Kapitali 8. KRÆFTI/CANCER

Størrelse: px

Starte visningen fra side:

Download "Kapitali 8. KRÆFTI/CANCER"

Georg Frank
7 år siden
Visninger:

1 Kapitali 8. KRÆFTI/CANCER Kisitsisit ukiumoortumik nalunaarusiami uani atorneqartut tassaapput ukiuni imiit mut Danmarkimi Peqqinnissakkut apisortaqarfimmi (Sundhedsstyrelsen-imi) Cancererigisterimit pissarsiat. Ukiunut 1999-imut imullu uppernarsarluarneqarsimapput; ukiunulli tulliuttunut marlunnut suli uppernarsarnissaat amigaataavoq, Peqqinnissakkulli Pisortaqarfimmi isumaqarpugut kisitsisit mannakkut saqqummiunneqarnissaat ajunnginnerusoq. Naqqiutissat annertunerusut nalunaarusiani tulliuttuni ilanngunneqarumaarput. Ukiuni 1999-imiit 2002-mut kræfteqalersimasut 626-iupput, tassa innuttat nngorlugit agguaqatigiissillugit ukiumut (rate) 272-it imiit 1998-imut rate 231-usumiit 18%-imik qaffariarsimalluni. Qaffariaat annerus umik pissuteqarpoq puatsigut, inalugarsuartigut aqajaqqullu sanilequtaatigut kræfternernik. Illissap paavatigut iviangikkullu kræfternerit apparialaarsimapput. Angutit kræfteqartut arnanit ukiumikkut utoqqaanerusarput. Kalaallit Nunaanni agguaqatigiissillugu inuusarnerup sivikinnera kræfteqartartut amerlassusiannut sunniuteqaqataavoq, tassa innuttaasut inuusoqalutik toqusarmata, kræfternerlu utoqqalinermi aatsaat takkukkajuttarmat. Puakkut kræfti: Katillugit 158-iupput, taakkua 104-t angutinut 54-illut arnanut imatut ukiulinnut agguataarsimapput, 22 tabel takuuk. Puatsigut kræfteqalersarneq annerpaamik tupatornermik pissuteqarpoq. Kalaallit Nunaanni inersimasut 60-70%-ii tupatortuupput, taamaattumillu ukiuni aggersuni puatsigut kræfteqartut suli amerliartornissaat ilimanarluni. Qanittoq isigalungu taamatut ineriartorneq annertuumilluunniit pinaveersaartitsiniaraluaraanni allanngortinneqarsinnaanngilaq. Tupatortartut amerlassusaat qaffaseqisoq taamaaginnassappat puammikkut kræfteqartut ukiuni tulliuttuni qulini suli qaffasissorujussuussaaq. Aqajaqqukkut kræfti: Piffissami pineqartumi 28-it paasineqarsimapput. Kisitsisit piffissami ukiuni sisamaasuni siulianisut amerlatigaat, tassalu siusinnerusukkut qaffariartorneq unitsinneqarsimalluni. Tamanna imaassinnaavoq nunani allanisut kisitsisit appariartornerisa ersiutigigaat. Kræfti imigassamut attuumassuteqartoq: Uani 14- it tingummikkut, 26-t iggissakkut 33- llu aqajaqqup sanilequtaatigut kræfteqartut nassaarineqarsimapput. Siuliani ukiuni 4-ni kisitsisit tulleriiaarlugit imaapput: 9, 20 aamma 19. Iviangikkut kræfti: Uani 42-t paasineqarput ukiuni siuliini 4-aasuni 50-iusimallutik. Appariaat nalaatsornerusinnaavoq, kisiannili nunanut allanut naleqqiullugu allaalluinnarluni, taakkunani amerliartormata. Iviangikkut kræfteqarneq timigissartarnermut hormon-inillu nakorsartittarnermut attuumassuteqarpoq. Kalaallit Nunaanni aaqarunnaarnermi hormon-inik nakorsaasarneq qaqutigoortuuvoq timigissaasarnerli suli nalinginnaalluni. Iggissakkut kræfti: Taamatut kræfterneq Kalaallit Nunaanni nalinginnaasoq appariartortoq takuneqarsinnaavoq tassa 28-niit 22-nut, angutini 14-it siornatigut 18-it, arnanilu 8-t siusinnerusukkut 10-t. 47

2 Illissap paavatigut kræfti: 28-it paasineqarput, siusinnerusukkut ukiuni sisamani 40-nit appariaat ersarilluni, qularnanngitsumik 1998-mi aallartittumik misissueqqissaartalernermik pissuteqarluni. Ukiunut agguataarsimanermi inuusunnerusuni atugaanerunera takuneqarsinnaavoq, tassanilu takuneqarsinnaavoq kræfterneq taanna takkutiaartaqisoq, aammalu siusissukkut paasineqartartoq taamaalillunilu piaartumik peqqissinermik kinguneqartumik nakorsarneqarsinnaalluni. Meeqqani kræfti: Meeqqani 5-19-nik ukiulinni arfineq marluk paasineqarsimapput imi ilisimatuussutsikkut Kallaallit Nunaanni kræfteqarnerup nalilersorneqarnera. Jeppe Friborg nakorsallu allat Statens Serum Institut- imeersut atuagassiami International Journal of Cancer, (2003)-mi, saqqummiuppaat: Cancer in Greenlandic Inuit (Kalaallini imi kræfteqarneq): A Cohort Study (Kinguaariinnik misissuineq). Inuit akornanni kræfteqalersarnerup kitaamiut inooriaasiannik atuiartuinnarnerup kinguneranik kræfteqalertarneq misissorusussimavaat. Misissuineq ingerlanneqarpoq inuit kræfteqarnerullu allattoqarfiini misissuinerni, taakkunani inuit utoqqaassusaanik nappaateqalernissamullu annertussutsinik imi aamma imi Kalaallit Nunaanni inunngorsimasunik naatsorsuinerni. Kræfteqartarneq tamakkiisumik angutini imiit mut arnanilu miit mut inunnut inngortitsinermi qaffassimapput. Taakkunani puanni, aqajaqqumi iviangini inaluarsuarmilu amerliartorsimapput, illissamili ikiliartorlutik. Danmarkimi pisartunut naleqqiullugu iggissami, nuffiorfimmi qinersermi, iggissami (nerisat aqqutaanni), naami illissamilu kræfteqarnerit amerlanerupput, aammali issunni, nakasummi, nakasuullu ilaani qinersermi aammullu attuumassuteqartuni kræfteqarnerit ikinnerlanerupput. Kalaallit Nunaanni kræfteqarnerup annertusiartornera nunani killerni kræfteqaataasartunik pissuteqarpoq. Ingammik aqajaqqukkut angutini arnanilu annertusiartornera misissugassatut innersuussutigineqarpoq. Suliaq pingaaruteqarpoq, ukiullu 25-t ingerlaneranni Kalaallit Nunaanni kræfteqarnerup ineriartorsimaneranik naliliisuulluni, aammattaaq siunissami assersuussisarnissanut inernertut atorneqarsinnaalluni. Rate-t (inunnik inngortitsinerit) annertunerunerat assigiissaarisitsinernik aammalu inunnik Kalaallit Nunaanni inunngorsimanngitsunik kræfteqartunik ilanngussinnginnermik pissuteqarput Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfiup kisitsisaataannut assigiissaarneqarsimanngitsunut naleqqiullugit. Ajornartorsiulli tassaavoq siunissami inuit sumiuussusiinut agguarneqarsinnaanersut sumi inunngorsimaneq tunngavigiinnarlugu. DIH kræftimillu nakorsaasarneq: Ukiup 2003-p ingerlanerani kræfteqarnerit siornatigornit amerlanerusut arlallit DIH-mi misissorneqarsinnaalerlutillu nakorsarsinnaalerput. Kræfteqartut amerliartornerat inuillu utoqqaaneruleriartornerat pissutigalugu misissuisarnissat suliarinnittarnissallu annertusiartussapput Kalaallit Nunaanni peqqinnissaqarfiup pisinnaasai sinnerlugit. Taamaattumik ersarissumik kræftit sorliit Kalaallit Nunaanni sorliillu nunap avataani suliarineqartassanersut immikkoortitertalernissaannut pingaarnersiusalernissaq pisariaqarpoq. 48

3 Kræfteqartitsinaveersaarneq. Eqikkarlugu oqaatigineqarsinnaavoq Kalaallit Nunaanni kræfteqarnerit affaat sinnerlugit pinaveersaartinneqarsinnaasut. Tassa imaappoq kisitsisit annertuumik appartinneqarsinnaasut tupatornermik, imigassartornermik nikerarpallaamik assigiinngitsunik atoqateqarnerit pillugit pinaveersaartitsillunilu paasisitsiniaasarnerit annertusineqarpata, taamalu pujortartartut ikinnerulersinneqarsinnaallutik, imigassartornikinnerulersinnaalluni pitsaanerusumillu mianersornerus u- mik atoqateqartarnissaq anguneqarsinnaalluni. Pujortartarneq imagassartortarnerlu inuiannut akisuupilussuuvoq! Table 21 Sumiissusaa/Ukioq Diagn.gruppe/År Diagnosis/Year Kræfti Kalaallit Nunaanni Kræft i Grønland, udvalgte former, Cancer in Greenland, selected forms, Puanni / Lunge / Lung Inalugarsuarmi / Tyktarm / Large intestine, colon Aqajaqqup sanilequtaani / Bugspytkirtel / Pancreas Ivianginni / Brystkræft / Breast cancer Illissap paavani / Livmoderhals Uterus Aqajaqqumi / Mavesæk / Stomach Kræftit tamarmi / Alle kræfttilfælde / All cancer cases Table Puakkut kræfti Kalaallit Nunaanni Lungekræft i Grønland, Lung cancer in Greenland, Ukiut/suiaassuseq Alder/køn/Year/Sex. Arnat/Kvinder/ Female Angutit/Mænd/ Male Tamakk./I alt/total Katillugit Total 49

4 Kræfti/kræft/cancer i/in Grønland ukiut suiaass./på køn og alder/in agegroups katillugit/antal/number arnat/kvinder/female angutit/mænd/male ukiut/aldersgrupper/agegroups Figur imi illissap paavatigut kræftertut agguataarneri Aldersfordeling, livmoderhalskræft i Grønland Table 23 Age distribution, cancer cervicis uteri in Greenland Table 24 Kræftip suussusaa / Ukiut Kræftform / Alder Cancer forms / Age CNS, qaratsami/ CNS, hjernen/ CNS, brain Imiusat taqaaqqat/ Lymfesystemet/ Lymphatic system Qinerseq nuffiliortoq/ Spytkirtel/ Parotic gland Kalaallit Nunaanni meeqqani kræftip suuss. agg. Kræftformer hos børn 5-19 år i Grønland, Cancer forms by children aged 5-19 years old,

5 Kræfti/kræft/cancer angutit/mænd/male 4% 3% 7% 7% 3 29% Figur 20 Mundhule og svælg ( ) Fordøjelsesorganer og bughinde ( ) Luftvejene ( ) Mandlige kønsorg. ( ) Urinvejene ( ) Hud ( ) Anden specifik lokalisation ( ) Sek.og uspec.lokalisation ( ) Lymfe- og bloddann. Væv ( ) Kræfti/kræft/cancer arnat/kvinder/female 8% 2% 1% 2% 4% 28% 18% 14% 18% Figur 21 Mundhule og svælg ( ) Fordøjelsesorganer og bughinde ( ) Luftvejene ( ) Brystcancer (170) Kvindelige kønsorg. ( ) Urinvejene ( ) Hud ( ) Anden specifik lokalisation ( ) Sek.og uspec.lokalisation ( ) Lymfe- og bloddann. Væv ( ) 51

Relaterede dokumenter

Kapitali 9. KRÆFTI/CANCER

Kapitali 9. KRÆFTI/CANCER Paasissutissat, ukiumoortumik nalunaarummut matumunnga tunngaviutinneqartut tassaapput Danmarkimi Cancerregisteret i Sundhedsstyrelsenimiit piffissami 200-miit 20-mut paasissutissat.