fara at byrja, men hóast tað er lítið komið fram um, hvat partarnir fara at leggja fram fyri hvørjum øðrum. Tó so. Starvs mannafelagið hevur havt eitt spurn ar blað úti millum álit isfólkini, og á aðal fundinum varð spurningurin sjálv andi eisini um rødd ur. Gunnleivur Dals garð sigur, at hann, uttan at fara í smálutir, kann siga so mikið, at høv uðs dentin fer felagið at leggja á lønir, eft ir løn ir og at fáa eina fasta skipan við før leikamenning umframt ymisk ser krøv. Á aðalfundinum gjørdi hann greitt, at stórur dentur verður lagd ur á kunningina til álitisfólkini und an sam ráðingunum og meðan hes ar fara fram. Enn størri dent á hetta hesa ferð m.a. við nýskipaðari heima síðu. Hóast sáttmálasamráðingarnar fara at merkja felagsarbeiðið í stóran mun, so er eisini annað á skránni kundi felags formaðurin greiða frá á aðal fund inum. Álitisfólkafundir og val verða í oktober, og álit is fólka skeiðini fara at halda fram. Kunn ingarstøðið verður fram hald andi ment, soleiðis at felagið fer at stremba fram ímóti, at liggja í fremstu røð, tá talan er um at luttaka í samfelagskjakinum og kunningini til limirnar. Somuleiðis verður stór ur dent ur lagdur á at varðveita fel ags ins rætt indi í sambandi við ætl aðar einskiljingarroyndir av al mennum tænast um, samanlegging av stovnum og flyt ing av stovnum. Gunn leivur segði, at ætlanir eru fram hald andi at skipa fyri ymiskum fund um í felagshúsinum, at menna og við líkahalda Starvsblaðið og heima síðuna, og harafturat er ætl an in at fara und ir eina miðvísa ætl an at skapa til tøk og stuðul fyri arbeiðs leys ar lim ir og tey, sum eru farin úr starvi fyri aldur. STRÍÐSVAL Tað var ikki langt frá at báðir nevnd arlim irnir, sum í ár stóðu fyri vali, fullu á aðalfundinum. Fyri vali stóðu John Kjær og Selma Ellingsgaard, sum bæði tóku við vali aftur, og á aðalfundinum vóru, umfram tey bæði, eisini Eimi Foss dalsá og Niels Petersen í uppskoti. Tá avtornaði, hevði John Kjær fingið flestu atkvøðurnar, tilsaman 64, næst honum Eimi Fossdalsá við 56 at kvøðum, eina frammanfyri Selmu Ell ingsgaard og síðani Niels Petersen við sínum 53 atkvøðum. Sostatt var John afturvaldur, Eimi nýggjur nevndar limur, og tiltakslimir gjørdust Selma og Niels. Valið gjørdist sostatt ein sannur gysari, eitt stríðsval, og tað heldur fel agsfor maðurin, Gunnleivur Dalsgarð, vera bara gott fyri felagið. At limirnir fingu fýra valevni at velja ímillum, og at hesi, beint undan atkvøðugreiðsluni, fingu høvi til at agitera, og harvið boða frá sín um sjónarmiðum og hvørjum tey ser liga vilja virka fyri. -At Selma ikki varð afturvald, harmist eg tó um, tí hon hevur verið okkum ein sera góður nevndarlimur, men við tí er ikki sagt, at eg ikki ynski nýggja nevnd arliminum, Eimi Fossdalsá, hjarta liga vælkomnum í nevndina. Eimi hevur áður verið tiltakslimur, og eisini luttikið í nevndararbeiði, tá onkrum nevndarlimi hevur borist frá, sigur Gunnleivur sum heldur, at eitt tílíkt valúrslit ivaleyst kann tulk ast á ymiskan hátt. Hetta, at ein nevndarlimur ikki varð afturvaldur, og stutt frá, at hin heldur ikki varð valdur aft ur, kann geva eina ábending um mis álit á samlaðu nevndina, men tað kann eisini vera ein ábending um, at tað eru fleiri, sum fegin vilja luttaka í felagsarbeiðinum, og tað er positivt, heldur hann. Sambært lógum felagsins skal uppstill ing til val av føstum formanni fara fram í januar mánaða undan aðalfund inum, tá ið formaður stendur fyri vali. Uppskot til fastan formann skulu vera nevndini í hendi ikki seinri enn 15. januar. Gunnleivur heldur, at tey eiga at fara at umhugsa, um val av hin um nevndarlimunum ikki framyvir eig ur at fara fram á sama hátt. Hetta hevði givið valevnum gott høvi til, í Starvsblaðnum og á heimasíðu fel agsins, at siga sína hugsan og hvat tey standa fyri. Møguliga hevði tað skapt størri áhuga fyri aðalfundinum eis ini, men hesin spurningur er enn ikki umrøddur í nevndini, men tað verð ur gjørt í næsta framtíð. Ein annar møguleiki er at umhugsa eina umboðsfólkaskipan og verður hetta ein av spurningunum sum nevndin fer at viðgerða saman við álitisfólkum og øðrum, sigur formaðurin. 4 STARVSBLAÐIÐ februar 2005

5 Ov fá koma á aðalfund Í einum so mikið stórum fakfelag sum okk ara, er uppmøtingin á aðalfundi alt ov vánalig, og tað mugu vit fara at gera nakað við, sigur Gunnleivur Dalsgarð, felagsformaður Hóast tað ivaleyst er skilagott, at fegnast um tey, sum møta á fundi, held ur enn at harmast um tey, sum ikki møta, heldur starvsmannafelagsfor maðurin tað vera stórt spell, at fundarskarin á sein asta aðalfundi felagsins ikki taldi meira enn stórt hundrað. -Tað er alt ov lítið, tá vit hugsa um tað stóra talið á limum vit hava, og lítil uggi er í, at sama skilið er hjá øðr um feløgum. Tað skulu vit ikki sláa okk um til tols við, sigur Gunnleivur Dals garð, sum hevði væntað væl fleiri, m.a. tí at sáttmálasamráðingar nú standa fyri durum. Felagsformaðurin sig ur, at hann tekur hetta sum eitt tek in um, at okkurt má og skal gerast øðr vísi og betri. Bæði hann sjálvur, nevnd in annars og álitisfólkini eiga at taka spurningin upp, sigur Gunnleivur, sum heldur hendan trupulleikan vera sera álvarsaman. -Væl veit eg, at samhaldsfasta hugsanin hevur tað ikki so gott í dag. Sjálvsøkna rákið er væl kent víðahvar í heimi, og líkasælan við politikk og fakfeløg eru ikki ókend fyribrigdi, men vit mugu hugsa um, at teir ágóðar, vit hava í dag, eru ikki komn ir av sær sjálvum. Har liggur Ov fáir atkvøðuseðlar at býta út, heldur formaðurin hart arbeiði aftanfyri, og tað krevur fram haldandi hart stríð at varðveita væl ferðarsamfelagið, sigur formaður Starvs mannafelagsins. Glasstovan tikin í nýtslu Tað hevur tikið sína tíð, men nú er hon liðug Glasstovan, sum er bygd upp í felagshúsið vestureftir, og tí kundi felagsformaðurin bjóða að al fundarluttakarunum til ein bita í nýggju hølunum aftan á sjálvan fund in. Nú er bert eftir at fáa rætta innbúgvið og tað sum har til hoyrir. Sjálv felagshúsini eru málað og vindeyguni skift, so nú skuldi Starvsmanna felagið havt bestu karmarnar um eitt fjøltáttað felagslív, sum felagið eis ini hevur ætlanir um. apríl 2005 STARVSBLAÐIÐ 5

6 Selma kosin ársins álitisfólk Eins og undanfarin ár hevði nevndin eis ini til hendan aðalfundin gjørt av, hvør kjósast skuldi til ársins álitisfólk. Valið fall á Selmu Davidsen, sum hevur sítt dagliga yrki í Almanna- og Heilsu málaráðnum. Í grundgeving síni segði formaðurin, at Selma hevur í virki sínum sum álitisfólk tryggjað, at sátt málavunnin rættindi verða vard og vird, og at viðurskifti hjá starvsfólki verða betrað, tá umstøður eru til tess. Støðugt hevur hon røkt yrki sítt felagi og einstaklingum at frama, segði Gunn leivur tá hann handaði Selmu blómu tyssi og heiðursbræv. Vit hava spurt ársins- og fyrrv. ársins álitisfólk hví so fá møta á aðalfundi Jens: Øll vilja hava fá vilja lata Jens Midjord var hin fyrsti, sum Starvsmannafelagið heiðraði sum ársins álitisfólk. Hetta var í Hann er ein teirra, sum vanur er at møta á aðalfundi, men í ár barst honum frá av serligum orsøkum. Hví heldur hann, at so fá møta. -Var aðalfundurin í vanligari arbeiðstíð, ivist eg ikki í, at fleiri høvdu møtt. Tað er nú einaferð so, at øll vilja hava, men bert fá vilja lata. Tað tykist, at alt gongur upp á stás, og fólk eru nøgd við tað arbeiði, nevndin ger. Var tað so, at fólk kendu seg hótt av einum ella øðrum, so hevði áhugin fyri fakfelagsarbeiði uttan iva verið munandi størri, heldur Jens. Hann heldur, at tað hevði kanska hjálpt, um felagið í blaðnum undan aðalfundi gjørdi meira burturúr, fyri síðani at fingið eitt orðaskifti í lag á heimasíðuni. Tað hevði kanska skapt størri áhuga fyri fundinum. Annar møguleiki er, at bert álitisfólk hava rætt at møta á aðaðfundi, og at limirnir annars kundu fingið høvi at gjørt sína ávirkan galdandi undan aðalfundinum á smærri fundum, møguliga úti á arbeiðsplássinum. Hetta hevði forpliktað álitisfólkini enn meira, sigur Jens, sum vísir á hvussu tey gera í stórum útlendskum fakfeløgum. Selma: Heldur líkasæla enn illvilji -Eg skilji ikki reiðiliga hví ikki fleiri møta á aðalfundi, tí tað eru jú ógvuliga týðandi og grundleggjandi spurning ar, ið viðkoma okkum øllum, sum har verða viðgjørdir. Ein orsøk kann vera, at fólk eru nøgd við tað arbeiði, nevnd in ger. At talan er um illvilja ella mótstøðu á nakran hátt, rokni eg avgjørt ikki við, heldur Selma Dav idsen sum heldur roknar við, at fólk raðfesta samveruna við familjuna hægri tá frídagur er, fram um ein tí líkan aðalfund. -Vit síggja vanliga tey somu andlitini á hvørjum aðalfundi. Kann vera, at teir limir, sum eru vanir at luttaka í felagsarbeiðinum, á ein ella annan hátt kenna seg tryggari í tí, sum tosað verð ur um, og at fakfelagsarbeiði kennist meira fremmant og fløkt fyri onn ur. Hvat kundi verið gjørt øðrvísi, - ilt at siga, men tað kann kennast eitt sindur møtumikið at hoyra stórt sæð somu formansfrágreiðingina lisna á aðalfundi sum ein frammanundan hevur lisið í blaðnum. Hinvegin er tað gott, at aðalfundurin í grunninum ikki er sama dag, sum felagið hevur sín aðalfund, sigur Selma. 6 STARVSBLAÐIÐ februar 2005

7 Tvørfaklig útbúgving av nevndarlimum og álitisfólkum Hetta verður møguliga úrslitið av eini verkætlan, sum umboð fyri Starvsmannafelagið eru farin undir John og Anna skulu nú gera sína útbúgving lidna, og fara síðani at kalla almennu fakfeløgini til fundar um eitt møguligt samstarv í sambandi við skeið fyri nevndarlimir og álitisfólk Seinasta heyst fóru tveir av nevnd arlimum Starvsmannafelagsins, Súni Selfoss og John Kjær, saman við skrivara fel agsins, Onnu Johannesen, undir eina útbúgving sum skeiðleiðarar og -lærarar. Seinasti parturin av út búgvingini hjá John og Onnu er ein høv uðs uppgáva, har evnið er at kanna, um ein sokallaður framtíðarverkstaður kann nýtast sum amboð at fáa skipað eina tvørfakliga grundútbúgving fyri álitisfólk og nevndarlimir í fak fel øgun um innan almenna økið. Sjálvandi treytað av, at fakfeløgini eru áhugaði fyri einum tílíkum samstarvi. Til tess at kanna áhugan millum fak feløgini, sendu tey øllum teimum um leið 30 fakfeløgunum, sum hava sáttmála við tað almenna, spurnarblað, og hó ast endaliga úrslitið av hesi kanning enn ikki er liðugt, halda tey seg við vissu kunna siga, at grundarlag er at arb eiða víðari við ætlanini. Øll hugskot á borðið Ein framtíðarverksmiðja er í stuttum sagt at fólk hittast og koma við øllum hugs andi hugskotum um hvussu fram skal farast. Tosað verður síðani um hvørji hugskot eru viðkomandi, og hvat kann lata seg gera. Hetta endar so við eini verkætlan, sum øll eru samd um, og tíðarætlan og arbeiðsgongd verð ur avtalað. Tvørfakligt Anna og John siga, at tey miðja ímóti at seta í verk eina tvør fak liga grundútbúgving, sum skal snúgva seg um eitt nú fund ar fyri skipan, sam røðing artøkni, arbeiðs markn aðarlógir og ann ars tað sum ynskiligt er, og sum fak feløgini kunnu vera saman um. Tey leggja dent á, at tað verða ikki tey, sum fara at siga hinum fakfeløgunum hvat hesi hava brúk fyri. Tað skal framtíð ar verkstaðurin brúkast til. Skeiðsdepil Orsøkin til at Starvsmannafelagið fór und ir at útbúgva síni egnu fólk sum skeið leiðarar er fyri at styrkja um álitis fólkaútbúgvingina, og at fáa hana í eina fasta legu. Í fjør skipaði felagið fyri grundskeiðum fyri álitisfólk, og í ár verð ur skipað fyri framhaldsskeiðum. So leiðis er ætlanin at halda fram. Kann hetta tiltak so eisini hjálpa øðrum feløg um, serliga teimum smærri, sum ikki hava ov stóra orku til slíkt, so ong antíð betri, halda tey bæði, sum kundu hugsa sær, at vit einaferð fáa ein skeiðsdepil. Kanska í fyrsta lagi fyri almenna arbeiðsmarknaðin, men seinri fyri allan tann føroyska arbeiðsmarknaðin. Hesin depil kann so, við jøvnum millumbili bjóða fram eina áhugaverda skeiðsskrá. Næsta stig? Tá úrslitið av kanningini millum fakfeløgini er liðug, og Anna og John eru liðug við útbúgving sína, fara tey at kalla inn øll tey áhugaðu fakfeløgini, har tey leggja fram úrslitið. Tá vil vísa seg um tað er klárt at bjóða inn til fyrsta framtíðarverkstaðin. apríl 2005 STARVSBLAÐIÐ 7

8 Hægri ella lægri skattur Avgerandi er, at fólk síggja hvat tey fáa fyri skattakrónurnar? Millum tey mál, sum norðurlendsku fakfelagsumboðini umrøddu á fund inum í Havn var skattapolitikkur. Eva Nordmark, forkvinna í Nordisk Tjeneste mandsråd, sigur seg óttast fyri ein falda boðskapinum, vit mangan eru vitni til, um at bert skatturin fer niður, verður alt gott. -Í mongum førum eri eg bangin fyri júst tí øvugta, tí við minni inntøkum til tað almenna, verður minni til tær væl ferðartænastur, vit leggja so stóran dent á. Vit skulu eisini minnast til, at vit fáa alt fleiri eldri borgarar, og tí økjast ynski og krøv til samfelagið. Um tað almenna ikki verður ført fyri at veita sínum borgarum hesar tænastur, tvinga vit fram ymiskar ivasamar sjálvbodn ar loysnir, sum neyvan fara at tæna heildini. Og tað er júst tí stóru heild ini, vit sum fakfeløg virka fyri, sig ur Eva Nordmark. -Eg sigi heldur ikki, at bert skatt urin er nóg høgur, er alt gott. Týdn ingarmikið er, at vit hava gott gjøgn umskygni í almennu umsitingini, so fólk veruliga síggja, hvat tey fáa fyri sínar skattakrónur, sigur forkvinnan í NTR. Partarnir á arbeiðsmarknaðinum Eitt annað mál, sum norðurlendsku fak feløgini leggja stóran dent á, er at varðveita skipanina, har part arnir á arbeiðsmarknaðinum, arbeiðsgev ararnir og fakfeløgini, sjálvi greiða við urskiftini á arbeiðsmarknaðinum, og at gongdin aðrastaðni ikki verður trokað inn á okkum, soleiðis at tað verð ur alt meira staturin, sum við lógum leggur seg út í hesi viðurskifti. -Vit síggja kanska ikki so nógv til tað enn um okkara leiðir, men so hvørt norðurlond, í enn størri mun, Vit vilja styrkja og menna norðurlendsku fyrimyndina Í sambandi við at NTR, Nordisk Tjenestemandsråd, sum umboðar 12 fakfeløg við tilsamans limum, í Norra, Íslands, Finnlandi, Svøríki, Danmark og Føroyum, hevði ráðsfund í Føroyum, sendi felagið Norðurlandaráðnum hesa yvirlýsing: Umboðini fyri NTR, sum standa aftanfyri yvirlýsingina. Frá vinstru: Gunnleivur Dalsgarð, Markku Jalonen, Jyty, Finnland, Bodil Otto, HK, Danmark, Gunn Olander, KFO, Norra, Eva Nordmark, SKTF, Svøríki og forkvinna í NTR, Karin Liden, Ledaren, Svøríki, Sören Johnsen, Gentofte Kommunufelag, Sjöfn Ingólfsdóttir, Ísland, Flemming Jacobsen, Søllerød Kommunufelag, Danmark og Keijo Houhala, KTK, Finnland Herfyri endaði eitt stríð, sum stóð ímillum svenska fakfelagið Byggnads arbetarförbundet og eitt lett iskt byggivirki, um lønar- og arb eiðsviðurskiftini hjá teimum lettisku starvsfólk unum í samband við byggingina av ein um skúla uttan fyri Stokhólmi. Stríðið fór fram í Svøríki, men kundi eins væl farið fram í Danmark, Norra ella Finnlandi. Fakfelagið steðg aði bygg ingini, tí lettiska virkið nokt aði at undirskriva ein svenskan felags sáttmála. Aftaná eina fíggjarliga uppgerð við kommununa, steðgaði lettiska fyritøk an skúlabyggingina. Hetta stríðið er dømi um hvat ið kann henda, tá fría rørslan møtir aðalregluni um, at lønar- og arbeiðsviðurskiftini í land inum, har arbeiðið fer fram, eru gald andi. Stríðið snýr seg tó ikki einans um lønir og arbeiðsviðurskifti. 8 STARVSBLAÐIÐ februar 2005

9 tykj ast at nærkast ES-londunum, er vandi á ferð í so máta. At partarnir á arbeiðsmarknaðinum sjálvir greiða síni viðurskifti tænir øllum best, tí á hendan hátt fæst besti møguleiki fyri friði og tryggum viðurskiftum á arb eiðsmarknaðinum, sigur Eva Nordmark, sum heldur, at hetta, at verja av talurættin á arbeiðsmarknaðinum er eitt av týdningarmestu málunum í eini alt størri alheimsgerð sum vit eru vitni til. Týdn ing armikið er, at vit hava gott gjøgn um skygni í almennu umsitingini, sigur Eva Nordmark Tað setur eisini spurnartekin við norður lendska vælferðarsamfelagið - við al mennari vælferð yvirhøvur, sterkum pørt um á arbeiðsmarknaðinum og felags sáttmálaloysnum. Sum formenn og umboðandi fyri samanlagt limir hjá tí al menna, halda vit, at tað er neyðugt at varðveita norðurlendsku fyrimyndina í ES-samstarvinum. Endamálið er ikki at vinna eitt stríð um, hvør vælferð ar fyrimyndin skal gerast galdandi, men at veita vissu fyri, at fleiri fyrimynd ir kunnu virka saman í einum evropeiskum felagsskapi. Norðurlendskt samstarv í aðru røð Tey norðurlendsku londini hava leingi sam starvast í Norðurlanda ráðnum - bæði sínámillum og á altjóða pall inum. Hesi seinastu árini hevur samstarvið tó ligið rættuliga stilt. Tað kann tykjast undarligt, serliga tí at vit her í norðurlondum hava so nógv í felag; søgu, menning og eina fel ags kós í menningini av væl ferð ar sam felagn um - ta sokallaðu norð ur lendsku fyri myndina. Tað tykist tó meir og meir, sum um tað evropeiska samstarvið er í mið depli, har tað norðrulendska samstarvið kemur haltandi aftaná. Vit halda, hetta er ein sera harmilig gongd. Serliga tá ið hugsað verður um tær mongu avbjóðingarnar, sum norður lendska fyrimyndin hevur í væntu við arbeiðinum at menna og gera tíð arhósk andi tað almenna. Styrkið norðurlendsku fyrimyndina Her er tørvur á Norðurlanda ráðnum at sam skipa og at virka fyri at styrkja og menna ta norðurlendsku fyrimyndina við almennari vælferð og sterkum fakfel øgum. Hetta er eisini strategiskt fyri at náa einari positivari menning í norð urlondum. Vit vita, at borgararnir í norðurlondum taka sera væl undir við norðurlendsku fyrimyndini. Politik ararnir hava tí mandat at útbyggja og framhaldandi at menna fyrimynd okk ara. Norðurlendska fyrimyndin er eyðkend av einum sterkum fólkaræði við sam haldsføstum og skattafíggjaðum dygd artænastum. Arbeiðsmarknaðurin er eyðkendur av sterkari fakfelagsrørslu og arbeiðsgevarafeløgum og sáttmálum, sum umfata allar partar. Lægri skattur dýrari vælferðartænastur Lond í Evropa stevna júst nú ímóti skatta lættan - bæði fyri virkir og persónar; hetta fer at minka um skattainn tøkuna hjá landinum, samstundis sum kostnaðurin á vælferðartænastum hækk ar. Hetta kann føra til stórar skerjing ar og umleggingar, sum kunnu gera væl ferðartænasturnar verri, og til, at tæn asturnar verða fíggjaðar á annan hátt t.d. við meira brúkarafígging og við, at tey, sum hava ráð, keypa privata trygging. Sáttmálar og samstarv Tá tað snýr seg um trupulleikar og av bjóðingar á arbeiðsmarknaðinum, er tað vanligt hjá okkum her í norð - urlondum at finna eina loysn við sáttmálum og samstarvi t.d. av tal um millum partarnar á arb eiðs markn að in um. Aðrastaðni í Evropa er siðurin øðrvísi. Summi lond stýra arb eiðs marknað inum við lóggávu t.d. lógir um minstu løn. Hesi londini hava eina aðra fatan av arbeiðmarknaðinum, arb eiðaralóggávum, rættindinum hjá fak feløgunum og møguleikunum hjá tí einstaka at ávirka starv sítt og framhald á síðu 11 apríl 2005 STARVSBLAÐIÐ 9

10 Samlagstryggingargrunnurin: Nøktandi úrslit Roknskaparliga hevði Samlagstrygging argrunnurin hjá Starvsmannafelagnum eitt rímiligt úrslit í fjør, hóast rakstarúrslitið gjørdist heldur slakari enn undanfarna ár. Úrslitið var 2,6 mió. mótvegis 3,6 mió. í 2003 Inngjøldini hjá grunninum hækkaðu úr 7,7 mió. og upp í 7,8 mió.. Orsøkin til hækkingina eru lønarhækkingar, og at felagið hevur fingið fleiri limir. Tey tvey prosentini, limirnir sjálvir gjalda, var óbroytt. Fíggjarinntøkurnar minkaðu nakað. Úr krónum og nið ur í kr. og soleiðis gjørdust saml aðu inntøkurnar í fjør 8,4 mió. í mun til 8,1 mió. árið fyri. Nevndin í Samlagstryggingargrunn inum gamblar ikki júst við tí, grunnurin hev ur innistandandi. Hvørki í Phoenix ella í øðrum iva som um íløgufeløgum, men setur heldur peningin í stuttfreistað láns brøv, hagani rentuvinningurin varð trý prosent eftir at kurstapið er drigið frá. Útreiðslurnar til samlagstryggingina vóru tilsamans 7,2 mió. sum er ein mió. meira enn í Hetta stavar frá eini hækking upp á kr. í sambandi við trygging við deyða, kr. við hættisliga sjúku, og í lokaupphædd vórðu krónur meira útgoldnar. Bonus, sum er yvirskotsbýtið av trygg ingargjaldinum, lækkaði úr 1,6 mió. og niður í 1,4 mió.. Hetta verður ásett í mun til hvussu skaðagongdin hev ur verið. Netto útreiðslurnar av samlags tryggingini vóru 5,7 mió. mótvegis 4,5 mió. í Alt fleiri fáa lokaupphædd Í fjør fingu 22 limir útgoldið eina lokaupp hædd uppá tilsamans kr. Fram rokningar vísa, at hetta tal verður hægri sum árini ganga. Í ár kann roknast við, at 24 limir hava rætt til at fáa út goldið lokaupphædd. Ein árlig dagføring yvir limir felagsins vísir, at 673 limir hava rætt til loka upphædd í árunum fram til 2022, og svarar hetta til 67,3 mió. sum aftur vil siga, at í miðal hesi árini skulu út gjaldast 3,7 mió. í lokaupphædd. Nøktandi eginogn Eginognin hjá grunninum var við árs lok seinast 26,9 mió. mótvegis 24,3 árið frammanundan. Nevndin heldur annars, at við atliti til framtíðarskyldur, sum grunnurin hevur, er eginognin á ein um nøktandi støði, men framvegis er meiningin, at inngjaldsprosentið verð ur tvey. Tó skal aðalfundurin á hvørj um ári taka støðu til hvussu mikið limirnir skulu gjalda í grunnin. Á aðalfundinum mælti nevndin til at halda fast við tær krónurnar í lokaupphædd, og somuleiðis at varðveita tey tvey prosentini, limirnir gjalda í grunnin. John Kjær, formaður grunnsins upp - lýsti annars á aðalfundinum, at í fjør komu fimm lívstryggingar til út gjaldingar og 11 limir fingu útgjald í sambandi við hættisliga sjúku. Hig ar til í ár, - og hetta var um miðjan febru ar, er tað syrgiliga hent, at tríggir lim ir eru deyðir í bestu árum, og lívs tryggingargjøld sostatt fallin til gjald ing ar. John Kjær, Jákup Danielsen og Gunnleivur Dalsgarð, halda allir tríggir fram í nevndini

11 Broytingar til næsta aðalfund Eftir at formaður grunsins og umboð fyri LÍV hava verið kring landið og fingið ábendingar frá limunum um hvørjar broytingar í viðtøkunum fyri grunnin høvdu verið skilagóðar, og tað fólk høvdu at siga á að alfundinum, fyrireikar nevndin nú nøk ur broytingaruppskot at leggja fyri næsta aðalfund. Eitt av møguligu uppskotunum verð ur at broyta treytirnar at fáa út goldið lokaupphædd. Sum er, kann lim ur fáa útgoldið fulla upphædd, hóast hann bert hevur verið limur í heilt stutta tíð áðrenn hann fer frá fyri aldur. Tað verður hildið at vera órættvíst móti teimum, sum hava goldið í grunnin í fleiri ár. Tí kann hugsast, at hetta verður broytt soleiðis, at ein skal hava verið limur í minsta lagi frá tí hann fyllir 60 ár fyri fyri at fáa útgoldið fulla upp hædd. Fyri hvørt ár eftir hetta mink ar lokaupphæddin við 1/8- parti hvørt árið av teimum krón unum. Onnur broytingin verður í sambandi við lívstryggingarupphæddina. Verandi skipan sigur, at um lim ur doyr 50 ára gamal ella yngri, fáa tey eftirsitandi krónur. Er hann eldri enn 50, er upphæddin krónur. Roknast kann við, at hetta verður broytt soleiðis, at hægsta útgjald hækkar úr teimum krónunum og møguliga upp í krónur og at minkingin verð ur javnari yvir eitt ávíst áramál. Tó verður niðara útgjaldið ikki lægri enn kr. Umframt hesar broytingar eru ynski um at rokna fleiri sjúkur upp í bólkin tey kalla álvarsligar sjúk ur, sum geva rætt til útgjald úr grunnin um. Grundleggjandi er tó, at fíggj arligt grundarlag má vera fyri broytingun um, og tað fer nevndin at kanna til næsta aðalfund grunsins. Valdsmisbrúk Mannagongdin, sum borgarstjórin á Sandi hevur framt mótvegis skrivara sínum, er beinleiðis valdsmisnýtsla. Ein forfylging, sum ivaleyst botnar í onkrum persónligum og politikki, og tað kunnu vit sum fakfelag ikki undir nøkrum umstøðum góðtaka, sigur Gunnleivur Dalsgarð, formaður Starvsmannafelagsins. Tí hevur felagið kært framferðina hjá borgarstjóranum fyri Innlendismálaráðnum, sum er evsti myndigleiki Eftir at Starvsmannafelagið gjørdi vart við seg, fekk felagið eitt ætlanarskriv frá borgarstjóranum, har hann sigur seg hava í hyggju at siga skrivaranum upp. Í hesum sambandi vísir starvsmannafelagsformaðurin á, at tað er ikki borgarstjórin einsamallur, sum arb eiðsviðurskifti síni. Hetta umfatar eis ini rættin at skipa seg í fakfeløg, at sam ráðast og at gera felagssáttmálar, at nýta verkfallsrættin til at fáa faklig krøv ígjøgnum - stutt sagt vanlig, faklig manna gongd, sum vit í norðurlondum eru von við, men sum ikki er vanlig í teim um nýggju ES-londunum. Útlendingar mugu verjast Stríðið í Vaxholm vísur greitt, at okkum nýtist at verja útlendingar, sum starv ast í landi okkara, móti mismuni í lønar- og arbeiðsviðurskiftum. Tí er tað umráðandi, at uppskotið um eitt tæn astudirektiv, sum er lagt fram fyri ES, tryggjar útlendskar arbeiðstakarar ímóti lønardumping og gevur teimum somu viðurskifti og rættindi, sum øll onn ur hava. Arbeiðararørslan er eyðkend av al tjóðasamstarvi og heimsfevnandi solid ariteti. Vit halda, at Norðurlanda ráðið hevur ein umráðandi leiklut saman við okkum at styðja menningina av frí um og demokratiskum fakfeløgum og arbeiðsgevarafeløgum í øðrum londum. Rættindini at samskipa seg, at sam ráðast og at gera felagssáttmálar kann siga skrivaranum úr starvi, men alt bygdarráðið. Eisini hesa mannagongd hevur Starvsmannafelagið kært til Innlendismálaráðið. -Vit eru sjálvandi vælvitandi um, at ein arbeiðsgevari hevur sín fulla rætt at siga fólki upp um talan er um eitt nú penganeyð ella um starvsfólk ikki røkja sítt starv, men tað er ikki tað, sum talan er um í hesum føri. Her er beinleiðis talan um ein borgarstjóra, sum av øllum alvi roynir at trýsta sín skrivara út á ein sera ódámligan hátt, sigur Gunnleivur, sum kundi hugsað sær at vita, um alt bygdarráðið veruliga stendur aftan fyri hesa herferð. Innlendismálaráðið hevur enn ikki svarað kærunum frá Starvsmannafelagnum. framhald av síðu 9 mugu verjast. Hetta viðvíkir ikki minst balt isku grannum okkara. Tryggja mannarættindi á arbeiðsmarknaðinum Norðurlanda ráðið hevur eisini ein av gerandi leiklut í arbeiðinum at tryggja, at mannarættindini verða vird á arb eiðsmarknaðinum. Konvensjónirnar hjá ILO eru eitt gott amboð, sum øll lond og arbeiðsgevarir mugu virða. Ikki bert lond, sum liggja langt frá norð urlondum, men eisini tey nýggju ES-londini og onnur evropeisk lond. Trygdin og viðurskiftini, sum eyðkenna nútíðar vælferðarsamfelagið, eru úrs lit av fakligum stríði og fakligum arb eiði ígjøgnum nógv ættarlið. Tað er ein stór avbjóðing at verja og framhald andi at menna fyrimynd okkara og norðurlendska arbeiðsmarknaðin inn an fyri ES-skipanina. Fyri at hava ávirk an, er tørvur á eini tilætlaðari strategi og felags trýsti. Umboðandi arb eiðarafeløgini í norðurlondum, eru vit tilreiðar at átaka okkum okkara part av ábyrgdini, og vit eggja limunum í Norð urlanda ráðnum eisini at taka lut í hesum arbeiði. apríl 2005 STARVSBLAÐIÐ 11

12 Hjartasuff uppi yvir einum hálvpiðaðum sáttmála Fyri meira enn tjúgu árum síðani var eg formaður í einum fakfelagi. Vit, sum tá vóru í nevndini, skuldu gera fyrsta sáttmálan hjá felagnum við arbeiðs gevararnar hjá okkum. Vit fyrireikaðu okkum væl, skrivaðu eitt frálíkt, hildu vit, uppskot um sáttmála og lønarstiga. Ætlaðu so at fara at sam ráðast sum rættir fakfelagsleiðarar við ongum pampara í búkinum. Men gakk! Lítið vistu vit um samráð ingar við beinharðar og kyniskar arb eiðsgevarar. Vit billaðu okkum inn, at tá teir fingu fundarboð, komu teir á fund. Um ikki annað so fyri at for vitnast. Tað gjørdist so fyrsta stóra takið í hesum leiki, at fáa hin partin, mótpart in, til samráðingarborðið. Tað lá ong antíð fyri hjá teimum at koma, tá vit vildu hava fund. Minnist meg rætt, gekk eitt ár ella meira enn tað, áðrenn vit fingu sett okkum við tiltikna samráð ingarborðið fyrstu ferð. Tí tá bar endi liga til hjá teimum at koma. Blíðir vóru teir eisini á heimavølli, bjóðaðu kaffi, te og grønar keks. Og nú gingu nøk ur ár og nógvar grønar keks afturat til vit endiliga fingu ein sáttmála. Ólukkan hjá okkum var, at vit fingu ikki hótt við verkfalli og enn minni farið í verkfall, tí felagið átti ikki nógvar pengar tá. Tað lukkaðist tó at fáa ein sáttmála, sum var á heilt góðari leið, hóast teir løgdu út við at meta okkara arb eiði, at skriva tíð indi, at vera tað sama sum skriv stovuarbeiði á lægsta løn ar stigi hjá Starvs manna felagnum. Eg lærdi nógv av hesum baksi. Fekk millum annað staðfest mína gomlu sannføring um, at fakfeløg eru al neyðug hjá okkum, sem selja okkara arb eiðsmegi, triðingin av okkara lívi. Ikki bindandi Eg eri ikki longur í hasum fakfelagnum. Nú eri eg í Starvsmannafelagnum, sum eis ini hevur sáttmála. Ikki hissini sáttmáli, hann fyllir ein heilan bókling, knapp liga 60 A5 síður. Eg eri so góðtrúgvin, naivur, um tit vilja, at eg billi mær inn, at ein undir skrivaður sáttmáli er ein bindandi av tala hjá teimum, sum skrivaðu undir. At tey, sum skriva undir, vita, hvat tey skriva undir. Og ætla sær at standa við tað. Eitt orð er eitt orð, eisini eitt skrivað orð. Sambært Føroysku orðabókini er ein sáttmáli ein semja, sáttargerð, ein skriv lig avtala, ið tveir ella fleiri partar eru komnir á samt um. Bindandi ella ikki, tað stendur ikki í orðabókini. Tað er ein løgfrøðiligur spurn ingur, ikki ein málfrøðiligur. Eg tori tó, uttan nakað frøðiligt bjarg ingarbelti, at halda uppá, at ein sáttmáli er ikki ein ætlan, sum part arnir royna at halda, hava teir hug ella tíma teir. Ella um onkur minnir teir á tað. Tá eg veit av egnum beiskum royndum, hvussu strævið tað er at fáa ein lønarsáttmála, undrar tað meg øgi liga nógv, hvussu lítið tey leggja í sáttmálarnar, sum eiga teir. Ein ræðandi líkasæla, sum bara viknar nakað annað hvørt ár. Stjórar og stovnsleiðarar dúva sjálvandi uppá, at so fá tíma at lesa sáttmál an. Tí vita so fá, hvat stendur í hon um. Tá er lætt á ovastu rókunum at gloyma paragraffirnar við vilja. Sáttmálin bindur ikki meira, enn vit løn takarar loyva hinum partinum at vera leysur av honum. Minus 94% Tað eru tey, sum siga, at fakfeløg eru for tíð. Vit hava ikki brúk fyri teimum í einum mod ernaðum 12 STARVSBLAÐIÐ februar 2005

13 sam felagi. Møsn! Eingi rætt indi eru kom in ella koma av sær sjálv um. Bara tey fægstu vita, hvussu tungur burður hvør einasta grein í einum lønarsáttmála er. Tey kunnu ikki vita, tí tey vóru ikki á frontinum. Tá liggur væl fyri bara at flenna býtt, tá vunnin sáttmálarættindi verða nevnd og eftirlýst. Enn tá álitisfólk og nevndarlimir, summi, bæði blunda og halda fyri oyruni, meðan sáttmálin verð ur brotin beint við. Sterkasta ábendingin um støðuna hjá fakliga medvitinum og áhuganum fyri egnum rættindum er aðalfundurin hjá Starvsmannafelagnum. Knappliga stórt hundrað fólk koma á aðalfundin, á leið 6% av limunum. Fel agið hevur 120 álitisfólk, sløk 7% av limunum eru álitisfólk. Syndarligast av øllum er tó, at ikki so fá av teimum 94 prosentunum, sum ikki koma á aðalfund, skræða seg tíð liga og seint um, at felagið nyttar einki. Ger einki fyri limirnar. Tey fáa einki fyri limagjaldið. Upp í tveir nevar Á øllum almennum stovnum verður sett ein samstarvsnevnd, har leiðsla, álit is fólk og varaálitisfólk sita, sum skal hava innlit í øll viðurskifti, sum hava við stovnin og uppgávur hansara at gera. Leiðslan søkir sær ráð hjá samstarvs nevndini, áðrenn avgerðir verða tikn ar. Álitisfólkið hevur skyldu at ansa eftir, at lógir, sáttmálar, fyriskipanir o.a., ið eru galdandi fyri arbeiðsplássið sum heild, verða yvirhildin, og skal virka fyri best møguligum samarbeiði limanna og leiðslunnar millum. Leys størv, sum sett skulu verða eft ir hesum sáttmála, skulu verða lýst leys á stovninum og alment. Leiðsl an kann í einstøkum føri, í samráð við álitisfólkini loyva, at starv bara verð ur lýst innanhýsis, millum tey starvsfólk, sum frammanundan eru í føstum starvi. Starvsfólk eiga 3 vikur fram at vita, nær tey skulu arbeiða, og nær tey hava frí. Verður neyðugt at broyta vanligu arb eiðstíðina (tímalønt undantikin) í mun til ta upprunaligu, skal fráboðast við minst 72 tíma freist. Verður henda freist ikki hildin, fær starvsfólkið samsýning fyri 1 tíma eyka. Broytt arb eiðstíð er at skilja sum tíð, ið fellur uttan fyri ásettu arbeiðstíðina, men er ikki at rokna sum yvirtíð. Eru stovnar, sum í sáttmálaskeiðnum eru áhugaðir at fara undir staðbundnar roynd arskipanir við nýggjum løn ar skipan um, fara partarnir við vælvild at virka fyri tí. Tá ið størv verða flokkað, verður dent ur lagdur á, at tað er greitt samband mill um løn og starvsinnihald, ábyrgd og hvar tey eru í bygnaðinum. Er talan um at vera yvir øðrum starvs fólkum á sama avgerðarstigi, men ikki at hava beinleiðis starvs fólkaleiðslu, verður starvið sum meginregla flokkað í einum flokki hægri. Tað er týdningarmikið, at starvsfólkið hevur møguleikar fyri persónligari menn ing, og neyðugt er samstundis at taka atlit at sambandi millum arbeiðslív og onnur lívsviðurskifti. Skulu uppgávurnar hjá stovnum lands ins verða røktar á munadyggan hátt við neyðugari dygd og fram haldandi menning, er sera týðandi, at før leikarnir hjá starvsfólkunum verða áhald andi røktir og mentir. Partarnir halda tað vera avgerandi, at starvs fólk hjá landinum fáa møguleika at menna sín førleika, bæði í dagliga arbeiðn um og við eftirútbúgving og víðari útbúging. Fyri at fremja før leika menningina eiga leiðslur og starvs fólk í felag at hava sum mál at stovna felags læruumhvørvi og at leggja til rættis eina smidliga tilgongd fyri førleikamenningini. Partarnir eru samd ir um, at strategisk mál fyri menn ingini skulu verða gjørd fyri øll starvs fólk. Endamálið við avtaluni er at binda leiðslu og starvsfólk til at leggja stóran dent á førleikamenningina, og báðir part ar hava ábyrgd av at tryggja, at før leikamenningin styrkist. Fyri hvørt einstakt starvsfólk á øllum stovnum hjá landinum verður gjørd ein skipað førleikamenningarætlan, ið skal taka atlit at málunum hjá tí einstaka stovninum. Árliga er samrøða millum leiðsluna og starvs fólkið, har ítøkilig menningarmál fyri einstaka starvsfólkið verða fest á blað í semju við starvsfólkið. Í starvsfólka samrøðuni verður eisini viðgjørt um og hvussu, starvsfólkið hevur nátt málunum, ið sett vórðu í síðstu starvsfólka samrøðu. Her var upp í tveir nevar ella so av rættindum í sáttmálanum mill um Starvsmannafelagið og Fíggj ar málaráðið. Ikki vald av tilvild, sjálv andi, men við umhugsni. Rættindi, sum Fíggjarmálaráðið hevur bundið seg og sínar stovnsleiðarar til (ella ikki) at vera galdandi fyri al - mennar stovnar. Virðing ella vanviðing Eftir stendur so spurningurin: Eru orð sum førleikamenning, starvs fólka samrøða og samstarvsnevnd bara pynt í sáttmálanum? Ella ein ætl an ar yvir lýsing? Ella hví verður sátt málin ikki hild in? Eru fakfeløg veru liga ein fornleivd? Eru altfevnandi sátt málar søguskriving? Skulu vit heldur gera sátt málar fyri hvønn stovnin sær. Ella er bara alt gott, sum tað er? Friður, sátt og semja og tralala í dunnuhylinum. Í teimum londum, vit so gjarna vilja sam anbera okkum við, tíggjuárautopi ella ikki, hava leiðslurnar, bæði al mennar og privatar, ásannað og við gingið, at starvsfólk eru ikki eitt haft um bein ini, ein neyðug skylda, ein byrða á lønarlistanum, ein krevjandi plága. Tær vita, at fólkið er ómissandi virði hjá stovninum ella virkinum. Utt an starvs fólkið eru leiðslurnar einki, fáa eingi herðaklapp, ongar virð islønir. Fólkið er ómissandi virði, sum tað loys ir seg at hjúkla um og virða, ikki van virða. So leingi hetta ikki rínur við í Føroyum, er í hvussu so er brúk fyri fakfeløgum. Tí einki kemur av sær sjálv um. Við fakfelagskvøðu! Høgni Djurhuus apríl 2005 STARVSBLAÐIÐ 13

14 Gerast sjúk av óvissu Óvissa millum starvsfólk í sambandi við týðandi broytingar á arbeiðsplássinum, kann hava sera óhepnar avleiðingar fyri heilsuna, vísir ein nýggj svensk doktararitgerð Tað er ikki bert í Føroyum, men eisini í londunum uttan um okkum, at stórar broytingar fara fram, bæði á privata og almenna arbeiðsmarknaðinum, og ikki er altíð, at starvsfólk verða nóg væl kunnað um tað, sum ætlanir eru um. Og tað kann geva fólki heilsutrupulleikar. Svenska kanningin, sum fevnir um tilkomin starvsfólk, vísir, at umfatandi bygnaðarbroytingar, skerjingar ella broytingar í arbeiðsuppgávunum seta starvsfólk í mongum førum undir so mikið stórt trýst, at tað sæst aftur í sjúkradøgum. Tað eru serliga hjartasjúkur, sum raka starvsfólk, verður sagt. Óvissa og ótryggleiki Umframt at kanningin staðfestir sjúkraavleiðingar av óvissu og ótryggleika á arbeiðsplássinum, vísir hon samstundis eisini hvussu nógv tað hevur at siga, at starvsfólk verða kunnað og tikin við upp á ráð. Tað hevur sera stóran týdning. Í danska Kommunalbladet vísir granskari eisini á amerikanskar og bretskar kanningar av líknandi slag. Allar benda á hetta sama. Hann sigur, at tað eru teir mongu ósvaraðu spurningarnir, sum geva fólki strongd og hetta sæst aftur á sjúkrafráveru millum starvsfólkini. Privat er privat -eisini á arbeiðsplássinum Tað man vera mangt og hvat sum sent verður um teldupostskipanina á teimum ymisku arbeiðsplássunum, og sum kanska ikki altíð er so borðbært. Spurningurin, um hvat starvsfólk kunnu loyva sær at brúka teldupostskipanina á arbeiðsplássinum til, hevur eisini mangan verið havdur á lofti. Tað eru arbeiðspláss, sum hava sínar greiðu reglur hesum viðvíkjandi, og onnur ikki. Har óvissa valdar, má rætturin viðhvørt uppí, sum hann gjørdi í Danmark herfyri. Ein kvinna varð søgd úr starvi, tí hon, í einum telduposti til onkran fyrrverandi starvsfelaga, hevði kallað stjóran fyri tað vit á føroyskum kanska kundi kalla eina hosu. Talan var um ein privatan teldupost, sum hon hevði sent frá arbeisplássinum. Men tá stjórin fekk kunnleika til teldupostin, var hann alt annað enn fegin, og segði kvinnuna úr starvi. Hon hevði eitt sindur frammanundan fingið eina ávaring, tí leiðslan helt ikki at hon røkti sítt arbeiði nóg væl. Privat er privat Málið kom fyri í Vestara Landsrætti, sum gjørdi greitt, at privat er privat. Landsrætturin segði, at telduposturin var at rokna sum privatur, og tí kundi ikki vera talan um uppsøgn. Landsrætturin vildi heldur ikki tengja ávaringina, hon hevði fingið fimm mánaðir frammanundan, upp í hetta mál, og dømdi tí arbeiðsgevaran at gjalda krónur í endurgjaldi og kr. til HK fyri sakarkostnað. Serfrøðingar, sum hava hugt at dóminum siga, at starvsfólk eiga sjálvandi at vera ógvuliga varin at senda teldupost, sum ikki tolir dagsins ljós, av arbeiðsplássinum. Hinvegin skal rættiliga nógv til, áðrenn leiðslan hevur loyvi til at kanna privatar teldupostar. Tað eigur ikki at vera loyvt uttan at heilt serligar umstøður gera seg galdandi, eru teir samdir um. 14 STARVSBLAÐIÐ februar 2005

15 Thomas Hans Gaardlykke vitjar dúgliga til rossini. Um veturin í minsta lagi tríggjar ferðir um dagin. Uttan tokka til náttúruna hevur tú ikki ross Eftir arbeiðstíð Thomas Hans Gaardlykke úr Miðvági kann av sonnum sigast at vera náttúrumenn iskja. Hann er rossamaður, røkt ingarmaður, fleygamaður og so dám ar honum eisini sera væl at fara om an á vatnið við tráðuni eitt gott summ ar kvøld. -Eg kann róliga siga, at míni frítíðarítriv fara við allari frítíðini, tað verið seg um kvøldarnar og vikuskiftini, men tað er so mítt, og eg vildi ikki býtt um við nakran. Mær dámar sera væl at vera úti í náttúruni, og gjørdi eg ikki tað, hevði eg heldur ikki havt ross. Uttan tokka til náttúruna hevur eing in ross, er Thomas Hans sann førdur um. Sjálvur hevur hann trý íslandsross, og tey krevja sítt. Ross skulu passast væl og virðiliga, og tú skal javnan venja við teimum. Tá tú hevur so mong frítíðarítriv má frí tíðin eisini leggjast í eina meira ella minni fasta legu, og tað ger Thomas Hans eisini. Ríðiárið hjá honum byrjar ann an jóladag og heldur á til longsta dag, tí tá hevur hann annað fyri, -Best dámar mær árstíðina tá tað gong ur móti ljósari tíðum, men sjálvandi fari eg onkran túr á rossabaki eis ini aðrar tíðir, sigur Thomas Hans, sum heldur, at orsøkin til stóra áhugan fyri rossum vesturi í Vágum man vera, at onga aðrastaðni í Føroyum er so laga ligt at ríða úti í Guðs fríu náttúru sum júst her vesturi. Alt økið millum Mið vág og Sandavág og heilt norð á Slættanes og vestur móti Gásadali ligg ur óspilt av mannahondum. Eisini frá gamlari tíð hava nógv ross verið í Vágum, væl yvir hundrað, tí mjáa lendi ger, at lagaligt hevur verið at arb eiða við rossum - eitt nú at fara eft ir torvi, tí nógvir torvheiðar lógu rætti liga óhøgliga fyri. Men tá var talan um arbeiðsross. Nú er hetta bert ítriv. Thomas Hans held ur, at tað munnu í dag vera eini 60 ross í Vágum. Mong av teim um, sum hava ross, gera nógv burt ur úr hesum ítrivi. Har verða kapp ing ar fyriskipaðar, bæði vanligar kapp ríðing ar og gongulagskappingar, men Thom as Hans harmast kortini um, at umstøðurnar, at hava ross í Mið vági, eru vánaligar. Hvør í sínum herðashorni, einki samlað stað, sum tey kundu hugsað sær. Hann sigur seg ikki iv ast í, at nógv fleiri høvdu fingist við ross, vóru umstøðurnar betri. Seyðurin fyllir eisini nógv í frítíðini hjá Thomas Hans. Hann hevur verið røkt ingarmaður í nøkur og tjúgu ár, og tríggjar veðrar er hann vanur at sleppa í fitilendi burturi í bjørgum norð anfyri. Miðvágsbjørgini eru frá Reips dalafossi til Miðvágsurðina, ið er mið skeiðis millum Víkar og Slættanes. Men eisini fuglurin hevur hansara stóra áhuga. Á hvørjum ári er hann og fleyg ar í Mykinesi. Í Miðvágsbjørgunum norð anfyri verður ikki nógv fleyga, men har royna teir at basa størsta fíggind anum hjá fuglinum, rottuni. Teir leggja rottugift í bjørgini, og tað hevur hjálpt. Thomas Hans greiðir frá, at tað vís ir seg, at fuglurin kemur aftur tá rott an er burtur, men tað eru pláss, har rottan enn ger um seg, men so er bert at herja á aftur við rottugiftini. Og tað gera teir á hvørjum ári. Við sílunum í vøtnunum vesturi í Vágum er øðrvísi enn tað vit ann ars hoyra um okkara niðurpíndu fiskastovn ar. Eitt nú á Vatninum - vit kunnu kalla tað sum vit vilja - eru alt ov mong síl, heldur Thomas Hans, sum dám ar væl at standa har við tráðu eitt gott summarkvøld. Tú kanst fáa nógv í tali, men tey eru smá, og gerast alt smærri. Í sjeytiárunum varð kanning gjørd sum vísti, at ov nógv var til av síl um í mun til tað tey skuldu liva av. Í dag eru tey enn smærri. -Eg ivist ikki í, at øll, sum hava hug, eru meira enn vælkomin vestur við tráðuni. Í hvussu er gert tú síla stovninum eina góða gerð, sig ur sílaveiði-, rossa, fleyga- og røkting armað urin Thomas Hans, sum annars hev ur sítt dagliga arbeiði sum radiomek anikari á flogvøllinum. apríl 2005 STARVSBLAÐIÐ 15

16