Gleðilig jól og gott nýggjár

Transkript

1 Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga Nr Gleðilig jól og gott nýggjár S. 6 OLGA HØJGAARD 100 ÁR S. 16 NORÐURLENSK RÁÐSTEVNA Í GRØNLANDI S. 20 SJÚKRA RØKTAR FRØÐINGUR Á G!

2 Útgevari og ábyrgd: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar INNIHALDSYVIRLIT 03 Oddagrein: Óluva í Gong Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Lucas Debesargøtu 14 Postrúm Tórshavn Tlf Fax Skrivstovan er opin: Mánadag, týs dag og fríggjadag kl Hósdag kl Mikudag er stongt Nevndin: Óluva í Gong, forkvinna Amy Ljósheim, næstforkvinna Theresa Damgaard Jarnfoss, skrivari Ása Samuelsen, nevndarlimur Ása Poulsen, nevndarlimur Starvsfólk á felagnum: Óluva í Gong, forkvinna Æna Reinert, fyrisitingarleiðari Hansa Christiansen, bókh./skrivari 04 Kunning frá felagnum 06 Olga Højgaard 100 ár / Eg ætlaði mær út í verðina at arbeiða 10 Á ársfundi hjá donskum nefrologiskum sjúkrarøktarfrøðingunum 12 Fólk við Alzheimers kunnu saktans íðka 13 Endamál og viðtøkur fyri Ráðgevandi fakbólkin 14 Hugburður til at fyribyrgja obstipatión 15 Hevur tú fingið bræv frá danska SKAT? 16 Norðurlendsk Ráðstevna fyri sjúkrarøktaretisku ráðini 6. og 7. september 2015 í Nuuk í Grønlandi 19 Altjóða Ráðstevna í Palliatión 2015 SjúkrarøktarfrøðingAr á G! 20 Sjúkrarøktarfrøðingar á G! Vøka: info@sjukrarokt.fo Loyvt er at endurgeva tilfar (myndir undan tiknar) við teirri treyt, at keldan verður nevnd Lagt til rættis: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Forsíðan Mynd: Hans Juul Hansen Seting, umbróting og prent: Føroyaprent [ 2 ]

3 ODDAGREIN: ÓLUVA Í GONG, FORKVINNA, SKRIVAR Óluva í Gong SAMFELAGIÐ AFTUR Á RØTTU KÓS Tað var við stórum áhuga, at eg bíðaði eftir, at nýggja samgongan fór at kunngera fíggjarlógina fyri Seinastu fýra árini hava fólk, sum nú mynda samgonguna, staðið á tingsins røðarapalli og talað at førda politikkinum og mannagongdunum. Nú var jú spennandi, um hesi fólk kundu rætta tað, sum gjørt er seinastu árini. Eitt øki, sum samgongan fleiri ferðir hevur havst at, er, at mál verða skrumblað ígjøgnum. Viðgerðin er ov stutt, og møguleikin at seta at seg inn í lógaruppskotini avmarkaður. Tað er sjálvandi ein stórur trupul leiki, at lógaruppskot ikki eru gjøgnumhugsað og gjøgnumarbeidd, og eigur hetta ikki at koma fyri. Trupulleikin er tó, at núverandi samgonga ger akkurát tað sama. Skrumblar fleiri lógarbroytingar ígjøgnum. Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar hevur saman við øðrum verið á fundi við landsstýriskvinnuna í fíggjarmálum, har vit vórðu kunnað um ætlaðu broytinganar. Eisini hevur lands stýriskvinnan greitt frá, hví tað er neyðugt at skunda uppskotini ígjøgnum. Hetta broytir tó ikki, at sitandi samgonga nýtir sama framferðarhátt sum undanfarna samgonga. Júst ta mannagongd, sum tey hava staðið á tingsins røðarapalli og talað at at skunda málini ígjøgnum! Spurningurin er so, hvønn týdning lógarbroytingarnar hava fyri okkum, tá ið allar broytingar eru gjøgnumførdar. Vit hava hoyrt, at lág- og miðallønt skulu fáa ein skattalætta. Fyri at eingin ivi skal vera, kann eg siga, at sjúkrarøktarfrøðingar eru mettir at vera miðalløntir. At fáa ein skattalætta er sjálvandi bæði jaligt og gleðiligt samstundis. Áðrenn vit gleðast alt ov nógv um skattalætta, er tó neyðugt at seta skattalættan saman við øktum útreiðslum so sum kvf-gjaldi, bensin prísum, vegskatti, heilsutrygd, lægri grundupphædd í fólkapensjónini og arbeiðsmarknaðargjøldum. Tað kann vera trupult at fyrihalda seg til allar hesar broytingar. Bara framtíðin kann vísa, hvørjar avleiðingar hesar lógarbroytingar fara at hava fyri okkum, og um vit í veruleikanum fáa nakran lætta. Tað er serliga jaligt, at ætlanin er at veita fíggjar liga sperdum familjum ein barnastuðul. Hetta kemur í stóran mun at hjálpa einligum forsyrgjarum og lesandi. At sam gongan hevur valt at raðfesta hendan bólk, gevur teimum ein nýggjan møguleika at velja, hvørja lívsleið, tey skulu taka, og at fáa sær eina útbúgving. Tað, sum harmar meg serliga nógv við fíggjarlógini er, at forskattingin av eftirlønini ikki verður nevnd. Hetta er eitt stórmál fyri okkum. Kanska tað er ov tíðliga at missa vónina hesum viðvíkjandi. Tosað verður um eina eftirlønarnýskipan, sum skal umfata fólkapensjónina, ískoytini til fólkapensjónina og samhaldsfasta. Arbeiðið skal vera liðugt í Sjálv ynski eg mær, at ein slík nýskipan verður gjørd við einari breiðari semju millum allar flokkar á tingi. Føroyingar eiga at kenna seg tryggar um intøkugrundarlagið í pensjóns lívinum. Tað er ikki haldbart, at áhaldandi broytingar verða gjørdar alt eftir, hvør vongur situr í tinginum, har avgerðirnar sveima frá høgru til vinstru og aftur. Alt í alt kann sigast, at um skattalættin gevur ta upphædd, sum sagt verður, samsvarar tað áleið við ta upphædd, sum vit mistu, tá ið farið varð at forskatta eftirlønina. Kunnu vit so siga, at vit hava fingið nakran lætta? Eg loyvi mær at ivast. [ 3 ]

4 KUNNING FRÁ FELAGNUM FRÁ FELAGNUM AÐALFUNDUR AÐALFUNDUR FELAGSINS VERÐUR Á HOTEL FØROYUM 5. MARS 2016 KL Dagsskrá: sambært viðtøkum felagsins 14, 3.stk. 1. Val av fundarstjóra 2. Val av atkvøðuteljarum 3. Góðkenning av dagskrá 4. Góðkenning av starvsskipan 5. Frágreiðing formansins 6. Framløga av rammufíggjarætlan og roknskapi, harímillum áseting av limagjaldi 7. Innkomin uppskot 8. Val av tveimum grannskoðarum 9. Ymiskt SÁTTMÁLA- SAMRÁÐINGAR 2015 Sum kunnugt gekk sáttmálin út 1. oktober Nevndin arbeiðir hart við hesum og vónandi verður tann nýggja semjan klár at seta í næstu Vøku. Rygg- og teldutaska Enn eru vælumtóktu ryggsekkirnir eftir á goymslu fyri ein sámuligan prís, 245,. Eisini hava vit ymiskar lutir fyri ein sámuligan prís, 210, s.s. smykkumappu, peningamappu og kosmetikpung. Allir lutir eru við okkara búmerki. Vinarliga ring ella send ein teldupost, um hetta hevur tín áhuga. Uppskot, sum skulu vera viðgjørd á aðalfundinum, mugu vera felagnum í hendi 1. februar 2016 SJÚKRARØKTAR- ETISKA RÁÐIÐ Áhugaverdur sessur í Sjúkrarøktaretiska ráðnum Møguleiki er nú at stilla upp til lim og tiltakslim í Sjúkrarøktaretiska ráðnum á komandi aðalfundi. Ráðið hevur verið virkið í meira enn 20 ár, og hevur sum uppgávu: At varðveita og menna fakliga/etiska støðið hjá sjúkrarøktarfrøðingum og lesandi At vegleiða um faklig/etisk ivamál, sum limir og/ella nevnd leggja fyri ráðið Sessurin er ógvuliga áhugaverdur og hevur týdning fyri at menna fakliga innlitið og medvitið hjá einum sjálvum og limunum, eins og samstarvað verður í norðurlendskum høpi. Nú er møguleiki at gera seg galdandi og at hava ávirkan við at stilla upp til val til Sjúkrarøktaretiska Ráðið á komandi aðalfundi! Meira fæst at vita við at venda sær til forkvinnuna Katrin Andersen tlf ella [ 4 ]

5 Alt, sum tín pensjón eigur at vera Við NordikPensjón taka vit atlit til, at tú sum brúkari setir krøv til gjøgnum skygni og dygd. Og við NordikPensjón er tað leikandi lætt: Tú fært eitt greitt yvirlit í Netbankanum, har allar upplýsingar eru tøkar. Tú fært eina pensjón, sum tú hevur ávirkan á, og pensjónspakkin verður settur saman eftir tínum ynskjum og lagaður til júst tín tørv. krónur til umsiting NordikPensjón er landsins bíligasta pensjón. Og við Nordik360+ ella Nordik360Premium fara 0 krónur til umsiting. stað til tíni fíggjarviðurskifti Tín pensjón er partur av eini heild. Við NordikPensjón fært tú tí betri yvirlit yvir tíni samlaðu fíggjar viðurskifti og betri heildar ráð geving. pensjónir eru ikki líka Vit eru ikki líka, og tí eiga okkara pensjónir ikki at vera líka. NordikPensjón verður samansett til tín og tín tørv. Vælkomin til NordikPensjónn

6 OLGA HØJGAARD 100 ÁR 6. NOVEMBER 2015 Umboð fyri Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar vóru í Vestmanna og heilsaðu uppá Olgu Højgaard á føðingardegnum. Olga er elsti limur í felagnum. Føðingardagurin varð hildin í ítróttarhøllini og vóru nógv fólk komin saman at heiðra Olgu. Ein sera hugnaligur dagur við góðum mati, talum og nógvum sangi, ikki minst frá hennara langommubørnum, sum bæði framførdu røður og sungu. Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar ynskir Olgu hjartaliga tillukku. Niðanfyri endurprenta vit samrøðu, sum Dagny Joensen gjørdi í samband við 90 ára føðingardagin hjá Olgu og sum stóð í Vøku i Myndin: f.v. Óluva Poulsen, ommudóttur, Olga Højgaard og Jórun Højgaard, dóttur og allar eru tær sjúkrarøktarfrøðingar HEIMASJÚKRASYSTIR Í ÁRUNUM: EG ÆTLAÐI MÆR ÚT Í VERÐINA AT ARBEIÐA Tað slapp eg ikki, men eg hevði ikki væntað, at mítt lívsstarv skuldi vera sum heimasjúkrasystir. Soleiðis varð bara, sigur 90 ára gamla Olga Højgaard Orð: Dagny Joensen myndir: privatar Tað krevur sína kvinnu at minnast aftur á eitt langt og drúgt arbeiðs lív, tá tú ert komin væl til árs. Kort ini er tað eingin trupulleiki hjá Olgu Højgaard, sum fyri 20 árum síðan, sum 70 ára gomul fór frá sum heimasjúkrasystir í Vest manna. Hon er kvik í vendingini, tá spurt verður um arbeiðslívið, og hon minnist árstøl og hend ing ar, sum var tað í gjár. Olga Højgaard hevur havt hend ingarríkt lív, í arbeiði eins væl og í familjulívinum. Hon gift ist í 1947 við Samson Højgaard, og tey fingu seks børn. Samson Højgaard var læraravikarur í Vest manna skúla í 17 ár, men eftir tað tók hann við starvi sum stjóri á fiska virkinum í bygdini. Hann doyði í Í dag býr Olga Højgaard einsa møll í barnaheiminum á Heyg num, sum pápi hennara smíðaði fyri 105 árum síðan. Spurd um hon hevur heima hjálp, ristir Olga Højgaard við høvd inum og sigur avgjørd: Eg havi ikki brúk fyri heimahjálp enn. Tá tann tíðin kemur og um neyðugt, skal eg siga til. Hon ger alt húsarbeiði sjálv við hjálp frá eini dóttur, sum býr í Vestmanna. Í løtuni smíða synir nir nýggjan klædning á húsini, og tá fær Olga eisini eina altan. Tað gleðir hon seg til. [ 6 ]

7 Haderslev Sygehus í Gram, har Olga Højgaard lærdi til sjúkrasystur í tíðarskeiðinum Útlongsul Olga hevði longu sum ung genta stóran útlongsul og fór í 1936 á háskúla í Haslev. Eftir lokið há skúla skeið kom hon heimaftur og fór í húspláss hjá Philipsen, kommunulækna í Vestmanna. Har fekk hon áhuga fyri sjúkra røkt ini og valdi at útbúgva seg til sjúkrasystir. Læknin í Vestmanna kendi yvir læknan á Haderslev Amts Sygehus í Gram, og hann skaffaði Olgu læru pláss í Tá seinni heimsbardagi stutt eftir brast á, vildu foreldrini hava dóttrina at koma heimaftur, men yvirlæknin á sjúkrahúsinum segði henni, at ongantíð var meira brúk fyri sjúkrasystrum enn í krígs tíð. Tað var eg fegin um, tí eg hevði ongan hug at gevast við lær uni og fara heimaftur, sigur Olga Højgaard. 26 ára gomul var hon útlærd sjúkra systir og fór á psykiatrisku deild á Middelfart at supplera, sum sjúkrasystrar gjørdu tá. Arbeiðsdagurin hjá sjúkrasystr um var langur tá í tíðini, heili 12 tímar. Tað gjørdi eisini, at tær ný klæktu sjúkrasystrarnar ikki høvdu so lætt við at fáa arbeiði. Stutt eftir var kortini átta tímars vika innførd, og tá var brúk fyri meira arbeiðsmegi í sjúkra røkt ini. Olga søkti og fekk starv á skurð deildini á Frederiksberg Hospi tali, har hon var í eitt ár. Tá sendi Astrid á Rógvi, sum hevði føðiklinik á Frederiksberg, boð eftir mær. Eg hevði verið á barna deild í lærutíðini og helt, at tað var hugaligt at arbeiða á føðingardeild eisini. Har var eg eina tíð, áðrenn eg fór heimaftur. Noyddist heimaftur at hjálpa mammuni Eg hevði tó lítlan hug at fara heim aftur, men av tí at mamma, sum hevði telefonstøðina í Vest manna hevði fingið hjartasjúku, og ikki vildi hoyra talan um at gev ast við hesum, hevði eg ikki sam vitsku at verða verandi í Danmark, men noyddist at fara heim at hjálpa henni. Eg kendi Samson, áðrenn eg fór niður at læra, og hann kom nið ur undir krígnum, og vit vóru trúlovað. Tá kríggið var av, fóru vit heimaftur og giftust 18. des ember 1946 í Vestmanna. Vit vóru heima eina tíð, men so vildi eg sleppa niður aftur og fekk starv á De Gamles By, har eg var í sjey mánaðir, til vit fingu fyrstu dóttrina, sum var ov tíðliga fødd, men kom væl fyri seg kort ini. Sjúkrasystrar og fyristøðukvinna á De gamles by í [ 7 ]

8 Á barnadeildini á sjúkrahúsinum í Gram. Frá 1947 og til 1960 fingu hjúnini seks børn, og tey fyrstu trý árini var Olga heima hjá teimum. Tá hon fór í starv sum heimasjúkra systir var tað heldur ikki nakar trupulleiki, av tí at tey høvdu ar beiðs gentu, umframt telefon gentu á støðini. Vit høvdu so ómetaliga góða hjálp heima um dagin, men sjálv andi um náttina noyddust vit at vera stand by, sigur Olga. Hóast telefonstøðin gav lítið av sær, vildi mamman ikki gevast við hesum arbeiði, hóast Olga ikki var áhug að at halda fram. Nú tá hon var bundin heima, vildi hon sleppa at arbeiða. Hon fekk starv sum heimasjúkrasystir 1. januar 1951, men byrjaði longu í desember at arbeiða. at arbeiðstíðin ikki var fullan dag, var hon sett í hálvdagsarbeiði, og seinni aftur niður í tríggjar tímar. Viðmerkjast skal, at um Olga var úti hjá sjúklingum um náttina, so taldi tað ikki við. Hon fekk einki fyri náttararbeiði. Fyrstu árini var hon einsamøll, men í 1953 kom Óluva Durhuus Petersen heim sum útbúgvin sjúkra systir, og hon var frítíð aravloysari fyri Olgu. Hvussu vóru arbeiðsum støð urnar tá? Tá var eingin bilur, og eg gekk bygdina úr einum enda í ann an um neyðugt. Var eg Inni á Fjørð og skuldi ganga út í Gerði, tók tað langa tíð, men eg fór út og gjørdi tað, sum eg skuldi gera. Við hvørt arbeiddi eg allan sól ar ringin, men fekk bert løn fyri tríggjar tímar. Tað gjørdi mær einki, tí bert at fara út til sjúklingar, sum trongdu so hjartaliga til at vera gjørdi r í stand og at síggja, hvussu væl tað gjørdi teimum, var løn í sjálvum sær. Nógv eldri fólk búðu einsa møll. Tey lógu uppi á loftinum, so eg noyddist at seingjarvaska teim um, tí eg tordi ikki at taka tey nið ur av loftinum, sigur Olga Høj gaard og sigur brosandi: Vit gjørdu meira, enn læknin visti um. Einu ferðina ringdi ein kona og bað Olgu Olja Højgaard, heimasjúkrasystir í 50 unum. kom við sær á sjúkra húsið í Havn, av tí at hon ikki tordi at fara einsamøll. Tá hon segði læknanum frá hesum, svar aði hann: Nýtist tað? Eg hugsi, at hann meinti mær tað væl, sigur Olga Højgaard, sum kortini fór við konuni, og gott tað sama. Tá tær komu í forhøllina á Landssjúkrahúsinum, doyði konan. Tá hevði eg verið kedd, um eg ikki var farin við henni, sigur Olga. Onga løn fyri náttaraarbeiði Í fyrstuni varð hon sett í full tíð arstarv, men førdi samstundis rokn skap við, hvussu nógvar tím ar hon arbeiddi. Tá tað var greitt, Frá tíðini á háskúlanum í Haslev. Her eru tær farnar útferð. Vinstrumegin síggjast: Lilly, Solveig, Olga og Kathrina. [ 8 ]

9 Eitt skifti var Olga Højgaard á føðiklinikkini hjá Astrid á Rógvi. Á myndini ein føroysk kvinna sum hevur átt og Olga. Daprar hendingar Hon heldur ikki, at nútíðar sjúku viðgerð er so persónliga kenslu borin og áður, tá heimasjúkra systr ar gingu út til sjúklingar morg un og kvøld. Umframt vanligu sjúkrarøktina, vóru eisini sorgartilburðir, sum heima sjúkrasystrar noyddust at átaka sær. Eitt nú tá menn vóru dotnir oman í bjørgunum ella vóru farnir av øðrum vanlukkum. Slíkar hendingar vóru eini tríggj ar ferðir í starvstíðini hjá Olgu. Tað var dapurt arbeiði at gera hesi fólkini í stand, og eg minnist hetta aftur sum nakað av tí ræðu ligasta í míni tíð sum sjúkra syst ir. Tað vóru kortini nógvar góð ar sjúkusøgur, sum fingu ein góð an enda, og eg fekk vinir fyri lív ið. Mær dámdi hetta arbeiðið. Tað at tíma og duga, hevur alt at siga, heldur Olga. Eftir reglunum skuldi alt fara um læknan, men vit gjørdu nógv, sum hann ikki visti um. Vit ar beiddu, til einki var eftir at gera, og so var líka mikið, um vit vóru til arbeiðis í tríggjar ella 12 timar. Tað var bara so, sigur Olga Høj gaard og leggur eftir stutta tøgn aftrat: Eg havi ongantíð hildið, at arbeiðið var keðiligt, hóast eg ætlaði mær út í heimin at arbeiða, men ikki slapp avstað. Kortini hevði eg ikki væntað, at mítt lívs starv skuldi verða sum heima sjúkra ystir, sigur Olga Højgaard. Sjálvfylgja at vera náttarvakt Tó at vit ikki fingu løn fyri nátt ararbeiði, so var tað kortini ein part ur av mínum arbeiði. Eg sat oftani náttarvakt hjá fólki, sum lógu at doyggja. Tað var bara ein sjálvfylgja, at heimasjúkrasystirin gjørdi tað. Um tey avvarðandi sótu hjá sjúklinginum í dag- og kvøldtímunum, so kom heima sjúkra systirin at sita hjá tí doyggj andi um náttina, sigur Olga Høj gaard. Nógv gomul fólk búðu einsa møll, og ikki øll høvdu familju í bygdini. Serliga minnist eg eina til aldurs komna gamla gentu, sum búði einsamøll. Hon ringdi oftani til mín, av tí at hon var so ótrygg. Eitt kvøldið ringdi hon og bað meg koma at hjálpa sær, tí hon var so ússalig. Eg fór beinanvegin til henn ara, og tá vísti tað seg, at hon sat í trappuni við telefonhorninum í hondini. Hon hevði fingið heila bløðing og var fallin í óvit. Eg sat hjá henni í 11 nætur, og tvær grannakonur sótu hjá henni um dagin, men hon kom ongan tíð til sín sjálvs aftur. At sita náttarvakt var bert ein part ur av arbeiðinum, og tað forð aði ikki fyri, at Olga Højgaard gjørdi sítt dagliga arbeiði í dag tímunum. Spurd, um tað ikki var ov nógv at lata sær bjóða, sigur Olga Høj gaard umberandi: Tað var bert náttúrligt at heimasjúkrasystirin var náttarvakt. Umframt vanliga arbeiðið í bygd ini, vóru eisisni boð eftir Olgu Høj gaard til aðrar uppgávur. Ein dagin ringdi gamli sýslu mað urin og segði. Olga góða, far tú til Havnar við einum sjúk um eingilsmanni, sum ein enskur trolari er komin inn á Vestamanna við. Ikki eitt kall Eg veit ikki, um læknin visti av hesum, men eg fór við manninum og slapp ikki heimaftur fyrr enn dagin eftir. Soleiðis vóru ferða møgu leikarnir tá, sigur Olga. Vit ferðaðust við báti og bili fleiri ferðir, áðrenn vit komu til Havn ar og sama vegin heim aftur. Var tað eitt kall at vera sjúkra systir? Eitt kall? Nei, tað haldi eg ikki, men tað var eitt arbeiði, sum eg var ógvuliga glað fyri. Tað var, ið hvussu er, ikki eitt kall hjá mær at vera heimasjúkrasystir, men tað bleiv bara soleiðis, sigur Olga Højgaard. Spurd hvat hon styttir sær stund ir við, nú hon er farin um tey níti, sigur Olga Højgaard, at hon hevur nóg mikið í at halda sær húsini, og at hon hevur stóra familju og 18 ommubørn, um framt langommubørn. Hvør dagur hevur nóg mikið í sínum, sigur Olga Højgaard. [ 9 ]

10 Á ÁRSFUNDI HJÁ DONSKUM NEFROLOGISKUM SJÚKRA RØKTARFRØÐINGUNUM stuttligum innsløgum, og sjálvandi skuldi ársins nefrologiski sjúkrarøktar frøðingur veljast. Upplivingar við PD Seinni dagurin innihelt eins og tann fyri fyrilestrar, umframt at framsýning eisini var á skránni. Seinnapartin vórðu fleiri workshops fyriskipaðar, og valdu vit PD (posadialysa), sum er eitt av okkara serøkjum. Her kom ein maður, sum fær PD, at greiða frá sínum upplivingum, eins og hann svaraði ymsum spurningum, sum vit høvdu. Hesin maðurin var lutfalsliga nýggjur í PD, men hann tóktist taka skjótt við læru, og gjørdi tí alt tað, sum hann skuldi. Sjálvur segði hann seg ongantíð hava nakrar trupulleikar av viðgerðini. Ta einu ferðina hevði hann tó upplivað, at katetrið hevði flutt seg, so hann ikki kundi dialyserast. Skemtiliga tók hann til, at hann als ikki kendi seg sjúkan, og tað hevði hann ongantíð gjørt. Men hann trúði tó uppá tað, sum hann fekk at vita, og tí gjørdi hann, sum læknarnir góvu honum boð um. Orð og myndir: Maria Klein Petersen og Ragnhild Mørk Ragnhild Mørk og Maria Klein Petersen Vit báðar, Maria Klein Petersen og Ragnhild Mørk, starvast á B6 á Landssjúkrahúsinum sum sjúkra røktarfrøðingar. Maria síðani 2011 og Ragnhild síðani B6 er medisink deild við nógvum sergreinum. Eitt nú onkologi, palliatión, infektións medicin, reumatologi, hæmatologi, endokrinologi, gastroenterologi, neurologi og til síðst nefrologi. Á heimasíðuni hjá dsr.dk sæst, at áhuga bólkarnir eru nógvir, men fyri okkara við komandi fall áhugin serliga á nefrologi. Nýruni teljast ikki millum størstu organ hjá okkum menniskjum, og eru vit frísk, eru tey ikki nakað, sum vit geva okkum stórvegis far um. Men við sjúku er støðan ein onnur og ofta er hon torskild. Árs fundurin hjá donskum nefrologiskum sjúkra røktar frøðingum er skeið, ið varðir tveir dagar. Í ár var skeiðið hildið í Keypmannahavn. Íalt vóru á leið 90 luttakarar, og vóru vit báðar einastu føroysku umboðini. Vit kunnu leggja afturat, at tað tóktist, sum vóru donsku vertir nir sera fegnir um, at føroyingar nú aftur tóku lut á skeiðnum. Fyrri dagurin byrjaði við fyrilestri, har møguleiki síðani var at seta spurningar til fyrilestrahaldaran. Flestu fyrilestrarnir vóru um granskingar, ið tey vóru í holt við at gera, ella sum tey høvdu gjørt. Íalt var talan um 10 fyrilestrar, og vóru fyrilestrahaldararnir úr bæði Danmark og øðrum londum. Ársins nefrologiski sjúkrarøktarfrøðingur Um kvøldið var aðalfundur fyri limirnar í FS nefro, og aftaná var døgurði við ymsum Innan nefrologiska økið hevur nógv verið kjakast um palleatión og serliga innan hæmo dialysur. Tí nær skal ein dialysuviðgerð steðgast? Sjúklingar í hæmodialysu eru í nógv størri mun bundnir at sjúkrahúsinum, hava fleiri sjúkueyðkenni og lægri lívsgóðsku. Stóri deyðstíttleikin hjá hesum sjúklingum bendir á, at ein fjórðingur av teimum eru í sínum seinasta liviári. Ein av framløgunum snúi seg um júst palliatión. Lena Axelsson, ið er sjúkrarøktarfrøðingur, hevur granskað í seinastu [ 10 ]

11 NEFROLOGI tíðini hjá hæmodialysu-sjúklingum og í støðuni hjá avvarðandi. Her hevur hon gjørt fleiri kvalitativar kanningar, og á ársmøtinum legði hon ein samandrátt av hesum fram. Her var talan um sera spennandi framløgu, har kenslur og meiningar hjá hæmodialysusjúklingum og avvarðandi hjá teimum vórðu umrøddar. Eitt evni, sum avgjørt eisini eigur at verða tikið upp heima hjá okkum. Avvarðandi tørv á at tosa saman Tann eina framløgan var eitt projekt hjá tveimum sjúkrarøktarfrøðingum, sum hildu at avvarðandi høvdu tørv á at tosa sínamillum, uttan at teirra næsti var við. Tær skipaðu karmarnar soleiðis, at hugnakvøld fyri avvarðandi varð hildið 2. ella 3. hvønn mánað, og her vórðu evni sum kostur, høgt fosfat v.m. tikin upp. Staðfestast kundi, at hugnakvøldini hava havt sera góða ávirkan á tey avvarðandi, og hetta kundi lætta um byrðuna, sum tað mangan er, tá ið tú livir saman við einum, ið hevur kroniska sjúku. Sálarliga var tað ein stórur lætti, at tey soleiðis kundu tosa opið um spurningar sjúkuni við víkjandi, uttan at skula taka fyrilit fyri tí, sum næstin kanska ikki ynskir at hoyra. Granskingarevni tróta ikki Sum sjúkrarøktarfrøðingar innan hetta serøki er hugaligt at síggja mongu granskingarnar, sum eru innan økið, og tað er avgjørt við til at geva okkum mót uppá at fara undir onkra gransking her heima. Stóri spurningurin er sjálvandi, um tað ber til at at finna tíð, orku og pening, tí granskingar evnini tróta ikki. Takk fyri stuðulin At enda vilja vit veita eina hjartans tøkk fyri stuðulin, sum vit hava fingið til ferðina. Vit søktu um og fingu stuðul frá Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar og frá Nýra felagnum. Eingin ivi er um, at tað er mennandi og stimbrandi fyri førleikar okkara innan sergreinina, at vit á hendan hátt høvdu møguleika at nema okkum vitan og annars fáa íblástur frá øðrum starvsfólkum innan sama serøki. Um tit sita eftir við spurningum, ella um tit vilja hava leinki til víðari kunning, kunnu tit sjálvandi altíð seta tykkum í samband við okkum á og 50 ÁR SÍÐAN HESAR FINGU PRÓGV Aftara rað frá vinstru: Hanna Schmidt, Vágur, Gjertrud Brecker, Skúvoy, Poula Poulsen, Tórshavn, Jonhild Borg, Porkeri, Kathrina Olsen, Skála, Emly Heinesen, Klaksvík, Astrid Lützen, Norðradalur, Unna Jacobsen, Sandvík, Sólvá Vang, Kaldbak, Rigmor Hansen, Argir, Fía Svabo, Miðvágur, Marita Petersen, Vágur, og Margretha Joensen, Nólsoy. Fremra rað frá vinstru: Nanna Poulsen, Skála, Jónhild Jacobsen, Norðragøta, Odvør Simonsen, Saltangará, Anna Johansson, lærarinna, Ása Klein, Strendur, Marjun Jacobsen, Mykines, og Ruth Poulsen, Vágur. [ 11 ]

12 KUNNING FRÁ FELAGNUM FÓLK VIÐ ALZHEIMERS KUNNU SAKTANS ÍÐKA Tað hevur ofta verið sagt, at tað er nyttuleyst at íðka, tá ein hevur fingið staðfest Alzheimers-sjúkuna. Gransking hevur tó víst, at hetta er ein myta. Í veruleikanum hava hesi fólk bæði gleði og gagn av at súkkla og lyfta vektir. Orð og myndir:ragna Laksáfoss Djurhuus, sjúkrarøktarfrøðingur, cand. scient. san. Væl nøgd fólk við sveitta á pannuni tað var sjónin, sum eg møtti tríggjar ferðir um vikuna, teir fýra mánaðirnar eg var á Bispebjerg sjúkrahúsi. Í venjingarhølinum vandu fólk dúgliga og lat meg bara siga tað beinanvegin: Tað var ein opinbering fyri meg. Frammanundan visti eg als ikki av, at fólk, við mildari Alzheimers sjúku, vóru før fyri at útinna so harða likamliga venjing, sum hesi fólkini útintu. Fleiri fólkakanningar hava víst, at likamliga virkin fólk hava niðursett sannlíkindi fyri at fáa Alzheimers-sjúkuna. Onnur gransking hevur funnið positivt samband millum rørslu og kognitivan førleika, og eisini hevur vøddastyrki týdning í sambandi við viðlíkahald av kognitivu førleikunum, tá ein gerst eldri. Men at fólk við Alzheimers orka væl at venja, eftir at sjúkan hevur víst seg, tað var bæði óvæntað og áhugavert at vera vitni til. Í sambandi við mína høvuðsritgerð arbeiddi eg sum hjálparvenjari hjá einum liðið av fólkum, sum høvdu milda Alzheimerssjúku. Venjingin var partur av einari danskari kanning, nevnd ADEX. Arbeiðssetningurin var: At varðveita kognitivt og gerandisligt funktiónsstøði, lívsgóðsku og likamligan førleika við Alzheimers-sjúku árin av likamligari venjing. Umleið 200 luttakarar í aldrinum ár vóru við í kanningini. Venjingin varð lagað eftir tí einstaka luttakaranum og roynt varð at fáa tey at hava ein puls, sum var prosent av tí maksimala við venjing á venjingarmaskinum. Úrslitini frá ADEX-verkætlanini vístu millum annað, at luttakararnir vandu við einum miðalintensiteti á 79 prosent, og at teimum flestu dámdi betur venjingarsúkklu og styrkivenjing heldur enn renniband og krossvenjara. Allir luttakararnir vóru glaðir fyri gólvvenjingar við ymiskum fimleiki, og næstan allir luttakararnir ynsktu at halda fram við at venja, eftir at verkætlanin var liðug. Undirtøkan var umleið 90 prosent, og átta av tíggju hildu, at tað var passaligt at venja tríggjar ferðir um vikuna. Eisini vildu tey viðmæla øðrum at venja. Eg hoyrdi viðmerkingar sum: Eg havi lættari við at taka meg saman og fara út í urtagarðin at arbeiða, eftir at eg eri byrjað at venja regluliga, og tá ið eg havi vant um morgunin, kenni eg meg lættari og havi hug at ganga ein túr seinnapartin. Fleiri søgdu eisini, at tey svóvu betri um náttina. Samanumtikið kann sigast, at hetta var ein sera positiv uppliving fyri meg og eisini fyri teir fysioterapeutar, sum stóðu fyri venjingini. Tey gleddust um at venja luttakarar, sum tímdu so væl og stuðlaðu hvønn annan. Royndirnar, sum hjálparvenjari hjá fólkum við Alzheimers, hava fingið meg at hugsa um, um samfelagið ger nóg mikið við at fyribyrgja afturgongd av kognitivu førleikunum hjá fólkum, sum hava eina demenssjúku og hjá eldri fólkum sum heild. Góðir kognitivir førleikar økja um møguleikan fyri at vera longri í egnum heimi. Fólk við demens hava ofta praktiskar og kognitivar avbjóðingar í samband við at tey skulu út at ganga ein túr ella fara til venjing. Men við praktiskari hjálp og sálarligum stuðli sær tað út til, at tey megna at koma avstað til venjing. Fleiri úrslit frá ADEX-verkætlanini verða almannakunngjørd á heysti FAKTA um demens/alzheimers Demens er tekin um sjúku í heilanum. Sjúkueyðkennini vísa seg við, at kognitivu førleikarnir vikna. Alzheimers er tann vanligasta demenssjúkan. Nationalt Videnscenter for Demens adex/ [ 12 ]

13 KUNNING FRÁ FELAGNUM ENDAMÁL OG VIÐTØKUR FYRI RÁÐGEVANDI FAKBÓLKIN Ráðgevandi fakbólkur Sum skotið varð upp á aðalfundinum 7. mars 2015, verður ein bólkur stovnaður, sum fær heitið: Ráðgevandi fakbólkur. Bakstøði Kjarnan í sjúkrarøktini er at handla til sjúklingsins besta. Við at gera hetta, veita sjúkrarøktarfrøðingar eina dygdargóða sjúkrarøkt. Dygdargóð sjúkrarøkt er haraftrat at tryggja teimum, sum fáa í boðið heilsuveitingar frá heilsu- og umsorganartænastum, haldgóðar veitingar, soleiðis at hesi ikki verða undirløgd óneyðugar meinbogar. Sjúkrarøktarfakligir førleikar vísa seg sum viðkomandi faklig vitan, hugburður og hegni. Samlað skulu hesir førleikar tryggja fakliga dygdargóða sjúkrarøkt. Í dagliga arbeiðinum standa sjúkrarøktarfrøðingar javnan andlit til andlit við, hvussu umstøðurnar at veita hesa sjúkrarøkt, kunnu og/ella fara at ávirkast av møguligum inntrivum. Sostatt eru tað sjúkrarøktarfrøðingar, sum best kunnu meta um møgulig neilig árin av politiskum og administrativum tiltøkum, fyri at kunna veita dygdargóða sjúkrarøkt. Faklig dygdargóð sjúkrarøkt er ikki statisk, tí hendan broytist javnan í tráð við nýggjastu gransking. Tað er ørkymlandi, at alt fleiri sjúkrarøktarfrøðingar uppliva, at umstøðurnar á teirra arbeiðsplássi ikki á fullgóðan hátt stuðla uppundir útinnan av dygdagóðari sjúkrarøkt. Endamál Tað er ábyrgdin hjá sjúkrarøktarfrøðingum at gera vart við neiligar avleiðingar av umstøðum, ið ikki eru nøktandi. Fyri at fáa virðing fyri argumentum og sjónarmiðum, sum peika á hesi viðurskifti, krevst at hesi eru fakliga haldgott undirbygt. Endamálið við bólkinum er at veita ráðgeving við atliti til at uppbyggja fakligu argumentini og sjónarmiðini. Harafturat kann bólkurin hjálpa til við at fáa viðkomandi fakliga og/ella granskingarvitan til vega. verður lýst, hvat málið snýr seg um, og hvør hjálp verður ynskt. Eisini skal møgulig tíðarfreist fyri aftursvari upplýsast. málið skal vera sjúkrarøktarfakliga viðkomandi. Ymiskt Fyri hvørja uppgávu, bólkurin átekur sær, verður veitt tímaløn smb. galdandi sáttmála millum Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar og Fíggjarmálaráðið. Umsóknir skulu sendast til ábyrgdahavandi av hesum bólki, sí framsíðu. Fakbólkurin metir síðan um umsóknin gongur treytunum á møti. Eisini metir bólkurin um møguliga arbeiðsorku, ið væntandi verður nýtt til at viðgera málið sum skal brúkast fyri at ganga umsóknini á møti (tíðarbrúk og møguligan tørv á servitan). Servitanin kann bæði veitast av t.d. fakligu áhugabólkunum innan Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar og/ella av øðrum fakligum yrkjum. Umsóknin verður síðan, saman við niðurstøðuni hjá fakbólkinum, send Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar. Við støði í, um umsóknin umfatar spurdómar, sum eru viðkomandi fyri sjúkrarøktarfrøðiyrkið, verður støða tikin til játtan um fígging til løn. Broytingar í viðtøkunum kunnu bert gerast eftir avtalu við fakbólkin og Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar. Limir í bólkinum Ein og hvør sjúkrarøktarfrøðingur, sum metir seg kunna ráðgeva og hjálpa til við at uppbyggja faklig argumentir, kann vera limur í bólkinum. Ongin neyv áseting er fyri tal av limum ella longd á tíðarskeiði, ein kann vera í bólkinum. Ábyrgdarhavandi av ráðgevandi fakbólkinum eru: Annemi Lund Joensen, sjúkrarøktarfrøðingur. M.S.Sc.polit. t.post.adr. Kristianna Lund Dam, sjúkrarøktarfrøðingur, Cand.cur. t.post.adr. Treytir Treytirnar fyri at gera brúk av bólkinum eru, at tann, sum biðjur um hjálp: skal vera limur í Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar. skal senda eina grundaða umsókn til fakbólkin, har neyvt [ 13 ]

14 Hugburður til at fyribyrgja OBSTIPATIÓN Fýra av nýggju sjúkrarøktarfrøðingunum hava sent okkum hesa áhugaverdu frágreiðing um teirra bachelorritgerð. Evnið í ritgerðini snýr seg um hvønn hugburð sjúkrarøktarfrøðingar hava til at fyribyrgja obstipatión hjá postoperativum sjúklingum. Tær greiða soleiðis frá: Eftir: Evu Andresen, Dianu Kristensen, Elisabeth Mikkelsen og Rakul Enni Vit upplivdu í praksis, at obstipatión kundi vera ein avbjóðing. Okkara undran leiddi okkum til at gera eina audit og bókmentaleitan. Granskingar siga, at postoperativir sjúklingar eru í stórum vanda fyri at gerast obstiperaðir, og at sjúklingar uppliva obstipatión sum eina ringa líðing. Audittin vísti manglandi skjalfesting. Hetta leiddi okkum til hesa spurdómsorðing: Hvønn hugburð hava sjúkrarøktarfrøðingar til at fyribyrgja obstipatión hjá postoperativum sjúklingum á sjúkrahúsi. Við at kanna hugburðin hjá sjúkrarøktarfrøðingunum var endamálið at geva teimum førleikar og tær neyðugu ressursurnar til at arbeiða fyribyrgjandi. Vit valdu eina hermeneutiska tilgongd við ástøðinum hjá Gadamer. Háttalagið bleiv eitt fokus bólkainterview eftir Bente Halkier, og til at greina við nýttu vit hermeneutisku analysuna hjá Gadamer eftir Dahlager og Fredslund. Í empiriini sást, at sjúkrarøktarfrøðingar raðfestu samskifti við sjúklingar, tá teir skuldu fyribyrgja obstipatión. Bæði í mun til at kunna og vegleiða, men eisini at deila teirra vitan við sjúklingin, tí teir síggja týdningin í at hava sjúklingin í miðdeplinum. Harvið kunnu sjúkra røktarfrøðingar síggja tað unikka við sjúklinginum, heldur enn at bólka teir. Sjúklingurin kann tá sjálvur vera við í tilgongdini at fyribyrgja. Sjúkrarøktarfrøðingar hava eitt endamál í sams kiftinum. Við at taka støði í sjúklinginum kunnu teir fáa enn meira vitan til handling. Bókmentaleitanin vísti m.a., at sjúklingar hava tørv á gjøllari kunning. Tí gera sjúkrarøktarfrøðingar rætt, tá ið teir raðfesta kunning og vegleiðing, meðan teir samstundis taka útgangsstøði í sjúklinginum. Vit upplivdu í praksis, at eingin hevði spurt sjúklingin um teirra opning ella veitt kunning um at fyribyrgja obstipatión. Sambært úrslitunum í greinanini, var tað til tíðir avbjóðandi at hava samskifti við sjúklingin um opning. Sjúkrarøktarfrøðingar føla seg fram við at vera sansandi og vísa empati. Teir verða ávirkaðir av, at sjúklingurin hevur torført við at tosa um opning. Orsøkin til forðing í samskiftinum kann vera, at sjúkrarøktarfrøðingar eru ov sansandi í støðuni. Útfrá greinanini kann stað festast, at samskiftið er trupult, tí at sjúkrarøktarfrøðingar og sjúklingar skulu fyrihalda seg til mentanarligar fatanir av, at ávís øki á kroppinum eru privat og merkt av tabu. Sjúkrarøktarfrøðingar eru tó tilvitaðir um hetta og ynskja tí at vísa varsemi í samskiftinum. Skuldarkensla elvir til arbeiðsvanan travlhed Úrslitini vístu eisini, at umstøðurnar leggja stóra arbeiðsbyrðu á sjúkrarøktarfrøðingar, sum teir ikki megna at bera. Sjúkra røktarfrøðingar velja heldur at gera systeminum til vildar, enn at nøkta tørvin hjá sjúklinginum. Sjúkrarøktarfrøðingar fáa skuldarkenslu, sum elvir til arbeiðsvanan travlhed. Sjúkrarøktarfrøðingurin missir tá møguleikan at skapa eina relatión og gleðina við at gera mun. Trýstið frá umstøðunum ger, at sjúkrarøktarfrøðingar ikki hava sjúklingin í miðdeplinum. Sjúkrarøktarfrøðingurin er komin í ein nýggjan kontekst, hann hevur mist sítt menniskjaliga virði. Moralsk strongd er ein avleiðing av teirri vantandi umsorganini. Á nøkrum økjum síggja vit tó, at um sjúkrarøktarfrøðingurin broytir verumáta, broytast relatiónirnar eisini. Tá sjúkrarøktarfrøðingar ganga álitinum frá sjúklinginum á møti, síggja vit ein hugburð av nøgdsemi. Greinanin vísti, at menniskju eru sárbar, og at umstøðurnar kunnu gera, at sjúkrarøktarfrøðingar missa evnini at sansa og skilja. Tó varðveitir sjúkrarøktarfrøðingurin altíð lívsytringarnar, og tí er altíð ein vón um, at umsorganin ongantíð fer at hvørva. [ 14 ]

15 BACHELORRITGERÐ Ymiskur hugburður til skjalfestan Útsagnirnar hjá luttakarunum vístu, at sjúkrarøktarfrøðingar høvdu ymiskan hugburð til at skjalfesta opning í Cosmic. Hetta kundi bent á, at tað ikki var heilt greitt, hvussu sjúkrarøktarfrøðingar skjalfesta opning. Hóast hetta, kom tað fram í empiriini, at sjúkrarøktarfrøðingar skjalfestu opning. Hetta kom óvart á okkum, tí tað ikki var í samsvar við okkara forforstáilsi, sum m.a. var upplivingin úr praksis og audittin, sum vísti væntandi skjalfesting. Út frá hesum kann hugsast, at hugburðurin hjá sjúkrarøktarfrøðinginum hevði eina ávirkan á, hvussu teir úttalaðu seg, tí sjúkrarøktarfrøðingar veruliga ynskja at hava kontinuitet, tryggja góðsku og hava sjúklingin í miðdeplinum. Eisini kann hugsast, at arbeiðsumstøður, t.d. tíðin, hava ávirkan. Møguliga handla sjúkrarøktarfrøðingar, men skjalfesta ikki í nóg stóran mun. Eisini vístu summir luttakarar á, at trupulleikin um opning ikki bleiv upprættaður í røktarætlanina fyrr enn sjúklingurin var blivin obstiperaður. Út frá hesum kann hugsast, at møguligt hevði verið at fyribyrgt obstipatión við at upprætta ein trupulleika í røktarætlanini beinanvegin, har ein setti mál og tiltøk í verk sum vóru fyribyrgjandi. Soleiðis kundi ein varpað ljós á at fyribyrgja obstipatión ígjøgnum Cosmic. Møguliga hava sjúkrarøktarfrøðingar tørv á at víðka sín sjónarring við at ogna sær eina breiðari vitan og harvið ávirka hugburðin til at skjalfesta. Nýggj vitan við nýggjum forstáilsi Við at greina tær útsagnir, sum komu fram í fokus bólka interviewunum, fingu vit nýggja vitan við nýggjum forstáilsi. Spurningurin er, hvussu hetta kann koma til nyttu í praksis. Í bóklinginum, sum sjúklingurin fær útvegað áðrenn skurð, kundi man nevnt obstipatión sum eitt møguligt hjáárin av eini skurðviðgerð. Soleiðis kundu sjúkrarøktarfrøðingar tikið stig til samskifti við at tosa um bóklingin. Hetta kundi somuleiðis styrkt tey menniskjaligu sambondini og álitið millum partarnar. Vit síggja eisini, at umstøðurnar ávirka hugburðin neiliga. Tað kundi tí verið gagnligt fyri sjúkrarøktarfrøðingar at sett orð á, hvønn hugburð teir hava til at arbeiða fyribyrgjandi. Opningur og obstipatión eru evni, sum regluliga kundu verið tikin upp á fundum. Her kundu sjúkrarøktarfrøðingar sett orð á truplar støður, har ein ikki megnaði at fyribyrgja, og hvørji tiltøk eru best, tá fyribyrgjast skal. Í hesum sambandi eigur nýggjasta gransking at vera brúkt sum grundgeving. Hesir fundir kundu somuleiðis verið eitt stað, har sjúkrarøktarfrøðingar steðga á og seta spurningar við egna praksis. Hetta hevði ment teirra evnir at reflektera, sum kunnu styrkja ressursurnar hjá sjúkrarøktarfrøðingunum. Teir kundu tá lært seg at síggja burtur frá teirri mentanarligu fatanini av kroppinum, men heldur fáa førleikar til at síggja virði í sjúklinginum sjálvum. Eins og rættstundis skjalfesting hevur týdning Eisini kom fram, at tað hevur týdning, at sjúkrarøktarfrøðingar skjalfesta eins og rætt stundis um opning. Ein møguleiki hevði verið at upprætta ein trupulleika í røktarætlanini beint eftir skurðviðgerð og soleiðis fyribyrgt obstipatión. Mannagongdir kunnu hjálpa sjúkrarøktarfrøðingum at upprætta ein trupulleika í røktarætlanini og fyribyrgjandi tiltøk, sum teir síðani skulu fylgja upp. Eisini kundu skeið verið hildin, ið kundu hjálpt sjúkrarøktarfrøðingum at skjalfest eins. Skjalfestingin kann brúkast sum løgfrøðiligt skjal og grundarlag fyri leiðslu og tilfeingistýring. Hevur tú fingið bræv frá danska SKAT? Ein broyting í skattaviðurskiftunum millum Føroyar og Danmark hevur ført við sær, at danska SKAT hevur sent bræv til umleið 300 føroyingar, sum fáa útgjald frá danskari eftirlønarskipan, eins og eftirlønarskipanini, ið Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar hevur havt við PKA. Mál, ið snúgva seg um skatt, kunnu stundum sýnast torskild, men sambært TAKS, er hetta málið í roynd og veru sera einfalt. Hevur tú allatíðina, meðan tú fekst eftirløn rindaða til PKA, búð í Føroyum og sostatt verið skattskyldugur í Føroyum, ávirkar hetta teg als ikki. Um tú í einum tíðarskeiðið, meðan tú fekst eftirløn rindaða til PKA, hevur búð í Danmark og sostatt verið skattskyldugur í Danmark, skal ein partur av eftirlønini, sum tú fært útgoldið úr PKA, skattast í Danmark. Tó er ein danskur botnfrádráttur á kr sum ger, at um eftirlønarútgjaldið er niðanfyri hesar kr , verður eingin skattur rindaður í Danmark. Um tú í størri ella minni mun, hevur havt skattskyldu í Danmark, meðan tú rindaði til tína eftirløn í PKA, skal alt eftirlønarútgjaldið í árinum kortini í fráboðast til TAKS, eins og vanligt. Tá TAKS síðani skal útrokna skattin, ið skal rindast av eftirlønarútgjaldinum í Føroyum, verður atlit tikið til, at skattur er rindaður í Danmark soleiðis, at ein ikki verður skattaður tvífalt. Óansæð um tú einans hevur havt skattskyldu í Føroyum ella ikki, mælir TAKS til, at oyðiblaðið, sum er við brævinum frá SKAT, verður útfylt og viðfarið sum mælt verður til. TAKS heitir eisini á øll sum hava fingið brævið, at avgreiða hetta sum skjótast. Ert tú í iva, kanst tú altíð ringja til felagið ella til TAKS um hetta. TAKS hevur starvsfólk, ið kenna til málið og kunnu vegleiða teg hesum viðvíkjandi. [ 15 ]

16 NORÐURLENDSK RÁÐSTEVNA FYRI SJÚKRARØKTARETISKU RÁÐINI 6. OG 7. SEPTEMBER 2015 Í NUUK Í GRØNLANDI Fyri sjúkrarøktaretiska ráðið í Føroyum luttóku Birna Mohr Joensen og Meta av Fløtum. Fyri at náa at vera í Nuuk 6. sept. var neyðugt at ferðast yvir Reykjavík 4. sept. og víðari 5. sept. Túrurin úr Føroyum til Reykjavíkar gekk væl, men ikki kann sigast annað, enn at summar-fuglar vóru í búkinum, tá vit sóu lítla reyða propellflogfarið, sum tók 40 fólk,standa fyri okkum í Keflavík. Túrurin gekk tó avbera væl, hóast larmurin frá propellunum sat í oyrunum góða løtu aftaná at vit vóru lend í Nuuk. Orð og myndir: Birna Mohr Joensen og Meta av Fløtum Ráðstevnan byrjaði kl. 9 dagin eftir, og vit fingu eina fyrimyndarliga móttøku frá formanninum í PK Inuuti Fleischer og hennara fylgi. Byrjað varð við einum mentanarligum innslagi, har eitt sangkór úr Nuuk framførdi ein grønlendskan og ein svenskan sang. Síðan beyð formaðurin vælkomin, og Doris Jakobsen, heilsumálaráðharrin, helt vælkomutaluna. Fyrsti fyrilestur bleiv hildin av Gert Mulvad, sum er kommunulækni umframt eisini formaður í vísinda sið semis nevndini í Grønlandi. Hansara evni var: Videnskabsetik i en lille befolkning. Oprindelige folk og etiske problemstillinger. Gert sigur, at heilsustøðan í Grønlandi kann sammetast við støðuna hjá menningarlondum. Hann nevndi heilsuindikatorar sum: 1. Barnadeyði var 1,5 3 ferðir størri enn í vesturheiminum 2. Livitíðin er ár styttri 3. Høgt tal av sjálvmorðum 4. Høgt tal av hjartasjúkum 5. Høgt tal fyri rúsdrekka- og rúsevnis misnýtslu 6. Høgt tal av fólki við føðslutroti Síðan Heimastýrið var sett á stovn, var vend komin í. Grønlendingar fingu sína viðurkenning við egnum máli og egnari mentan, og henda viðurkenning hevur havt ómetaligan týdning. Nógv gransking fer fram í Grønlandi. Vitan er neyðug, og Gert nevndi, at tað er óetiskt ikki at granska. Vísindasiðsemisnevndin hevur góðkent ímillum 12 og 26 granskingarverkætlanir árliga síðan Gert Mulvad nevndi at enda, at í mentanini í Grønlandi hevur familjan stóran týdning, og tí er umráðandi at tryggja, at ábyrgdin ikki verður tikin frá familjuni, tá trupulleikar eru. Heldur skal hjálp setast inn til familjunar fyri at loysa trupulleikarnar har. Næsti fyrilestur var við stud. Phd. Mikaela Augustinussen: Forskning i palliativ indsats-etiske aspekter. Hon gjørdi eina spurnarkanning millum grønlendskar sjúklingar, sum vóru palliativir í Grønlandi og í Danmark. Nógvir av súklingunum eru í DK í fleiri mánaðir uttan familjuna at stuðla sær. Ynskiligt var at gera eina útgreining og sjúklingagongd fyri palliativar sjúklingar í Grønlandi. Hon arbeiddi út frá definitiónini hjá WHO um palliatión, har denturin verður lagdur á at fremja lívskvalitetin, fyribyrgja og linna. Triði fyrilesturin var við Inger Bordbar, sjúkarøktarfrøðingi í Assiat, umvegis Skype for business og beinleiðis á etisku ráðstevnuna í Nuuk : Telemedisin i bygdesundhedstjenesten, har hon arbeiðir út frá einum heilsuhúsi. Hon hevur ábyrgd av 7 8 bygdum í økinum. Hon var einasti sjúkrarøktarfrøðingur saman við bygdesundhedsarbejdere og ófaklærdum. Bygdesundhedsarbejderne taka eitt skeið í 5 mánaðir í Heilsuskúlanum í Nuuk og fáa síðani eitt skeið árliga um tað, tey hava tørv á at læra. Her var avbjóðingin, at fleiri av teimum, sum komu til Nuuk í skúla, ikki ynsktu at venda aftur til bygdina. Av tí at ongin lækni er, nýta tey telemedisin hetta er ein framkomin telda, tey nevna Pipaluk, ið er eitt gentunavn og merkir: Tað besta, eg eigi. Tey fóru undir at nýta Pipaluk [ 16 ]

17 NORÐURLENDSK RÁÐSTEVNA í Hetta er ein telda við atgongd til inter netið, har tey kunnu kanna hjarta, lungu, eygu, oyru, húðtrupulleikar o.a., sum síðan kann sendast til sjúkrahús bæði í Grønlandi og Danmark. Tey høvdu síðan 2008 fingið betri diagnostik og viðgerð, umframt at tey spara nógva ferðing, ið er sera kostnaðarmikið fyri grønlendingar. Í bráðfeingisstøðum kann symptomatisk viðgerð byrja beinanvegin, inntil hjálpin/ evakuering kann fara fram. Her er Skype for Business og Pipaluk ein góð hjálp, tí myndir og tøl um støðuna koma skjótt fram til læknan/sjúkrahús, og fakfólk kann vegleiða beinleiðis. Pipaluk Dagliga hevur sjúkrarøktarfrøðingurin ímillum 10 og 30 vitjanir, og nógvir av sjúklingunum uppliva hesa vitjan eins góða og at fara til egnan lækna. Summarhálvuna hevur læknin viðtalur 1 ferð um vikuna, og um veturin hevur hann viðtalur tvær ferðir um vikuna. Øll hava sína egnu journal, og eru tey í gongd við at menna EPJ-journalir/ Cosmic út til bygdirnar eisini. Ein vandi kundi vera tagnarskyldan, av tí at tað er eitt lítið samfelag, rúmini eru smá, og tað hoyrist væl ímillum. Tað týdningarmiklasta var, at tey juridisku viðurskiftini vóru í ordan, at skapa álit til sjúklingarnar, og at virðingin fyri hvørjum øðrum var til staðar. Síðani kom Rosemarie Elsner, ið hevði starvast sum sjúkrarøktarfrøðingur í 40 ár, harav 25 ár í eldrarøktini. Hon tosaði um: Etik i ældreomsorgen. Hon hevði eisini undirvíst í demens. Hon helt fyrilestur um søguna og umstøðurnar hjá eldru borgarunum í Grønlandi. Søgan er hørð. Í gomlum døgum, tá ið grønlendingarnar gjørdust gamlir, og ikki var brúk fyri teimum longur, fóru teir út á ísin og settu seg at doyggja. Í 50-unum blivu tey røkt heima av familjuni. Úti á bygdunum er ongin skipað eldrarøkt eftir kl. 16 í dag. Tí er neyðugt, um tey hava tørv á røkt, at tey flyta á røktarheim, ið mangan er langt frá heimbygdini. Tey ungu flyta úr bygdunum frá bæði frískum og sjúkum gomlum, og tí er ongin at hjálpa teimum í familjuni longur. Á røktarheimunum eru fá starvsfólk við fakligum førleikum, og tí er lítil vitan um, hvussu ein tosar við og er um tey gomlu. Viðhvørt fer harðskapur fram serligu í mun til tey dementu. Rosemarie legði dent á og segði: Ingen møder på arbejde for at gøre ondt på den plejekrævende. Orsøkin er at finna í tørvandi vitan og vánaligari leiðslu. Stórur munur er á, hvussu leiðslurnar eru á ymisku røktarheimum, og nógvar sparingar høvdu verið við kommunusamanleggingum, og hetta gekk mangan út yvir eldraøkið. Síðsti fyrilestrahaldarin sunnu dagin var Poul Bisgaard, psykiatari, ið er ættaður úr Grønlandi. Fyrilestur hansara var um Etiske udfordringer i behandlings miljøet i et flerkulturelt samfund. Etiske udfordringer i psykiatrien, herunder telepsykiatrien. Hann nevndi, at størsti týdningurin í mun til etiska praksis var, at allir partar skuldu Tey luttakandi á ráðstevnuni blíva hoyrdir høvuðsboðskapurin var demokratisk viðurskifti í mun til ábyrgd, umsorgan, virðing fyri sjálvsavgerðarrætti og virðing fyri sárbæri. Hansara fyrilestur bleiv flættaður inn í etisku leiðreglurnar hjá Sygeplejeetiske Råd í Danmark, har hann m.a. segði, at neyðugt var at taka mentanina við í etikkina eins og mentanarførleika. Psykiatriin krevur gott samspæl ímillum viðgerara og sjúkling. Tað er týdningarmikið, at viðgerari skilir mentanina, ið ein livir í. Neyðugt er at máta dygdina í psykiatriini hvat er dygdargott? Poul helt, at tvingsilsinnlegging var ein góð [ 17 ]

18 Genta vísir grønlenskan trummudans dygdar máting. Síðan telepsykiatriin byrjaði at virka í Grønlandi, vóru tvingsilsinnleggingar minkaðar frá 12 niður í 3 árliga. Tvær fyritreytir fyri at tryggja góðsku í telepsykiatriini eru: 1. Lækni og sjúklingur skulu koma frá somu mentan 2. Lækni og sjúklingur skulu tosa sama mál Góð etisk praksis er treytað av sjúk linginum. Henda fyrra dagin vóru allir ráðstevnu luttakararnir bodnir til eina rundvísing í býnum, og síðani bjóðaði Heilsumálaráðharrin til móttøku í Hans Egedes Hus. Dagin eftir, 7. september, varð byrjað kl við einum mentanar ligum innslagi, har vit fingu høvi at síggja grønlendskan trummudans. Øll tey etisku ráðini úr Norðurlondum løgdu síðani fram og søgdu frá teirra arbeiði síðan síðstu ráðstevnu í Í Danska ráðnum hava tey arbeitt við hugburði í mun til hjartastartara á røktarheimum, uppafturliving av sjúkingum á hospice, aktivari deyðshjálp, raðfesting av dýrum heilivági í heilsuverkinum, heilsutøkni og at inndraga/ávirkan hjá sjúklingum og avvarandi. Í Noregi hava tey pr. 1. september í ár viðgjørt 50 fyrispurningar/áheitanir. Serliga eru tað rættindi hjá eldri innan demens, ið fyrispurningar eru um. Norska felagið arbeiðir við at gera eina teldutøka app við yrkisetisku leiðreglunum. Í Svøríki hava tey viðgjørt sosialar miðlar og etikk. Tosað hevur verið um hugburð í.s.v. gerð av sendingum beinleiðis frá deildum á sjúkrahúsum. Tey høvdu umrøtt, um betri var at nýta sjónleikarar til slíkar sendingar, og skuldi hetta viðgerast á verkstovu í næstum. Úr Føroyum greiddu vit frá okkara arbeiði at viðgera etiskar tvístøður um tvingsil/frían vilja viðv. lívsneyðugum heilivági til eldri við demens og um hjartastartara á røktarheimum. Eisini greiddu vit frá um verkætlanina hjá nøkrum sjúkrarøktarfrøðilærarum um, hvussu tilvitaðir sjúkrarøktarfrøðingar eru um etisku leiðregurnar í kliniska arbeiðinum. Í Grønlandi er sjúkrarøktarfrøðifelagið PK í fer við at stovna eitt sjúkrarøktaretiskt ráð. Seinna dagin á ráðstevnuni vóru allir luttakararnir í arbeiðsbólkum, har vit komu við uppskotum um, hvussu kundi farast í gongd við at stovna ráðið. Eftir ráðstevnuna var danska ráðið biðið um at koma á serligan fund at leggja teimum lag á og útførliga greiða frá danska etiska ráðnum. Vit høvdu eina framúr góða ráðstevnu, har vit fingu innlit í arbeiðið hjá norðurlensku etisku ráðunum og serliga góðar fyrilestrar, har etiskar tvístøður í Grønlandi vóru viðgjørdar. Úrtøkan eftir ráðstevnuna var í høvuðspunktum hendan: 1. Hugkveikjandi at hittast 2. Felags virðir 3. Etikkur er altjóða fyribrigdi 4. Etikkur verður lýstur ymiskt 5. Etikkur er ávirkiligur av mentan Seinni um dagin vóru vit báðar úr Føroyum so hepnar at sleppa við norsku lut takarunum á ein siglitúr inn eftir Gothåbsfjørðinum. Ein hugtakandi sjón, har vit m.a. sóu nøkur ísfjøll, um enn tey ikki vóru stór. Vit sigldu til hetta staðið niðanfyri, har vit høvdu bílagt døgurða. Tað var ein góð máltíð, við sera góðum útsýni, stilt og klárt veður. Eftir ráðstevnuna vitjaðu vit sjúkrahúsið í Nuuk, har røktarfakligi stjórin, Ella Skifte, ið er ættað úr Grønlandi, greiddi frá Heilsuverkinum í Grønlandi, og hvussu tað er skipað. Eisini varð vitjað á eldraøkinum, har vit fingu vitan um teirra arbeiði. Komandi sjúkrarøktaretisk ráðstevnan verður á Hotel Kolding Fjord í Danmark í septembur [ 18 ]

19 PALLIATIÓN ALTJÓÐA RÁÐSTEVNA Í PALLIATIÓN 2015 EAPC (the European Association for Palliative Care) Tema : Byggja brýr mai 2015 Keypmannahavn Orð og myndir: Hansina Mikkelsen og Sólrun Jacobsen EACP er ein altjóða felagskapur, sum hevur til endamál at tryggja: at flest fólk um allan heim hava møgu leika at móttaka palliativa viðgerð at betra umstøðurnar at veita palliativa viðgerð um allan heim at byggja brúgvar ímillum líðing og palliativa viðgerð at hava ávirkan á landsins leiðslu, soleiðis at tað er við til at linna um líðing við at tryggja, at flest fólk hava rætt til palliativa viðgerð Vert er at nevna, at tann nývaldi formaðurin ( ) í EACP, Philip Joseph Larkin úr Dublin, er sjúkra røktar frøðingur. Krúnprinsessa Mary er protektor fyri palliatión í Danmark og var við til setanina av ráðstevnuni. Ráðstevnan í Keypmannahavn Á hvørjum ári skipar EACP fyri eini altjóða ráðstevnu, og er hetta 14. árið á rað at skipað verður fyri slíkari ráðstevnu. Í ár varð ráðstevnan á fyrsta sinni hildin í Keypmannahavn. Bellacentrið var karmur um hesa ráðstevnu. Á ráðstevnuni luttóku sjúkrarøktarfrøðingarnir Hansina Mikkelsen, Palliativa toymið á LSH, og Sólrun Jacobsen, FÁ2. Ráðstevnan í 2015 er tann størsta av hesum slag, sum hevur verið. Á stevnuni luttóku 2800 fólk umboðandi 80 lond. Endamálið við einari slíkari ráðstevnu er at byggja brýr, breiða vitan innan palliatión, og harvið styrkja palliatiónsøkið sum serøki, bæði innan viðgerð og røkt til tann palliativa sjúklingin/avvarðandi. Dagarnir byrjaðu kl 8.00 við fyrilestrum, Building Bridges-forum og øðrum sertiltøkum. Skráin var til kl Skráin var sera fjølbroytt og ymisk. Vit kundu velja ímillum nógvar fyri lestrar. Allir fyrilestrarnir vóru út frá vísinda ligum granskingum innan tað palliativa økið. Evnini á fyrilestrunum vóru millum annað hesi : Viðgerð/røkt av trongd/andaneyð Svøvntrupuleikar, ótti og depressión Palliativ sedering Andalig umsorgan Pína/symptomlinnan Byggja brýr ímillum vitan, fakfólk og sjúklingar/avvarðandi Symptomlinnan/lívsgóðska Palliativ viðgerð og eldri fólk Avvarðandi sum røktarar Føðsla/fatique Vit høvdu fingið skránna fyri ráðstevnuna eina tíð frammanundan og høvdu tí kunnað fyrireika okkum og valt tey evni, vit hildu vera mest mennandi og viðkomandi fyri okkum í okkara dagliga arbeiði innan palliatión. Allir fyrilestar vóru á enskum, og var hetta ein stór avbjóðing fyri okkum. Í stegðunum høvdu vit møguleika at vitja fleiri básar, har feløg, heiluvágsfyritøkur, forløg, fyritøkur o.o. við tilknýti til tað palliativa økið, vístu framm. Har høvdu vit møguleika at síggja og seta spurningar og fáa vegleiðing og kunning um nýggjasta viðgerð og røkt innan palliatión. Tað verður alsamt granskað meira og meira innan tað palliativa økið. Í hesum sambandi vóru umleið 1200 uppsløg víst fram um ymiskar granskingar, sum vóru gjørdar í mun til palliatión. Ímillum tey 1200 uppsløgini, vóru trý tey bestu vald út. Ímillum vinnararnar vóru bæði danskir og svenskir sjúkra røktar frøðingar. At luttaka á eini ráðstevnu sum hesari er við til at menna okkara førleika innan palliatión. Palliativ viðgerð og røkt er í okkara dagligdegi sera avbjóðandi og kompleks. Tí er tað av stórum týdningi at byggja brúgvar ímillum ymsar starvsbólkar, lond og heimspartar, so at hetta økið støðugt er í menning, og vit sum fakfólk kunnu læra av hvørjum øðrum. Sum áður nevnt verður tað granskað alsamt meira innan økið, og verður viðgerðin og røktin grundað á evidensbaseraða gransking. Áhugin og fak ligheitin er støðugt vaksandi og mennandi. Hetta er at gleðast um, og vónandi kunnu vit her á klettunum eisini verða við til at byggja brúgvar á hesum økinum. [ 19 ]

20 SJÚKRARØKTARFRØÐINGAR Á G! Ársins G!-festivalur var í Syðrugøtu í døgunum juli. Eftirmetingarnar av festivalinum vóru góðar. Bæði føroyskir og útlendskir fjølmiðlar vóru samanumtikið á einum máli um, at festivalurin var væleydnaður. Veðrið var gott og tónleikurin var eisini góður, hóast ikki nógv heilt stór útlendsk nøvn vóru á plakatini. Orð og myndir: Vár í Gong May-Britt Skoradal og Katrin Høgnesen, sum báðar hava verið sjúkrarøktarfrøðingar í G! G! skrivar á síni heimasíðu, at endamálið við festivalinum er m.a. at virðismeta og hátíðarhalda individið og ymiskleikan millum menniskju og at berjast ímóti jantelóg og aðrari kúgan. Tað skal vera stuttligt, áhugavert og bergtakandi at koma á G!- festival, stendur eisini á heimasíðini. Hatta kann tykjast sum sjálvsøgd og góð endamál, men tað merkir tó ikki, at alt kemur av sær sjálvum. Tá ið fleiri 1000 fólk serliga tannáringar savnast, er umráðandi, at trygdin er í lagi. Ein týdningamikil partur av hesi trygd eru sjúkrarøktarfrøðingarnir, sum allan festivalin eru á vakt. Hugskotið kom av festivalum uttanlands Kristfríð Tyril frá G!-festivalinum greiðir frá, at tey fingu hugskotið um at hava sjúkrarøktar frøðingar sum part av trygdini frá festivalum uttanlands. Har vóru sjúkrarøktarfrøðingar og læknar afturvendandi partur av trygdartoyminum. Tey arbeiddu sjálvboðin, høvdu innrættað seg væl og vóru umráðandi fyri trygdina á festivalinum. Hetta mátti roynast í Gøtu, sigur Kristfríð Tyril. Heitt var á Ellu Guldbro um at finna nakrar sjúkrarøktarfrøðingar, sum vildu arbeiða sjálvbodnir á G!. Tað riggaði væl. Um hetta var í 2005 ella 2006 minnist eg ikki, men í dag eru sjúkrarøktarfrøðingar og læknar ein týdningarmikil partur av trygdini á G! greiðir Kristfríð frá. Stórur tryggleiki fyri G!-festivalin Tað hevur stóran týdning fyri festivalin at hava hesi fólkini á vakt, sigur Kristfríð. Sjúkrarøktarfrøðingarnir skipa seg sjálvir, ganga runt á økinum og veita skjóta og góða hjálp. Teir eru har, um onkur dettur, hevur törv á at fáa vatn, plástur, geva okkurt fyri pínu o.s.fr. Teir eru eisini beint har, um okkurt álvarsligt skuldi hent og vita, hvat tey skulu gera. Hetta eru fitt, hjálpsom og blíð vaksin fólk, sum taka sær sera væl av fólki, sum á ein ella annan hátt hava tørv á hjálp. Tað er ein stórur tryggleiki í tí, og vit eru sera glað fyri at hava tey við, sigur Kristfríð Tyril at enda. Ein teirra, sum í fleiri ár hevur átikið hesa uppgávu, er May-Britt Skoradal. Hon greiðir soleiðis frá Fyrstu ferð, eg var við, var eg eitt sindur forvitin eftir at vita, hvat G! var fyri nakað. Kanska serliga tí míni børn nærkaðust tí aldrinum, har ung byrja at fara til festival. Onkursvegna vildi eg eisini stuðla hesum stóra tiltakinum, sum fer fram í heimbygdini. Í ár hava míni børn so verið á festivali fyri fyrstu ferð, og tí kendist tað gott at vera á staðnum. May-Britt Skoradal, sum tríggjar ferðir hevur verið sjálvboðin á G!, heldur, at [ 20]

21 SJÚKRARØKT Á G! KUNNING FRÁ FELAGNUM tað hevur stóran týdning at hava sjúkrarøktarfrøðingar sum part av trygdini. Vit hava ein fakligan kunnleika, og nógvar av okkum hava drúgvar og fjølbroyttar starvsroyndir, sigur May-Britt. Tá liðini verða skipað, verða atlit tikin til, at tað eru nóg nógvir royndir sjúkrarøktarfrøðingar á hvørjari vakt. May-Britt metir, at tað sum sjúkrarøktarfrøðingar duga væl, er at observera fólkið. Um tað er nakað heilsuligt í vegin, ella um tey eru í vanda fyri tí. T.d. vegna drukk ella onnur rúsevni. Harafturat dugir sjúkrarøktarfrøðingurin at arbeiða fyribyrgjandi. Tí halda vit m.a. eyga við fólki, um tey eru vanliga full, ella um tey hava drukkið ov nógv, soleiðis, at tey kunnu vera til vanda fyri seg sjálv ella onnur, sigur May- Britt. Fremsta uppgávan hjá sjúkra røktarfrøðingunum er at vera til staðar. Dentur verður lagdur á at vera sjónligar, og vit ganga tí runt á øllum festivaløkinum frá kl , allar dagarnar. Vit tosa við fólk, og okkara fremsta uppgáva er at vera fyrikomandi og hjálpsom, uttan mun til hvørjar spurningar talan er um og ikki minst at vera góð við festivalluttakarnar. Vit fáa rættiliga nógvar góðar samrøður, og fólk eru ofta opin, so vit leggja oyra til mangt og hvat, leggur May-Britt afturat. Sjúkrarøktarfrøðingarnir ganga altíð tveir saman og vaktirnar eru 12 tímar. Áleið 10 eru á vakt hvørjaferð. Við sær hava tær ryggsekkir við ymiskum hentum, so sum ísposar, forbindingar, plástur, hítir, oyraproppar, hitateppir (folie), spýggi bakkar, serviettar, handskar, saks, lykt osv. Eitt sum vit gera nógv av, er at deila vatn út til fólk, soleiðis at vandin fyri at tey bara fáa alkohol minkar, greiður May-Britt frá. Skaðastova í bygdini Sjúkrarøktarfrøðingarnir hava eisini eitt høli, sum er innrættað sum ein einføld skaðastova. Har er ymisk útgerð, m.a ein hjartastartari. Fólk koma typiskt á skaðastovuna, tí tey hava koykt fótin, hava skorið seg, hava høvuðpínu, ovurviðkvæmi, sólkskoldingar og enntá við hjartasorg, greiðir May-Britt frá. Fleiri koma eisini, tí tey hava drukkið ov nógv, og skaðastovan er eisini eitt stað, har hesi kunna sova rúsin av sær. Pláss fyri 5 fólkum og tað eru fleiri, sum gera tað hvørt ár. Samstarv við læknar Tey síðstu trý árini hava læknar eisini verið ein partur av tænastuni. Á hvørji vakt eru læknar, sum kunnu virka sjálvstøðugt, og teir kunnu tískil ordinera viðgerð, seyma sár osv. Hetta ger at fleiri kunnu verða hjálpt á staðnum, so tey sleppa frá at fara á sjúkrahús. Fyribyrgja álvarsligum avleiðingum Vit uppliva ymiskt, sum kundi fingið álvarsligar avleiðingar, um ikki skjótt varð borið at, sigur May-Britt. Her kunnu nevnast [ 21 ]

22 KUNNING FRÁ FELAGNUM diabetikarar, sum hava drukkið alkohol og hava gloymt at etið og tískil fingið lágt BS, fólk sum krampa og drukkin fólk, sum eru sovnað úti og eru blivin niðurkøld, og tað hevur verið ein avbjóðing at fáa hita í tey aftur. Fólk hava eisini verið uttan vit orsakað av rúdrekka og í summum førum hevur verið neyðugt at flyta tey á Landssjúkrahúsið. Umframt at samstarva við læknar á G!-Festivalinum, samstarva sjúkra røktarfrøðingarnir tætt við tey, sum hava ábyrgd av trygdini. Eisini kunnu samarittarnir, sum hava ábyrgdina á tjaldingarøkinum, heita á sjúkrarøktarfrøðingar, um tørvur er á tí. Fittur og skilagóður ungdómur hóast alt Samanumtikið kennist tað meiningsfult at vera ein partur av trygdni á G!-festivalinum, sigur May-Britt. Tað skapar tryggleika fyri bæði festivalgestir og onkursvegna eisini foreldrini, sum lata síni ungu fara á G!. Trupult er sjálvandi at ansa eftir øllum, men vit gera okkara besta og traðka til, um okkurt skuldi verið áfatt. Tíbetur fara tey allarflestu heim aftur av festivalinum, uttan at hava havt tørv á at seta seg í samband við okkum. Ungdómurin í dag er sum heild sera fittur og skilagóður, og tey duga væl at taka sær av hvørjum øðrum, sigur May-Britt Skoradal at enda. Orkulán til bústaðin við lágari rentu Tú hevur nú møguleika at fáa eitt orkulán við 2,5% í rentu Við orkuláninum kanst tú gera umbyggingar og betringar á bústaðin fyri at minka um orkuútreiðslur í gerandisdegnum. Samstundis økist tín bústaður í virði, og tú gert okkurt gott fyri umhvørvið. Tað er ikki neyðugt, at tú frammanundan ert kundi í Eik, fyri at fáa orkulán. Treingir tín bústaður til orkusparandi ábøtur ella betringar, so er bara at seta teg í samband við okkum á tel Les meira á um okkara orkulán. Orkulán Orkulán kann veitast til: At skifta vindeygu At bjálva bústaðin At skifta tak í sambandi við bjálving At bjálva og klæða húsini av nýggjum Nýggja ella alternativa orkuskipan Orkulán innan fyri 80% av virðinum á ognini verður rentað við 2,5%. Við orkuláni á kr. og afturgjaldstíð yvir 20 ár, er effektiva rentan 2,52% og ÁKP 2,95%. Tel [ 22]

23 KUNNING FRÁ FELAGNUM Hesar fingu prógv í sjúkrarrøktarfrøði í juni Hjartaliga til lukku! Fremst frá vinstru: Dora Simonsen, Berit Jacobsen, Lissy Kjærbo, Elisabeth Anthoniussen, Rakul Enni, Diana Kristensen og Marin Andrea Klemmentsen. Aftast frá vinstru: Anna Hanusson Joensen, Mariann Hansen, Christina Nolsøe, Elisabeth Mikkelsen og Eva Andresen. Stórt úrval til jólaborðið Dúkar Serviettar ljós borðprýði o.m.a. Vit útleiga tallerkar, gløs og bestikk Tlf fax [ 23 ]

24 Skeið í psykiatri og heilsu á masterstigi á 15 ECTS verður boðið út á Sjúkrarøktarfrøðideildini, Megindeildin fyri náttúruvísindi og heilsuvísindi, Fróðskaparsetur Føroya. SJÚKRARØKTARFRØÐIDEILDIN Psykiatri er ein vísindalig sergrein, sum út frá ymiskum tilgongdum skapar vísindagrundaða vitan um sálarliga heilsu. Hetta fevnir um kvantitativar kanningar, sum lýsa signifikanta vitan um sálarliga heilsu og líðing. Tað fevnir eisini um kvalitativar kanningar, sum lýsa hvussu menniskja upplivir og tulkar sálarliga heilsu og líðing og hvussu menniskju og samfelag ávirkast sínamillum. Endamálið við skeiðinum er, at lesandi ogna sær størri forstáilsi fyri og innlit í ta vísindagrundaðu vitan, sum í dag er tøk og at greina og menna praksis út frá nýggjastu vitan innan økið. Skeiðið verður boðið út sum stakskeið, er tvørfakligt og kann vera partur av masterútbúgvingini innan heilsuvísindi, har tað eisini er grundarlag undir framhaldandi førleikamenning innan heilsuvísindaliga gransking í komandi skeiðum. Undirvísingin er skipað við skifti millum fyrilestrar, dialog, lesibólkar, bólkarbeiðið og sjálvlestur. Skeiðið verður frá viku 8 23 og byrjar við undirvísing í viku 8, frá februar. Restin av skeiðinum verður undirvíst mána- og týsdag aðruhvørja líka viku. Lesandi arbeiða við uppgávum millum undirvísingardagarnar. Undirvísingardagarnir eru: 22, 23, 25, og 26 februar. 7, 8, 21 og 22 mars. 4, 5, 18 og 19 apríl. 2, 3, 16 og 17 mai. Próvtøkuuppgávan verður latin inn 10. juni Undirvísingarskráin og bókalistin verður send teimum, sum verða tikin inn áðrenn skeiðið byrjar. Fortreytir til upptøku eru heilsufaklig útbúgving á bachelor stigi og Ískoytisútbúgvingin fyri heilsustarvsfólk á SFD. Skeiðsgjaldið er 5000 kr. Umsóknarbløð eru á heimasíðuna Freistin at søkja er 15. Januar Skeið í gerontologi á masterstigi á 15 ECTS verður boðið út á Sjúkrarøktarfrøðideildini, Megindeildin fyri náttúruvísindi og heilsuvísindi, Fróðskaparsetur Føroya. Gerontologi er ein vísindalig sergrein, sum út frá ymiskum tilgongdum skapar vísinda grundaða vitan um tað at eldast. Hetta fevnir um kvantitativar kanningar, sum lýsa signifikanta vitan um tað at eldast bæði likamliga, sálarliga og sosialt. Tað fevnir eisini um kvalitativar kanningar, sum lýsa hvussu aldur upplivist og hvussu aldur verður tulkaður og tingast um, bæði í mun til hvønn ein stakan og samfelagið. Endamálið við skeiðinum er, at lesandi ogna sær størri forstáilsi fyri og innlit í ta vísinda grundaðu vitan, sum í dag er tøk og at greina og menna praksis út frá nýggjastu vitan innan økið. Eitt gjøgnum gangandi og týðandi tema verður rehabilitering sum partur av geronto logiskari praksis. Skeiðið verður boðið út sum stakskeið, er tvørfakligt og kann vera partur av master útbúgvingini innan heilsuvísindi, har tað eisini er grundarlag undir framhaldandi førleikamenning innan heilsuvísindaliga gransking í komandi skeiðum. Undir vísingin er skipað við skifti millum fyrilestrar, dialog, lesibólkar, bólk arbeiðið og sjálvlestur. Skeiðið verður frá viku 8 23 og byrjar við undir vísing í viku 8, frá februar. Restin av skeiðinum verður undirvíst mána- og týsdag aðruhvørja ólíka viku, burtursæð frá viku 17. Lesandi arbeiða við uppgávum millum undirvísingardagarnar. Undir vísingar dagarnir eru: 22, 23, 25, 26 og 29 februar. 1, 14 og 15 mars. 1, 2, 26 og 27 apríl. 9, 10, 23 og 24 mai. Próvtøkuuppgávan verður latin inn 10. juni Undir vísingar skráin og bókalistin verður send teimum, sum verða tikin inn áðrenn skeiðið byrjar. Fortreytir til upptøku eru heilsufaklig útbúgving á bachelor stigi og Ískoytisútbúgvingin fyri heilsustarvsfólk á SFD. Skeiðsgjaldið er 5000 kr. Umsóknarbløð eru á heimasíðuna Freistin at søkja er 15. Januar 2016.

25 Suðurstíggjur 10 FO-160 Argir Tel V-tal: Gávan Gleð onkran við einum Gávubrævi til kosmetiska akupunkturviðgerð LimatiLboð -10% kosmetisk akupunktur

26 Hennara Fransa YAYA Black Salsa Good Morning Universe Henriette Steffensen Furst, Re-Designed by Dixie Amust Lofina Windfeld, Dansk Smykkekunst Decoy og onnur NÝGGJ LPG ENDERMOLAB VIÐGERÐ LPG er djúp bindivevsmassaga við vakum. LPG er sera behagiligt og gott til: Blóðrensli Vøddpínu Ødem Leysa húð Appelsinhúð Fibromyalgi Giktapínu Arr/keisaraskurð v.m LPG fæst hjá Ergo í Havn og á Tvøroyri Hoyr nærri og bílegg tíð á tel:

27 ÁHUGABÓLKURIN EFTIRLØNTIR SJÚKRARØKTARFRØÐINGAR Á aðalfundi í Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar í mars 2014 varð spurningur reistur um at stovna ein áhugabólk fyri eftirløntar sjúkrarøktarøktarfrøðingar. Væl varð tikið undir við spurninginum, og ein bólkur varð settur at gera fyrireikingararbeiðið. Í hesum bólki hava sitið Brynhild Danielsen, Anna Helena Danielsen, Anna Jóanesardóttir, Marin Samuelsen og Anna Maria Persson. Viðtøkur vórðu gjørdar, og stovnandi aðal fundur var hildin. 21 teknaðu seg sum lim. Endamálið við bólkinum er: 1. at fremja samanhald millum limirnar í áhugabólkinum. 2. at stuðla hvørjum øðrum og ráðgeva Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar í málum viðvíkjandi eftirløntum sjúkrarøktarfrøðingum og eldri. 3. at skipa fyri fakligum og mentunar ligum tiltøkum o. ø. Limagjaldið er ásett at vera kr. 100 um árið. Í nevndini sita: Anna Jóanesardóttir, forkvinna, Brynhild Danielsen, skrivari, Anna Helena Danielsen, kassameistari, Marin Samuelsen, tiltakslimur. Tú kanst tekna teg sum lim við at venda tær til Felagið ella til ein av nevndar limunum. Treytin at gerast limur er, at tú ert eftirlønt, omanfyri 60 ár og limur í Felagnum Føroyskir Sjúkra røktar frøðingar. Hin 26. august verður okkara fyrsta tiltak, og verður tað ein útferð til Oyndarfjarðar. Nærri frágreiðin um hendan túr stendur niðanfyri. Vit vóna, at nógvar vilja nýta hetta høvið til eina hugnaliga løtu saman við fyrrverandi starvsfeløgum. Enn eru allir limir í bólkinum úr Havnini. Sjálvandi vóna vit skjótt, at vit hava limir úr øllum Føroyum. Hesin bólkurin er eitt gott høvi at fáa eitt gott samband við gamlar kenningar. FRÁSØGN FRÁ FYRSTA TÚRINUM Fyrsta tiltak hjá bólkinum sjúkrarøktafrøðingar 60+ var ein útferð til Oyndarfjarðar hin 26. august. 10 limir luttóku. Vit fóru nakrar saman við bilum av Skálatrøð í Havn, aðrar koyrdu sjálvar. Oyndarfjørður er lítil bygd (uml. 150 íbúgvar), norðarlaga á Eysturoynni. Komnar norður, fóru vit inn í húsini hjá Onnu Jóanesardóttir, har vit ótu matin, vit høvdu havt við og fóru ein túr í hugnaligu bygdini. Vit vitjaðu í kirkjuni, íð er bygd í Kirkjan er ein av gomlu føroysku trækirkjunum, ið príða nógvar av okkara bygdum. Tó, har hinar eru svartar uttan, er henda málað hvít. Innan eru eyðkendu útskeringarnar og hin kenda altartalvan, málað av danska málaranum C.W. Eckersberg. Áðrenn farið varð aftur til Havnar fingu vit drekkamunn við heimabakaðum køkum. Ein sera hugnaligur dagur, har nógvir spurningar vóru umtalaðir og vendir. Jólahugni 12. november kl høvdu vit jóla hugna í húsum felagsins í Lucas Debesargøtu limir møttu og vit høvdu eina hugnaliga løtu við góðum mati, sangi og eina stuttligari søgu. Tiltakið endaði kl Nýggir limir eru vælkomnir at tekna seg hjá: Helst mail : Anna anjo@kallnet.fo, tlf , Anna Helena annahdan@kallnet. fo, tlf og Marin marinsam@olivant. fo, tlf Limagjaldið er: 100 kr. fyri árið. Konto í Eik Nevdin hjá SRF 60+ Skrivstovan um jólini Skrivstovan er afturlatin frá 23. desember 2015 og letur upp aftur 4. januar 2016 [ 27]

28 LÍV Pensjón Ein gevandi framtíð