Løgtingsmál nr. 177/2010: Uppskot til ríkslógartilmæli um avtøku av ríkislóg om Færøernes landsstyres indgåelse af folkeretlige aftaler

Transkript

1 Sjálvstýrisflokkurin Tjóðveldi Løgtingið Løgtingsmál nr. 177/2010: Uppskot til ríkslógartilmæli um avtøku av ríkislóg om Færøernes landsstyres indgåelse af folkeretlige aftaler Uppskot til ríkslógartilmæli um avtøku av ríkislóg om Færøernes Landsstyres indgåelse af folkeretlige aftaler Mælt verður ríkismyndugleikunum til at seta úr gildi fyri Føroyar lóg nr. 579 frá 24. juni 2005 om Færøernes landsstyres indgåelse af folkeretlige aftaler. Viðmerkingar Uppskotið varð lagt fram sum løgtingsmál 122/2009, men tikið aftur, av tí at Uttanlandsnevndin samdist um at leggja fram løgtingsmál 177/2009: Uppskot til samtyktar um, at landsstýrið tekur upp samráðingar við donsku stjórnina um uttanríkispolitiska virkisføri Føroya. Løgtingsmál 177/2009 varð einmælt samtykt, men enn er onki hent í málinum, tí verður hetta uppskotið, um ríkislógartilmæli um avtøku av ríkislóg om Færøernes Landsstyres indgåelse af folkeretlige aftaler, endurframsett. Heimildarlógin sonevnda, ið nevnir Føroyar Kongeriget Danmark, for så vidt angår Færøerne, varð av røttum nevnd eitt stig til viks og trý stig aftur. Teir garðar, ið heimastýrislógin hevði laðað um Føroya heimildir sum land og Føroya fólk sum tjóð, vóru rapaðir. Við heimildarlógini varð laðað upp fyri hvørt lið, og garðarnir umvaldir og stoyptir í høga hædd. Vit mugu tí fara undir nýggjar samráðingar um støðu Føroya. Vit mugu tryggja okkum, at vit ongar aðrar avmarkingar ganga undir enn tær, ið onnur ríki og lond krevja í hvørjum altjóða høpi sær. Vegna aftustig lógarinnar er onki annað at gera enn at taka hana av. Síðani ber til at byggja á siðvenjuna frammanundan og antin tamba hana enn meira ella taka upp samráðingar um møguliga nýggja skipan, ið veruliga flytur mørk. Málið um uttanríkispolitisku heimildir føroyinga er av fremsta týdningi fyri framtíðar menning í Føroyum. Stór lond og fólkaríkar tjóðir hava fyrr havt tað stevnumið at seta verjugarðar um egnan marknað, egið vinnulív, egna mentan, egnar útbúgvingarskipanir og sosialar skipanir til tess at skapa vælferð fyri borgararnar. Men samstundis hava smátjóðir gjøgnum hálva øld prógvað, at fortreytin fyri at skapa og langtíðartryggja vælferð og menning hjá eini tjóð er fult altjóða virkisføri. Øll okkara norðurlendsku grannalond eru sum so góð dømir um hetta. Og aðrar sjálvstøðugar smátjóðir í heiminum hava prógvað, at javnstøða í heiminum og førleikin at gera

2 avtalur um øll týdningarmikil mál vegna tjóðina er fremsta amboðið til at styrkja egnan samleika og mentan og til sosiala, útbúgvingarliga, vinnuliga og búskaparliga menning. Sonevndu uttanríkispolitisku heimildarlógirnar, sum vórðu samtyktar bæði sum løgtingslóg og sum danskt ríkislógartilmæli, hava nú verið í gildi í 5 ár. Tá ið tær vórðu lagdar fram á ting og síðani samtykar av einum meiriluta, skortaði ikki við ávaringum um, at hetta fór at verða afturstig fyri føroysku tjóðina og fyri føroyskar myndugleikar. Tí nú varð fyri fyrstu ferð samtykt ein donsk fatan av einum donskum eindarríki, har Føroyar bert eru samanrunnin lutur, og har føroyingar bara eru fulltrúar vegna Danmark á altjóða pallinum. Best er hetta lýst í heitinum Kongeriget Danmark for så vidt angår Færøerne, sum er tann formligi samleiki, ið vit nú skulu virka undir. Føroyskir serfrøðingar ávaraðu um, at lógirnar fóru at gerast eitt stig til viks og trý aftur. Frammanundan hesum lógum hava føroyskir myndugleikar miðvíst brotið garðar og tulkingar niður og harvið vunnið sær uttanríkispolitiskt virkisføri, sum danskir myndugleikar mótmæltu, men kortini ikki kundu forða fyri. Eitt nú vunnu Føroyar sær sjálvstøðugan limaskap í felagsskapinum fyri hvalir og súgdjór í Norðuratlantshavi, NAMMCO og felagsskapurin er fráboðaður ST við Føroyum og Grønlandi sum sjálvstøðugum sáttmálapørtum. Nú samtyktu Fólkaflokkurin, Sambandsflokkurin og Javnaðarflokkurin á miðari nátt og við frávikum frá øllum tíðarfreistum, eina danska lóg, har donsk tulking skuldi galda og nýggjar gyrðingar setast upp. Hóast skrivlig prógv fingust fyri afturstigunum, lótust flokkarnir ikki um vón. Til dømis svaraði danski forsætisráðharrin soleiðis um avmarkingarnar í lógunum, áðrenn tær vórðu samtyktar, um m.a. tvey avgerandi mál, tá fólkatingslimur Tjóðveldis setti eina røð av spurningum í apríl 2005: Spørgsmål 6: Vil lovforslaget indebære, at Færøerne og Grønland kan opnå samme status som de har opnået i NAMMCO, hvor de hver især er kontraherende parter i stiftelsesaftalen og hver især har selvstændigt medlemskab? Svar: Statsministeriet har til brug for besvarelsen indhentet følgende udtalelse fra Udenrigsministeriet: Medlemskab af en international organisation beror i første række på organisationens egne regler. Lovforslaget indebærer, at Færøerne i kraft af fuldmagten i 1 og 2 kan opnå medlemskab i internationale organisationer under betegnelsen Kongeriget Danmark for så vidt angår Færøerne, hvis betingelserne i fuldmagtsloven er opfyldt. Såfremt medlemskab samtidig skal gælde for Grønland, vil bestemmelsen i lovens 1, stk. 2, finde anvendelse. Dette indebærer, at fuldmagten kun finder anvendelse for Færøerne og Grønland i fællesskab, og kun såfremt der er enighed herom mellem Færøerne og Grønland. Jeg kan henholde mig til Udenrigsministeriets udtalelse.

3 Spørgsmål 13: Vil lovforslaget indebære, at Færøerne og Grønland hver især kan opnå selvstændigt medlemskab af EFTA?

4 Svar: Statsministeriet har til brug for besvarelsen indhentet følgende udtalelse fra Udenrigsministeriet: EFTA-konventionen er kun åben for stater. Også muligheden for at blive associeret medlem af EFTA er kun åben for stater. Lovforslagets 4 om medlemskab af internationale organisationer i eget navn kan allerede af denne grund ikke danne grundlag for et færøsk medlemskab af EFTA. Tilsvarende gælder for Grønland i medfør af 4 i det grønlandskefuldmagtslovforslag. Fuldmagten i lovforslagets 1 og 2, vil som udgangspunkt kunne finde anvendelse også i relation til medlemskab af internationale organisationer, jf. lovbemærkningerne under punkt især afsnit 4. Hvorvidt de betingelser, som opstilles i lovforslaget for anvendelse af fuldmagten er opfyldt, vil i dette tilfælde, hvor det drejer sig om en særdeles omfattende international organisation, skulle vurderes nøjere. Såfremt både Færøerne og Grønland skulle ønske medlemskab af EFTA, følger det af lovforslagets 1, stk. 2, at fuldmagten skal udnyttes i forening mellem de to landsstyrer, hvilket forudsætter, at begge landsstyrer er enige herom. For god ordens skyld bemærkes, at det selvsagt tilkommer EFTAs medlemsstater at tage stilling til, om de vil acceptere medlemskab fra Færøerne og/eller Grønland på grundlag af fuldmagtsloven. Jeg kan henholde mig til Udenrigsministeriets udtalelse. Síðani er sjón gingin fyri søgn: - Uppáhaldið hjá táverandi løgmanni um, at nú fóru Føroyar at fáa sjálvstøðugan limaskap í Norðurlandaráðnum, varð prógvað sum ósatt. - Íslandssáttmálin, sum varð gjørdur áðrenn nýggju lógirnar, mundi verðið vrakaður, tí hann kundi ikki góðtakast eftir nýggju lógunum. Og eftir drúgva umhugsan gav danski uttanríkisráðharrin undantaksloyvi at venda aftur til gomlu skipanina til tess, at íslandssáttmálin kundi verða settur í gildi. - Danska stjórnin hevur víst á, at føroyingar hava ongan rætt at finnast at tildømis Irakkrígnum, tí við nýggju lógunum hevur Løgtingið sjálvt samtykt, at Danmark tekur allar avgerðir í verju- og trygdarmálum vegna Føroyar. Og annars hava bert pínligar hendingar staðist av hesum nýggju lógum og tí sonevnda Fámjinsskjalinum, ið táverandi løgmaður skrivaði undir saman við lógunum. Eitt nú í sambandi við at flagga við føroyska Merkinum á Sendistovu Føroya í Íslandi. Í sambandi við ætlanir landsstýrisins um EFTA-limaskap og nýggjari avtalu við ES er eisini staðfest, at hesar lógir geva ongar heimildir, men skapa bert forðingar og ørkymlan. Danski fólkarættarserfrøðingurin, Ole Spiermann, hevur staðfest í einum uppriti um hesar spurningar, at neyðugt verður at fara út um hesar lógir og donsku tulkingina av teimum, um røkkast skal nakran veg hjá Føroyum mótvegis samráðingum við EFTA og ES. Samanumtikið áttu tí at verið vónir um, at flokkarnir á tingi vildu endurskoða sína støðu og í minsta lagi eftirmeta gongdina. Tá lógirnar vórðu samtyktar í 2005, noktaði samgongumeirilutin minnilutanum at kalla útlendskar serfrøðingar inn til nevndarviðgerðina, sum kundu lýst málið.

5 Søgan hevur endurtikið seg við hesum uppskoti um at seta lógirnar úr gildi aftur.undir viðgerðini seinast, vildi minnilutin í Uttanlandsnevndini kalla Ole Spiermann, professara, Bárð Larsen, løgfrøðing, og Halgir Winther Poulsen, løgfrøðing, inn til nevndarviðgerðina. Hesum noktaði meirilutin í Uttanlandsnevndini fyri. Sum alternativ vildi minnilutin biðja Ole Spiermann skriva eina stutta meting til nevndina. Eisini hesum varð sýtt fyri. Einasti persónur, ið meirilutin vildi kalla inn undir nevndarviðgerðini, var Kaj Leo Johannesen, løgmann. Hann segði m.a. fyri nevndini, at hann helt talan vera um góðar lógir, tí vit høvdu yvirtikið fleiri mál eftir teimum. Hann meinti helst við sonevndu yvirtøkulógina, sum ikki var til viðgerðar. Og hann helt eisini, at uttanríkispolitikkur føroyinga var í góðum hondum, tí fólkatingslimirnir og serliga sambandsumboðið, sum samstarvar við stjórnarflokkin í Danmark røkja tey málini, sum eru viðkomandi fyri Føroyar. Vit gera vart við, at talan var um út av lagi vánaliga og ósakliga viðgerð av hesum máli í Uttanlandsnevndini, og at arbeitt hevur verið beinleiðis ímóti, at málið verður lýst, og at serfrøðingar verða kallaðir inn í nevndina. Í einum øðrum máli, ið varð viðgjørt um sama mundið, um at staðfesta ábyrgdina fyri, at grindahvalur er dálkaður, sum samgonguflokkarnir sjálvir høvdu lagt fram, vóru ikki færri enn 6 innkallingar av serfrøðingum og politikarum uttan nakað mótmæli frá minnilutanum. Tí øll mál mugu sjálvsagt viðgerast og lýsast til fulnar eftir ynskjum nevndarlimanna. Kortini hevur meirilutin valt at gera sínar egnu tulkingar av einum øðrum uppriti hjá sama Spiermann til frama fyri at burturvísa málinum. Hetta man vera eindømi í politiskum kannustoyparíi. Meirilutin í nevndini kundi fingið eina munandi øðrvísi meting frá tí serfrøðingi, ið nú verður nýttur sum grundgeving fyri at halda fast um verandi lóggávu, tí sami Ole Spiermann hevur nevniliga skrivað ítøkiliga løgfrøðisliga meting um uttanríkispolitisku heimildarlógirnar. Uttanríkispolitiska heimildarlógin hevur sum fyritreyt, at Danmark bara hevur eina rødd altjóða, og at Føroyar (og Grønland) ikki kunnu gera altjóða avtalur í egnum navni, men mugu gera hetta eftir fulltrú í navninum á danska ríkinum. Í viðmerkingunum til heimildarlógina segði danska løgmálaráðið hetta vera bæði orsakað av altjóðarætti og orsakað av 19 í donsku ríkisgrundlógini (sí viðmerkingar í løgtingsmáli nr. 96/2004 við uppskoti til ríkislógartilmæli um at seta í gildi fyri Føroyar "Lov om Færøernes landsstyres indgåelse af folkeretlige aftaler", lagt fram 29. apríl 2005). Til partin av sjónarmiðunum hjá danska Løgmálaráðnum um, at grundlógin forðar Føroyum í at gera altjóða avtalur í egnum navni, sigur Ole Spiermann, í greinini "Vore grundlovsstridige hjemmestyreordninger" í Juristen nr. 1, 2008, s. 12: "Logisk set er der ikke tale om en sand slutning. Det ville være fuldt foreneligt med ordlyden af 19, om Færøerne eller Grønland kunne handle på egne vegne modsat rigets vegne i mellemfolkelige anliggender."

6 At Føroyar gera altjóða avtalur í egnum navni metir Spiermann serliga fara at vera í lagi í mun til grundlógina, har tað snýr seg um "mindre centrale dele af udenrigspolitikken". Í mun til sjónarmiðið, at altjóðarættur forðar fyri, at Føroyar kunnu gera avtalur í egnum navni, sigur Spiermann í somu grein s : "Folkeretligt set er Kongeriget Danmark ikke - som ellers antaget af Justitsministeriet - i alle sammenhæng kun»ét folkeretssubjekt«. Folk og hjemmestyrer er selvstændige folkeretssubjekter; det samme er enhver fysisk og juridisk person med egne folkeretlige rettigheder og pligter. Folkeretligt kan et hjemmestyre efter omstændighederne indgå traktater med fremmede stater i eget navn." So heimildarlógin forðar fyri, at Føroyar kunnu gera altjóða sáttmálar í egnum navni, uttan at hetta er neyðugt í mun til grundlógina ella altjóðarætt. Tann heimild, sum heimildarlógin gevur Føroyum at gera sáttmálar undir heitinum "Danmarks Rige for så vidt angår Færøerne" er eisini sera avmarkandi. Tað framgongur av 1, stk. 2, og av 1, stk. 4, at tær avtalur, ið Føroyar kunnu gera sum "Danmarks Rige for så vidt angår Færøerne" ikki fevna um avtalur, ið eisini skulu galda fyri ella eru inngingnar av Danmark fyri Danmark sjálvt, og at Føroyar og Grønland tí kunnu avtala at samráðast saman. Hetta merkir, at Føroyar eru útilokaðar frá at samráðast og gera avtalur í mun til allar tær mongu sáttmálaskipanirnar, ið eru millum fleiri lond, sokallaðar multilateralar sáttmálar, har Danmark ella Grønland eisini eru við. Grundgevingar hjá donsku myndugleikum fyri hesum vóru soljóðandi í almennu viðmerkingingunum til Lov om Færøernes landsstyres indgåelse af folkeretlige aftaler: "For så vidt angår multilaterale aftaler af interesse for Færøerne vil det typisk forholde sig således, at aftalerne også skal finde anvendelse for Danmark. I sådanne tilfælde vil fuldmagten ikke kunne finde anvendelse. Dette beror på, at Danmark og Færøerne ikke kan optræde som særskilte parter i relation til en folkeretlig aftale. Såvel statsretligt som folkeretligt er Kongeriget Danmark ét folkeretssubjekt. Færøernes interesser varetages i disse tilfælde fortsat gennem deltagelse i forhandlingernes forberedelse og i rigets forhandlingsdelegation, hvor der er særlige færøske interesser på spil." Til henda partin um, at Føroyar ikki kunnu luttaka í millumtjóða sáttmálum millum fleiri, har eisini Danmark ella Grønland eru við, sigur fólkarættarløgfrøðingurin í somu grein s. 13: "Et andet udtryk af fuldmagtskonstruktionen er regeringens antagelse om, at fuldmagten alene kan anvendes, når ikke samtidig regeringen eller det andet landsstyre optræder som fuldmægtige. Også det er en grad af formalisme, der går ud over det forfatningsretlige. Der er enighed om, at regeringen, det færøske landsstyre og det grønlandske landsstyre for de respektive territorier kan indgå bilaterale traktater om samme emne med den samme fremmede stat. At helt det samme ikke kan ske inden for samme instrument - en multilateral traktat - kan dårligt stå til troende." Samanumtikið kann sigast, at fremsti danski løgfrøðingurin innan altjóðarætt, Ole Spiermann, heldur, at uttanríkispolitiska heimildarlógin óneyðuga avmarkar Føroyar við tað, at Føroyar ikki kunnu gera avtalur í egnum navni. Hartil metir Spiermann

7 heldur ikki, at avmarkingin, sum heimildarlógin ger við at útiloka Føroyar frá sáttmálum, har Danmark ella Grønland eru við, er neyðug í mun til altjóðarætt. Flokkarnir mæla sostatt Løgtinginum til at samtykkja uppskotið um at seta úr gildi avmarkandi lógirnar. Á Løgtingi, 1. mars 2011 Kári á Rógvi løgtingsmaður Høgni Hoydal løgtingsmaður