Jahnavi Sanskrit E-Journal

Transkript

1 2 P a g e ISSN INDEX Jahnavi Sanskrit E-Journal..., ,,,.,,,,, (.),,, : - Importance of Water Ajay Vidyadhar Pendase SCIENTIFIC EFFECT OF GITA IN MORDEN CIVILIZATION Archana Barik Buddhistic influences in the Cambodian Inscriptions M. Sarkar and P. Majumdar

2 3 P a g e 4 P a g e,,. 1,,,,,,. -, 1 प क य म यस प दक

3 5 P a g e 6 P a g e ),, 2,,,,,, -, ( ) -? ( 2 क शक स प दक च?,,,,,,?,,????,,,,,

4 7 P a g e,,,,, :, XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 8 P a g e व दकव य प रसर ड. स मन क. एस 3 अ य म य! अवध रय त व दत नव व व द वद ण म ह धतमस व स! वषय मम प क त न य रथव य व द व न व दय त त व द इ त श वचन न स र ण ऋग दय च व र अप ष य तय ब दर यणम नन स हत द म ण वभ व द व परमम यतय सव म ह रम व तप दय त अम यतय इ दद वत, ल कक वच र आच त तद व द न अथ य तप दक व वषय त भव न र यणप डत च य - य थ थम प स भ वत थ यथ त तष व दश थ म भ रत नन शत थ म प य त व णव पदसह तय ह 4 इ त एत द भ अन तस य क व द प रसर वषय प रसरम ल य वषय त प रहरण वषय आह वत त य ण वषय क व वच र अन ग ह त इ त त य त ऽ वग हन य त भवत भवत गर यस वर यस वद ष म नन प रसर न म न क वल अन क ष म नव न सहव तत एव क त स यव द न णप ण प भ त न सम र व इ त व दतम व सव ष म एव नघ ण म नवसम द यम अ भत वत म न वम प भ तव म ग दय कथ जग क य ण य सव द यतम न स त इ त वषय अप ष य ण व द न म अ भ य व वम य त यथ म त प व व दक प डत त वत यत त दन स य -जप-ह म-प ज दसव वधय चरणक ल अव य पठ त म, यद प वरलतय स थ मनथ व स वर अ वर व म र म र प त तद तद यथ - मध व त ऋत यत मध र त स धव म व न स व षध मध न म त षस मध म प थव रज मध र त न पत मध म वन प तम ध म न त स य म व ग व भव त न 5 इ त म य य भ य - श पवन प वय व म न, प रश च नद जल प व कर त न, स य दय अ म य ओषधय भव त, स य करण अ म क ब वक स य भव रन, ध नव म तर इव अम त य र वय त इ य वम दल कक य णव चक वम म अन न न क वल त ष च न षम नष प रसर क पण आस त इ य व यत ऽ म भ अ प त जग म य कथ त यत त क य न-व च -मनस इ य प स त भव त भ म हम 3 स क त वभ ग य, ज न व व व य लय, ब गल र 4 स म व वजय - न र यणप डत च य क त - ९ सग 5 त र य र यकम - १० म डलम - ३० स म

5 9 P a g e एवम व म त भ त य भ म स र णम म कम कत म त स चय त व दप ष - म त भ म प ऽह प थ 6 इ त भ मन ह भ यव त क त प जन य इ यवध रण य भव त इमम व मन स नध य प र णमन वद त व व - दशक पसम व प दशव प सम द दश दसम प दशप सम म 7 इ त प र णद त व म नव य ऽ य त र य त व य म हम य म त अ म पतर व य म ल य त स भवन य ह न श व य म ह स यगज नन तत एव भगव त व य द वम व थ यन सद - आ व त व ह भ षज व व त व ह य प व ह व भ षज द व न द त ईयस 8 इ त ह व य! व अ म न त ओष धप ण ग धम द ह, वम व जगत च क सक यत, भव न द व न द य वहन सव स र त इ य भ यक ऽय म व य र प म र एवम र त - आ व गम श त त भरय अ र त त भ द त उ म भ र पर यदम स व म त 9 इ त चत मह भ रत ऽ प 10 न रदश म लव स व द स ग व य व श वण यन भ म य ध र कथय त - ब ध व दथव स य छ मल न स शय प लय य व सतत भ म सव ग ऽ नल अन न प भ त न स य द भ सह स मर य म नव हत य व इ त व द य त ण प र ण न म प मन ष इ त व त भव त तद व म ऋ व द 11 - पव व व चष ण ऽ भ व न क सख स ख य ई इ तव य व ब ध व वषय ग त च य ऽ प प व करणव त ष आ म न व य ज न ह त कथय म स 12 प थ र सम त प य जलम हम आप न क वलम अ म क पप स प रहर त अ प त अ म मन अ प प व कर त त कथय त व दप ष यथ - हर यवण श चय प वक य स ज त क यप य व अ य गभ द धर व प त न आप श य न भव त इ त सम तप पप रह रक स य -इ दद वत जनन थ न य वडव म प व दर धर त स उदक प परम म न स ख द खन श कर त कर त व इ त थ न ऽ य जल प द व न क वल शर रमलन शक क त मनस द खन शक, आ मन प पन शक वत न अत यश म वहन 6 अथव व दस हत -१२-१ - १२ 7 म यप र णम 8 अथव व दस हत - ४-१३ - ३ 9 अथव व दस हत - ४-१३ - ५ 10 श तपव ण-आप म न श सनपव ण-१५५ अ य य 11 नवमम डल - स म अ क - ५४९ म 12 पवन पवत म म - (भ.ग.अ य य -१०- क -३१ ) 10 P a g e मन य य महद पक र इ त तस मत ऽथ तद व म तक र र प - व त तप श यत त श त तप ऽ व त इ त व पस खस य जल-व य -स य द न वन श द न क वल त श वध यत ऽ म भ क त अ म श एव त ण म त भ इ त भण त अथव व द 13 - स स व त स धव स व त स पत ण इम य दव म ज षत स ण ह वष ज ह म इ त एवम व स य क ल सव ज य म ज नजल भम णम 14 ह उदक भम नद वत स म गळकर च य म स अ म न म तर व शश न त य दन इव प रर त, अ म प प न च वन शय त, अ म य य य मय भ व, अ भ न च ददत इ तउ र त प रसर सपय ह ब हद र यक प नष आर भ एव प रसर य आह वत ड य प रक पन स अ भ न यथ - उष व अ य म य य शर स य च व त ण म व नर स व सर आ म ऽ य म य य प म त र म दर प थव प ज य दश प अव त दश पश व ऋतव ऽ ग न म स ध म स पव यह र ण...त तनय त य म ह त त ष त व ग व य व क इ त अ च भगवत स कत चत म ख य व पवण न म यत तथ ड य च प रक पनम अ व पवण न र उप नब त उप नषत ण अ पण क न अ ग न स म य व प प न इ त वण न वसर ऽय म दर द यत अ पण परम मन ड य च अ ग न एत न त न - त क ल स य व त अ र दव गज नम म स वष स य न शर रम न म आ म आ यम प द र दनम यव य न क श इ य द म नव न प रत क न च व त न वत त इ य तत च अन न म ण अवग त श म य न त न सव ण भगवत ऽ ग न इ त स य व य एत न भ य प जय म प रर म च इ य प नष द म एव म ध नम य व न श पश य 15 इ य दश श पकल दश प र नम व व श न व त व नपदव यतय त न स म स भगव न द यक व च अ म म पद शक व त नपदव यत मह त इ त यम प व दश त न अथ यव चक व त उपय सव ऽथ त तप दत इ यह व द न स व क लक स व द शक स व भ मत त र च न अ मद षय व नपथ 13 अ य य: १-१५ -१ 14 आप ह मय भ व त न ऊज दध तन मह रण य च स इ य द (ऋ व द -१०-२-१,२,३) 15 अमर सहक त अमरक ष ध वग

6 11 P a g e कय क डप ड य प दर इ त त व च मग चर एव एत द श वच र व द ष सव दर द य त य य ययन त वय मन अवब धन इ त ध त प न म नवश द न आ य नय य भ य म इ यल त तक ल व द ययन वषय न तन द दश न न Key-words म, व य म ल य वषय, भ म, व द, तय, पवन, ध नव, स र णम, जग म य, उदक भम नद वत, म तर, प वक, ऋ व द, मह भ रत, जलम हम, व य म हम, भ म हम, प भ त न, भ म, प रसर Bibliography Rigveda Mantra Samhita - Edited by R.L.Kashyap,SAKSHI, 2003 उप नष थ न थ -(स ) सनक र भ न च य, सम वस व त नम, १९९९ अथव व दस हत - च ख ब Publications, Varanasi म यप र णम - Central Publications, NewDelhi मह भ रतम - Central Publications, NewDelhi स म व वजय - न र यणप डत च य, (स ) सनक र भ न च य, svmsp,bangalore XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 12 P a g e म ण व प ज स द प सव व न म प य सव कम ण म आ य सव धम ण श द व क मत ड. स न ल.क.एस एस. 16 इ य वम द य यश य भ त वम व ल यम प द य व व य क वर ण, वप त म जगत दम वम भन द त व भ म ण न स ह य न व त त व य पर णम य यश द य थ 17 य व अ व य वत त स व क त क यत अथ त य गम तमन म नम ह वत य य सह यतय वगत भ त य वषय य पय ल चन य यभ य य वम म त य गम त न अन म न स अ व अथव य गम य म त य अ व णम इ त य यदश न य परम य य उ य म ण य य म य ण वच रण म ण न स व तरम पप दन तक मवल य स य य व षण च नतम प क ल द ज यत उप नष स ह य न श लन न प यत यद प नषद य ग एव व द य स फ य य तक ध न च र नयम स ध भ स ध व नपथम न त स खम व म य त द ख मन ग प म भ त इ त न खल प त य म य स धन य भगव स द अ य त आव यक भगव स द त म ह य न न व भव त म ह य न म ण द न ध नम अत म छ भ म ण द न अव य स प दन यम य य य त व वच र ह म ण वच रम ध त त य ष स ह य न यथ थ न ल ध भव त त स य प य व र य यदश न त य प य न म ण न इ त क यत म ण न स त म न च व र य म,अन म नम,उपम नम,श द य न ल यत एत न म ण यवल य त न थम य वत त क तद य भ द त स त, यथ थ न क क अयत थ न म य तद प व दत व त म ण न वषय ब व तप य वत त त ष व प वषय, तथ ल ण वषय, एव स य वषय च ब व तप त मद न दत थ भगव प द च य वक य म णल ण थ व वधमत च य उ म ण न व प च तनम स तय न अ त म ण वषय म म व च य कम भ त त व यत अन भ त म ण म त म म सक न अ भ य तत क परपय य व य य म य त य क श वश ष य स धनम य न म ण इ त भ न ल णम अन धगत तथ भ त थ न म ण इ त त ष एव ल ण तरम 16 स क त उप य सक, ब गळ 17 उ त च व य यन न म ण रथ पर णम य य इ त

7 13 P a g e स यगन भवस धन म ण म त न य यक दय म म ण इ त उदयन च य य अ भ य य म कम व म ण इ त च व क य न मन एव म ण इ त कण द स गत अथ प -उपम नय र प प थक म ण इ त क चन वद त स भवप रश ष प थक म ण व त इ त क ष त अ भ य सम य द न य क म ण न इ त अ य ष मतम यथ थ न य न स धन न स त च व र य न म न पम नश दस क न त ष य स धन ( म णम ) इ य-स कष ण व व भ न एत ल णम धक य तक भ ष ह स क र म करण य म अ य प इ य थ स कष ज य न य म इ य म क ष न वद ष कथन मदम इ य-स ह यम तर ण प य भ वत श त ई र इ यर हत ऽ प सव ष वषय ण न य तय कर त स खद ख दभ व न य म य- पश वन व स भव त त म त य न थ सव य पश न भव यप त त न स त त इ य तद व य य स म य ल ण व श यम क य प व त न य न तद स भव त यद त य स क र भव त अत इदम प कथ यत श य, यद,यद, तद व त न न प र तन न भवमन म न व वन भव त तद य न भव त य स ध र य न वध न वक पक स वक पक य न क य प व त न नम ज यत न च त म ज य द न भव त तद त न वक पक नम य न च व त न न म ज य द र प न भव त तद त स वक पक नम वश षण वश यभ वर हत न य व करण य व द व य करण न वक पक न न व क व त ज त र व कण य व द व य करण न वक पक न न व क व त य वषय त कक : तथ स गत न वक पक य अ ग क तम स य ग,समव य दस कष षट क रक व त कक उरर क तम म त अ म ण इ त त कक ण तथ भ कर ण अ भ य य यदश न य ब ध वच रतम त दम य म य ल कक ल ककभ द न वधम ल कक ब म नसभ द न वधम ब प न य क म नस मनस ज यत अत ल कक ष वध भव त अल कक वधम स म यल णम, नल णम,य गजम इ त व द तन व स स म यल ण नल ण नर क व त य गजम व म डय त अन म नम य म ण न त क त न क नचन ल ग न अथ य वगमन न तर ब यद नम त तद व अन म न म त क यत व य यन प ल ग न मत न अथ य अन प म नमन म नम इ त अन म न म ण य ल णम तत - ल गपर मश ऽन म नम इ त ल ग तद भव त यद बल न थ गमय त अन म न ह त भ मक भव त य द ह त श भव त तद न म नम प भव त श म अ ह त ह व भ स इ य यत अन म न वभ ग तथ वर ध द न वषय ब व तप य वत त त कक अन गतज त अ ग यत आगम वषय प व तप य द य त उपम नम उपम न त वत म णम स व त स ध य द स य स धन य भव त तत उपम नम उपम न य मह वम पप दयन व य यन यथ म तथ म पण इ य पम न य उपम न त स स स ब ध तप म न त म षध भ ष य य हर त 14 P a g e श द आ पद श श द इ य भ हतम य यस व त न यथ थ पव आ इ त क यत त वब भ स न एव र य व द श नक य दश न न चत स शय ज यत चत वपर त नम प स भव त अत एव परमक णक व य त त य वत रभ त, सव च य भगवत आद श न भ व अवत य मद न दत थ इ त न त र य म य स न र श न भगवत व द स य स मत न सव म ल थ न रचयत त ष म य म णल ण थ ऽ प दश करण तग त एक करणम मद न दत थ भगव प द अ मन म णल ण य थ सकलव द भ उ म णल ण न नर य यथ थ म ण इ त म ण व प सय क तप दतम आद ल ण य ल ण, तथ उ शपर द न ल ण उ व ल ण वभ ग क त य,अन म न,आगम इ तत प र छ द न क व द तय म ण इ त य सर ज प द उ, तथ म ण न वभ ग क त य अन म न आगम इ त य व म ण न इ त सय क तप दतम एत न परक य म ण व पल णस य द न नर स क त अथ प उपन मय अन म न एव अ तभ व क र द य, तय प थक म य नर क तम एव उप म द न सम य द न म प प थक म य नर क य अन म न तभ व क श उपव णत अन पल ध य तभ व, तथ स भवप रश षय अन म न तभ व द शत सव न न स वक पक व उ य, न वक पक य व दन मत नर क तम अ य ग एक एव स कष इ य व ष वध स कष ण मत अपह सतम समव य त अ म णक एव ध मक पन त वर धम क पन इ त य य न र ध न व पस ब ध य व स ब ध व उ व समव य प स ब ध य ख डन क तम स ण म य सम थत मद न दत थ भगव प द वश ष प ण तथ म त र प म य व थ पतम अन म नप रच द प वयव नयम ख डत त कक प ह व भ स न म य क चत ह त द ष एव न इ त द य प वस य ख डत उप ध द षकत ब ज च उपप दतम भ भ धम पद थ न खल अ प इ य दन अन गतज तमत नर क तम जगत म य वस धन य म य व द भ उ न म न य ख डन व तर ण क तम य य वत म नम ह वश क प र य क लब य व हणस म य प क तम आ य स, धकरण स,स य स य द न अन म नद ष वभ ग सय क तप दत असत प स धक व च सम थतम वपय य अन ग क व त म म सक द न मत नर क तम अ त म ण द न पण य य जन दक च द शतम उपस ह र --

8 15 P a g e य यदश न य ब व दत वव द व त व स तद य त व न न धक स त षजनक म य त त इदम प वद त य य यदश नम र जगत न म क रण व क य व त त त मन म नव यभ वगतद ब य न स व शयत त म ण वष यण य म म स वध य त न त व न उ वय म स त ष य ग त दश न तर य प क व ण न ल य त प रश लत थ न न म न मद न दत थ भगव प द च य वर चत म णल णम य सम वस श धन व र क टतम सव दश नस ह भ ड क र ओ रय टल र सच इ ट य, प ण वजय त थ चरण वर चत-सव स तस र स रस ह म लय कटनम वजय त थ प द वर चत म णल णभ ववण नट क अ क टतम त क - य सम वस श धस थ य म पल यत XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX म गवत य श त व वमश ड. मखल शक म र 18 YeieJeeved veeje³eceëmje³ecesje ÞeerceÓeieJeleceneHegjeCem³e DeeefoJekeÌlee Deefmle~meJe&He Leceb YeieJeeVeeje³eCeë SJe HegjeCefceob YeJeYeerlee³e ye ïeces Deooeled~ HegjeCecesleod ye ïeeleë osjeef<e&veejoë, leleë J³eemeosJeë, J³eemeosJeeled MegkeÀosJeë He ehlejeeved ~ meë MegkeÀosJeë Hejeref#eles GHeefoosMe keàmcew ³esve efjeyeeefmeleesç³eceleguees %eevehe oerheë Hegje leot HesCe e veejoe³e cegve³es ke=à<cee³e leot efhecee ~ ³eesefievêe³e leoelceveeleyeiejeêelee³e keàejàc³eleë le ígoob efjeceueb efjemeeskeàcece=leb mel³eb Hejb Oeerceefn~~ÞeerceÓeieJeles.12-13ö ,,,, 16 P a g e ÞeerceÓeieJeles He keàeefmelesve Devesve %eevesve Hejeref#eled Denb ye ïeeçefmce Fefle GodIeesef<eleJeeved ~ cel³e&ejeleejmleg cel³e&efme#eceb Fefle YeeieJeleesÊeÀnvegcelJe eveevegmeejb %ee³eles ³eled YeieJeeved De%eeves efveceiveeveeb cel³e&eveeb efme#eceele&cesje DeJelejefle~ YeieJeoJeleejm³e Dev³eeefve DeefHe keàejceeefve YeJeefvle, Hejvleg efme#eceefceefle mejex<eg keàejces<eg He ecegk³eb Yepeles~ ³elees efn keàleg&cekeàleg&cev³eleekeàleg meje&mecele&m³e YeieJeleë DeJeleejsCe efyeveeçefhe lem³e mebkeàuhecee$esce mejee&efce keàe³ee&efce efmeood³eefvle~ He leer³eceevehe He_ed eesçefhe SkeÀesçnb yengm³eeced Fefle YeieJeleke=ÀlemebkeÀuHem³e HeefjCeeceë Jele&les~ GHe³eg&keÌleJe evesve mhe<ìb ³eled mebkeàuhecee$esce DemebK³eeveeb ye ïeec[eveeb keàlee& YeieJeeved YegefJe DeJeleer³e& mjee ejcesve, keàce&cee, meogheosmesve e cel³ee&ved efme#e³eefle~ æcenepevees ³esve ieleë mehevleeë Fl³evegmeejb Je³eb ceveg<³eeë YeieJe eefjleceeoeeefjke=àl³ewje mjepeerjeveb Oev³eb kegàce&ë~ JesoefJeYeepeveHetJe&kebÀ mehleomehegjeceeefve ye ïemet$eeoerved ceneyeejle_ e j eef³eljee DeefHe Deelceeveb efkeueb cev³eceevem³e J³eemem³e efkeðeleë lem³e DeeÞeces veejoëdey³eieeod, J³eemeMeeskeÀm³e keàejceb %eeljee osjeef<e&veejoëleb YeieJeleesçceueb ³eMeë JeCe&ef³elegceeefoosMe,leoe J³eemeë YeeieJeleerb mebefnleeb ke=àljee efveje=lleefvejleb mjeheg$eb MegkeÀceO³eeHe³eeceemeö meb mebefnbleeb YeeieJeleeR ke=àljeevegke Àc³e eelcepeced ~ MegkeÀceO³eeHe³eeceeme efveje=êeefvejleb cegefveced~~ ÞeerceÓeieJeles efjeðee YeeieJeleeJeefOeë, efjeðeejeleeb YeeieJeles Hejer#ee,efveiecekeÀuHelejesie&efueleb HeÀueefcel³eeÐewë Je evewë Slem³e HegjeCem³e cenljeb yeng pee³eles ~ He e³eë mejee&efce MeeðeeefCe Deefmceved HegjeCes eef e&leeefve meefvle ~ efjeüevmeë YeeieJeleHeom³e J³eglHeefÊeb kegàje&ved keàle³eefvle ³eled Yeemeles He keàemeles ye ïe Fefle Ye, ieer³eles veejoeefoefyeë Fefle ie,jele&vles meje&meeðeeefce Fefle Je, lejefvle Flejs peveeë Fefle le, DeLee&led HegjeCem³eem³e DevegmevOeevesve HejeJejs ye ïeefce efve<ceeleeë mejex ceveg<³eeë mebmeejmeeiejcevee³eemesve lejefvle ~ HegjeCecesleod YeieJeleë Meyoce³eercetefle&ë~ ³elees efn mjeoeeceesheiecekeàeues GOoJesve He eefle&leë YeieJeeved mjekeàer³eb He YeeHeg_peb lespe HegjeCesçefmceved efveoee³e Deie íled~dele SJe YeieJeefle mjeoeeceesheieles meefle keàefue³egies De%eeveeJe=le e#eg<eeb ke=àles S<e: HegjeCeeke&À: Gefole:- ke=à<ces mjeoeeceesheieles Oece&%eeveeefoefYe: men~ keàueew veä Meeces<e HegjeCeekeÀexçOegveesefole:~~ ÞeerceÓeieJeles ,44 De<ìeoMemenme MueeskeÀelcekesÀ HegjeCesçefmceved Òee³e: meje&$e efme#eeleêjeb Heefjue#³eles,leLeeefHe leejeled efme#ee Heom³e keàë DeLe&ë?keÀe e HeefjYee<ee, ue#eceb efkeàced Fefle efje ee³e&ceeces meefle %ee³eles ³eled efme#e efjeðeesheeoeves Fefle OeeleesëDeHe l³e³ehetje&kebà ìehed ke=àles meefle efme#ee Meyo: efve<heðeles, ³em³eeLe&ë YeJeefle DeO³eveceO³eeHeve_ e ~ efme#eles, efjeðeesheeoer³eles Deve³ee Fefle efme#ee DeLee&le ÒeeCeer ³e³ee meeoeveòeceeu³ee %eevecegheepe&³eefle mee efme#ee Fefle DeefYeOeer³eles~ Deve³ee efme#e³ee efme<³eiegjeexce&o³es %eevem³e Deeoeveb He oeveb e YeJeefle ~ ieg jo³eehe³eefle efme<³eë DeO³e³eveb keàjesefle ~ efme#eeb efjevee DeeoMe& eefj$em³e e mleehevee ve m³eeefoefle ~ efme#eeefjeoë efme#ee³eeë HeefjYee<eeb mjemjeceleevegmeejb He oêejevleë~ HeeM eel³eeë efme#eemeyom³e

9 17 P a g e He³ee&³eë SpegkesÀMeveefceefle mjeerkegàje&efvle ~ SpegkesÀMeve Fefle Meyoë uewefìveyee<ee³eeb S[gkesÀ³eej Fefle~ le$e Meyom³eem³e DeLe&ë YeJeefle- yeefnjeieceveced DeLee&led ceveg<³ecee$es Devleefve&efnleMekeÌleerveeb HeefjmHeÀgìveefceefle ~ YeieJeeved mjejeefìefle Heosve DeefYeOeer³eles Fl³eLe&ë mje³ebefmeoob %eeveefceefle ~ peerje: YeieJele: DebMe:~ YeieJeobMes peerjesçefhe %eeveb efjeðeles SJe Fefle efve½e³eòe eced~ Deve³ee efme#e³ee leod %eeveb yeeso³eles Fefle ~ Jesoe*dieªHesCeeefHe efme#ee He efmeooe ~ efme#³evles, JesoeveecegHeefoM³evles mjejjecee&o³eë ³evveemeew efme#ee Fefle mee³ecee ee³exce efme#eemeyob HeefjYeeef<eleced DeLee&led Jesocev$eeCeeb MeeKeevegmeejb MegOoes eejceefve³eceeë efme#ee Fefle ~ Jesos<eg GoeÊeevegoeÊemJeefjleM esefle ef$eefjeoeeë mjejeë He efmeooeë~ mjejnerveë cev$eë efcel³eele&cesje J³eveefkeÌle, lesve ³epeceevem³esJe neefveë YeJeefle ³eLee FvêMe$egë Je=$eemegjë mjejm³e DeHejeOeeled ce=leë~ FvêMe$ees Fl³e$e lelheg <em³eeefyehe sleljessçefhe Fvêë Me$egë ³em³esefle yengye er ele SJe mjejj³eefleke ÀceeoeHeeefleleë~ GkeÌle_ e efme#ee³eeced- cev$ees nerve mjejlees JeCe&lees Jee efcel³eehe ³egkeÌlees ve lecele&ceen ~ me JeeiJepe es ³epeceeveb efnveefmle ³eLesvêMe$egë mjejleesçhejeoeeled ~~ YeeieJelesçefHe ö nleheg$emlelemlje<ìe pegnejesvêe³e Me$eJes ~ FvêMe$ees efjejeoe&mje ceeef ejb peefn efjeefü<eced ~~ DeLeevJeene³e&He eveeogefllelees IeesjoMe&veë~ ke=àleevle FJe ueeskeàeveeb ³egieevlemece³es ³eLee ~~ ÞeerceÓeieJeles. 6~9~11,12 DeleSJe MegOoes eejcecel³eejem³ekeàced ~ lesve efjevee cenleer neefveë YeJeefle ~ HeeefCeveer³e veejoer³e- ³ee%eJeuke̳e-ceeC[tkeÀer³eefMe#esl³eeefoªHesCe efme#eeie vleeë, ÒeefleJesob ÒeeefleMeeK³e ûevlee½e yenghe eefueleeëfefle ~ efme#e³ee kesàjeueb J³eefkeÌlelJeefJekeÀemeë ve DeefHeleg megefmeef#elesve ceveg<³esve meceepem³eeefhe ceneved GHekeÀejë pee³eles ~ ³elees efn ceevejemleg meeceeefpekeàë He eceer YeJeefle~ Dele: lem³e me eefj$elee meg³eesi³eb meceepe peve³eefle,meg³eesi³esve meceepesve je<ì^m³eeefhe keàu³eeceb pee³eles~ efme#eeefjemes<e%eeë yengmeë efje ee³e& efveoee&efjlejevleë ³eled ³e³ee eje ejm³eem³e peiele: meje&efjeoeb keàu³eececesje m³eeled, mee efme#ee Fefle ~ S<ee efme#ee ÞeerceÓeieJeles efüefjeoee He efleheeefolee ueewefkeàkeàer,heejceeefle&keàer e~ ueeskesà keàlbe Jeefle&leJ³eced?J³eJenejë keàleb m³eeled? He eceercee$eb He efle efkebà keàle&j³eced? JeCee&ÞeceJ³eJemLee Heeuevesve efkebà pee³eles? peerefjekeàeefvejee&nb keàleb keàjceer³eced~ DeeHeOocex keàleb YeefJeleJ³eced ~ Sles<eg efje<e³es<eg Heej²lee ³e³ee 18 P a g e m³eeled mee ueewefkeàkeàer efme#ee Fefle~ mletueb peieled efjene³e met#ces Hejceelceefve leoekeàejlee SJe Heg <eele&efceefle HeejceeefLe&keÀer efme#ee~ Gle Jee Hejceelceve: He eefhleë ³e³ee m³eeled mee HeejceeefLe&keÀer efme#ee Fefle~ ueewefkeàkeàefme#e³ee SJe ceveg<³eë HeejceeefLe&keÀerefMe#ee³eeceie smejefle ~ ³elees efn HeejceeefLe&keÀer efme#ee ue#³eb YeJeefle ~ ueeskesà JesoefJeefnlekeÀce&Ceë HeefjHeeuevesve ce³ee&oej#ecesve ceveg<³eë Hejceelceeveb He ehlebg MekeÌveg³eeled ~ Òel³eskesÀçefmceved peerjes yeerpeªhesce Hejye ïe efjeðeles~ peerjeyeejem³e DeHeveesoveHegjmmejb ye ïeyeejeefmleefleòeeheceb ceevejeefme#ee³ee: cetuecegîsm³eced~ me=efäkeàêee& ye ïee cee³e³ee efjejeoeeefve MejerjeefCe me=<ìdjee lew:mejezjlegäëo³e: meved meje&m³eevles ye ïeejeueeskeà³eesi³elee mecheveb Heg <eb efjeoee³e ÒemeVeleeb ÒeeHe~ ³eLeeme=<ìdJee HegjeefCe efjeefjeoeev³epe³eeççlcemeêeà³ee Je=#eeved mejerme=hehemetved KeieobMecelm³eeved~ lewmlewjlegäëo³e:heg <eb efjeoee³e ye ïeejeueeskeàefoe<eceb cegoceehe osje:~~ ÞeerceÓeieJeles yeng mecyejeevles megogue&yeb ceeveg<³eefceob ueyojee ³e: ce=l³egb ³eeJeod efve:þes³emee³e ve ³elesled me: Helesefoefle~ ³es<eg ceveg<³es<eg HetCe&ªHesCe DeO³eelceleÊJeefJe<e³ekebÀ He³ee&uees eveb ve YeJeefle les ceevejee: kesàjeuecesje HeáeYeeweflekeÀmLetueMejerjªHesCe ÒekeÀeMevles~ les<eeb He#es Heg <eele kesàjeueb YeeweflekeÀpeiele:GVeeflemeeOeveefceefle~ Dele:lee Mee: les meebmeeefjkeàmegkeeefomeeoeveeveecegve³evecesje efme#ee³ee: GÎsM³eefceefle mjeerkegàje&efvle~ YeeieJeles leg mletue-met#ce-keàejcesefle Mejerj$e³eesHeeefOemecJeefuelepeerJe:SJe ceeveje:fefle mjeerke=àleced~ mletuemet#cekeàejcemejerj$e³em³e eàceme:heefjmeesoeveeefokebà ke=àêjee ceveg<³e:mjekeàer³ecetuemjeªhes ye ïeefce ³eoeJemLeeveb keàjesefle leowje HeefjHetCe&leeb ÒeeHveesefle~ Dele SJe Dem³ee:ye ïeefjeðee³ee:meeoeveòeceeueer SJe DeeoMe&efMe#ee YeefJelegcen&efle~ YeeweflekeÀesVeeflejefHe ve l³eep³ee DeefHeleg meeoeveªhesce ûee ee~ Hegbme:DeOees#epes YeieJeefle ³ele:YeefkeÌle: pee³eles me: Oece&:~ YeeieJeles Oecee&oLe&½e keàecem esl³eeefoceleb efvejeke=àleced~ cees#e: SJe DeHeJeie&:~ cees#eòe³eespevekeàm³e Oece&m³e HeÀuelJee³e DeLe&: veeshekeàuheles~ Oece& SJe SkeÀevleb efve³eleb HeÀueb ³em³e lem³e DeLe&m³e keàecees ueeyee³e ve efn mce=le:~ keàecem³e leg Fefvê³eÒeerefle: HeÀueb ve YeJeefle~ ³eeJelee peerjesle leejeeved SJe keàecem³e ueeye:delee&le peerjevehe³ee&hle: SJe keàece: mesj³e Fefle~peerJem³e HegC³ekeÀce&efYe:pee³eceeveÒeefme : mje&ieeefo: Òe³eespeveb ve DeefHeleg leêjeefpe%eemee SJe Hejceb ue#³eced~%eeefveve: mjeceleevegmeejb le e leêjeb veeveeefjeoeb ÒeefleHeeo³eefvle Dele: YeeieJeles HejceeLe&leÊJeb efve efheleced~³e e DeewHeefve<eow:ye ïesefle,nwjc³eieyez: Hejceelcesefle, meeêjelew: YeieJeeefveefle keàl³eles~ SleosJe Deܳeb Üwlejefnleb %eeveb leêjeefjeo: Hejceb leêjeefceefle Jeoefvle~³eLee- Oece&: mjevegefÿle: Hegbmeeb efje<jekeìmesve keàleemeg ³e:~ VeeslHeeo³esÐeefo jefleb Þece SJe efn kesàjeueced~~ Oece&m³e eehejei³e&m³e veeleexçlee&³eeshekeàuheles~ VeeLe&m³e OecezkeÀevlem³e keàecees ueeyee³e efn mce=le:~~

10 19 P a g e keàecem³e vesefvê³eòeerefleuee&yees peerjesle ³eeJelee~ peerjem³e leêjeefpe%eemee veeleex ³eM esn keàce&efye:~~ Jeoefvle leêeêjeefjeomleêjeb ³ep%eeveceܳeced~ ye ïesefle Hejceelcesefle YeieJeeefveefle MeyÐeles~~ ÞeerceÓeieJeles.1-2-8le:11 peerjevem³e ke=àles DeefleÒe³eemem³eeJeMkeÀlee veeefmle~ ³eeJeled peþjb efye ³esle osefnveeb leejeosje mjeljeb YeJeefle~ Dele: peerjeveb leg Devee³eemesveeefHe YeefJelegb Meke̳eles Fefle keàìe#ehetce& <ìîee efmeef#eleb cegefvevee MegkeÀosJesvemel³eeb ef#eleew efkebà keàefmehees: Òe³eemewyee&new mjeefme s egheyen&cew: efkeàced~ mel³e eueew efkebà Heg OeeVeHee$³ee efoijeukeàueeoew meefle efkebà ogketàuew:~~ eerjeefce efkebà HeefLe ve meefvle efomeefvle efye#eeb VewJeeef«^Hee: HejYe=le: meefjleesçh³emeg<³eved~ e iegne: efkeàceefpeleesçjeefle veeshemeveeved keàmceeled Yepeefvle keàje³ees Oeveogce&oevOeeved~~ ÞeerceÓeieJeles ,5 GkeÌleáe cegc[keàesheefve<eefo ³eled Üs efjeðes JesefoleJ³es Heje DeHeje e~le$e Jesoeo³e:DeHeje efjeðee~³e³ee De#ejceefOeiec³eles, mee Heje efjeðee Fefle~ Dem³eesHeefve<eÜeke̳em³e YeeJeeLe&: ÞeerceÓeieJeles efòe³eje le-oe gje-òe¼eoeefo eefjles<eg mevoefme&leced~efme#ee³ee:òeejcyemleg YeeweflekeÀesVeefleb mebue#³e ÒeJele&les Hejvleg efme#ee³ee:hetce&he³e&jemeeveceo³eelce%eeveueeyesvewje YeJeefle ~ YeJelee efkeàceoeerleced? Fefle efhe$ee He=ä: YekeÌleÒeJej: Òe¼eo:keÀLe³eefle, ³e:ceveg<³e: efje<cees:þejeceb keàerle&veb mcejceb HeeomesJeveced De e&veb Jevoveb oem³eb mek³eced DeelceefveJesoveefceefle vejeue#eceeb YeefkeÌleb keàjesefle lesveesêececeoeerleefceefle cev³es~³elee- ÞeJeCeb keàerle&veb efjessssssssssssssss<cees: mcejceb HeeomesJeveced~ De e&veb Jevoveb oem³eb mek³eceelceefvejesoveced~~ Fefle HegbmeeefHe&lee efje<ceew YeefÊeÀ½esVeJeue#eCee~ ef$eà³eles YeieJel³e e levcev³esçoeerlecegêececed~~ ÞeerceÓeieJeles ,24 lehemee l³eeiesve e efme#eceb megkeàjefceefle keàejceeled efjeðeeefle&peerjeveb leheeshe³eefceefle Yeejleer³emebmke=Àleew mjeerke=àleced~ ceneyeejles efjeðeeefle&veë peerjeveefcelleb efveefo&<ìcedö megkeeefle&veë kegàlees efjeðee veeefmle efjeðeeefle&veë megkeced~ megkeeleea Jee l³epesefüðeeb efjeðeeleea Jee l³epeslmegkeced~~ ce.yee.gðeesieheje&efce.3-6 YeeieJelekeÀeues efme<³ee: ieg kegàueeþeceb Òeefle ieêjee le$ee ee³exce men mejuepeerjeve³eehevehetje&kebà %eeveepe&veb kegàje&efvle mce~mehleceskeàeomemkeàvoe³eesce&o³es ieg kegàues Heeueveer³eb ye ïe e³ee&þececeefoeke=àl³e 20 P a g e veejoke=à<ce³ees:cegkesve megvojb JeCe&veb ke=àleced~ efme<³e: ieg kegàueeþeces ÒeefJeM³e ye ïe e³e Òeefleie=nCeeefle mce~ye ïeefce ejleerefle ye ïe eejer Fl³evegmeejb me: ieg kegàues Fefvê³emeb³eceveHetJe&keÀb meje&osjece³esvee ee³e sce efjeðeepe&veb keàjesefle mce~ He e eervekeàeues Dee ee³ee&ë DeefHe ye ïe e³e&heje³eceeë leheesce³eeë DeeoMe&YetleeëYeJeefvle mce~ ³eë MeeðeLee&ved DeJeef eveesefle,hegve: mje³eceefhe leovegmeejcee ejefle e me Dee ee³e&ëfefle ~ YeeieJelekeÀeues ieg :ve kesàjeueb efme<³eeved DeO³eeHe³eefle DeefHeleg mebleevejeled Heeue³eefle mce~ieg kegàueòejesmemece³es SJe GHeve³evemebmkeÀejes YeJeefle mce~ GHeve³evem³eeLe&: ieg meceerhes ve³eveefceefle~ ÞeerceÓeieJeles JeefCe&leb ³eled mje³eb veeje³eceesçefhe Þeerke=À<CeeJeleejs Ye elee yeuejecesce meekebà ejevleerhegjjeeefmeveb keàem³eb meevoerheefveb cegefveb ieêjee OevegJexo-Oece&Mee<$eeoerved efje<e³eeved ieg Cee meke=àefveieocee$esce mebpeie=nerlejeeved~³elee- DeLees ieg kegàues Jeemeefce ívleejeghepeicelegë~ keàem³eb meevoerheefveb veece ejevleerhegjjeeefmeveced~~ ³eLeesHemeeÐe leew iegjew Je=efÊeceefveefvoleleeced~ ie en³evleejeghesleew mce YekeÌl³ee osjeefcejee leew~~ ÞeerceÓeieJeles le:35 efme#ee³eeë veeefmle keàeef eojeefoeë, DeepeerJeveb efme#ee pee³eles ~ kesàjeueb ieg cegkesve efme#ee ve YeJeefle DeefHeleg ceelejceejy³e eje ejpeieleë efme#ee He eh³eles~ YeeieJeles YeieJeeved keàefheueë ceelejb osjentefleb ³eesieleÊJeb efme#e³eefle~ efhelee J³eemeëHeg$eb MegkeÀb YeeieJeleeR mebefnleeceo³eehe³eefle~ ceelee ceoeuemee Heg$eceueke&Àb jepemeem$eefme#ecehegjmmejb HejceeLe&ceefHe mecegheefomeefle~ DeJeOetleëoÊee$es³eë elegefje MeefleefYeë ieg efye: He=LekedÀ- He=LekedÀ efme#eecevegkeàjesefle~ ÞeerceÓeieJeleceneHegjeCeb YeefkeÌleHe eoeev³eceefmle YeefkeÌlejsJe YeeieJelem³e He efleheeðeefje<e³eë~ DeleëefJeefJeOew Hee³ewë YeieJeÓefkeÌlecesJe efme#e³el³ewleled HegjeCeced ~ lewë Ghee³ewë ueewefkeàkebà HeejceeefLe&kebÀ eesye³eefjeefoeb efme#eceb YeJeefle ~ YeieJeÓkeÌl³ee ceveg<³eë YeieJevleb mjeëo³es DeeyeOveeefle ~ YekeÌlem³e Ëo³es ye ë YeieJeeved YekeÌleb keàoeefhe ve l³epeefle~ Deefpelesefvê³eë YekeÌleë efje<e³ewë yeeo³eceeveesçefhe mjehe ieuye³ee YekeÌl³ee keàoeefhe veeefyeyet³eles, ³eLeesefpe&lee YeieJeÓefkeÌleë YeieJevleb meeoe³eefle lelee ³eesiemebeK³eleHel³eeieeefoefYeë ve pee³eles ~ SkeÀefve<þ³ee YekeÌl³ee Denb ie e eë Fefle YeieJelee Þeerke=À<Cesve GodIeesef<eleb YekeÌleesOoJecHe efleyeeo³eceeveesçefhe ceókeìlees efje<e³ewjefpelesefvê³eë~ He e³eëhe ieuye³ee YekeÌl³ee efje<e³ewvee&efyeyet³eles ~~ ³eLeeefiveë megmece=ooeef e&ë keàjesl³esoeebefme Yemcemeeled ~ lelee ceefü<e³ee YeefkeÌle OoJewveebefme ke=àlmvemeë~~ ve meeoe³eefle ceeb ³eesiees ve meebk³eb Oece& GOoJe ~ ve mjeeo³ee³emleheml³eeiees ³eLee YeefkeÌlece&ceesefpe&lee ~~ YekeÌl³eenceskeÀ³ee ie e eë ÞeOo³eeççlcee efhe ³eë meleeced~

11 21 P a g e YeefkeÌleë Hegveeefle ceefvve<þeb MJeHeekeÀeveefHe mecyejeeled ~~ ÞeerceÓeieJeles le:21 DeleSJe ÞeerceÓeieJeles YekeÌl³ee²ªHesCe efme#ee DeefHe yengoee efveªefhelee~ HegjeCesefmceved He MveesÊej- mebjeeoesheek³eevej³eek³eeve-ªhekeàeshecee-goenjceevegkeàjceelce eefjleeefoceeo³ecesve efme#eceb YeJeleerefle He efleheeefoleced~ ³e³ee efme#eceb mee efme#ee Fefle~ ÞeerceÓeieJeles He ejcyes SJe metlecegefveb He efle MeewvekeÀeefocegve³eë He Mveeefve ke=àlejevleë, ³em³eesÊejs meë metleë Hejeref#eleMegkeÀosJemebJeeocegHemLeeH³e GHeeK³eeveeefoJeCe&veHegjmmejb mechetce&b YeeieJeleb JeCe&³eeceeme ~ S<ee He MveesÊejHe Ceeueer efme#eemeeefðeefyeë DeÐeeefHe Dee lee ~ mebjeeoceeo³ecesveeefhe efme#ee oer³eles~þeerceóeiejeles veejoj³eeme-hejeref#eooce&-efjeogjesoojecevegkeào&ce-keàefheueosjentefle-veejo³egefoeef<þj-þeerke=à<cees JeeefomebJeeoceeO³ecesve DeveskesÀ efje<e³eeë He efleheeefolee:, ³esveeefHe efme#ee ie nceb YeJel³esJe~ GHeeK³eeveb HegjeCem³eesHekeÀjCeceefmle~ Dele: efjeefyevves<eg mebjeeos<eg GHeeK³eeveeefve meceghejec³e& efme#ee GodIeesef<elee Fefle~ YeeieJeles YejleesHeeK³eeveb, Oe gjeesheek³eeveb, He nueeoesheek³eeveb, DeJeOetleesHeeK³eeveb,iepesvêesHeeK³eeve_ e mjeleljeieecyeer³e&sce cenljehetce mleeveb efjeyeefle&~ Slew:GHeeK³eevew:YeieJeÓefkeÌleceenelc³eb YeieJe eenelc³eáe ÒekeÀeefMeleced~ efje<cegyekeìleeveeb DeJeceevesve keàer Meer og<heefjceefleë YeJeefle leod JeefCe&leb o#e³e%eojebmeesheek³eeves~ HejceJew<CeJeb efmejece%ee³e o#em³e ogo&mee mebpeelee ~ Deleë efje<cegyekeìleeved He efle Üs<ees ve keàjceer³eced Fefle efme#ee DemceeogHeeK³eeveeled mecegheuey³eles~ Oe gjeesheek³eeveeled efje<cegyekeìlem³e YeieJevleb He efle DenwlegkeÀer De euee YeefkeÌleë He efleheeðeles ~JesveesHeeK³eeveceeO³ecesve veeefmlekeàë YeieJeodYeefkeÌlejefnleë YekeÌleefJeÜs<eë peerjeë ejceeb og&ieefleb He ehveesefle Fefle efmeef#eleced~ Òee eerveyeefn&he e eslemeesheek³eeveey³eeb meb³egkeìlele³ee nefjyeefkeìleë He efleheeefolee ~ ie=nmleeþeceë <e[defjhegpe³ee³e ogie&mjeªheë, efpeles<eg <e[defjheg<eg ie=ns Jeves Jee Jeeme:m³eeled,lesve ve keàeefhe efjehe efleheefêeëyejeefle~f³eb efme#ee efhe ³eJe leesheek³eeveeled uey³eles~ $eý<eyeosjeesheek³eevesve efme#ee pee³eles ³eled YeieJeÓefkeÌleueeYesve HetCe&ceveesjLeeë YekeÌleeë Devee³eemesvewJe mecegheefmleles Heg <eelex meceeojb ve HeóMe&³eefvle ~ les<eeb celes leg YeefkeÌlejsJe meeefleme³eb megogue&yee~ YekeÌleë cegefkeìlehe oeves íesëyeiejeleë mekeàemeeled cegefkeìleceefhe vee²er keàjesefle~ $eý<eyeosjeë ³eesefieveeb Jeebef íleeb mje³eb mecegheefmleleeb e efmeefooceefhe GHes#³e YeieJeÓefkeÌleueeYeeLe He ³eemecekeÀjesled Fl³evesve YekeÌlesë Þes<þlJeb He efleheeefoleced~yejleesheek³eevesve mebmeejb He efle Del³eemeefkeÌlejsJe yevoevem³e yeerpeb Fefle He efleheeefoleced~ De$e YeieJeÓkeÌlesë Þes<þlJeb mebmeejece&jeleejkeàlje_ e J³eeK³eeleced~ DepeeefceueesHeeK³eeveeled HeeHecekegÀJe&ved peerjeë ³eefo ³eLeesef eleb He e³eefm eêeb ve kegà³ee&led leefn& cejceeovlejb vejkeà³eeleveeb HeéHveesefle ~Dele: He e³eefm eêekeàce&cee HeeHemecetnb efjeveemeef³eêjee peerje:yeiejeleheom³eefoekeàejer Fefle efmeef#eleced~ Je=$eemegjesHeeK³eevesve nefjyekeìlesë HejceesHeeos³elJeb, peieleë efjevemjejljeb, nefjyeefkeìleyeuesve cee³eeheemeísovelje_ e mecegheefo<ìced~ ogªnefje<e³em³e efme#eeoevekeàeues J³eeK³eevem³e DeeJeM³ekeÀlee YeJeefle~ DeJeyeesOevem³e DeYeeJesve efme#eceb efvejle&kebà YeJeefle~ ÞeerceÓeieJeles Hegj_peveesHeeK³eeveb YeJeeìJeer JeCe&veb ªHekesÀ mleë~ Dele: 22 P a g e efje<e³eieecyeer³e&keàejceeled ªHekebÀ ÒeefleHeeÐe Hegve:J³eeK³eeveHegjmmejb le³eesë mejueerkeàjceceefhe ke=àleb YeieJelee JesoJ³eemesve~Hegjb peve³eefle Fefle Hegj evees veece peerje:~ peerje: mjejeemeveevegmeejb MejerjceglHeeo³eefle~ peerjem³e mebmeejemeefkeìlejemeeled YeieJeefÜmce=eflepee&³eles~ HeefjCeecele: peerje:ogie&efleb ÒeHveesefle~ lelewje YeJeb mebmeejcesje DeìJeerced DejC³eefceefle~ Dem³eeceìJ³eeb <e[defjeoeom³eje: meele&b efjeuegchevleerefle~ Dem³e ªHekeÀܳem³e Hegve:J³eeK³eeveHegjmmejb mejueerkeàjceceefhe ke=àleced~ S<ee mejueerkeàjcehe efke À³ee DeÐeeefHe efme#eehe oeves GHe³egp³eles SJe~ GHecee GoenjCe_ e He oe³e ke=àleefme#eceb He YeeJeer YeJeefle~ Dele SJe YeeieJelem³e MueeskeÀs<eg ieesh³e:efþe³eb êägefcejeeieleeb Heefleced lelee e ³eLeesjieb meghleceyegef jppegoeer: Fl³eeefoJeled GHeceesoenjCeeoerveeb He ome&veb efje<e³eyeesoeveele yengke=àleefceefle~ DevegkeÀjCeeefovee DeefHe efme#ee pee³eles, ³eLee DeJeOetleë oêee$es³eë DevegkeÀjCeb ke=àêjee elegefje&bmeefleefye:ieg efye:efme#eeje=efêeefye: efme#eceb ie=nerlejeeved~³elee- ³elees ³eovegefMe#eeefce ³eLee Jee veeng<eelcepe~ leêelee Heg <ej³eeie efveyeesoe keàle³eeefce les~~þeerceóe le:36 ÞeerceÓeieJeles ÒeefleHeeefolee S<eevegkeÀjCeHe Ceeueer FoeveerceefHe yeng GHe³eesefieveer~ DevegkeÀjCeHetJe&kebÀ mejex ceevejeeë mje-mje eefjleceepeerjeveb DeÐeeefHe efme#e³eefvle~ DeeOegefvekeÀefMe#eeHe Ceeu³eeb efme#ee²ljesve ke Àer[e-J³ee³eece-Ye ceceeoerveeb He ³eesieë efke À³evles~ ÞeerceÓeieJelesçefHe le=leer³es SkeÀeoMemkeÀvOes ye ïe e³e&³eesieey³eemeeoerved meceghejec³e& Sles<eeb cenljeb meg<þg He efleheeefoleced~þeerke=à<cem³e ieesheyeeuekewàë men yengefjeoee ke Àer[e,JeveYeespeveeefokebÀ, ieesheerefyeë men peelee jemeueeruee e omeces mkeàvoes mebue#³eles SJe ³eLee- DeefJeotjs Je peyegjeë men ieesheeueoejkewàë~ eej³eeceemelegje&lmeeved veeveeke Àer[eHeefj íowë~~ keìjeef eod Jeeo³elees JesCegb #eshecewë ef#eheleë keìjeef eled~ keìjeef eled Heeow efkeàef¹ceerefyeë keìjeef eled ke=àef$eceieesje=<ewë~~ Je=<ee³eceeCeew veo&vlees ³eg³egOeeles HejmHejced~ Devegke=Àl³e lewpe&vlebtm esjlegë He eke=àleew ³eLee ~~ ÞeerceÓe le:40 Sleefmceved JeCe&ves MeejerefjkeÀ esäeveeb eàer[e HesCeesHe³eesiemleLee Jev³eHeMetveeb mjeeyeeefjekeì³e: esäe DeefHe yeeuekewà: eàer[e HesCe mjeerke=àlee: Fefle~ ³ecegveeHegefueves keàvogkeà eàer[eefhe YeJeefle mce~ jemeueeruee³eeb leg ve=l³eieerleeefokeàceefhe mebv M³evles SJe~ SJecÒekeÀejsCe ÞeerceÓeieJelemLeefJeefJeOeÒeme²eveeefÞel³e ce³ee efme#ee³ee:efjejes evem³e Òe³elve: ke=àle:mjekeàer³es eefmceved MeesOeHe$es Fefle Meced~ XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

12 23 P a g e g ñh $Vdm `o _mzdr`_yë`m{z S>m.{n.do >Q >md 19 gmåàv d` {ejm`m àemgzo amozr{vjoìo qh$ ~hþzm OrdZñ` gd pñ_þ{n a o à{v{xz àdy _mzm _yë`mdz{v_dbmoh$`m_ Ÿ& Añ_mH $ Zr{V{ZYm ah$m AYwZm EZ_ e gmjmëhw$d ÝV AZw^dÝVíM {ZVam Xy`ÝVoŸ& XyaXe ZdmVm n{ìh$m{x_mü`_oz àgm` _mumgw dmvm gw ^«îq>mmmadmvm Ed àmwam Ÿ& Amgm_dbmoH$ZoZ BX_dí` ñ\w$q> ^d{v `V² gmåàv Xoeo gd pñ_þ{n a o Am ËH$f ñ`, H$_ {Zð>m`m, am{ï >`^mdzm`m Amdí`H$Vm M {ZVam dardvu{vÿ& _mzdì`dhmañ` {ZYm ah$vîdm{z ^dpýv _yë`m{zÿ& _mzdoz H$W àd{v Vì` H$W Zo{V {ZYm auo {ZH$fmonbm`ÝVo Vm{ZŸ& _yë`{_{v nx_² AmL²>½b^mfm`m Value BË`m»`ñ` AZwdmXê$n_²Ÿ& Value B{V AmL²>½bo` nx bm{q>z²^mfm`m Valerie B{V YmVmo {ZînÞ_²Ÿ& `ñ`mw ~bdîd e{º$_îd dmÿ& _yë`m{z VËàmaå^ñVao d {eîq>çd {dü`oz Amdí`H$Vmg dojm{^émrzm ê$no Ñí`ÝVoŸ& `Xr_m{Z ì`{º$ordzo {ZpíMVm{Z ^yëdm n[a{z{ð>vm{z ^dpýv VWm gm_m{oh$mzw_moxz àm_m{uh$vm#m àmß` _yë`ëdoz n[ajê`ývoÿ& H$ñ`m A{n ZmJ[aH$Vm`m gm ñh ${VH$àJ{V VÔoer`ZmJ[aH $ gw{z{_ Vm _yë`ì`d-ñwm_wnord{vÿ& g gmañ` àmmrzgä`vmgw ^mavr`xme {ZH${dH$mgoZ _yë`mzm àmwa àmymý` XÎm_²Ÿ& AZÝVaH$m{bH$m Xme {ZH$gåàXm`m, H$bm{dkmZmXr{Z M àmmrz_yë`ì`dñwmv² Ed CËnÞm{ZŸ& dñvwvmo {d_ em_ímov² _mzdr`_yë`{df{`ur {MÝVZYmam _mzdñ` gm_m-{oh$ordzàmaå^mxod CnmH«$mÝVmŸ& Or{dVw, kmvw_², AmZpÝXVw#m AmH$mL²>jm {ZVam Z g{j H$sŸ& B_o Ed g{ƒxmzýxê$nou _mzdì`{º$ëdñ` njê$nou ì`n{xí`ývoÿ& àë`oh$_{n _mzd AmË_{Zð>m_² B_m_noj Z Ho$db OmZm{V àë`wv ñdr`ghmam A{n B_m Anojm YaÝVr{V AdJÀN>{VŸ& Efw g{x{v nj Or{dVw, {MXmZÝXm Vw {dh$mgmwª _mzd àoa`{vÿ& AV Ed _mzd Or{dVw {dh${gvw_od ñdr`mz² g_mz² à`ëzmz² {dxym{vÿ& _mzd _ËghMam A{n B_m Anojm YaÝVr{V kmz YaoV² VWm Vofm_nojmUm ñdr`mnojmum#m gånyau{df`o nma-ñn[ah${damoymo Z ñ`mv², na ñdr`ghmam{^bmfnyv `o _`m@{n à`vzr`{_ë`ofm àd {Îm-_mË_{Z OZ`oV²Ÿ& AÌ d _mzdñ` Z {VH$gm_m{OH$OrdZñ` CX` Ÿ& ñdoàn>m@nojm{^ñgh BVaoÀN>mnojmUm gåny{v {df`h $ {MÝVZ_od Z {VH$Vm`m gm_m{oh$ordzñ` M _yb^yv- {gõmýv Ÿ& `Wmoº$_² - `ñvw gdm {U ^yvmý`më_ý`odmzwní`{vÿ& gd ^yvofw MmË_mZ VVmo Z {dowjwßg`oÿ&& (B.Cn.6) àë`oh$pñ_þ{n Xoeo CËnÞ VÔoer`mZm g ñh ${VOrdZ`mo AmXem H$m mum#m Xn Um`VoŸ& ^mavr`mzm g ñh ${VOrdZmXem H$m m g ñh $Vdm `Xn Uo gwîrw> à{v{~åã`ývoÿ& Ho$Z{M{ÛXwfm _yë`vï``moaýva_² BËW àmx{e - VÏ`m{Z km`ývo _yë`m{z Vw `mwmwu{h«$`ývo B{VŸ& BËW _yë` gmü`dñvw VÏ` Vw {gõdñvwÿ& _yë` Z Ho$db_{YJå`Vo àë`wv àe ñ`vo MŸ& _yë` _mz{gh$empãxh$emar[ah$ñd^mdmzm_nojv B{V H $Ëdm Vpñ_Z² VËàm{á_mJm}nm`m VË\$b#m AÝV{Z {hv ^d{vÿ& `Wmoº$_² - _Zgm `WmW {MÝVZ_² F$V_²Ÿ& dmgm `WmW ^mfu gë`_²ÿ& dnwfm `WmWm MaU Y_ B{VŸ& ^mavr`gåàë``o Y_m W H$m mojm àë`oh$_{n _mzdñ` OrdZ_yë`ËdoZ ñ_ Ë`m{X{^ {Z{X ï>m Ÿ& EîdW ñvw H$m_àm{ágmYZ ^d{v MoV² Y_ _moj-gmyzmonm`ëdoz A rh $V Ÿ& Y_m W H$m_m»`{ÌdJ CnMma_yë` ^d{vÿ& _yë`m{z gd Wm _mzdr`m{z ^dpýv `V AÝ`o àm{uz ñdr`_ybàd Î`m ào[avmñgývmo ì`dhapýv Z Vw _mzd Bd _yë`ào[av Ÿ& _yë`àd Îm`ñVw VÏ`gh`mo{JZ Ÿ& na _yë`m{z Z VÏ`gh`moJr{ZŸ& _yb^yv-newàd Îmr A{V[aÀ` _mzdofw n[an¹$vmàmßë`wª Vrd«m{^bmfmo ^d{vÿ& A`_odm{^bmf nwéfmw MVwï>`^mdZm`m _ybh$ýx Ÿ& A` g ñh $VamZnojVoŸ& g ñh$manx_od n[aew{õ^mdzm ÚmoV`{VŸ& B_o Ed g ñh$mam dum l_y_ nmbzo gmw H$m ^dpývÿ& _mzdr`ñ` n[an¹$vm- àmßë`{^bmfñ` Añ` _yb H$_ {gõmývo Ðïw> eš`voÿ& _yë`mzm_më_gmëh$au_od AmË_- gmjmëh$mamo n[au_{vÿ& BËW kmvm kmvì`ëdoz n[au_voÿ& B`#m n[au_zà{h«$`m _mzd- 19 àdmmh$, {ejm{d^mj, am{ï >`g ñh $V{dÚmnrR>_², {Vén{V 24 P a g e OmVo X dh $VdaXmZ_odŸ& dñvwv B`_od _ J_mZd`mo ^oxh$m[aur H$mMZ aoi dÿ& B ÑemË_-gmjmËH$ma Ed doxmývo gm{jnxoz A{^Yr`VoŸ& B` n[an¹$^mdzm _mzdmë_{z pñwvm AmÜ`mpË_H$ì`{º$ê$noU n[au_`{vÿ& `Ú{n AmË_{ZíM`e{º$ AmË_{d_e ZmX² {^ÚVoŸ& _mzdo pñwvm AmË_mdaUê$nm A{dÚmËdoZ H$Ï`VoŸ& na _mzdom{v ñdr`bú` _mojàmám ñdr`meº$vm M A{^OmZm{VŸ& dñvwv AmXeª `WmW #m BË`w^` _mzdmo OmZm{VŸ& _mzdo-{vhmgo lo` ào`gmo àm{á{df`h$ g f dñvwvmo {dñ_`ozh$ Ÿ& Añ`m_od à{h«$`m`m_² Am Îmå`, Z {VH$Vm, X`m, nwê`{_vr_m{z {dh$mg g_dmß` Y_} g_j«vm àmßzdz²ÿ& Y_ ^m {VH$mdí`H$VmZm {d{ynyd H$àmYmÝ` XXm{VŸZ Vw ^m {VHo$ÀN>mZm H $VoŸ& (Amdí`H$Vm {ZgJm, BÀN>m Vw AàmH ${VH$s) AV ñdmw}àn>m{z`_zñ` CV ^mojoàn>mn[a{_vo _hëàmymý` XÎm Y_}Ÿ& EVËgmYZMVwï>`ê$noU Aä`ñ`VoŸ& AÌ d Xe Z nx {ZXYm{VŸ& g{ƒxmzýx_mj}u _mzd _hmoƒ_yë` àmáì` ^d{vÿ& EVXÌmdí` Xo` ^d{v `V² _yë`m{z g gma{dh$mgà{h«$`m`m CËnÞdñVy{Z Z, àë`wv Abm {H$H$VÎdm{ZŸ& _mojàmnh$mo Y_ {edgë`à{v{z{yímov² H$m_àmn{`Vm AW e{º$gwýxa`mo à{v{z{y^yv Ÿ& {edgë`-`wjb_² AmÜ`mpË_H$íMoV² e{º$gwýxa_zw^djå`_²ÿ& àw_ `wjb _mzd ñdordzo {H$_{Y- JÝVì`{_{V gym`{vÿ& {ÛVr`#m `w½_ V ghov`m qh$ àmáw{_î`vo B{V M gym`{vÿ& ^mavr` Xe Z gh$b_{n _yë`{d_e H$_od ZmÝ`V² {H$_nr{V AmMm` {h[a`êuñ` _V_²Ÿ& AV ^mavr`xe ZmZwgma _yë` Zm_ nwéfmw Ÿ& Y_m W H$m mojê$nmvw{d YnwéfmWm _yë`ëdoz n[ajê`ývo Añ_Ôe ZofwŸ& V{ÛdoMZ_Ì àñvy`voÿ& nwéfmwm nwéfñ` AW nwéfmw B{V ì`wënî`m nwéfñ` à`mooz{_ë`wm}@ñ_mv² bä`vo g M MVw{d Y Ÿ& `Wm A{¾nwamUo - Y_m W H$m mojmím nwéfmwm CXmöVm B{V, VW d _Zwa{n - EVƒVw{d Y {dúmv² nwéfmw à`mooz_² B{VŸ& VÌ Y_ - Ya{V bmoh$mz² {Y«`Vo nwê`më_m{^[a{v dm B{V Y_ {hvmonxoeh$mamo dx{v- EH$ Ed gwöõ_m} {ZYZo@ß`Zw`m{V ` Ÿ& earaou g_ Zm_ gd _Ý`Îmw JÀN>{VŸ&& ({hvmonxoe 1.59) nmìo XmZ _{V H $îuo _mvm{nìmoím nyoz_²ÿ& lõm ~{bj dm J«mg fs²>{dy Y_ bju_²ÿ&& (nmùmoîmaiês>_²) Y_m m{z ~«M`}U gë`oz Vngm M àdv Vo XmZoZ {Z`_oZm{n j_mem MoZ d ^Ÿ& Aqhg`m gwemýë`m M AñVo`oZm{n dv Vo EV X e{^a ñvw Y_ _od àgym`ov²ÿ&& AW bmoho$@pñ_z² ~hþnwê`gmnojëdoz Xw Ibä` ZaËd Y_m {XgmYZmonm`ËdoZ gwg ñh$v w-_odmñ_v² nyd O nwéfmwm Zm ì`dñwm {d{hvmÿ& nwéf AÏ` Vo `mà`vo `mo@gm B{V nwéfmw Ÿ& OJ{V gdm}@{n AmË_Z gwi_rhvoÿ& Vƒ gwi VX d b^vo `Xm Vñ`mdí`H$Vm, BÀN>míM nyum ^dpývÿ& EVX² Ü`mËd d nwéfmw ímvw{d Y àh$pënv - Y_m W H$m mojímo{vÿ& Cº $ Ibw _hm^mavo - YmaUmX² Y_ {_Ë`mhþY _m} Yma`Vo àom Ÿ& `V² ñ`mx² YmaUg `wº$ g Y_ B{V {ZíM` Ÿ&& (_hm^mav_², H$U nd 69.59) `Úß`Ì ^mavr`g ñh $Vm ^m {VH$s AmÜ`mpË_H$m Mm Þ{V g_mzm VWm{n ^m {VŠ`m CÞË`m H $Vo AWm»`ñ` nwéfmw ñ` godz_{zdm` {_{V gd {d{xv_mñvoÿ& gdm}@{n bmoh$-ì`dhmamo@w}z d {gx²>ü`{vÿ& Vñ_m moh$ AWª ñn h`voÿ& AÏ` Vo gd B{V AW B{V AW eãxñ` ì`wën{îm gmw H$m EdŸ& AmË_Z ^m {VH$mdí`H$VmnyË`m gh d Y_ H$m_m

13 25 P a g e nwéfmwm d{n gmy`oþa B{V AWm»`ñ`mñ` nwéfmw ñ`mí` Ÿ& VXwº $ Zr{VdmŠ`m_ Vm»`o J«ÝWo - `V gd à`mooz{g{õ g AW B{VŸ& H$m_ H$m_mo _mzdordñ` V Vr` nwéfmw Ÿ& nwéfmw}fw Y_m W `mo`m dëàmymý` VmdXod Añ`m{n {dúvoÿ& H$må`V B{V H$m_ BË`Z`m ì`wënî`m@{iboàn>mzm J«hU ^d{vÿ& H$m_-nXoZ `mgm nyë`m _mzdmo _Zgm gývmof_zw^d{vÿ& _ZñVmofH$a H$m_ B{V H$WZo ZmpñV Xmof Ÿ& gmo@` H$m_mo {Û{dY Ÿ& Y_ _ybmo@y_ _ybímo{vÿ& VÌ ñdm{^b{fv pýð`gwi^mojm-dmá`o Y_m ZwHy$bmo ì`mnma àw_ Ÿ& Agmdod nwéfmwm {^YmZ H$m_nXdmÀ`mo ^d{vÿ& ñdopßgv nxmw _mgmú `m V {áéënúvo gm H$m_ B{V ì`n{xí`voÿ& H$m_àm{á nwê`h$_ Um_wÎm_ \$b{_{v _Ý`VoŸ& VXwº $ _hm^mavo - Ðì`mW ñne g `mojo `m àr{vénom`voÿ& g H$m_píMÎmg >ën eara Zmñ` Ñí`VoŸ&& BpÝÐ`mUm M n#mmzm _Zgmo öx`ñ` MŸ& {df`o dv _mzmzm `m àr{vénom`voÿ&& g H$m_ B{V _o ~w{õ H$_ Um \$b_wîm ²Ÿ&& (_hm^mav_²) _moj nwéfmw}fw _moj Ed na_ nwéfmw Ÿ& Ef {Z{d dmx Ÿ& Y_m W H$m_m g gma à{v ì`qº$ àdv `pývÿ& _mojñvw g gma~ýyzm{þdv `{VŸ& BX_od {ZXmZ `Ý_wº$`o {d{^þy_ gåàxm`mím gx d gmyzm_² Am_ZpÝVŸ& _ÝÌ-VÝÌ-`ÝÌ dm _mojàm{á Z ^{dvw_h {VŸ& A_r _mojàm{á-gmyzo gmhmæ` Ho$db {dxy{vÿ& d am½` {h kmzñ` _w»` gmyz_²ÿ& Vñ` M àmá`o dum -l_nmbz_{zdm` _²Ÿ& g gmamo@` gmja B{V g_wómof`pýv {dnpímx Ÿ& g gmagmjao@pñ_z² H$_ {dnmh$ñ` ~br`ñëdmv²ÿ Xw I à{vnx g_mnvë`odÿ& Xw ImoXYm {Z_¾ Y ` _odmdbå~`ov²ÿ& AmË_eŠË`m Xw I {Za{gVw eš`voÿ& AmË_e{º${h gdm}x`ñ` _yb_²ÿ& B` MmË_e{º$km ZoZ ^d{vÿ& kmzm{¾zm AZoZ gd H$_ àxmho _mojmdm{á ^d{vÿ& OrdZ_oVÞ Ho$db ^mojmw _od A{nVw AmË_moÞVo à_wi gmyz_² B{V ^mdzm _mzd XodËd àmn`{vÿ& VXpÝdVmo OZ gd ^yvofw EH$Ëd g_rjvoÿ& OJ{XX gd {Z`ÝÌm, gdm {Y-n{VZm, gd e{º$_vm, gd koz, gd H$ë`mUJwUñdê$noU na_më_zm ì`má_² BË`dJÀN>{VŸ& B emdmñ`{_x gdª `pëh$#m OJË`m OJV²Ÿ& `pñ_ýgdm {U ^yvmý`më_ dm^yx² {domzv Ÿ& VÌ H$mo _moh H$ emoh$ EH$Ëd_Zwní`V Ÿ&& B{V B emon{zfûmš` gd Ì H$ËdXe ZoZ _mzd emoh$_² A{VV[aî`{VŸ& Ed OÝ Ë`wä`m _w{º$, g gma~ýyzmý_w{º$, gd {dyoä`mo Xw Ioä`mo _w{º$, na_më_ñdê$nkmz_², AmË_-n[akmZ gdm emzm {dzmeím _moj B{V ì`n{xí`voÿ& Cng hma VÌm{X_ nwéfmwm}@pñv Y_ Ÿ& Y_ Ed ^mavr`g ñh $Vo àmu Ÿ& Añ_Ëg ñh ${Và{V-{Z{Y^yVmZm doxmzm _yb Y_ Ÿ& g_moñ` YmaUo nmofu Mm`_od H$amo{VŸ& Agmdod _mzd-h$ë`mu _mojm»` nwéfmwª M gmy`{vÿ& g_ñv_{n {díd gyìou Ho$Z A`_od ~ÜZm{VŸ& Aqhgm, gë`_², AñVo`_², em M_², BpÝÐ`{ZJ«h, X`m, j_m, AmO d_², XmZ_² EVm{Z Y_ gmyzm{zÿ& namonh$ma nwê`m` nmnm` nanrs>z_² B{V BX Y_ gd ñd_²ÿ& BËW ^mavr` g ñh $Vm _ybê$nou Y_ à{v{ð>v Ÿ& Y_ Ed nwéfmw MVwï>`o àymz Ÿ& Y_ _wnorì` BVao nwéfmwm àh$meývoÿ& Cº $ M MmUŠ`gyÌofw - gwiñ` _yb Y_ Ÿ& Y_ ñ` _yb_² AW Ÿ& d {Îm_yb_² AW Ÿ& AW _ybm Y_ H$m_m Ÿ& gwioz OrdZ `mn{`vw_gm nwéfmw Ÿ& g gmao gd ñ`m{n OZñ` MVòmo AdñWm Y_ emóm{u à{vnmx`pývÿ& dum l_y_ nmbzoz _Z ewõ ^d{vÿ& VXm AW - H$m_mä`m {dv îum Om`VoŸ& Y_ ñ` \$b da{_{v {dkm` Ym{_ H$ nwéfmo Y_m ` AW _od Z `pëh${#mx{n Ë`ºw$_wÚVmo ^d{vÿ& Y_m XW H$m_m {gü`v B{V ñdm^m{dh$_²ÿ& 26 P a g e References 1. Chakrabarti, Mohit (1997), Value Education changing Perspectives, New Delhi, Kanishka Publishers, Distributors. 2. Gupta, N.L. (1997), Educational Ideals and Institutions in Mahabharata, New Delhi : Mohit Publications. 3. Kondada Ramayya, P. (1997) - The light of Ramayana, Hyderabad : Arsha Vijnana Trust. 4. Kulshrestha, S.P. (1969) - Test and Manual for a test of Democratic Values, Lucknow: Indian Psychological Corporation. 5. Venkataiah N. (1988) - Value Education, New Delhi: A.P.H Publishing Corporation. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 20, 21, 20 -,,,,, IIT Mumbai 21 IIT Mumbai

14 27 P a g e ; - -, 28 P a g e ; ; , न ह क त णम प, ज त त य कम क त क य त वश कम, सव क तज ग ण 23 त म छ म ण त क य क य व थत व श वध न कम कत मह ह स 24 अजर मरवत व मथ च तय त ग ह त इव क श ष म य न धम म चर त 25 अज न य श त ऽय प र ण न ह यत ह यम न शर र

15 29 P a g e 26,, P a g e सह यक थ त र वल क शन-ग त स ग रखप र वष श कर त म व ल स प दक अन व दक ड. शर द द क म र प ठन क शन- थ नम - क च क मक टप ठ श कर च य मठम, व र णस, वष म गवदग त श करभ य, क शन थ न-ग त स ग रखप र वष म गवदग त ( ह द अन व द) क शन थ न- ग त स ग रखप रम वष आय स व बल र यस ख त ववध न र य ध थर आह र स वक य क व ललवण य णत ण वद हन आह र र जस य द खश क मय द य तय म गतरस प त पय षत च यत उ छ म प च म य भ जन त मस यम 27 य ह र वह र य य च य कम स य व ब ध य य ग भव त द खह 28 य यत वषय प स स ग त ष पज यत स ग स यत क म क म ध ऽ भज यत ध व त स म ह स म ह म त व म म त श द ब न श ब न श ण य त XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX J³eekeÀjCeb lelmecye b Yee<eeefJe%eeveáe Yee<ee³ee ³eÊegefJe%eeveb mejee&²b J³eeke=ÀleelcekeÀced~ efje%eeve efäcetueb le Yee<eeefJe%eeveceg ³eles~~ (keàefheueë) jecemesjekeà Pee 29 Yee<eeYeeJe³eesjefJeeq íveë mecyevoees YeJeefle~ YeeJeefYeJ³ekeÌleerkeÀjCes Yee<ee³ee Devev³emeeOeejCeb vewpeb oeef³eljeceefmle~ ef ejb ³eeJeod J³eJeefÛ³eceeCeemeg Yee<eemeg keàeef eov³elecewje mjeer³eb HeefjefveefÿleªHelJeb ÒeeHveesefle~ mebmke=àleyee<ee leg ieerjee&cejeeceerveecvee Òeefme e~ mejee&meg Yee<eemeg efjeðeceeveeveeb Meyoeveeb Jeeke̳eeveeáe J³eglHeeoveeLe Heefjceepe&veeLe&áe efkeàceefhe J³eekeÀjCeceefHe efäiees ejeryejeefle~ Dev³eemeeb Yee<eeCeeb ³eeefve J³eekeÀjCeeefve, les<eeb Òe³eespeveb Jeeke̳eeveeb Meyoeveeáe Meg emegef mecheeovecee$eced~ mebmke=àlej³eekeàjcem³e leg ve kesàjeueb MeyoJ³eglHeefÊecee$eb Òe³eespeveced, efkeàvleg leleesçv³eoefhe Òe³eespeveceefmle~ mebmke=àleyee<ee³eeb yentefve J³eekeÀjCeeefve meefvle, leeefve e Deämeg ³eÜe vejemeg mebk³eemeg efjeyekeìleeefve~ 29 श ध छ त प त व य प ठम, आ..

16 31 P a g e Deämeg ³eÜe vejemeg mebmke=àlej³eekeàjces<eg mecòeefle HeeefCeveer³eb J³eekeÀjCeb Òeefme b cet &v³eáe mleeveceueyele~ HeeefCeveer³eb J³eekeÀjCeb mebmke=àleyee<ee³eeb efjeðeceeveeveeb Jeeke̳eeveeb Meyoeveeáe J³eglHeefÊeb mecheeo³eefle, Meyoeveeáe JeemleefJekebÀ cetueb mjeªheb efkeàefceefle ÒeMveb meceeooeeefle Meyoeveeb JeemleefJekeÀmJeªHemecHeeovesve e cees#eceefhe mecheeo³eefle~ Dele SJe HeeefCeveer³eJ³eekeÀjCem³e Yeeie$e³eb efjeüemeë ke=àlejevleë~ leðelee Òeef eà³eebmeë, Heefj<keÀejebMeë, DeLee&Me½e~ Òeef eà³eebmes Meyoeveeb J³eglHeefÊeë~ leðele jece + Deeue³eë = jeceeue³eë Fl³e$e oerie&meefvoeë~ jece Fl³e$e jcedoeelegë Òeke=Àefleë Ie_ed Fefle Òel³e³eë~ Deeqmceved Yeeies Jew³eekeÀjCeefme evlekeàewcegoerl³eeo³ees ûevleeë Òeefme eë~ Heefj<keÀejebMes ue#eceeveeb Heefj<keÀejë~ leðelee DeLe&JeoOeelegjÒel³e³eë ÒeeefleHeefokeÀced Fefle met$es efkebà veeceele&jeêjeced~ Je=efÊeceÊJeceLe&JeÊJeefceefle Òee eervee Jew³eekeÀjCeeë~ vejeervee Jew³eekeÀjCeemle$e Heefj<keÀejb ke=àlejevleë~ Slelmeb%eeHeÀueYetleefJeYekeÌleer-lejmeceefYeJ³eenejeveHes#e³ee ueeskesà DeLe&efJe<e³ekeÀyeesOepevekeÀlJeceLe&JelJeced ~ Deeqmceved Yeeies ueiegmeyosvogmeskejeo³ees ûevleeë Òeefme eë~ DeLee Mes leg ome&veyeeieë Meyoeveeb cetueb mjeªheb efkeàefceefle ÒeMvem³e meceeoeeveced~ Meyom³e ³evcetueb mjeªheced, leosje Meyoye ïeveecvee J³eekeÀjCeoMe&ves Òeefme ced~ leogkeìleb ÞeerYele=&nefjCee 1 - DeveeefoefveOeveb ye ïe MeyoleÊJeb ³eo#ejced~ efjejele&lesçle&yeejesve Òeef eà³ee peielees ³eleë~~ MeeeqyokewÀJ³e&²³eJ³e ekeàªhesce efüefjeoeb Meyoce²erke=Àleced~ leogkeìleb J³eekeÀjCe-oMe&vem³e cet &v³eyetles ûevles Jeeke̳eHeoer³es 2 - ÜeJegHeeoeveMeyos<eg Meyoew MeyoefJeoes efjeogë~ SkeÀes efveefceêeb MeyoeveeceHejesçLex Òe³egp³eles~~ J³e ekeàë Meyoë Òeeke=ÀleOJeefveveecvee, J³e²³e½e Meyoë mheàesìveecvee Jew³eekeÀjCemecÒeoe³es Òeefmeef ceeieleë~ JekeÌlegefJe&Je#e³ee keàcþleeujeefoj³eeheejsce G ee³e&ceeceë Þeeslee e Þees$esefvêe³esCe Heefjie= eceecees JewKejerveecvee Òeefme ë MeyoesçvleëkeÀjCes efmlelem³e MeyoleÊJem³e J³e ekeàë~ DevleëkeÀjCes efmleleb MeyoleÊJeb Ieìë Heì Fl³eeefoJ³e ekeàojeefvevee IeìHeìeÐeelcevee DeefYeJ³ekeÌleb meod IeìHeìeefoHeoeLee&ved yeesoe³eefle~ ³eovleë efmleleb MeyoleÊJeced, me SJe Deelcee~ leogkeìlebb ÞeerYele=&nefjCee Jeeke̳eHeoer³es 3 DeefHe Òe³eeskeÌlegjelceeveb MeyocevlejJeefmLeleced~ Òeengce&nevlece=<eYeb ³esve mee³egp³eefce<³eles~~ DeefHe e 4 - lemceeðeë MeyomebmkeÀejë mee efmeef ë Hejceelceveë~ lem³e Òeke=ÀefleleÊJe%emleoeye ïeece=lecemvegles~~ Meyoeveeb mebmkeàejë Hejceelceveë ÒeeHlesªHee³eë~ Meyom³e ÒeJe=efÊeleÊJeb ³e½e peeveeefle, me Meyoye ïeece=lecemvegles~ Meyoye ïeece=leceefmeljee e cegkeìlees YeJeefle~ efkeà½e ³eovleë MeyoleÊJeb leosje Jeeke̳em³e mel³eb mjeªheced~ leogkeìleced 5-32 P a g e ³eovleë MeyoleÊJeb leg veeowjskebà ÒekeÀeefMeleced~ leoengjhejs Meyob lem³e Jeeke̳es lelewkeàlee~~ ³eLee Jesoeefvlevees Jeoefvle meje KeequJeob ye ïe~ lelee mebmke=àleyee<ee³eeë HeeefCeveer³eb J³eekeÀjCeb ye tles- meje KeequJeob Meyoye ïeefle~ Jee ³eJee ekeàelcekebà veeceªheelcekeàáe meje KeequJeob peieled MeyoleÊJeesHeeoeveYetleced~ Dem³e meje&m³e ye ïeec[m³eesheeoeveb MeyoleÊJece~ MeyoleÊJeb ÒekeÀeMeeÒekeÀeMe³eesjefHe ÒekeÀeMekeÀced~ leogkeìleb ÞeerYele=&nefjCee 6 - JeeûetHelee esefve< eàecesojeyeesoem³e Meeéeleer~ ve ÒekeÀeMeë ÒekeÀeMesle mee efn Òel³eJeceefMe&veer~~ ³eefo DeJeyeesOem³e %eevem³e Meeéeleer JeeûetHelee efve< eàecesled ÒeeefCe<eg ve m³eeled~ leefn& ÒekeÀeMeesçefHe ve ÒekeÀeMesle~ ³eleë mee JeeûetHelee Òel³eJeceefMe&veer~ leefolleb ieerjee&cejeec³eeë mecòeefle efjeðeceeveb J³eekeÀjCeb HeeefCeveer³eeäeO³ee³eerveecvee Òeefme b Meyom³e Òeef eà³eelcekebà oeme&efvekeàáe mjeªheb ÒeefleHeeo³eefle~ mebmke=àleslejyee<eej³eekeàjceehes#e³ee Þesÿb efjeefmeäáe cenêjeb HeeefCeveer³eJ³eekeÀjCem³e efäiees ejeryejeefle~ mecòeefle mecegheuey³eceeveb Yee<eeefJe%eeveb leg Meyom³e keàcþleeujeeefoj³eeheejsce JekeÌ$ee meceg ee³e&ceeceb Þees$ee e Þees$eseqvê³esCe Heefjie= eceeceb ûevles<eg efueefheªhesce Heefj M³eceeveb ³eod yee eb mjeªheb leosje ÒeefleHeeo³eefle~ Jee e½e ³eled legjer³eb mjeªheb ³evceveg<³ee Jeoefvle, leejevcee$es Yee<eeJew%eeefvekeÀeveeb ieefleë ~ Deeqmce eieefle ³eÐeLe&m³e HetCe mjeªheb ³eLeeLe&le³ee HeefjmeceeeqHlelee³e e DemceeefYe%ee&legb Jee_íd³eles, DeefHe e Yee<ee³eeë mejueleceªhem³eeefhe leêjeb efpe%eem³eles, leoeçm³e ye ïeec[m³e mjeªheb me=efäm esefle efje<e³eü³ecejem³ecesje %eelej³eced~ ÞeeslegJe&keÌleg½esl³egYe³eesjefHe yeg ew efmleleb leêjeceefhe JesefoleJ³eced~ Dev³eLee MeyoeLeez Het&Cele³ee %eelegb ûenerlegáe ve Meke̳eles~ DeLee&led me=efäcetue SJe Yee<eeleÊJeb Jele&les~ ³eLee yeerpes SkeÀes cener nefmleÿefle, ³eefo leoyeerpeb ve mjeeref eà³eles leoe MeeKeeHeuueJeeefoefJeefMeäb Je=#elJeceefHe mec³eûethesce efmleleb ve m³eeled~ SJeb Yee<ee³ee DeefHe leêjeb efjeðeles~ Jee emlegjer³eyeeiem³e yee emeyom³e J³eeK³eeveHeje³eCeb Yee<eeefJe%eeveb ef$eefjeoeb efäiees ejeryejeefle 1. J³eeK³eeveelcekeÀced 2. JeCe&veelcekeÀced 3. SsefleneefmekeÀáe~ keàm³e JeCe&m³e efkebà mleeveefcel³eeefoòemveeveeb meceeoeeveb J³eeK³eeveelcekeÀYee<eeefJe%eevesve, Yee<eeCeeb ³eÊegueveelcekeÀceO³e³eveb leod JeCee&lcekeÀsve Yee<eeefJe%eevesve, Meyoeveeb ³eÜe Yee<eeCeeefceeflenemeë me SsefleneefmekesÀve Yee<eeefJe%eevesve mecheeðeles~ Yee<eeefJe%eevem³e Sles ³es $e³ees Yeeiee Jele&vles, les mejex Òee³esCe HeeefCeveer³eJ³eekeÀjCem³e Òeef eà³eebmesçvleyet&leeë~ ³e½e HeeefCeveer³eb J³eekeÀjCeb lem³e MeeKee½e veeoeerlejeeved me Yee<eeefJe%eevekegÀMeuees vewje mecyejeefle~ Yee<eeefJe%eeves ÒeefleHeeefolesve kesàveef eêel³esve mebmke=àlej³eekeàjcem³e meece em³eb kesàveef e e lel³esve efjejesoeë~ leðelee GoeÊeeefomJejevegmeejsCe DeLe&HeefjJele&vece²erkegÀJe&efvle HeeefCeveer³eJew³eekeÀjCeeë~ le$e mebmke=àleyee<ee³eeb $e³eë mjejeë - 1. GoeÊeë 2. DevegoeÊeë 3. mjeefjleë~ leeujeeefo<etoje&yeeies<eg efve<hevem³e De e GoeÊemJejë, leeujeeefo<eg DeOeesYeeies efve<hevem³e De eesçvegoeêemjejë, GoeÊelJeevegoeÊelJes JeCe&Oeceez ³eeqmceved meceeefnleew YeJelemlem³ee eë mjeefjlemjejë~ GoeÊeeefomJejevegmeejsCe DeLe&HeefjJele&veb HeeefCeveer³eJ³eekeÀjCem³e ceneyee<³es efäiees ejb YeJeefle~ leðelee 7 ogäë Meyoë mjejlees JeCe&lees Jee efcel³eeòe³egkeìlees ve lecele&ceen~

17 33 P a g e me JeeiJeýees ³epeceeveb efnveefmle ³eLesvêMe$egë mjejleesçhejeoeeled~~ osjeemegjmebûeeces mjejm³eehejeoeeod cenevevele&ë me eeleë~ mebmke=àefleefjkeìleemeg keàemegef eod YeejesHeer³eYee<eemeg GoeÊeeefomJejevegmeejsCe DeLe&ë HeefjJeefle&leë me eeleë~ eerveosmes SkeÀm³ewJe Meyom³e GoeÊeeefoYesosve DeLeex efvelejeb yesefyeðeles~ leðelee keàjewf& keìjeeskeà-meyos FkeÀejm³e GoeÊemJejsCe G eejces meefle ogäes osmeë Fl³eLeexçJeiec³eles~ lem³e e DevegoeÊemJejsCe meceg eejces leg efjeefmeäes osmeë Fl³eLe&ë HetJee&Hes#e³ee efyeve SJe pee³eles~ SJeced DeefHeÀefjkeÀerYee<ee³eeceefHe SkeÀm³ewJe Meyom³e GoeÊeeefomJejevegmeejsCe DeLee& Yesob ÒeeHvegJeefvle~ Yee<eeJew%eeefvekeÀeë mecegheuey³eceeveeveeb cetuemjejeceeb mebje=leeefoyesosve efjeyeepeveb ke=àlejevleë~ les ³eLee 1. mebje=leë 2. DeOe&mebJe=leë 3. DeOe&efJeJe=leë 4. efjeje=leë~ Sles<eeb elegcceeb mebje=leeoerveeb YesoevegmeejsCe cetuemjejeceeáe cegk³ele³ee Deäew Yesoeved OJeefveefJeoë mecheeo³eefvle~ les ³eLee mebje=leeoe&mebje=leeoe&efjeje=leefjeje=leyesosve DeûemJejeCeeb He½eeled mjejeceeáe eljeejes Yesoe YeJeefvle~ Deve³ees½elegj½elegjes Yesoeved me¹ue³³e Deäew Yesoeë mebk³ee³evles~ SJeb d J³e eveeveeáe ÒeefleJesefäleeefoYesosve Jeie&b ke=àlejevleë leðelee 1. mheme&ë 2.. ÒeefleJesefäleë 3.. mheme&me«<eea 4.. DevegveeefmekeÀë 5.. HeeeféekeÀë 6.. uegeqcþleë 7.. Geql#eHleë 8. me«<eea 9.. De &mjejë~ Jemleglemleg SsefleneefmekeÀYee<eeefJe%eeveefJeoeefceocevegmevOeeveb mebmke=àlej³eekeàjce Mee DeLe e ÒeeefleMeeK³ekeÀejeCeeb celeevegmeejsce DeefJe eeefjlejceceer³eb efäheleb mecee³eeefle~ ÚmJeeveeceskeÀejeoerveeb uegeqcþleeefojecee&veeáe oes<eûemleljeeled mebmke=àlejee*dce³es Jesoeoew les<eeb Òe³eesiees ve efäiees ejeryejeefle~ JewefokeÀ³egies uegeqcþleeefojecee&veeceyeejeë me_peeleë Fl³esleeJelee Jesos<eg les<eeb mecegheueeqyoeve& M³ele Fefle JekeÌlegb ve ³egp³eles~ ceneyee<³ekeàejes YeieJeeved Hele eefuece&neyee<³em³e HemHeMeeefÚkesÀ Deeke=Àl³egHeosMeeled efme efceefle esled ke=àlejeeved~ leðelee mebje=leë, keàueeë, Oceeleë, SCeerke=Àleë, Decyetke=Àleë, De &keàë, ûemleë, efvejmleë, Òeieerleë, Gheieerleë, ef#jecceë, jesceme Fefle~ $eýijesoòeeeflemeek³em³e elego&meheìues FleesçH³eefOekeÀe JeCe&oes<eeë keàefleleeë~ Meyoeveeb Meg es eejces DemeeceL³ee&led ÒeceeoeÜe oes<eûemlee JeCee&ë meceg ee³e&vles~ HeeefueÒeeke=ÀleYee<e³eesë kesàjueevo eleefceuekeàcee&ìkeàcenejeä^ceo³eesêejòeosmeefjenejje²efnceeáeueeªceeáeue- Òeevleer³eYee<eemeg FleesçefleefjkeÌleemeg YeejesHeer³eYee<eemeg DecesefjkeÀveYee<eemeg e efjeðeceevee ³es JeCee&ë mebmke=àleyee<ee³eeb ve mecegheuey³evles les oes<e-ûemleeë mebje=leeefooes<eûemleljeeosje les JeCee&ë mebmke=àleyee<ee³eeb ve mecegheuey³evles~ Deeqmceved efje<e³es mebmke=àlej³eekeàjce Mee ³elmeceeOeeveb ke=àleb leod Yee<eeefJe%eeveefJeef ë efmejmee mjeerkeàjceer³eced~ mel³eefceob ÒeefleYeeefle~ oes<eûemlee oes<ejefnleeë meele&keàe efvejle&keàe JeCee&lcekeÀe OJev³eelcekeÀe½e mejex Meyoeë met#ceªhesce mjecetuemjeªhes ueerveeë~ JekeÌlegefJe&Je#e³ee e ÒeeogYe&Jeefvle~ Fi³eCeesJez%eeefvekeÀleeb ÒeefleHeeo³eefvle Yee<eeefJe%eeveefJeoë~ J³e eveeveeb ceo³es keàm³eef eoefhe J³e evem³e mjejelcekebà ªHeb ve efäiees ejeryejeefle~ efkeàvleg ³eJejue Fefle ³eCeJeCee&veeb mjejelcekebà ªHeb M³eles~ J³e eveeveeceg eejceb mjejb efjevee ve YeJeefle~ J³e eveeefve e keàoeefhe mjejªhesce ve M³evlesë efkeàvleg ³ekeÀejeefoJeCe& elegä³ecesleohejeeoyetleb efjeðeles~ Sles<eeb JeCee&veeb mjejelcekeàceefhe mjeªheb M³eles~ ³ekeÀejeefoJeCe& elegä³em³e mjejelcekebà mjeªheb eàcemeë F, G, $eý, ue= Fefle mjej elegä³eb efjeefolej³eced~ Dele SJe YeieJeeved HeeefCeefveë Fi³eCeë mecòemeejceced Fefle met$esce ³ekeÀejeefoJeevlem³e 34 P a g e JeCe& elegä³em³e mecòemeejceb meceeefoäjeeved~ efkeàáe ve kesàjeuecevlemlejecee&veeb mjejeryetleb mjeªheced F, G, $eý ue= Fefle JeCe& elegä³eced, DeefHe leg FkeÀejeefomJej elegä³em³eeefhe J³e eveeryetleb mjeªheb ³ekeÀejeo³ees efjeðevles~ megoo³egheem³eë ceojeefjë Oee$ebMeë ueeke=àefleë, Fl³eeefo<eg FkeÀejoerveecesJe ³ekeÀejeÐeeosMeeë~ F³eepe, GJee e Fl³eeefo<eg e ³ekeÀejoerveeced FkeÀejeÐeeosMee M³evles~ SJeced Fi³eCeesë HejmHejceYesoes M³eles~ kesàjeueceg eejce ä³ee le³ees³e&eqlkeàefáeefóveljeb Þees$eseqvê³esCe Òeefle³eles~ ³ekeÀejeefoJeCe& elegä³em³e JewefMe<ìîeb ÒeoMe&³elee les<eeb mkejelcekeàceskebà mjeªheb ÒeefleHeeefoleced~ YeieJelee Hele eefuevee Meyoeveeb meeoe³elee mleeefvejeoeosmeesçveequjeoeew (Hee.met ) Fefle met$em³e ceneyee<³es Deefvel³elJeefJe%eeveb leg lemceeoghemebk³eeveced Fefle Jeeefle&keÀm³e J³eeK³eeJemejs- Deefvel³elJeefJe%eeveb leg YeJeefle, efvel³eeë Meyoeë efvel³es<eg veece Meyos<eg ketàìmlewjefje eeefueefyeje&cew&ye&efjelej³ecevehee³eeshepeveefjekeàeefjefyeë~ le$e me SJee³eb efjeke=àle½e Fl³esleefVel³es<eg veesheheðeles~ Fefle~ leefolleb MeeeqyokeÀeveeb celeevegmeejsce Meyoeveeb efvel³eljeeod Yee<eeJew%eeefvekeÀeveeb efjekeàemejeeoesçefhe yeeefoeleë megoeer + Gheem³e = megoo³egheem³e Fefle Meyoܳeb HejmHejb He=Leied efyeveáe Jele&les, ve leg megoeer Gheem³eë megoo³egheem³emeyoelcevee HeefjJeefle&leë, GYe³ees ªHeb efyeveb efyeveb Jele&les~ megoeer Gheem³e Fl³em³e G eejceòeme²s megoo³egheem³e Fl³eg eejceer³eced ~ le e meeoeg~ lelewje DeHeYe bmemeyoeveeb Heefjefveefÿleeveeáe mebmke=àle-meyoeveeb He=LekedÀ- He=LekedÀ meêee Jele&les, ve leg mebmke=àlemeyoe SJe DeheYe bmeªhesce ³eÜe DeHeYe bmemeyoe SJe mebmke=àlemeyoªhesce HeefjJeefle&leeë~ mejex meeoejeesçmeeoeje½e Meyoeë kegà$eef eod ye ïeec[s Jele&vles~ Meyoeveeb efvel³eljes mjeerke=àles meefle Yee<eevlejeefCe DeeefJeYe&Jeefvle~ ³eLee jeä^yee<ee Yeejleer³ee efnvoeryee<ee~ S<ee Yee<ee HeeefueÒeeke=Àlemebmke=ÀleeHeYe bmee²ueyee<eer³emeyoeveeb HejmHejb efceþecesve mechevee~ SJecev³eemeeceefHe Yeejleer³eYee<eeCeeb efjeéeyee<eeceeáe meceefyej³eeqkeìleefje<e³es efje eejceer³eced~ Yee<eevlejer³eMeyoeveeb HeefjJele&vesve, efjeheefjceecesve Jee Yee<eevlejm³e ve me=efäë, Meyoeveeb efvel³eljeeled les<eeb efjeheefjceceveemecyejeeled~ efkeàáe Meyoeefvel³elJeHe#esçefHe keàeefhe Yee<ee keàm³eeef½eod Yee<ee³ee peveveer mecyejeefle~ G eefjleë Meyoë #eefcekeàë lelmleevesçv³eë #eefcekeàë Meyoë meceefyej³ekeìleë~ G eefjleë keàce&meyoë #eefcekeàë ÒeOJemleë, leeqmceved Òeme²sçv³e DeHeYe bmeë keàevemeyoë DeefYeJ³ekeÌleë, ve leg keàce& SJe keàeveªhesce HeefjJeefle&leë, G eefjlem³e ÒeOJebefmelJeeled, lem³e HeefjJele&veemecYeJeeled~ megefmlejm³ewje Jemlegveë HeefjJele&veb mecyejeefle~ ³eLee efmlejm³ewje ce=eqlhec[m³e IeìªHesCe HeefjJele&veced, lelee Meyoes ce=oeefojeve megefmlejë~ Dem³eeb efmleleew Meyoeefvel³elJeHe#esçefHe ve efn keàm³eef eled Meyom³e Meyoevlejelcevee efjeheefjce³eë~ SJeb Meyoeefvel³elJeHe#esçefHe ve keàeef eod Yee<ee Dev³eeb Yee<eeb peve³eefle, efkeàvleg Deeqmceved He#es Yee<eevlejer³eMeyoeveeb #eefcekeàljeeled lelmleeves Dev³ee Yee<ee meceefyej³ekeìlee YeJeefle~ MeyoeveeceefYeJ³eeqkeÌleHe#es les<eeceefyej³eeqkeìlejefvel³e, JekeÌ$eesodIeelee efjevem³eefvle, ve Meyoeë~ Meyoefvel³eJeeefoceleevegmeejsCe Yee<eeCeeb meceefyej³eeqkeìleefje<e³es efje eejë keàle&j³eë~~ mevoye&me¹sleë

18 35 P a g e 1. Jeeke̳eHeoer³eced - 01 / leowje - 01 / leowje - 01 / leowje - 01 / Jeeke̳eHeoer³eced - 02 / leowje - 02 / ceneyee<³eced - (HeMeHeMeeefÚkeÀced) mevoye&ûevlemet eer 1. MegkeÌueë, ÞeerjeceieesefJevoë (1990) Jeeke̳eHeoer³eced, eew.meb.mebmleeve, JeejeCemeer 2. [e@.þeerceefle.mevlees<eefceleueë(2006)yee<eeefme#ecesvejee eejë,veje esleveeheeqyuekesàmevme, pe³ehegj~ 3. efüjesoer, [e@. keàefheueosjeë (2010) Yee<ee-efJe%eeve SJeb Yee<eeMeem$e, efjeéeefjeðeeue³eòekeàemeve, JejeCemeer~ XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 'kkdvk;uo;kdj.klw=k.kka ikf.kuh;n`"v~;kleh{k.ke~ jktholsbh 30 cgq"kq izkphuuo;os;kdj.ks"kq ikf.kfu% lokzfr'kk;hfr losz mjjhdqozfura egf"kzikf.kfuuk v"vkè;k ;ka usds vkpk;kz% Le`rk% rs"kq 'kkdvk;u% vu;re%a lalñro;kdj.kijeijk;ka 'kkdvk;uukeuk }ks O;kdj.kxzUFkkS izfl)ksa,d% ikf.kfule`rks ij% ikf.ku;qùkjorhza ^y³% 'kkdvk;ul;* r;ks% izfke vk"kzrosu] f}rh;'p vuk"kzrosu tsu br;fhk/kh;rsa egf"kzikf.kfuuk LorU=s 'kkdvk;ul; uke okj=;a leqn~/k`roku~a ^y³% 'kkdvk;ul;* ¼ ½] ^O;ksyZ?kqiz;Rurj% 'kkdvk;ul;* ¼8-6-18½] ^f=izhk`fr"kq 'kkdvk;ul;* ¼8-4-50½A 'kkdvk;u% ^O;kdj.k'kkL=izoDrk* ¼3100½ bfr euqrs egf"kzir ~tfy%a 'kkdvk;ul; dkylrq 3100 foøeo"kszh;% iwozesoa vfhkuo'kkdvk;u% ikf.kusjukurja ¼900½ uoe'krkc ka ^'kkdvk;u* bfr ukeuk d'pu vkpk;ksz chkwoa ;% 30 श ध छ ल.ब.श.स. व य प ठम, नवद हल 36 P a g e lalñro;kdj.klkfgr;s ^iky;dhfrz'kkdvk;u%* ^tsu'kkdvk;u%* ^vfhkuo'kkdvk;u%* br;kfnfhk#ikf/kfhk% izflf)a izki;kekla okfnjktlwfj% ik'ozukfkpfjrs dqrlr;k rl; lk 'kfdr% iky;dhùkszezgkstl%a JhinJo.ka dq#rs ;L; 'kkfcndku~ dq#rs tuku~aa 31 ikf.kuh;lw=izek.ksu flè;fr ;nl; xzufkdrkz tsuiky;dhfùkz%a ikf.kfuequsjuqlkja ^;k /kkrks%*] ^f}"k~* /kkrks'p y³~ydkjs izfkeiq#"kcgqopus ^v;ku~* ^vf}"ku~* bfr :i};a fl);fra ^y³% 'kkdvk;ul;* ¼ ½ br;uqlkjs.k 'kkdvk;ueqfuuk izksdrera LohÑre~A ruers v;q%] vf}"kq% bfr :i};a flè;fra vkgr; v;ku~] v;q% rfkk vf}"ku~] vf}"kq%,rkfu :ikf.k fl)kfua 32 ikf.kfuijofrzfhk% losz'p os;kdj.ks% mi;qzdrkuka prq.kk± :ik.kka flf)% fufnz"vk ;Fkk dkru=s ^vu~ ml~ flth;lr& fonkfnh;ks Hkqo%* 33 ] pkunzo;kdj.ks ^y³ksf}"k'p ok* 34 ] ^y³ks ok* tsusunzo;kdj.ks35 ] rfkk 'kkdvk;u& O;kdj.kd=kZ iky;dhfrzuk rfkso fofy[kre~ ^vkn~f}"kks >stqzl~ ok* 36 v= vusu ^ok* 'kcnl; iz;ksx% Ñr%] ;fn iky;dhfrz'kkdvk;u% ikf.kfuiwozorhz vhkfo";r~ rnk l% ^vkn~f}"kks >stqzl~* brfka lw=a O;jpf;";r~] vr,o leqiyc/kl; 'kkdvk;u O;kdj.kL; drkz vfhkuo'kkdvk;u% iky;dhfrzjflr u rq izkphu'kkdvk;u%a mrk% Lo% & ¼'kkdVk;uO;kdj.ke~½ HkkO;ks x~ & ¼'kk- O;k-½ v.kqfnrlo.kzl; pkizr;;% ¼ikf.kfuO;kdj.ke~½ fo'ks"k% & mfnr~ loz.kl; xzkgdks Hkofr br;fkksz fi v.kqfnr~&lw=s.k fl/;fr ikf.kuh;ru=sa,oeso fo/kh;ekulo.kkzu~ u x`g~.kkfr br;fkksz fi vleknso c`grlw=kr~ yh;rsa fdurq mfnr~ lo.kzl; xzkgdks Hkofr] br;fkzijr;k mrk% Lo% bfr y?kqhkwra lw=a iz.khre~] fo/kh;eku% lo.kkzu~ u x`º.kkrhfr br;fkzijr;k rq HkkO;ks x~ bfr y?kqhkwra lw=a iz.khre~a fo/kh;eku% lo.kkzu~ x`º.kkrhfr vfkz% fl)%a,o ~op ikf.kfulw=fl)efk± y?kqhkwrsu lw=};su l³~xzghroku~ 'kkdvk;u%a vfi p v= i{ks v;efi,dks fo'ks"kks orzrs ;r~ izr;;% 'kcnl; fo/kh;ekukfkzdrroe~ vizfl) ~psr~] Ñf=ekÑf=eifjHkk"k;k Ñf=eL; izr;;lakdl; v.kknsjso xzg.k ~psr~ rnk HkkO;ekukH;kekns'kekxekH;ka lo.kzxzg.ka u br;srnfk± HkkO;ekusu lo.kkzuka xzg.kuu bfr ifjhkk"kkfi ikf.kfuru=s ³~xhdRrZO;kA,o ~p c`grlw=e³~xhñr; iqu% 31 okfnjktlwfj ik'ozukfkpfjre~ & 1@25 32 y³% 'kkdvk;ul;] v"vkè;k;h 3@4@111] f}"k'p] v"vk/;k;h 3@4@ dkru=o;kdj.ks ¼nqxZflago`fÙk½ vk- iz pkunzo;kdj.ks 1@4@43 35 tsusunzo;kdj.ks 2@4@91 36 'kkdvk;uo;kdj.ks 1@4@106

19 37 P a g e uwruifjhkk"kkfi v³~xhdrrzo;ka 'kkdvk;uru=s rq HkkO;ks x~ bfr lw=s.k fo/ks;% loksz fi ;konqikrr% rkor% xzkgd% br;qdrokr~ u dks fi nks"k%a vfi p v.k~ bfr lo.kkzu~ x`º.kkrhfr opukhkkokn~a rij% ;ks.k% l% dsoya rrdkyl;so xzkgd bfr fu;el;kfi vko';drk ukflra Lo% LFkkukL;SD;s ¼'kk-O;k-½ rqy;kl;iz;rua lo.kze~ ¼Ikk-O;k-½ fo'ks"k% & ; fi mhk;ksllw=;ks% lekukfkzdroa rfkki;= 'kkdvk;ulw=s cgqyk?koeuqhkw;rs rfkkfg lo.kzfefr c`grlakklfkkus ^^Lo** bfr y?kqhkwrlakkñrka rqy;kl;iz;rufer;fkzijr;k LFkkukL;SD;s bfr 'kcn% iz;qdr%a ikf.kfulw=s ^^rqy;kl;iz;rua** bfr 'kcnl; cgqfoxzgks odro;%a v= rq foxzgokd;s Dys'kks ukflra vfi p ikf.kfulw=s ^^vkl;** 'kcnsu LFkkua foof{kre~a rlekr~ ^^vkl;** 'kcnsu eq[kxzg.kokj.kk; vkl;s Hkoe~ vkl; bfr foxzg% vkifrr%a v= vkl; 'kcnsu vkl;s Hkofefr foxzgsu iz;ruks foof{kr%a,o p ; fi lw=kfkz;ks% Hksnks ukflr rfkkfi lw=lo:is vusu yk?koa leikfnrfefr orzrsa nk/kk/oc~ 1@1@13 'kk- O;knk/kk/onki~ 1@1@10 ik- O;kfo'ks"k% & ikf.kuh;ru=s nkinsiks%?kqlakkokj.kk; ^^vnki~** bfr i;qznkl% Ñr%A v= rq ^^nk/kk/oc~** bfr lw=u;klsu mdrks FkZ lkf/kr%a rfkkfg v= U;kls vi~ bfr u cdkj%a vfirq idkjl;so t'rosu funsz'k%a vr% vi~ br;l; u fo rs idkj% vuqcu/krosu ;L; l% bfr foxzgekfjr; idkjkuqcu/kjfgr% br;fkksz yh;rsa rsu nkinsrks% nk#iros fi idkjkuqcu/krokr~?kqlakk u HkofrA,o ~p ; fi lw=lo:is egyyk?kouu iznf'kzraa rfkkfi ^^?onki~** br;l; LFkkus ^^?oi~** bfr U;kl% bz"kn~ ok yk?koa leiknr;soa?;l[;}u}irhnqr~ ¼'kk- O;k-½ 'ks"kks?;lf[k ¼ik-O;k-½ fo'ks"k% & ikf.kfuru=s gzlos bo.kkszo.kkzur;ks% unhlakkfkze~ ^^;wl=k[;ks unh** br;lekr~ lw=kr~ ^^gzlo'p bfr ineuqorzuh;e~**a vu;fkk ;wl=k[;kfofr lw=s ;w bfr insu nh?kz;ks% xzg.kkr~ v=kfi nh?kkzoso br;so x`º;s;krke~] vr% Dys'kks ;a lks<o;%a vfi p lf[kfhkuul; bo.kkzuurl; f?klakk br;qdrs ifr'kcns f?klakk izkiuq;kfnfr] rl;k lakk okj.kh;k fdurq rl;so ifr'kcnl; lekls rq f?klakk b"vka rlekr~ O;kls lakk okj.kh;k] lekls rq lakk laxzkº;k bfr ^^ifr% lekl,o** bfr c`gri`fkdlw=ekjehk.kh;e~a izñrru=s rq vuqo`rr;is{kka fouk la'k; ~p fouk bnqr~ bfr lk{kkr~ gzlo;ksjso funsz'k% Ñr%A vfi p,dlakkf/kdkjknso fl)s ^^'ks"k** xzg.kfefr Li"VkFkZe~] Li"Va dkseq ke~] izñrs vuko';da ^^'ks"ka** xzg.kuu Ñre~ br;kfi yk?koe~ vfi p ifr 'kcnl; O;kls lakkokj.kk; lekls laxzgk; p 38 P a g e vusu v}u}ifr lw=s funsz'k% Ñr%A rsu }U}kuo;oL; dsoyifr'kcnl; lakk uklrhfr fl)a }U}ko;oL; lakk rriz;qdra dk;± iwozfuikr% ifrlqrks br;kfn"kq fl/;fra uuq ru=s fleu~ Hkwifr% br;kfn lekl?kvdifr'kcnl;kfi }U}kuo;oRokr~] lakk u L;kfnfr okp;e~a ;rksfg vlf[k br;qdrs fi lqlf[k br;kfn leqnk;l; lf[k#irohkkokr~ fu"ks/kkrizo`rrs% f?klakkrokr~ ikf.kuh;ru=s fi b"veso r}n=kfi dsoyifr'kcnl; fu"ks/k%a Hkwifr% bfr leqnk;l; rq ifr#irokhkkokr~ ukflr fu"ks/k% bfr xzufkñr% vk'k;% L;kr~A,o ~pkuko';dkfu inkfu fogk; lw=kurjksdr ~pkfk± lax`º;sdlw=s.kkhkh"va leikfnrfefr egyyk?koa orzrs =A fenpks UR;kr~ ¼'kk-O;k-½ fenpks UR;kRij% ¼ik-O;k-½ fo'ks"k% & ikf.kfuru=s vusdkykns'k% lokzns'kks HkofrA,o ~p vu³~ izhk`r;ks fi vusdkyrokr~ lokzns'kk% Hkos;q%A vr% r}kj.kk;; ^^vusdky** bfr lw=ck/kdr;k f³pp br;ija lw=ekjehkj.khe~ br;kifrre~a izñrru=s rq f³pp bfr lw=kfkzlax`á f'knf³ny bfr U;kl% Ñr%A v=so lw=s f³nkns'kl; rl; lokzns'kl; izkfirjso usfr ck/;ck/kdhkkokfnfopkjdys'k%,o ukflr bfr yk?koe~a fvnkfn% ¼'kk-O;k-½ fdnur% ¼'kk- O;k-½ vk UrkS VfdrkS ¼ik-O;k-½ fo'ks"k% & ikf.kfu;ru=s vk UrkS VfdrkS bfr lw=a iz.k;ukr~ d% vkxe% vk o;oks Hkofr] d% vurko;oks Hkofr bfr la'k;s rrifjgkjk; ;Fkkla[;kfu;e% vkj.kh;%a rfkk lfr,dl;,d= vuo;kr~ vu;l; vu;= vuo;kr~] lkfgr;khkkokr~ }U}leklks uksii rs] br;k{ksi% mnsfra vr% izfkea lkfgr;kofpnuul;; lkfgr;kofpnuus Uo; bfr leklleqik vuurja ;Fkkla[;lw=lekjEHklkeF;kZr~ izr;sdeuo;% LohdRrZO;%A,o ~p cgqfdy"vdyiu;k nks"k% ifjgk;ksz flra vfleu~ ru=s rq fvnkfn% fdnur% bfr i`fkd~ i`fkd~ lw=kjehkkr~ leklksiiknu Dys'k% ;Fkkla[;lw=kjEHklkeF;kZJ;.kkfnDys'kLrq ukflra izr;qr lw=a fohkfdra rfkkfi ek=k xksjourq ukflr bfr yk?koefi orzrsa rleknkns% ¼'kk-O;k-½ rlekfnr;qrrjl; ¼ik-O;k-½ fo'ks"k% & ikf.kfuru=s i ~pehfunsz'kufø;ek.ka dk;± ijlij Hkorhfr cks/kkfkze~a ^^rlekfnr;qrjl;** bfr lw=a iz.khre~a,oa ijl; ;Rdk;± fofgra rrrl;kns% cksè;fefr cks/kf;rq a ^^vkns% ijl;** bfr i`fkd lw=a iz.khre~a v= rkor~ lw=};kfkzefi lax`á,da lw=a iz.khra rleknkns% bfra rfleu~ lw=s ^^"k"b~;k% LFkkusUrs y** ¼1-1-47½ bfr lw=kr~ "k"b~;k% bfr lw=kr~ "k"b;k% bfr ineuqorzrsa,o ~p i ~pehfof'k"vl; "k"b~;urkfkzl; ijl; fo/kh;ekufof/k% vknsjy% LFkkus

20 39 P a g e Hkofr bfr lw=kfkz% y?kquso U;klsu fl/;fr vfi p ru=s fleu~ v;a egku~ fo'ks"k% ;r~ ikf.kfuru=s fi ^^rlekfnr;qrrjl;kns%** bfr,dsuso lw=s.k lw=};kfkz% lax`ghrqa 'kd;rsa rfkkfi r= fdefk± rfkk u Ñrfefr psr~ vusdkfy'krlozl; bfr lw=s.k vkns% ijl; bfr lw=l; ^^v"vkh; vks'k~** br;knks ck/k% b";rsa ;fn ^^rlekfnr;qrrjl;kns%** bfr,da lw=a fø;rsa rnk ^^vusdkfy'krlozl;** bfr lw=kis{k;k vknsfjr;a'kl; ijrosu vknsfjr;a'k%,o ^^vusdkfy'krlozl;** bfr lw=a ck/krsa rlekr~ r= i`fkd~ i`fkd~ lw=a iz.khre~a v= rq lw=};a,dhñr;kfi ^^vusdkfy'krlozl;** bfr lekukfkzd ^^f'knf³ny~** ¼1-1-49½ bfr lw=kis{k;k iwozeso ifbre~ ^^vusdkfy'krlozl;** ¼1-1-48½ brl;so ck/kdroa fl)e~a lw=lo:is fi yk?koa leiuufefra milagkj% 'kkdvk;kuo;kdj.ka iw.kzr;kljyrkli"vrkn`"v~;k,da egroiw.k± 'kcnkuq'kkulueflra 'kkdvk;uo;kdj.kl; jpuksn~ns';a lgt:is.k O;kdj.kikBue~A cgq=kusu ikf.kfuru=kis{k;k yk?kos leikfnrs fi lw=lo:ifo"k;s ok vuqo`r;kfnfo"k;s ok nks"kifjgkjksik;fo"k;s ok loz= ikf.kfuru=eqitho;so Ñrfefr uwrukrokhkkokn~ izflf)a u xrfefr HkkfrA 'kkdvk;kuo;kdj.kl; fpurkef.ko`ùkks ;{koez.kk vl; 'kcnkuq'kklul; lokz³~xh.krk izdvhñrka bf"vusz"vk u odro;a lw=r% i`fkd~a la[;kra uksila[;kra ;L; 'kcnkuq'kklusa buæpuækfnfhk% 'kkcns;znqdra 'kcny{k.ka] rfngkflr lelra p ;UusgkfLr u rr~ Dofpr~AA lunhkzxzufk&lwph 1- ftkklq ia0 czãnùk%] v"vk/;k;hizfkeko`fùk] I;kjsykydiwjVªLV] ve`rlj& mik/;k;cynso] lalñr 'kkl=ksa dk bfrgkl] 'kkjnkefunje~ okjk.klh 3- pkunzo;kdj.ke~] punzxksfeu~] leik0 f{krh kpunzpvthz] iwuk 4- tsusunzo;kdj.ke~] vkpk;zhk;punz] Hkkjrh;KkuihBizdk'kue~ dk'kh] egkhkk";e~] ir ~tfy] pks[kehkklalñr izfr"bku] nsgyh 6- O;kdj.kfl)kUr dkseqnh] ik.ms; xksikynùk] pks[kehkklalñr izfr"bku] nsgyh 7- 'kkdvk;uo;kdj.ke~] 'kkdvk;u] veks?kko`fùklfgre~] Hkkjrh;KkuihBizdk'kue~ dk'kh] tsukpk;ksz dk lalñr O;kdj.k esa ;ksxnku] MkW- izhkkdqekjh] fuekz.k izdk'ku] fnyyh efjejeskeà et[ececeew oeme&efvekeàleêjeefjeí}s<ececed 40 P a g e o³eevevoheeefceûeenerr 37 Yeejleer³eeveeb Òeefleÿensleg<eg ome&veòemleevecev³eleced~ JesoMeem$eefvece&efLeleceO³eelceveJeveerleªHeb YeJeefle ome&vemeem$eced~ mel³eevegmevoeeveb ome&vemeem$em³e cegk³ecegîsm³eced~ HejceHegª<eeLe&ÒeeefHle: ome&vemeem$em³e cegk³eb ue#³eb YeJeefle~ cees#ewkeì³eiec³eefceob ome&vemeem$eb yengefjeoeb YeJeefle~ Sle e ÒemLeeveܳesve efjeyeêebà meled JewefokeÀceJewefokeÀefceefle veecey³eeb K³eeleced~ JewefokeÀÒemLeeveb <e[d efjeoeced Deefmle ~ SleosJe DeeefmlekeÀoMe&veefcel³eg ³eles~ <e[d DeeefmlekeÀoMe&ves<eg JesoevleoMe&veb HejceleÊJeÒeefleHeeovesve cetoe&v³eb mleeveceejenefle~ le$e e DeÜwleJeeo: efjeefme<³eles~ DeÜwleJesoevleoMe&vem³e cegk³eb ÒeefleHeeÐeb peerjeye ïewkeì³eb YeJeefle~ MeeskeÀefveJe=efÊe: HejceevevoÒeeefHle½e ome&vem³eem³e ÒecegKeb Òe³eespeveced~ DeÜwleJesoevlem³e megcenleeròeefleÿe³eeb nsleg: Dee ee³e&: Me¹j: SJe~ DeeefJeéeced Dee eej³e&me¹jsce DeÜwleJeeom³e Òeefleÿe ke=àlee~ lee Mem³e HegC³eÍ}eskeÀm³e Dee ee³e&me¹jm³e ke=àefle<eg efjejeskeà et[eceefce veece ÒekeÀjCeûevLe: efkeàceefhe efjeefmeämleeveb efjeoeêes~ meesç³eb ûevle: 583HeÐew: GHeefveye :De ee³ez:~ Del³evleiecYeerjm³e DeelceleÊJem³e mejueejeieenvee³e efveleevleceghekeàjesefle De³eb efjejeskeàm³e et[eceefceªhees ûevle:~ Deelcewke̳eleÊJeeY³egHeieceeLe&b ûevlesçeqmceved oeme&efvekeàleêjeeveeb efjeí}s<eceb ke=àleb Jele&les~ leo$e mleeueerhegueekeàv³ee³esve efkeàefáeosje GHemLeeH³eles~ DeÜwleJesoevleoMe&vem³e meejmebûenelcekebà HeÐeced De ee³e&: SJeceeceveefle- Jesoevleefme evleefve efêeàjs<ee ye ïewje peerje: mekeàueb peie e DeKeC[ªHeefmLeeflejsJe cees#e: ye ïeeefüleer³eb Þegle³e: ÒeceeCeced~ Fefle~ ÞegeflemeejleÊJeÒeefleHeeovesve DeÜwleJesoevleoMe&vecel³evleb cenljehetce&ceefmle~ le$e GHeefve<eod $eý<e³e: keàle³eefvle meje KeequJeob ye ïe, leljeceefme, ye ïewjesob efjeéeced, SkeÀcesJeeefÜleer³eced Fefle~ SleosJe leêjeceeefje<keàjesefle Dee ee³e&me¹j: Jesoevle efme evle efve efêeàjs<ee Fl³eeoervee~ Jesoevleefme evlem³e meejyetleefceocesjeje eveb YeJeefle ³eled peerje: ye ïewje, Heefj M³eceeveefJeéeefceob ye ïece: SJeªHeced, Deelceve: DeefJeÐeeûeeqvLeefvece&gefÊeÀHegj:mejced DeKeC[eefmLeefle: SJe cees#e:, SkeÀcesJeeefÜleer³eb leled ye ïe Deefmle,ye ïece: DeefÜleer³elJes Þegle³e: SJeÒeceeCeefceefle~ SleosJe Jesoevleefme evlem³e meejyetleb Je eveefceefle De ee³e&me¹jm³e YeefCeefle:~ HejceHegª<eeLe Òeefle ÒeefleyevOekebÀ YeJeefle De%eeveced~ leosje mejee&vele&cetueb YeJeefle~JewefokeÀoMe&veÒemLeeves mejez: DeefHe oeme&efvekewà:og:keced, Den¹ej:, De%eeveced, DeJ³eÊeÀced, DeefJeÐee, cee³ee, mebmeej½e cees#eòeefleyevoekeànslegljesve mjeerke=àle:deefmle~ Sles<eeb HejmHejb kesàjeueb Jee eefvekebà Yesoes leêjele: ve keàesçefhe Sles<eg Yeso: DeJeueeske̳eles~ le$e Den¹ej: meebk³eevegmeejb Òeke=Àl³ee: keàe³e leosje yegef leêjeefceefle meebk³eom&eves K³eeleceefmle~ JesoevleoMe&ves lem³ewje yegef leêjem³e Devle:keÀjCeefceefle veeceevlejb YeJeefle~ v³ee³eome&ves ceve: Fefle keàefleleb YeJeefle~ ³eesieoMe&ves ef eêeefceefle G ³eles~ efvel³emeg mjeyeejem³e Deelceve: Den¹ejleÊJemebmeiee&led mebmeejerljeced~ DeefJeÐeekeÀe³e&m³e Den¹ejm³e mjeªhebb efjejeskeà et[eceefceûevles SJeb JeefCe&leced 37 व द त वभ ग य पक, र.स.स थ नम, प र

21 41 P a g e Den¹ej: me: efje%es³e: keàle&eyeesêeàeefyeceev³e³eced~ meêeeefo iegce³eesiesveejemleeef$ele³ecemvegles ~~(efje. et.106) ef elòeefleefyecjeefjeefmeäcevle:keàjcecesje e#egjeoew Mejerjs e Denefcel³eefYeceevesve efjeðeceevecen¹ej Fefle~ Den¹ej³egÊeÀ: peerje: SJe keàlee& YeesÊeÀe e YeJeefle~ meljejpemleceesªhee: $e³eiegcee: Òeke=Àles: keàe³e YeJeefle~ meljeeefoiegcekeàejcele: lem³e SJe peerjem³e DeJemLee$e³eb mecyejeefle~ SJeáe meljeiegce³eesiesve mjehveced, jpeiegce³eesiesve peeûeled, leceesiegce³eesiesve meg<eghlîeeefo e DeJemLeeb ÒeeHveesefle peerje:~ iegceeveeceglkeà<ee&hekeà<e&³eesiesve peerjes efjeef$eà³ee: Heefjue#³evles~ Heefj M³eceeveefceob peieled meef eoevevomjeªhes ye ïec³eo³emleefcel³ele: peerjesveevegyet³eceeveb megkeb le slegkebà YeJeefle~ ye ïece: ªHe$e³eb YeJeefle~ le$e ÒeLececeefmle, efüleer³eb Yeeefle, le=leer³eb efòe³eefceefle~ peieefooceo³emleljeeled peieoefmle, Ieì: Yeeefle, Fob cesçyeer<ìefcel³eeefo J³eJenej: peerjem³e mecyejeefle~ mebmeejomee³eeb peerjesveevegyet³eceeveeveeb megkeog:keeveeb Òeleerefle: efje<e³eececeevegketàu³eòeeefleketàu³esve e YeJeefle~ SleosJe GÊeÀcee ee³exce efje<e³eeceeceevegketàu³es megkeer-og:keer efjehe³e&³es megkeb og:keb e le ce&: meoevevom³e veelceve:~~fefle~~(efje. et.107) SJeáe meggkeog:keeo³e: DeefJeÐeekeÀe³e&m³e Devle:keÀjCem³e YeJeefle~ efje<e³eececeevegketàu³es megkeevegyetefle:, lelòeeefleketàu³es e og:keevegyetefle: Fefle ~ mekeàuebb peieled cee³ee efjepe=efcyeleefceefle~ cee³eekeàejcele: SJe peerje: mje³eb mjemjeªheb %eelegb ve ÒeYeJeefle~ ome&vemeem$es cee³eeleêjecel³evleb ienveb meje&efjeye cekeàejkebà YeJeefle~ lee Mem³e cee³eeleêjem³e mjeªheb efjejeskeà et[eceefceûevles SJeb JeCe&³eefle Dee ee³e&: - DeJ³eÊeÀveecveer HejcesMeMeefÊeÀ: DeveeÐeefJeÐee ef$eiegceeelfcekeàe Heje keàe³ee&vegces³ee megoeer³ewje cee³ee ³e³ee peieled meje&efceob Òemet³eles ~~ Fefle~ cee³eeleêjeb cees#em³e ÒeefleyevOekeÀb YeJeefle~ Sle e Del³evleb efjeue#ececeefmle~ mee#eeeled ³emceevcee³ee veesheuey³eles lemceeled leoj³eêeàefceefle keàl³eles~ Sleled cee³eeleêjeb melje-jpe-leceesiegceelcekebà YeJeefle~ Sleled mjeªheb keàe³e&üeje DeJeieleb YeJeefle~ Hejceséejm³e ye ïece: Devev³eMeefkeÌleªHeefceob cee³eeleêjeced~ Slem³eeHejeefYeOeeveceefJeÐee YeJeefle~ Slem³ee DeeefolJeb veeefmle~ Dele: F³eced Deveeefo Fefle~ Deve³ee cee³eemeêeàîee Heefj M³eceevem³e peiele: GlHeefÊeYe&Jeefle Fefle~ Sleled cee³eeleêjeb meljeemeljeeey³eeb efjeue#ececeveerje& eveer³eceefmle~ ³emceeled yeeo³eles lemceeled cee³ee ve meêthee, ³emceeled Òeleer³eles lemceeled veel³evlecemeled DeLe&eled meêthee Fefle ~ SJecegYe³e meljeemeljeoece&efjeue#eceeled cee³ee DeveerJe& eveer³ee Deefmle~ SleosJeesÊeÀcee ee³exce meveeh³emeveeh³egye³eeeqlcekeàevees efyeveeh³eefyeveeh³egye³eeeqlcekeàevees me²eh³eve²eh³egye³eeeqlcekeàevees ceneógleeçefveje& eveer³eªhee ~ (efje. et.111) Fefle ~ 42 P a g e efjejeskeà et[eceefceûevles DeÜwlecelemeccelem³e meeef#eleêjem³eeefhe JeCe&veb efvelejeb jceceer³eceefmle~ le$e meeef#e veece GoemevelJes meefle êä=ljeefceefle~ meeef#emjeªheb JeCe&³elee GÊeÀcee ee³exce- Òeke=Àefle-efJeke=ÀefleefYe&Ve: Meg yeesoemjeyeeje: meomeefoocemes<eb Yeeme³eefVeefJe&Mes<e:~ efjeuemeeflehejceelcee peeûeoeefo<jejemleemjencenefceefle mee#eelmeeef#eªhesce yeg s:~ (efje. et.137) yevoensleg: ceve:- ve eml³eefjeðee cevemeesefleefjêeàe cevees eefjeðee YeJeyevOensleg:~ leeqmceevfjeveäs mekeàueb efjeveäb efjepe=eqcyelesçeqmceved mekeàueb efjepe=cyeles~(efje. et.171) SJebmekeÀueb leêjeb HeefjHetCe YeJeefle efjejeskeà et[eceefceûevlejledveced~ Slem³eeO³e³evesve efjejes evesve meceer#ecesve Deeuees evesve e mec³eied ªHesCe JesoevleleÊJeeveeceLe %eelegb Meke̳eles~ mevoye&ûevlemet eerefjejeskeà et[eceefce:-ieerleeòemed,ieesjkehegjced, ÒekeÀjCeeäkeÀced(Me¹je ee³e&ke=àleced)- eewkecyeeefjeðeeyejeveced,jeejecemeer JesoevleHeefjYee<ee- eewkecyee efjeðeeyejeveced,jeejecemeer, Jesoevlemeej:(meoevevocegefveke=Àle:)- eewkecyee efjeðeeyejeveced,jeejecemeer~ ye ïemet$eced- eewkecyee efjeðeeyejeveced,jeejecemeer, XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX Yeejleer³eoMe&ves meebk³ee ee³e&ë keàefheueë DeMeeskeÀkegÀceejceervee 38 Òee³eë mejex ÒeeefCevees peerjevej#eceele& Òe³eemeb kegàje&efvle ~ HeMetveeb peerjeveb Òee³eë efve ÎsM³eb YeJeefle, keàejceb Jele&les ³eled les efjejeskeàmetv³eeë YeJeefvle ~ efkeàvleg ceveg<³eë efjejeskeàmeerueë ÒeeCeer Deefmle ~ meë mjem³e mebmeejm³e e ³eLeeLe&%eeveb ÒeeHl³eLe peerjeve³eeheveb keàjesefle ~ Dele SJe, efpe%eemegvee, ogëkemeblehlesve lelee e ef ejefjeþeevl³ee G ígkesàve ceevejesve ome&vem³e DeeefJeYee&Jeë peeleë ~ Dele SJe ome&vem³e ejceue#³eb cees#ees YeJeefle ~ cevegmce=leew YeieJeleeë cevegvee keàefleleced - 38 स यय ग वभ ग य, र.स.स थ नम, प र

22 43 P a g e ``mec³ekeà ome&vemecheveë keà³e&efyeve& efveye les ~ ome&vesve efjenervemleg mebmeejb ÒeefleHeeÐeles ~~ cevegmebefnlee 6~64~~ mejex<eeb Òee eerveejee& eerveeb veeefmlekeàeefmlekeàeveeb Yeejleer³eeveeb oeme&efvekeà efje eejeë SJe Yeejleer³eoMe&veb keàl³eles ~ keàeflehe³eceveg<³eeë JesocetuekebÀ Yeejleer³eoMe&veb efnvotome&vem³e He³ee&³eb cev³evles ~ efkeàvleg meje&ome&ve meb*dûenkeàejsce ceeoeje ee³exce JesoefJejesefOeveeb eejee&keà-pewve-yeew ome&veeveeb Yeejleer³eoMe&ves mleeveb oljee Yeejleer³eoMe&vem³e J³eeHekeÀlJeb ÒeeefleHeeefoleced ~ Òee eerveceleevegmeejb Yeejleer³eoMe&vem³e Yeeieܳeced Deefmle-DeeefmlekeÀë veeefmlekeà½e ~ DeeefmlekeÀoMe&veeefve <e[jele&vles - ceerceebmeeome&veb JesoevleoMe&veb meebk³eomece&veb ³eesieoMe&veb v³ee³eome&veb JewMesef<ekeÀoMe&veb e ~ veeefmlekeàome&ves eejeeke&àpewveyeew ome&veeefve Jele&vles ~ De$e veeefmlekeà ome&vem³e leelhe³e& Jele&les Jeso efjejesefoeome&veced - ``veeefmlekeàes JesoefvevokeÀë ~'' meebk³eome&veced - meebk³eome&veb ÜwleJeeefooMe&veb Jele&les ~ meebk³eome&ves Üs leljes cev³elesòeke=àefleë Heg <e½e ~ meebk³eome&vem³e ÒeJe&lekeÀes cenef<e&keàefheueë Deemeerled ~ meebk³eome&ves F&éejm³e DeefmlelJeb ÒeefleHeeefoleb veeefmle ~ Dele SJe meebk³eome&vem³e Dele SJe meebk³eome&vem³e Dev³eVeece efvejeréejmeebk³eceefhe Jele&les ~ meebk³eome&veced Del³evleÒee eerveb ome&veced Deefmle ~ Yeejleer³e oeme&efvekeàjee*dce³es meebk³eome&vem³e Òee eerveljeb efveefje&jeeob mjeerke=àleced ~ GkeÌleced - ``Yeejleer³eoeMe&efvekeÀceveeref<eCeë meej meebk³es SJe efveefnleë'' ~ cev³eles ³eled Òee eervekeàeues meebk³ecesje mekeàueb ome&veced Deemeerled lelee e efäyesoelòemleeveyesoevegmeejsce Dev³e ome&veeveeb GlHeeflepee&lee ~ éesleeéelejes<eefve<eefo (6~13) meje&òeleceb meebk³emeyoë Òe³egkeÌleë ~ `meebk³e' Meyom³e efve<heefleë mebk³eemeyoeled DeCed Òel³e³eesieeled YeJeefleleLee e meced GHemeie&HetJe&kebÀ K³eeved-Oeeleesë eef#e*-òel³e³e³eesiesve `mebk³ee' Meyoë efveefce&leë ~ ³em³e DeLeex YeJeefle - mec³ekedà K³eeefleë %eeveb Jee ~ ceneyeejles GkeÌleced - meebk³eome&vemeccelee mec³ekedà K³eeefleë Jele&les - eslevehegg <em³e De esveòeke=àlesë He=LekeÀ%eeveced ~ meebk³ee ee³exë mec³ekedà K³eeefle Fl³e³em³e ke=àles `meljeheg <eev³eleek³eeefleë' `efjejeskeàk³eeefleë' Fl³eeoerefve veeceeefve DeefYeefnleeefve ~ meebk³eome&veb YeejleJe<e&m³e ome&ves<eg lelee e Dev³es<eg Meeðes<eg cegkegàì HesCe MeesYee³eceeveced Deefmle ~ DeLeJe&Jesos lelee e keàþ-òemve-éesleeéelej-cew$ee³eefce GHeefve<elmeg meebk³eome&vem³eheefjyee<ee efceueefle ~ Yeejleer³e HejcHeje³eeb - %eeveb e ueeskesà ³eefoneefmle keàefáeled ~ mebk³eeieleb le e celeb cenelceve ~~ Fl³em³e ceneyeejlem³e Je eveevegmeejb Dem³e ome&vem³e Meer<e&m³emLeeveb Jele&les ~ ³eÐeefHe meebk³eome&vem³e Dee ee³ee&ceeb ÒeeceeefCekeÀmet eer GHeueyOee veeefmle leleeefhe Òeefme e ee³ee&ceeb celeew meebk³emet$eeb cenef<e&keàefhelem³e SJe cev³eles ~ Yeejleer³e HejcHeje³eeb cenef<e&keàefheueë DeeefoefJeÜeve lelee e meebk³eome&vem³e ÒeJeÊe&keÀë cev³eles ~ Òee eerve oeme&efvekeàmeeefnl³es<eg keàefheuem³e DeveskeÀMeë GuuesKees Jele&les ~ SwefleneefmekeÀÜädîee éesleeéeslejes<eefhe<eefo meje&òeleceb keàefheuem³e GuuesKeë ke=àleë - 44 P a g e ``$eýef<e Òemetleb keàefheueb ³emleceûes %eeves efjeyeefle& pee³eceeveb e HeM³esled ~'' (4/2) YeieJeodieerlee³eebke=À<Ceë mje³eb keàle³eefle - ``DeéelLeë meje&je=#eeceeb osje<eeaceeb e veejoë ~ ievoejee&ceeb ef elejleë efme eveeb keàefheuees cegefveë ~~'' (10/26) ceneyeejlesçefhe (12/339/68) lelee e (12/349/65) meebk³eòejele&keàm³e keàefheuem³e GuuesKees Jele&les ~ efje<ceghegjeces (2/24/9) YeeieJeleHegjeCes (1/3) lelee ie [HegjeCes (2/1/28) DeefHe keàefheueë efje<ceesë DeJeleejes cev³eles ~ cenef<e&keàefheueë meebk³eome&vem³e GHeosMeb Deemegj³es oêejeeved ~ Dem³e ÒeceeCeb ke=àleced ~ keàefheuem³e GuuesKeë Dev³es<eg Òee eerves<eg meeefnl³es<eg DeefHe efceueefle ~ ³eLee - Òe¼eoHeg$eë Demegj-keÀefHeueë (JewOee³eveOece&met$e 2~6~30) Oece&met$ekeÀejë keàefheueë (keàefheuemce=efleë) GHeHegjeCekeÀejë keàefheueë (keàefheuemce=efleë) lelee e efjeéeeefce$eheg$eë keàefheueë (ketàce&hegjeceb 1~19) Hejáe Sles<eg keàesçefhe meebk³emeeðem³e ÒeJe&lekeÀes veeefmle ~ kesàjeueb keào&ced - osjentlesë Heg$eë keàefheueë SJe meebk³emeeðem³e ÒeJe&ÊekeÀes Jele&les ~ SefleneefmekeÀefJe eejkeàeveeb celeevegmeejsce meebk³ehe lesë efje eejm³e DeejcYeë vejeced Meleeyod³eeb cev³evles ~ Dee ee³e&f&éejke=à<ceë meebk³ekeàeefjkeàe³eeë Devles Dem³e Meeðem³e HejcHeje³eeë efveoee&jceb ke=àlejeeved - ``Heg <eele&%eeveefceob ieg eb Hejceef<e&Cee meceejh³eeleced ~ efmlel³eglheefêe Òeue³eeefYe½evl³evles ³e$e Yetleeveeced ~~ Sleled HeefJe$eûe³eb cegefvejemegj³esçvegkeàche³ee Òeooew ~ DeemegefjjefHe HeáeefMeKee³e lesve e yengoee ke=àleb lev$eced ~~ efme<³ehejchej³eeieleceeréejke=à<cesve ewleoe³ee&efyeë ~ mebef#ehlecee³e&ceefleve mec³eied efje%ee³e efme evleced ~~'' cenef<e&keàefheueòeceerleb meebk³emet$eb DeeJee& eervej evee veeefmle ~ ³eÐeefHe ceeoejee ee³e&ë meje&ome&vemebûens Dem³eeë j evee³eeë GuuesKeb ke=àlejeeved leleeefhe lem³e mecekeàeefuekeàë ceeoejecebefieceneso³e metlemebefnlee³eeb meebk³emet$em³e met$eeceeced GuuesKeb ke=àlejeeved ~ Dele SJe meebk³emet$em³e Òee eervelee mje³eb ÒeceeefCelee ~ cev³eles ³eled YeeieJelekeÀeues SJe meebk³eced ``keàeueeke&à Yeef#eleced'' peeleced Dele SJe meebk³emeeðem³e Hegve ejeoe& cenef<e&keàefheueë leljemecetnm³e mec³ekedà efvece&³eb ke=àlejeeved ~ Fn Keueg YeieJeeved, efnjc³eieyeex ³eesiem³eeefoYees JekeÌlee, lelee e efnjc³eieyeexç$e Hejce<esë keàefheuem³e meb%eeyesoë, ³eLeeskeÌleb - ``efjeðeemene³ejevleceeefol³em³eb meceeefnleced ~ keàefheueb Òeengje ee³ee&ë mee*dk³eefveef½eleefveef½eleeë ~~'' ³eLeeskeÌleb - ``nefjc³eieyeex ³eesiem³e JekeÌlee veev³eë Hegjeleveë'' Fefle ³eesefie³ee%eJeuke̳esve efnjc³eieye&m³eeefoieg ljeyeesoeveeefoefle, met$ejeekeì³eele&ceghemebnjefle - ³eesiem³eevegMeemeveb MeeðeceefOeke=Àleb Jesefolel³eefceefle, efme<³ewefjefle Mes<eë, JesefoleJ³eefceefleHetjCesvemet$em³e efme<³eeyeoeveele&keàljeb metef eleb ³eesiem³e e HeÀueb

23 45 P a g e met$eyee<heh³eesë mleeves mleeves Je#³eceeCe ce³eesêemet$eejeleeefjkeàe³eeceefhe me*d#esheeü#³eles ~ ``³eesieë meceeefoeë me'' e meeje&yeewceef½eêem³e Oece&'' Fefle, ³eesie meceeefoeë ef eêeje=efleefvejesoeë ~ Jeso, mce=efle, HegjeCe, ceneyeejle, meebk³ekeàeefjkeàe meebk³emeeðem³e ef elekeàë ÒecegKee Dee ee³e&ë DeûeefueefKeleë efvecveemeefkeìle ~ cenef<e&keàefheuee Deemegefj, HeáeeefMeKe, efjevo³ejeemeer pewieer<el³e, Jee<e&iJ³e, Jees{g, osjeue, Deefmele, mevekeà, meveeleve, mevelkegàceej, ce=ieg, Meg eà Fl³eeefo ~ Heáeces keàefheuees veece efme smeë keàeueefjehuegleced ~ ÒeeJee eemegj³es meebk³eb leljeûeeceefjeefvece&³eced ~~ vewjeb keàefheueeefomce=leerveecevegÿs³es efje<e³esçjekeàemeesçefmle... ~ keàefheue ÒeYe=leerveeb ee<e& %eeveceòeeflenleb mce³e&les ~ lemcee íefle meeceev³ecee$esce Ye ceë meebk³eòeceslee keàefheueë Þeewle Fefle ~ meebk³eb mebk³eelcekeàljee e keàefheueeefoefye ³eles ~ SlelelJeelcekebÀ ke=àljee peieüsoee Depeerpeveled ~~ (3/26) lesve e yengoee ke=àleb lev$eced' DeLee&led HeáeefMeKesve cegefvevee yengoee ke=àleb lev$eced <eefälev$eek³eb <eefäkec[ke=àleefceefle ~ `$eýef<eòemetleb keàefheueb ³emleceûes %eeves efye&yeefle& pee³eceeveb e HeM³esled' (éeslee.ghe. 5/2) éesleeéelej GHeefve<eo SJe GkeÌleb $eýef<e Òemetleb keàefheueb ³emleceûes Fl³eeefo YeemkeÀje ee³ex efnjc³eieye& mjeerke=àles ~ mevekeà½e mevevo½e le=leer³e½e meveeleveë ~ keàefheue½eemegefj½ewje Jewogë HeáeefMeKemleLee ~ mehlewles ye ïeceë Heg$eeë... ~ ceneyeejle Meeefvle keàefheueb Hejceef<eMe& e ³eb Òeeng³e&le³eë meoe ~ Deefiveë me keàefheuees veece mee*dk³e³eesieòejele&keàë ~~ ceneyeejle Meeefvle Heáecees keàefheuees veece efme smeë keàeueefjehlegced ~ ÒeesJee eemegj³es mee*dk³eb leljeûeece-efjeefvece&³eced ~~ YeeieJele ~~1/3~~ DeeefoefJeÜeve keàefheue Fefle ~... keàefheueesveece efje<ceesjjeleejefjemes<eë Òeefme ë ~ mje³ecyetefn&jc³eieye&mlem³eeefhe mee*dk³e³eesieòeeefhlejexos Þet³eles ~ me SJeséejefJeÜeve keàefheuees efje<cegë mje³ecyetefjefle YeeJeë ~ SJeb ÒekeÀejsCe cenef<e&keàefheueë mjemece³es megòeefme ë Deûeieeceer e oeme&efvekeàes efjeüeve Deemeerled Fefle Meced ~ XXXXXXXXXXXXXXXX 46 P a g e कर त ज न य य आ यसग वय वग स घष ड. अन पम र यल 39 म नवज वन त स खद खसम वतम त च क म म ख मन ज सव द द खम पभ तद स वसम य अ त य आन द म इ यम ण तदथ यतम ण भव त क त तम न दम अ अप व क म स म ग तर व षण अट त यथ त र यम - "सम इव क म न व क म य अ त ऽ त, न सम य " 1 क म स क य त य ज वन य अ न धक र न य त व लय त धम थ क म भध न वग अय वग म नवज वन म ख थ नम वह त यथ र म यण - "धम थ क म खल ज वल क सम त धम फल दय ष य त सव य रस शय म भ य व व य भमत सप " स य वनयदय ध मकव द न म मग ण न,क मल भभ ग धक र य ऽह भ व द न अ न धक र द न पर परस घष सव, सव थ च व त इ थ नर धम थ क म सह स घ य त च च ल च भव त अ न धक र य दमनम व म नव य व त वक- वजय म नव य एत द शल य स ध यत धम एव अ भ म यत ह वग ष अ यतम न धम ण च दत मन ज जय पजयस खद ख द वषय न अ धग त भव त यथ मन म त - कर त ज न य वग द प वव चनम - धम थ व यत य क म थ धम एव च अथ एव ह व य वग इ त त थ त मह क वभ र व वर चत कर त ज न यमह क व म न म खप ण चत वग सम वत न चत वग स घ षत न च द य त त प च 1. (II-2.5-6) व श य क य आ सग य पद भ म ज नधम र ज द न प ष वग सह स घ यम ण व द यत एकत पद भ म ज न सम य धक द भ व धम र ज उ जय त च द अ यत 39 ह दर ब दक य व व व य लय य Post Doctoral Research Associate.

24 47 P a g e धम र ज धभ दक सन त न सम दध त भ म द न प ण त अथ क म य मथ न क त न स त धम र ज त इतर ष भ म द न म उ धन न वग सह स घ यम ण ऽ प सम न वच स व धम ब भव त क ऽ मन द य धन य स व श य प न त तथ प वन चर द य धन य र यप लन व ध व त य (द य धन य) र जन त त यत व पक ल प त व ण ल गन वन चर य वचन ष स ग ढचरर जधम द न तप दन न त य य म ह य च त यत वन चर य ध मकत - आद त वत क य थमसग एव वन चर स म ग चरधम च तप दय त र नय ग चर कद प र ज न व न य र य व अ य व सव म व नव दन यम - य स य न पच रच ष न व न य भव ऽन ज व भ अत ऽह स त मस ध स ध व हत मन ह र च द ल भ वच * 1 तथ व र जस चवय वभ व न द य तय र न क यम व र य य सम क रण म त वदन उभय र प धम म व च - स स कसख स ध न श त य ऽ धप हत य स ण त स क भ सद न क ल ष ह क व त र त न प वम य ष च सव स पद * 2 द य धन य वग स त लनम - ' कर त ज न य' मह क य म ल ध र त मह भ रतम वभ व न द य धन ज इ त म लम त म णम पर त न न श व द यप ण भ र व न रक लफलस मतप क न नयव म न दय धन य अ तम प ड यम व क र 1. (I-4) * कर त ज न यम 2. (I-5) न प सन थ प स य धन वन धव स य प डव य श कतभय तछ न जत र य प न नय न ज त उ ऽभवत अत नयव म न स फ य वग स व नर त अ इ थ न यत वग स व द य धन - जत य नरलस सन स द य धन नय न अनवरतम अह नश ज न र न त प ष थ वतन त - 48 P a g e क त रष वग जय न म नव मग य प पदव प स न वभ य न दवम तत ण वत यत त न नय न प षम 1 * स ग णसम वत न क म प प ष थ वश षस ग द य धन स वनसमय वभ जन वध य धम थ क म न वधप ष थ न सम न न र ग ण स वय त म अस म र धयत यथ यथ वभ य भ य समप प तय ग ण न र ग दव स यम यव न न ब धत ऽ य गण पर परम 2 * द य धन धम - अपगतम न द य धन स वकस धव न नजप रव रजनवत स न र ग ण प य त म - सख नव तय ज ऽन ज वन सम नम न न स द ब ध भ स स तत दश यत गत मय क त धप य मव स ध ब ध त म 3 * अय वय जत य सन श स त उभय त समद सम चरन धम य त म नव रयन धम र त म - वस न व छ वश न म य न वधम इ य व नव क रण ग प द न रप स त ऽ प व नह त द ड न स धम व लवम 4 * स ग ण सह समल क त द य धन सव त ज र न त स म य दय नय त - उद रक त दय दय वत श तब ध दशत ऽ भर य वय द ध ऽ य ग ण प त वस पम न य वस न म दन 5 * 1.(I-9) 4.(I-13) 2.(I-11) 5.(I-18) 3.(I-10) * कर त ज न यम द य धन अथ - र जन य चत वध न म प य न व नय ग द य धन अ तक शल त य नब ध स मन त धनद नर हत च रमथ वतरण स क र प र य य न वत त नर यय स म न द नव जत न भ र द न वरह य स य म वत त त य वश षश लन ग ण न र ध न वन न स य 1 * इ थ चत ण म प य न क शल व नय ग न त उप य स यक स वध य त - अन रत त न पद ष ल भत वभ य स य व नय गस य

25 49 P a g e फल य प य प रब हत यत प य स घष मव थ स पद 2 * एव र य प रप लय त द य धन सव र ज न त स त प व कमन ग छ त - न न त न र य चद त धन क त न व क प व ज म ननम ग ण न र ग ण शर भ त नर धप म य मव य श सनम 3 * द य धनर यप लनवण नम यम न आद व व क वन र जन तक वध रण क त वन चर य म यम न श श सन व थ, ज थ त, आ थकदश द न व त न प रचय द द य धन क म - न दव वभ य वग स वत द य धन इ यन न व अ य क म नरत न वत त धम म त र य त अवग यत अयम व श अ यम न स दभ प यत द य धन क टल वभ व द म व र य क म ध मकज वन य पय त स न प सन थ ऽ प र य द य ध र त पर भव य भ य कथ त र य थ य प ण म छ क आस त - वश कम न भवत पर भव न प सन थ प वन धव सन द र दर छ जत सम हत नय न ज त जगत स य धन 4 * प भ षणम - वन चर वचन न व तप न म ज य न द ख न अ तशय न भभ त सत पद श ल नत प र य य 'क त स मततय पद श' इव य ध र व 1. (I-12) 3. (I-21) 2. (I-15) 4. (I-7) * कर त ज न यम त त भव त ल क ऽ मन धर हत प ष न स म न लभत न त त म त क त बभ त त श त द व ऽ प श त स त य ध र क य त पद - "अव यक प य वह त र पद भव त व य वयम व द हन अमष श य न जन य ज त न न ज तह द न न व ष दर 1 * वप लन य न ज न दयन य दश स प य प कथ धम र ज व थ च त क रर हत इ त त य म आ य जनय त इय वप न ह द वक त अ पत व म दज नत इ त व य भ य कट य य ध र त क र य रय त - प र सर ध मवत यश धन स द सह य नक रम द शम भव द श द धक व त र त नर य ह त हत मन वत 2 * 50 P a g e प धम - पद स ग न र जधम ब धय त ल क यथ भ य पहरण ग हत त वन शक तथ व र जल य अप त स य ध र आ प त- ग ण न र मन र स धन क ल भम न क लज नर धप पर वद य क इव पह रय मन रमम मवध मव यम 3 * य ह र ज ऽम घ ध भव त त य वश सव णन भव त अत र क ल धस प न भ वत म - अव यक प य वह त र पद भव त व य वयम व द हन अमष श य न जन य ज त न न ज तह द न न व ष दर 4 * अ त स य ध र व म न य सहज य य त जस आ व करण य वषय त स य क व यक य वद र जक य न श त-स यम इ त ब धय त - वह य श त न प ध म त प न स द स ध ह वध य व ष म ज त श नवध य न प ह शम न स म नय न भ भ त 5 * 1. (I-33) 4. (I-33) 2. (I-43) 5. (I-42) 3. (I-31) * कर त ज न यम प म अथ - पद मज र जप र जप च सत र यस ख न इ छ त वनव स भ म ज ननक लसहद व न द द श धम र ज स चय त यथ र च दनच चत मह रथ भ म अध न प दग म सन ग रग ह तर ष पय ट त प र म ल हतच दन चत पद तर त ग र र ण षत मह रथ स यधन य म नस द न त न क दय व क दर 1 * मह व म ऽज न ऽ प य प व द श न व ज य ब ल धनम नयत त य व श रध न क वल व कलव द न व नय जत द य जत - व ज य य यमय छद र न क नक य वस व सव पम स व कव स स तव ध न ऽऽहरन कर त म य न कथ धन य 2 * तथ व नक लसहद वय द नदश प य प कथ धम र ज थर च अ त त तथ आ य

26 51 P a g e क टतम - वन तश य क ठन क त क त कच चत व व गव गज गज 3 * प क म - पद मज य र य म इ छ त अ त एव स य ध र श न ज व र यम य त इ त उ धय त वनव स पत न प व परस प प श द व द ख र भभ त भव त भ मभ षणम - भ म ऽ प प वचन न समथ यन धम र ज य य रय त धम र ज ईद श द द श पत स त द वस म नतप षक र ऽ प न यत त भ म य भ य वक सम न न श ण र जक य त ज, अन स ह न प म ण न त ष स पद ल क न द भय न श म अपग छ त अत वध म न श न कद प उप ण य इ त स य ध र रय त - अन प लयत म द यत भ श षत मन हय अपय य चर मह भ ज जन नव दभय दव य 4 * 1. (I-34) 4. (II-10) 2. (I-35) * कर त ज न यम 3. (I-36) व क दर अ तरथ भ म पर मश ल स प अ त प र नव सन न न र ण व च व थ अथव म य वचन इ त न प रगणय त स य ध र त कथय त - प वचन सव थ उ चतम त त ब ह पत र प आ य करम त र जन र त म व कद ऽ य प ण य न त यथ ऽ पम भ षज ब ग ण भव त, तथ व पद वचन ब ग ण द य त इ य व प वचन समथ य त प रण मस ख गर य स थक ऽ म वच स त जस म अ तव य वत व भ षज ब र प य स द यत ग ण 1 * य ध र प ष थ ध य ब धयन भ म म नधन य त थ नम आर ढ म छत ध र य वप ष थ म व वप नव रण य स धन भवत त तप दय त - अ भम नवत मन वन यम पदम त व नप त नवत न म मतम ल बनम मप षम 2 * तथ व पर मह न प ष वप य आ म त वपद त प ष भ व य क ल यज त तथ 52 P a g e च आस य य अग रव अव य भ व एव मह वह न य र यल य नव स न भव त - वपद ऽ भभव य व म रहय य पद प तम य त नयत लघ त नर यत रगर य पद न प य 3 * य ध रनयव द यम - पद भ मय उ जप व कभ षण न स म यजन त रत भव त क त स थ कन मध य धम र ज तय स भ षण व ऽ प उ ग न य, वन वच र यम ण क य वपद थ न म त आ म न समथ य त - सहस वदध त न य म वव क परम पद पदम व ण त ह वम यक रण ग णल ध वयम व स पद 4 * 1.(II-4) 3. (II-14) 2.(II-13) 4. (II-30) * कर त ज न यम क पब ज न वव चनजल न स न य न तद व ल क फल वत भवत त त य भ य - अ भवष त य ऽन प लय व धब ज न वव कव रण स सद फलश लन य शरद ल क इव ध त त 1 * य ध र धम - र जधम तप दयन जग षव न प भ त फल स म आक य वव कब य धमपनय त न च त क णप यच कल इव श स पद न य त - बलव न प क पज मन तमस न भभव ण य यप इव दव कल सकल ह त स श स पद 2 * य भ प ल ध रब सन म द व तन त स स य इव सम तल कम अ धक त इ त श तमन क धम र ज द ढच तस पद भ म सम दध त य ध र अथ - अथ वषय य ध र य सम चत च तनम त शरद ऋत चपलम ध इव स पद ऽ प चपल य प ष अस र भव त -

27 53 P a g e चर य प र ह य च द यव जव यत शरद चल ल य रस र ह ब छल य 3 * र जन तश ऽ प त य द दश यन र जन य व त वक थ त न अवग य स नण य न त स ध व ह द वध य ष सरलतय सहस व प य यत न क ऽ प समथ भवत त भ मम य धम र ज भण त - अ वत तय तथ प म दय नण यम व ध व त अवस य यत म स ख न वध य ष वश षस पद 4 * र जन य सफलत स ह ण त व उ मस धनम इ य य भमतम श ण 1. (II-31) 3.(II-39) 2. (II-37) 4.(II-29) * कर त ज न यम वन शक रक भ तकम फल प दकम, अह नक र, म त यस धनम यत कम प न त - उपक रकम यत भ श सव कम फल य भ रण अनप य नबह ण ष न त त समम त स धनम 1 * ससमथ नम - भ मम अन श स त य ध र वयम भव छत ऽथ इव व द स स य तम व समथ यन उद र गर म भदध ब ध जन सह प प तर हत वह र ण व तत म त प वश षतय भव द श न तप धन न म अयम चत वह र श ण सभ य म ग द ज त द प वप क ल ऽ प धम भ र दध न न सव ग ण ष उ क म व क त कट च भव पर म ण प थव वप त बलव न अ त अत सहस क त नण य न व करण य उ क एव वजयम त अत एव क न य प य न श इ त स न दद श XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 54 P a g e भ रत यस क त तप वन व पम स द पच व त 40 तप वन ह म न न व स थ न, धम र य, व य -चच -क च त य वस त म त सव ग म सव त य ध र रव न थ तत -क त- थ (A Poet s School : page no ) अकथयत Those men of serene mind enter into the All, having realized and being everywhere in union with omnipresent spirit तप वन नचच क व त त तप वन नचच य धम य ध यम अव यम व वत त त भ ष त तव-स ह य ल क र-दश न- व न द न धम नरप - व य न अ य स अ प त वत त बह न वषय ण त क ल न-तप वन आल य त म त ष उ ल खन य न क तपय न यथ (क) आ म व य, (ख) य त व य, (ग) क ष व य, (घ) ववह रक व य, (ङ) ज वनश ल व य, (च) पश प लन व य, (छ) स ग त व य, (ज) च कन व य इ य दय उ ल खत व य न प थक प थक द य त अ प त स म लत प ण आच य द य त रव न थ तप वन दश अन स य श त नक तनम इ त थ न एक म व य लय थ पतव न तप वन दश द नध य तप वन दश य व त वक य ग क व त स व य लय अध न व व व त व य प ठ व वभ रत व व व य लय इ त य त लभ त तप वन धप तष स ध ष अन क दश-सह धक-छ ण भरण-प षण क व क लप त इ त वश षण न व त क त क तप वन क वल व य -चच -क म? त न क लद स य रघ व शक य यद र ज दल प प न स द ण न व म न व श ठ य आ म वश त म तद स य क ल न म-वण न -क ल तप वन- वषय वय न म य ऋषय, म नव नत, म नक यक च स त क त-म नव-मन य तर- णन एक मत अ भव त क शत रघ व शक य त एतत अन म यत यत तप वन न म एक प रप ण यवह रक ज वन- श ल - वक स-क म त ज वन-ध रण- न म त ख यस ह य, क षक य य, पश प लन य, उ य न-प रचय य च श य तय द य त औप नष दक-क ल द व तप वन अ ध व य य प रप रकम आस त ऐ हक-ज वनम त तप वनव स भ तप वन- ण न त तप वन-व -लत न त च स दर न ह क यत तत -क ल न व -व त-ज व -म नव क श-स मध-स ह द र य ग धन-प रचय -पय त सव - क र-क य न क व त म अध न तनक ल यत पय वरण न व सम प थव आल चन रत तत पय वरण क लद स नकष मन यज वन न सह अ ग गभ व न य तम स त पय वरण न व तद क s प न भ न प ण च तय त म नव तद क तम य अवसन व द न वह य ण क ल वह य च वत ज वन न स त प न च मच रण य 40 स क त अ य पक, क लक त

28 55 P a g e खल व य ल भ थ आगतव त, त अ प आच य य ग ह ग धनम प अर न मच रण आच य ग पय त ग ह न पश न न हर न त (शतपथ मण य ) प च य-द श न अध न तन-क ल न तह स वय वत म नक ल म त व क म, त त न भ रतबष य वत म नक लम प थ य सव धक आध नक-स यत दय नगर म य वकश त त भ रतबष स यत य म ल ह वनम रव न थ अवदत त मन य आस त च म त थ नम आस त च ज टलत च न स त त न च भ रत य च त न अभवत जडम अ प त भ रत यच तन द त भ ल धवत एत श घटन प थ य क प न प र यत तय अर य- न स तय स यत ध रय सम भ रतबष ह भव त अ भ ष तम त व ह अ यतनक लपय तम प चल त अध न तन-क ल य नगर म ल भ रत य-स यत प तप वन-स यत य व श य य त न ह त तप वन-स यत य आदश दय अ य प भ रत य-जन च त णरस य छ त य खल म नव तद नवस त, त न आ दमम नववत आसन त वनम अ य य अ प न ज त स श त क आस त त ष म अभ स? क कत म व त इ छतव त? तप वन य म नव खल स य व ष, श सरल अप प व ज वन य पप स च एत श च तन जग त क प न यत व दक तप वन प ण ग ज वन य पय त म व वक व रव न थ तत -क त- थ (A Poet s School) अकथयत Those who are familiar with Sanskrit literature well know that this was not a colony of people with a primitive culture and mind. They were seekers of truth, for the sake of which they lived in an atmosphere of purity, but not of Puritanism; of simple life, but not the life of selfmortification. They did not advocate celibacy and they had constant intercommunication with the other people who had to live the life of worldly interest. Their aim and endeavour have briefly been suggested in the Upanishad त ह तप वन-सम त भ रत य-मन ष गभ र ण अन य न न व व- म ड य अत व गहन स ट- थ त-लय- वषय दक द श नक व अ व षण य न व ट अभवत त न च स भ रत य- व न खल न सह आ मन य ग थ प यत च टत म य द गभ रम अन य न द यत, तद एष ज स मन स आय त यत वत म नसमय आध नक-पद थ व य क न व व- म ड य स ट- थ त-लय- वषय दक व त ध व त? अ क त वत आस त अर य- व ध त य भ रत यस क त भ मक? थमत व ह स घ त न एष रण न गत वत यत व वध य जन न म त त तय गत य न उ त अ प भ रत यस क त श ज स श त ( प र न न स वय ) ह मह नप ण भ मक नय त त वल द व भ रत यस क त ऐ वय पकरण न य दद त त व- य त-स व व-स ख द वषय च अ ध न भ त क व अगण य व व 56 P a g e य वषय ह म यतय ध न भ त क तव न प च य व नक आलवट आइन ट इन अ प च न-भ रत य-तप वन-स यत य म नवत व-स ख द वषय अगण य व स य व न स वत म त ह च न-भ रत य-तप वन-स यत स य- न व षण य स क ण व थ म अ यजत अ प न रव न थ य मतम म य त (in his A Poet s School) Even when I was fairly precocious young man the nothingness of the hopes and strivings which chases most men restlessly through life came to my consciousness with considerable vitality By the mere existence of his stomach everyone was condemned to participate in that chase As the first way out there was religion, which, however, found an abrupt ending at the age of 12 It is quite clear to me that the religious paradise of youth, which was thus lost, was a first attempt to free myself from the chains of the merely personal, from an existence which is dominated by wishes, hopes and primitive feelings. Out yonder there was this huge world, which exists independently of us human beings and which stands before us like a great, eternal, riddle, at last partially accessible to our inspection and thinking. The contemplation of this world beckoned like a liberation त सहभ व न ज वनय पन य द त श सम ज य म गल क तव न अत च नक ल य भ रत य-तप वन न आसन क मउनवत (सम जत कम क मउनम ) य न य धम य च चच ह ध न वषय वयम सम जत क-ध रण त म ल भ त अस त पय वरण न सह अवय वयव स व धय त तप वन सद म तर, म तक, म नव च द नध य वह जन हत य क य क त म प व थ मव स भ च सह स य ग र त म तप वनस यत तप वन य आदश न भव त अत तम अत ततप वन दश यत खल छ न, वल, न म त च, तत भ रत य-स यत य क तगत वषयम तत भ रत य-स यत म य फ ग ध र वत चर वह त क खल भ रत य-स यत य णरस तप वन दश व म त श न त? तप वन-स ध जन र ज न कर न दद त त त क त य दप य र य य उ न त अभवत प न च र ज प वश ष र यप रच लन थ तप वन-म नजन-सक श त उपद श ग ण त अन न च तप वन य सम जम गलकर भ मक प न तभ सत त ह तप वन न म थ मकतय व वध- व य -चच -क म अ धकतय त सम ज य मह वप ण म एककम, य स म जक -करण य य अ प स प ण ज त म नवसम ज सफल

29 57 P a g e श तमय च क त, त सम ज म न त द त च य न वषय न आव यक न त न अ प स स रज वन व श त क एव व य थ न तप वन त त श न व त यद प न क अ प म नव क अ प म नव व अपर ध प प व अकर त, तद प प ख लन य, च तश -करण य, व म न त- वध न य, कत य कत य- न-ल भ य, वव चन - श त-व य, व भ वक-सम ज-ज वन प न व श- त त- न म त च त म नव त म नव व तप वन कय क ल रय त म स म जक न श सन- यव थ तद तप वन व सक ल व स - जन य य यपर यणत, च र क न त, म न सकश त, पय वरण- म, म नव- न ह पय वरण थ त-श लत -र - न म त न च व ध तव त अत तप वन य सम ज-स क रक-भ मक सम ज-क य णकर -भ मक व व करण य अत त च न भ रत य तप वन व य चच य सह अपर ण बह न वषय न च लत न आसन सह यक- थ-त लक 1. Einstein, Albert. Philosopher Scientist. New York: Harper and Brothers, Koshambi, D. D. The Culture and Civilization of Ancient India in Historical Outline. Vikas, Tagore, Rabindranath. A Poet s School. Shantiniketan: Visva-Bharati, Vidyābhū a a, Rājendranātha. Kālidāsa Granthāvalī. Kolkata: Basumati, (7 th Edition). XXXXXXXXXXXX व त प ष वच र MkW- iznhidqekj>k 41 lqfofneso fonq"kka ;r~ osnk Lekda lozlohkwrk osnkuka ifj'khyusu vleku~ midqozfura 'kcne;kznk;ka osns vkf/khkksfrdkf/knsfodk/;kfredkuka inkfkkzuka izfrikndk% 'kcnk miyh;ursa rku~ 'kcnku~ l³~x`á fo}kal% LokfHkera fofhkuufo"k;s izdv~;fura 58 P a g e txfr losz fi tuk% lq[k'kkfure;thoua okœnfura losz fi ekuok vh;qn;k; ;rurs ija LodeZfoikdSjlnkpj.kS'p lalkjs losz fi euq";k% f=fo/knq%[ksh; v'kkurk% nq%f[ku'p lfura f=rkis"kq vkf/knsfodnq%[ka egr~ d"vizna orzrsa nsousfefùkdk foiùk; vkf/knsfodfoiùk; mp;ursa Hkkjrh;fpUruijEijk;ka osnk,o losz"kka 'kkl=kk.kka vkfnlzksrkafl lozfofnrk% prokj% osnk% lfura osnkuka Hkk"kkKkun`"V~;k nq#grokr~ nqcksz/kdrokpp Kkujkf'kosnkFkkZukeocks/kk; osnk³~xkfu izo`ùkkfu] rkfu psrkfu f'k{kk&dyi&o;kdj.k&fu:dr&nunks&t;ksfr"kfefr "kv~la[;kdkfua prq.kkza osnkukefi prokj miosnkllfura ;Fkk& _XosnL; vk;qoszn%] ;tqosznl; /kuqoszn%] lkeosnl; xku/kozosn% vfkzoosnl; LFkkiR;osn'p miosnk%a LFkkiR;osnL; vfhkizk;ks fi fuokl;ksx;k Hkwfe% LFkkiuk,ofLrA vfleu~ miosns oklrq'kkl=fo"k;da Kkua izki;rsa oklrq'kkl=l; lecu/kks HkoufuekZ.kdy;k lg orzrsa oklrq'kcnl; vfhkizk;ks fuoklk; mi;qdra LFkkua Hkofr] okl ;ksx;k Hkwfe%A v;a 'kcn% 42 ^^ol~** fuokls /kkrquk lg ^^rq.k~** izr;;su fu"iuuks HkwRok oklrqfjfr Hkofr] vfkkzr~ ;= fuoklks Hkofr l,o oklrq%a vl;kusds HksnizHksnk% HkofUrA x`goklrq%] efunjoklrq%] xzkeoklrq%] iqjkn;%a O;kidk#is.k fpur;rs rnk fuekz.kfo"kf;.kh ;k fø;k fø;rs lk oklrq'kkl=kurxzra ifjx.;rsa vknks HkoufuekZ.kdy;k lg vl;k fo k;k% lecu/k% dffkr%a izkxsfrgkfld;qxknso ekuokuka j{k.kkfkza dl;kfi vkj;l; vko';drk lœtkrka izkjehksrq ekuq"k brlrrks HkzeUr,o thoua ;kfirour%] ijurq dkykurjs ekuolh;rk;k fodklks I;Hkor~] rfkso thous fi osy{k.;ekxre~a,rsuso oklrqfo k;k% izknqhkkzoks lœtkr%a vknks x`gfuekz.ks eso vl; 'kkl=l; mi;ksfxrk vklhr~a dkykurjs vu;k fo ;k pjeksrd`"vk flfkfryzc/kka x`gs.k fouk fdefi Qya u izki;rs] rnfkza x`gfuekz.ka 'kkl=ksdrjhr;k vo';eso lozizfkea dj.kh;e~a 41 श श छ, र.स.स थ नम, लखनऊ 42 oklrq%& olslrquuxkjs f.kpp ¼m0 1@75½ bfr rqu~ izr;;su fufezrks HkofrA

30 59 P a g e x`gl; iz;kstue~ ;FkksDre~ x`glfkl; fø;k% lokz u fln~;fur x`ga fouk ;rlrlekn~ x`gkjehkizos'kle;ks czqosa ijxsgd`rk% lokz% JkSrLekrZfØ;k% 'kqhkk% fu"qyk L;q;ZrLrklka Hkweh'k% Qye'uqrsAA ¼Hkfo";iqjk.ks½ vfleu~ yksds iq#"kkfkz prq"v~;leiknuk; x`gfuekz.kek/kkjrosu LohfØ;rs ;FkksDre~& L=hiq=kfn HkksxlkS[;tuua /kekzfkdkeizna turwuke;ua lq[kklinfena 'khrkecq?kekzige~a okihnsox`gkfniq.;ef[kya xsgkrleqri rs xsga iwozeq'kfur rsu fooq/kk% Jhfo'odekZn;%AA ¼x`gokLrqiznhi%½ oklrqfo"k;ds dezle;s oklrqiq#"kl; iwtk vko';dha fgunwlald`rks nsoiwtk;k fo/kkua losz"kka dk;kz.kka izkjehkdkys LekfHk% fø;rsa fgunwlald`rks fpuruijeijk;ke~,dk mnkùk Hkkouk vflr ;n~ v= izfrolrq fi.ms ok nsorol; ifjdyiuk fø;rsa oklrqdezlq iœplq LFkkus"kq oklrqiwtua drzo;e~a ;FkksDre~ oklrqjktoyyhks& Hkouiqjlqjk.kka lw=.ks iwozeqdr% dffkr bg i`ffko;k% 'kks/kus p f}rh;k%a rnuqeq[kfuos'ks LrEHklajksi.ks L;kn~ Hkouoludkys iœp/kkoklrq;k%aa ¼okLrqjktoYyHk% & 1@27½ 'kkl=h;fl)kurkuka ers oklrqiq#"k,d vk/kkj#i minsoks flr] ;L;ksifj,o czãk&bunzkn;% yksdikylfgrk% iœpprokfja'kn~nsok% izfrf"brkllfura rs nsok% oklrks% ifjr% dy;k.ka dqozfura vfleu~ oklrqiq#"kksifj nsok% fojktursa 'kkl=s"kq oklrqiq#"kl; fhkuuk fhkuuk dfkk miyh;rsa oklrqiq#"kl; mrifùk%& 60 P a g e vu/kdklqjl; o/kl; le;s Hkxor% 'k³~djl; r`rh;us=kr~ HkwekS,d% LosnfcUnqjirr~] rlekr~ fcunksjsdks fo'kkykd`freku~ iq#"k% izdfvrks Hkor~A rsu vu/kdklqjl; jdrikua d`ra] ijurq l% rìr% uk Hkor~] cqhkq{k;k O;kdqyks HkwRok czã.muk;da Hk{k.kkFkZa l% m rks Hkor~] rnk losz nsok% ra x`ghrok v/kkseq[ka Hkqfo fou;l; oklrqiq#"kl; #is rl; HkwekS izfr"bk d`rk ;FkksDra oklrqjrukoy;ke~& ^^l³~xzkes U/kd#nz;ks'p ifrr% Losnks egs'kkr~ f{krks** br;kfna izl³~xs fleu~ oklrqfo k;kefi& vklhr~ iqjk ldyyksd Hk;³~dj'p Øwjk lqjks HkqtcyknfrxfoZr'pA {kks.khrys fofufgrks foftr% iz'kkurks nsos% l oklrqiq#"k'prqjjlalfk%aa ¼okLrqfo k& 4@47½ vfi p fdefi fdy HkwreHkon~ #U/kkua jksnlh 'kjhjs.ka rnejx.ksu lglk fofux`ák/kkseq[ka U;Lre~AA ;= p ;su x`ghra focq/ksukf/kfr"br% l r=soa rneje;a fo/kkrk oklrquja dyi;keklaa ¼c`gRlafgrk 52@2&3½ oklrq'kkl=s fuekz.kfo"kf;dh okrkz oklrqiq#"kl; ifjdyiuka fouk uso HkofrA fo"k;ks ;a oklrq'kkl=s loz= fopkj.kh;ks HkofrA xzufkkurjs oklrqiq#"kl; izknqhkkzos ;k ppkz fo rs lk fhkuuk&fhkuuk izrh;rs] fdurq HkwekS vl; iq#"kl; fuoklfo"k;s loz=,dhd`rerl; izfriknue~ vuqhkw;rsa bz'kkuxq#i)rks,rkn`'kh ppkz fo rs& ;FkksDre~& o`rks ga ;r~ rrks ukeuk oklrqdks fl rfkklrq rsa olurq p Rof; izhrk% 'krkuunkfnnsork%aa v izhk`fr Hkwyksds nsoa oku;pp ekuq"ke~a dqozrs oklrq oklkfkza izfkea Roka ;turq rsaa iq"is'p /kwenhis'p cfyfhk'p foy{k.ks%a

31 61 P a g e Roa p RoísglaLFkk'p iwt;k% L;qnsZork% Øekr~AA,oa e;so fofgra dqozrka oklrqiwtue~a rnk;ruos'eknks olrka lurq lein%aa vd`rok oklrq;tua izklknhkoukfnde~a d`ra rnklqja loza Hkw;kr~ r= p ;r~ d`reaa & ¼bZ'kkuf'koxq#nsoi)fr fø;kikn] mùkjk/kz 26@117&123½ oklrqiq#"kl; laflfkfr%& olrqinfou;kl,o oklrq'kkl=s oklrqiq#"ke.my HkofrA oklrks fuzekz.kkr~ iwoza ;k izkd~dyiuk Hkofr lk,o oklrq;kstuk] izkphuhkkjrh;ijeijk;ka oklrqiq#"kl; vk/kkjifjdyiuk osfndh nk'kzfudh pklhr~a lkeku;r;k oklrqinfou;kll; izfø;k;ka HkoufuekZ.kkr~ iwoza fu/kkzfjrhkweks oklrqiq#"kl; ;FkkHkh"Va LFkkiuk d`rok,o fuekz.kdk;ze~ vuq"bh;rsa eq[;#is.k prq""kf"v%],dk'khfr%] 'krinkfne.mykuka oklrqin:is fou;kl,o oklrqinfou;klks flra bz'kkudks.ks oklrqiq#"kl; 'kh"kz Hkkxks Hkofr,oeso us_r;dks.ks iknks Hkor%A infou;klks fi oxkzdkj&vk;rkdkjkfn{ks=s"kq v/kkseq[ka ekuokd`rs jpuk HkofrA oklrqiq#"ke.mys losz"kq ins"kq iœpprokfja'kr~ nsok% fojkturs],rs"kka nsokuka fou;klks e.mys fleu~ HkofrA 62 P a g e ;FkksDre~ oklrqfo k;ke~ bz'ks rl; f'kjlrnk fofufgra iknks fu_zr;ka flfkrks ok;o;s p gqrk'kus p Hkqt;ks% lalfkkfirks dwizjksa f{kira o{kfl glr;kslrye% izksùkkurka izkfir& LrL;k³~xs"kq p nsork fofufgrk ;}r~ izo{;s rfkkaa ¼okLrqfo k 4@48½ vfi p,dk'khfrinl;s'kfnfxohkkxkfjra f'kj%a ekgsunzhlafjra fo kpprq""kf"vinl; rqaa ¼lejk³~x.klw=/kkj% 14@11½ HkoufuekZ.kdkys oklrqiq#"kl; eekzfn v³~xs"kq os/kks u drzo;%a os/knks"ks.k x`goklhuka d"vdkjda Qya HkofrA lkeku;r% oklrqinfou;kl izfø;k;ka Hkoukfn fuekz.kkr~ izkx~ fu/kkzfjr {ks=s oklrqiq#"kl; LFkkiuk fø;rs fu/kkzfjr Hkwes% fn'kkfu/kkzj.kkriwozeso oklrqiq#"kl; fo/kkua fø;rsa vusu lkda leiw.kzfu/kkzfjr Hkw{ks=s oxsz"kq fohkt;rs izr;sdoxz% ^olrqina* bfr ukeuk O;oâh;rsA ;r~ izr;sd oxzl; i`fkd~ vf/kdkjs.k #is.k nsork fuf'p;rsa losz"kka oxkz.kkef/kdkfj.k% nsok lehkw; oklrqnsok% LFkkI;UrsA ;Fkk ekuo'kjhjl; fofhkuuko;os"kq ew/kkz&eq[k&ân;&tkuq&iknk'p HkofUr rfkso oklrqiq#"kl; LFkkius o;ok% HkofUrA eekzfn"kq LFkkus"kq dks fi fuos'k% u drzo;%a ;FkksDre~& f'kjk eekzf.k oa'kk'p ukye/;a p loz'k%a fogk; oklrqe/;a p }kjkf.k fofuos'k;sr~aa ¼okLrqizoks/k% 'yksd% &115½ vfi p& leikrk oa'kkuka e/;kfu lekfr&;kfu p inkuke~a eekzf.krkfu fou kuurkfu ifjih ;srizkk%aa jksxk}k;qa u;srlw=a fir`rks Fk gqrk'kue~&,rrlw=};a izksdra eqfufhkoza'k lafkre~ forfkkpnks"kda pku;n~ Hk`'ka eq[;kùkfkk Hkosr~A t;urkn~ Hk`axjktk[;a lqxzhoefnrslrfkk&

32 63 P a g e,rpprq"v;a izksdra jttqlaka euh"khfhk%aa ¼okLrqizcks/k% 'yksd%&137½ oklrqinfou;kl% vuus izdkjs.k 'kkl=ksdrjhr;k x`gfuekz.kkoljs] oklrqiq#"kl; fopkj% drzo;% ;Lekr~ izhkkokr~ x`gs lq[k&'kkfur&/kukfn'p fuolfura v tula[;k rhozxr;k o)zrs rnfkza lqfu;ksftrizdkjs.k x`gl;fuekz.ka losz"kka d`rs fr vko';de~ orzrsa XXXXXXXXXXXXXXXXX Hkkjrh;Tय fr"k'kkl=kn`"v~;k o"kz&v;u&_rq fopkj% MkW HkwisUnz ukjk;.k >k 43 ; fi _X;tq% lafgr;ks%,srjs;&rsfùkjh;&rk.m;&xksifkczkã.ks"kq p Hkka'k ifjfer fnu la[;ddkyokpds "kmwuhkka'kifjfer fnu la[;ddkyokpds ok o"kz'kcnl; iz;ksxks ukoyksd;rsa 'krifk czkã.ksrq rnoyksd;rsa 1 ^_Xosns 'kjn% 'kr* fer;kfnuk 'kjnkfn_rq okpd'kcnks o"kkzfksz iz;qdrks n`';rsa dq=kfpr~ laorlj&ifjorljkfn'kcnlrnfksz iz;qdr vklhfnfra xksifkczkã.ks o"kkzfkszgk;u'kcn% 2 ] 64 P a g e oktlusf;lafgrk;ka rnfksz lek'kcn'pkoyksd;rsa 3 vkd`fr%] br;usu laorljkfksz ^lek* bfr iz;qdr%a 4 * _Xlafgrk;ka ^lekuka ekl Lafgrkl qczkã.ks"kq p स eku; izek.kk/kkjs.k laorljl;kof/k}kzn'kekls"kq 5 Hkka'kifjferfnols"kq p fohkdrk vklu~a r Fkk %& ^^}kn'kiz/k;'pøesda =khf.k uke;kfu d m rfppdsra rfleurlkda f=ka'krk u 'kadoks fizrk% "kf"vuzpykpykl%aa** LFkwy:is.k o"kzekua pkunzeklhr~ ;Rlw{eekukr~ "kmwufnol ifjfefrlfkwyeklhr~a lksjo"kz:is.k lkeosnl; funku&lw=ks ruekua lekxpnfra 6 ;=kksdra lw;z% lirfoa'kfru{k=ks,dfleé{k=ks 131½ fnukfu ;kofùk"bfra pkunzlksjo"kz;ksjurjl; LQqVhdj.kk; r=kr; iz;klknso rrdkys f/kekl{k;ekl;kso;zolfkk tkrka ija lk O;oLFkk rnkuha fdn`'khfr fofu'pf;rqa egùdfbua fu.kkz;dizek.kkhkkokr~a ;Fkk & _rqfhkfgz laorlj% 'kduksfr LFkkrqe~ ¼'k0czk ½ frlejersu rnfkzeko';dizek.kkfu o"kzrkfydk;ka leqiyc/kkfu ;s"kkala[;k i pizferk fon~;rs v/kksfyf[krpøkùkrlqqva Hkfo";fr% & ok0 la0 rs0 la0 rs0 czk0 dk0 la0 T;ks0 laor~lj% laor~lj% laor~lj% laor~lj% laorlj% ifjorlj% ifjorlj% bnkorlj% ifjorlj% ifjorlj% bnkorlj% bnkor~lj% bnqorlj% bnkorlj% bnkorlj% b}rlj% bnqorlj% b}rlj% vuqorlj% vuqorlj% orlj% orlj% orlj% m}rlj% m}rlj% mi;qzdrpøkr~ dsoya ukelq,okurja ukoyksd;rs vfirq dq=kfpr~ =k;k.kka] dq=kfpr~ };ks%] dq=kfpr~ "k..kka p leqyys[kk fon~;rsa,"kq x.kuklq laorljkfnekus f/kekllec)kfksz u dks fi lunhkksz n`';rsa osfndlkfgr;so"kzs 43 lgk;d izksqslj] T;ksfr"k, fohkkxk/;{, jkt dqekjh x.ks'k 'kekz lald`r fo kihb dksyguvk] ivksjh] njhkaxk &846003