Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga Nr TEMA: Psykiatriski depilin

Transkript

1 Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga Nr TEMA: Psykiatriski depilin

2 Útgevari og ábyrgd: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar INNIHALDSYVIRLIT 03 Oddagrein: Vár í Gong Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Lucas Debesargøtu 14 Postrúm Tórshavn Tlf Fax Skrivstovan er opin: mánadag, týs dag og fríggjadag kl Hósdag kl Mikudag er stongt Nevndin í FFS: Vár í Gong, forkvinna Sonja Nielsen, næstforkvinna Inga Old Hensia Einarsson Óluva í Gong Per Johannessen Nicolina Højgaard Starvsfólk á felagnum: Vár í Gong, forkvinna Hansa Christiansen, bókh./skrivari Annika á Steig Egholm, fakl. skrivari 04 Frá felagnum 06 Tema: Psykiatriski depilin Samskipað røkt og viðgerð Barna- og ungdómspsykiatriin Ítøkilig úrslit av samstarvi við avvarðandi Økispsykiatriin: Hittir brúkaran í heiminum 14 Lena úr Svínoy, sjúkrasystur fyri 70 árum síðani 18 Tema: PRÓGVHANDAN Nýklaktir sjúkrarøktarfrøðingar Eitt privilegium at vera sjúkrarøktarfrøðingur Lærurík, mennandi og spennandi 24 Minningarorð 27 Røntgan Vøka: Loyvt er at endurgeva tilfar (myndir undan tiknar) við teirri treyt, at keldan verður nevnd Lagt til rættis: Sp/f Rit & Ráð tel Seting, umbróting og prent: Føroyaprent svanamerkt prentsmiðja nr [ 2 ]

3 Oddagrein: Vár í Gong, forkvinna skrivar Vár í Gong Sjúkrarøktarstjórin Beint áðrenn evsta mark fyri hesum blaðið, stóð at lesa í tíðindablaðið, at nú fór at verða lýst eftir sjúkrarøktarstjóra. Sjúkra hússtjórin, Allan Skaalum, boðaði frá, at nú fóru tey at søkja, hóast ætlanin ikki var at lýsa starvið leyst enn. Eg standi, sum forkvinna, spyrjandi! Er hetta nakað sjúkrahússtjórin tekur støðu til? Kann leiðslan halda áfram og kann hon taka fullgildugar avgerðir, tá triðja liðið í eini trýstreingjaðu leiðslu væntar? Starvið sum sjúkrarøktarstjóri, er sera týdningamikið fyri røktina og røktardygdina á Landssjúkrahúsinum. Hesin stjóri varðar av nógv tí størsta fakbólk inum, og skal saman við hinum í leiðsluni taka yvirskipaðu avgerðirnar. Sera nógv hevur verið at hoyrt um ov stóra arbeiðsbyrðju og manglandi trivna á Lands sjúkrahúsinum millum sjúkrarøktar frøðingar, og er tí sera týdningamikið at hesin stóri fakbólkur, saman við øðrum smærri røktarbólkum, hevur eina rødd í leiðsluni. Temaði í hesum blaði Í hesum blaði verður m.a kastað ljós á psykiatriska depilin. Hetta er eitt stórt økið, sum seinastu árini hevur verið fyri nógv um broytingum. Sera áhugavert er at lesa um tey ymisku økini innan psykia triiuna, sum hóast niðurslitnar og trongar karmar alsamt er fyri einari støðug ari menning og framstigum. Felagið hevur fleiri ferðir verið úti og átala trivnað og arbeiðsumstøður á lands sjúkrahúsinum. Men hava vit fingið skoti í skógvarnar frá starvsfólkum á psykiatriska deplinum at tey eisini hoyra til Landssjúkrahúsið kenna seg ikki aftur í út meldingunum frá felagnum hetta boðar frá trivnað á psykia triska deplinum. Aðalfundurin Aðalfundur felagsins verður 14. mars á Hotel Føroyum og fari eg bjóða tykkum hjarta liga vælkomnum! [ 3 ]

4 Frá felagnum frá felagnum Internir grannskoðarar Eydna Fosaa og Óluva Lómstein, sum hava verið int. grannskoðarar hjá felagnum, hava valt ikki at stilla upp aftur, tí sum tær sjálvar siga, at tær hava sitið í fleiri ár, og vilja lata onnur koma til. Eydna Fosaa hevur verið grannskoðari síðan 2001 og Óluva Lómstein síðan Óluva hevur eisini verið grannskoðari fyrr í nógv ár. Við sorgblíðni fara vit at takka teimum fyri tíðina, fyri teirra nær lagni, góðu ráð og ta tíð tær hava avsett til hetta arbeiði. Vit fara at sakna tykkum. Vónandi støkka tit onkuntíð inn á gólvið hjá okkum. Aðalfundur Árligi aðalfundur felagsins verður 14. mars á Hotel Føroyum. Hesu ferð er avgjørt at byrjað fundin á middegi og er hetta serliga í samband við ferðaætlanin hjá Smyrli. Lagt er upp til, at eftir at øll mál eru avgreitt á aðalfundinum, er tíð sett av til orðaskiftið. Árfrágreiðingin Mitt í hesum blaðið er árfrágreiðing felagsins at finna. Har í ber til at lesa um virksemi sum hevur verið á felagnum síðsta árið. Gerast skal vart við, at ársfrágreiðingin ikki verður lisin upp á aðalfundinum, og vera tit tí biðin um at lesa hana áðrenn. [ 4 ]

5 KUNNING FRÁ FELAGNUM hvonn bronsj hvønn sunnudag kl Bílegg borð kl ella 13.30

6 Bergit Weihe og Tormóður Stórá Samskipað røkt og viðgerð Orð og mynd: Tórfinn Smith Í ár eru 40 ár síðani vit góv ust við at senda allir psykia triskir sjúklingar av landinum,- serliga til Danmarkar, tí eingi við gerð - ar tilboð vóru til teirra her á landi. Síðani fingu vit so nevnda S t a t sh o s p i t a l i ð, o g v i ðg e r ð i r kundu veit ast í Føroyum. Sum vera man er mangt broytt síðani tá. Broyt ing ar og menning av ymiskum tæn astum eru farnar fram, ikki minst hesi seinastu árini. Bergit Weihe og Tormóður Stórá, á Psykia triska deplinum siga, at for treyt in fyri at skapa góð røktar og viðgerð ar tilboð er, at hesi verða samskipaði, og hesum hava tey arbeitt nógv við hetta seinasta hálvtannað árið, undir høvuðs setninginum: Samskipað røkt og viðgerð. Sjálvandi hava vit í dag fleiri góð tilboð á mangan hátt, men her eru eisini veikleikar og okkurt er sum tørvar,- m.a. kundi sambandi millum tær ymisku skipan inar verið betri, tí tá er vandi fyri, at onkur dettur niður í millum, og tí hevur samskipan av okkara veitingum so ómetaliga nógv at siga, siga Bergit Weihe og Tormóður Stórá. Skipanir uttan fyri LS Treytin fyri at vit í Føroyum kunnu veita eina skipaða røkt og viðgerð, sum okkara aðalmál er, eru fleiri skipanir, sum skulu virka saman við Landssjúkrahúsinum. Fólk verða innløgd á sjúkrahúsið, og eftir viðgerð átti onnur tilboð at staði hesum fólkum í boði. Kanska eitt røktarheim, sambýli fyri sálarsjúk ella tílíkt, men tílíkar møguleikar hava vit ikki í nóg At fáa mest møguligt burturúr tí tilfeingi vit hava, soleiðis at vit kunnu veita bestu viðgerðina og røkt, er høvuðsendamálið í teirri menningarætlan sum fer fram á psykiatriska deplinum á Landssjúkrahúsinum, siga Bergit Weihe, leiðandi sjúkrarøktarfrøðingur og Tormóður Stórá, leiðandi yvirlækni. stóran mun. Tað ger, at Landssjúkrahúsið stendur við einum stórum trupulleika, tí eingin er at taka yvir og fólk vera sostatt verandi á sjúkrahúsinum hóast tað ikki er neyðugt. Ein munandi dýrari loysn, hóast játtandi myndugleikin er hin sami, sigur Tormóður Stórá sum ásannar, at eisini hetta er ein partur av yvirskipaðu upp gávuni hjá heilsuverkinum. Fyrst innanhýsis Í fyrsta lagi hava tey á Psykiatriska deplinum tó valt at lýta eftir egnum viður skift um innanhýsis. Vit eru fullgreið yvir at her er eitt og annað, sum kundi verið øðrvísi. Mong ymisk røktar og viðgerðartilboð eru, og sjúk lingar verða fluttir frá einari deild og einari viðgerð til aðra og hetta kundi verið betri samskipað. Tí hava vit sett okkum sum mál at fáa samskipaða røkt og viðgerð inni hjá okkum sjálvum sum fyrsta mál. Tá tað er gjørt, má næsta stig vera at fara at arbeiða við spurninginum í sambandi við okkara samstarvspartar, siga Bergit Weihe og Tormóður Stórá. Meira burtur úr tí sama Hóast fleiri tillagingar eru gjørdar við árunum, er grundleggj andi bygnaðurin stórt sæð hin sami, og hann má broyt ast. Depilsleiðarnir siga, at høvuðsmálið er, at fáa sum mest burtur úr tí tilfeingi sum er til taks. Sjálvandi kundu vit ynskt okkum nógv ymiskst afturat tí vit hava, men vit kunnu ikki rokna við, at játtandi myndugleikin stendur við opnari pengaskjáttu, og tí ræður um at nýta teir førleikar vit hava á bestan hátt. Verandi skipan hevur verið rættiliga stirvin. Er starvsfólk sett at arbeiða á eini ávísari deild,- ja so arbeiðir viðkomandi har og ikki eisini aðrastaðni hóast førleikin hjá viðkomandi starvsfólki kundi komið væl við á aðrari deild eisini. Tí fara vit í nógv størri mun at arbeiða í ymiskum toymum,- ein tilgongd, sum vit hava nýtt nógva orku til at fyrireika sein astu tíðina, siga Bergit Weihe og Tormóður Stórá. Seta orð á førleikar Ein toymisskipan er ikki ein liðug loysn sum tú keypir onkustaðni, men ein skipan, sum tey sjálvi menna á Psykiatriska deplinum, og tað krevur stórt grund leggjandi arbeiði. Talan er bæði um tvørfaklig toymi, og toymi við fólki við somu fakligu útbúgving. Tormóður Stórá greiðir frá, at tey hava lagt stóran dent á at seta orð á teir ymisku førleika rnar. Hóast øll í einum toymi hava somu fakligu grundútbúgvingina, kunnu førleik arnir vera ymiskir, og tí ræður um røttu samansetingina í teimum ymisku toymunum. Soleiðis gerst greitt hvat [ 6 ]

7 Psykiatriski depilin KUNNING FRÁ FELAGNUM hvør er bestur til, og harafturat um tørv ur er á at uppstíga onkrar førleikar. Innan røktina hevur røktarstarvsfólkið víst stóran áhuga í at lýsa førleikarnir og hettar førir við sær at vit tosa nógv meira nú um okkara fak, sigur Bergit Weihe Stórur opinleiki Misljóð á arbeiðsplássinum, og ikki minst millum ymiskar fakbólkar er ikki ókent fyri brigdi, tann trupuleikan hava tey valgt at hava ein opnan hugburð til, siga leiðarnir á psykiatriska deplinum. Okkara útgangsstøði hevur ikki verið at spara nakran ella nakað burtur, men tað, at vit kunnu veita nøkur góð tilboð, sum vit skulu menna og gera tey enn betri við tí tilfeingi vit hava. Í allari til gongdini hava vit lagt stóran dent á opin leika, so øll vita hvat fer fram og hvat endamálið er. Hevur onkur ósemja tikið seg upp millum starvsfólk, hava vit beinan vegin tikið spurningin upp, siga Bergit Weihe og Tormóður Stórá, sum leggur dent á, at tað ræður ikki um at vinna á hvørjum øðrum og at fáa síni sjónarmið ígjøgnum, men at finna styrkir nar hjá hvørjum øðrum, samskifta og samarbeiða, harvið at fáa eitt enn betri úrslit. Tórmóður Stórá, leiðandi yvirlækni, og Bergit Weihe, leiðandi sjúkrarøktarfrøðingur [ 7 ]

8 Julia F. Zachariasen Barna- og ungdómspsykiatriin Orð og mynd: Tórfinn Smith Í barna- og ungdómspsykiatriska toyminum starvast tveir sjúkrarøktarfrøðingar, ein sálarfrøðingur, ein lækni, ein musikktera peutur og ein skrivari, alt í samstarvi við tvær barna- og ungdómspsykiatriskar tænastur úr Danmark. Á deildini fyri barna- og ungdóms psykiatri á Psykiatriska deplinum fer alt virksemið fram ambulant, partvíst saman við ymiskum serfrøðingum úti um landið. Julia F. Zachariasen greiðir frá, at tá talan er um barna- og ungdómspsykiatri, er talan um eitt rættiliga breitt hug tak. Talan kann vera um viðføddar menning ar trupulleikar, t.d. autismu, ADHD, Tourette og tics. Men so er eisini talan um sálarsjúkur sum depressjón, skit sofreni, atferðar- og kensluligar líðingar av ymiskum slagi, m.a. anoreksi, bulimi og cutting. Grundleggjandi sum gjørt verður, er at virka fyri eini góðari kontakt til barnið/tann unga og teirra foreldur fyri síðani at leggja til rættis eina nærri útgrein an og síðani taka støðu til røkt og viðgerð. Í útgreiningini megna tey á depli num flest allar uppgávur, men tá tað kemur til viðgerð, eru avmarkingar, tí møguleiki er ikki at bjóða alla viðgerð. Við gerðirnar eru m.a. medisinskar viðgerð ir, psykoedukatión og samtalur, m.a. stuðlandi samtalur. Harafturat nýta tey terapi av ymiskum slagi: samtalu-, kognitiva, musikk-, fysio- og ergoterapi. Hetta viðførir refleksjónir um røktar fakligar førleikar og trupulleikar. Tá arbeitt verður við barna- og ungdómspsykiatri, verða heilt serlig atlit tikin til nærumhvørvið hjá teimum ungu, sigur Julia F. Zachariasen, sjúkrarøktarfrøðingur í B&Utoyminum á Psykiatriska deplinum Tað verður arbeitt nógv í tvørfakligum toymum ein arbeiðsháttur, sum verður alt meira nýttur og alsamt mentur á Psykiatriska deplinum. Samstarv við nógvar partar Umframt útgreinan og viðgerð á sjálvum deplinum samstarva tey við nógvar partar. Tá talan er um børn, leggja tey ser liga stóran dent á nærumhvørvið hjá barninum. Tí verður samstarvað við nógvar partar kring landið. Talan er m.a. um kommulæknar, Sernámsdepilin, sosialar deildir, barnaverndir, Almannastovuna, sálarfrøðingar, heilsufrøðingar og barnsins skúla. Hetta fyri at fáa eina so neyva útgreining og so nær heimliga umhvørvinum sum gjørligt. Tað eru Sernámsdepilin, NSR tænastan og sosialu deildirnar kring landið, sum eru virkandi ráðgevar í mun til barnagarðsog skúlaøkið. Haðani verður mett um, hvørt tað er neyðugt við víðari ávísing til barna- og ungdómspsykiatriina, og tá verður bygt víðari upp á tær kanningar, sum longu fyriliggja. Fá hagtøl Úrslitið av eini kanning í sam bandi við børn, sum hava traumu, sum herfyri varð almanna - kunngjørd, sigur, at føroy ingar hava í so máta eitt alt annað enn gott met. Hinvegin sigur ein kanning um autismu, at títtl eikin er tann sama í Føroyum sum í grannalondunum. Men burtur sæð frá hesum báðum kann ingunum eru ikki nógvar hagtals upplýsingar at heinta. Av somu orsøk heldur Julia tað vera torført at siga, hvussu føroysk børn og ung eru fyri í mun til aðrastaðni. Í sambandi við viðgerð kann hon tó siga, at tunglyndi, angist og ADHD fyllir nógv. Ov drúgv bíðitíð Julia F. Zachariasen hevur arbeitt við barna- og ungdómspsykiatri á deplinum í hálvtfjórða ár og var hin fyrsta í Føroyum, sum varð sett í fast starv á hesum øki, so sigast má, at hetta er rættiliga nýtt í Føroyum. At seta fólk í fast starv á hesum øki heldur Julia vera stórt framstig. Í hesum sambandi kann sigast at í Danmark hevur barna- og ung dómspsykiatri virka í meiri enn 50 ár. Bíðitíðin er í minsta lagi eitt ár, og tað kann hava sera stórar avleiðingar fyri børn og ung. Øll vita, at tað ræður um at veita so skjóta hjálp sum gjørligt. Ongantíð ov tíðliga, tí eitt ár í menningini hjá einum barni merkir so ómetaliga nógv, og harafturat vita vit, at fólk leita sær ikki psykiatriska hjálp, fyrr enn tey hava stríðst við trupulleikan rættiliga leingi, sigur Julia, sum heldur, at vit áttu at havt fleiri tilboð til børn og ung, sum [ 8 ]

9 Psykiatriski depilin KUNNING FRÁ FELAGNUM Julia F. Zachariasen er sjúkrarøktarfrøðingur í B&U-toyminum á psykiatriska deplinum hava serligan stuðul fyri neyðini. Tað veri seg m.a. nøktandi skúlatilboð og viðgerðarstovnar ella -heim. Í sambandi við viðgerð er ikki nóg mikið bert at geva heilivág. Saman við tí krevjast eisini sosialar umstøður og pedagogiskt virksemi. Í mongum førum kunnu vit ikki veita nøktandi hjálpina, m.a. tí vit bert hava eina ambulanta deild, og tí samstarva vit við Bispebjerg Hospital, har sjúklingurin kann fáa nærri útgreinan, sigur Julia sum vísir á, at í fyrsta lagi er hetta sera kostnað armikið, og harnæst er lítið skila gott at flyta børn og ung burtur frá teirra vanliga umhvørvi. Julia F. Zachariasen leggur dent á, at tey á Psykiatriska deplinum eru í eini sera mennandi tilgongd og royna alla tíðina at bøta um tær tænastur, tey kunnu veita. [ 9 ]

10 Deild 2 á Psykiatriska deplinum Ítøkilig úrslit av samstarvi við avvarðandi Orð: Tórfinn Smith Alt byrjaði við einari danskari nøgd semiskanning millum avvarð andi at fólki sum hava sálarsjúkur, sum vísti eitt alt annað enn gott úrslit, sum var, at bert ein triðingur av avvarðandi vóru nøgd við sambandið við psykiatriina. Tað vildu avvarðandi myndug leikar í Danmark bøta um, og fóru tí at fyrireika eina verk ætlan, tey kalla avvarðandi í psykiatriini. Depilsleiðslan á Psykiatriska deplinum hevði eitt beinleiðis ynski um at betra um sam starvið við avvarðandi at teimun, sum hava sálarsjúku, og gjørdi av at søkja um at verða við í verkætlanini. Nú í eitt gott ár hevur eitt tvør fakligt toymi á Deild 2, við lækna, sjúkra røktarfrøðingi, heilsurøktarum og pleygara, verið við í verkætlanini. Grundleggj andi hugtakið við arbeiðsháttinum tey hava nýtt er, at røkka greiðum úrslitum eftir stuttari tíð. Ein týðandi liður í verkætlanini er, at vitan og royndir hjá teimum tilsamans 22 toymunum verða gagnnýtt gjøgnum eitt netverk, har toymini eru samstarvspartar, hugkveikj arar og kritikarar hjá hvørjum ørðum, sum ætlanin er orðað. Ítøkilig úrslit Í verkætlanini er stórur dentur lagdur á at samstarva við avvarðandi um teirra tørv. Føroyska toymi hevur havt regluligar fundir við nøkur avvarðandi, sum hava virkað sum hugskotsgevari til arbeiði, og sum hava verið sett í verk so hvørt sum verkætlanararbeiði fer fram. Verkætlanin avvarðandi í psykiatriini sum byrjaði í januar 2008 hevur til endamáls at betra um upplivingina av kunning og samstarvið í psykiatriini við tí fyri eyga at taka avvarðandi við uppá ráð sum týðandi samstarvspartar í psykiatriini. Deild 2 á Psykiatriska deplinum er við í hesi menningarætlan har fokus er á avvarðandi hjá fólki sum hava sálarsjúkur. Góð úrslit eru rokkin. Í føroyska toyminum eru Karen Haahr, Óluva Christiansen, Tordis Holm, Sveinbjørn Olsen og Eydna Iver sen Lindenskov. Tey í toyminum, deildarleiðarin og depils leiðslan eru væl nøgd við arbeiði sum eisini hevur givið ítøkilig úrslit, tí longu nú er ymiskt sett í verk. Millum annað hevur deildin gjørt ein faldara við kunning til avvarðandi. Harumframt eru kunnandi faldarir til avvarðandi og sjúkl ingar til taks á deildini. Starvsfólkið á deildini setur seg í samband við avvarðandi og bjóðar inn til samtalur. Í hes um sambandið hava avvarðandi fylt út spurnarbløð, fyri at meta um teirra nøgdsemi. Váttan um samtykki er íverksett og er eitt skjal sum vísir, hvørji avvarðandi og aðrir myndugleikar, sjúk ling urin vil hava at vit samskifta við. Toymi hevur havt fokus á, at tað væl ber til at samstarva við avvarðandi, hóast sjúklingurin ikki vil. Starvs fólk kunnu samarbeiða við øll avvarðandi og lurta eftir teim um og geva vanliga kunnan sambært vegleiðingini hjá Heilsu stýrinum nr frá 2002 stk. 4: Sundhedspersoner kan modtage information fra pers on er, uden at det kommer i strid med tavshedspligten. De kan også gå i dialog med de pårørende om disses oplevelse af situationen og de problemer, de pårørende oplever. Í verkætlanarárinum hevur tað víst seg, at omanfyrinevndi inn satsur á deildini, hevur verið við virkandi til, at tørvurin á lækna samtalum er minkaður m u na n d i. Eydna heldur, at týdningurin av at taka av varðandi við upp á ráð hevur helst verið undirmettur, og tí leggja tey eisini dent á at greiða starvsfólkum frá hvussu týdn ing armikið tað er. Kanna nøgdsemi hjá avvarðandi Eitt er ein verkætlan, eitt annað er hvat úrslitið er, og tí er ein nøgdsemiskanning nevnd Mini-lands í gongd á øllum deildum, sum eru við í verkætlanini. Umframt tað, gera tey eisini sína egnu kanning í Føroyum. Í sambandi við allar samrøður við avvarðandi fáa hesi spurnarbløð, sum skulu vísa í hvønn mun tey eru nøgd við samsskiftið við Psykiatriska depilin. Eydna heldur, at ein tílík kanning kann siga teimum munandi meira enn at tey bert byggja sína fatan á gitingar. [ 10 ]

11 Psykiatriski depilin KUNNING FRÁ FELAGNUM Frá vinstru: Óluva Christiansen Eydna Iversen Lindenskov Karen Haahr Sveinbjørn Olsen Tordis Holm Skal fevna um allan depilin Enn eru tey ymisku tiltøkini bert sett í verk á Deild 2. Á Psykiatriska deplinum verður eitt avvarðandi toymi skipað um stutta tíð, sum skal verða við til at menna arbeiði við avvarðandi um allan depilin. Ásannandi hvussu stóran týdning tað hevur, at avvarðandi hava neyðuga kunn leikan í samband við, at tey eru avvarðandi hjá einum menniskja sum hevur sálarsjúku, skipa tey á deplinum eisini fyri undirvísing fyri avvarðandi. Tað eru jú tey avvarðandi, sum eru um sjúklingin tá hann er útskrivaður, minnir Eydna á. Psykiatriski depilin hevur sett eitt avvarð andi umboð í starv, sum er ein týð andi liður í at menna arbeiði við avvarðandi. Nógv hendir Eydna sigur, at í seinastuni er ómetaliga nógv hent á Psykiatriska deplinum. Allur depilin er farin í holt við sonevndu nýggju Toymis skipanina. Eydna er ein av trim un røktarstarvsfólkunum og ein partur av teirra arbeiði er at verða við til at íverkseta Toymisskipanina á Psykia triska deplinum. Harumframt taka tær sær av at menna sjúkrarøktina. Arbeitt verður millum annað við at menna rapportina, menna arbeiði við av varðandi, veita supervisjón av øllum les andi og næmingum sum koma í klinikk og at menna læringsumhvørvið. Sum heild eru fólk ógvuliga forvitin og taka væl undir við nýggjum avbjóðingum. Jú, her eru nógvar eldsálir, og øll gera sítt besta at røkka málinum at samskipa røkt og viðgerð, sigur Eydna Iversen Lindenskov. [ 11 ]

12 Randi borðoy Økispsykiatriin: Hittir brúkaran í heiminum Orð og mynd: Tórfinn Smith Randi Borðoy arbeiðir sjálv onnur sum psykiatriskur sjúkrarøktarfrøðingur í Norðstreym - oy. Hetta ger hon, eftir at leiðslan fyri psykiatriska depilin á Lands sjúkrahúsinum gjørdi av, at skipa ein part av psykiatriska virk seminum út um landið. Hetta fyri at kunna veita eina tænastu nærri brúkaranum, held ur enn at neyðugt verður hjá øllum at koma á depilin í Havn. Fasta tilhaldið hjá teimum báðum psykiatrisku sjúkrarøktarfrøðingunum har í øki num er í Hvalvík, har eisini heima - sjúkra røktarfrøðingar halda til. Randi greið ir frá, at tær hava møguleika at taka ímóti brúkarum har á staðnum, men í flestu førum fara tær sjálvar út í heimini hjá teimum, sum hava hjálp fyri neyðini. Van lig eyðkenni hjá teimum, sum biðja um hjálp er, at sálarligi trupul leikin ger, at gerandis dagurin gerst ov tungur og/ ella trupul. Randi held ur tað vera ein stór an fyrimun fyri brúkaran at fáa vitjan í sínum egna heimi. Brúkarin kennir seg trygg ari, og munandi lættari er at fáa eitt samskifti í lag, heldur enn at hetta skal fara fram á stovni aðrastaðni í landinum. Enda málið er at møta og viðgera fólk og av varðandi í tí umhvørvi, har trupulleik arnir eru. Annar fyrimunur er, at tey eisini fáa munandi lættari samband við avvarðandi, sum tey leggja sera stór an dent á. M.a. undirvísa tær eisini av varð andi í ymiskum viðurskiftum. Randi heldur, at týdningurin av at hava tey avvarðandi við, hevur mangan verið undir mettur, men nú verður nakað veru ligt gjørt við hetta. Ikki minst á psykia triska deplinum. Stórur fyrimunur at vit hitta brúkaran í hansara trygga og heimliga umhvørvi heldur enn at hann kemur inn á teir stóru stovnarnar, sigur Randi Borðoy, psykiatristur sjúkrarøktarfrøðingur Ein líknandi deild sum hon í Hvalvík heldur til á heilsumiðstøðini í Runavík og ein er í Havn. Ikki neyðugt við ávísing Kenna fólk á sær, at tey hava brúk fyri at seta seg í samband við psykiatriska sjúkrarøktarfrøðingin, kunnu tey ringja beinleiðis til hansara. Ikki er neyðugt fyrst at fáa ávísing frá kommunulækna ella øðrum. Og tað eru fleiri ið gera tað, sigur Randi. Til tess at kunna um tæn asturnar hjá økispsykiatriini, hava tey latið gjørt faldara, sum m.a. liggur úti hjá flestu kommunulæknum, og har eru allir upp lýsingar. Randi og hennara starvsfelagar út greina ikki møguliga sjúku. Tað er ein lækna upp - gáva, men tær nýta mest samtalur og uppfylgjandi medisinska viðgerð. Hetta til tess at geva fólki innlit í egna støðu og til at skipa dagin. Fyri at menna sínar førleikar, nema tær sær nú eina grund útbúgving í kognetivari terapi, sum tær kunnu nýta sum amboð í samtalum og viðgerð. Ótti og depressión Burtursæð frá børnum og ungum undir 18 ár, sum koma undir barna- og ungdómspsykiatriina, eru tað fólk í øllum aldri og av báðum kynum, sum biðja um hjálp, og alt fleiri leggjast til. Tað kann vera rættiliga ymiskt hvat bagir, men í flestu førum snýr tað seg um fólk, sum dragast við ótta og depressión. Nógvir samstarvspartar Hóast tað kann tykjast heldur einsligt at virka úti um landið, og ikki sum ein partur av einum størri fakligum umhvørvi, kennir Randi ikki til tann trupulleikan. M.a. tí at tey hava so nógvar samstarvsfelagar. Tey samstarva nógv við sambýli og røktarheim, sum mangan venda sær til teirra við ymiskum trupulleikum, heilsu systrar, barnaverndinar, sosialu deild irnar í kommununum og ikki minst kommunulæknar. Einaferð um vikuna hittast teir seks sjúkra røktarfrøðingarnir innan økispsykia triina á deplinum í Havn, har tey hava toymisfund við ein psykiatara. Har verða ymisk mál í samband við brúk arar tikin upp, og tosað verður um við gerðar hættir og loysnir. Seinraparturin verður nýttir til at sjúkrarøkt arfrøðingarnir tosa saman um roynd ir og møguligar trupulleikar í dagliga arbeiðinum. Hesar fundir eru vit sera glaðar fyri. Vit læra almikið hvør av aðrari, og hetta ger eisini sítt til, at vit ikki kenna okkum einsamallar, hvør í sínum øki, sigur Randi Borð oy, psykiatriskur sjúkra røktarfrøðingar í Norðstreymoy. [ 12 ]

13 Psykiatriski depilin KUNNING FRÁ FELAGNUM s o z o p r e p r e s s Vinir og kenningar hittast vit skipa fyri ferðingini Sverrisgøtu 20, 100 Tórshavn, tel , fax faroe@travel.fo, Eitt av endamálunum við okkara arbeiði er at stuðla fólki í, at varðveita sín egna samleika at vera verandi úti í egnum nærumhvørvi,- at tey aftur fáa ein vanligan gerandisdag, og kenna seg sum javnsettar borgarar í samfelagnum. Eitt sera spennandi og mennandi arbeiði,- ikki minst tá vit síggja, at arbeiðið okkara veruliga ger mun, sigur Randi Borðoy, sum hevur sítt dagliga yrki at vitja fólk í Norðstreymoy, sum hava hjálp fyri neyðini. [ 13 ]

14 LEna úr Svínoy Lena úr Svínoy, sjúkrasystur fyri 70 árum síðani Skriva og lagt til rættis: Nanna Poulsen, sjúkrasystur Hetta er bandað samrøða, sum Jeanna í Lágabø, økisleiðari í Suðuroy, og Nanna Poulsen, sjúkra røktarfrøðingur, ið eisini hevur skrivað samrøðuna/frágreið ingina, gjørdu við sjúkrasystir Elsebeth Malenu Hansen, vanliga nevnd Lena úr Svínoy, fødd 23. juli Framhald frá seinasta blað: Nakað um fólkini, ið arbeiddu á Dr. Aleksandrines Hospital og arbeiðsøkið teirra Maskinmeistarin á Dr. Alexsandrines Hospital líka frá 1929, var Magnus Samuelsen úr Havn. Magnus við húski búði í eini íbúð í kjallaranum á Hospital inum í eystasta enda, oman móti sjóvnum til Hann flutt tá við konu og fimm børnum heim í Hornabø, í egin hús hann hevði bygt. Eftir at tey vóru flutt, kom Axel Poulsen, lækni at búgva í íbúðini uml Hann var lækni á Hospi talinum í 1939 og Læknin Halvorsen og aðrir læknar, búði eisini í somu íbúð seinni. Kona Magnus, Súsanna, ættað av Viða reiði (vanl. nevnd Sanna) hevði so ógvu liga nógva bróstamjólk. Ta mjólk, hon ikki brúkti, lat hon til Hospitalið og var hon brúkt til nýføðingar og eitt sindur størri børn. Hetta kom ógvuliga væl við hjá teimum. Mynd av portørum, sum felaið hevur fingið frá Margret Niclasen. Teir eru frá vinstru: Poul J. Vang úr Nólsoy (býr í Danmark), Meinhard Wilhelmsen, Tórshavn og Sverri Olsen frá Øravík, Suðuroy (bústaður Tórshavn, er deyður). Maskinrúmið var í kjallaranum í vestara enda. Magnus Samuelsen var eins a mallur maskinmeistari, men ikki bara tað, hann var eisini einsamallur port ørur í fleiri ár. Ein vøruvognum var nýtt ur til sjúkraflutning og til mangt, mangt annað arbeiði. Samstundis skuldi dampurin í maskinrúminum haldast á rætta støði, meðan auto klavan stóð til. Tað hjálptil konan honum við, tá ið hann var í arbeiðsørindum í býnum. Hann hevði lært hana at ansað trykkmátaran til dampin. Magnus hevði ógvuliga góða heilsu, var ongan tíð sjúkur, arbeiddi ógvuliga nógv. Har var jú ógvuliga lítið arbeiðsfólk á Hospi talinum í 30num og undir krígnum. Hann fór frá fyrst í 70num eftir umleið 41 arbeiðsár. Hann fekk fortjenstmedalju frá kongshúsinum í 1972 eftir 40 ára trúgva tænastu. Hann var ógvuliga glað - ur fyri tað. Hann andaðist í 1975 og yvirlækni Dahl helt talu yvir honum. Yvir lækni Pauli Dahl andaðist í Eftir krígslok komu tveir portørar, ið arbeiddu har í nógv ár. Sofus Poulsen, undir Varða í Havn og Meinhard Vil helmsen, eisini úr Havn. Meinhard byrjaði í 1947 og gavst í 1993 aftan á stív 45 ár sum portørur á Hospitalinum. [ 14 ]

15 Samrøða við lenu KUNNING FRÁ FELAGNUM Umleið 1930 Køkurin Køkurin var í kjallaranum og spísistovan var við síðina av køkinum. Økonoma ta tíðina var Astrid Poulsen av Steinum av Velbastað, hon var ógift. Asistentur var Elsebeth Malena (nevnd Elsmalena) Danielsen úr Svínoy, og systir hennara Elsa Margretha (nevnd Essa) var genta. Tær báðar vóru systrar til Onnu Danielsen, fyri støðu kvinnu á Sjúkrahúsinum í Klaksvík, og vóru systkinabørn Lenu. Astrid var niðri undir krígnum, men eftir krígslok, arbeiddi hon aftur í skiftum í 40num og 50num sum økonoma á Hospi tali n- um. Í 1949 arbeiddi eisini Gunn hild, systir henn ara sum assistentur har. Astrid var ógvuliga dugnalig og kvik og var ofta biðin av Christian Restorff at arbeiða á Hotel Hafnia. Elsmalena arbeiddi fleiri ár í køkinum, helst sum assistentur og fleiri ár sum økonoma, áðrenn hon giftist í desember 1942 til Vágs við Esmar Augustinussen,. Edvard Mitens hevur skrivað brævið 29. apríl Hon varð tá sett sum økonoma KST frá 1. mai 1941 á Dronning Alexandrines Hospital. Mánaðarlønin var 135,- kr. um mánaðin. Í 50num arbeiddi hon sum økonoma á Sjúkrahúsinum á Tvøroyri í umleið 5-8 ár. Tær her nevndu vóru væl dámdar at arbeiða undir. Operatiónsstovan Operatiónsgongin byrjaði við knekkið á bygninginum í eystara enda við 2 vindeygum, ið venda niðan móti garðinum. 1. Rúmið á høgru hond var autoklavurúmið, ið einsini var nýtt til føðistovu. 2. Rúmið var vaskirúmið, har lækn arnir vaskaðu sær væl armar og hendur og gjørdu seg til reiðar, áðrenn farast kundi inn á Operatiónsstovuna at operera. Í útbygninginum vestureftir, niðan móti garðinum vóru 3 vindeygu. Inn móti horninum var ein trappa, ið gekk upp til inngongdina. Yvirlæknin nýtti altíð ta inn gongdina. Fyrst var ein lítil durur, so var hurðin beint inn til kontórið hjá yvir læknanum, ið var 2. vindeyga, tað mitt asta. Inni á kontórinum vóru 4 hurðar. 1. Hurðin er umrødd 2. Hurðin var í somu síðu, eitt petti vestari móti garðinum, hon var inn til baðirúmið v/ brúsu, vask og WC og tað var tað 1. Vind eyga næst trappuni. Tað 3. Vindeyga, ið var í útniringshorninum og vendi somuleiðis niðan móti garðinum var Røntgenrúmið til røntgentólið og inngongdin til tað, var 3. hurðin á norð ursíðuni á yvirlæknakontórinum. Rønt gen myndirnar vóru framkallaðar í baði rúminum hjá yvirlæknanum. Tann 4. hurðin á yvirlæknakontórinum, vendi eystureftir út á Operatiónsgongina. [ 15 ]

16 KUNNING LEna úr Svínoy FRÁ FELAGNUM Hanna eigur hesa forvitnisligu myndina frá umleið 1929, sum er frá tíðini, tá hon arbeiddi á hospitalinum. Sjálv er Hanna nr. 2. Hon minnist eisini nøvnini á teimum allarflestu av teimum, sum eru á myndini, hóast okkurt fornavn ella eftirnavn kann mangla. Um onkur veit meira um fólkini á myndini vilja vit fegin frætta. 1. Edda Kruse, Eiði, næmingur. 2. Hanna Jacobsen, Eiði, gongsgenta. 3. Elsuba Samuelsen, Vík, genta. 4. Lillian Mikkelsen, úr Dávastovu, Havn, genta. 5. Danskur lækni, trúðlovaður við nr Ingibjørg Mørkøre, Eiði, næmingur. Umrødd í FF-blaði nr Gugga Joensen, Havn, sjúkrasystir. Umrødd í FF-blaði nr Elsa Joensen, Skúvoy, gongsgenta. 9. Gongsgenta, úr Vík. 10. Gongsgenta, úr Vík. 11. Bette á Lava, ættað av Viðareiði. Systir 23 og Magnus Samuelsen, í Horni, Havn, maskinmeistari. 13. Gongsgenta, av Argjum. 14. Gongsgetna, úr Svínoy. 15. Olaf Olsen, úr Fútastovu, Havn, skrivstovumaður. 16. Katrina Joensen, Klaksvík, sjúkrasystir. 17. Úr Skálavík, gift á Tvøroyri. 18. Systir Anna, Haldarsvík. 19. Astrid av Steinum, Velbastað, økonoma. 20. Av Argjum. 21. Av Argjum. 22. Petra, Lorvík, køksgenta. 23. Sanna Samuelsen, køksgenta. 24. Inga Samuelsen, køksgenta, systrar av Viðareiði. 25. Mortensen, Tvøroyri, sjúkrasystir. 26. Jensen, Stykkið, seymikvinna. 27. Hanna Magnussen, sjúkrasystir. 28. Sofus Poulsen, portørur. 29. Systir Katrina, Havn. 30. Kona Heerup. 31. Systir Ineborg. 32. Valdemar Lutzen. 33. Heerupp, yvirlækni. 34. Hetta er Mia ella Ella úr Hvalvík, sum vóru køksgentur. 35. Dani sum arbeiddi á amtskontórinum. 36. Mia ella Ella úr Hvalvík. 37. Ellen Lutzen, kona Valdemar. 38. Systir Soffi úr Bø, systir Emil Joensen. 39. Hetta man vera dóttir onkran av starvsfólkunum. 40. Gudrun Olsen, HAvn, fysioterapeutur. 41. Sunnuva Magnussen, Havn, sjúkrasystir. 42. Josefina Danielsen, Svínoy, á vaskarínum. 43. Gunhild á Rógvi, Vestmanna, sjúkrasystir. 44. Astrid Thomassen, Langasandur, sjúkrasystir. 45. Donsk økonoma. 46. Mia hjá Demmusi, Havn. [ 16 [ 16] ]

17 Samrøða við lenu KUNNING FRÁ FELAGNUM Laboratoriið Laboratoriið var 1. hurðin á vinstru hond við høvuðsinngongdina. Johanna Dahl úr Vági arbeiddi á Laboratoriinum ta tíðina og heilt fram til , var burtur vegna sjúku av og á. Hon var systir til Sonnu Dahl Niclasen. Tær vóru niðri um somu tíð. Johanna lærdi til massøsu og Sanna til lækna. Tær vóru systkinabørn við yvirlækna Paula Dahl. Johanna kom heim aftur í 30num, væl áðrenn kríggið brast á. Til høgru við høvuðsinngongdina var trappa upp á Ovaru Gongd og niður í kjallaran til Baðiavdeilingina, har ið Johanna arbeiddi sum massøsa ta fyrstu tíðina. Johanna var skóti og búði í K.F.U.K. So byrjaði yvirlæknin at læra hana upp til at taka tær neyðugu blóðroyndirnar og kanna land alt tað, ið hoyrdi laboratoriunum til tá í tíðini. Sum tíðin leið, var meir at gera á laboratoriunum og minni tið at arbeiða sum massøsa, sum hon so gavst við. Kortini arbeiddi hon onkuntíð um kvøldið, sum massøsa í býnum. Í 1948 byrjaði dóttir yvirlækna Dahl, Elin Dahl at arbeiða á Lab. Johanna lærdi hana upp, hon var har í 2 ár, frá Umleið 1950 kom Hildibjørt Paturs son úr Kirkjubø á Lab. Hon greiðir frá, at Johanna var dugnalig og neyv, onkur annar heldur nakað strang. So mátti Johanna fara frá eitt skifti vegna sjúku og Árni Olsen, lækni kom so at læra Hildibjørt viðari upp. Men so kom sjúka í familjuna og Hildibjørt mátti so gevast og fara. Hon var á Lab. í uml. eitt ár frá Inspektør Bonnevie vildi hava ein laborant á hospitalið. Hann hevði søkt um lærupláss til ein laborantnæming úr Havn í Keypmannahavn og alt var klárt, men í seinastu løtu, broytti hon meining og fór ikki avstað. So var Marita Arge Magnussen spurd av Johonnu, um hon kundi fara í staðin fyri. Hon fór so niður í 1953 at læra á einum laboratorii, ikki á nøkrum hospitali. Lærutíðin var eitt ár tá, og kom hon heim aftur seinast í 1954 og byrjaði 1. Januar 1955, sum tann fyrsti laboranturin við útbúgving á Dronning Alxandrines Hospital. Tá var laboratoriið flutt yvir tætt við cellugongina á Niðaru Gongd. Frá juli 1955 til februar 1956 arbeiddi Marita Andreasen av Strondum sum hjálpari á Lab. Hon fór niður í 1956 at læra til laborant. Tá broyttist lærutíðin til 3 ár. Hor varð útlærd í 1959 og kom heimaftur og byrjaði at arbeiða á Laboratorinum. Tá ið Lab. varð flutt yvir tætt við cellugongina fyrra partin av 50num, varð tað rúmið við høvuðsinnongdina, gjørt til nýtt baðirúm. Har var so rúmligt og gott. Tað gamla baðirúmið var 1. hurðin á vinstru hond, tá ein var komin inn um part-glashurðina, inn á gangina, har var so trongligt inni. 2. hurðin á vinstru hond var WC, ið var eittans á Niðaru Gongd tá. Um horni á vinstru hond var skolirúmið. Á horninum á høgru hond var køkurin. Tá ið tað gamla baðirúmið varð flutt í tað nýggja, varð tað rúmið tikið til 1 WC afturat, so tá vóru 2 WC á Niðaru Gongd. Á Ovaru Gongd var køkur, skolirúm og 1 WC uppi yvir tí á Niðaru Gongd. Allir sjúklingar, ið skuldu innleggjast, komu fyrst inn í baðiverilsið á Niðaru Gongd. Øll skuldu í baðikarið at blíva vaskað og øll skuldu kembast fyri lús, Umleið 1930 áðrenn tey fingu hospitalsklæðini at fara í, og blivu síðani løgd í seingina. Seks sjúklingar lógu á teimum stóru stov unum, bæði á Ovaru Gongd og Niðaru Gongd. Tveir sjúklingar lógu á teimum lítlu stovunum. Vaskaríið Vaskaríbygningurin var sunnan fyri Hospitalið og oman fyri barna bar akkirnar. Josefina Danielsen og systir hennara Sigga, fluttu frá Færø Amts Hospital til Dronn ing Alexandrines Hospital í Josefina var leiðari á vaskarínum alla sína arbeiðstíð har, og hon fór frá 74 ára gomul. Hon flutti ikki við á tað nýggja vaskaríið oman fyri vegin. Sigga giftist við Jens í Funningsstovu í Havn og fekk børn. Hon arbeiddi eisini á vaskarínum, men var burtur frá í tíðarskeiðum, men kom aftur av og á. Frá arbeiði fór hon mangan beint heim í Klubban og aðra staðni til brúdleypir og veitslur, tí hon var eisini kókikona í býnum og fór mangan aftur til arbeiðis morgunin eftir á vaskaríið. Inga Maria, tann 3. systirin byrjaði á vaskarínum í 1947 og arbeiddi har til í 1974, tá hon fór frá 70 ára gomul. Hesar 3 systrarnar úr Svínoy vóru systk ina børn við systrarnar Elsebeth Malenu, Elsu Margrethu og Annu Danielsen, ið frammanundan er greitt frá. [ 17 ]

18 Myndir: Jens Kr. Vang NÝklaktir sjúkrarøktarfrøðingar Súsanna M. Mortensen, rektari, handar einum av nýklaktu sjúkra røktar frøð ingunum, Leilu Petersen, prógv. Mikudagin 28. januar 2009 var prógvhandan á Sjúkrarøktarfrøðiskúla Føroya, har 15 lesandi fingu prógv sum sjúkrarøktar frøðingar.. Aftara rað f.v.: Jacobina Jacobsen, Kristianna Sørensen, Laila Petersen, Lýdia Vesturdal Vesturtún, Malan Lützen, Mariann Johansen, Nicolina Niclasen, Rannvá Jansdóttir Simonsen og Vanja Tórhalla Vestergaard. Fremra rað f.v.: Annfríð Haraldsen, Beinta Hansen, Birita Johansen, Dina Gram Lydersen, Jóhanna Sofía (Fía) Tørslev Pedersen og Hjørdis Dagmar Nolsøe. [ 18 [ 18] ]

19 PRÓGVHANDAN [ 19 [ 19] ]

20 William Smith Eitt privilegium at vera sjúkrarøktarfrøðingur og tann sum veruliga virðir og er glaður fyri sítt yrki, spekir tað. Gera vit ikki tað, verða vit skúgva til viks og sjúkrarøktin verður meira og meira treytað av læknavísindini og av øðrum stattum, ið definerað okkara yrki, segði William Smith í gestarøðu síni fyri nýklaktu sjúkrarøktarfrøðingunum Góðu nýklæktu sjúkrarøktarfrøð - ing ar. Tá ið eg bleiv spurdur um eg vildi vera við til at seta dám á ein av týdningarmestu hendingunum í lívi tykkara, ivaðist eg í, um eg var tann rætti at heita á, tí tað er ikki víst, at allar tær meiningarnar, eg havi um okkara yrki eru heilt stovureinar ella politiskt lýtaleysar. Og ein slíkan dag sum í dag, átti ein ikki at grava grugg upp. Hinvegin hugsaði eg, at hava vit fingið eina útbúgving, ið krevur, at vit eru vandin mótvegis teimum tilvísingum og tí fatanargrundarlagi okkara útbúgving styðjar seg til, so er tað tí, at tað er ein góð útbúgving. Sostatt eiga vit eisini at kunna taka gagnmetandi støðu bæði til útbúgving og yrki. Nakað av tí einastandandi og hug vekjandi og í summum førum skakandi ið hendir við okkum, tá ið vit fara undir útbúgving av onkrum slag, eru tær siðmenningarligu, sinnisligu og kanska eisini kensluligu broytingarnar, ið henda við okkum. Tit hava fingið eina út búgving, ið ikki bara gevur tykkum eitt fakligt grundarlag, men eisini ein hug burð, ið eyðkennir okkara yrki. Ikki soleiðis at skilja, at vit hugsa uppá sama máta, ella hava somu politisku áskoðan tað finnast bæði sambands- og tjóðveldissinnaðir sjúkrarøktarfrøðingar. Tað eg sipi til, er tað hugfangi, eitt yrki byggir á. Men hvat byggir sjúkrarøktin á? Hyggja vit at tímatalvuni hjá einum sjúkra røktarfrøðilesandi, átti tað at verið lætt at staðfesta. Har eru ein mongd av fakum, ið tjena sum reið skap til at meta um støðuna hjá sjúkliginum, og til at staðfesta tørvin hjá honum fyri sjúkrarøkt. Kanska ljóðar hetta stak líkatil, men spurningurin er, um tað er Tit hava fingið eina útbúgving, ið ikki bara gevur tykkum eitt fakligt grundarlag, men eisini ein hugburð, ið eyðkennir okkara yrki. sjúkra røkt, ella tað er klinisk við gerð vit útinna. Við øðrum orðum: er sjúkrarøkt ar frøðin eitt sjálvstøðugt yrki? Læknavísindin byggir á eitt sera einkult og neyvt grundarlag: læknar lekja sjúkur. Er tað ikki er gjørligt, so veita teir linna, ella koma sær undan at gera skaða á sjúklingin. Um sjúkrarøktarfrøðin var grundað á eitt líka so neyvt paradigme, so var alt í lagi, og vit áttu ikki at gjørt meira við tað. Men vit vita, at soleiðis er tað ikki. Líka síðanni Florence Nightengail tendraði lýsilampuna, hava vit grundað yvir, hvat sjúkrarøkt er. Kanska er meinbogin tann, at vit hava ov nógvar pro fetar, sum í hvør sínum lagi siga seg hava funnið tann heilaga steypin, og ov nógv av tí teoretiska tilfeinginum er koyrt í sama steyp. Tí kann innihaldi tykjast nakað gruggut, og torført at finna útav. Tann útbúgvingin tit hava fingið, er grunda á at lúka grundleggjandi tørvin hjá sjúklinginum. Men hvussu er tað í roynd og veru? Vit geva medisin, men nøkt ar tað einum tørvi hjá sjúklinginum? Medicin er viðgerð, ið verður fyriskipa av lækn um. Vit seta intravenøs dropp upp, so sjúklingurin kann fáa vætu í kroppin. Tað lúkar kanska ein grundleggjandi tørv, men tað er kortini viðgerð, ið verð ur fyriskipa av læknum. Vit leggja umvav á sár, men tað er eftir fyriskipan frá læknanum. Vit senda sjúklingar um alt sjúkrahúsið til kanningar, viðgerðir, eftir viðgerð, og vit útskrivað sjúklingar. Vit syrgja fyri, at sjúklingar verða sendir til viðgerð uttanlands. Alt hetta er fyriskipað av læknum. Men er tað ikki akkurat tað, vit hava lært, og tað vit eiga at gera? Rætt er tað, men átti tað so ikki eisini at verið ein sjálvfylgja, at tað vóru sjúkrarøktarfrøðingar, ið fyri skipaði hesi tiltøkini? Um hetta, at sam skipa hendingagongdini hjá einum sjúklingi, var sjálvstøðug grein og kjarnan í sjúkra røktini, so var sjúkrarøktarfrøðin sanniliga sjálvstøðugt yrki, men samskipanin er bara ein partur av teimum nógvu uppgávunum, ið ein sjúkrarøktar frøðingur hevur og samskipanin er í roynd og veru tengd at kliniskari viðgerð. Lat okkum ímynda okkum, at kjarnan í sjúkra røktin eisini í praksis er at stuðla sjúklinginum í at lúka grundleggjandi tørvin hjá honum og her meini eg mið víst at stuðla. So sluppu læknarnar at verið læknar, uttan at teir eisini skulu hava fortreð og stríð av at siga okkum, hvat vit skulu gera, og hvussu vit skulu [ [ 20] ]

21 PRÓGVHANDAN William Smith, smittuverjufrøðingur, helt gestarøðuna fyri nýklaktu sjúkrarøktarfrøðingunum Sjúkrarøktin hevur altíð verið, og eigur sjálvandi at vera, ein dyna misk ur viðspælari hjá lækna vísinduni og í tí politiska meldrinum gera tað! Og teir høvdu verið loystir úr tí haft inum tað má vera, at siðvenja sjúkrarøktar frøðingar í yrkisligari raðfesting. Eg vil standa fast uppá, at dilemmaið sum er skapt av hesari lækna-sjúkra røktar-frøð inga muta is muni er, at vit einki sjálv støðugt yrkis grundarlag hava at granska á. Og kortini vilja vit vera við, at vit granska í sjúkrarøkt. Tað kann vera, at eg eri ov mikið avgjørdur, men nógv av tí eg higartil havi lisið, tykist at vera meira merkt av heimspeki og kliniskari viðgerð, enn av sjúkrarøktarfrøðiligum para digmum. Tað ið hevur líkst gransking í tí, sum eg haldi er verulig sjúkrarøkt, og sum kann gagnnýtast sum sjúkra røkt í praksis, hevur harafturímóti altíð tikið støðið í grund leggj andi tørvi hjá sjúk lingum. Eg minnist hvussu vit á framhaldsútbúgv ingini á sjúkra røktar há skúl a num í Århus royndi at skilja teori irnar ið tá vóru politisk lýtaleysar á ein hátt, ið skuldi geva okkum djúpari inn lit í praksis. Eg gekk har í eini 9-10 mán aðir, men fekk ongantíð hetta Aha-upplivilsi, okk um varð lovað. Eg meini so við: tað var sera torført at knýta hetta at hjálpa einum sjúklingi á bekk saman við eksistentialistisku sálarpínslunum hjá Søren Kierkegaard og inntonktu hugleið ingunum hjá Kari Martinsen og Katie Eriksen. Sjúkrarøktin hevur altíð verið, og eigur sjálvandi at vera, ein dynamiskur viðspæl ari hjá læknavísinduni og í tí politiska meldrinum, og tí er tað kanska ikki so løgið, at tað hevur verið trupult at sameina henda veruleikan við sjúkrarøktarteoriir, sjúkra røktar-mannagongdir, Søren Kierke gaard, Habermass, Karl Marx, Kari Martinsen og aðrar fyrimyndir, sum sjúkrarøktarfrøðiútbúgvingin í størri ella minni mun hevur haft sum teoretiskt tilfeingi. Vit vistu alt um hvussu vit í teoriini skuldu geva bekkar og máta temperatur út frá einum eksistet ialistisk um sjónarmiði, men tað hevur ikki broytt við, at vit í praksis framvegis máta temperatur, sum vit altíð hava gjørt, og tann trillrundi bekkurin blívur fram vegis plaseraður nakað norðanvert av halabeininum. Ongar av hesum teori un um hava borið í sær, at vit fóru at hugsað um, at bekkar kanska skuldu hava eitt skap, ið hóskaði betur til sunnara endan av mannalikaminum. Tað eru sovorðin lið í røktini, eg meini við, at vit eiga at granska í. Tað kann tykjast sum smáting, men fyri sjúklingin hevur tað ómetaliga stóran týdning, hvussu makaligt ella ótýdligt tað er at liggja á einum bekki. Í 2001 bleiv gransking ein av horna steinunum í sjúkrarøktarfrøðini, og vit blivu eina standandi teoretikarar, og alt gott um tað. Meinbogin var, at ta praktisku sjúkrarøktina, sum vit áttu at granska í, lærdu vit framvegis eftir meistaralæruprinsippunum. Teori og praksis fóru so at siga hvør sína leið, og tað bleiv ov mikið fyri Nielsen, yvirlækna á einum donskum sjúkra húsi, ið annars hevði gott orð á sær. Sjúkrarøktin var eitt handverk, og [ 21 [ 21] ]

22 William Smith hesir nýggju teoretikararnir høvdu einki handa lag, segði Nielsen. Tað var ov lítið av røkt og ov nógv frø(ð)i í sjúkrarøktini! Røktin skuldi ikki akademiserast! Hvussu kundu læknarnir so líta á, at røktin var tengd at klinisku viðgerðini og ikki bara há floygd teori? Nielsen fekk viðhald frá Tine Rask Eriksen, lektari í pedagogikki á Køben havns Universitet. Tað eydnaðist Nielsen og Rask at greipa sjúkrarøkt so neyvt við læknaviðgerð, at vit nú aftur blivu longdi armurin hjá læknunum. Tað sum undrar meg er, at vit lata Nielsen og Rask avgera hvat sjúkrarøkt er. Hví duga vit sjúkrarøktarfrøðingar ikki sjálvir at definerað okra yrki? Eftir mínari uppfatan liggur tann fakliga tvíð støðan og avbjóðingin í sjúkrarøktarfrøð ini í, at tann sjúki í størri ella minni mun ikki er førur fyri at nøkta sín egna tørv. Og tað er í hesari tvístøðuni vit eiga at finna kjarnuna í yrkinum. Tí eiga vit at granska í grundleggjandi tørvunum hjá menniskjanum. Jurgen Habermass sigur nakað skilagott um ta rationellu til gongdina hjá menniskjanum sum treyt fyri samskifti manna millum, og tað skulu vit sjálvandi gagnnýta. Men Habermass sigur einki um grundleggjandi tørvirnar hjá okkum. Teir snúgva seg um tær funktión irnar, ið halda okkum á lívi, og tað, ið ger lívið vert at liva. Kunnu vit skapa nýtt sjúkrarøktarfrøðiligt tilfeingi um grundleggjandi tørvirnar, og út frá tí skapa eitt sjúkrarøktarfrøðiligt yrkislag, har vit virka í tvístøðuni millum tørv og vant andi førleikar hjá menniskjanum í at nøkta teirra tørv, so hava vit lagt støði til eitt sjálvstøðugt sjúkrarøktaryrki. Í 70 bleiv tað eitt politisk mantra, at vit skuldu spara á heilsuøkinum. Eg veit ikki um tað finst nakað meira mótsigandi poli tiskt fyribrygdi. Politikarin lovar, at hvørt brek stórt sum smátt skal viðgerðast. Fyribyrgjan av sjúkum vigar tíverri kki serliga tungt í hesum politikki, men hann hevur ført við sær, at vit brúka eina øgiliga rúgvu av pengum til dagskurðviðgerð, sjúklingahotell, bíðideildir, intermedierar deildir, inn slúsing ardeildir og mangt annað. Einki ilt í tí, men leggja vit afturat at vit hava heili trý kostnaðarmikil sjúkrahús í einum upptøkuumráði, ið telur færri enn fólk, so er torført at fata hvat føroyskur heilsupolitikkurin snýr seg um. Hvørt av hesum sjúkrahúsunum hevur eina mongd av innbygdum sparitil tøkum, sum tað er ómetaliga dýrt at halda viðlíka. Vit hava sostatt ein viðgerð arpolitik, men spurningurin er, um Heilsupolitikkur er ov týdningarmikið umráði fyri samfelagið, til at læknarnar einsamallir skulu taka sær ábyrgdina av at ávirka hann. Um vit sjúkrarøktarfrøðingar hava betur skil á sjúkrarøkt enn nakar annar, so skulu vit lata okra politikarar nýta gagn av okkara serkunnleika. vit hava nakran heilsupolitikk? Ikki tí at londini uttan um okkum hava verið lýsandi visioner í so máta, men longu í byrjanini av 80 num fór Danmark undir at sentraliserað serviðgerðir á teimum fýra størstu sjúkrahúsunum. Sum kunnugt hevur henda tilgongdin gingið sera stril tið, og klandurin um útbýtingina av serviðgeð til sjúkrahúsini er ikki av enn. Hvussu gongur tað í so máta í føroyska sjúkrahúsverkinum? Og hvussu nógv gera sjúkrarøktarfrøðingar seg gald andi í almenna kjakinum um, hvat ið okkara heilsupolitikkur eigur at fevna um? Higartil havi eg ikki hoyrt nógv um tað. Hvørki frá nøkrum einstakum sjúkrarøktar frøðingi, ella frá okkara fakfelag. Orsaka at eg sigi tað: men eg haldi, at tað er ótrúligt, og tað er ov galið! Heilsupolitikkur er ov týdningarmikið umráði fyri samfelagið, til at læknarnar einsamallir skulu taka sær ábyrgdina av at ávirka hann. Um vit sjúkrarøktarfrøðingar hava betur skil á sjúkrarøkt enn nakar annar, so skulu vit lata okkara politikarar nýta gagn av okkara serkunnleika. Tað kann tykjast sum at endamálið við tí, eg havi tikið fram, er at dempa ljósu vón irnar tit hava til framtíðarstarvi hjá tykkum. Tað er als ikki meiningin. Tvørtur ímóti. Eftir mínum tykki er tað eitt privi legium at vera sjúkrarøktarfrøðingur, og tann sum veruliga virðir og er glaður fyri sítt yrki, spekir tað. Gera vit ikki tað, verða vit skúgva til viks og sjúkrarøktin verður meira og meira treytað av lækna vísindini og av øðrum stattum, ið definera okkara yrki. Kanska kunna tey mongu hamskiftini, ið hava sermerkt sjúkrarøktina lýsast við, at yrki hevur flutt seg úr kalli í knarr til karismu. Eitt kall er tað als ikki tað er ov háfloygt. Knarr er tað heldur ikki, tað fáa vit einki burturúr uttan knarr afturímóti. Góðu sjúkrarøktarfrøðingar á februarhold inum 2005 lat karismuna vera tykk ara eyðkenni. Mítt ynski fyri tykkum, skal vera, at tit fáa eina spennandi framtíð sum sjúkrarøktarfrøðingarnir. Og at tit fara at megna tað, sum eg sjálvur ikki megnaði at vera við til at skapa. Nevniliga at gera sjúkrarøktina til eitt sjálv støðugt yrki. Hjartaliga til lukku við próvnum! [ [ 22] ]

23 PRÓGVHANDAN Lærurík, mennandi og spennandi Tað segði Rannvá Simonsen um lestrartíðina á sjúkra røktarfrøði skúlanum í røðu síni í sambandi við at hon, saman við 14 øðrum, fingu prógv. Hesar eru tær fyrstu, sum fingu prógv, eftir at Fróðskaparsetrið, Læraraskúlin og Sjúkrarøktarfrøðiskúlin formliga løgdu saman Endiliga upprann hesin dagur. Tá vit byrj aðu sum grønar lesandi 1. februar 2005, so hugsaðu tær flestu av okkum, at hesin dagur ongantíð fór at koma lidn ar januar 2009 tað ljóðaði óendaliga leingi. Men nú sita vit her: 15 ný útbún ir sjúkrarøktarfrøðingar. Seinastu 4 árini hava verið sera lærurík, menn andi og avbjóðandi; vit hava m.a lært um anatomi, fysiologi, sjúkulæru, mikro biologi, heilivág, psykologi, religión, sam felagsfrøði, filosofi, etik, havt hugarok, og ikki at gloyma sjúkrarøkt eg kundi hildið áfram. Fyrstu tvey árini hildu vit til á gamla Sjúkrarøktarfrøðiskúlanum úti á Eirargarði fyri síðani at flyta yvir í nýggj ari og nógv betri hølisviðurskifti her í Jónas Bronchs gøtu. Ikki tí... gamli skúlin var sera hugnaligur, har vit mangan høvdu góðar og stuttligar løtur í nógv brúkta, lítla køkinum. Tað er tó ikki nóg mikið við teoretiskari vitan! Tað veruliga praksislívið skuldi eisini roynast og frá teimum fyrstu praktikk unum munnu vit hava nógv og stuttlig minnir. Ofta hava vit kent tað, sum um vit høvdu tíggju tummilfingrar, tá ið sjúkra røktaruppgávur vórðu tillutaðar okkum. Hvussu skal skitt-tøjsposin hangast á stativið? Hví fæst lakið á songini ikki slætt? Hvar eru pissifløskurnar? og allar kunnu helst nikka til, at standa nervøsar við sjúkrasongina og máta blóðtrýst fyri fyrstu ferð og tað einasta sum man sá í hasari songini var ein armur. Sjúk lingurin kom í aðru røð. Ja, nógvir vórðu spurn ingarnir, sum vit í dag als ikki spyrja okk um sjálvar... tað er bara blivin ein part ur av arbeiðsgongdini. Kært barn har mange navne, og her hava vit lesandi verið nevnd alt frá elevar, prakti kantar, sjúkpleysku-næmingar, lærling ar til blæðukonsulentar og rumpuvask arir...heitini eru helst fleiri. Síðani hava vit skrivað uppgávur í hópa tali. At byrja við snúðu uppgávurnar um alt frá Henderson og Nightingale til for stoppilsi og trykksár til endaligu bachelor- verkætlanina, har vit skuldu granska útvaldar spurdómar á aka demisk um støði. Eitt, sum man kann siga um okk ara flokk, er at vit hava verið sera fruktabær ar. Síðan vit byrjaðu saman hevur út skifting verið í flokkinum orsaka av barsilis farloyvi, og fleiri børn hava stundum verið við mammu síni í skúla. Vit hava talt hvussu nógv børn hava havt ávirk an á okkara flokk og tilsamans eru 15 børn fødd hesi 4 árini og tvey eru á veg. Hvør veit um hesi børn, sum bókstavi liga hava fingið sjúkrarøkt inn við móður mjólkini, einaferð fara at ganga her og lesa sjúkrarøktarfrøði. Vit eru fyrsta hold, sum eru lidnar eftir at Fróðskaparsetrið, Lærara skúlin og Sjúkrarøktarfrøðiskúlin form liga løgdu saman. Hetta var sjálvandi eitt stig á leiðini at styrkja um tilboðið av møgu leikum fyri hægri lesnaði í Føroy um. Visjón 2015 orðar at út búgv ing, Fyri tey lesandi takkaði Rannvá Simonsen lærarum og øðrum fyri tey fýra árini á Sjúkrarøktarfrøðiskúlanum harímillum hægri útbúgving, er ein av grunda steinunum í heimsins besta samfelag, sum politiski mynduleikin hevur sum mál. Tískil er harmiligt at hoyra hvussu Fróðskaparsetrið í hesum døgum má stríðast fyri at fáa ta fígging, sum skal til fyri at menna útbúgvingartilboðið. Í okk ara oyrum samsvara málini og játtanir ikki saman. Vit mugu bara standa saman um at vísa á týdningin av at útbúgving áhald andi verður raðfest høgt. Tak er kun et fattigt ord! Men tað er nógvum sum vit ynskja at takka her í dag, nú vit loksins hava fingið útbúgv ing sum sjúkrarøktarfrøðingar... her eru okkara tankar serliga vendir til tolnar menn og sjeikar, og síðani foreldur og ver foreldur, sum hava stuðla og hjálpt til, tá ið skúlaarbeiðið hevur kravt sítt. Somu leiðis vilja vit takka lærarum fyri nógv ar góðar løtur og frálæru tit eru nakað heilt serligt! Eisini vilja vit takka øllum, sum vit hava møtt úti í klinikkini, ongin nevndur ongin gloymdur. At enda ynskja vit at takka hinum lesandi fyri tíðina saman og ynskja tykkum blíðan byrð tað, ið eftir er av lestrartíðini og fram yvir, tá ið tit eisini fáa prógvið sum sjúkra røktarfrøðingar! Allar síðst vilja vit takka fyri okkum sum lesandi og vóna at tað ikki gongur ov langt ímillum at vit síggjast. [ [ 23] ]

24 Minningarorð í Gøtu Kirkju 22. jan Heimkoma Vit lósu Dávids sálm nr. 139 v Bert fá minnast í dag eina tíð, har Rigmor ikki var okkara millum. Fyri tey flestu av okkum hevur hon altíð verið her og øll vistu hvør Rigmor var. Hon kom inn í okkara lokalsamfelag fyri uml. 60 árum síðani. Giftist við Ásmund fyrst í 50unum og setti búgv sum bónda kona á Geilabø í Norðragøtu. Hon kom at leggja sítt lívsstarv sum sjúkrasystir í okkara sókn ella okkara parti av oynni. Hon nam sær víðari útbúgving sum heilsusystir og røkti starvið sum heima sjúkrasystir fyrst og síðani sum heilsusystir frá tí hetta byrj aði og til hon fór frá fyri aldur. Eg sjálvur og mítt barnaheim komu teimum báðum Ásmundi og Rigmor nær, tá í tey settu búgv dalinum og vit gjørdust grann ar. Men serliga aftaná okkara heimkomu úr Danmark fyri góðum 17 árum síðan komu vit bæði Haldis at hava dagligan um gang við tey bæði, tí sum ikki einaferð hevði Rigmor eina ætlan, sum hon vildi hava konu mína við til nevniliga hetta at gera okkurt fyri tey eldru í sóknini. Hetta gjørdist meira og meira átrokandi fyri hana sum tey bæði sjálvi eldust. Og við sín um sterka vilja fekk hon gongd á hetta arbeiði, sum vit í dag síggja eitt trivaligt úrslit av. Við hennara mjúka og hjálpsama sinni var hon ein fongur fyri bygd ir nar her. Hon gjørdist alt fyri eitt ein hjálp, har hjálp var fyri neyðini. Fyri nógvum var hon sum ein eingil íð altíð vísti seg har sum á stóð og bara var har. Sjálvur havi eg mangan havt hug at samanbera hana við ensku yvir klassa gentuna Florence Nightingale, sum í 1800 talinum ímóti foreldranna vilja tók útbúgving sum sjúkrasystur fyri at betra um sera vánaligu korini hjá teimum fátæku og heimleysu tá á døgum. Florence hoyrdi um ræðuligu støðunu hjá særdu her monn unum í Krim krígnum, sum tá leikaði á og gjørdi av at fara til hjálpar við einum liði av kvinnum, hon sjálv hevði upp lært. Har gjørdist hon kend sum The lady with the lamp Frúgvi n við lampuni ein mynd sum løstaðu hermennirnir fingu av henni tá íð hon einsamøll á náttartíð við eini lampu í hond ini gekk runt á gongdunum á lazarettinum í turkiska býnum Scutari og hugdi inn til hvønn einstakan hermann. Teir uppl ivdu hana ivaleyst sum ein eingil. Henda myndin er ofta komin fram fyri meg í samband við Rigmor. Smílandi, stillfør og altíð við tí góða orðinum. Hon helt seg altíð væl kunnaða um, hvar ein hjálpandi hond kundi koma væl við og gjørdi ongan háva av at vera til hjálpar. Ì dag munnu mang gøtufólk takksom minnast aftur á slíkar løtur. Rigmor hevði altíð ætlanir, men dámdi best at fáa onnur at standa fyri og útinna tær í verki. Soleiðis eigur hon sum nevnt stóra æru av, at glið kom á eldraarbeiði í Gøtu. Hon hevur eisini leingi havt ætlanir um at broyta húsini. Projekteringin hevur vart í áravís og arbeiði skuldi fara í gongd, nú hon kom heimaftur. So leingi tey orkaðu bæði - hon og Ásmund stóð teirra sess ur í kirkjuni valla tómur ein einasta sunnudag, um tey vóru heima. Tá evnini til at møta upp í kirkjuni gingu undan, var áhugin fyri okkara kirkju tó hin sami. Vit sum luttóku í kirkju lig um arbeiði sum t.d. kirkjuráðnum merktu javnan henda áhuga og fingu ákoyringar um at gera hetta ella hatta. Rig mor hevði ein serligan tokka til Gomlu Kirkju og var ein av høvuðs for sprákarunum fyri, at vit framvegis skuldu hava eina guds tænastu um ári her og tað er so gudstænastan, vit hava hvørt trettanda kvøld. Rigmor hevði nógv áhugaøkir. Umframt sítt professionella arbeiðs øki sum sjúkrasystir, umsorganina fyri teimum eldru og kirkjuni, so fylgdi hon eisini væl við í felagslívinum í bygdini. Hon fylgdi eisini væl við í politikki og gjøgnum útvarpi og sjónvarpi og bløðini varð hon javnan dagførd um hvat íð fór fram úti í stóru verð eisini á sportliga økinum. Ofta tá íð vit komu á gátt hjá henni um kvøldi, [ [ 24] ]

25 sat hon og fylgdi við í fótbólti, tennis, hon d bólti ella enntá amerikanskum fótbólti hetta sum eingin annar fær skil uppá og helst hevur hon stytt sær stundir í Slagelse, har hon nú var einsamøll heima um kvøldarnar, við at fylgja donsku hondbóltmonnunum í kappingini um heimsmeistara skapi. Hon kendi teir flestu av teimum á navni. Eitt síðsta farvæl Sum nevnt var Rigmor altíð upptikin av hesum at hjálpa og tað kom tí ikki óvart á, at hennara seinasta ferð her á fold var ein ferð til Danmarkar at vera hjálpin hjá eini sjúkari, yngri systir, meðan maður hennara var innlagdur og á hesi ferðini doyði hon so seinasta sunnudag. Sperda, veika hjarta orkaði ikki meira. Plantan følnaði har hon av fyrstan tíð sá dagsins ljós og kemur nú her at siga okkum farvæl og verða jarðað víð síðuna av sínum Ásmundi. Rigmor hevði sett sítt álit á sama Harra sum sálmaskaldi. Sálmurin vit lósu var óivað væl kendur fyri henni. Hon var berg tikin av føroysku náttúruni og sá í henni nakað av teimum veldugu støddum, sum Dávid roynir at mála upp fyri okkum. Mark leysar og óskiljandi hæddir, víddir og sjónaringar. Henni dámdi at ferðast í hesum ógvusliga føroyska landslagnum og kendi seg eins og Dávid altíð vardan av honum, sum helt tvørt ur um hana fyri aftan og fyri framman og hevði lagt hond sína á hana. Hon livdi hvønn dag í trúgv á hesi orð og á, at tá hetta lívi fekk ein enda, skuldi hon heim til sína fedra og har møta sín um Ásmundi og hinum, sum undan vóru farin. Hon hvíldi og kendi seg trygga í hesi vissu. Rigmor er nú farin í Harrans hendur og fyri okkum, sum høvdu ta gleði at liva henni nær, stendur eitt stórt tómrúm eftir við sakni og longsli eftir at síggja hana aftur. Eins og hon sjálv vildi sagt, kunnu vit ikki liva víðari við, at hetta var endin og bert syrgja eins og tey, sum einki hava at vóna. Nei, vit tengja okkum at tí vón, sum Paulus játtar teimum trúgvandi, at tá íð okkara tími kemur fara vit aftaná deyðans svøvn aftur at møta Rigmor og øllum hinum av okkara kæru, sum eru farin undan okkum. Til tann tíð kemur fara vit at goyma øll tey ríku minnir, vit eiga eftir Rigmor og leggja okkum hennara lív í geyma hetta lív, sum fyri okkum øll kann vera vert at royna at gera henni eftir. Við hesum orðum fara vit at lýsa frið yvir minni um Rigmor. Atli Hansen Til minnis um Jonu Joensen Aftur siga vit farvæl við eina av okkara trúgvu limum. Jona náddi ein høgan aldur, 90 ára gomul, nú hon læt eyguni aftur. Tey seinnu árini var Jona ikki so væl fyri og flutti í sambýlið Oman Hoydalar fyri nøkrum árum síðan. Jona var fyrsta forkvinna í Dansk Sygeplejeråd, Føroya deild, frá 1949 til Jona tók, saman við øðrum, stig til at stovna fakfelagið í Føroyum. Alt felagsarbeiði var sjálvboðið og gjørt í tí sparsomu frítíðini, sjúkrarøktarfrøðingarnir tá høvdu. Jona tók prógv á Dronning Alexandrines Hospital í Í nógv ár arbeiddi hon sum deildarleiðari á Deild B, niðaru gongd á Dronning Alexandrines Hospital. Seinni, sum deildarleiðari á Føðideildini, til hon fór úr starvi Jona var heiðurslimur í Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar. Við hesum fáum orðum vilja vit takka og lýsa frið yvir minni um Jonu Joensen. Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar [ 25]

26 KUNNING FRÁ FELAGNUM Hospital. Eitt tíðarskeið í 90unum arbeiddi hon 6 mðr. í Nuuk í Grønlandi. Hon fór frá í 2007 sum 67 ára gomul, men hevur hon síðani tá tikið vaktir á deildini til stutt áðrenn hon brádliga andaðist 3. august Fía tók starv sítt í fullum álvara, var arbeiðssom og nærløgd, og hon var avhildin av starvssfeløgum, sjúklingum og avvarandi. Í 1962 giftist Fía við Jacob Lútzen, og saman fingu tey Bjørg í 1962 og Knút í Bjørg og Knút eiga tilsaman 6 børn. Fía hevði stóra umsorgan fyri sínum børnum og ommubørnum, og gekk høgt uppí, at tey øll høvdu tað gott. Minningarorð um Fíu Svabo Lützen, sjúkrasystir, Tórshavn. Fía var fødd í Miðvági 4.juni 1940, nógv yngst av 5 systkjum, eftirnølarin. Hon vaks upp í einum tryggum barnaheimi, forkelað av foreldrum og systkjum. Sum nógvar ungar gentur tá í tíðini, fór hon úr skúlanum 14 ára gomul. Tænti í Havn, arbeiddi á hotelli í Keypmannahavn, og sum skrivstovukvinna á Skipafelagnum, samstundis sum hon tók handilsskúlaprógv. Í september 1961 byrjaði á fyrsta sinni sjúkrasystraforskúli í Føroyum á Føroya Fólkaháskúla. Ímillum tær 20 næmingarnar byrjaði eisini Fía. Eitt slíkt 5 mðr. háskúlaskeið kravdist fyri at sleppa inn á Sjúkrasystraskúla Føroya. Lærutíðin hjá okkum byrjaði 1.februar 1962 og var liðug 3. apríl Hetta var ein rík og stuttlig tíð, ikki minst takka verið Fíu Fía arbeiddi sum sjúkrasystir á medicinsku deild B7 í nógv ár. Eitt skifti var hon á Lágargarði og hesi mongu síðstu árini hevur hon arbeitt á Psykiatrisku deild 5. Umframt hetta hevur hon arbeitt sum sjúkrasystir í De Gamles By í Keypmannahavn, eitt skifti avloysari á Hotel Tórshavn. Tikið eftirútbúgving á Bispebjerg Í 1965 fluttu Fía og Jacob í nýggj hús á Lútzenstrøð, og í teirra hugnaliga heim kom nógv fólk, bæði vinir og familja. Gestablídni treyt ikki. Fía var ein sermerkt kvinna heilt frá ungum árum. Hon hoyrdist, har hon var, hon var livandi, og ein vitsti altíð, hvar ein hevði hana. Fíu dámdi væl at ferðast, serliga á teimum griksku oyggjunum,og seinasti túrurin skuldi havt verið til Rhodos í septembur í ár. Fáur verður spardur fyri mótgongd og sjúku,og soleiðis heldur ikki Fía. Hon tók sær sera nær, tá fyrst ein systir og síðani ein beiggi gjørdust álvarsliga sjúk og doyðu, meðan tey enn vóru í fjørituárunum. Bæðí síni foreldur misti hon áðrenn hon varð tríati ár. Sjálv hevði Fía giktfepur sum barn,og hetta kom at ávirka heilsuna alt lívið, serliga tey seinastu árini. Fía var ein góð og trúføst vinkona, men nú er røddin tagnað. Eingin Fía er í hinum endanum á telefonini. Góða Fía, vit sakna teg nógv og takka fyri at vit høvdu tað gleði at kenna teg, Okkara samkensla fer til Bjørg og Knút við familju Við hesum fáu orðum vilja vit lýsa frið yvir minni um Fíu. Poula og Sølvá [ 26 ]

27 KUNNING FRÁ FELAGNUM Røntgan Navn: Tórhalla Vanja Vestergaard Búðstaður: Haraldstrøð 7, 100 Tórshavn Aldur: 25 ára gomul Útbúgvingardato og stað: Sjúkrarøktarfrøðiskúlin Føroya, Starv: Sjúkrarøktarfrøðingur á G4 á Landssjúkrahúsinum 1. Eru hendar broytingar sjúkra røktar fakliga í tínum starvi síðan tú byrjaði? Eg byrjaði í starvinum sum sjúkra røktarfrøðingur á G4 fyrst í februar mánaði í ár og havi tí bert arbeitt her í nakrar vikur. Tó merkir man stórar broytingar fak liga, frá at hava verið lesandi og hava onnur at stuðla seg til og nú til at standa við ábyrgdini sjálv. Hetta er ein blanda kensla, sum bæði inniheldur stoltleika og eina kenslu av stúran sum ger at man hugsar seg væl um, áðrenn man handlar. 2. Hvat dámar tær serliga í tínum starvi? Eg valdi at søkja um starv á G4, tí eg framman undan hevði verið í starvsvenjing her og dámdi sera væl hesa deildina. Tað sum mær dámar so væl við hesi deildini er, at ein fær góðar av bjóðingar fakliga og eingin arbeiðs dagur er eins. Deildin er stór og nýggj, so karmarnir eru góðir. Avtrat hesum er tann sosiali andin á deildini sera positivur og lættur. 4. Lýs heilt stutt ein góðan arbeiðsdag. Ein góður arbeiðsdagur fyri meg, er tá eg føli at eg fái gjørt mun í degnum hjá sjúk lingum, avvarandi og starvsfeløgum. Ein dagur har eg fái fakligar avbjóðingar og kann menna meg fakliga og persónliga. 5. Heldur tú, at tað eru nóg nógv ar avbjóðingar til sjúkrarøktar frøðingar í Føroyum? Eg trúgvi, at tann sum leitar eftir avbjóðing um, søkir sær starv har hann metir at hann finnur tær. Í Føroyum hava vit heiliráðsdeildir, skurðdeildir, skaðastovu, intensiv deild, barnadeild, psykiatsiska øki og nógv onnur øki sum alt hevur sínar ymisku avbjóðingar. Tað sum kanska kundi verið meiri av, eru skeið og víðari útbúgv ingar-møguleikar her í Føroyum. 6. Hevur tú roynt onnur starvsøki enn sjúkrarøkt síðan tú bleiv útlærd? Nei Tórhalla Vanja Vestergaard 8. Hvussu sær tú uppá framtíðina hjá sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum? Ì framtíðini verður sjúkrarøkt betri definera, soleiðis at yvamál ikki er um hvussu týdningarmikil okk ara arbeiðs uppgáva er. Okkara arbeiðs øki verður víðka soleiðis at sjúkra røkt arfrøðingurin fær fleiri av lækna upp gávunum um hendi. Og avtrat hes um eru sjúkrarøktarfrøðingar løntir sum aðrir starvsbólkar við eini 4 ára út búgv ing á bachelor støði. 9. Um tú sat sum forkvinna í felagnum, hvat hevði so verið tað fyrsta tú fór í gongd við? Hevði eg verið forkvinna, hevði eg nokk sum tað fyrsta hugsað um at fingið hækkað lønina hjá sjúkra røktar frøð ingum. Hetta er tó eitt sera torført øki at fara í hálvt við og er nokk lættari sagt enn gjørt. 3. Hinvegin, hvat dámar tær lítið? Tá ein arbeiðir á eini skurðdeild, eru ikki fastar tíðir ella mannagongdir viðvíkjandi stovu gongd við læknum, tí teir dagliga hava skurðviðgerðir eisini. Hetta kann til tíðir gera arbeiðið hjá sjúkra røktarfrøðingum og plan leggj ing ar torførar. 7. Hevur tú útbúgvið ella hugsa um at útbúgvið til okkurt annað? Nei eg havi sum áður nevnt júst fingið útbúgv ing sum sjúkrarøktarfrøðingur, og havi ikki ætlanir sum nú er at útbúgva meg innan nakað annað økið. Tó kann vera, at eg seinni byggi víðari uppá hesa útbúgvingina. 10. Um tú sat sum landstýrismaður í Almanna- og Heilsuráðum, hvat hevði so verið aðalmál títt? Heilt avgjørt tey bleytu virðini. Færri tunlar og vegir. Heilsuverkið og skúlar eru eftir hondini eitt alt ov forsømt økið, og tí skuldi heldur verið spart í øðrum økjum. [ 27 ]

28 VASTI Tryggari við fastari rentu Fá tær realkredittlán frá okkum og slepp undan at hugsa um rentuhækkingar