UKIUMOORTUMIK NALUNAARUT

Transkript

1 Oqaasileriffik UKIUMOORTUMIK NALUNAARUT

2 Imarisaa: Oqaasileriffimmi 2013-imi sulisut ataatsimiititalianullu ilaasortat...3 Oqaasileriffik imi Oqaasileriffimmut saaffiginnissutit imi suliat...11 Oqaasiliortuni...11 Inuit aqqinut tunngasuni...14 Nunat aqqinut tunngasuni...18 Qarasaasiaq atorlugu oqaasilerinermut tunngasuni...21 Nittartagaqarneq...30 Avammut sammisumik suliat...31 Oqaasileriffimmit saqqummersitat imi oqaatsit akuerisat

3 Oqaasileriffimmi 2013-imi sulisut ataatsimiititalianullu ilaasortat Carl Christian Olsen (Puju) Oqaasileriffimmi pisortaq Per Langgård Chefkonsulent Sprogteknologimut tunngasuni ingerlatsisoq Katti Frederiksen AC-fuldmægtig Oqaasiliortunut allatsi Ordbogilerinermik isumaginnittoq Avannaamioqatigiinnut tunngasuni isumaginnittoq Lisathe Møller Kruse Specialkonsulent Nunat aqqinut tunngassutilinni isumaginnittoq Nunat Aqqinik Aalajangiisartunut allatsi Beatrine Heilmann AC-fuldmægtig Sprogteknologimut tunngasuni suliaqartoq Nittartakkamik isumaginnittoq Nuka Møller AC-fuldmægtig Inuit aqqinut tunngassutilinnut isumaginnittoq Inuit Aqqinut Akuersisartunut allatsi 3

4 Oqaasiliortunut ilaasortat: Carl Christian Olsen, siulittaasoq Stephen Heilmann, siulittaasup tullia Eva Møller Thomassen Karl Møller Katti Frederiksen Nunat Aqqinik Aalajangiisartunut ilaasortat: Carl Christian Olsen, siulittaasoq Abia Abelsen, Siulittaasup tullia Tukummeq Qaavigaq Stephen Heilmann Karl Møller Inuit Aqqinik Akuersisartunut ilaasortat: Sofie Petersen Eva Møller Thomassen Karl Møller 4

5 Oqaasileriffik Oqaasileriffiup sulinermini tunngavigai: Oqaasiliortut pillugit Inatsisartut inatsisaat nr. 12, 26. oktober imeersoq taassumalu malitsigisai nalunaarut aamma kaajallaasitaq. Oqaasileriffik Ilinniartitaanermut, Ilageeqarnermut, Kultureqarnermut Naligiissitaanermullu Naalakkersuisoqarfiup ataaniippoq ilisimatusarnikkut ingerlatsiviulluni nammineq ingerlasoq. Oqaasileriffik suliffittut ulluinnarni Ilimmarfimmi inissisimasuuvoq, oqaatsillu pillugit ilisimatusaatinik nalunaarsuinernillu pingaarutilinnik suliaqartarluni. Oqaatsit pillugit ataatsimiititalianut Naalakkersuisut inuttalerlugit toqqagaannut allaffeqarfiuvortaaq, nalunaarsuutinillu annertuunik aamma inaarutaasumik aalajangiisarnernut tunngaviulluni, taamaattumik aamma oqaatsit pillugit politikkeqarnermik sulianut attuumassuseqarluni. Kalaallit Nunaanni Nunat Aqqinik Aalajangiisartut pillugit Inatsisartut inatsisaat nr. 11, 26. oktober 1989-imeersoq taassumalu malitsigisaa nalunaarut Nunat Aqqinik suliaqarnermi ataatsimiititaliamilu tunngaviupput. Inuit aqqi pillugit suliaqarnermi inatsisitigut tunngaviupput Oqaasiliortut suliassamissut akisussaaffii aamma danskit inunnik atsiisarneq pillugu inatsisaat 1981-imeersoq. Oqaasileriffik aningaasanut inatsisikkut ukiumoortumik Namminersorlutik Oqartussanit aningaasalerneqartarpoq inatsisillu malillugit Oqaasiliortut aamma oqaatsinut ataatsimiititat allat sullissaralugit. Oqaasileriffiup aamma pisussaaffigai: Kalaallit naggueqatigiillu Inuit oqaasii pillugit nalunaarsuinermik misissuinermillu suliaqassalluni, aamma naggueqatigiit Inuit oqaasiinik taakkunanilu atsersuisarnermik suliaqartut Issittumi Avannaamioqatigiinnilu suleqatigissallugit. Aamma pisussaaffigai kalaallit Inuillu oqaasiinik oqaatsit tamanit atugaasut allanngoriartornerat malinnaaffigissallugu kiisalu 5

6 kalaallit oqaasiisa allamiut oqaasiisut atugaanerat malittarissallugit. Oqaasileriffiup pisussaaffimmisut annertuutut isigaa oqaatsit kalaallit tamarmik atugassaat pillugit paasissutissiissutinik atortussanillu saqqummiussuinerup pitsanngorsarnissaa. Oqaasileriffiup suliassaani pingaarnerusut ukiup 2013-ip ingerlanerani annertuumik suliaqarfiusut immikkut nalunaarutip ilaani atuarneqarsinnaapput. 6

7 2013-imi Oqaasileriffimmut saaffiginnissutit 2013-imi Oqaasileriffimmut ikinnerpaamik 591-it saaffiginnissutaasimapput. Taakkunannga amerlanerpaat ikkut saaffiginnissutaallutik, amerlasuulli aamma oqarasuaatikkut saaffiginninnikkulluunniit saaffiginnissutaasarlutik. Agguaqatigiissillugu saaffiginnissutit qaammammut 49-usarsarsimapput (2010- mi 38-upput), taakkualu oqaatsinut, inuit aqqinut allanulluunniit tunngasuusinnaasarput. Saaffiginnissutit imarisaat suussusiilu tunngavigalugit assigiinngitsunut agguataarneqartarput: Oqaatsit ataanut inissinneqartut tassaapput kalaallisut oqaatsit ataasiakkaat pioreersut; taakkua isumaannik imaluunniit qanoq atorneqarnissaannik paasiniaanerit, kiisalu kalaallisut oqaasilerineq pillugu apeqqutilliinerit. Inuit aqqinut tunngasut Oqaasileriffiup suliarisartagai tassaapput kalaallit aqqi taakkualu isumaasa nalunaarsorneqarneri. Kalaallit aqqinut tunngasut saaffiginnissutit tassaagajunnerupput aqqit isumaannik paasiniaanerit aammalu aqqup akuerineqarnissaanik qinnuteqaatit. Nunat aqqinut tunngasut Oqaasileriffiup suliarisartagai ilaatigut tassaapput nunat aqqinik nalunaarsuinerit, nunaminertallu aatsitassarsiorfissatut atulersussat kalaallisut atserneqarnissaannik qinnuteqaatit suliassanngortitsinerillu. Saaffiginnissutit taaguutinut tunngasut tassaapput qallunaatut tuluttulluunniit oqaatsit ataasiakkaat aalajangersimasut suli kalaallisut pisortatigoortumik akuerisamik taaguuteqartinneqanngitsut, imaluunniit suli kalaallisut assigiinngitsunik taagorneqartut, taamaattumillu taaguutitut sorliup atorneqarnissaannik paasiniaanerit suliassanngortitsinerillu. Saaffiginnissutit allattaatsimut tunngasut tassaanerupput kalaallisut oqaatsip angisuumik mikisumilluunniit allanneqassaneranut apeqqutit, imaluunniit kisitsisip kingorna kittoraaseeriarluni qanoq uiguuserneqassaneranik apeqqutit. 7

8 Nutseqqusat, qallunaatuumiit tuluttuumiilluunniit kalaallisuumut nutseqqullugit saaffiginnissutit tassaanerupput oqaatsit ataasiakkaat imaluunniit oqariartaatsit aalajangersimasut kalaallisut oqaasertassaaleqissunneqartut imalt.nutseruminaatsut. Sprogteknologimi allaqqasumi saaffiginnissutit tassaanerupput qarasaasiaq atorlugu oqaatsinik passussisarneq pillugu apeqqutit, soorlu Kukkuniiaammut, ordboginut elektroniskimik pineqarsinnaasunut kiisalu nittartakkamut tunngasut. Saaffiginnissutit allat qulaani taaneqanngitsut makkuusinnaapput: kalaallisut ilinniarumallutik saaffiginnittut, atuakkanik saqqummersitanik inniminniisut imaluunniit nutserisussarsiortut ordbogilluunniit pillugit apeqqutilliisut. Saaffiginnissutit ilarparujussui Oqaasiliortuni sammineqarlutillu aalajangiiffigineqartarput. Taakkualu 2013-imi quleriarlutik ataatsimiipput oqaatsillu taaguutinik ilallit 350-it sinnerlugit akuerisimallugit. Ataani takussutissiami takuneqarsinnaapput qaammatit iluini saaffiginnissutit amerlassuserisarsimasaat; januaarimi amerlanerpaajusimallutik decembarimilu ikinnerpaajusimallutik. Aasaanerani apeqqutit amerlassusaasa qaffaqqittarnerat inuit kuisitsiniarlutik aternik saaffiginnissuteqaqattaalernerannik patsiseqakkajuttarpoq. Takussutissaq

9 Takussutissiat aappaanni qimerloorneqarsinnaapput apeqqutit suussusii malillugit agguataarneqarsimanerat. Pisarnertut inuit aqqinut tunngasut saaffiginnissutaanerpaajusimapput, taakkualu amerlanertigut tassaasarput aqqit isumaannik paasiniaanerit imaluunniit aternik qinnuteqaatit. Takussutissaq Takussutissiap ersersippaa ukiut tamaasa apeqqutit agguataarnerisa aalaakkaanerat, taamaattorli aamma ersarippoq saaffiginnissutit taaguutinut tunngasut 2011-miit qaffariaateqarsimanerat, kiisalu saaffiginnissutit nutserinermi aporfiusunut tunngasut ikileriaateqarsimanerat. Taakkua imminnut ataqatigiinnerat nassuiaatissartaqarpoq, tassami nutserinermi taaguutit amerlasuutigut suli akimmiffiujuaannarput, taamatullu pisoqarneratigut Oqaasileriffiup saaffigineqakkajuttarnera ersertarpoq. Takussutissiat pingajuanni (qupp.9-mi) 2007-imiit 2013 tikillugu Oqaasileriffimmut saaffiginnissutaasartut qimerlooraanni takuneqarsinnaapput saaffiginnissutit amerlassusaat aalaakkaasumik inissikkiartortut. Ukiuni kingullerni tallimani amerlassusaat assigiikannerput, taamaattorli apeqqutit imarisaat allanngorartuaannartut malunnartarpoq. Ukiuni kingullerni Facebook aqqutigalugu oqaatsit pillugit oqallinnerit, 9

10 naqqiinerit assigisaallu imaaginnavipput, tamanna pitsaaquteqarlunilu aamma akornutissartaqarsinnaasoq Oqaasileriffimmiit maluginiarneqarpoq. Inuit oqaatsitsinnik soqutiginninnerat pitsaalluinnartutut isumaqarfiginaraluarluni taamaattoq oqaasilerinermi periutsinik tunngavilersukkanik imalinnik nassuiaatinik ilaqartannginneri ernumanaateqarsinnaammat suli siunissami Oqaasileriffimmiit ikiuutinik assigiinngitsunik pilersitsiortorlunilu pitsanngorsaanissaq pisariaqarluinnarpoq. Takussutissiaq Saaffiginnissutit ukiumoortumik amerlassusaat Ukiuni tulliuttuni saaffiginnissutaasartut amerlassusaasa nikinnissaat naatsorsuutaanngilaq, taamaattoq ikileriaateqarnissaat takorloorneqarsinnaalluni, tassami oqaatsit pillugit paasiniaaffissatut atortussiat; ordbogit, taaguusersuutit internetikkut ujarlerfissiat assigisaasalu atorluarnerisigut inuit namminneerlutik ujartuisinnaanngornerujartornerat inuit akornanni malunnarmat. 10

11 2013-imi suliat OQAASILIORTUNI Taaguutit assigisaallu 2013-imi Kommuneqarfik Sermersuup Oqaasileriffik suleqatiseraa taaguutinik aalajangersimasunik aalajangiiniarnerminni nassuiaateqartaqqullugu. Oqaasileriffik suleqatigiissitaliamut peqataatitaqarpoq, taassumalu kinguneraa taaguutinik paatsuungananngitsunik paaseqatigiiffiusumillu aalajangiineq. Nunatsinni eqqartuussiviit aaqqissuussiffigineqarneranni taaguusiiniarnermi suleqataaneq eqqartuussinermilu taaguutinik atorneqartartunik kalaallisut aalajangersaaneq aamma Oqaasiliortut suleqataaffigaat. Tassani eqqartuussiveqarfimmi nutserisunik ataatsimeeqateqartarnerit ingerlanneqartarput Oqaasiliortunullu suliassanngortitsisoqartarluni mi taaguutit eqqartuussisarnermut tunngasut ilaat Oqaasiliortunit akuersissutigineqartut tassaapput: bistandsbisidder - pinerlineqartumut ikiuuttussaq vanhjemmel - inatsimmik tunngaveqanngitsoq Taaguutit allat nutarterneqarlutillu Oqaasiliortunit akuerineqartut taassaapput Tae Kwon Do-mi taaguutit: cortesy høflighed - inussiarnersuuneq integrity ærlighed unneqqarissuseq perseverance udholdenhed - pinertussuseq self-control selvkontrol imminut aqussinnaaneq indomitable spirit ukuelighedens ånd nakkaannajuissuseq Taaguutit akuerisat saniatigut Oqaasiliortut oqaatsit akuerisaat quppernerni kingullerni qimerloorneqarsinnaapput. 11

12 Avannaamioqatigiinni suleqateqarneq Island, Savalimmiut Danmark nunarpullu aallartitaqarlutik suliniut nutaaq aallarnisarlugu 2013-imi Islandimi ataatsimiipput. Suliniutip imaraa danskisut ilinniarniarnermi oqaatsit eqqortumik taaneqartarnissaannut ikiuummik elektroniskiusumik pilersitsiniarnissaq. Suliniut taanna 2014-imi naammassineqartussatut takorluugaavoq, tassanilu Oqaasiliortut peqataatitaqarput suleqataatitaqarlutik. Annertunerusumik sukumiinerusumilluunniit suliap killiffia takorusukkaanni uunga iserluni alakkarneqarsinnaavoq: Meeraaqqat oqaasertusiartortarnerannik misissuinissamik suliaqarneq Inerisaaviup suliaanik meeqqat oqaasertusiartortarnerannik misissuinissamik apeqqusianik piareersaaqataaneq Oqaasileriffimmit peqataaffigineqarpoq. Misissuinissami tunngaviusumik uuttuummik atuuttussamik ilusiliiniarneq suliarineqarpoq, tassanilu apeqqusiat immikkut nunatsinnut tulluuttuunissaat oqaasilerinermilu malittarisassat eqqumaffigisassat ilanngullugit nunatsinnut naapertuuttunngorsarlugit suliarineqarput. Tassunga tunngatillugu misiliut siulleq (1.pilottest) naammassineqareerpoq, aappaassaanillu misiliut septembarimi 2014-imi ingerlanneqassalluni. Misissuinermi uuttuusiaq meeraaqqaniit arfineq-pingasuniit qaammatilinniit 36- nut qaammatilinnut naapertuussagaavoq, nunanilu assigiinngitsuni 60-init ikinnerunngitsunit atorneqarluni. Ilitsoqqussaralugu Oqaatsit Ulluat 2013 UNESCO-mit nunarsuaq tamakkerlugu ulloritinneqartartoq Ilitsoqqussaralugu Oqaatsit Ulluat 21. februar 2013 Nuummi Ilimmarfimmi nalliussineqarpoq, nunatsinnilu filmiliortartut unnummi tassani saqqummiisinneqarput. Nal miit ip tungaanut immikkut kalaallisut filmiliortarneq pillugu saqqummiussinertalimmik tamanut ammasumik Oqaasileriffik unnussiuaartitsivoq, unnummilu tassani maanna killiffimmi filmiliortarnerup 12

13 silarsuaani kalaallisut ingerlatsiniarneq qanoq inissisimanersoq qulaajarniarneqarluni. Saqqummiussinermi apeqqutit imaattut ilaatigut tikinneqarput: filmiliornermi periarfissat, suut aqqutissaappat, qanoq akeqarpa, nukiit suut pisariaqarpat, suut suli amigaataappat il.il. Ordbogilerineq Oqaasileriffiup kalaallisuumiit tuluttuumut ordbogissaq University of Chicagomik suleqateqarluni ukiunik pingasunik aninaasalikkamik ingerlappaa imi nittartagaq pilersinneqarpoq, tassani aningaasaliisut avataaniillu soqutiginnittut paasissutissanik pissarsiffigilertupallassinnaasaannik imaqarpoq suliallu sumut killinneranik paasissutissiivittut aamma atuutissalluni. Nittartagaq ugguuna alakkarneqarsinnaavoq: Oqaasileriffiup University of Chicagollu suleqatigiinneratigut Amerikami ilisimatusarneq pillugu aningaasaliisarfiup National Science Foundationip Oqaasileriffiullu pisortaanit akisussaaffigineqartussamik aningaasaliissuteqarsimavoq, aningaasallu taakku atorneqarput ordbogiliortarnermi assigiissumik malittarisaliornermik piareersaasiornermut, aamma oqaasilerinermi taaguusersuutit kalaallisuut atorlugit, aammalu oqaatsinik, uiguutinik naggatinillu ordbogimi ujartugassanik immikkoortiterinermik piareersarnermut. Suliaq naammassiguni naqitanngorlugu saqqummissaaq, kiisalu elektroniskimik aamma atugassianngorlugu suliarineqassalluni. 13

14 NUNAT AQQINUT TUNNGASUNI Nunat Aqqinik Aalajangiisartutigut nunat aqqinik suliani ASIAQ qangaaniilli suleqatigineqarpoq, aamma nunat aqqisa NunaGIS-imut ivertissornissaat anguniarlugu erseqqinnerusumik siunertalimmik suleqatigiinneq ilusilersorneqarpoq. Aamma sinerissami immap assiliornerni suliat pillugit ukiumoortumik ataatsimeeqatigiittarnerit Oqaasileriffimmit peqataaffigineqartarput imi Oqaasileriffimmi nunat aqqinik suliaqarnermi suliat assigiinngitsut makkua suliarineqarput: Saaffiginnissutit nunat aqqinut tunngasut Nunallu Aqqinik Aalajangiisartunik ataatsimiisitsinerit Nunat aqqinik nalunaarsuilluni katersineq Nunat aqqi nalunaarsugaataareersut mapinfomiittut inissitsiterneri Nunat aqqisa oqaluttuassartaat ataatsimoortillugit nalunaarsugaatigilernissaat Savaateqarfiit aqqisa misissoqqissaarneri Immat assingi nutarterneqartut misissoqqissaarneri Saaffiginnissutit nunat aqqinut tunngasut Nunallu Aqqinik Aalajangiisartut ataatsimiinneri Oqaasileriffiup suliassaasa ilagivaat apeqqutit nunat aqqinut tunngasut inunnit pisortaqarfinniillu apeqqutigineqarsimasut akineqartarnissaat mi nunat aqqinut tunngasut 59-t saaffiginnissutaasimapput mi Nunat Aqqinik Aalajangiisartut arfineq pingasoriarlutik ataatsimiissimapput, suliassallu annertussusii aallaavigalugit ataatsimiinnerit ingerlattarsimallugit. Ataani takuneqarsinnaapput saaffiginnissutit sumut tunnganersut, suminngaanniillu saaffiginnissutaasimanersut: 14

15 Nunat aqqinut tunngasut saaffiginnissutit ima imaqarput: Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfimmit saaffiginnissutit.. 22 Kalaallisut pisortatigoortumik qanoq ateqarnerinik saaffiginnissutit Nunat aqqisa qanoq allanneqartarneri pillugit saaffiginnissutit. 4 Immap assingani nunat aqqi pillugit saaffiginnissutit 4 Kalaallit Nunaata assinganiittunik aqqinik saaffiginnissut 4 Nunap aqqatut atsiunneqarsimasut pillugit saaffiginnissutit. 3 Nunap aqqata isumaanik saaffiginnissutit.. 3 Nunap aqqanik allannguerusunneq pillugu saaffiginnissutit. 3 Nunap aqqata sumiinneranik saaffiginnissutit 2 Nunap aqqa sorleq eqqornersoq pillugu saaffiginnissutit 2 Assigiinngitsut.. 6 Katillugit.. 59 Nunat aqqinut tunngasunik saaffiginnittut suminngaanniit saaffiginnissimaneri: Nunatsinniit saaffiginnissutit 45 o Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfimmiit saaffiginnissutit (22) o Saaffiginnissutit allat (23) Danmarkimit saaffiginnissutit Savalimmiuninngaanniit saaffiginnissutit 4 Sverigemiit saaffiginnissut. 1 Naggueqatitsinnit 1 15

16 Nunat aqqinik nalunaarsuilluni katersineq Oqaasileriffiup suliassaasa ilagivaat nunat aqqinik nalunaarsuineq katersinerlu, taamaalilluni siusinnerusukkut katersaasimasut ilaartorneqartuarlutillu tammatsaalineqartarput imi illoqarfik Upernavik nunat aqqinik nalunaarsuiartorfiullunilu katersuiartorfigineqarpoq. Nunaqarfiit Upernaviup eqqaaniittut tikinneqartut tassaapput: Kullorsuaq, Nuussuaq, Nutaarmiut, Tasiusaq, Innaarsuit, Naajaat, Aappilattoq, Kangersuatsiaq kiisalu Upernavik Kujalleq. Upernavimmi Upernaviullu eqqaani nunat aqqinik nalunaarsuilluni angalanermi nunat aqqi nalunaarsugaataareersut saniatigut nalunaarsugaatigisimanngisat 551-it pissarsiarineqarlutik nalunaarsugaatigineqalerput, Nunallu Aqqinik Aalajangiisartunit akuerineqarnermikkut pisortatigoortumik atiulerlutik. Nunat aqqi nalunaarsugaataareersut mapinfomut inissitsiterneri Nunat aqqinik nalunaarsuinerup saniatigut aqqit nalunaarsugaataareersut qarasaasiaq atorlugu inissaviinut inissititerneqarput, inissitsiterinermilu GIS program MapInfo atorneqarpoq. Nunat aqqisa oqaluttuassartaat ataatsimoortillugit nalunaarsugaataalernissaat Nunat aqqisa oqaluttuassartaannik katersineq nunat aqqinik nalunaarsuilluni katersinerup nalaani aamma iluatsillugu ingerlanneqarpoq, taamaattoq suli pingaartinneqarnerunani ingerlanneqarluni. Nunat aqqisa oqaluttuassartai naqitaneersut aamma katersorneqarlutik aallartimisaarneqareernikuupput, 2013-imi aamma annertunngikkaluamik ingerlanneqarlutik. Qarasaasiami program Access atorlugu nunat aqqisa oqaluttuassartaannik katersineq ingerlanneqassaaq, tamannali suliassat allat suliassatut siullertut suliarineqartussat suliarineqareeraangata aatsaat pisassaaq. 16

17 Immat assingi nutarterneqartut misissoqqissaarneri Geodatastyrelsen Danmarkimiittoq nunatsinni immap assinginik nutarterisuuvoq imi immat assingi misissugassat Oqaasileriffimmut nassiunneqartut katillutik tallimaapput. Savaateqarfiit aqqisa misissoqqissaarneri 2013-ip ingerlanerani savaateqarfiit aqqi misissoqqissaarneqarput, sumiiffippiaallu ilaatigut inissinnerlutaasimasut inissaviinut inissinneqarlutik. Savaateqarfiit nunatsinni 53-iusut aqqi misissoqqissaarneqarneranni paasinarsivoq savaateqarfiit aqqi ilaat suli Nunat Aqqinik Aalajangiisartunit akuerineqarsimanngitsut. Misissueqqissaareernitsinni paasivarput savaateqarfiit aqqi tallimat nalunaarsugaatiginatigit. Suliaq naammassimmat Nunat Aqqinik Aalajangiisartunit savaateqarfiit aqqi nalunaarsugaatigileqqammisagut pisortatigoortumik akuerineqarput. Tunumi sumiiffiit aqqi allannguuteqartut Nunat Aqqinik Aalajangiisartut novembarimi 2013-imi aalajangerpaat Tunumi aqqit ilaat, Tunumiut kissaataat malillugit, taaneqartarnerannut naleqqussarlugit allanneqartalissasut. Sumiorpaluutit tassuunakkut ersarissarneqarput, taamaalillutik aamma aqqit pineqartut oqaatigineqartarneri allanneqartarnerilu imminnut ungasikkunnaartutut oqaatigineqarsinnaanngorlutik. Aaku aalajangersakkat nutaat ima isikkoqarput: Siornatigut akuerisaq Akuerisaq nutaaq Suussusaa Sumiiffia breddegrad: Illoqqortoormiut Ittoqqortoormiit illoqarfik længdegrad: breddegrad: Tiniteqilaaq Tiilerilaaq nunaqarfik længdegrad: Isortoq Isertoq nunaqarfik breddegrad: længdegrad: 17

18 INUIT AQQINUT TUNNGASUNI Inuit aqqinik suliat ingerlalluarput. Ukiuni kingullerni Oqaasileriffimmut saaffiginnissutit ilarpassui aternut tungasunik paasiniaanernik imaqartarput. Inuit Aqqinik Akuersisartut suliassaqarfiisa suleriaasiisalu inatsisini nalunaarutikkut erseqqissaaviginissaat maanna piviusinngortussatut piareersarneqarpoq. Ilisimatitsissutigineqassaartaaq Inuit aqqi pillugit danskit inatsisiliaat maannamut tunngavigineqarmat, taamaakkaluartoq isumaqatigiinnikkut naggueqatigiit Inuit oqaatsitigut kulturikullu kingornussarsiat assigiinnerat tunngavigalugu inuit aqqi killeqarfiit akimorlugit Canadami Alaskamilu Inuit aqqi taakkualu isumaat pillugit atuisinnaallutalu paasiniaasinnaavugut, iluaqutigeqisatsinnik. Suleqatigiiffik NORNA, Avannaamioqatigiit atsersuisarneq pillugu suleqatigiiffiat Oqaasileriffimmi sulisunit marlunnit ilaasortaaffigineqalerpoq, 2012-imi nunatta ilaasortaalerneratigut. Inuit aqqi pillugit saaffiginnissutit 2013-imi katillugit 170-iupput. Aqqit isumaat pillugit saaffiginnittartut affarmik apparsimapput siornaammat 80- iusimariarlutik 2013-imi 40-nik amerlassuseqarlutik. Taamatuttaaq aqqit akuereqqullugit saaffiginnissutit ikileriarsimapput 72-iniit 31-nut. Takussutissiaq Inuit aqqi pillugit saaffiginnittartut

19 Soorlu ukiut tamaasa pisartoq, upernaakkut saaffiginnittut amerlisarput ukiukkut saaffiginnittut amerlanerpaagamik 19-iupput. Takussutissiaq 5 25 Inuit aqqi pillugit saaffiginnittartut qaammammut Jan Feb Mar Apr Maj Juuni Juuli Aug Sept Okt Nov Dec Akissutit nalunaarsorneqarneri katersorneqarnerilu Akissutit tamarmik toqqorneqartarput apeqquteqartoqaqqissappat atorsinnaanngorlugit imi quppernerit katillugit 97-inik ilapput, 2008-mi 118-inik, 2009-mi 179-inik. Akissusiat taakku word-inngorlugit toqqortaapput maannalu qupp. 400 sinnerpaat. Taakku saniatigut saaffiginnittut akissutillu nalunaarsorneqartarput, ullulerlugit oqaatsillu sorliit atorlugit akineqarsimanersut, akuereqqullugit qinnuteqaataanersut isumaaluunniit pillugit paasiniaanerunersut immikkoortiterneqartarlutik. Aqqinut nalunaarsuivik (navneregistrant) Aqqit akuerisat nalunaarsornerisa saniatigut aamma allagatoqqanit, atuakkianit, ullorsiutitoqqanit, allaatigisanit inunnillu nalunaarsuivitoqqanit il.il. kalaallit 19

20 aqqi nalunaarsorneqartarput, naak akuerisat akornanni allassimasanngikkaluartut. Tamatumunnga pissutaavoq kalaallit aqqi amerlanerpaat nalunaarsorneqarnissaat pingaartinneqarmat, misissuinermilu sanillersuussinermut ukiunilu aggersuni ilisimatusarnermut ilapittuutaaniassammata, aammattaaq kulturikkut oqaluttuarisaanermut pingaaruteqartuummata. Nalunaarsuisoqartarpoq allanneqaqqaarsimanera allariarlugu pisinnaagaanni allattaaseq nutaamik allallugu, ateq sumi atorneqarnersoq, naqitani sorlerni tiguneqarsimanersoq quppernera ilanngullugu. Aqqit pillugit atuagaq - Navneleksikon Aqqit pillugit atuagaq saqqummersinneqassasoq pilersaarutigineqarpoq. Taanna kalallisut, qallunaatut tuluttullu oqaasertaqarpoq ukioq mannalu saqqummissasoq neriuutigineqarpoq. Taanna sioqqullugu 2007-imi Kalaallit aqqisa nalunaarsorsimaffiat saqqummiunneqarpoq tassaniippullu kalaallit aqqi jut kinguliallu kalaallisuut 100 sinnilaarlugit. Quppersakkamittaaq siammartitertagassamik suliarinnittoqarpoq Inuit Aqqinik Akuersisartut suliaannut ilisimatitsissutitut. Tassani meeqqamik kalaallisut atsiiniaraanni periusissat taakkartorneqarput. Oqaasileriffiup nittartagaani taanna aaneqarsinnaavoq. 20

21 QARASAASIAQ ATORLUGU OQAASILERINERMUT TUNNGASUNI - OQAASERPASSUALERINEQ Oqaaserpassualerinerup imaa Oqaaserpassualerineq tassaavoq qarasaasiaq tapertaralugu oqaasilerineq. Oqaaserpassualerinermi oqaatsit sannaat erseqqissaqqissaakkat nassuiaqqissaakkallu suliarineqartarput paatsuugassaajunnaalugit sapinngisamillu tamakkerniarsaralugit, taamaalillunilu qarasaasiamik allaat paasineqarsinnaasunngorlugit. Oqaaserpassualerineq iluaqutsiullugu programit ullutsinni tamanit atorluarneqartartut sanaajusarput, soorlu qarasaasiani nalinginnaasuni, qarasaasiani angallattakkani, ipadsini oqarasuaatinilu allaat Google aqqutigalugu paasissutissanik ujarlersinnaanerit imaluunniit Wordini pitsaanerujusumik kukkuneqannginnerusumillu allassinnaanerit piviusunngortissinnaasarlugit. Oqaaserpassualerinertaaq immikkut ikiorsertarialinnut, soorlu pitsorluttunut, innarluutilinnut, isigiarsuttunut, tappiitsunut tusilartunut atuarniarnikkulluunniit ajornartorsiuteqartunut ikiortigineqartarnera takussaasorujussuanngorsimavoq. Oqaaserpassualerinertaaq aamma takussaavallaanngitsumik atuuffeqarpoq, inuiaqatigiit eqqarsaatigalugit annertunerusumik pingaaruteqarluni. Tassa oqaaserpassualerineq ulluinnarni immaqa eqqarsaatigineq ajukkatsinni amerlasuuni atuuffeqarpoq, assersuutigalugu qarasaasiani toqqortuiffinni paasissutissanik ujarlernermi aalajangersimasunik ilisarinnissinnaasuni aammalumi allakkiani taaguusersuutinik tekniskiunerusunik pilersitsiniarnermi. Qarasaasiakkut ilinniartitsinernut ungasissumillu ilinniartitsinernut iluatsilluartumut oqaaserpassualerineq tunngavilersugaalluartoq pisariaqartinneqassaartaaq. Taammaattumik oqaaserpassualerineq uummaarissoq atuarfeqarfinnut ilinniusiornerni, atuakkanik saqqummersitsisarfinni, oqaasiliortuni, 21

22 nutserisoqarfinni allaffissornernilu tamani, minnerunngitsumik peqqinnissaqarfinni annertuumik oqaaserpassualerinermik atuisuusuni, annertuumik sipaarniuteqarnermik kinguneqartitsisinnaavoq. Kalaallisut oqaaserpassualerutinik pitsaasunik tunngaveqarluartunillu ingerlatsissagaanni pisariaqarpoq atortorissaarutit tunngaviusut makku pilersinneqarsimanissaat: Oqaatsit katersat: oqaatsit katersat annertuut nagguinnik uiguutinillu imallit. Katersat taamaattut klaaallisut taggeriliornermut tunngaviusussaapput. Taggeri: misissueqqissaarut automatiskimik allaaserisani oqaatsit ataasiakkaat paasissutissaannik pilersuisinnaasut, soorlu paasissutissat oqaatsip suussusaanut, oqaatsip sunik uiguuteqarneranut kiisalu oqaatsit qanoq naanilersorneqarsimanerinut tunngasut ikkussuullugit. Taggeri atorluartoq immini oqaatsinut ataasiakkaanut kukkuuniiaataavoq Parserimullu tunngaviliisuulluni. Parseri: allaaserisanik automatiskimik oqaaseqatigiinnik misissueqqissaarutaavoq. Taassuma malittarisassat oqaaseqatigiinnut tunngasut, tassa oqaatsit ataasiakkaat qanoq oqaaseqatigiinni imminnut attuumassuteqarsinnaanerinut kiisalu oqaatsit isumai ikiorsiullugit malittarisassiat tunngavigai. Taggeri Parserilu ataqatigiissillugit oqaaseqatigiinni oqaatsit ataasiakkaat arlariinnik paasineqarsinnaappata aalajangersimasumik, tassa isumavissaanik paasineqarsinnaasunngortittarpaat. Oqaatsinik qinerlerfissiaq: ordbogerujussuartut taaneqarsinnaavoq annertuumik sapinngisamillu eqqoqqissaartunik imalik maskinanit allanit aamma atorneqarsinnaasoq. Kalaallisut oqaatsit eqqarsaatigalugit paasissutissat oqaatsit isumaanut tunngasut kiisalu isumasiuinermi immikkoortunut immikkoortitikkat oqaatsillu sumi atuuffeqarnerinut tunngasut paasissutissat ilanngussuullugit oqaatsit atuuffissarinngisaminni atuuffeqarnerat pinngitsoortinneqarsinnaavoq. 22

23 OQAASILERISSUTIT Kalaallisut taggeri Kalaallisut oqaaserpassualerineq eqqarsaatigalugu kalaallisut taggeri (oqaatsinik ataasiakkaanik misissueqqissaarut oqaasiliuullu) atorluarpoq, taannalu Kukkuniiaammut tunngaviuvoq. Kalaallisut taggeri oqaatsinik ataasiakkaanik misissueqqissaarummut kiisalu oqaasiliuummut maskiinatut atuuffeqarpoq oqaaserpassualeriffik.org-imilu internetimut attaveqartilluni atorneqarsinnaalluni. Taggeri pineqartoq aamma tunngavigalugu allamiunik kalaallisut ilinniartitseriaaseq nutaanerpaaq, tassa ilinniut automatiskiusoq oqaasiliornissamik oqaatsillu sannaanik misissuinissamik periarfissiisoq ineriartortinneqarsimavoq. Taggeri atorlugu kalaallisut oqaatsit ataasiakkaat misissoqqissaarneqarsinnaanerinik assersuut: Kalaallisut taggeri atorlugu oqaatsinik nammineerlutit misissueqqissaarsinnaavutit nittartakkatsinnut iserlutit ugguuna: 23

24 Taggeri atorlugu oqaasiliorsinnaanermik assersuut, soorunami aamma taggisiliorsinnaallutillu oqaaseeraliorsinnaavutit: Kalaallisut taggeri atorlugu nammineerlutit oqaasiliorsinnaavutit nittartakkatsinnut iserlutit ugguuna: Kalaallisut parseri Parseri (oqaaseqatigiinnik misissueqqissaarut) suli pissusivissamisut ilinngilaq kisiannili ima ineriartortinneqarsimatigaluni allaat internetimut attaveqartilluni nittartakkatsinnut iserluni ugguuna: ajorpallaanngitsunik tatiginassusilinnik oqaaseqatigiinnik misissuisinnaalluni, soorunalimi misissukkanik suli eqqumaffigisassartaqarluni. Oqaaseqatigiinnik misissueqqissaarnermik assersuut: Oqaaseqatigiinnik misissueqqissaarneq qanormita atorneqarsinnaava? 24

25 Katersat Katersat (oqaatsit isumaannut paasissutissanik, qanoq nutserneqarnissaannik misissoqqissaarneqarnissaannillu kiisalu oqaatsit atuuffigisaasa assersuusiornerinik il.il. imalik) maanna it missaanni oqaatsinik misissorneqarsinnaasunik imaqarpoq, taakku saniatigut assersuutit kalaallisoortut, qallunaatoortut tuluttoortullu it sinnillit imaralugit. Tamanna tunngavigalugu maannamut Kalaallit Nunaanni oqaatsinik katersat annersaralugu, aammalu tuluttut oqaatsit it missaanniittut imarigamigit siullerpaamik kalaallisut-tuluttut ordbogiulluni angisooq. Katersat 2013-ip ingerlanerani iluarsaanneqarpoq annertusineqarlunilu. Katersani iluarsaassinermut atatillugu oqaatsit isumaannut paasissutissat isumasiuinermi immikkoortunik taaneqartut ilanngunneqarput, taakkulu ataani assersuusiarineqarput. Oqaaseq aaginnarpoq assigiinngitsunik isumamigut paasineqarsinnaasoq isumai assigiinngitsut tunngavigalugit immikkut paasissutissartalerneqartarpoq immikkoortitsissutaasunik (taakku fed skrift atorlugu allassimapput), soorlu ima: 1. aaginnarpoq <body, excrete>, aamma 2. aaginnarpoq <change, change_process>, aamma 3. aaginnarpoq <misc, surrender> 25

26 Oqaaseq assersuutigineqartoq aaginnarpoq Katersani pingasunngorlugu nassaarineqarsinnaavoq, ilaanni oqaatsit ujakkat amerlanerusunngorlugit nassaarineqarsinnaasarput, apeqqutaalluni oqaaseq pineqartoq assigiinngitsunik qassinik isumamigut paasineqarsinnaanersoq. Oqaaseq assersuutiginiagarput Katersani oqaatsitut assigiinngitsutut pingasutut nassaarineqassaaq, soorlu imatut: Oqaatsit nassaassaasut tamarmik immikkut isumai tunngavigalugit (soorlu aaginnarpoq: <body, excrete>, <change, change_process>, <misc, surrender>) immikkoortitsissutaasunik paasissutissartalersorneqartut immikkoortikkuminarnerulissapput assigiimmik allattaasitoqqamik allanneqarsinnaagunik nagguissiorneqarsinnaagunilluunniit, taamalillutik taakku tunngavigalugit innersuunneqassapput allanut paasissutissanut, soorlu ima takorloorneqarsinnaasunik: 26

27 Kalaallisut nutserutissamut oqaatsit isumai tunngavigalugit immikkoortitsissutaasunik Katersat paasissutissartalersorneqarneri annertuumik pitsanngorsaataapput. Nittartakkatsinnut iserlutit Katersat misilittarsinnaavat ugguuna: Naqinnerit nipisiuissutinut nuutsissut Naqinnerit nipisiuissutinut nuutsissut Oqaaserpassualeriffiup nittartagaani oqaaserpassualeriffik.org-imi 2013-imi atorneqarsinnaalerpoq. Assersuutigalugit oqaaseqatigiit imaattut Oqaaserpassualeriffik Oqaasileriffiup ataani inissisimavoq naqinnerit nipisiuissutit atorlugit ima allanneqassaaq: [ɔ ²qa: ¹sɜp ¹pas su w a lɜ ¹ʁif fik# ɔ ²qa: si lɜ ¹ʁif fi j up# a ²ta: ni# i ¹nis si ¹si ma vɔq#] Naqinnerit nipisiuissutit immaqa allamiut ordbogiini misissuitillugit siumorsimassavatit. Taakku atorlugit oqaatsit aalajangersimasut qanoq taaneqarnissaannik nalornitilluni iluaqutaangaatsiarsinnaapput, pisariaqarporli ilisarnaatit assigiinngitsut qanoq taaneqartarneri ilikkarsimanissai. Nammineq nittartakkatsinnut iserlutit misilittarsinnaavat ugguuna: Allattaasitaamut nuutsitsissut Allattaasitoqqamiit allattaasitaamut nuutsissut Oqaaserpassualeriffiup nittartakkamini oqaaserpassualeriffik.org-imi 2013-imi atorneqarsinnaasunngorlugu saqqummiuppaa. Tassani allattaasitoqqamik allassimasut nalornissutigitillugit allattaasitaamut nuunneqarsinnaapput. Allattaasitaamut nuutsissutip takussutissiarineqarnera: 27

28 Oqaaseqatigiit allattaasitoqqamik allassimasut ima taimanikutdle pâsinarserêrpoq erqartûssineq qanoq inerneqarumârtoq nuutsissummik nuutsikkaanni allattaasitoqqamik allassimasut imaattut pissarsiarineqarumaarput: Taamanikkulli paasinarsereerpoq eqqartuussineq qanoq inerneqarumaartoq. Nammineq nittartakkatsinnut iserlutit misilittarsinnaavat ugguuna: Uiguutinik nalunaarsuiffik 2013 aallartissimalersoq Oqaaserpassualeriffiup nittartakkamini oqaaserpassualeriffik.org-imi kalaallisut uiguutit nalunaarsorlugit aallartippai. Kalaallisut uiguutit suuneri kiisalu kalaallisut, qallunaatut tuluttullu nassuiaatai Katersat aqqutigalugu alakkarterneqarsinnaapput. Uiguutit katitat aamma immikkut isumaqartinneqalersimasut misissorneqarsinnaapput. Oqaatsit Katersani nassaarineqarsinnaasut nagguissiorneranni uiguutinik qanoq ittunik imaqarnerat aamma takuneqarsinnaavoq uiguutillu pineqartut toorlugit qanoq isumaqartinneqarnerat misissorneqarsinnaalluni. Maanna uiguutit ataasiakkaat uiguutillu katitat 4000-it sinnilaarlugit katersorneqarsimapput taamaattorli nassuiaataat suli tamakkerlutik nalunaarsorneqarsimanatik. Katersani uiguutit nalunaarsorneqarsimasut ilaat takusassianngorlugu assimi takuneqarsinnaavoq: Nammineerlutit uiguutinik ujarlersinnaavutit ugguuna: 28

29 Kukkuniiaat 2013-ip ingerlanerani kalaallisut Kukkuniiaat version 3 Windowsimi MSOfficemut kiisalu LibreOfficeni tamani atorneqarsinnaalerpoq, nittartakkatsinnilu oqaaserpassualeriffik.org-imi aaneqarsinnaalluni. Ajoraluartumilli Microsoftip programinik kukkuniiaataanngitsunik nunanit allaneersunik akuersissuteqarasunnginnera pissutigalug Kukkuniiaammut kittoraasersuut MS Officemi piareersimariinngilaq. Tamanna isumaqarpoq Kukkuniiaat kiisalu Kukkuniiaammut kittoraasersuut immikkut aaneqartariaqartut. Tamanna pillugu annertunerusumik paasisaqarusukkuit nittartakkatsinnut innersuutissavatsigit, tassanilu ilitsersuutit aamma takuneqarsinnaapput. Kukkuniiaat kittoraasersuuteqarluni piareeqqasoq pisariaqartikkukku innersuussutigissavarput LibreOffice, MS Microsoftimut assingusinnaasoq, taamaattorli open sourceusoq (akeqanngitsumik qarasaasiamut programiusoq) qarasaasiannik aassagit tassuunalu Kukkuniiaat kittoraasersuutitalik atorlugu. Kukkuniiaat manna aqqutigalugu aaneqarsinnaavoq: 29

30 Nittartagaqarneq Oqaasileriffiup nittartagaa imi eriarluni alakkarterneqarsimavoq. Taakkunannga isertut amerlanerpaartaat (47,58%-ii) nunatsinneersuupput ( it), 38,48%-iilu ( it) Danmarkimeersuullutik. Takussutissiat arfineq-aappaanni nittartakkap nunani suminngaanniit iserfigineqartarnera takuneqarsinnaavoq, takussutissiallu arfineq-pingajuanni nittartakkap iserfigineqartarnerata/atorneqartarnerata kisitsisinngorlugu takussutissartaa qimerloorneqarsinnaalluni. Takussutissiaq Kalaallit Nunaat Danmark USA Tyskland Sverige Norge Takussutissiaq År 2009 År 2010 År 2011 År 2012 År

31 AVAMMUT SAMMISUMIK SULIAT Suliat tamanut tunngasut Oqaasiliortut aamma Nunat Aqqinik Aalajangiisartut inatsisitigut pisussaaffiisa ilagaat naggueqatigiit Inuit oqaasiini oqaatsinik aternillu suliat malittarissallugit. Taamaattumik Oqaasileriffiup allatseqarfittut ilaasortaaffigalugillu peqataaffigai oqaatsini atsersuinernillu Avannaamioqatigiinni oqaatsit atsersuisarnerillu pillugit suleqatigiiffiit, Inuit Issittormiut Siunnersuisoqatigiiffianni oqaatsit pillugit suliat (Nordiske Sprogmøder, Ekspertgruppen Nordens Sprogråd, ASTIN, NORNA), Issittumi Siunnersuisoqatigiinni (ICC-mi) Issittumi Nunat Inoqqaavisa Oqaasii pillugit Suliniut, aamma FN-ip nunanik atsersuisarnerni ilisimasallit suleqatigiiffiat (UNGEGN). Aammattaaq atuagassiaq Ètudes Inuit Studies aaqqissuisooqataaffigaa. UNGEGN FN-ip nunat aqqinik ilisimasallinnut suleqatigiiffia (United Nations Group of Experts on Geographical Naming), taassumalu Nunani Avannarlerni suleqatigiiffia Nordic Division Oqaasilerifimmit suleqatigaavut. Taakkunani saqqummiussorneqartarput aalajangersaavigineqartarlutillu nunat aqqi suut akuerisatut nunat assingini siunissami ivertisimasussaanersut. Assersuutigineqarsinnaavoq naalagaaffik nutaaq Macedonia, tassani atissaa siunnersuutit tunngavigalugit akuersissutigineqarpoq. Nunat Aqqinik Aalajangiisartuni nunat aqqi nalunaarsorlugit aalajangersarlugillu suliat aamma saqqummiunneqarumaarput, tamanna sioqqullugu Nordic Divisionimi saqqummiutereernerisigut. 31

32 Nunami namminermi Nunami namminermi suliat tunngavigalugit oqaasilerisut, oqaatsit qarasaasiat atorlugit suliarineri sulisut, nunat assiliornernik suliallit, inunnik atsersuisarneq pillugu suleqatigiiffiit nunatsinni, Kunngeqarfik Danmarkimi, Canadami, Alaskami Issittumilu allani ittut pisariaqartitsineq naapertorlugu siunersiorneqartarput suleqatigineqarlutillu. Qarasaasiat atorlugit oqaatsinik suliat Immikkut taasariaqarpoq maanna Danmarkimi najugalimmik qarasaasialerisumik ikliorteqaleratta, taassuma ilaatigut suliassaralugu nittartakkatta qangarsuarli iluarserusuttakkatta iluarsillugu annertuumik imaaqarluni saqqummersinnissaa. Tino Didriksen tassani annertuumik isumalluutigaarput. Aamma oqaatigisariaqarpoq qangaaniit angorusuttagarput Kukkuniiaatip (stavekontrol) aamma oqaatsinik avitsissutip (orddelingsprogram) tamanit atugaalernissaat angujartoratsigu naalakkersuisoqarfiit suleqatiginerisigut. Siunissami qanittumi aamma periarfissaalissaaq ordbogitoqqat digitalinngorlugit nuutsitat Oqaasileriffiup nittartagaatigut tamanit qarasaasiakkut qupperarneqarsinnaalernissaat. Tamanna piviusunngorpoq Københavnimi Det Kongelige Bibliotekip digitalinngortiterissummik maskiinataarneratigut Eriagisanik Atuagaateqarfik (Groenlandica) suleqatigalugu suleqatigiinneq piviusunngormat. Inatsisiliornerit Nunatsinni oqaatsit pillugit inatsisitigut erseqqissaavigisariaqartumik suliat akuuffigaavut, pingaartumik eqqarsaatigalugit pisortatigoortumik oqaatsit atuutsinnerinut tunngassutillit, soorlu allagartalersuineq pillugu saqqumilaartitsineq, inatsisiliornermilu tamatumunnga tunngasumik ilanngussisitsinissaq. 32

33 Innarluutilinnut oqaatsitigut oqilisaatitut atortussiorneq Danmarkimi ingerlatseqatigiiffik Robo Braille/MV-Nordic (siornatigut Mikroværkstediusimasoq) peqatigalugu 2013-imi Kultureqarnermut Naalakkersuisoqarfimmit akuerineqarpoq innarluutilinnut oqaatsitigut oqilisaatinik ineriartortitsissasoq. Suliassap tamatuma saqqummiunnerani Oqaasileriffimmit nalunaarpugut maannamut inuttaliisinnaatinnata suliaq taakku suliarissappassuk taperserlutigu, piumasaraluguli taamatut suliaqarnermik ilinniarsimasumik peqannginnatta suliap ineriartornera malillugu piginnaanngorsaaneq pisariaqartoq, siunissami suliap nunatsinnit ingerlatarilernissaa siunertaralugu. 33

34 Oqaasileriffiup saqqummersitai Naqitatigut saqqummersitat Oqaasileriffiup kalaallit oqaasii nalunaarsorlugit patajaallisarlugillu suliaqarnermini taaguusersuutit assigiinngitsut Oqaasiliortunit akuerineqarsimasut allaatigisallu allat kalaallit oqaasiinut tunngassutillit nittartakkakkut aammali ilaat naqitanngorlugit saqqummersittarpai. Taaguusersuutit (Akeqanngilaq) - kalaallisut qallunaatullu atuartitsinermi Ilinniusiorfimmut saaffiginnilluni piniarneqarsinnaavoq Nalunaarut ukiumoortoq (Akeqanngilaq) imut 2008-mullu Killiffilersuutit (65 kr) - atuuttarfii naassuiaataat assersuuterpassuillu. 34

35 Oqaasileriffik (Akeqanngilaq) - allaffeqarfik pillugu paasissutissat. Taaguusersuutit (100 kr) - pinerluttulerinermut, eqqartuussisarnermut, aningaaserivinnut, timillu pisataanut tunngasuni. Kalaallit aqqisa akuerisat nalunaarsorneqarnerat (Pisoqaaneq 1999-imi saqqummersoq) (65 kr) oqaaserli (50 kr) Oqaatsinut politikkimik nassuiaasiornissamik suleqatigiit innersuussutaat Kalaallit aqqisa nalunaarsorsimaffiat (75 kr) (nutaaneq 2007-imi saqqummersoq) Peqqinnissaqarfinni taaguusersuutit (100 kr) 35

36 Oqarasuarnermi ilitsersuutit (qallunaatut oqaasilinut) (akeqanngilaq) men ordet (50 kr) Rekommandationer fra Arbejdsgruppen for sprogpolitisk redegørelse (qallunaatooq) tuluttuua aamma internetikkut ujarneqarsinnaavoq (ICC-p nittartagaatigut) Avatangiisilerinermi taaguusersuutit (100 kr) Sulinermi atukkanut taaguutit (100 kr) 36

37 OQAATSIT 2013-IMI AKUERISAT *Malugalugu oqaatsit angisuumik mikisumiilluunniit aallartinneri suliareqqitassaammata, nalornissuteqaruit saaffigitigut, imaluunniit oqaaseq nittartakkatsinni ordbogimiluunniit ujaruk qanorlu allassimanera takullugu. kalaallisut aallarpoq aamanganiaq aappilattut aarluarsuk aarluarsuk aarluk aasiak assagiarsungasoq aasiak masarsummiu aasiak sineriammiu aasiak sisamanik toornilik aasiak sissarmiu Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aataaliannguaq aataaq aaveq [sinniisutut] atsiorsinnaatitaanermut malittarisassat akuersaanngivinnermik alanngialasoq alisissumit ilinniartitsineq alleq allernaq tarraleqisaaq; kamillartartoq; eqalussuup nulia allernaq aappaluttoq allernaq; tarraleqisaaq; kamillartartoq; eqalussuup nulia allernaaraq amaroq amigartooruteqartunut ikiorsiineq amikoq (10-mik taliusalik) amikoq (8-nik taliusalik) ammassak ammassassuaq anarnaq angalasinnaanermut akersissut anngilik anngilik anngilik sissarmiu danskisut started grønlandsk mariehøne søl hvidnæse hvidskæving spækhugger krabbeedderkop hjulspinder arktisk kystjæger kvadratedderkop strand-dværgedderkop Råstofsstyrelse vingesnegl (uden hus) Grønlandsæl hvalros tegningsregler nultolerance isprikfisk fjernundervisning havlit hvidrokke Tærbe Tornhalet rokke Fyllas rokke polarulv krydssubsidiering blæksprutte (tiarmet) blæksprutte (ottearmet) lodde (ammassæt) sild næbhval fartstilladelse hjejle; hedehjejle hjejle strandhjejle 37

38 anorisiooq appa appa sigguttooq appaliarsuk apparluk aqisseq arfivik assagiarsuk attaveqartitsinermut pisortaq atuareernerup kingorna ornittagaq atuareersunut paaqqinniffik atuartut attaveqatigiit atugarsorneq atuinissamut sammisut/atoriaannagassatut sammisat Avannaarsuata aasiaa avinngaq; maajooq; narlumukaaq eqalugaq eqalugaasaq eqaluk eqalussuaq eqalussuaq qaamasoq eqiasuppaluk/eqiasuppaaluk eqqoqqortooq eqqumiitsuliatut allagartarsualiat eqqumiitsuliatut assilialiat eqqusaq equutit iisartagaq nanertisimanaveersaat ikorfartuisoqarneq ilaqutariit attaveqarfigisat ileqqorsuutit ilinniagaq pinngitsoorneqartussaanngitsoq ilinniakkatigut sammivik ilinniarnermi periaatsit ilinniarnertuunngorniarneq ilinniartitsisoq attaveqarfik ilinniartitsisoqatigiit ilinniartitsisoqatigiit ilaat ilinniartitsissutit] kulturimut tunngasut ilitsoqqussarinagit oqaasilinnut ilinniartitseriaaseq illeraq illeraq qaamasartoq illoqarfimmi inuuneq stormmåge polarlomvie lomvie søkonge alk fjeldrype Grønlandshval strandkrabbe direktør for eksterne relationer skolepasning fritidshjem kontaktelever teoretisk anvendelsesorienteret polarjæger halsbåndslemming polartorsk istorsk fjeldørred Grønlandshaj; Havkal sildehaj dovendyr hvid vipstjert plakatkunst billedværker søpindsvin blæretang lykkepiller tutorordning kontaktfamilie folkeviser obligatorisk studieretning studieretning studiemetodik gymnasial uddannelse kontaktlærer lærerteam teamlærer kulturfag andetsprogspædagogik vandloppe lyskrebs byliv 38

39 ilungersuussisoq, allannguiniarluni ilungersuussisoq, suliaqaqataasoq, iliuuseqaqataasoq imaneq imaviup kanajua imeqqutaalaq imerajukkut kræfteqarneq imminnguaq avannarleq; tattattooq avannarleq; tupissut avannarleq imminnguaq; tattattooq; tupissut imminnguaaraq imminut aqussinnaaneq inalugalik inatsimmik tunngaveqanngitsoq inatsisitigut ataataqanngitsut inneruulaaraq innuttaasut peqqissuunissaat inooriaatsip kingunerisaanik nappaat inuiaat nipilersortaasiinik ilisimatusaatit inunnik perorsaaneq inunnik perorsaanermi sulineq inunnik perorsaasutut ilinniarneq inussiarnersuuneq ippernap eqisaavaa ippernap niviortartup eqisaavaa ippernaq ippernaq agiortoq ippernaq niviortartoq ippiarsuk, nuarluk Issittup allernaa Issittup sikannertuua Issittup aasiassua isumaginninnermi sulineq isumalluutinik aqutsinermi pisariillisaaneq isunnganga isunngaq isunngarsuaq isunngarujussuaq ivigaq pamiuusalik ivik kajuaraq; kajoruseq kakilisak kalaallisut oqaaasilerissutit kalaallit oqaasii, kalaallisut kanajoq aktivist sandmusling grønlandsk havulk havterne lymfekræft nordlig skolæst almindelig skolæst Murray's skolæst selvkontrol søpølse; søagurk Vanhjemmel juridiske faderløse kalaallisut taaguutissaa bidende ranunkel folkesundhed livsstilssygdom musiketnologi socialpædagogik socialpædagogisk arbejde socialpædagogisk uddannelse høflighed stikmyg-larve dansemyg-larve stikmyg danseslue dansemyg ribbegople Arktisk rokke arktisk øresnudebille arktisk kæmpejæger socialt arbejde Enterprice Ressources Planning sodfarvet skråpe almindelig kjove mellemkjove storkjove fjeld-guldhavre slimål Thorshane trepigget hundestejle grønlandsk grammatik grønlandsk sprog ulk 39

40 kanajoq kapinartulik Kangiata Sullua kangoq kapisilik katinngassutaasoq kigutigissuuneq kigutilissuaq kiinaaleeraq killiffik killiffik kimmernakuluut kinguartoorpoq kinguk kinguppak; raaja kissaviarsuk kissavaasaq kissavaasaaraq Koreami Sorsunneq koraali kukilik kukilik taartoq kussak kussannaq kussattarnaq kussattarsuaq kaattungiaq kaattungiaq malersuineq, pimmatiginninneq marluinnik oqaaseqarneq marlunnik oqaaseqarneq meeqqat eqqugaaratarsinnaanerusut minngoq minnguaraq mippoq misaqqarnaq miteq sioraki miteq siorartooq mumik najorpaligaq; qeeraasaq; uillasuk nakkaannajuissuseq naluumasortoq nammineq ingerlatamik ilinniarneq nanoq nanuusaaraq, nanuarangasoq tornulk Ilulissat Isfjord snegås laks (skællaks) social kapital tandsundhed kaskelot vandrefalk status niveau fjeldkonval delayed (tuluttut) tangloppe dybhavsreje jagtfalk afstumpet sandmusling hjertemusling Koreakrigen stjerne-koral pighaj Fabricius' sorthaj stenpikker engpiber hedepiber; skærpiber vindrossel strandsnegl rur mobning simultan tidlig tosprogethed subtraktiv/assitiv tosprogethed udsatte børn stor vandkalv lille vandkalv Landed (tuluttut) kuller kongeedderfugl edderfugl arktisk damrokke blå havkat ukuelighedens ånd Odinshane frivilling undervisning isbjørn bjørnedyr 40

41 napasortaq narsarmiutaq; pivii nasalik natseq natsersuaq nattoralik nataarnaq nerisaqarnermut timigissarnermullu siunnersuisoqatigiit nerleq nerleq siggukitsoq nerlernaq nerlernarnaq nerlernaarsuk nerpissooq niaqortooq niisa niisarnaq nimeriaq nimeriaq itisoormiu nimeriarnaq allalik nimeriarnaq naakkaaq nimeriarnaq oriaaq nipisa nipisarluk nipaalaq niutooq niviugak niviugak issulittartoq niviugak miluuttoq niviugak niutooq niviugak qatigalik niviugak qatsissormiu niviugak timmiuaartoq nualuk nuarlussuaq nujaki Nunarsuarmioqataanermut nunaannarmi inuuneq naajannguaq naajarluk naajarluusaq naajarujussuaq naajavaaq malleol/ankelknude laplandsværling hættemåge ringsæl; netside klapmyds havørn helleflynder motionsråd blisgås kortnæbbet gås knortegås bramgås Canadagås søstjerne Islandsk hvinand marsvin grindehval Amerikansk ål spidssnudet dybhavsål netmønstret ålebrosme halvnøgen ålebrosme dobbeltlinet ålebrosme stenbider pigget stenbider cikade (dværgcikade) mejer spyflue svirreflue snylteflue stylteflue pukkelflue fjeldflue danseflue gople (alm.vandmand) brændgople nordisk lappedykker globalisering landliv rosenmåge svartbag sildemåge gråmåge Thayers måge 41

42 naajavaaq naajavaarsuk naajaannaq naammasseriikkat nuutat/nuunneqarnerat oqalloriusaq oquutaq, qulassaq, nakunaq oquutarnaq oqaasilerissutini taaguusersuutit ataatsimoorussat oqaatsoq orpik, orpikkat orpimmiutaq orpimmiutaq qaqortaq orpimmiutarsuaq pakkaluaq qillaalasortalik pakkaluaq sungaartoq pakkaluaq takornartaq pakkaluaq tungujortoq palugaq palugaq qasertoq palugaq uppingasoq papikkaaq peqqissuunermik politik peqquaraq peqquk peqquseruseq pilaatalik avannarleq pilaatalik avannarleq pinerlineqartumut ikiuuttussaq pinertussuseq pisseriaq pukulungiaq putoorut putooruttoq putooruttoq avannarleq paaq; nujalik paarnangasunnguaq qajorlak qaleralik qaqulluk; malamuk; timmiakuluk qaqullunnaq qarasaasiarsorneq qaratsami tinusoqarnerit qarsaaq qarsaarnaq Inuitmåge; Thayers måge ismåge hvidvinget måge merit stær håising skærising fælles grammatisk terminologi skarv fjeld-birk gråsisken hvidsisken sjagger arktisk perlemorfugl arktisk høsommerfugl lille ildfugl blåfugl fjeldspinder blågrå jordugle sortugle lille kjove sundhedspolitik dafnie eremitkrebs troldkrabbe Nordlig langebarn Nordlig langebarn bistandsbisidder udholdenhed springhale fuglegræs hultang havtobis Nordlig tobis (toppet)skallesluger dværg-dueurt Islandsk ryle hellefisk mallemuk storskråpe IT hjernesvulster rødstrubet lom gråstrubet lappedykker 42

43 qasigiaq qeeraq; kigutilik qeerlutooq qeerlutoornaq qeerlutoornarnarnaq qeeraaraq; nimeeq qeqqussat qeqqussat kingui qiioqi qilalugaq qaqortaq qilalugaq qernertaq qilanngaq qinngasaarineq qipoqqaq qipoqqarnaq qittat kinguaassiorluaqqusissut qituperaq qivaaqi quartaasaq qullugiaq qumaq siorarmiu qumat qussaannaq qussaannaq pilaatalik qutsissormiutaq qaarsup kumaa radiukkut attaveqaqatigiinneq raajarnaq sangujaaq saqitsaannermi/aaqqigiinnginnermi nalerisaanermi suliaqarneq saqqummersitanik ujarliutit saviup puua serfaq sianissutsikkut ikiarsineq sianiutinik ilisimatusaatit sianiutit nakorsaattut sigguttooq sikannertooq sikannertooq sullinerniaq sikannertooq aattorniaq silap pissusiata allanngornera siorarsiooq sisamanik toornilik spættet seæl; spræglet sæl plettet havkat gråand krikand spidsand stribet havkat langstilket bladtang tanglus sølvmåge hvidhval; hvidfisk narhval lunde; søpapegøje drilleri pukkelhval nordkaper frugtbarhedsritualdans søanemone paddeulk, alm rundorm mosorm sandorm kalkrørs-orm almindelig tangspræl båndet tangspræl bjerglærke fløjlsmide radiokommunikation fereje børsteorm konflikthåmdtering udstillingskataloger plettet langebarn tejst den mentale tåge neorolog neorologi gråsæl løbebille rovbille grønlandsk frølæge klimaændring sandløber kvadratedderkop 43

44 sissap aasiaa siuteroq siuteroq imusoq siuteroq kutsungasoq siuteroq masarsummiu siuteroq qalipaatsoq siuteroq qalipaatsoq siuterornaq siuterorsuaq siutaasalik Suleqatigiinnik Siulersuisut Kattuffiat sulluitsut sulukkaaq suluppaagaq suluppaagaq mikisoq suluppaagarnaq sungaartuaraq sungaartuaratsiaq sunngiffimmi sammisassaqartitsivik saarfaarsorlak saarfaarsussuaq saarullernaq saarullik saarullik atamasoq saarullik takilimaartoq saarulliusaaq saattuaq taliffik tangertaq tarsialukaaq tattaasat terianniaq tikaagullik tikaagulliusaaq tikaagulliusaarnaq timip aalanera tinguttooq toornaviarsuk toqu tulleriimmik ilikkakkanik oqaasilik tulugaq tulugarnaq tulukkaasaq, aataasaq tunngaviusumik ilinniagaq strand-dværgedderkop almindelig strandsnegl skivesnegl ravsnegl grønlandsk mosesnegl glassnegl glassnegl But strandsnegl konksnegl grønlandsk ringbug Sulisunik Siulersuisut Kattuffiat vingetang vårflue (arktisk) stor rødfisk lille rødfisk kortstrålet arktisk havkvabbe dværg ranunkel laplands ranunkel fritidsklub sortgrå ryle småspove (lille regnspove) blåhvilling torsk lange byrkelange sej stor grønlandsk krabbe stenvender massefylde hvirvler albueskæl polarræv vågehval; sildepisker finhval sejhval motionsråd brosme strømand døden konsekutiv tosprogethed ravn landsvale vingesnegl (med hus) grundforløb 44