ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ. Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Transkript

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ Университеттің Ғылыми Кеңесінің мәжілісінде қаралды, Хаттама ж. Қазақ ұлттық аграрлық университеті ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ МЕДИЦИНА МАМАНДЫҒЫ (5В120100; 6М120100; 6D120100) ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ЖЫЛДАРҒА ДАМУ ЖОСПАРЫ «Ветеринария» факультет Кеңесінің шешімімен ұсынылған Хаттама ж. Биологиялық қауіпсіздік, клиникалық ветеринариялық медицина, акушерлік, хирургия және өсіп-өну биотехнологиясы кафедраларының қеңейтілген мәжілісінде қаралған Хаттама ж. Алматы, 2015

2 МАЗМҰНЫ Компонент атауы Бет 1 Білім беру бағдарламасының (ББ) даму жоспарының паспорты 3 2 Бағдарламаны аналитикалық негіздеу 3 3 Білім беру бағдарламасының даму жоспарында шешуге бағытталған 10 мәселелердің сипаттамасы 4 ББ даму жоспарының негізі мақсаты мен міндеттері 11 5 ББ даму жоспарын орындаудан күтілетін соңғы нәтижелері 13 6 ББ үшін қауіп-қатар әсерін төмендету бойынша шаралар 13 7 ББ жоспарын жүзеге асыру шараларының жоспары 13 8 ББ даму жоспарын жүзеге асыру механизмі 14 9 ББ даму жоспарын жүзеге асырудың әлеуметтік экономикалық 15 тиімділігін бағалау 10 «Ветеринариялық медицина» білім беру бағдарламасы бойынша бітіруші түлектің моделі 15 2

3 1 «Ветеринариялық медицина»білім беру бағдарламасының даму жоспарының Паспорты 1 ББ даму жоспарын жасау үшін негіздеме 2 ББ даму жоспарының негізгі жасаушылары 3 ББ даму жоспарын жүзеге асыру мерзімі 4 Қаражаттандыру көздері және көлемі 5 ББ даму жоспарын жүзеге асырудан күтілетін соңғы нәтижелері - Қазақстан Республикасының білім беру саясатына сәйкес ББ даму жоспарының тақырыбы мен стратегиясы. - Қазақ ұлттық аграрлық университетінің 2020 жылғы дейінгі даму стратегиясы. - «Биологиялық қауіпсіздік», «Клиникалық ветеринариялық медицина», «Акушерлік, хирургия және өсіп-өну биотехнологиясы» кафедрадарының 2020 жылға дейінгі стратегиялық жоспары. «Биологиялық қауіпсіздік», кафедрасының меңгерушісі, б.ғ.д., профессор Тулемисова Ж.К., Клиникалық ветеринариялық медицина» кафедрасының меңгерушісі, б.ғ.к., профессор Усенбеков Е.С., «Акушерлік, хирургия және өсіп-өну биотехнологиясы» кафедрасының меңгерушіс,.в.ғ.д., профессор Джуланов М.Н.және жоғарыда аталған кафедралар ПОҚ; Жұмыс берушілер: Қазақ ғылыми-зерттеу ветеринария институтының директоры в.ғ.д., профессор Султанов А.А. ҚР БҒМ Биологиялық қауіпсіздік мәселелері ҒЗИ-ның директоры - в.ғ.д., профессор д.в.н.,қр ҰҒА академигі Сансызбай А.Р жж. 2 Бағдарламаны аналитикалық негіздеу Мемлекеттік бюджет және шаруашылық келісім-шарт негізі Халықаралық және ұлттық стандартардың талаптарына сәйкес ветеринариялық медицина саласына білікті мамандарды даярлау Білім беру бағдарламасы жөнінде мәліметтер Білім беру бағдарламасының мазмұны келесі құжаттармен анықталады: Білім беру бағдарламасын жүргізу лицензиясы АБ , мерзімі шектеусіз, берілген күні жыл, ҚР БҒМ БҒСБК 2011 жылғы 3 шілдедегі 592 бұйрығы. Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы 1080 қаулысымен бекітілген); Білім беру бағдарламасы оқу жоспарлары (типтік, дербес және жұмысшы) мен бағдарламалары (типтік және силлабустар) арқылы жүзеге асырылады. 5В Ветеринариялық медицина бакалавриатында жоғары кәсіптік білім күндізгі және сырттай оқу түрінде өтеді, ветеринария саласындағы теориялық, практикалық және кәсіби қызмет үшін біліктілік мен дағдыларды өндіріске енгізуге ықпал 3

4 барлығы қазақ орыс грант келісім-шарт барлығы қазақ орыс грант келісім-шарт барлығы қазақ орыс грант Оқу жылы етеді. Білім беру 5 мамандандыру бойынша жүргізіледі: «Өнімді жануарлар бойынша мал дәрігері», «өнімсіз жануарлар бойынша мал дәрігері», «Зерттеу және зертханалық іс бойынша мал дәрігері», «мемлекеттік ветеринариялық қызмет», «Өнеркәсіптік құс шаруашылығының, балық және бал шаруашылығының мал дәрігері». 5В Ветеринариялық медицина мамандығының барлық пәндерін тиімді меңгеруге қажетті логикалық реттілікке келтірілген. Студент келесі пәндерді оқу үшін барлық пререквизиттерді өтуге міндетті. Магистратурада (ғылыми-педагогикалық бағыт) 4 білім беру бағдараламасы бар: 1 «Инфекциялық патология кезіндегі биологиялық қауіпсіздік» 3 модуль и 2 «Инвазиялық патология кезіндегі биологиялық қауіпсіздік» 3 модули; 3 «Жануарлар ауруларының терапиясы және балау» 3 модуль; 4 «Ветеринариялық өсіп-өну және хирургиялық патология» 3 модуль. Докторантура 4 білім беру бағдарламасынан тұрады: 1 «Жануарлардың аса қауіпті инфекциялық аурулары»- 5 модулей; 2 «Иммунитет және иммунагендік коррекция» - 5 модуль; 3 «Ветеринариялық акушерлік және өсіп-өну биотехнологиясы» - 5 модуль; 4 «Жануарлардың клиникалық хирургиясы» -5 модуль. Білім алушылар жөнінде мәліметтер оқу жылында бакалавриатта білім алушылардың 703 студенті мемлекеттік грантта оқыды оқу жылында 703 студенттің 493 студенті мемлекеттік грантта, 210 студент ақылы келісім-шарт негізінде білім алды. Сырттай оқу бөлімінің 5В Ветеринариялық медицина мамандығында 74 студент ақылы келісім-шарт негізінде қысқартылған 3 жылдық оқу бағдарламасы бойынша білім алды оқу жылында 962 студенттің 499 студенті мемлекеттік грант, 305 студент ақылы келісім-шарт негізінде білім алды оқу жылында 933 студенттің 590 студенті мемлекеттік грант, 343 студент ақылы келісім-шарт негізінде білім алды. Білім алушылар контингенті 1 кестеде келтірілген. Кесте 1 Білім алушылар контингенті 5В Ветеринариялық медицина бакалавриатының білім беру бағдарламасы оның ішінде 6М Ветеринариялық медицина магистратураның білім беру бағдарламасы оның ішінде 6D Ветеринариялық медицина докторантурасы-ның білім беру бағдарламасы оның ішінде БАРЛЫҒЫ

5 Магистранттар бойынша мемлекеттік грантта білім алатындар контингенті: оқу жылы 28 адам, ақылы келісім-шарт негінде 0, оқу жылы 43 адам, ақылы келісім-шарт негізінде 0, оқу жылы 33 адам, ақылы келісім-шарт негізінде 0 құрады. Докторанттар бойынша мемлекеттік грантта білім алатындар контингенті: оқу жылы 1 адам, оқу жылы 4 адам болды, оқу жылы 3 адам, ақылы келісім-шарт негізінде 0 болды. Доктарантураның үш курсында барлығы 8 адам оқиды. Білім беру бағдарламасының дамуы үшін ішкі жағдайлар Мамандар мен ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындауға арналған ғылымитехникалық базалар биологиялық қауіпсіздік, клиникалық ветеринариялық медицина, акушерлік, хирургия және өсіп-өну биотехнологиясы, кафедраларының арнайы ғылыми зертханаларына негізделген. Бакалавр, магистранттар мен докторанттарға білім беруге арналған 4 дәріс аудиториялары мультимедиялық проекторлармен және интерактивті тақталармен жабдықталған, 33 білім беру аудиториялары (практикум), 2 мұражай (акушерлік, паразитология және патология), 1 физиотерапевтік кабинет, жануарлардың ветеринарлық клиникасында орналасқан 5 манеж (2-акушерлік, 2-хирургиялық және 1- клиникалық-терапевтік), заманауи талаптарға сай келетін 1- сойып зерттеу кабинеті бар. Осы аталған нысандардың барлығында зертханалық-тәжірибиелік сабақтар өткізіледі Барлық оқыту аудиториялар студенттерге арналған парталар мен орындықтармен, ал зертханалық, тәжірибиелік сабақтарға арналған аудиториялар арнайы қондырғылармен - центрифуга, микроскоптар, физиотерапевтік, радиометриялық және ДРГЗ-3, ДРГ-02-Т-1, РПС-2-03А радиометриалық және дозиметриялық құралдар, гамма, бетта спектрометриялық кешен СКС-99 «Спутник», зертханалық ыдыстар, дәрілік заттарды дайындауға арнайы аспаптар, оқуға арналған тақырыптық стендтермен, мұражайлық паразитологиялық, патологиялық, акушерлік коллекциялармен, макро және микропрепараттармен жабдықталған. Клиникалық-терапевтік, акушерлік, хирургиялық манеждері ішкі жұқпалы емес аурулар, клиникалық диагностика және хирургия мен акушерлік пәндері бойынша зертханалық-тәжірибиелік сабақтарды жүргізуге арналған. Манеждер жануарларға балау жүргізу және емдеу үшін құралдар мен жабдықтармен жасақталған, сонымен қатар терапевтік, акушерлік, хирургиялық ауруларды сипаттайтын көрнекті стендтермен жабдықталған. Арнайы жабдықталған рентгенкабинеті бар, студенттер ветеринариялық рентгенологияны меңгереді. Сонымен қатар, ғылыми мәселелі зертхана «Бактериоздарға қарсы биотехнология» ауданы 200 м 2, «Вироздарға қарсы биотехнология» ауданы 120 м 2, «Эпизоотология зертханасы» ауданы 80 м 2, «Оқу-ғылыми диагностикалық зертханасы» ауданы 120 м 2, «Паразитерге қарсы биотехнология» ауданы 80 м 2, «Оқу-ғылыми диагностикалық ветеринариялық сараптау зертханасы» ауданы 90 м 2, олар ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін арнайы құрал жабдықтармен және материалдармен жабдықталған. «Ғылыми микробиоценоз» зертханасы лиофильді кептіргіш, микробиологиялық анализатор, бинокулярлы сандық камералы және шектеусіз оптикалық жүйеленген микроскоп сияқты заманауи жаңа құралдармен қамтамасыз етілген. Клиникалық-эксперименталды зерттеулерге арналған клиника мен виварий орналасқан, онда тәжірибиелік ауылшаруашылық малдары мен зертханалық жануарлар ұсталады. Жоғарыда аталған барлық зертханаларда кафедралардың ғылыми тақырыптарына сәйкес студенттік ғылыми үйірмелер жұмыс істейді. 5

6 Ғылыми жобалар бойынша зерттеулер жүргізетін қызметкерлер, өздерінің зерттеу нәтижелерін оқулық, оқу құралдарын, әдістемелік нұсқаулар жазу кезінде, сонымен қатар студенттер, магистранттар, докторанттар мен біліктілігін арттырушы мамандарға арналған дәріс материалдарына және зертханалық-тәжірибиелік сабақтарға белсенді түрде кеңінен қолданады. Барлық зертханаларға кафедраларда жүргізілетін пәндер бекітілген және ПОҚ қатарынан ұстаздардың жауапкершілігіне бөлініп берілген. Аудиториялық сабақтарға кафедраларда бар материалдар, студент және оқытушылармен түсірілген жаңа оқыту бейнелері қолданылады. Кафедра оқытушыларымен білім беру және мұражай қоры жаңартылып, толықтырылып отырады. Барлық оқытушыларда дербес компьютерлер бар және олар еркін Ғаламторға кіре алады. Оқу үрдісінде пайдаланатын материалдық техникалық құрал жабдықтардың жалпы сомасы ,31 теңгені құрайды. Зертханалар мен кабинеттердің санитарлық жағдайы нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келеді. Әрбір аудиторияға паспорт жасалған. Білім беру бағдараламасының пәндердің оқу-әдістемелік кешендерімен қамтамасыз етілуі 100% құрайды. Білімгерлердің академиялық ұтқырлығын жүзеге асыру төмендегі ЖОО: С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті (Астана қ.), Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан агротехникалық университеті (Орал қ.), Шакарим атындағы Семей университеті ( Семей қ.), Қостанай агротехникалық университеті (Қостанай қ.), Путра университеті (Малайзия) бірге жасалған білім беру бағдарламалары арқылы жүргізіледі. Білім беру бағдарламасы бойынша соңғы үш жылда дәріс оқуға шет елдерден келесі ғалымдар тартылды: Стамбулский университетінің доценті, PhD доктор Айдын Али (Туркия, Стамбул). Варминско-Мазурск университетінің профессоры, в.ғ.д. Ян Мичинский (Польша), Латвия ауылшаруашылық университетінің профессоры, в.ғ.д. Анда Волдовска (Латвия); Шығыс Финляндии университетінің фессоры Якко Мононен ( Финляндия); Цюрих унивеситетінің профессоры Пол Торгерсон (Швейцария), Львов ұлттық ветеринариялық медицина және биотехнология университететінің профессоры, в.ғ.д. Стефаник Василий Юревич (Украина); Латвия агродақылдары, университетінің ветеринариялық медицина факультетінің профессоры, в.ғ.д. Оскар Козинда (Латвия); Стамбулский университетінің доценті, PhD доктор Ikis Serken (Турция); PhD professor АҚШ, Founder, President and CEO, Eugene Mechetner (США); Стамбулский университетінің доценті, PhD доктор Халил Гунеш Декан (Турция); Бүкілресейлік генетика және ауыл шаруашылық малдарын өсіру ғылыми-зерттеу институтының профессоры, в.ғ.д. Терлецкий Валерий Павлович (Ресей, Санкт-Петербург-Пушкин). Шет еледердің ғылымдарымен бірге ПОӘК ағылшын тілінде жасалады. Факультет кафедраларында сабақты жүргізуге жаңа формаларды енгізу мақсатында ғылыми-зерттеу институттарының жетекші ғалымдарын, өндірістің тәжірибиелі озық мамандарын шақырып, ашық дәріс оқу қалыптасқан. Биылғы оқу жылында ҚазҒЗВИ ғылыми жетекшілері А.М.Абдибекова, М.Умитжанов, Алматы аумақтық ветинспекторлары А.Тельтаев, М.Сулейменова, А.Таженов және т.б. жоғары курс студенттеріне ашық дәрістер жүргізді. Тәжірибелік сабақтарды іскерлік ойындар түрінде жүргізу ерекше орын алған. Бұл әдісті ветеринария мамандықтарының сабақтарында қолданудың аса тиімділігінің бірі, тәжірибиелік емдеу, өнімдерді сараптау жұмыстары өндіріспен тікелей байланысты. 6

7 Қоршаған социумға мінездеме Білім беру бағдарламасының дамуының басым бағыттары студентті жеке тұлға ретінде, оның дербес қабылетін ашатын, оқу үрдісіне қызығушылық танытатын және белсенді қалыптасқан білімгер етіп дайындау болып табылады. Білім беру ортасының негізгі оның әлеуметтік компоненті, 5В Ветеринариялық медицина мамандығы бойынша ББ қатысты ол ҚазҰАУ имиджі, өзара жауапкершілік, моральдық эмоциональдық климат; білімгірлерді әлеуметтік қолдау, оқудан тыс қызмет (шығармашылық ұжымдар, спорттық секциялар, ғылыми бірлестіктер және т.б.) болып табылады. Интелектуалды даму ортасы негізгі компоненттердің бірі болып есептеледі. Оларға: оқытудың заманауи технологиясы (оқытудың интерактивті әдісі), факультативтер жүйесі (іскерлік ойындар, экскурсиялар), белгілі тақырып бойынша білім алуға арналған әртүрлі бағыттағы элективтік курстар жүйесінің білім беру бағдарламалары, әртүрлі деңгейдегі интелектуальды конкурстар жүйесі (пәндік және пән аралық олимпиадалар, конкурстар, турнирлер, интелектуальды марафондар, ойындар және т.б.), дарынды студенттерді қолдау жүйесі жатады. Тәжірибиелік сабақтар өндірістік жағдайға бейімделген іскерлік ойындар түрінде өткізіледі. Оқу үрдісінде студенттер және оқытушылармен түсірілген, ҒТО «Айболит» клиникасына түскен пациенттерге күрделі опреацияларды жасау, акушерлік ұрықтандыру, туа біткен патология, терапевтік емдеу бойынша жаңа бейнефильмдер пайдаланылады. Патологиялық физиология пәнінен патологиялық үрдісті кәсіби моделдеу немесе жануар ауруының патологиясын қолдап туындату тәжірибиелері қоданылады. Оқу үрдісіне енгізілген жаңа формалардың барлығы, студенттерді сабақты жақсы меңгеруге ынталандырады. Жыл сайын кафедарларда жүргізілетін пәндердің оқу-әдістемелік кешендері, індеттану және жануарлардың инфекциялық аурулары, паразитология және жануарлардың инвазиялық аурулары, микробиология мен вирусология, фармакология, токсикология, ішкі аурулардың негізі, клиникалық және қолданбалы және т.б. сияқты пәндер жаңа материалдармен толықтырылады. Білім беру ортасының барлық құрылымдары ашық, өзін көрсетуге мүмкіндік береді, ол оқу қызметіне қызығушылығын арттыруға, қарым-қатынастық дағдысын қалыптастыруға септігін тигізеді. Білім беру бағдарламасын жүзеге асыратын ПОҚ туралы мәліметтер Ветеринариялық медицина мамандығының барлық кафедралары бітірушілерді дайындайды. Кафедралар штаты ПОҚ және ОҚК жасақталған. Факультеттің ПОҚ құрамының біршама артқанын байқауға болады, олар PhD мен ветеринария ғылымдарының магистрлері оқу жылында 112 адам болатын болса, оқу жылында 124 адамды құрады оқу жылында 122 адам. Штат кестесі бойынша ОПҚ 100 % жасақталған. Толық педагогикалық ставкада қызмет атқаратындар 92% құрайды Факультет бойынша ғылыми дәрежелену деңгейі 96% құрайды. Оқытушылардың ғылыми дәрежелену жағынан биологиялық қауіпсіздік кафедрасы 100%, акушерлік, хирургия және өсіп-өну биотехнологиясы 70,6%, клиникалық ветеринариялық медицина - 72,0 % құрайды. Бұлардың ішінде 22,05 % (28 адам) ғылым докторлары және профессорлар. Факультетте ҚР ҰҒА 3 академиктері (Иванов Н.П., Сайдулдин Т.С., Шабдарбаева Г.С.), ҚР және Ресей қоғамдық академиясының 8 мүшелері (Бияшев К.Б., Сабденов К.С., Джуланов М.Н., Беркинбай О., Ильгекбаева Г.Д., Омарбекова У.Ж., Хусаинов Д.М., Абеуов Х.Б.,) жұмыс істейді. ОПҚ ғылым кандидаттары, доценттер 7

8 үлесін 29,83 % (37 адам). ғылым кандидаттары, аға оқытушылар 18,54 % (23 адам) құрайды. Сонымен қатар оқытушы-проессорлар құрамында ветеринария ғылымының магистрлері де жұмыс атқарады. Кафедра қызметкерлеріне шет елдер мен Қазақстан республикасының жетекші ғылыми орталықтарында біліктілігін жоғарылатуға мүмкіндік жасалған. Соңғы жылдары оқытушылар БКФ курстарын Республика және шет ел көлеміндегі жоғарғы оқу орындарында, озық шаршаушылық субъектілерінде ғылыми-техникалық зертханаларда семинарларға қатысу, мастер класстар, тренинг ұйымдастыру арқылы, сонымен қатар шет мемелекеттерде 5 адам біліктіліктерін көтерді. Жаңа педагогикалық технологияларды меңгеру деңгейін жоғарлату мақсатында ҚР және басқа да мемкететтерде (Санкт-Петербург, Кыргызстан және т.б.) өткізілген семинарларға, конференцияларға қатысып, оқу үрдісіне заманауи әдістерді енгізуге ықпал ететін, тағылымдамалар бойынша қортынды есеп, әдістемелік нұсқаулар дайындалды. Оқытушылар құрамы оқытудың инновациялық әдіс тәсілдерін жетілдіру және пайдалану мақсатында біліктіліктерін шет мемелекеттерде толықтырды. Профессор Усенбеков Е.С. (Жодино қ., Беларусь Республикасы), профессор Джанабекова Г.К. (Грузия), А.А. Жумагелдиев Вармиа-Мазурск университетінде (Польша-Ольштын), профессор Ильгекбаева Г.Д. Стамбул университетеінде (Турция), аға оқытушы Саттарова Р.С. (Москва қ. РФ), қауымдас профессор А.А. Абдулла «Tempus» бағдарламасы бойынша Чехия университетінде біліктілігін жоғарылатты. Біліктіліктерін көтеру бойынша сертификаттар алынды. Факультет оқытушылары ғылыми біліктіліктерін Алматы қалалық кітапханаларда қол жетімді арнайы және ғылыми әдебиеттермен тұрақты және жүйелі түрде танысу және интернет деректері мен электрондық поштаны пайдалану арқылы арттырды. Сонымен қатар, көптеген мұғалімдер университеттер, кәсіпорындар, институтының ғылыми зерттеу институттарының зертханаларында (25 адам) біліктілігін арттырды. Ғылыми біліктілікті көтеру кестесіне сәйкес профессор У.Ж. Омарбекова, К.У. Койбагаров Бүкілресейлік генетика және ауыл шаруашылық малдарын өсіру ғылымизерттеу институтының биологиялық даму зертханасында (Санкт-Петербург-Пушкин), Е.С. Усенбеков Санкт-Петербург ветеринариялық медицина академиясында, Ж.К.Тулемисова (Франция), Г.С. Шабдарбаева (Англия), А.Омарова, А.Туганбаева (Финляндия), Ж.С.Киркимбаева (Москва) жетекші ветеринария және биотехнология орталықтарында болып, жаңа ғылыми жетістіктерді игерді. Оқытушылар тәжірибе алмасу нәтижесінде қазіргі заманғы жаңа әдістерді талдап, ғылыми зерттеулер үшін жаңа әдістерін үйренді, ғылыми-зерттеу, аспаптар мен жабдықтарды пайдаланып, ғылыми зерттеулердің жаңа әдістерімен танысты. Оқытушылардың педагогикалық шеберлілігі, факультет шеңберінде, кафедра араларында, университеттерде тәжірибиелі жетекші профессорлар мен доценттердің дәрістеріне, тәжірибе алмасу сабақтарына қатысу, өткізу шеберлігі бойынша материалдарын талқылау арқылы жетілдірілді. Профессор-оқытушылар құрамы ғылыми мақалаларды тек Қазақстан республикасының салалық жорналдарында ғана емес, сонымен бірге шет елдерге конференциялардың материалдар жинақтарында және мынадай: Bulletin dʼeurotalent-fidjip; J. Aquqc. Res. Development; Global Veterinaria; Jurnal of Animal and Veterinary Advences; Biology and Medicine; Life Science Journal; J. ofinternacional Scientific Publications оқу жылында - 97, жж , жж.-139 ғылыми мақалалар мен баяндама тезистері жарық көрді, 1 оқытушыға шыққанда сәйкесінше 4.0; 5.1 и 5.6 б.т. құрады 8

9 ББ жетістіктерінің көрсеткіштері. Білім беру бағдарламасы тиімділігінің негізгі көрсеткіші жұмысқа орналасқан түлектер болып есептеледі. Соңғы үш жылда жұмысқа орналасқан түлектердің үлесі: бакалавриатта , , %; магистратурада - 89, 95, 98%, докторантураға түскендер 100, 100, 100 % құрады. Білім беру бағдарламасының жетістіктеріне мамандарды мақсатты және салалық ҒЗИ мен ОТШ жасалған 32 келісім шарттардың негізінде ғылыми-зерттеулер жүргізу мен ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлау жатады. Олар төмендегі мекемелер: Қазақ ҒЗ ветеринария институты, Биологиялық қауіпсіздік мәселелері ҒЗИ, Микробиология және вирусология ҒЗИ, Республикалық ветеринариялық зертхана, Ұлттық референттік орталық, Республикалық Мемлекеттік кәсіпорны, ҒӨМ «Антиген», ЖШС «Байсерке-АГРО»; ҚР ІСМ кинологиялық орталығы ЖШС «ALUA PHARMA», ЖШС «Паритет», Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, шаруақожалығы «Улан», Қарасай аудандық СТФ «Райымбек», ЖШС «Ветстанция», ветеринариялық клиника «У Лукоморья», ЖШС «Тенгри-Инвест», Алматы ипподромы, ЖШС Қазақ малшаруашылығы және жем шөп өндіру ҒЗИ, Қазақ малшаруашылығы және жем шөп өндіру ҒЗИ ҒӨО ДиаВак-АБН және т.б. Сонымен қатар білім алушылар алдыңғы қатардағы шет елдік мекемелерінен түрлі тәжірибие өтуге 5 келісім шарттар құрастырылған: Алтай мемлекеттік аграрлық университет (Барнаул қ.), Гамалея атындағы институт (Москва қ.), Бүкілресейлік генетика және ауыл шаруашылық малдарын өсіру ғылыми-зерттеу институты (Санкт-Петербург), Санкт-Петербург ветеринариялық медицина академиясы (Ресей). ПОҚ аграрлық ғылымның дамуының басым бағыттары бойынша Республикалық бағдарлама шеңберінде ғылыми зерттеулер жүргізеді, олардың теориялық және практикалық маңызы жоғары. ПОҚ 12 ғылыми жобалар ( жж.) бойынша зерттеулер жүргізеді, жалпы қаржыландыру көлемі 79,940 млн.тенге. Стеденттерді ҒЗИ орындауға тарту: 2012 жылы 43%, 2013 жылы 47 %, 2014 жылы - 52%, магистранттар мен докторанттар - 100% құрады. 3 Білім беру бағдарламасының даму жоспарында шешуге бағытталған мәселелердің сипаттамасы Бүгінгі таңда факультет кафедраларында келесі проблемалар бар: Шет ел тіліндегі оқу-әдістемелік әдибеттермен қамтамасыз етілуі төмен; Электрондық оқулықтар мен білім беретін бағдарламаларды жасау жүйесі жолға қойылмаған; Ғылыми зертханалардың заманауи құрал-жабдықтар және аспаптармен жарақтандырылуы төмен; Кафедра ПОҚ импкат-факторы жорналдарда ғылыми мақалалар жариялауға ынталары төмен. 4 Білім беру бағдарламасының даму жоспарының негізгі мақсаты мен міндеттері ББ мақсаты мемлекет, қызығушылық білдіретін тұлғалар мен білімгерлердің қажеттілігін қанағаттандыратын, сапалы білім беру қызметін көрсету. 9

10 ББ даму жоспарын құру кезінде оларды жүзеге асыруға арналған барлық қажетті ресурстар ескеріледі. 5В Ветеринариялық медицина білім беру бағдараламасының нақты мақстаты: білім беру кәсіби пәндерді меңгеру және оларды кәсіби қызметінде жүзеге асыру үшін қажетті іргелі, практикалық білімдерді, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру; - кәсіби жаңа формациядағы кең ауқымды фундаменталді білімі бар, жануарлардың инфекциялық ауруларын тірі кезінде және өлгеннен кейін балау проблемаларына шығармашылық бағытта шешуге, жануарлардың инфекциялық ауруларын емдеу және алдын алуға заманауи тәсілдерді қолдана білуге ветеринариялық медицина мамандарын дайындаудың жоғары деңгейін қамтамасыз ету; ғылыми студенттерді зерттеушілік жұмыстарға тарту арқылы білім мен ғылымның интеграциясын қамтамасыз ету және оқу үрдісіне ветеринариялық медицина саласы бойынша ғылыми зерттеулерінің нәтижелерін еңгізуді қамтамасыз ету. 6М Ветеринариялық медицина білім беру бағдараламасының нақты мақстаты: - білім беру өздігінен жетілдіру қабылеттерін дамыту, ветеринариялық медицина бойынша мемлекеттік, жергілікті, аймақтық, шетел мекемелеріне,ветеринариялық емханалар мен дәріханаларға еңбек нарығында бәсекеге қабілетті мамандарды, сондай-ақ жоғары оқу орындарына, колледждерге ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындау; - кәсіби - жаңа формациядағы кең ауқымды фундаменталді білімі бар, инициативті, күн сайын өзгеріп тұратын еңбек нарығы және технологиялар талаптарына бейімделген, командамен жұмыс істей алатын, ветеринариялық медицина аясында керекті білімі бар, ветеринариялық медицина саласында ғылыми және практикалық мәселелерді дер кезінде ұйымдастыратын және шешетін, тиісті кәсіптік ветеринариялық мекемелерінде зерттеу мен басқару қызметтерін жүзеге асыратын жоғары кәсіби мәдениетті мамандар даярлау; - ғылыми мемлекет пен нарықтың қажеттілігіне байланысты ветеринариялық медицина және соған іргелес ғылымдар аясында дербес теориялық және практикалық дайындықты тереңдету, сонымен қатар ғылыми және практикалық қызметтерді меңгеру және ветеринариялық ғылым саласында ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу, практикалық мәселелерді ұйымдастыру және докторантурада ғылыми жұмыстарды жалғыстыру үшін қажетті дайындама алу; - басқарушылық - жергілікті, аудандық, облыстық республикалық жүйелер аппаратындағы басқару қызметтері, сонымен қатар қорғаныс, ішкі істер министрліктері мен мемлекеттік қауіпсіздік комитетіндегі (ҚМ, ІІМ, ҰҚК) құрылымдарда, ветеринариялық және биологиялық мемлекеттік және жекеменшік құрылымдарда басқару қызметі бойынша дағдыларды иелену. 6D Ветеринариялық медицина білім беру бағдараламасының нақты мақстаты: - кәсіби - ғылым мен практиканың заманауи мәселелерін тұжырымдай және шеше алатын, жоғары және орта оқу орындарында оқытушылыққа қабылетті кәсіби деңгейі жоғары мамандарды дайындау. - ғылыми ветеринария және биотехнология саласында отандық және шет елдік жаңа тәжірибе мен практиканы ендіруді пайдалана отырып, ғылыми зерттеулердің нақты міндеттер мен теориялық білімді байланыстыру іскерлігі. - басқарушылық ғылыми өндіріс мекемелерінде, жергілікті, аудандық, облыстық жүйелер аппаратындағы басқару қызметтері, республикалық мемлекеттік ветеринариялық құрылымдарда, мемлекеттік ветеринариялық қызмет саласында, қорғаныс, ішкі істер 10

11 министрліктері мен мемлекеттік қауіпсіздік комитетіндегі (ҚМ, ІІМ, ҰҚК) құрылымдарда, ветеринариялық және биологиялық мемлекеттік және жекеменшік құрылымдарда, жоғарғы және орта кәсіптік оқу орындарында, ғылыми-зерттеу институттарында, ветеринариялық жекеменшік құрылым шаруашылық субъектілерінде және т.б. басқару қызметі бойынша дағдыларды иелену. 5B120100, 6М120100, 6D Ветеринариялық медицина білім беру бағдарламалары келесі принциптерге негізделген: білім беруде, ұсынылатын оқу бағдарламалары мен білім беру қызметтерінің әртүрлі деңгейлілігі мен вариативтілгін қамтамасыздыратын құзыреттілігін ыңғайластыру; оқу жоспарлары мен бағдарламаларды өзара бейімдеу мен үйлестіру; білім берудің әрбір дайындық деңгейін қисынды аяқтау; білімгерлердің қабілеттіліктеріне байланысты мұқтаждарын қанағаттандыруды қамтамасыз ету; теорияны практикамен байланыстыру; білім беру бағдарламаларын оқытудың нәтижелігіне бейімдеу. Мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет: Инновациялық білім беру ортаны жасау; Білім беру қеңістігін кеңейту; Білім беру бағдарламасын білімгерлерлердің ғылыми-зерттеушілік қызметіне бағыттау; Практиканың заманауи мүделері мен талаптарына сәйкес білім беру деңгейін қамтамасыз ету; Білім алушылардың ішкі және сыртқы академиялық мобильділігін арттыру. Кадр әлеуетін дамыту; Университетте және басқа жерлерде ашылған шет тілдер курсына міндетті түрде қатысу арқылы ПОҚ шет тілене дайыңдылығын күшейу. Білім беру процесінде ветеринариялық бағытта жұмыс берушілердің қатысуын кеңейту; Білімгерлер мен ПОҚ академиялық ұтқырлығы мен ғылыми жобалар аясында алыс және жақын шет елдердің ЖОО мен университет арасындағы халықаралық байланысты кеңейту. 5 ББ даму жоспарын орындаудан күтілетін соңғы нәтижелері Кафедраның білім беру жүйесі, ПОҚ кәсібилігінің ұдайы өсуінің тиімділігі жоғарылайды; Кадр, ақпараттық ресурстық, материалдық техникалық әлеует жетілдіріледі; Білім сапасы жоғарылайды; «Ветеринариялық медицина» білім беру бағдарламасы бойынша еңбек нарығында түлектердің қажеттілігі артады. 6 ББ үшін қауіп қатер әсерін төмендету бойынша шаралар Білім беру бағдарламасының табысты жүзеге асыруда әртүрлі қауіп қатердің әсері болуы мүмкін және соған байланысты оларды төмендету бойынша сақтандыру шаралары жасалды. білімгерлер контингентін ақылы келісім шарт негізінде тарту; 11

12 электронды оқу басылымдарын мемлекеттік тілде жасау мен еңгізу бойынша ПОҚ жұмысын жеделдету; шаруашылық субъектілермен практика өту мен ары қарай жұмысқа орналастыру бойынша келісім шарттар жасау; академиялық ұтқырлыққа жүзеге асыру мақсатында ПОҚ алыс шетелдердің ҒЗИ мен ЖОО білімділігін жоғарылату бойынша жұмыстарды күшейту; ҚР Министрліктері мен халықаралық ұйымдардың ғылыми зерттеу жұмыстарын қаржыландыру грантын алуға жарияланған конкурстарға белсеңді қатысу; заманауи құрал жабдықтарды жоспарлы түрде уақытында сатып алу және приборлар мен құрал жабдықтардың паркін ұдайы толықтырып отыру. 7 ББ жоспарын жүзеге асыру шараларының жоспары р/н Шаралар Жүзеге асыру мерзімі 1 Жұмыс берушілердің пікірлерін ескере отырып бакалавриат, магистратура және докторантураның ББ жетілдіру 2 Білім беру бағдарламалары бойынша оқулықтар, оқу құралдары мен әдістемелік нұсқаулардың жоспарын құру Орыс және ағылшын тілінде жаңа ОӘӘ, компьютірлік бағдарламалар жасау 4 Білім алушылар мен ПОҚ академиялық ұтқырлықтарын белсенді жүзеге асыру Жетекші шет елдердің университеттері және ғылыми орталықтарымен әріптестік байланыс пен ғылыми қарым қатынасты кеңейту, ғылыми жұмыстар орындау мен білімгерлерге дәріс оқу үшін шет елдердің жетекші ғалымдарын тарту 6 Шет тілін білетін ПОҚ санын арттыру Оқу зертханаларын заманауи құрал жабдықтармен жарақтандыру ҚР АШМ, БҒМ ғылыми жобалары бойынша конкурстарға сонымен қатар өндіріс ӘКК және шаруашылық субъектілерінің тапсырыстары бойынша орындайтын жобаларға өтінім беру 9 ӘКК және шаруашылық субъектілерінің тапсырыстары бойынша орындалатын ҒЗТКЖ қосымша келісім шарттар жасау 10 Thomson Reuters, Scopus және Springer базасына кіретін жорналдар мен импакт факторлы ғылыми жорналдарда мақалалар жариялау 12 ҚР ЖОО арасында мамандықтардың ұлттық рейтингісіне қатысу Жыл сайын 13 Студентерді «Ветеринариялық медицина» мамандығы бойынша Республикалық олимпиадаларға дайындау және қатыстыру 14 Түлектердің жұмысқа орналасуына ұдайы мониторинг жүргізу Білім алушылардың өндірістік және зерттеушілік практикаларын өту бойынша салалық ұйымдармен келісім шарттар жасау

13 Істей білуі; 8 ББ даму жоспарын жүзеге асыру механизмі Ветеринариялық медицина мамандығы бойынша Мемлекеттік грант санын көбейту үшін мектеп бітіруші және колледж түлектері арасында мақсатты бағытта кәсіби бағдар жұмыстарын жүргізу. Білім беру бағдарламасын сапалы жүзеге асыру үшін кафедраның ПОҚ және қызметкерлері жұмыс берушілердің тікелей қатысумен элективтік пәндердің каталогтарын жасайтын болады. Шет елдердің серіктес ЖОО және ҒЗИ академиялық ұтқырлық аясында кафедраның ПОҚ білім беру мен ғылымның және инновациялық технологияларын ендіруді белсенді жүзеге асыратын болады. Білім беру бағдарламасы бойынша Қазақстан Республикасының барлық аймақтарының шаруашылық субъектілерінен жұмыс берушілерді жыл сайын «Түлектер жәрмеңкесін» өткізуді ұйымдастыру арқылы жұмысқа орналасқан түлектердің жоғарғы үлесін қамтамасыз ету. 9 ББ даму жоспарын асырудың әлеуметтік экономикалық тиімділігін бағалау ББ даму жоспарын жүзеге асыру нәтижесінде әлеуметтік экономикалық тиімділіктерді қамтамасыз ету қарастырылады: Кәсіби білім беру сапасын жоғарылату, яғни топырақтану және агрохимия саласы мамандарының бәсекелестікке қабылеттілігін арттыру; Әлеуетті жұмыс берушілердің қажеттілігін қанағаттандыратын түлектер дайындау; Кәсіби кадрлар дайындауда жұмыс берушілердің рөлін күшейту; Білікті кадрларга сұранысты жоғарылату, олардың жастық құрылымын қолайландыру; Жастардың кәсіби өзін өзі жүзеге асырудың мүмкүндіктерін кеңейту; Перспективті педагог кадрлардың басқа салаға кетуін тоқтату; Оқу материалдық базаны жаңарту ( оқу- зертханалық, компьютерлік және технологиялық базаны заманауи талаптар мен нормаларға сәйкестендіру). 10 «Ветеринарная медицина» білім беру бағдарламасы бойынша бітіруші түлектің моделі 5В Ветеринариялық медицина 6М Ветеринариялық медицина 6D Ветеринариялық медицина - Жұқпалы және инвазиялық жұқпалы аурулар, жұқпалы емес ауруларды, оларды жою ветеринариялық ісшараларды, алдын алу және ұйымдастыру әдістерін зерттеу саласындағы байланысты білімді түсіну және кең көлемді (немесе көпсалалы) жаңа немесе таныс емес жағдайларда және проблемаларды шешуге - кәсіптік қызметте танымның ғылыми әдістерін қолдана білуге; - процестер мен құбылыстарды зерттеудің қолданыстағы тұжырымдамалар ын, теориясы мен әдістерін сынкөзбен талдауға; - әртүрлі пәндер бойынша - қоршаған ортаның ғаламдық мәселелерімен өзіндік ғылыми-зерттеу тәжірибелерін байланыстыру; мәселелерді шешу жолдарын және иммунды жүйенің патологиялық жағдайына кешенді баға беруге; - ғылыми зерттеу үрдісін ұйымдастыру, жоспарлау және атқаруға; 13

14 қабілеті өрістерді қолдану үшін. - аса қауіпті инфекциялық аурулар, сондай-ақ жұқтыру көзінің алдын алу және жою бойынша эпизоотияға қарсы ісшараларды тағайындау туралы жағдайды, эпидемиологиялық мониторинг әдісін; - серологиялық зерттеу үшін үшін материалды алу, оларды құралдар мен жабдықтарды дайындау, компоненттердің жұмыс титрін анықтау, реакцияларды қою және құжаттарды толтыру; - ветеринариялықсанитариялық қадағалау, ілеспе құжаттарын әзірлеу және кедендік шекара арқылы тасымалданатын жүктердің құжаттамасын дайындау, қазіргі заманғы заңнамалық базаға негізделген ветеринариялықсанитариялық шаралар, өнім және жануарлардан алынатын шикізатттарға сараптама ұйымдастыруға мүмкіндік береді. меңгерген білімді зерттеудегі әртүрлі теориялық концепцияларды интеграциялауы, талдауға, бағалауға, салыстыруға және қорытынды оларды жаңа жасауға; - тәуекел факторларын ажыратуды, белгісіз аурудың таралу бағытын анықтауды; - - жағдайларда биостатистикалық көрсеткіштерді аналитикалық интерпретатциялауды, жіктеуді, індеттің шығу және гипотезасын анализдеуді, бақылаулық, когортты басқарушылық зерттеулер жүргізуді, ортақ шамаларды, мәселелерді ауытқуларды, дисперциялық көрсеткіштерді, шешуде жеткілікті шамадығы ауытқуларды қолдануға; - интерпретациялауды; - індеттанулы қәдістерді кәсіпорынның (таңдау бірлігін анықтау, жануар-ие популяциясын шаруашылық стратификациялау критериін, жергілікті жерде жұмысына қолданылатын техника және таңдау көлемін); - су микроэкономикал жануарларының түрлерін анықтау әдістері; ық талдау жүргізе жұқпалы және жұқпалы емес аурулар мен алуы және оның уланулардың нозологиялық диагнозын қою нәтижелерін әдістері; су жануарларының аурулармен күресу кәсіпорынды үшін іс-шаралар жоспарын әзірлеу дағдыларын. - басқаруда Қазақстанда және шет елдерде тіркелген қолдануға; - жануарлардың аса қауіпті аурулар туралы білім; маркетинг пен жануарлардың аса қауіпті ауруларына балау қоюға; менеджментті жануарлардың аса қауіпті ауруларының індетке ұйымдастырудың қарсы шараларын жасау біліміне; жануарлардың жаңа әдістерін аса қауіпті ауруларына балау қойған кезде практикада зертханалық тексерулер жүргізуге; оқу, ғылыми, қолдана алуға; - қалыптамалық және анықтамалықәдебиетпен кәсіпорынның өздігінен жұмыс істеуге, ізденіс жасауға, алынған (фирманың) ақаратты кәсіби міндеттерді шешу тәсіліне шаруашылық айналдыруға; - жұқпалы аурулардың арнайы алдын жұмысын алудыңқазіргі заманғы құралдарын пайдалану. - - ұйымдастыру мен диагностикалық антигендер, диагностикалық басқарудағы қиын антиденелердің, профилактикалық препараттарын және қалыптан (вакциналар мен сарысуын) дамыту дағдылары; тыс жағдайларда жеке қорғаныс құралдарын биологиялық шешім қабылдай зертханалық қоздырғыштармен жұмыс атқаруға; - білуге; - биологиялық қауіпсізідк және биологиялық экономикалық қорғаныс саласындағы халықаралық әдебиеттерді қатынастарды пайдалануды; аса қауіпті патогендерді зерттеулерді реттеудегі жүргізуде зертханалық және мемлекеттік Қазақстан нормативтік техникалық құжаттарды (НТҚ) Республикасының қолдануды, анықтамалық және ғылыми және заңнамалық далалық жағдайда күнделікті жұмыстарда негізгі нормаларын операциялық процедуралардың стандарттарын практикада (НОПС) әзірлей және іске асыруды. қолдануға; - жаңа проблемалар мен жағдайларды шешуде креативті ойлауы және шығармашылықпе н қарауға; - ақпараттықаналитикалық және ақпараттықбиблиографиялық жұмысты 14 қазіргі ақпараттық технология-ларды қолданып жүргізуге; -

15 Білуі және түсіне білуі: - бакалавр деңгейде алынған, білімі мен түсінігін бастапқы немесе жаңа идеяларды дамыту қолдану мүмкіндігінің негіз болып табылады, жоспарлау және жиі ғылыми зерттеулер контексінде, жұқпалы емес және жұқпалы аурулармен күресу жолын ұйымдастыруды көрсете білу; - нозологиялық және эпизоотологиялық балау әдістемеліктер, өнімді жануарлардың аса қауіпті инфекциялық және инвазиялық аурулардың алдын алу және жою шараларын білу; - жұқпалы аурулардың серологиялық диагностикасын, олардың дұрыс қолдануды жіктеу - серологиялық әдістерін дайындауға және қолдану білу; - Кеден одағы ветеринарлық талаптарына сәйкес Мемлекеттік ветеринариялықсанитариялық бақылау объектілеріне берілетін ветеринариялық құжаттарды білу, мемлекеттік ветеринариялықсанитариялық қадағалауды ұйымдастыру, рәсімдеу ережелері мен «Ветеринария туралы» заңына сәйкес қолдана білу. - ғылыми танымның дамуындағы қазіргі үрдістер туралы; - ветеринариялық медицина ғылымының әдіснамалық және философиялық өзекті проблемалары туралы; - ветеринарияның экономикалық, саяси, құқықтық және технологиялық ортасының қазіргі жай-күйі туралы; - ветеринария саласын стратегиялық басқаруды ұйымдастыру туралы; - ветеринарияның негізгі қаржылықшаруашылық проблемалары туралы, - ғылыми танымның әдіснамасын; - экономика құрылымын өзгертетін негізгі қозғаушы күштерді; - инвестициялық ынтымақтастықты ң ерекшеліктері мен ережелерін; - ғылыми зерттеулер мен практикалық қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін кемінде бір шет тілін кәсіптік деңгейде. - Қазақстан аумағында тіркелетін аса қауіпті ауруларын; жануарлар мен адамдардың инфекциялық ауруларын зерттеу саласындағы отандық ғылымның даму бағыттары мен заңдылықтарын, заманауи беталысын;аса қауіпті аурулар қоздырушыларымен жұмыс істеу кезінде ғылыми зерттеу методологиясы мен биоқауіпсіздігін; дүние жүзінде және ҚР жануарлардың аса қауіпті ауруларының мониторингісін жүргізу әдістемесін, зоосанитарлық жағдайды және оның індеттанулық аспектілерін, мониторинг жүргізудің, аумақтандандыру және территорияны зоналаудың халықаралық нормалаларын және стандарттарын; - ветеринариялық індеттану принциптерін, оны сипаттау, анализдеу, биостатистиканың қолдану алаңын, жануарлардың халықаралық саудасының трансшекаралық инфекцияларды таратудағы рөлін, популяция жағдайын, қауіп төндіретін топтар, факторлар, оларды зерттеу әдістерін, OIE-нің трансшекаралық инфекцияларды қадағалау ұстанымдарын; -жұқпалы ауруларды аса қауіпті болып есептеу жолдарын, карантиді және аса қауіпті аурулар тізімін, дүниежүзі аумағында төтенше жағдай тудыратын жұқпалы ауруларды. ХІБ тізімдік ауруларын. - су жануарларының жұқпалы емес ауруларын; эпизоотиялық процестің даму сипаты мен үлгілерін; жұқпалы аурулардың эпизоотиялық ошағы пен табиғи ошақтылық; аурулардың номенклатурасы және жіктелуін; су жануарлары ауруларының алдын алу және емдеу ісшаралар жүйесін; су жануарларының жұқпалы емес және жұқпалы аурулар мен улану этиологиясы, диагностикасы, емдеу және алдын алуын; диагностикалық антигендерді дамыту, диагностикалық антиденелердің дамыту үшін нұсқаулар, профилактикалық вакциналар мен қан сарысуын дамытудың негізгі принциптерін. - рейтинг және қауіптілік класы, тәуекелділік тобы бойынша қауіпті биологиялық агенттердің заманауи жіктелуін; биологиялық қауіпсіздік деңгейі бойынша жануарларды (өсімдіктерді) ұстау және зерттеуге арналған зертханалар мен нысандардың жіктелуін; биоқауіпсіздік және биологиялық қорғау саласындағы халықаралық нормативтік құжаттарды (Женева Келісімі; Конвенция; 1540 комитеті; зертханалық тәуекелділікті бағалаудың нұсқаулықтары, ДДҰ; CWA 15793:2011 стандарты, т.б.); 15

16 16