Diabetesøkið skal endurskoðast. Sjúkrarøktarfrøðingar. ov illa løntir! s ára føðingardagur. s. 24. s. 20

Transkript

1 Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga Nr s ára føðingardagur s. 20 Diabetesøkið skal endurskoðast s. 24 Sjúkrarøktarfrøðingar alt ov illa løntir!

2 Útgevari og ábyrgd: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar INNIHALDSYVIRLIT 03 Oddagrein: Óluva í Gong Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Lucas Debesargøtu 14 Postrúm Tórshavn Tlf Fax Skrivstovan er opin: Mánadag, týs dag og fríggjadag kl Hósdag kl Mikudag er stongt Nevndin: Óluva í Gong, forkvinna Amy Ljósheim, næstforkvinna Theresa Damgaard Jarnfoss, skrivari Ása Samuelsen, nevndarlimur Ása Poulsen, nevndarlimur Starvsfólk á felagnum: Óluva í Gong, forkvinna Æna Reinert, fyrisitingarleiðari Hansa Christiansen, bókh./skrivari 04 Kunning frá felagnum 05 Føroyskir sjúkrarøktarfrøðingar við á altjóða stýrisfundi 07 Føroyskir psykiatriskir sjúkrarøktarfrøðingar: Smæðast ikki burtur í evropeiskum høpi 08 Er munur á, hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu í viðrakning 12 Etisk tvístøða ára føðingardagur 17 Færri fylgisjúkur og sjúkrahúsinnleggingar 19 Kærkomið diabetisálit fyri Føroyar 20 Hugsaðu meira um dygd enn um fakmørk 23 Tær fyrstu við føroyskari útbúgving 24 Sjúkrarøktarfrøðingar alt ov illa løntir! 27 Røntgan: Anna Maria Simonsen Vøka: Loyvt er at endurgeva tilfar (myndir undan tiknar) við teirri treyt, at keldan verður nevnd Lagt til rættis: Sp/f Rit & Ráð tel Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Seting, umbróting og prent: Føroyaprent [ 2 ]

3 Oddagrein: Óluva í Gong, forkvinna, skrivar Óluva í Gong Nú er lógin á veg um at hækka eftirlønaraldurin. Sum sjúkrarøktarfrøðingar møta vit vanliga fólki, sum er komin eitt sindur til árs. Serliga tí, at fólk náturligt fáa ymiskar skavnkir, tá aldurin ger vart við seg. Sjálvt um fólk hava ymisk skavank so arbeiða tey. Ofta er at hoyra fólk siga, at tað er bert eina ávísa tíð til tey fara frá vegna aldur, so best man vera at hanga í. Tað er akkurát tann útsøgnin, sum ger meg ótryggan. Her er talan um fólk, sum gera alt tey eru ment fyri at vera á arbeiðsmarknaðinum til tey fáa fólkapensjón. Tey vilja ikki liggja nøkrum til byrðu, men klára at arbeiða til tað síðsta. Hetta tíðarskeiðið skal nú leingast. Mín spurningur er so, ber tað til? Kann okkara samfelag av røttum forvænta, at fólk skulu arbeiða til tey eru 70 ár? Størsti parturin av fólkinum hevur havt fysiskt arbeiði í krevur eina ávísa styrki. Vandin er, at tá tað forloysandi tíðspunkti verður skotið frameftir á hendan hátt fara fólk at gevast við at hanga í. Um tú er 65 ár og enn arbeiðir, er insitamenti stórt at arbeiða til man er 67, men at skula arbeiða til man er 70 er long tíð og vandin er tí fyri, at fólk fara frá og gerast fyritíðareftirlønt ístaðin. Tað er ikki longur neyðugt hjá fólki at fara frá, tá tey røkka pensiónsaldur. Møguleikin er at arbeiða víðari til man er 70 ár og eisini aftaná. Hesar lógarbroytingar tey seinastu árini hava verið til stóra gleði fyri nógv fólk, sum hava nýtt høvi til at halda fram við at arbeiða aftaná pensiónsaldur. Eg haldi, at vit eiga at finna eina skipan, sum tekur atlit til, at fólk hava nýtt sína tíð á arbeiðsmarkanðinum ymiskt. Summi hava havt arbeiði, sum ikki krevur so nógv fysiskt, meðan onnur hava havt hart fysiskt arbeiði. Orsøkin til hesa lógarbróting er, at vit ikki hava ráð til allan tann kostnað, sum fer at koma við at vit gerast alt fleiri sum gerast eldri. Eg tosaði við eina 60 ára gamla konu. Hon spurdi,i hvat hetta er fyri nakað. Hon hevur arbeitt síðan hon var heilt ung og nú hevði hon ringa samvisku yvir at vera til. Hon vildi vita, um hon ikki hevði loyvi at halda eitt sindur frí, tá hon fór frá vegna aldur. Mítt svar var, ja tað hevði hon, men samfelagið sigur nei. Hesar útsagnir eru sikkurt eisini orsøkin til at eingi mótmæli hoyrast. Tað er legalt í tí almennu skipani at tosa um hvussu nógv eldri fólk kosta og at samfelagið ikki hevur ráð. Vit hava flutt ábyrgdina yvir á tann eldra borgaran, sum einki torir at siga. Hvør vil verða tann, sum liggur samfelagnum til byrðu?. Nei, best man vera at tiga, so kanska eingin leggir merki til, at man er til? Undarligur hugsunarháttur! at fyristilla sær ein 70 ára gamlan sjúkrarøktarfrøðing, sum skal hjálpa tungum røktarsjúklingum. Skulu í kvøld og náttarvaktir og í fleiri førðum ansa røktarsjúklingum sum eru nógv yngri enn sjúkrarøktarfrøðingurin sjálvur. Áðrenn vit vita av, eru allar skemt tegninganar við sjúkrarøktarfrøðinginum sum koma rystandi við rolatori inn til sjúklingin ein verðuleiki. Fara vit at flenna tá? Sjúkrarøktarfrøðingar ið hava tikið ískoytisútbúgving á bachelorstøði í juni 2013 [ 3 ]

4 KUNNING FRÁ FELAGNUM Frá FELAGNUM TEMA-kvøld Mánakvøldið 2. september skipaði felagið fyri temakvøldi í hølum felagsins. Eitt sera hugnaligt og áhugavert tiltak, har umleið 35 limir tóku lut. Evnið hetta kvøldið var framløga av Bachelorritgerð hjá 5 sjúkrarøktarfrøðingum undir heitinum. Trivnaður í mun til leiðslu. Elisabeth Guttesen og Mari Johannesen løgdu ritgerðina fram vegna bólkin. Hinar 3 í bólkinum eru Ása Poulsen, Margrit Eliasen og Annika Larsen. Næsta temakvøld verður 4. november Nevnd felagsins Kunning frá PKA: Seinast í juni mánað sendi PKA kunningarskriv út til allar sínar limir í Føroyum. Áleið 60 brøv komu retur, tí bústaðurin var ókendur. Teir limir, ið ikki hava fingið nakað bræv, kunnu venda sær til PKA fyri at fáa nevnda kunningarskriv. Nýggja nevndin: Á seinasta aðalfundi vórðu tríggjir nýggir nevndarlimir valdir. Núverandi nevndin er f.v.: Ása Poulsen, Óluva í Gong, Ása Samuelsen, Theresa Damgaard Jarnfoss og Amy Ljósheim. Varalimir eru: Vár í Gong og Per Johannesen. Borð og stólar til leigu: Borð: 20,- kr. stk Stólar: 10,- kr. stk. Vit eiga 20 borð og 40 stólar. Dagføring av limakartoteki Tað kemur ofta fyri, at vit fáa post sendan aftur, tí brævið hevur skeiva adressu. Vit heita inniliga á limir, sum hava fingið nýggja adressu, gøtunavn ella hava broytt eftirnavn, um at boða okkum frá. [ 4 ]

5 KUNNING FRÁ FELAGNUM Føroyskir sjúkrarøktarfrøðingar við á altjóða stýrisfundi ICN ICN er ein altjóða felagsskapur fyri sjúkrarøktarfrøðingar. Viðtøkurnar hjá ICN siga, at bert eitt fakfelag úr hvørjum landi kann verða limur í altjóða felagsskapinum, og kostnaðurin fyri limaskapin er treytaður av, hvussu nógvar limir tað nationala fakfelagið hevur. Tá lógin samstundis sigur, at eitt land hevur eina atkvøðu, elvir hetta til ein ójavna í mun til kostnað og atkvøður. Sum dømi kann nevnast, at eitt av minstu fakfeløgunum í Fraklandi er limur í ICN, og tí kunnu tey stóru sjúkrarøktarfrøðisfeløgini í Fraklandi ikki fáa limaskap. Stýrisfundur 17. og 18. mai var ICN stýrisfundur hildin í Melbourne í Australia. Her luttóku formenninir í øllum limalondunum. Nógv fakpolitisk mál vórðu viðgjørd á stýrisfundinum. Verandi viðtøkur hava nú skapt so mikið av ónøgd millum limalondini, at eitt av størstu fakfeløg unum í ICN, The Royal College of Nurses í Onglandi, hevur meldað seg úr, og Japan, sum eisini hevur ein stóran lima skara, umhugsar sína støðu. Stýrið samtykti, at tey skuldu nýta tíðina fram til næstu ráðstevnu, sum verður í Barcelona í 2017, at finna fram til ein leist, har lond onkur s- vegna fáa samsýning fyri at samla allar sjúkrarøktarfrøðingarnar í einstøku londunum, evt. í eina para plyorganisatión, sum so kann umboða landið í ICN. Hetta fer at bera í sær, at ICN av røttum kann siga seg umboða næstan allar sjúkrarøktarfrøðingar í verðini, umframt at londini eisini fara at bera ein meira reellan kostnað, sum er eins fyri øll. Stýrið skuldi eisini taka støðu um innliman av londum, ið høvdu søkt limaskap í ICN. Eitt av londunum, ið hevði søkt limaskap, var Palestina, og tá málið kom á skránna, var Ísrael fyrsta landið, ið tók orðið og vísti Palestina sín stuðul. Val av presidenti til ICN Stýrið skuldi eisini velja nýggjan president, tí valskeiðið er fýra ár, og ikki er møguleiki at stilla uppaftur. Fleiri uppstillaðu til postin sum presidentur í ICN. Úrslitið av valinum var, at Judith Shamian úr Canada, sum eitt samlað SSN (uttan Føroyar sjálvandi) stuðlaði, vann valið. Ráðstevnan 18. til 23. mai var tann 25. ICN ráðstevnan hildin undir heitinum Equity and Access to Health Care. Ráðstevnan byrjaði 18. mai um kvøldið við einum hátíðarhaldi, har eitt til trý umboð úr hvørjum limalandi í flottum búnum gingu inn í tann stóra salin, har umleið sjúkrarøktarfrøðingar sótu og bíðaðu. Ikki kann sigast annað enn, at hetta var ein hátíðarlig løta. Næstu tríggjar dagarnar vóru fyrilestrar og parallellsessiónir á skránni frá kl. 09:00 til 16:00 hvønn dag. Postarar Sjúkrarøktarfrøðingar hava seinastu tíð ina granskað sera nógv, og teir høvdu møgu leika at heingja postar ar upp fyri at vísa og kunna aðrar sjúkrarøkt ar frøð ing ar um síni úrslit. Áhugin fyri at vísa úr slit ini fram var so stórur, at post arnir máttu skiftast annan hvønn tíma gjøgnum alla ráð stevn una. Básar Orsøkin til, at nevndin í Felagnum Før oysk ir Sjúkrarøktarfrøðingar hevði avgjørt at senda luttakarar til ráðstevnuna, var, at SSN (Sygeplejerskernes Samarbejde i Norden), sum Føroyar eru limur í, hevði avgjørt at hava ein bás á ráðstevnuni fyri at vísa heiminum, hvussu vit í Norður londum hugsa sjúkrarøkt, og hvønn veg vit helst síggja, at fakið skal fara. Limalondini í SSN høvdu umboð á básinum undir allari ráðstevnuni, og ikki kann sigast annað enn, at hann varð nógv vitjaður, og vit høvdu úr at gera við at geva faldarar við kunning og svara spurningum. [ 5 ]

6 Føroyskir psykiatriskir sjúkrarøktarfrøðingar: Smæðast ikki burtur í evropeiskum høpi -Hóast vit eru fáment, er eingin orsøk at halda seg aftur, sigur Birgit Andersen, psykiatriskur sjúkrarøktarfrøðingur og nevndarlimur í evropeiska meginfelagnum fyri starvsfelagar sínar Orð og myndir: Tórfinn Smith Fyri trimum árum síðani gjørdu tey í FPS, Føroyskir Psykiatriskir Sjúkrarøkt ar frøðingar, sum er ein fakligur áhugabólkur undir Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarar, av at søkja um limaskap í HORATIO, sum er evropeiska meginfelagið umboðandi hendan starvsbólk. Limaskap fingu tey, og í sambandi við nevndarvalið í fjør varð Birgit Andersen vald í nevndina. Í hesi nevnd eru 10 nevndarlimir úr teimum 25 limalondunum í Evropa umboðandi umleið starvsfelagar. Birgit sigur, at tað hevði hon ikki roknað við, men tá tað nú lagaði seg soleiðis, kunnu tey bert vera væl nøgd, tí hóast fámentur bólkur í evropeiskum høpi heldur hon onga orsøk vera fyri at krógva seg burtur. Birgit greiðir frá, at nevndin umboðar sum vera man allan felagsskapin, og tekur hædd fyri tí, sum limirnir hava upp á hjartað. Umframt hetta hevur felagsskapurin nøkur yvirskipað mál, sum eru at tala limanna søk og veita vitan, har avgerðir skulu takast viðvíkjandi psykiatriskari sjúkra røkt í Evropa. Somuleiðis at menna og at virka fyri at menna sjálvt fakið í praksis, í spurningum sum út búgv ing, leiðslu og gransking. Ymiskt millum londini M.a. í sambandi við útbúgvingarspurningar eru londini rættiliga ymisk, tá ræður um lógarásett krøv til útbúgving og kravdan fakligan førleika. Tað eru eisini ymiskar mein ingar um, hvør leikluturin hjá psykiatriskum sjúkrarøktarfrøðingum skal vera, og tí hevur meginfelagið gjørt nakrar leiðreglur um førleikakrøv og upp gávuøki hjá hesum starvsbólki, sum skulu vera vegleiðandi hjá limalondunum. Hesar leiðreglur vera nevndar Turku deklaratiónin, og er FPS við at leggja seinastu hond á við umseting til føroyskt. Hesar leiðreglur kunnu vera bæði til sjúkrarøktarfrøðingin sjálvan, leiðslur, útbúgvingarstovnar og politikkarar. Mál at arbeiða við HORATIO arbeiðir við ymiskum málum og samstarvar við aðrar felagsskapir í Evropa um felags mál. HORATIO verður eisini brúktur sum felagsskapur við servitan í ES tinginum, tá spurningar eru atliti at viðurskiftum innan psykiatriska og mentala heilsu og sjúkrarøkt, útbúgv ing o.a. Limalondini kunnu boða megin felagnum frá málum, tey arbeiða við ella hava tørv á hjálp við, og sum síð ani verða umrødd á felags fundum. Á henda hátt kann felagsskapurin viðvirka til at veita vitan og stuðul til limirnar at náa teimum málum, arbeitt verður fram ímóti bæði innan útbúgving, upp gávuøkir ella førleikamenning. Eitt av málunum, sum ein arbeiðsbólk ur í nevndini skal arbeiða við, er, at gera leiðreglur um, hvør før leiki krevst og hvør uppgávan hjá sjúkrarøkt ar frøðinginum er, tá arbeitt verður í nærumhvørvinum hjá borgaranum community mental health. Birgit sigur, at tað gerst alt vanligari hugsan, at inn legging er eitt av mongum til boð un um, og at tað skal bert gerast, um tað er avg jørt neyðugt. Størsti dentur skal leggj ast á at hjálpa fólki í sínum egna nær um hvørvi, tá tað ber til, soleiðis at ein ikki verður tikin burtur frá familju, kenn ing um, skúlagongd ella arbeiði. Hesin hug burður ger seg eisini galdandi hjá okkum her á landi. Fakligar ráðstevnur Nevndin í HORATIO hevur fund tvær ferðir um árið, um várið og á heysti. Heyst fundurin verður hildin í sambandi við fakligu ráðstevnuna ella fakfesti valin, sum skiftast annaðhvørt ár. Hesi eru opin fyri allar limir. Tað er eitt av limalondunum í samstarvi við HORATIO, sum skipar fyri sjálvari fakligu ráðstevnuni og fakfestivalinum. Tílíkar ráðstevnur eru kostn aðarmiklar, og tí royna tey at leggja tær so leiðis, at ferðakostnaðurin verður minst møguligur fyri tey flestu. Á hesum stevnum eru fakligir fyrilestrar, og ikki [ 6 ]

7 Føroyskir psykiatriskir sjúkrarøktarfrøðingar KUNNING Álitisumboðsskeið FRÁ FELAGNUM Føroyskir psykiatriskir sjúkrarøktarfrøðingar er fyrsti fakbólkurin, sum varð skip aður undir Felagnum Føroyskir Sjúkra røktar frøðingar. Nú hesin fakbólkur fekk limaskap í evropeiska meginfelagnum, varð Birgit Andersen vald i nevndina. minni gevandi heldur Birgit vera, at her fáa limir høvi til at hitta hvønn annan og samskifta um tær royndir, hvør í sínum lagi hevur í sínum arbeiði. Næsta ráðstevnan verður í Istanbul, og tað er vertslandið, við stuðli frá meginfelagnum, sum skipar fyri ráðstevnuni, har evnini skulu vera viðkomandi fyri øll. Praktiskt arbeiði Føroyskir psykiatriskir sjúkra røktar frøðing ar eru eisini limir í norðurlendska megin felagnum PSSN, sum eisini skipar fyri ráðstevnum 3. hvørt ár. Samanborið við evropeiska meginfelagið, har stórur dent ur verður lagdur á gransking, meðan tey í norður lend skum høpi leggja meira dent á best praksis. Birgit sigur, at tað eru ikki allir sjúkra røktar frøð ingar, sum fáast við gransking, og tað skal eisini vera pláss fyri tí, hóast tey sjálvandi brúka vitanina frá granskingini í sínum praktiska arbeiði. Tað skal ikki skiljast so, at norðurlendsku ráðstevnurnar hava minni upp á seg, tí allir sjúkrarøktarfrøðingar hava royndir í sínum dagliga arbeiði og hava tí eisini stórt gagn av at læra hvør av øðrum, sigur Birgit. Ymiskleikin ein dygd Føroyska umboðið í HORATIO er fegin um, at tey gjørdust limur í evropeiska felags skapinum, og at tey so eisini fingu ein nevndarsess, gjørdi tað ikki verri. Birgit heldur tað vera eina dygd, at nevndin er mannað við fólki úr so ymiskum londum, ymiskum royndum og við bæði granskarum og fólki frá praksisfelt inum. Breiða umboðanin hevur m.a. sína styrki í, at tá verður ljósið varpað á heildina og ymiskleikan. Umframt at tey í nevndini hittast á nevndarfundum og ráðstevnum, arbeiða tey eisini í undirbólkum hvør við sínum evnum, og har samskifta tey dúg liga yvir internetið. Ráðgeva ES HORATIO ger seg eisini galdandi innan evropeiskt lóggávuarbeiði. Birgit greiðir frá, at evropeiskir myndugleikar, m.a. gjøgnum ES, fegnir vilja hava at vita, hvat felagsskapurin heldur um eitt nú út búgving arspurningar í sambandi við sjúkrarøkt. Tað skulu øll limalondini siga sína hugsan um, eisini føroyska umboðið. Birgit sigur, at tá setur hon seg í samband við m.a. felagið og skúlan at hoyra teirra hugsan, so hesin nevndarsessurin leggur eisini upp til innanhýsis samstarv í Føroyum, sigur hon. At evropeisku londini royna at skipa eins treytir og krøv til førleikar hjá psykiatriskum sjúkrarøktarfrøðingum heldur Birgit vera nakað nógv sagt, umstøð urnar eru so ymiskar, men við at gera vart við ymisleikan í útbúgving og krøvum, kann tað viðvirka til, at hvørt landið sær ella avvarðandi mynduleikar byrja at tosa um førleikakrøv eitt nú innan psykiatriska sjúkrarøkt; gevur grund ú tbúgvingin neyðugu førleikarnar at starvast innan psykiatriska og mentala heilsu og sjúkrarøkt? [ 7 ]

8 Kanning Sjúkrarøktarfrøðingar vildu við eini granskingarætlan hava svarað spurninginum: Er munur á, hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu í viðrakning Orð og mynd: Tórfinn Smith Jonleyg Fossabrúgv, varaleiðari á G1, og Jórun Højgaard, deildarleiðari á G1, halda tað hava stóran týdning, at eisini sjúkrarøktarfrøðingar fara undir granskingarverkætlanir Á intensivu deild á G1 hava 16 sjúkrarøktar frøðingar verið í gongd við ser útbúgvingina innan intensiva sjúkrarøkt. Í sambandi við starvsvenjing í viðrakning hevur tíðum verið kjak um, hvørt teir post operativu sjúklingarnir verða pínuvið gjørdir á nøktandi hátt, og um tað er munur á, hvussu hvørt kynið upplivir postoperativa pínu. At byrja við var ætlanin at gera eitt menn ing arátak, men av tí at hetta gjørdist ein umfatandi kanning, ið fevndi um fleiri týdningarmiklar tættir, sum kundu nýtast í granskingarhøpi, mentist tankin um at nýta hana sum grundarlag fyri eini granskingarverkætlan. Í samrøðu við VØKU greiða tær báðar, Jórun Højgaard og Jonleyg Fossabrúgv, frá, at tey á deildini mangan hava tosað um, hvørt munur er á, hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu. Tí fóru tær í gongd við gransk ing arverk ætlanina, har 283 sjúklingar luttóku. Post operativu sjúklingarnir vórðu innan ávís tíðarbil spurdir um, hvussu sterk pínan kendist eftir einum skala frá 1 til 10. Tær ásanna báðar, at úrslitið ikki júst var, sum tær høvdu roknað við. Kann ing in vísti, at fleiri kvinnur enn menn upp liva postoperativa pínu, og at pínan hjá kvinnunum í miðal kennist sterkari enn hjá monnunum. Hóast hetta úrslit, so vísti kanningin, at menninir í kanningini í miðal pr. kg. likamsvekt fingu meiri pínu heili vág í viðrakning enn kvinnurnar. Hvønn týdning hevur úrslitið fyri praksis Tá Jonleyg legði fram granskingarúrslitið á einum granskingardegi á Lands sjúkrahús inum, segði hon m.a., at kanningin gevur eitt vitanargrundarlag, sum kann vera til gagns fyri praksis og stuðlar undir aðrar kanningar, sum vísa, at kvinnur hava meiri postoperativa pínu enn menn. Í okkara føri skal kanningin vera við til at broyta praksis á tann hátt, at vit fyrst og fremst eru tilvitaðar um ikki at gera mun á kvinnum og monnum, tá vit geva pínuheilivág postoperativt, og samstundis mugu vit taka hædd fyri, at kvinnur hava meiri pínu, og tí heldur krevja meiri fyri pínu enn menn. Sjálvandi royna vit altíð at gera okk ara arbeiði á bestan hátt, men tað er ongan tíð so, at ikki okkurt kann ger ast enn betur, og til tess koma kann ing ar úr slit mangan væl við, siga tær báðar. Kanningin hjá føroysku sjúkra røkt arfrøð ing unum hevur eisini áhuga uttan fyri landoddarnar. Jonleyg er júst afturkomin úr Keypmannahavn, har hon hevur lagt fram teirra úrslit av kanningini á eini norðurlendskari ráð stevnu fyri intensivar- og anestesi sjúkra røkt ar frøð ing ar. Ynskja at fleiri granska Jórun og Jonleyg siga seg vóna, at alt fleiri sjúkrarøktarfrøðingar fara undir granskingarverkætlanir; møgu leikarnir fyri gransking innan sjúkra røkt ina gerast alsamt betur. Síðan sjúkra røktar frøðis útbúgvingin bleiv broytt til eina bachelor útbúgving, hevur hetta verið við til at ment granskingarførleikarnar hjá sjúkrarøktarfrøðingum munandi. Gransk ing er viðkomandi á øllum yrkisøkjum hjá sjúkrarøktarfrøðingum, tað veri seg at útinna, menna, miðla og leiða sjúkra røktina. Tað er bara hugflogið, sum setur avmarkingar... Seinastu árini eru tey á Landssjúkra húsinum farin undir eina skipaða til gongd, har gransking í størri mun verð ur sett í miðdepilin. Orðaður er ein granskingarpolitikkur fyri stovnin, og fyri tveimum árum síðani varð ein gransk ing ar nevnd sett á stovn, sum umsit ur pening til granskingarvirksemi á Lands sjúkrahúsinum. Til ber at søkja um stuðul til granskingarverkætlanir, og árliga verða kr. settar av til hetta endamál. Granskingarverkætlanin á G1 var fyrsta verkætlan, sum fekk játtan úr hesi peningapulju. Harafturat fekk verk ætlanin eisini peningaligan stuðul úr Menn ing ar grunninum hjá Felagnum Føroy sk ir Sjúkrarøktarfrøðingar. [ 8 ]

9 Gransking Álitisumboðsskeið Kanning Er munur á hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu í viðrakning? Sólrun Joensen, BSc í sjúkrarøkt, serútbúgving í intensivari sjúkrarøkt, Jonleyg Fossabrúgv, BSc í sjúkrarøkt, Tórun Borentzvige, BSc i sjúkrarøkt og Jórun Højgaard, bachelor í intensivari sjúkrarøkt Abstrakt Á intensivu deild á G1 á Lands sjúkrahús inum eru 16 sjúkrarøktarfrøðingar í gongd við serútbúgving innan intensiva sjúkra røkt. Í samband við praktik í viðrakning, hevur tíðum verið kjak um hvørt teir postopertivu sjúklingarnir verða pínuviðgjørdir á nøktandi hátt, og um tað er munur á hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu. Kanningar í øðrum londum vísa, at tað er munur á, hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu. Í kanningini kanna vit um hetta eisini er galdandi í Føroyum. Gjørdar vóru tvær hypotesur: Tað er munur á hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu og tað er munur á nøgdini á píniheilivági, ið givin verður til kvinnur og menn í viðrakning. Við støði í einum spurnarblaði, vóru tilsamans 284 postoperativir sjúklingar kannaðir, 180 kvinnur, sv.t. 63,3%, og 104 menn sv.t. 36,7%. Sjúklingarnir vóru pínuskoraðir eftir NRS stigaskipanini í ávísum tíðarbilum í viðrakning, og analgetika varð givið eftir ávísum skema eftir vekt. Úrslitið vísir, at 48,9 % av kvinnunum høvdu pínuskor frá 1 10 í mun til 41,35% hjá monnunum. Tá bert verður hugt eftir pínuskor millum 4 10 er lutfallið 38,3 % kvinnur í mun til 31,7% menn., sum hava postoperativa pínu. Tá hugt verður eftir pínustyrki, skora kvinnurnar í miðal á NRS 5,068 og menninir 4,976. Í miðal fingu kvinnurnar 0,082 mg/ kg av Morfin í mun til 0,115 mg kg hjá monnunum. Hetta svarar til, at kvinnurnar fingu 71% av Morfinnøgdini hjá monnunum pr. kg. Sama lutfall gjørdi seg galdandi fyri Ketogan. Niðurstøða Fleiri kvinnur enn menn upplivdu postoperativa pínu í viðrakning, og pínustyrkin hjá teimum var eitt sindur hægri enn hjá monnunum. Hóast hetta, fingu kvinnurnar væl minni morfika í viðrakning. Postoperativ pína Pína verður lýst sum: Ein ótespilig likamlig og kensluborin uppliv ing, sum er tengd at einum hóttandi vevnaðar skaða, ella verður lýstur sum slíkur International association for the study of pain. Tað er av alstórum týdningi at meta um pínustøði hjá postoperativum sjúk lingum, og at hesar metingar verðr skrásettar á jøvnum føti við aðrar grundleggjandi post operativar observatiónir, so sum blóð trýst og pulsur. Bráðligar broytingar í pínustyrki kunnu bera boð um medisinskar ella kirurgiskar komplikatiónir, sum neyðugt er at taka støðu til. Tað eru fleiri orsøkir til, at tað hevur týdning at viðgera postoperativa pínu. Viðgerðin er partvíst symptomatisk, har endamálið er at minka um angist, óbehag og líðing, og fyribyrgjandi, NRS (Numeric Rating Scale ) stigaskipanin Pínustigaskipanir eru amboð, ið geva sjúk ling inum møguleika at meta um ken sl una av pínu, og eru slíkar skipan ir tí eitt týdningarmikið íkast, tá met ast skal um tørvin á pínuheilivági Gjørdar eru fleiri stigaskipanir, ið miða ímóti at objektivera og skrá seta pínu styrki hjá sjúklingum, Um framt NRS, so eru onnur dømi um stigaskip anir VRS (Verbal Rating Scale) og VAS (Visuel Analog Skale). Eitt yvirlit yvir granking av hesum trim um stigaskipanum vísir, at NRS í 15 av 19 førum hevði størri eftirlæti (compliance), og í 11 førum varð við mælt sum pínustigaskipan vegna betri eftirlæti, betri svarprosent og var lættari at nýta enn VRS og VAS. Ein veikleiki við hesum mátistokki er, at hann hóskar seg best, tá hugt verður at pínu hjá sama sjúklingi, hetta tí at pína er ein subjektiv uppliving, og pínu gáttin er ymisk hjá fólki. [ 9 ]

10 Kanning har málið er at minka um vandan fyri postoperativum komplikatiónum, so sum sekretstagnatión, altelektasur og pneumoni., ið kunnu økja um sjúkralegu og fíggjarligan kostnað. Fleiri alttjóða kanningar vísa, at viðgerð av postopertivari pínu ofta ikki er nøkt andi Hetta kemst m.a. av væntandi vitan um pínufysiologi, pínuheilivág og post operativu komplikatiónirnar. Aðrar orsøk ir eru, at røktarstarvsfólk undirmeta pínustyrki, at sjúklingar ikki í nóg stór an mun siga frá, ótti fyri hjáárin av Morfika, og at skipað skráseting av pínu styrki og pínulinna ikki er partur av prakis. Háttalag Kanningin byggir á kvantitativt háttalag við positivistiskari tilgongd. Kanningararbeiðið vardi í 10 vikur, har allir postoperativir sjúklingar 15 ár og eldri, sum komu í viðrakning yrkadagar frá kl blivu pínuskoraðir innan 10. min., 30 min., 60 min. og við úrskriving. Sjúk lingarnir blivu skoraðir eftir NRS stiga skipanini, har 1 svarar til lætta pínu og 10 svarar til ringast hugsandi pínu. Samlaða luttakaratalið av sjúklingum í kanningini var 284,og svarar hetta til um leið 11% av árligu skurðviðgerðunum á LS. Umframt at føra pínuskor eftir NRS stiga skipanini í ávísum tíðarbilum, bleiv pínuviðgerðin pre, per og postoperativt skrá sett. Analgetika varð givið eftir vekt eftir fyrisettum málum á LS. Bert tveir sjúkrarøktrfrøðingar, sum høvdu lokið ástøðiliga partin av intensivu serútbúgvingini, útfyltu spurnar bløð ini og interna fráfallið var 0. Øll svarini eru talmerkt, og síðani gjørd upp í ein frekvenstalvu eftir einum nominal skala inni í excellarki. Síðani eru hesi greinað og viðgjørd, har dentur er lagdur á at finna samanhang millum ymiskar faktorar. Etiskt umhugsni Spurnarbløðini vóru navnloynd. Úrslit 1. Hypotesa Slag av skurðviðgerðum Av teim 284 sjúklingunum vóru : 33,1% í ortopedibólkinum 18,7% í parenkymbólkinum 14,8% í ONH-bólkinum 10,6% í urologibólkinum 20,8% í gynokologibólkinum 1,1 % í mammabólkinum 1,1 % í eygnabólkinum Tað er munur á hvussu kvinnur og menn uppliva postoperativa pínu Úrslitið av kanningini vísti, at fleiri kvinnur uppliva postoperativa pínu enn menn. Meðan 48,9% av kvinnunum høvdu pínu, var hetta talið 41,35% hjá monnunum. Tá bert varð hugt eftir pínu yvir 4 á NRS, høvdu 38,3 % kvinnur pínu í mun til 31,7% menn. Tá hugt varð eftir pínustyrki, skoraðu kvinn urnar í miðal á NRS 5,068 og menn inir 4,976. Í miðal skoraðu kvinn urnar 0,092 stig meiri, sum svarar til 1,8%. Tá kynsrelateraðu skurðviðgerðirnar vóru sáldaðar frá, øktist munurin millum kynini, soleiðis, at kvinnurnar skoraðu 0,234 hægri, sum svarar til 4,5%. Tá hugt var eftir býtinum av pínuskor í mun tær ymisku skurðviðgerðinar,sá miðaltalið soleiðis út: Ortopedi: Menn 5,00 kvinnurnar 4,83 Munur 0,17 Parenkym: Menn 5,25 Kvinnur 5,42 Munur 0,17 ONH Menn 4,7 Kvinnur 5,4 Munur 0,70 Urologi Menn 5,6 kvinnur 4,75 Munur 0,85 Ùrslitið vísir eisini, at 11,9 % menn og 13,2% kvinnur vóru í viðrakning meiri enn 1 tíma vegna pínu. 1,29 % fleiri kvinnur vóru sostatt í viðrakning longur enn 60 minuttir vegna pínu. 2. Hypotesa Tað er munur á nøgdini á píniheilivági, ið givin verður til kvinnur og menn í viðrakning. Nýtslan av Morfin í viðrakning Tilsamans fingu 48 kvinnur og 23 menn Morfin í viðrakning. Samanlagt fingu kvinnurnar 3,936 mg/kg, sum í miðal gav 0,082 mg/kg. Menninir fingu tilsamans 2,653 mg/kg, sum í miðal gav 0,115 mg/ kg. Menninir fingu sostatt 0,033 mg/kg meiri Morfin í miðal enn kvinnurnar. Hetta svarar til, at kvinnurnar fingu 71,3% av nøgdini, sum menninir fingu í miðal/kg. Nýtslan av Ketogan í viðrakning Tilsamans fingu 30 kvinnur og 5 menn Ketogan í viðrakning. Samanlagt fingu kvinnurnar 2,31 mg/kg, sum í miðal gav 0,077 mg/kg. Menninir fingu tilsamans 0,535, sum í miðal gav 0,107 mg/kg. [ 10 ]

11 Gransking Menninir fingu sostatt 0,03 mg/kg meiri Ketogan í miðal enn kvinnurnar. Hetta svarar til, at kvinnurnar fingu 71% av nøgdini, sum menninir fingu í miðal/kg. 50 sjúklingar fingu bert Morfin sum morfika í viðrakning,, 62% kvinnur og 38% menn. Miðalnøgdin av mg Morfin í hesum bólki var 0,094 mg/kg. Kvinnurnar fingu 0,082 mg/kg í miðal og menninir 0,111 mg/kg. Munurin var sostatt 0,029 mg/kg. Onnur atlit í kanningini Til tess at kanna nærri teir faktorar, ið kundu órógva úrslitið í mun til pínuskor og tørv fyri heilivági, var hugt nærri eftir pre, lokaldoyving í skurðstað og akuttar skurðviðgerðir Pre 29 av teim 284 sjúklingunum í kanningini høvdu ikki fingið pre. Hetta svarar til 10,2%. Av hesum vóru 10,6 % av monnunum og 10% av kvinnunum. Lokaldoyving í skurðstað 136 sjúklingar høvdu fingið lokaldoyving í skurðstað. Av hesum vóru 48,5% menn og 51,5% kvinnur. Akuttar og planlagdar skurðviðgerðir 20 sjúklingar fingu bráð feingis skurðviðgerð. 6,7% av monnunum og 7,2% av kvinnunum. Kjak Kanningin vísir, at tað eru fleiri kvinnur, sum hava postoperativa pínu enn menn. Kvinnurnar skora hægri í stigaskipanini, og økist hesin munur millum kynini, tá tær kynsrelateraðu skurðviðgerðirnar eru sáldaðar frá. Eisini vísir kanningin, at kvinnurnar eru longri í viðrakning vegna pínu. Um vit samanbera úrslitið í kanningini við aðrar kanningar, so vísa hesar eisini, at kvinnur hava meiri postoperativa pínu enn menn í viðrakning. Býtið av pre heilivági, lokaldoyving í skurðstað og býtið á bráðfeingis / planlagdum skurðviðgerðum var javnt millum kynini, og vóru hetta tí ikki faktorar, sum kundu ávirka úrslitið av pínuskor. Tá teir ymisku bólkarnir av skurð viðgerð um vóru sammettir, vísti úrslitið, at menninir í urologibólkinum høvdu hægri pínuskor, meðan kvinnurnar høvdu hægri pínuskor í ONH bólkinum. Ongin eyðsæð orsøk tykist vera til, at hesir bólkar skilja seg burturúr í mun til pínuskor og býti millum kynini. Av tí, at hetta snýr um eitt avmarkað tal av sjúklingum, kundi verið áhugavert at gjørt eina størri kanning av hesum sjuklingabólkum í mun til pínuskor. Tá hugt verður eftir samlaðu nøgdini av morfika, sum givið var í viðrakning, so var mongdin av Morfin, ið givin var til kvinnurnar pr. kg 28,7% lægri enn hjá monnunum og 29% lægri í mun til mongd av Ketogan pr. kg. Orsøkirnar til hetta kann vera eitt vænt andii innlit í postoperativa pínuviður skifti hjá kvinnum í viðrakning. Miðalnøgdin av Morfin hjá øllum sjúklingum, sum bert fingu Morfin, var 0,094 mg/kg. Hetta miðaltal liggur í lægra endanum, samanborið við stóra (4.317 sjúklingar) franska kanning av líknandi slag, sum vísti, at nøgdin av Morfin, ið var givið postoperativt, lá millum 0,070 og 0,276 Hugsast kann, at viðurskifti so sum ótti fyri hjáárin, væntandi vitan av pínuheilivág og undirmeting av pínutørvi kunnu vera faktorar, sum gera seg galdandi í samband við lága miðaltalið Bókmentalisti Aubrun, F., et al, (2005)Sex-and Age-Related Differences in Morphine Reguirements, for Postoperative Pain Relief, American Society and Anesthesiology,V 103, No. 1 Briggs, M, og Closs, J.S.,1999,, Descriptive Study of the Use of Visual Analogical Scales and Verbal Rating Scales for the Assessment of Postoperative Pain in Ortopedic Patients, Jouranl of Pain and Symptom Management, 18(6() Celia, B., (2000), Age and Gender Differences in Pain Management Following Coronary Artery Bypass Surgery, Journal of Gerontology Nursing Greenspan, J. D. et al, Studying Sex and Gender _Differences in Pain and Analgesia: A Consensus Report, Pain, nov., 132, Page, MG et al, 2012, Validation og the Numerical Rating Scale for Pain Intensity and Unpleasantness in Pediatric Acute Postoperative Pain: Sensitivity to change over time, Journal of Pain, no Williamson, A., Hoggart, B. (2000), a Review of three commonly used pain rating scales, J. Of Clinical Nursing, 14: í føroysku kanningini samanborið við tí fronsku. Ein onnur kend orsøk er, at lága miðaltalið av nøgdini av Morfin, ið givin varð til kvinnurnar í føroysku kanningini, dregur samlaða miðaltalið niður. [ 11 ]

12 SJÚKRARØKTARETISKA RÁÐIÐ ETISK TVÍSTØÐA Maria er løgd inn til kanningar og eygleiðing. Hon hevur seinasta árið havt afturvendandi tilburðir av fepri umleið eina ferð um mánaðin, um 38,3 C í nakrar dagar. Støðan er knappliga versnað, hon hevur nú hvønn dag ógvusligar fepurtoppar, upp í 40 C, við nógvum skjálvta, sum so fellur aftur eftir nøkrum tímum, fyri so at fara upp aftur ímóti 40 C. Maria følir tað, sum sjúkra røktar frøðing arnir ikki taka seg í álvara. Tær eru sjáldan inni á stovuni, og ongin tosar rætti liga við hana um støðuna. Tað tykist, sum hava sjúkrarøktarfrøðingarnir ov nógv um at vera og tí altíð hava skund. Hon og familjan kenna seg ótrygg um, hvat henni bagir, og hvønn týdning hetta kann fara at hava fyri hana í framtíðini. Maria má sjálv gera vart við, tá hon kennir, at fepurin fer upp, tí annars er ongin, ið varnast hetta. Hon hevur lítlan og ongan matarlyst, er vanliga klænvaksin og er longu nógv afturfarin. Hon hevur ikki hug til matin, sum hon fær, og tá tey í dag komu við einum stór um borðiski við saltfiski, eplum og nógvari hvítari sós omaná, misti hon púr asta matarlystin. Maturin fór enn ein ferð órørdur útaftur, uttan at nakar viðmerkti ella var varur við hetta. 1. HVØR ER TRUPULLEIKIN? Maria er í einari ótryggari støðu. Hon er innløgd til kanningar og veit ikki, hvat henni bagir. Hon má sjálv siga frá, tá fepurin fer upp, tí annars er tað ongin, sum varnast tað. Maria er kløn og er lætnað. Hon hevur lítlan og ongan matarlyst. Sjúkrarøktar frøð ingarnir sýnast hvørki at vera varar við hetta, ella at gera nakað fyri at fyribyrgja, at føðslustøðan hjá Mariu versnar. Maria kennir ikki, at sjúkra røktarfrøð ingarnir taka seg í álvara. Tær hava sjáldan samband við hana og tosa ikki við hana um hennara upplivingar, hóast bæði hon og familjan kenna seg rættiliga ótrygg. Sjúkrarøktarfrøðingarnir hava nógv um at vera og hava altíð skund. Hetta kann vera viðvirkandi til, at tær ikki eru varugar við ella gera við kom andi eygleiðingar viðvíkjandi sjúku eyð kennum og føðslustøðuni hjá Mariu. Á henda hátt liva sjúkra røkt ar frøðingarnir ikki upp til tann fakliga og etiska kvalitetin, sum tær hava skyldu til, og sum sjúklingurin hevur rætt til. 2. HVØRJIR PERSÓNAR ERU UPPIÍ? Maria og familjan, tí tey eru í eini ivasamari støðu og kenna seg rættiliga ótrygg og hava tørv á sjúkrarøkt. Sjúkrarøktarfrøðingarnir á deildini, tí tað eru teir, sum skulu leggja sítt dagliga virksemi til rættis og veita sjúkrarøkt og virka fyri at gera neyðugar eygleiðingar og virka fyri at skapa samband við Mariu, sum er grundarlagið fyri at tryggja henni eina fakliga dygdargóða sjúkrarøkt. Deildarleiðslan er óbeinleiðis uppií, tí leiðslan hevur ábyrgd av at tryggja, at dygdin á sjúkrarøktini, sum verður veitt á deildini, er nøktandi, og at sjúkra røktarfrøðingarnir hava og brúka neyðugar førleikar og hava umstøður til at virka í. 3. HVØRJUM AV HESUM SKAL MAN VERA MEST LOYALUR MÓTVEGIS? Sjúkrarøktarfrøðingurin varðir um inte gritetin hjá hvørjum einstøkum menniskja, herundir rættin til heildarumsorgan, rættin til ávirkan og rættin til at verða virdur (Yrkisetisku leiðreglur stk.2) Maria fær onga heildarumsorgan, ongin eygleiðir føðslustøðuna ella sjúkueyð kennini, og ongin tosar við hana um henn ara upplivingar av tí støðu, sum hon og familjan eru komin í. Tørvandi sambandið ger, at hon heldur ikki verður vird sum eitt menniskja við egnum hugsanum og upplivingum, og hon fær tí heldur ongan møguleika at ávirka sína støðu. Har við liva sjúkrarøktarfrøðingarnir ikki upp til ábyrgdina av at varða um integritetin hjá Mariu. Sjúkrarøktarfrøðingurin vísir umsorgan fyri øllum sum líða, uttan mun til orsøk til líðingina (Yrkisetisku leiðreglur stk.2.1) Maria líður orsakað av sjúkuni og tí ótryggu støðu, sum hon er í. Haraftrat líð ur hon vegna manglandi eygleiðingar og nærlagni frá sjúkrarøktarfrøðingunum á deildini. Hervið er hon fyri tí, sum Katie Eriksson, sjúkrarøktarástøðingur, lýsir sum røktarlíðing, sum er líðing, orsaka av manglandi røkt og umsorgan í sjúkrarøktini. Sjúkrarøktarfrøðingurin hevur per sónliga ábyrgd av, at egin praksis er fakliga og etiskt dygdargóð (Yrkisetisku leiðreglur stk.4.1) [ 12 ]

13 Etisk tvístøða Føðslustøðan hjá sjúklingum er ein grundleggjandi tørvur. At tryggja, at grundleggjandi tørvirnir verða nøktaðir, er sjálvstøðuga ábyrgdin hjá sjúkra røktar frøðingum. Sjúkra røktar frøð ingarnir hava nógv um at vera, og sjúkrarøktin er merkt av manglandi eyg leið ingum av sjúkueyðkennum og føðslu støðuni hjá Mariu. Haraftrat er ongin, sum tekur hond um og tosar við Mariu um hennara tankar og upplivingar í støðuni, sum er grundarlagið fyri at veita henni umsorgan. Harvið er Maria latin yvir til sín sjálvs við síni sjúku og iva málum. Sjúkrarøktarfrøðingarnir vísa sostatt ikki ábyrgd fyri at tryggja eina fakliga ella etiska dygdargóða sjúkrarøkt. HVØRJI FAKTA ERU? Heilsustøðan hjá Mariu er ávirkað, og um støðan heldur fram, er stórur vandi fyri, at hon kemur í negativa føðslustøðu, og tað kann fáa avleiðingar fyri heilsuna. Maria má sjálv gera vart við síni sjúku eyðkenni. At so er, vísir á vantandi eyg leiðingar av sjúkueyðkennunum hjá henni, og tí er vandi fyri, at tey ikki verða nóg neyvt skrásett og skjalprógvað. Sjúkrarøktarfrøðingarnir liva ikki upp til sína fakligu ábyrgd og vísa manglandi etiska tilvitsku í samband við at taka hond um og vísa sjúklinginum umsorgan. KONSEKVENSETISKT Um sjúkueyðkennini ikki verða eygleidd og fráboðað, er vandi fyri, at Maria ikki fær rætta sjúkugreining og ikki fær í boði at fáa ta viðgerð, sum hon møguliga hevur tørv á. Um støðan heldur fram, er vandi er fyri føðslustøðuni hjá Mariu, og at tað kann fáa negativa ávirkan á heilsuna, leingja sjúkraleguna og minka um møguleikarnar at gerast frísk. Um sjúkrarøktarfrøðingarnir ikki reflektera yvir givnu sjúkrarøktina og leggja sjúkrarøktina av Mariu neyvt til rættis, verður ikki tryggjað, at sjúkrarøkt in, sum verður veitt, er fakliga og etisk dygdargóð. Hetta kann hava ta av leið ing, at sjúklingar, avvarðandi og samfelagið fáa minni álit á sjúkrarøktina sum fak. PLIKTETISKT Sjúkrarøktarfrøðingar hava ábyrgd av at liva upp til yrkisetisku leiðreglurnar og tryggja, at tær verða hildnar. Sjúkrarøktarfrøðingarnir og deildarleið slan hava skyldu at tryggja, at sjúkrarøktin á deildini er fakliga og etiskt dygdar góð, t.v.s. at leggja eina sjúkrarøkt til rættis, sum tryggjar sjúklingin og letur hann uppliva umsorgan. Fyri at tryggja hetta, hevur tað týdning, at fakliga og etiska vitanin er á høgum stigi, og at fak ligar og etiskar støður javnan verða við gjørdar og mettar um. SINNALAGSETISKT Sjúkrarøktarfrøðingarnir tykjast ikki at geva sær nóg nógv far um Mariu og hennara støðu, og tí følir Maria, at hon ikki verður sædd. Spurningurin er, um sjúkra røktar frøðingarnir eru nóg tilvitaðar um sína fakligu og etisku ábyrgd mótvegis Mariu, og um tær síggja ella royna at skilja støðuna, Maria er í. Um virðini og ábyrgdin í sjúkrarøktini ikki javnan verða viðgjørd á deildini, er vandi fyri, at sjúkrarøktin verður tilvildarlig, og at hetta fær avleiðingar fyri sjúkra røktarfakið. HVØR ER RÆTTA GERÐIN? Sjúkrarøktarfrøðingarnir mugu leggja sítt virk semi soleiðis til rættis, at tað tryggjar sjúk lingum fakliga og etiska dygdargóða sjúkra røkt. Sjúkrarøktarfrøðingarnir mugu tryggja Mariu eina fakliga kom petenta sjúkrarøkt við at eygleiða og skjalprógva tey sjúkueyðkenni, hon hevur, soleiðis at neyðug viðgerð kann verða sett í verk. Sjúkrarøktarfrøðingar eiga at tryggja sær, at grundleggjandi tørvir verða nøktaðir. Støðan eigur tí at verða eygleidd neyvt, og faklig tiltøk eiga at verða sett í verk í samstarvi við Mariu, fyri at fyribyrgja avleiðingum og tryggja heilsuna. Maria og familjan eru í einari ótryggari støðu, og tí hevur tað týdning at Maria upp livir, at starvsfólkið vísir henni umsorg an, og at sjúkrarøktarfrøðingarnir hava samband við Mariu og tosa við hana um hennara tankar og upplivingar. Hond eigur eisini at verða tikin um familjuna, soleiðis at sjúkrarøktarfrøðingarnir liva upp til kravið um heildarumsorgan, og familjan upplivir at hava ávirkan og at verða vird. [ 13 ]

14 [ 14 ]

15 25 ára føðingardagur KUNNING FRÁ FELAGNUM [ 15 ]

16 Diabetesøkið skal endurskoðast Færri fylgisjúkur og sjúkrahúsinnleggingar Talið á sjúklingum við týpu 2 diabetes er nógv vaksið hesi seinastu árini samanborið við tað, sum kom fram í diabetesálitinum, sum skrivað varð í Tí gjørdi landsstýrismaðurin við heilsumálum av at endurskoða økið, og til tess setti hann í fjør summar ein arbeiðsbólk at orða eina diabetes heildarætlan fyri Føroyar. Arbeiðsbólkurin er nú komin við síni ætlan við 18 beinleiðis tilmælum til lands stýrismannin. Arbeiðsbólkurin sigur, at tilmælini hava til endamáls at bøta um viðgerðardygdina, soleiðis at tað sæst aftur í færri fylgisjúkum og sjúkra hús innleggingum. Harafturat mælir arbeiðsbólkurin til, at øll fáa sama møgu leika at fáa staðfest sjúkuna, fáa við gerð, undirvísing og eftirlit, hvar í land inum tey búgva. Hetta er eisini í tráð við rákið í londunum uttan um okkum, har sjúklingar við týpu 2 diabetes verða við gjørdir í nærumhvørvinum, meðan sjúk lingar við týpu 1 diabetes framvegis verða viðgjørdir á sjúkrahúsi. Í heildarætlanini sigur arbeiðsbólkurin m.a., at týpa 2 diabetes er ein sjúka, sum rakar nógvar føroyingar. Í okkara lítla samfelag kenna tey flestu av okkum onkran, sum er raktur av sjúkuni. Sjúkan rakar ikki bara tann, ið fær sjúkuna, men alla familjuna, arbeiðsfelagar og vinfólk. Soleiðis verða sera nógv ávirkað meira ella minni, tá ein verður raktur av hesi álvarsomu sjúku, sigur arbeiðsbólkurin, sum vísir til eina kanning, sum nýliga er gjørd fyri at staðfesta, hvussu nógvir føroyingar hava diabetes. Kanningin sigur, at umleið 3000 føroyingar hava týpa 2 diabetes, og aðrir 3000 hava undanstig til sjúkuna. Í altjóða høpi siga tøl, at 371 milliónir fólk hava diabetes, harav 55 milliónir í Evropa. Í Danmark høvdu við árslok 2011 stívliga fólk fingið staðfest diabetes, sum er tvífalt so mong sum fyri tíggju árum síðani. Onnur verða mett at hava sjúkuna uttan at vita av tí. Arbeiðsbólkurin heldur tí, at tað er í tøkum tíma, at diabetesøkið verður greinað. Eisini, at funnið verður fram til, hvussu viðgerð og kunning fyri tey við týpu 2 diabetes eiga at verða skipað. Á henda hátt verður tryggjað, at sjúkling ar kring landið fáa somu viðgerð og ráðgeving, hvar í landinum tey enn búgva. Umframt ein arbeiðsbólk setti landsstýris maðurin eisini ein fylgibólk umframt ein stýribólk. Teir vóru mannaðir av fakfólkum á økinum, tengd at diabetes. Í arbeiðsbólkinum at orða eina diabetes heildarætlan vóru: Kristianna Larsen á Lofti, Heilsu málaráðið, verkætlanarsamskipari Jens Andreassen, deildarlækni, Diabetes ambula toriið á Lands sjúkra húsin um Dánjal Petur Højgaard, kommunulækni og umboð fyri Læknafelag Føroya Sten Larsen, kommunulækni og umboð fyri Kommunulæknafelag Føroya Kristianna Rein, forkvinna fyri Diabetesfelag Føroya Mariann Patursson, kliniskur dietistur á Landssjúkrahúsinum May-Britt Skoradal, undirvísari, Sjúkra røktarfrøðideildin á Fróð skaparsetrinum Durid Johannesen, sjúkra røktarfrøðingur, Diabetes ambula toriið á Klaksvíkar sjúkrahúsi. [ 16 ]

17 Diabetesøkið KUNNING FRÁ FELAGNUM Kærkomið diabetisálit fyri Føroyar Heilsumálaráðið setti á sumri 2012 ein arbeiðsbólk við serkønum fólki, ið skuldi gera eitt álit um eina diabetisætlan fyri Føroyar. Endamálið við álitinum er, at allir føroyingar skulu hava eina skipan við einstáttaðari viðgerð, røkt og fyribyrgjan av typu 2 diabetis, har eisini endamálið er at spara pening á heilsuøkinum. Í dag eru umleið 3000 fólk við typu 2 diabetis í Føroyum, umframt at 3000 onnur hava undanstig til sjúkuna. Diabetisambulatoriir Í dag eru trý diabetisambulatoriir í Føroyum, eitt á Landssjúkrahúsinum, eitt á Klaksvíkar Sjúkrahúsi og eitt á Suðuroyar Sjúkrahúsi. Hetta er ikki nøkt andi, og tí er neyðugt at víðka tilboðið til hesar sjúklingar. Frá politiskari síðu hevur ynskið verið, at viðgerð, røkt og fyribyrging til stabilar sjúklingar skal leggjast út á komm unulæknaskipanina, meðan teir meira kompleksu sjúklingarnir skulu vera knýttir at ambulatoriunum, eins og serkønu starvsfólkini í ambulatoriunum skulu ráðgeva og undirvísa læknum og sjúkra røktar frøðingum í kommunulækna skipanum. Veikleikin við kommunulæknaskipanini At leggja diabetisviðgerðina út til kommunu læknaskipanina er ein stórur trupulleiki, tí tað er torført at manna tey leysu kommunulæknastørvini. Hetta gevur eisini ótrygg setunarviðurskifti hjá sjúkrarøktarfrøðingunum, sum eina løtu eru settir hjá kommunulækna og næstu løtuna undir Heilsumálaráðnum. Í álitinum sæst, at arbeiðsbólkurin eisini er greiður um hendan trupulleikan, og tí hevur arbeiðsbólkurin í uppskoti framhaldandi at hava dia betisambula toriini á Klaksvíkar Sjúkrahúsi og Suðuroyar Sjúkrahúsi opin, til nóg mikið av kommunulæknum eru í føstum størvum. Felagið Føroyskir Sjúkra røktar frøðing ar fegnast um, at arbeiðsbólkurin hevur mett tað vera neyðugt, at serút búnir sjúkrarøktarfrøðingar innan dia betis viðgerð og røkt skulu setast í starv kring landið, eins og bólkurin vísir á trupulleikan við manglandi kommunulæknum. Einstáttað tilboð um alt landið. Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar sær hetta sum eitt kærkomið diabetisálit. Heilsumálaráðið má tó gera sær greitt, at skal diabetisálitið imple menterast næstu árini, er neyðugt, at ein miðvís útbúgving á masterstøði verður sett á stovn í Føroyum, og at set anar myndugleikin hjá diabetis sjúkra røktar frøðingum ikki verða komm unulæknarnir, men Heilsu mála ráðið. [ 17 ]

18 Diabetesøkið skal endurskoðast Hugsaðu meira um dygd enn um fakmørk Millum fakbólkarnar í arbeiðsbólkinum vóru sum vera man eisini tvey umboð fyri sjúkrarøktarfrøðingar. May-Britt Skoradal, undirvís ari á sjúkrarøktarfrøðideildini á Fróðskapar setrinum, og Durid Johannesen, sjúkrarøktarfrøðingur á dia betes ambula tor inum á Klaksvíkar sjúkrahúsi. Báðar hava tær drúgvar royndir í arbeiði við diabetes sjúklingum. May-Britt er væl nøgd við úrslitið og tey tilmæli, sum arbeiðsbólkurin er komin til. -Tað er einki at taka seg aftur í, at sjúkrarøktarfrøðingar hava ein sera sentralan leiklut, tá ræður um undirvísing og viðgerð av sjúklingum við diabetes, men av teirri orsøk royndu vit ongantíð at skilja okkum burturúr sum fakbólkur, men heldur í størri mun at varpa ljós á best hugsandi viðgerðina, enn hvønn leiklut sjúkrarøktarfrøðingar eiga at hava í samlaðu viðgerðini og røktini, sigur May-Britt. Hon vísir á orðaðu heildarætlanina, har arbeiðsbólkurin ger greitt, at sjúkrarøktarfrøðingar hava í hesum høpi ein sjálvsagdan leiklut. Tá sjúkan er staðfest, sjúklingarnir eru kannaðir fyri fylgisjúkur og settir í viðgerð, er umráðandi, at hesi fáa tilboð um eina undirvísingartilgongd til tess at læra at liva við sjúkuni. Tað var ikki so torført at tala fyri okkara leikluti, tí hann er so sjálvsagdur. Sjúkrarøktarfrøðingar eru ein týðandi fakbólkur í allari framkomnari diabetesviðgerð í øllum heiminum. Tað er eisini í samsvar við tilráðingar frá WHO, sum sigur, at sjúkrarøktarfrøðingar eiga at menna sína vitan og vera meira aktivur partur í millum annað viðgerð av diabetes, sigur May-Britt. Í sambandi við undirvísingartilgongdina mælir arbeiðsbólkurin til, at læknin kannar sjúklingin og staðfestir sjúkuna, og síðani fer sjúklingurin undir eina undirvísingartilgongd og eftirlit fýra til seks ferðir um árið, sum sjúkrarøktarfrøðingar taka sær av. Soleiðis verður tilboðið í kommunulæknaskipanini tað sama, sum ambulatoriini bjóða í dag. Øll sama tilboð Arbeiðsbólkurin leggur stóran dent á, at øll í landinum, uttan mun til hvar tey búgva, fáa somu tilboð, og til tess eigur viðgerðin av diabetes 2 sjúklingum at verða løgd út í kommunulæknaskipanina. Har skal kommunulæknin taka sær av sjúklinginum eina ferð um árið, og hinar tríggjar ella fleiri ferðirnar skal sjúkrarøktarfrøðingurin taka sær av sjúklinginum. Harafturat leggur tilmælið upp til, at kliniskir dietistar vera settir til at undirvísa um kost. Vit mæla til, at sjúkrarøktarfrøðingarnir í kommunulæknaskipanini verða útbúnir til at taka sær av sjúklingum við diabetes og øðrum kroniskum sjúkum, sigur May-Britt, sum heldur, at ein tílík skipan hevði verið til stórt gagn fyri nógvar sjúklingabólkar. Førleikamenning Treytin fyri, at allir partar í kommunulæknaskipanini virka optimalt, er, at tær eru mannaðar við serútbúnum fólki. Tí mælir arbeiðsbólkurin eisini til, at sjúkrarøktarfrøðingar verða førleikamentir til uppgávuna, og at teir tí fáa hóskandi undirvísingartilboð. May-Britt sigur, at sjúkra røktar frøðideildin á Fróðskaparsetrinum sigur seg vera áhugað í at seta eina formaliseraða útbúgving av sjúkrarøktarfrøðingum í týpu 2 diabetes og øðrum kroniskum sjúkum á stovn. Møguliga sum eitt skeið, sum kann gerast partur av tí formellu masterútbúgvingini, sum er upp á tal at seta á stovn. Hetta skeiðið eigur ikki bert at standa teimum [ 18 ]

19 Diabetesøkið KUNNING FRÁ FELAGNUM May-Britt Skoradal, undir vís ari á sjúkrarøktarfrøðideildini á Fróðskapar setrinum sjúkrarøktarfrøðingum, sum arbeiða í kommunulæknaskipanini í boði, men eisini teimum, sum arbeiða eitt nú í heimarøktini og á medisinsku deildunum á sjúkrahúsunum, sigur May-Britt og leggur afturat, at sjálv hevur hon upplivað í sínum starvi, at sjúkrarøktarfrøðingar hava sýnt stóran áhuga fyri at nema sær framhaldsútbúgvingar. Ambulatoriið mennast Arbeiðsbólkurin leggur eisini sera stóran dent á, at umstøðurnar hjá ambulatoriinum á Landssjúkrahúsinum viðvíkjandi hølum og útbúnaði verða optimeraðar, og tað merkir, at samsvar verður millum starvsfólkamongd og hølir við tíðarhóskandi kanningartólum. Harafturat verður mælt til, at starvsfólkið á ambulatoriinum á Landssjúkrahúsinum skal hava møguleika fyri og sømdir til at dagføra sína vitan og vera við til at menna kommunulæknaskipanina, t.e. kommunu læknar og sjúkra røktarfrøðingar, í handfaring av sjúkuni á ein slíkan hátt, at viðgerðartilboðini eru eins um alt landið, grundað á góðkendar kliniskar vegleiðingar. Má ikki enda í skuffuni Eitt er eitt vælmeint og vælorðað álit, annað er at seta føgru orðini í verk. Hvørja lagnu roknar May-Britt við at heildarætlanin fer at hava? Eg vóni ikki, og rokni heldur ikki við, at hendan ætlan bert endar í onkrari djúpari skuffu. Karsten Hansen, landsstýrismaður við heilsumálum, hevur ið hvussu er lovað, at tað skal ikki henda, og hesum velji eg at trúgva. Annars kann alt gera tað sama. Fyri tað fyrsta kosta tilmælini ikki nógv at seta í verk, og harnæst so fara diabetessjúklingar at fáa eina betri viðgerð í Føroyum, soleiðis at vit fáa munandi færri fylgisjúkur, sum eru sera kostnaðarmiklar at viðgera, so alt í alt er hetta til stórt gagn fyri sjúklingarnar og fer í longdini at spara krónur, sigur May-Britt Skoradal vónrík. [ 19 ]

20 Limatilboð Limir í Felagnum Føroyskir Sjúkra røkt ar frøð ing ar fáa avsláttur frá fyri tøk um, sum felagið hevur avtalu við. Onn ur vinnu rekandi, sum ynskja eina avsláttar av talu, kunnu seta seg í samband við felagið. SERSTAKAR KLÆNKI- VÆLVERU- OG ANDLITSVIÐGERÐIR FRÁ IN TONE Klænkiviðgerð 8 klænkiwrap + 8 uppstramman. Kr. 2900,- Andlitsviðgerð 5 Andlitslyft við RF - alternativ til botox. Kr. 1990,- 1 dermaroll viðgerð um mðr., nýggjast innan rukkuviðgerð, akni, o.a. (prikkar hol á húðina og tú boostar collagenframleiðsluna). Kr. 1800,- Vælvera Infrareytt hitateppi- tú forbrennir 800 kcl (útreinsar affaldstoffir- gott fyri gikt, vødda- og liðpínu). 5 viðgerðir Kr. 990,- Vit viðgera eisini strekkmerkir, appelsinhúð og geva kokubotnvenjingar. Okkara serstøku viðgerðir fáast bert hjá In Tone, til teir bestu prísirnar. Galdandi til 1. des [ 20]

21 limatilboð Kongagøta 6 tel Sundsvegur 6 Tel: yndi.fo yndi@yndi.fo [ 21 ]

22 limatilboð Vilt tú hava kensluna av at vera berføtt og samstundis vard? So eru Barefoot frá Merrell røttu skógvarnir til tín. 799,- Loysnir tel Dygdarvørur og serkøn vegleiðing - SIRI, tí TÚ ert nakað serligt. Siri Dr.Jacobsensgøta Tórshavn tel siri@siri.fo Vakra jólaborðhaldið Vit eru á Heykavegur 3, Tórshavn, Tlf [ 22]

23 50 ár síðani Tær fyrstu við føroyskari útbúgving Tær fyrstu átta á Sjúkrasystraskúla Føroya. Standandi f.v.: Jóhanna Eidesgaard, Eiði, Jóna Poulsen, Eiði, Anna Johansson, lærarinna, Tórshavn, Dania Danielsen, Syðradalur K., Vónbjørt Hentze, Skúvoy, Anna Johannesen, Skála, Marita Mørkøre, Eiði, Oddvør Djurhuus, Vágur og Maria Davidsen, Kvívík. Myndin er úr bókini: Frá diakonissuni til sjúkrasystrina Í ár eru liðin hálvthundrað ár, síðani tær fyrstu sjúkrasystrarnar fingu prógv á Sjúkrasystraskúla Føroya. Føroyski skúlin byrjaði í 1960, men tá var neyðugt at fara á sjúkrasystraforskúla í Danmark. Fyri síðani at koma á skúlan í Føroyum skuldu tær standa eina upptøkuroynd, og tað gjørdu allar tær átta, sum byrjaðu hetta fyrsta árið. Um Sjúkrasystraskúla Føroya og tær umstøður, næmingarnir har høvdu, er eitt brot í bókini Frá diakonissuni til sjúkrasystrina, har Maria Hansen og Jóna Fredriksen greiða frá, haðani vit loyva okkum at taka nøkur brot. Allar búðu vit í Skemmuni, ið var eitt lítið hús, sum stóð á økinum, har Landssjúkrahúsið stendur í dag. Vit búðu tvær saman á hvørjum kamari, og baðirúm var einki. Tískil mátti øll hygiejna vera í tekøkinum. Onkuntíð var onkur so djørv at fara inn, har massøsan helt til, at fáa sær eitt bað. Alt mátti ganga fyri seg í myrkri, tí bleiv ein avdúkaður, var ikki lukkuligt. Vit búðu annars væl. Høvdu frítt vistarhald og fingu eisini frían búna. Her vóru ongar ávísar treytir ella forboð, men kanska onkrar óskrivaðar reglur. Skúli undir væðingini Hølisviðurskiftini vóru kørg. Ein partur av skúlagongdini var á Háskúlanum. Restin var í einum rúmi gjørt úti undir væðingini á turkiloftinum. Eitt sindur trølsligt. Á turkiloftinum var sum á svartastu nátt, tí eingi vindeygu vóru. Alla lærutíðina varð stórur dentur lagdur á reinføri fram um alt, og at sjúklingurin varð væl passaður. Men fyri sjúklingin varð neyvan sosiali og sálarligi tørvurin nøktaður. Vit vóru á ymiskum stovnum og fyritøkum, har vit fingu kunnleika og sóu, hvussu arbeitt varð har, og allastaðni varð greitt frá um reinføri. Við eftirnavni Stílurin var øðrvísi enn í dag. Alt var meiri stívt millum teir ymisku starvsbólkarnar. Vit vórðu kallaðar frøkun eftirnavn, og so skuldu vit eisini siga doktor eftirnavn. Somuleiðis var eisini sjúklingurin nevndur við eftirnavni á stovu nr... Lærarinna okkara var Anna Johansson, seinri Schiller, ið júst hevði útbúgvið seg meiri til sjúkrasystralærarinnu. Hon var mangan góð. Hon var greið og altíð til reiðar at hjálpa. Supplera í Danmark Eftir trý ára lærutíðina í Føroyum restaði tó okkurt í, og tí var neyðugt at fara til Danmarkar aftur at supplera, sum tey søgdu. Tað varð gjørt á sumri í 1962, og heimafturkomnar várið eftir kundu tær kalla seg fult útbúnar sjúkrasystrar frá fyrsta holdi á Sjúkrasystraskúla Føroya. Kelda: Frá diakonissuni til sjúkrasystrina [ 23 ]

24 Sjúkrarøktarfrøðingar alt ov illa løntir! Tað hevur mangan undrað meg, at sjúkrarøktarfrøðingar ikki verða betri løntir, enn teir vera. Vit hava eina 4 ára langa útbúgving, hava stóra arbeiðsábyrgd og arbeiða ofta, tá hini hava frí. Tað man vera fáur, sum vil vera okkara arbeiði fyri uttan, tá tørvurin vísir seg uppá egnan kropp ella hjá einum av teimum næstu. Ein løn, sum ber til at liva fyri, meti eg, er eitt rímiligt krav, vit kunnu seta í dagsins samfelag. Um vit hyggja at lønini hjá starvsbólkum, vit vanliga samanbera okkum við, er lønarmunurin sera stórur. Niðanfyri vísi eg á munin á byrjunarløn og endaløn hjá nøkrum starvsbólkum, sum verða mettir at hava nøkulunda javnsettar útbúgvingar. Hetta eru starvsbólkar, sum allir eru alment løntir, arbeiða við fólki og hava somu longd á útbúgving. Sjúkrarøktarfrøðingar og lærarar Ein lærari við somu longd av útbúgving sum ein sjúkrarøktarfrøðingur fær kr (2.449 kr)* meira í endaløn um mánaðin, ella kr ( kr)* meira um árið. Hóast ein sjúkra røkt ar frøðingur kann fáa onkrar við bøt ur, stendur tað ikki mát við løn ar munin á hesum annars javnsettu fakbólkum. Tá hava vit onki sagt um stóra munin á arbeiðstíðum. At arbeiða í skiftandi vaktum er so mikið krevjandi í sær sjálvum, at tað eru fáir sjúkra røkt ar frøðingar, sum arbeiða fulla tíð. Samanborið við t.d. lærarar, eru nógv fleiri sjúkrarøktarfrøðingar, sum arbeiða niðursetta tíð. Eisini um vit bara samanbera kvinnuligar lærarar og sjúkrarøkt ar frøðingar. Eg meti, at sjúkrarøktarfrøðingar hava eitt ábyrgdarfult og krevjandi starv. Hetta eigur at síggjast aftur á lønarseðlinum, eins og hjá m.a. lærarum. Sjúkrarøktarfrøðingar: byrjunarløn kr ( kr)* endaløn kr ( kr)* Pedagogar: byrjunarløn kr endaløn kr Lærarar byrjunarløn kr endaløn kr *Tølini í klombrum eru galdandi fyri sjúkrarøktarfrøðingar, sum hava bachelorútbúgving. Talan er um uml. 1/3 av limunum. Sjúkrarøktarfrøðingar og pedagogar Vit hava hoyrt, at pedagogarnir ikki vilja finna seg í síni lágu løn longur, sum eg eisini vil geva teimum rætt í, er alt ov lág. Men í veruleikanum fáa vit sum sjúkrarøktarfrøðingar enn minni í løn. Sum tað sæst á talvuni omanfyri, fáa pedagogar næstan 1000 kr. meira í endaløn um mánaðin enn 2/3 av sjúkrarøktarfrøðingunum. Sjúkrarøktarfrøðingar við bachelorútbúgving Sum tað sæst á talvuni omanfyri, eru sjúkrarøktarfrøðingarnir við bachelorútbúgving væl betur løntir enn teir, sum vóru útbúnir, áðrenn hendan skipanin varð sett í verk í Sambært formanninum í Felagnum fyri Føroyskar Sjúkrarøktarføðingar er talan um umleið 1/3 av øllum sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum. T.v.s. at tað er nógv tann størsti parturin, sum er alt ov illa løntur, og eigur hesin mismunur at verða burturbeindur. Mismunurin má burtur Søguliga er sjúkrarøktaryrkið eitt [ 24 ]

25 Lønarviðurskiftir KUNNING FRÁ FELAGNUM kvinnuyrki, og fyrr var talan meira um eitt kall enn um løn. Men tíðin er langt síðani farin frá hesari hugsan. Hóast yrkið enn er eitt kvinnuyrki, eiga sjúkrarøktarfrøðingar at fáa virðiliga løn, sum tað sømir seg í einum framkomnum samfelag. Til almennar lønarsamráðingar verður oftast sami prosentvøkstur latin til allar fakbólkarnar. Men um hesin lønarmismunur skal javnast, má fíggjarmálaráðið differentiera hendan prosentvøksturin, so øll kunnu fáa eina rættvísa løn. Tað sigur seg sjálvt, at 2% av lønini hjá einum lærara er nógv meira enn 2% av lønini hjá einum sjúkrarøktarfrøðingi. Um lønarbýtið er rættvíst ímillum starvsbólkarnar, er í lagi at sami prosentvøkstur verður latin øllum, men tað er tað ikki í hesum føri. Landsins politikarar eiga at hava hetta í huga og hava virðing fyri okkara arbeiði sum sjúkrarøktar frøð ingar, eisini hóast okkara søgu ligu bakgrund sum kvinnuyrki. Sum gongdin hevur verið undir teimum nógvu seinastu lønarsam ráðingunum, er lønarmunurin í krónum bara vaksin. Fíggjarmála ráðið má um síðir skilja, at tað ikki er Sólrun Foldbo, sjúkrarøktarfrøðingur / heilsufrøðingur í lagi at halda fast við hendan lønarmismunin og enntá økja um hann starvsbólkar, sum hava somu longd av til hvørjar løn ar sam ráðingar. útbúgving, arbeiða við menniskjum og Eftir míni metan eigur felagið Føroyskir eru lønt hjá tí almenna! Sjúkrarøktarfrøðingar hesaferð at seta Vit eiga at fáa munandi meira í løn. hart ímóti hørðum og taka neyðug stig, Eina løn, sum ber til at liva av eisini sum líka til hesin mismunur er útjavnaður. sjúkrarøktarfrøðingur! Sjálvandi má vera samsvar ímillum Blika Sp/f Akranesgøta 9 Postrúm 316 FO-100 Tórshavn Tel Fax blika@blika.fo [ 25]

26 Årsrapport 2012 Pensionskassen for Sygeplejersker Alle beløb i mio. kr. Koncernen Pensionskassen Resultatopgørelse for året Indtægter 2.436, ,1 Medlemsbidrag 2.436, , , ,6 Investeringsresultat efter pensionsafkastskat 4.844, , , ,7 Indtægter i alt 7.280, ,7 Udgifter 1.488, ,2 Pensionsudbetalinger 1.488, ,2 47,4 48,7 Administration 47,4 48, , ,9 Udgifter i alt 1.535, , , ,8 Til rådighed 5.744, , , ,5 Overført til pensionshensættelser , ,5-98,9-113,4 Gruppeforsikringer -98,9-113,4 843, ,9 Årets resultat 843, ,9 der overføres til egenkapitalen Koncernen Pensionskassen Balance pr. 31. december Aktiver , ,9 Obligationer m.v , , , ,8 Investeringsforeningsandele 7.550, , , ,9 Kapitalandele , ,6 - - Tilknyttede virksomheder 1.372, , , ,3 Afledte finansielle instrumenter , , , ,6 Ejendomme 2.595, , , ,5 Aktiver i alt , ,4 Passiver , ,2 Hensat til pensioner , ,2 215,3 303,7 Medlemskapital 215,3 303, , ,2 Egenkapital , , , ,0 Afledte finansielle instrumenter , , ,4 0,0 Gæld til kreditinstitutter 5.459,4 0, , ,4 Øvrige passiver 933, , , ,5 Passiver i alt , ,4 Regnskabet er et sammendrag af pensionskassens og koncernens årsrapport, som er revideret og påtegnet af pensionskassens revisorer uden forbehold. Årsrapporten er godkendt på pensionskassens generalforsamling den 23. april [ 26 ] Den godkendte årsrapport kan rekvireres i sin helhed ved henvendelse til PKA A/S, Kommunikation, Tuborg Boulevard 3, 2900 Hellerup eller i Erhvervs- og Selskabsstyrelsen. Den fuldstændige årsrapport kan også læses på pka.dk.

27 Røntgan Navn: Anna Maria Simonsen Bústaður: Hoyvíksvegur 23, Tórshavn Aldur: 61 ár Útbúgvingar: Sjúkrarøktarfrøðingur. Arbeiðsumhvørvis-sjúkrarøktarfrøðingur. Starv: Medic Safety Co-ordinator í Subsea7. Sigli við Havila Subsea KUNNING FRÁ FELAGNUM Anna Maria Simonsen, 61 ár 1. Eru hendar broytingar sjúkrarøktarfakliga í tínum starvi, síðan tú byrjaði? Ja, bæði í mínum størvum og í samfelagnum sum heild eru stórar broytingar hendar gjøgnum árini. Best dámar mær, at størri dentur nú verður lagdur á fyribyrgjandi partin av sjúkrarøkt ini. Fekk hollar royndir í sjúkrarøkt, tá eg starv aðist fyrst eitt stutt bil á føðideildini, so góð 19 ár á B8 og sum ábyrgdarhavandi sjúkrasystir (trissa). Sum fakligur skrivari hjá felagnum fekk eg eisini innlit í, hvussu fjøltáttað okkara útbúgving og arbeiðsuppgávur eru. Uppgávan sum medic/safety coordinator í frálandavinnuni var ein total kollvelting frá tí arbeiði, eg var von við á landi. At fyribyrgja skaðar, hava tilbúgving til reiðar, um eitt óhapp skuldi hent, og at venja meg við, at hevði eg tørv á fakligari hjálp ella veg leið ing, fekk eg tað við at samskifta á enskum via telefon, var nýtt fyri meg. Til stuttleikar kann eg nevna, at arbeiðsbúnin eisini er broyttur mun andi. Frá at ganga í stívaðum kappa, lærstuttum kitli og sandalum við høgum hæli úti á LS og til at ganga úti á einum skipsdekki í ketildrakt, termojakka og trygdarskóm ella í shorts og blusu í 40 hitastigum á palli í Vesturafrika. Fakliga eru risastig hend, men uppgávur okkara eru grundleggjandi tær somu, sum Virginia Henderson so einfalt tekur til : Sygeplejerskens unikke funktion består i at bistå den enkelte, syg eller rask, med at udføre de aktiviteter til fremme eller genvindelse af sund heden (eller til en fredelig død), som han ville udføre på egen hånd, hvis han havde den for nødne styrke, vilje og viden, og at gøre dette på en måde, der hjælper ham til så hurtigt som muligt at blive selvhjulpen. 2. Hvat dámar tær í tínum starvi? Mær dámar væl fjøltáttaðu uppgávurnar, at ongin dagur er líka, og at lønin er góð. At eg sleppi at arbeiða sjálvstøðugt umborð, bæði á sjúkra stovuni og tá uppgávan snýr seg um trygd og arbeiðsumhvørvið, og at eg havi ávirkan, tá tað snýr seg um heilsufremjandi og fyribyrgjandi tiltøk. 3. Hinvegin, hvat dámar tær lítið? At eg eri einasti persónur umborð við heilsufak lig ari útbúgving; sakni starvsfelagar í nær umhvørv inum. 4. Lýs heilt stutt ein góðan arbeiðsdag: Tá tað er hampiligt veður, øll umborð eru frísk, og prosjektarbeiðið undir sjónum gongst sum ætlað. At eg eri ajour við at skriva og kekka tað, eg skal, og at eg veit, at tryggleikin er í hásætinum á øllum arbeiðsplássum umborð. At eg havi frí aftan á 12 tímar og ikki blívi tilkallað í úrtíð. 5. Heldur tú, at tað eru nóg nógvar av bjóð ingar til sjúkrarøktarfrøð ingar í Føroyum? Avbjóðingarnar eru har, men vit taka tær ikki altíð upp og eru ov vánaligar at bjóða okkum fram. Hugsi eitt nú um akutt-tænastuna, har átti okkara fakbólkur at verið á fremstu røð, heilt einfalt tí at vit saman við læknum hava besta fak liga førleikan! Eisini á øðrum økjum kunnu vit vera við og hava ávirkan. Nógvar av uppgávunum hjá eitt nú kommunulæknunum kundu við hepnari hond verið lagdar út til okkara. Hetta hevði eisini bøtt um arbeiðsbyrðuna hjá kommunu læknunum. Haldi eisini, at vit saktans kundu røkt viðtalur á smáplássum, har ikki lækna viðtala er hvønn dag. (Hetta er jú tað sama, sum eg geri umborð. Er tørvur á læknahjálp, ringi eg til Aberdeen til læknavaktina, ið so tekur avgerð um víðari viðgerð/sjúkramelding.) Havi starv ast við føroyskum sjúkrarøktarfrøðingum á norskum og grønlendskum sjúkrahúsum og veit, at vit hava onga orsøk at krógva okkum burtur. Skoðs málið er, at vit eru bæði dugnaligar, fakliga fjøl broyttar, fyrikomandi og arbeiðssamar. 6. Hevur tú roynt onnur starvsøki enn sjúkrarøkt, síðan tú bleiv útlærd? Var fakligur skrivari hjá felagnum eitt skifti, tað dámdi mær væl. Eisini gjørt eina verkætlan um lívskor hjá trolaramonnum á fjarleiðum, hetta í sambandi við eftirútbúgving innan arbeiðsum hvørvis-sjúkrarøkt. Havi nú arbeitt í frálanda vinnuni í góð 13 ár, bæði á leitipalli, framleið slu palli og nú umborð á skipi, ið hevur undir sjóvar tænastur til olju og gassútbúnað. 7. Hevur tú útbúgvið ella hugsað um at útbúgvið teg til okkurt annað? Nei, ikki beinleiðis útbúgving, men mær dámar at skriva, kanska skuldi eg gjørt meira við tað. 8. Hvussu sært tú upp á framtíðina hjá sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum? Ein oyðimarkargongd, um tað framhaldandi skal renn ast skjótari fyri minni, umframt at játtanin á fíggjarlógini til heilsuverkið blívur skorin inn á bein. Samstundis fáa vit ikki nóg mikið burtur úr játt an ini, tí vit vegna manglandi politiskan vilja at sam skipa (les bara lokalpolitikk) hava ov nógvar dupult funktiónir. Vit mugu fáa vend í, soleiðis at tað loysir seg at fáa sær eina útbúgving og at arbeiða. 9. Um tú sat sum forkvinna í felagnum, hvat hevði so verið tað fyrsta, tú fór í gongd við? Sama sum allar hava roynt, at hækka grundlønina og viðbøturnar. Havi sitið í nevndini fleiri skeið og veit fullvæl, at tað er ikki bara sum at siga tað at fara til sáttmálasamráðingar tað er so avgjørt ikki eitt sjálvtøkuborð. Haldi, fakfelags rør slan skuldi staðið meira saman, so vóru vit sterkari. Vart vunnin rættindi, styrkt álitisumboðini og gjørt vart við, at vit kunnu víðka um arbeiðsøki/uppgávur okkara, møguleikin er tilstaðar at upprætta nýggj størv. Vent eyg un um útum landoddarnar móti systurfeløgum og fingið íblástur til okkara limir. Eisini hevði eg mælt til at selt ognir felagsins í Klaksvík og í Havn og keypt nýtt, tíðarhóskandi hús. Haldi, tað er spell, at vit skulu leiga høli til so at siga allar fundir og tiltøk. 10. Um tú sat sum landsstýriskvinna í Almanna- ella Heilsumálum, hvat hevði so verið aðalmál títt? At lurta eftir serkunnleikanum og brúkarunum. Lúka burtur óneyðugar dupultfunktiónir og bygt upp úr nýggjum, við tørvi brúkarans fyri eyga. Lagt stóran dent á fyribyrgjandi og heilsu fremjandi tiltøk, bæði í vinnuni og á privata økinum. [ 27]

28 » Framtíðin er tryggjað«ein trygg framtíð við Lív Hjá Lív gert tú eina tryggjandi íløgu í tína framtíð. Verður tú óarbeiðsfør av sjúku ella óhappi, so ert tú kortini fyrireikað og kanst geva tær og tínum eina trygga tilveru. Sum kundi hjá Lív ert tú í tryggum hondum. Vit geva tær eina dygdargóða og skilagóða ráðgeving, sum tekur støði í júst tínum tørvi.