پيشگفتار فصل : 2. o o o o o o o o شهروند شهر محله. o o o o o o o o o كارآفريني

Transkript

1

2 باسمه تعالي فهرست كتاب آموزشي مديريت محله پيشگفتار فصل : 1 آشنايي با ساختار و هويت محله و تعاريف و مفاهيم شهروند شهر محله ويژگيهاي محله ايراني توسعه پايدار رويكردهاي نوين به محله مديريت شهري مديريت محله o o o o o o o o فصل : 2 آشنايي با اصول و مباني اوليه مديريت تعريف مديريت مديريت سازمان هاي كوچك كارآفريني نگاهي به سير تحولات نظريه هاي سازمان و مديريت اولين وظيفه مديريت : برنامه ريزي دومين وظيفه مديريت : سازماندهي سومين وظيفه مديريت : بسيج منابع و امكانات چهارمين وظيفه مديريت : هدايت و رهبري پنجمين وظيفه مديريت : كنترل و نظارت o o o o o o o o o فصل : 3 مشاركت شهروندان در اداره امور شهر o تاريخچه مشاركت شهروندان

3 پيش نيازهاي مشاركت انواع مشاركت سطوح مشاركت نظريه هاي مشاركت حكمروايي خوب شهري o o o o o فصل : 4 آشنايي با ساختار و سازمان شهرداري تهران مديريت شهري شهرداري در ايران تاريخچه و نحوه اداره شهر در ايران سير مديريت شهري در ا يران سازمانهاي دولتي مرتبط با مديريت شهري الگوهاي مديريت شهري وظايف شهرداري تهران سطوح سازماني شهرداري تهران معرفي ساختار و معاونت هاي شهرداري تهران o o o o o o o o o فصل : 5 اركان طرح مديريت محله مقدمه ستاد راهبري مديريت محله ساختار «مديريت محله» هيا ت امناء محله اولين ركن هيي ت امنا : شوراياري دومين ركن هيي ت امنا : كارگروه هاي تخصصي سومين ركن هيي ت امنا : دو نفر نمايندگان سازمان هاي مردمي محله چهارمين ركن هيي ت امنا : نمايندة دستگاه اجرايي محلي پنجمين ركن هيي ت امنا : نماينده شهرداري ناحيه ساز و كار تصميم گيري در خصوص انتخاب مدير محله نحوه انتخاب و شرح وظايف بازرس آي ين نامه مالي اداري تشكيلاتي مديريت محله o o o o o o o o o o o o

4 o آيين نامه انضباطي مديريت محله فصل : 6 ساز و كارها و شيوه هاي عمل در مديريت محله مقدمه زندگي با مديريت محله هدف از اداره محله چيست عناصر درگير در امور محله آشنايي با ساز و كار يافتن راهكار براي حل مساي ل محلي اهميت و ضرورت برنامهريزي جامع فرايند برنامهريزي بودجهبندي برنامه ريزي براي محله مراحل برنامه ريزي براي محله مساي ل مهم فرهنگي يك محله چيست قالب هاي برنامه هاي فرهنگي و اجتماعي در محله معرفي واحدهاي اجتماعي و فرهنگي محله: - خانه سلامت - آموزش و مشاركت هاي اجتماعي ورزش - فرهنگي - برنامه ريزي و كنترل عملكرد - o o o o o o o o o o o o o

5 1 کتاب آموزشی مدیریت محله فصل اول آشنايي با ساختار هويت محله تعاريف مفاهيم

6 2 کتاب آموزشی مدیریت محله شهروند واژه»سیتی زن«ریشه رومی دارد و در فارسی به شهروند تبعه همشهری هموطن شارمند شهرتاش و انسان عضو اجتماع ترجمه شده است که از حقوق مدنی یا امتیازات مندرج در قانون اساسی یک کشور برخوردار است. در روم باستان اتباع یک کشور را به 2 دسته تقسیم می کردند: شهروندان یعنی رومیان اصلی که از حقوق و مزایای بیشتری برخوردار می شدند و رعایا یعنی اقوام و ملل دیگر تحت تسلط حکومت رومیان اصیل قرار داشتند. همچنین»داریوش آشوری«در کتاب»دانشنامه سیاسی«می گوید: مفهوم شهروندی همراه با مفهوم فردیت و حقوق در اروپا پدید آمده است.»شهروند«فردی است در ارتباط با یک دولت که از سویی برخوردار از حقوق سیاسی مدنی است و از سوی دیگر در برابر دولت تکلیف هایی بر عهده دارد این رابطه را شهروندی می گویند که چگونگی رابطه شهروندی»حقوق و تکالیف او در برابر دولت» را قانون اساسی و قوانین مدنی کشور معین می کند. اساسا کسی»شهروند«شمرده می شود که تنها فرمان گذار دولت نباشد بلکه از حقوق فطری و طبیعی نیز برخوردار باشد و دولت این حقوق را رعایت و حمایت کند.»جولیوس گولد«در کتاب»فرهنگ علوم اجتماعی«دو تعریف از مفهوم شهروندی ارائه کرده اند : الف( وضع رابطه موجود میان یک شخص طبیعی و یک جامعه سیاسی موسوم به دولت که بر اثرآن اولی ملزم به وفاداری دومی موظف به حمایت است.که این وضع یا رابطه میان فرد و دولت از طریق قانون شهری تعیین می شود و با قانون ملل به رسمیت شناخته می شود. ب( پایگاه شهروند در یک جامعه مبتنی بر حاکمیت قانون و اصول برابری. مفهوم شهروندی از بعد از جامعه شناختی بیش از همه دراثر برجسته»تی.اچ. مارشالطبقه شهروندی و توسعه اجتماعی«مورد بحث تحلیلی قرار گرفته است.»مارشال«از پیشگامان معاصر نظریه شهروندی است که شهروندی را در رویکردی تکاملی- تاریخی در سه بعد مشخص مدنی سیاسی و اجتماعی بررسی کرده است. حقوق مدنی نخستین حقوقی است که در جوامع نوین برقرار شده است این حقوق مدنی یا قانونی در قرن 17 در واکنش به حاکمیت مطلقه پادشاهی شکل گرفته و در چارچوب دادگاههای حقوقی و حق قانونی داشتن دادگاه عادالنه برای تک تک افراد نهادینه شد. این حقوق چیزهای مانند آزادی بیان حق محاکمه منصفانه و دسترسی برابر به نظام قانونی را در بر می گیرد. در قرن 18 و 19 حقوق سیاسی پس از حقوق مدنی پدید آمد. در واقع»شهروند سیاسی«در بستر توسعه»دموکراسی پارلمانی«ظاهر شد. که شامل حق رای حق نامزدی مقامات انتخابی حق شرکت در احزاب سیاسی و مشارکت به شیوه های گوناگون در فرآیند قانون گذاری است و در قرن بیستم بعد سوم حقوق شهروندی یعنی»حقوق اجتماعی«با ظهور»دولت جدید رفاه«پدیدار شده است. مانند: حق بیمه بیکاری تامین امکانات بهداشتی و درمانی و دسترسی

7 3 کتاب آموزشی مدیریت محله به آموزش در بستر دولت رفاه شکل گرفت و توسعه یافت. در یک جمع بندی می توانیم بگوییم که هسته مشترک در تمامی نظریه های شهروندی با محوریت دو مقوله کلیدی حق و وظیفه همراه است. شهروندی را مفهومی به هم پیوسته از حقوق و وظایف مدنی سیاسی و اجتماعی می داند که به مثابه نوعی پایگاه شان و عضویت اجتماعی به تمامی افراد جامعه اعطا شده است و فارغ از تعلقات طبقاتی نژادی قومی مذهبی اقتصادی همگان را یکسان و برابر فرض گرفته و آنها را واجد حق برخورداری از تمامی امتیازات منابع و مزایای حاصله از جامعه می داند و نهایتا مسئول مکلف و موظف به مشارکت در جامعه ای که در آن زندگی می کنند محسوب می نماید. در نتیجه نظراتی که در باال بیان شد مفهوم شهروند را می توان به شکل زیر جمع بندی کرد : * شهروندی مجموعه ای از حقوق و وظایف فارغ از ویژگی های طبقاتی نژادی قومی مذهبی اقتصادی سیاسی می باشد. * منزلت و پایگاه شهروندی را قوانین اساسی و مدنی هر کشوری و دولتی تعیین می کند. * در اکثر تعاریف شهروندی بیشتر جنبه های حقوقی شهروندی مورد تاکید قرار گرفته است با این همه تجربه شهروندی تنها به پایگاه حقوق فرد بستگی ندارد و بلکه شهروندان دارای مجموعه گسترده ای از حقوق مدنی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هستند. * شهروندی را با اقامت دایمی و شهروند را با مقیم نباید اشتباه کرد کسی چه بسا شهروند کشوری باشد بی آن که در آن کشور اقامت داشته باشد یا مقیم کشوری باشد بی آن که شهروند آن باشد. شهر شهر محدوده ای است که رسما در تبعیت یک شهرداری است و بیش از نفر جمعیت ساکن دارد. شهرها دارای مراکز تجاری صنعتی سیاسی فرهنگی و اداری هستند. پیشینه شهرها به اجتماعات کوچک بشری برمی گردد. نیاز انسان ها به یکدیگر و داشتن مشکالت مشترک آنها را کنار هم گرد آورد و برای آنکه افرادی که در یک مکان و دور هم زندگی می کردند بتوانند با همدیگر کنار بیایند نیاز به قوانین و مقرارت و سازمان و تشکیالتی بود که بتواند روابط افراد را سامان دهد. به تدریج شهرها بزرگ و بزرگتر شدند و وظایف و اختیارات بیشتری یافتند و امکانات بیشتری را برای ساکنان خود فراهم آورند و به همان نسبت مناسبات و روابط پیچیده تری میان افراد برقرار شد و تقسیم کار اجتماعی بوجود آمد.

8 4 کتاب آموزشی مدیریت محله محله مفهوم محله به عنوان بستر يا محل سكونت ريشه تاريخي دارد بنا به یک تعريف تاريخي واحدهاي مختلف شهر كه طبقات مختلف اجتماعي را در خود جاي ميدهند يا نواحي شهري )با مرزهاي اداري يا رسمي( كه دامنهاي از گروههاي اجتماعي را تحت پوشش قرار ميدهند محله نامیده میشدهاند. اما باید گفت تعریفی که ما از محله به معنای عام داریم همان بافت های سنتی و قدیمی از شهر است که با اسم های برگرفته از هویت تاریخی این بافت ها شناخته می شود. مثال تصویر محله سنگلج پامنار تجریش چالهرز نارمک سلسبیل جوادیه و... هنوز در ذهن ما این اسامی بیانگر تعریف محله است. این در حالی است که محله در تقسیم بندی شهری که امروزه آن را می شناسیم تصویری به مراتب پیچیده تری دارد. محله به عنوان یک واحد شهری میتواند تعاریف گوناگونی داشته باشد محله توسط رشتههای گوناگون علمی که با شهر سر و کار داشتهاند تعریف شده است. جامعهشناسان جغرافیدانان روانشناسان طراحان شهری و... سعی کردهاند تا از دیدگاه خود تعاریفی در مورد محله ارائه دهند. به عنوان مثال : *»محله واحد فیزیکی و اجتماعی با سازمانهای اجتماعی که بزرگتر از خانوار و کوچکتر از شهر میباشد.«*»محالت قسمتهایی از شهر هستند که میاناندازه و یا بزرگ باشند. باید واجد دو بعد باشند. تا ناظر احساس کند وارد آن شده است.«*»محله مفهومی جغرافیایی و اجتماعی است. از نظر فیزیکی قسمتی از شهر است که به وسیله مرزهایی مشخص شده است. که این مرزها میتوانند شبکه راهها راهآهن رودخانه کانالها فضاهای باز باشند و دارای گونههای یکسانی از واحدهای مسکونی است و یک مرکز تجاری در مرکز آن قرار دارد. از نظر اجتماعی دارای ساکنینی است که از نظر طبقه اجتماعی و یا قومیت دارای تشابه میباشند.«*»محله همان چیزی است که ساکنین آن را محله میدانند.«*»محله ناحیهای است که آشنایی با آن باعث آسودگی خاطر میگردد و هرچه شما از خانه به طرف لبههای محله میروید آشنایی شما با مردم و مکانها کمتر میشود.«*»محله شهری به عنوان بخشی از شهر تعریف میشود که دارای لبههای کارکردی یا فضایی هویتمند و ترکیب عملکردهای کوچک مقیاس باشد. یک محله شهری معموال متشکل از بیش از یک واحد همسایگی است.

9 5 محله مدیریت آموزشی کتاب ایرانی: محله ویژگیهای بدانیم ایرانی یا اسالمی شهرسازی به منحصر تنها است مشهود ایران تاریخ در که شکلی به را محله مفهوم چه چنان محالت از است مجموعهای شهر اسالمی سرزمینهای»در بیابیم. شهرسازی همین در نیز را آن ویژگیهای باید مکانی در سرزمینی یا حرفهای و مذهبی قومی وابستگیهای و شکل مناسبات روابط براساس که همگن و متجانس داشتهاند.«نگاه صورت همین به سالها را خود اصالت و هویت و شده متجمع مشخص از: عبارتند که میکند ذکر خصوصیت پنج ایران شهرهای محلهای زندگی اصول مورد در فالمکی همچنین برخوردارند. محدود و مشروط سکونتی استقالل و یاری خود از شهرها مسکونی محالت از یک هر 1- و شهر طرح در آن( اجتماعی و سیاسی اقتصادی تحرک )و بازار از مستقل و محدود اجتماعی زندگی نوع 2- دارد. وجود مسکونی محالت محالت شهر به واردان تازه برای و شهروندان همه برای عمومی فضای عنوان به بازار فضایی مجموعه مقابل در 3- است. خاص سکونتی حجاب دارای مسکونی اجتماعی رفتار دارد وجود مسکونی محالت در ساکن خانوادههای نزد که بالقوهای سنتی ویژگیهای خاطر به 4- بیرنگی از عاری است شخصیتی معرف فرد هر و مییابد خاص شکل محله در ساکنان تأثیر منطقهای شهری غیرمنتظره اتفاقی و تاریخی وقایع از محله یک ساکن خانوادههای متشکل همزیستی 5- ذکر اصول همه که است رفاه در و آرام شهرها مردم زندگی لحظههایی در تنها که میکند اضافه وی میپذیرد. که لحظههایی در را اصول این بر اتکا به نیاز و فکری تداوم حال هر در ولی میشود. اعمال شایسته نحوی به شده ایران شهرهای در محلهای زندگی خاص پدیدههای عنوان به میتوان همیشه هستند بحران دچار آن محالت و شهر بازشناخت. شهرسازی در محله مفهوم جایگاه سح میتوان آن به هویت القای با که مییابد ویژه جایگاهی روی آن از شهری طراحی و برنامهریزی در محله مفهوم و ساختمانها را شهرها سطح از مهمی»سهم نمود. تقویت را شهروندان هویت و جا حس نوعی به و مکان به تعلق نگاه در واقع در دارد. شهر عمومی منظر و سیما در مهمی تأثیر آنها کیفیت رو این از میپوشاند مسکونی محلههای شناخت. میتوان آن مسکونی محلههای ویژگیهای از شهر هر اول ام شهرهای در موجود توسعههای روند شناخت. میتوان آن مسکونی محلههای شهرهای در موجود توسعههای روند دادن دست از معرض در مغشوش و نابسامان توسعه دلیل به مسکونی مناطق که میدهد نشان بزرگ شهرهای ویژه به گرفتهاند.«قرار خود دیرینه هویت و شخصیت

10 محله مدیریت آموزشی کتاب 6 فراموشی به اخیر دهههای در که کاستیهایی شهرساز یک همیشگی وظایف بر عالوه باید ایران امروز شهرساز لذا کند. جبران نیز را شدن سپرده مجموعه سیمای است.»هویت دستیابی قابل آن قدیمی خاستگاههای و ریشهها به ارجاع با محله در هویت پایداری منظور دیگر عبارت به دارد... تداوم محله سیمای در غالب صورت به که است معماری و کالبدی بصری خصلتهای پر فضاهای نظم گرفتهاند. خو آن با ومردم داشته وجود گذشته مسکونی مناطق در که است محیطی ارزشهای همان هک هستند ارزشهایی جمله از گذشته مسکونی مناطق بصری کیفیتهای و محلهای سیمای و فضا خوانایی خالی و پایداری و بقا به نیاز و میدهند شکل را مسکونی محلههای هویت اینها مجموعه واقع در بستهاند. نقش مردم ذهن در مینمایند.«ضروری را آن پایدار توسعه که است ای توسعه پایدار»توسعه : است کرده تعریف گونه این را پایدار توسعه زیست محیط جهانی کمیسیون خود زمانه نیازهای کردن برآورده برای را آتی های نسل توان آنکه بدون باشد حاضر های نسل نیاز پاسخگوی های نسل برای آن دوام که گونه آن طبیعی منابع از معقول استفاده یعنی پایدار توسعه ترتیب این به کند.«محدود گردد. تضمین نیز بعدی شهر پایدار توسعه که ای توسعه : است گونه این داد ارائه شهری پایدار توسعه از توان می که تعریفی پایدار توسعه تعریف به توجه با عنصری سه هوا و خاک آب حال عین در و گردد تضمین نیز آن دوام و بقا اما گوید پاسخ شهر مردم نیازهای به نگردد. بالاستفاده و آلوده - است ضروری انسان حیات برای که منابع از انرژی تولید و منسجم و کوچک شهری بافت داشتن اولیه مواد مصرف کاهش مستلزم شهری پایدار توسعه است. محل در زباله بازیابی و سبز فضای توسعه و گیاهان کشت ناآالینده تر متراکم آنها در نیز زمین از استفاده الگوی و متمرکزترند است کمتر آنها در اتومبیل به وابستگی که شهرهایی گرایش مردم شهرها این در. متمرکزترند سطح واحد هر در بیشتری اشتغال های محل و جمعیت اینکه یعنی. است راحتی دلیل به که است شرایطی این. دارند عمومی نقل و حمل از استفاده و سواری دوچرخه روی پیاده به بیشتری پایدار توسعه معیارهای به توجهی بی صورت در اما است آمده فراهم امروز انسان برای نقلیه وسایل سرعت و آسانی اندازد. خطر به را انسان آینده تواند می شهری

11 7 کتاب آموزشی مدیریت محله معیارهای توسعه پایدار شهری برای داشتن توسعه پایدار شهری الزم است از سوی تصمیم گیران برنامه ریزان و مدیران شهری اقداماتی همه جانبه انجام گیرد.مهمترین اقدامات در این زمینه استفاده بهینه از فضای شهری حمل و نقل کاربری اراضی مصرف انرژی تولید زباله و جلب مشارکت شهروندان است. توسعه پايدار محلي اما توسعه مفهوم محله به صورتي كه كاربريهاي غير از سكونتي را در نظربگيرد ديدگاهي مختص قرن حاضر است. مسئله مهم ديگر براي شهرسازان )عالوه بر عملكرد( بحث ساختار اجتماعي ساكنان است كه تحت لواي مسالهاي به نام هويت مطرح است كه به نوعي تحت عنوان محتوا قرارميگيرد. پس هم محتوا و هم عملكرد در نظريه محله در قرن اخير مورد مناقشه است.»كالوس«سیر تاریخی نظريه محله را بر چهار مرحله تفكيك ميكند: 1- محله بعنوان واحد خودكفايي )از نظر اداري و مديريتي( يك شهر: این دیدگاه توسط»هاوارد«در نظریه باغشهر مطرح شد. 2- محله بعنوان راهکاری برای ارتقاء کیفیت زندگیشهروندان:»مامفورد«بر اين عقيده است كه پرداختن به محله تنها راهكار عملي در حل مشكالت كالنشهرهاست هر چند»مامفورد«استقالل و خودكفائي كامل محله ها را مطرح مي كند ولي او عقيده دارد كه محله بايد جوابگوي نيازمندي هاي روزمره ساكنان باشد. به اعتقاد او محله نقش والدين يك خانوار را دارد كه در هر مرحله اي از زندگي يك فرد مي توان نقش حمايتي در رشد فرد را داشته باشد. بر خالف مامفورد كه از محله انتظار برآورده كردن توقعات روزمره را دارد»لوكوريوزيه«محله را يك وسيله رفاهي )بهداشتي راحتي( مي داند كه ساكنان خود را از صدمات شهر و زندگي شهري مصون مي دارد اما هر دو نفر ارتقا شرايط زندگي را از محله انتظار دارند. ديدگاه»مامفورد«و»لوكوربوزيه«بعدها توسط طرفداران توسعه پايدار مورد تاكيد و توجه قرار گرفته و بحثهاي توسعه پايدار و رويكرد فرهنگي به شهر از طريق»پلي بنام محله«به هم پيوند داده مي شوند. در چنين حالتي براي ارتقاء كيفيت زندگي عوامل ديگري از قبيل : كيفيت هوا دسترسي تعامل اجتماعي و... عالوه بر آنچه»مامفورد«و»لوكوربوزيه«مطرح كرده بودند نيز مطرح است. 3- محله بعنوان بستري برای برقراري روابط با ساير كاركنان: اين ديدگاه مشاركت شهروندان در اوضاع و احوال محله زندگي خود را بعنوان يك شاخص مهم در كيفيت زندگي شهري مي داند. اين ديدگاه ابتدا توسط»ترنر«و»فيچتر«در دهه 70 مطرح شد. امروزه اين نظريه مجددا مورد اقبال قرار گرفته و بخصوص در غرب به نقش شهروندان

12 محله مدیریت آموزشی کتاب 8 است. شده پرداخته تر انساني هايي محيط به دستيابي براي مسكوني محالت طراحي در بعنوان را محله كه بود كسي نخستين»راپاپورت«شهري: هاي مكان به بخشي معنا و هويتي شاكله بعنوان محله 4- توانايي و نيازها به محلي دسترسي بازیابند. را خود هويت توانند مي آن از استفاده با شهروندان كه کرد توصيف ابزاري كنند تعریف را خود محله هويت تا كند مي كمك آنها به بطوريكه جمعي يا فردي سطح در خود معرفي به ساكنان عرصه در را ها پيچيدگي و ها تفاوت و دهند انجام را مربوطه فعاليتهاي كنند بيان را خود ترجيحات و تمايالت و كنند. خلق شهري سمبوليك چه اگر محله مفهوم زيبرك«-»پالتر و»دانيكيتزكرير«: مانند جديد شهرگرايان ديدگاه از اما كه شود مي ديده عمومي فضاي يك بعنوان محله است. ضروري فعاليت و مكان يك بين ارتباط ايجاد ولي است گيرد. مي قرار استفاده مورد ساكنان توسط روزانه بطور محله تئوري از انتقادها شهري زندگي متفاوت مشكالت به پاسخگويي درجهت هايي حل راه ارائه براي محله تئوري از گيري بهره عليرغم واقع در است. آن اجتماعي كارايي با رابطه در انتقاد مهمترين است. گرفته قرار انتقاد مورد جهاتي از محله مفهوم چالش مورد كند ايجاد اجتماعي حس نوعي و دهد تغيير را اجتماعي روابط بتواند فيزيكي طراحي كه توقع اين قرارگرفتهاست. صاحبنظران ندوب محلي كه دارند عقيده نظريهپردازان گروهياز ميشود تعبير بهحساجتماعي معموال محله اجتماعي جنبههاي : مانند باقينگذاشتهاست اجتماعي حس براي جايي ديگر مدرن شهري زندگي و است مفید نه و ممکن نه ديگر»ساراسن«. و»كيس«دیدگاه از شود. موجب را قوي اجتماعي حس ميتواند خود نوبه به شهري محلههاي ايجاد كه دارند عقيده دوم گروه مانند جغرافيايي محدوده یك نیست. مكان جامعه به نیازی لزوما عالقه جامعه یک گیری شکل برای وبرماکس جغرافيايي( غير يا )جغرافيايي خاص قلمرو يك كه صورتي در شود گرفته نظر در مكان جامعه يك تواند مي محله آنكه بدليل گذشته در تخصصي. يا شغلي طبقه يك مانند است عالقه جامعه كند ايجاد را مشتركي حس بتواند كه مكان جامعه مفهوم داشت قرار هم مجاورت در كار و سكونت محل معموال و داشتند كمتر جابجايي به نياز افراد باعث خود نوبه به اين و شد ها محله سطح در بيشتر ناهمگنی به منجر جابجايي به نياز افزايش داشت. بيشتري نمود آيند. بوجود محله محدوده در كمتري اجتماعي ارتباطات تا شد اند. گرفته پيش در محله( منكران محله گرايان )تقديس افراطي طيف دو بين مياني ديدگاه پردازان نظريه غالب اما يك از فراتر ديگر مردم كه چرا نيست مهم ديگر امروزه محله كه سخن اين گويد مي»راپاپورت«مثال عنوان به

13 9 کتاب آموزشی مدیریت محله قلمرو فضايي زندگي مي كنند اگر چه با شواهدي همراه است ولي مردود است. قدر مسلم اهميت محله به عنوان يك فاكتور حياتي براي زندگي شهري به نظر مي آيد كه در حال كاهش باشد. «النگ«عقيده دارد كه تسهيالت محلي و قلمرو محلي اگر چه از زاويه ارائه خدمات مهم هستند ولي نبايد از آن توقع داشت كه ترتيبات و الزامات اجتماعي خاصي ديكته كند. حداقل براي كساني كه دائم در حال جابجايي هستند قلمرو جغرافيايي مهم نيست و البته نه براي هر كس.»جاكوبز«مي گويد حتي بي مسئوليت ترين شهروندان نسبت به فضاي خيابان و منطقه محل سكونت خود حساس هستند. شهروندان به خاطر زندگي روزانه خود نيازمند محله هستند و اين ربطي ندارد به اينكه چه مقدار حق انتخاب در فضاي خارج از خانه خود دارند. رويكردهاي نوين به محله به موازات توجهات اخير به جنبه هاي رفتاري- روانشناختي محله ها در انتقال مفاهيم و بيان هويت نظريه هاي طراحي شهري به گونه اي با نظريه محله در هم آميخته اند. اگر چه در بعضي موارد اين رويكردها جديد به نظر مي آيد كه واسازي مفاهيم گذشته باشد ولي عمدتا به دنبال راه حل هاي كامل تري براي مسائل شهري هستند. 1- كوچك زيباست: توجه به محدود سازي و كوچكتر كردن نواحي مسكوني از بحث هاي جديد است.»اسميت«معتقد است كه بنا بر يك باور صريح محلي گرايي و كوچكي با ارتقاء كيفيت زندگي مالزم هستند. در اين راستا»گرين برگ«مي گويد ايجاد محله با اندازه محدود منافاتي با بزرگ بودن شهر ندارد. مدل هاي جديد شكل محله كه به نوعي با الگو گرفتن از طراحي هاي سنتي پيشنهاد مي شوند در تالش براي ارائه مزيت هاي توسعه كوچك مقياس هستند. به عنوان مثال الگوهاي روستا - شهر در انگستان و طراحي نئوسنتي در امريكا بر اساس توجه به كوچک سازي ارائه شده اند. 2- پايداري: اين رويكرد جديد در طراحي شهري به گونه اي صريح و مؤثر با مفهوم محله در ارتباط است. براي دستيابي به يك جامعه پايدار بايستي از ارزشهاي اجتماعي و نيازهاي شهروندي تعريف جديدي ارائه كرد. توسعه پايدار يك آرمان فرهنگي است چرا كه در جستجوي اصالح نگرش ها و شيوه هاي زندگي است. جنبه هايي از توسعه پايدار كه با مفهوم محله مي توانند در يك راستا قرار بگيرند عبارتند از: 1-2- خودكفايي: خود كفايي يك نكته مهم در محيط هاي پايدار است كه در مقياس هاي متفاوت از يك ساختمان تا محله ها شهرها و منطقه ها توصيه مي شود. محله مي تواند نقش كليدي در اين زنجيره بازي كند اگر چه در واقعيت داشتن يك محله كامال خودكفا در سطح يك شهر دور از ذهن و غیر منطقي است.

14 10 کتاب آموزشی مدیریت محله 2-2- كاهش سفرهاي درون شهري: در ابر شهرهاي امروزي كاهش سفرهاي درون شهري يك ضرورت است. اين هدف مي تواند از طريق تشويق پياده روي دوچرخه سواري و استفاده از حمل و نقل عمومي برآورده شود. تعبيه خدمات محلي در يك آستانه قابل پياده روي توزيع تسهيالت در سطح محله در كنار پراكنش متوازن مراكز فعاليتي در پهنه شهر مي تواند چنين هدفي را برآورده سازد قابليت اجتماعي و حس جمعي: اين مورد نيز از مولفه هاي جوامع پايدار است. پايداري نه تنها با مصرف انرژي و بازيافت مصالح سرو كار دارد بلكه تمام جنبه هاي زندگي كه براي دستيابي به يك محيط مطبوع و ايمن الزم است را در بر مي گيرد. نقش تعامل اجتماعي به خصوص زماني پر رنگ مي شود كه مردم بخواهند در تصميم سازي هاي مربوط به محيط پيرامون خود دخالت كنند.»استيوارت«و»هنز«تاكيد دارند كه نيازمندي هاي توسعه پايدار نمي تواند تحميل شود اگرچه مشاركت فعال جوامع محلي ضروري است برابري و توازن: برابري يك مقوله مهم در توسعه پايدار است. شهري كه بر اساس واحدهاي همسايگي توسعه مي يابد بستر مناسبي براي توازن و تامين برابري فراهم مي كند.»الكساندر كريستوفر«معتقد است كه شهرهاي بزرگ زماني مقبول هستند كه مراكز متعددي در گستره آنها فراهم و تجهيز شوند و توسعه شهري بصورت ارگانيك بر مبناي اين مراكز شكل بگيرد حس مكان و هويت: از ديگر مؤلفه هاي محيط پايدار برخورداري از حس مكان و هويت خاص است. سكونتگاه هاي سنتي تناسب و تطابق بهتري بين ساختار فضايي عنصر زمان معنا ارتباطات و فرهنگ اجتماعي برقرار مي كردند. از طرفي ديگر رويكردي كه با تقليد شكلي از سكونتگاه هاي سنتي براي دستيابي به مكانهاي با هويت اخيرا مرسوم شده است بايستي با شناسايي قابليت هاي واقعي و ويژگي هاي انفرادي هر محله خاص جايگزين شود. به عقيده ي»هاتون«و»هانتر«يك سكونتگاه پايدار بايد در پي ارتقاء و حفظ ارزش ها و ويژگي هاي مثبت خود در زمينه محيط طبيعي مصنوعي و فرهنگي باشد ايمني و تمايز اجتماعي: محله هاي دروازه دار امروزه يك پديده مورد اقبال به خصوص در آمريكا هستد. اگر چه قدمت آنها به 300 سال قبل ميالد مي رسد اما اكنون شكل هاي جديدي از آنها عرضه شده اند. اين رويكرد جديد مي تواند به عنوان طيفي از تمايالت به خصوصي سازي فضاهاي عمومي و تسهيالت رفاهي باشد كه در طي دهه هاي اخير براي ايجاد تمايز اجتماعي بين نخبگان و عوام مطرح شده است. اگر چه این پدیده با هدف تنوع اجتماعي مغايرت دارد منتها مي تواند به عنوان نگرشي جديد در استفاده از مفهوم محله مطرح شود.

15 11 محله مدیریت آموزشی کتاب فرهنگي رويكرد در محله مفهوم كليدي نقش با رابطه در متنوعي ديدگاههاي و است شهري طراحي به فرهنگي رويكرد در كليدي نقش داراي محله مفهوم به را افراد وابستگي شخصي نقليه وسيله از استفاده شدت و آوري فن گسترش اند. شده مطرح محله نقش و اهميت است. نموده ميسر فراتر مقياسي در را اجتماعي تعامالت و داده كاهش آن در شده فراهم خدمات و سكونتي قلمرو به نياز ديگر طرفي از فاصله محدوديت بدون است كشيده جهاني مقياسي به را مرزها جمعي ارتباط هاي تكنولوژي است. واضح اجتماعي تعامل ارتقا براي آن توانايي در محله طراحي اهميت و نيافته زوال هنوز چهره به چهره ارتباط يافت. دست فرهنگي و پايدار هاي محيط از اي ايده به توان مي موارد همه گرفتن نظر در با خدمات كنندگان فراهم عنوان به ها محله 1- رفاه كنندگان فراهم عنوان به ها محله 2- مديريت قابل واحدهاي عنوان به ها محل 3- هويت و معنا شاخص عنوان به ها محله 4- پايدار هاي محيط عنوان به ها محله 5- شهري مديريت است. شهر ساكنان هاي نياز به گويي پاسخ براي منابع و عوامل سازماندهي از عبارت معنا در شهري مديريت گيرد. مي بر در را شهر كالبدي حيطه از بيش شهري مديريت بازاست نظامي داراي شهر اينكه به توجه با رد طبريذ و موثر غيررسمي و رسمي اجزاء و عناصر از متشكل گسترده يكسازمان از است عبارت شهري مديريت رادياپ و جانبه همه توسعه هدايت و كنترل اداره هدف با شهري حيات كالبدي و اقتصادي اجتماعي مختلف ابعاد. است شهر حطس رد شهري مناطق پايدار مديريت ارتقاء بهمنظور شهر امور اداره از است عبارت شهري مديريت دیگر تعریفی در. تسا كشور اجتماعي و اقتصادي ملي سياستهاي اهداف از تبعيت و داشتن بادرنظر محلي هدف راستا اين در شود. مي شامل را شهر سياسي و, اقتصادي اجتماعي هاي عرصه كليه شهري مديريت اساس اين بر پايداري و اقتصادي كارايي, اجتماعي عدالت با همراه همه براي زندگي قابل محيطي ايجاد شهري مديريت كالن طريق از جديد بسيج به تمركززدايي و حداقل دولت انگاره به توجه با نوين شهري مديريت. است محيطي زيست تاكيد دولتي و عمومي, خصوصي بخشهاي بين شراكت با مذاكره و خود اداره براي محلي اجتماعات سازي توانمند داند. مي الزم را اقتصادي و اجتماعي برنامه, كالبدي برنامه بر عالوه و دارد تعيين براي آگاهانه روندي شهري ريزي برنامه است. بوده شهري ريزي برنامه با تعامل در همواره شهري مديريت

16 12 کتاب آموزشی مدیریت محله سلسله اقداماتي در نيل به اهداف توسعه شهري است. در اين راستا مديريت شهري تمهيدات اجراي آن را فراهم مي سازد و نيز سفارش دهنده آن و رابط با حكومت شهري براي تصويب آن محسوب مي شود. در واقع تعاملي بين مديريت شهري و برنامه ريزي شهري ضرورت دارد تا برنامه ريزي واقع گرا و مديريت آينده نگر باشد. در سلسله مراتب مديريت شهري حكومت محلی و حكومت شهري جايگاه ويژه اي دارند. حكومت محلي نظامي است كه با اعمال قدرت مشروع برآمده از اراده شهروندان به عملكردهاي مشترك و تامين رفاه عموم در محدوده زندگيشان نظم مي بخشد. حكومت محلي بر حسب نوع سكونت هاي قلمرو خود مي تواند صرفا شهري يا روستايي و يا مجموعه اي از هر دو باشد. حكومت شهري به عنوان نوعي حكومت محلي شامل شوراي شهر به مثابه نهاد قانونگذار و شهرداري و دستگاههاي اجرايي مسئول در شهر به مثابه نهادهاي مجري محسوب مي شوند و مشروعيت آنها گاه غير مستقيم با تفويض اختيار از باال ( سطح ملي يا ايالتي ) و گاه مستقيم از سطح محلي ناشي مي شود. مديريت محله پيرو دستورالعمل ساماندهي مشاركت هاي اجتماعي در محالت شهر تهران مصوب شوراي اسالمي شهر تهران و به منظور افزايش مشاركت هاي مردمي در اداره امور شهر از طريق به كارگيري توانمندي ها و ظرفيت هاي مادي و معنوي آنان و استفاده مناسب از امكانات محلي»مديريت محله«به عنوان يك ركن اجرايي در سطح محله متناسب با ركن مشورتي و نظارتي شوراياري ايجاد شده است. ساختار»مديريت محله«: 1- هيات امنا : اعضاي هيئت امنا در سطح محالت عبارتست از : * اعضاءاصلی شورایاری محله )هفت نفر( * دو نفر از مسئولین کارگروه های تخصصی مردمی به انتخاب شورایاری محل * یک نفر نماینده سازمان دولتی یا عمومی که در سطح محله به شهروندان خدمت رسانی می کنند )در صورت وجود( * نماینده شهرداری تهران به انتخاب شهردار ناحیه * نمایندگان داوطلب دو سازمان مردمی محلی دارای مجوز )شامل خیریه ها مساجدو سازمان های مردم نهاد ) 2- مدير محله : مسئول پيگيري و اجراي تصميمات و سياست هاي هيات امنا است كه با معرفي شهردار ناحيه و توسط هيات امنا انتخاب مي گردد.

17 13 کتاب آموزشی مدیریت محله 3- كارگروه هاي تخصصي : در هر محله كارگروه هاي تخصصي در موضوعات ذيل از بين افراد صاحب صالحيت تشكيل مي شود: * کارگروه اجتماعی آموزش و توانمند سازی * کارگروه سالمت و محیط زیست * کارگروه فرهنگی و هنری * کارگروه مدیریت بحران و ایمنی * کارگروه ورزشی و اوقات فراغت * کارگروه امور خدماتی و رفاهی 4 بازرس : هیات امناء محله برای انجام امور بازرسی مربوط به مدیریت محله فردی صاحب صالحیت را به عنوان بازرس از بین افراد صاحب تخصص و دارای تجربه الزم اجرایی انتخاب می نماید. در طرح»مديريت محله«افزايش مشاركت و همكاري شهروندان و شهرداري در انجام فعاليت هاي مختلف فرهنگي اجتماعي و رفاهي به عنوان يكي از اهداف اساسي مي باشد.

18 14 کتاب آموزشی مدیریت محله فصل دوم آشنایی با مبانی اولیه مدیریت

19 15 کتاب آموزشی مدیریت محله اهميت مديريت اهميت مديريت به حدي است كه در هنگام مواجهه با بحران رهبري بنيانگذاران واحدهاي بازرگاني و صنعتي با جذب مديران توانمند زمينه را براي آغاز تكامل بعدي يعني رشد از طريق هدايت فراهم مي آورند. بعضي معتقدند كه خود كاركنان قادرند وظايف مديريت را نيز انجام دهند و به واحد مديريت جدا و مستقل نياز ندارند ولي هنوز مورخين و جامعه شناسان نهادي را نيافته اند كه بدون داشتن سلسله مراتب اداري پايدار مانده باشد. به عالوه بسياري از صاحب نظران موفقيت و شكست نهادها را ناشي از تفاوت در نحوه مديريت آنها مي داند. به اعتقاد پيتر دراكر عضو اصلي و حيات بخش هر سازمان مديريت آن است. هارولد كونتز مديريت را مهمترين زمينه فعاليتي انسان مي داند و معتقد است كه وظيفه اصلي مديران در همه سطوح و همه نهادهاي اجتماعي اين است كه محيطي را طراحي ايجاد و نگهداري كنند كه اعضاي سازمان بتوانند با فعاليت و همكاري گروهي در آن به اهداف معين خود دست يابند. تعريف مديريت مديريت فراگرد به كارگيري موثر و كارآمد منابع مادي و انساني بر مبناي يك نظام ارزشي پذيرفته شده است كه از طريق برنامه ريزي سازماندهي بسيج منابع و امكانات هدايت و كنترل عمليات براي دستيابي به اهداف تعيين شده صورت مي گيرد. اين تعريف 5 نكته اساسي زير را كه زيربناي مفاهيم كلي مديريت در حوزه هاي نظريه پردازي و كاربرد هستند در بردارد : 1 مديريت يك فراگرد است. 2 مديريت بر هدايت تشكيالت انساني داللت دارد. 3 مديريت موثر مبتني بر تصميم گيري مناسب و دستيابي به نتايج مطلوب است. 4 مديريت كارا متضمن تخصيص و مصرف مدبرانه منابع است. 5 مديريت بر فعاليت هايي هدفدار تمركز دارد. مديريت به منزله علم هنر و حرفه واقعا مديريت چيست مديريت تا چه حد مبتني بر يافته هاي علمي است مديريت علم است يا هنر آيا مديريت اساسا يك حرفه است بخشي از دانش مديريت از طريق آموزش فرا گرفته مي شود ولي بخشي ديگر از آن بايد ضمن كار آموخته شود به اين ترتيب آن بخش از مديريت را كه با آموزش فراگرفته مي شود»علم مديريت«و بخشي از آن را كه از طريق

20 16 کتاب آموزشی مدیریت محله كسب تجارب و اندوخته ها و به كارگيري آنها در شرايط گوناگون حاصل مي شود»هنر مديريت«مي دانند. به ديگر سخن علم»دانستن«است و هنر»توانستن«. مديريت با عواملي متغير نظير پول مواد محصوالت خدمات و كاركنان سر و كار دارد عواملي كه پيش بيني درباره آنها دشوار و انطباق آنها با معيارهاي علمي مشكل است. با وجود اين صاحب نظران در تالش هستند تا هر چه بيشتر قوانين علمي را در فراگردهاي مديريت كشف كنند. به طور كلي هر حرفه بايد داراي ويژگي هاي زير باشد : 1- مشتمل بر مجموعه اي از مهارت هاي فني و دانسته هاي نظري باشد. 2- مستلزم رعايت ضوابط اخالق حرفه اي باشد. 3- از تشكيالتي با قدرت تنبيه يا اخراج»افراد فاقد توانايي حرفه اي و صالحيت اخالقي«برخوردار باشد. 4- برنامه هاي آموزشي ويژه يا ضمن خدمت براي افراد شاغل در آن حرفه قابل ارائه باشد. با توجه به اينكه شغل مديريت از دو ويژگي اول و چهارم برخوردار است ولي فاقد ويژگي هاي دوم و سوم است نمي توان آن را در شمار»مشاغل حرفه اي«قرار داد. آموزش مديريت خوانندگان كتاب هاي مديريت مترصد دانستن آنانند كه»مديران موفق چگونه كار مي كنند «و»چگونه مي توان مديري موفق يا موثر شد «البته اين توقع توقعي به جا است و بايد برآورده شود. كارفرمايان نيز معتقدند كه مطالعه كتاب هاي آموزش مديريت اثر مفيدي در پرورش مديران دارد به همين دليل تالش مي منند كه با مراكز آموزش مديريت براي استفاده از خدمات پژوهشي و اموزشي ارتباط داشته باشند. اساسا دو روش براي يادگيري دانش مديريت وجود دارد : اول از طريق آموزش و دوم ضمن انجام كار. البته مي توان تركيبي از اين دو روش را نيز به كار برد. يادگيري از طريق انجام كار به كندي صورت مي پذيرد و كافي نيست. زيرا در واحدها به طور عمده بر انجام كارها تاكيد مي شود نه بر آموزش نحوه انجام آن. اكتفا به مطالعه كتب مختلف در زمينه مديريت نيز مطلوب نيست زيرا اين كار فقط دانش نظري فرد را افزايش مي دهد در حالي كه روانشناسان يادگيري را متضمن ايجاد تغيير در رفتار مي دانند يعني فرد بايد بتواند كاري بيش از آنچه قبال مي توانست انجام دهد. بنابراين آنچه از مطالعه كتب و مشاهده رفتار ديگران به دست مي آيد ممكن است فقط به تغيير در سطح دانش يا نگرش بينجامد. در حالي كه اگر بخواهيم چيزي ياد بگيريم بايد تمرين كنيم تا دانسته هايمان در قالب رفتارهاي پايدار جلوه گر شوند. براي مثال تصميم گيري نياز به نظم فكري دارد. دانشكده هاي مديريت براي آموزش شيوه تفكر منظم دانشجويان را وادار مي كند مسائل اداري طراحي شده را حل كنند. نكته مهم ضرورت توجه به احساس

21 17 کتاب آموزشی مدیریت محله فرد در هنگام انجام يك كار جديد است. زيرا اكثر افراد در اولين تمرين دچار دلواپسي دستپاچگي و ناراحتي مي شوند. بروز اين ضعف و ناراحتي ابتداي نشانه خروج از انجماد است. در واقع هر كس كه مي خواهد چيزي ياد بگيرد بايد از مرحله انجماد عبور كند. نكته ديگر آنكه معموال احتمال موفقيت در اولين تمرين ها كم است ولي با افزايش تمرين ها احتمال موفقيت فرد افزايش مي يابد. مديريت و مديران كار را مي توان فعاليتي دانست كه براي ساير افراد محصولي با ارزش توليد مي كند. موضوع كار و شيوه هاي مطلوب انجام آن به گونه اي كه افراد سازمان ها و به طور كلي جامعه را كامياب و برخوردار گرداند به مطالعه مديريت معني و مفهوم ويژه اي مي بخشد. در پاسخ به اين سوال كه»مدير كيست «مي توان گفت كه»مدير كسي است كه مسئوليت عملكرد يك يا چند نفر را در سازمان را به عهده دارد.«مديران با مجموعه متنوعي از عناوين به منزله )سرپرست رهبر گروه رئيس بخش مدير اداره معاون و مانند آن انجام وظيفه مي كنند و كاركنان را به كار مي گيرند. مديران و كاركنان منابع مهم و ارزنده اي براي سازمان محسوب مي شوند. آنها منابع ديگر سازمان نظير اطالعات فناوري مواد خام تسهيالت و پول را براي توليد كاالها و ارائه خدمات به كار مي برند.( بنا بر اين در پاسخ به اين سوال كه»مديران چه مي كنند «گفته مي شود كه»مديران اثربخش«منابع انساني را به طرقي كه هم به عملكرد عالي و هم سطح مطلوب رضايت خاطر كاركنان منجر گردد به كار مي گيرند توجه و عالقه توام به»عملكرد«و»رضايت خاطر«موضوع اصلي مديريت در محيط هاي كاري است. مي توان دو شاخص»اثربخشي«و»كارايي«را براي ارزيابي عملكرد به كار برد. براي ارزيابي كار يا ميزان كسب هدف از شاخص اثربخشي عملكرد استفاده مي شود. براي مثال اثربخشي عملكرد يك سرپرست توليد بدين گونه سنجيده مي شود : واحد تحت سرپرستي وي از حيث كميت و كيفيت خروجي ها به چه ميزان از خرده هدف هاي روزانه خود رسيده است.»كارايي عملكرد«شاخصي است كه هزينه منابع صرف شده در قراگرد»كسب هدف«را ارزيابي مي كند يعني با مقايسه خروجي هاي بدست آمده و ورودي هاي مصرف شده كارايي سيستم را ارزيابي مي كند. به اين ترتيب براي سنجش كارايي عالوه بر هزينه تامين منابع انساني)به عنوان يكي از مهمترين عوامل( هزينه استفاده از تجهيزات نگهداري تسهيالت و نرخ بازگشت سرمايه و نظر آن مورد مالحظه قرار مي گيرند. در اين تعبير از كارايي كاراترين سرپرست كسي است كه واحدش بتواند با كمترين هزينه مواد و دستمزد روزانه كار كند. در واقع موفقيت واقعي مدير در گرو اثربخشي فعاليت وي براي كسب هدف و كارايي عملكرد است.

22 18 کتاب آموزشی مدیریت محله مديريت موفق و موثر مديريت موفق و موثر مديريتي است كه به كسب هدف هاي سازماني يا چيزي بيش از آن مي انجامد. نتايج حاصل از بررسي وضعيت انگيزشي كاركنان يك موسسه نشان داد كه كاركنان ساعتي با فعاليتي در حدود 20 الي 30 درصد توانايي خود را مي توانند شغل خود را حفظ كنند و اخراج نشوند. بر اساس اين تحقيق اگر كاركنان انگيزه بيشتري داشته باشند تقريبا با 80 الي 90 درصد توانايي خود كار خواهند كرد. مديري كه بتواند حداقل نتيجه قابل قبول را با استفاده از ابزارهايي نظير تنبيه توبيخ كسر حقوق و غيره فراهم سازد مدير موفق ناميده مي شود. در حالي كه مدير موثر به كسي مي گويند كه بتواند 80 الي 90 درصد توانايي افراد را به كار گيرد. با مقايسه نسبت بازدهي كار مديران موفق و مديران موثر اين پرسش مطرح مي شود كه»چگونه مي توان مدير موفق و موثري بود «در پاسخ به اين پرسش گفته مي شود كه براي مديريت موفق و موثر بهره مندي از توانايي هاي ذاتي و اكتسابي معين ضرورت دارد. مديريت موثر مستلزم داشتن توانايي هاي فني انساني ادراكي طراحي و توان حل مساله است. هر مدير تحت تاثير انگيزه ها و محرك هاي معيني فعاليت مي كند. بديهي است كه نحوه ارائه پاداش و يا وضعيت و جو سازمان بر ميزان انگيزه و نحوه نگرش مدير اثر دارد. ميزان تطابق توانايي هاي افراد با شغل انتخابي آنها و ميزان همكاري كاركنان و مافوق ها در موفقيت يك مدير نقش اساسي دارند. زيرا مديريت در خال انجام نمي شود و موفقيت آن در گرو همكاري با افراد متعددي است و از آنجا كه مديريت و رهبري مترادف با»نفوذ«است و يكي از مسيرهاي اعمال نفوذ استفاده از»قدرت«است مدير بايد از انواع منابع قدرت بهره مند باشد تا بتواند همكاري ديگران را جلب كند. منابع قدرت نيز به دودسته عمده تقسيم مي شود : منابعي كه از منصب و مقام مدير ناشي مي شود و منابعي كه از توان شخصي مدير نشات مي گيرد. همچنين»قدرت پاداش سركوب يا تنبيه و مشروعيت«در قالب»قدرت هاي ناشي از مقام«و»قدرت مهارت و صالحيت«در قالب»قدرت ناشي از توان شخصي«مطرح مي شوند. ناگفته نماند كه ارزيابي ميزان موفقيت و موثر بودن هر مدير بر اساس ديدگاه ها و معيارهاي رايج در سازمان صورت مي پذيرد. با وجود اين در نموداز زير شمايي كلي از عوامل تعيين كننده ميزان موفقيت مدير ارائه مي دهد. میزان موفقیت مدیر

23 19 کتاب آموزشی مدیریت محله مديريت سازمان هاي كوچك»كسب و كارهاي كوچك«از اجزاي الينفك اقتصاد هر كشورند. ضمن اينكه منشا نوآوري هاي عمده اي در صنعت و تجارتند. از اين رو صاحب نظران سازمان ها و واحدهاي اقتصادي كوچك را نيروي محركه نوآوري در اقتصاد مي دانند. هر چند كه اين واقعيت را كمتر كسي انكار مي كند ولي در مورد تعريف اين سازمان ها تفاوت اراي زيادي وجود دارد. معيارهاي متعددي براي متمايز ساختن سازمان هاي كوچك از سازمان هاي برزگ به كار مي روند. برخي از اين معيارها عبارتند از : تعداد كاركنان ميزان فروش ساالنه مبلغ سهام مالك و جمع دارايي هاي سازمان. براي مثال با استفاده از معيار»تعداد كاركنان«گفته مي شود كه سازمان ها و واحدهاي اقتصادي كوچك سازمان هايي مستقل هستند كه كمتر از 100 نفر نيروي انساني دارند. در حالي كه اگر بر مبناي سهام مالك تعريف گردد گفته مي شود سازمان كوچك سازماني است كه بخش عمده اي از سهام آن متعلق به»مالك/مدير«آن است. سالمت اقتصادي هر كشوري به ميزان مطلوبيت مديريت سازمان ها و واحدهاي اقتصادي كوچك در آن بستگي دارد. به منظور ارائه تصوير بهتر از قلمرو مديريت سازمان هاي كوچك مسيرهاي پيشرفت شغلي و كارآفريني در آنها مورد بحث قرار مي گيرد. فرصت هاي مسير پيشرفت در سازمان هاي كوچك پيش از پرداختن به فرصت هاي مسير پيشرفت بررسي دو نكته با استفاده از تجربيات و تحقيقات ساير كشورها اهميت دارد : 1 افسانه ورشكستگي 2- افسانه مشاغل كم درآمد. حتي گفته ها و فكرهاي غلط نيز در صورتي كه زياد تكرار گردند ممكن است به منزله واقعيت پذيرفته شوند. در زمينه نرخ شكست»واحدهاي اقتصادي«كوچك و ميزان ايجاد شغل از طريق آنها چنين وضعيتي روي داده است. البته پژوهش هاي اخير واقعيت را روشن ساخته اند. آمارهايي كه بارها تكرار مي شوند حكايت از آن دارند كه چهار پنجم سازمان ها و واحدهاي اقتصادي كوچك حداكثر تا 5 سال اول پس از تاسيس با شكست مواجه مي شوند. اين آمار و ارقام چشم انداز وحشتناكي را براي افرادي كه در فكر شروع يك كسب جديد هستند ترسيم مي كند. پژوهش هايي كه به تازگي صورت پذيرفته نشان مي دهد كه ميزان ورشكستگي كسب و كارهاي كوچك در 8 سال اول در حدود 18 درصد است. مطالعات همچنين نشان مي دهد كه شركت هاي بزرگ در دهه 1980 تعديل گسترده اي در مجموعه نيروهاي انساني خود انجام داده اند. در حالي كه 80 درصد مشاغل جديد توسط شركت هاي كوچك ايجاد شده اند. اين مشاغل بيشتر در زمينه توليد نرم افزارهاي كامپوتري توسعه ارتباطات از راه دور ارائه خدمات مهندسي و توليد محصوالت تخصصي توسعه يافته اند.

24 20 کتاب آموزشی مدیریت محله كارآفريني كارشناسان كارآفريني را فراگرد شكار فرصت ها بوسيله افراد )به طور انفرادي يا در سازمان ها( بدون در نظر گرفتن منابع موجود در اختيار آنها مي دانند. در واقع كارآفرينان به هنگام تصور فرصت هاي جديد محدوديت هاي منابع جاري را ناديده مي گيرند. كارآفرينان سازمان هاي بزرگ را كارآفرينان سازماني مي دانند. كارآفرين سازماني كسي است كه در داخل يك سازمان محصوالت فعاليت ها و فناوري هاي جديد را كشف مي كند و به بهره برداري مي رساند. انواع رهيافت هاي كارآفريني معموال در زمينه كارآفريني از دو رهيافت استفاده مي شود كه عبارتند از : * رهيافت»محتوايي«يا»صفات مشخصه«* رهيافت»فراگردي«يا»رفتاري«1- رهيافت»محتوايي«يا»صفات مشخصه«: هدف از به كارگيري رهيافت محتوايي متمايز ساختن كارآفرينان از غير كارآفرينان و تعيين قلمرو مطالعه ويژگي هاي شخصيتي و روانشناختي كارآفرينان است. بر اساس اين رهيافت مهمترين ويژگي هاي شخصيتي كه براي كارآفريني ضرورت دارند عبارتند از :»نياز به توفيق طلبيتمايل به مخاطرهبرخورداري از مركز كنترل درونداشتن روحيه خالق«و»تحمل ابهام«است. 2- رهيافت»فراگردي«يا»رفتاري«: هدف از به كارگيري رهيافت فراگردي متمركز شده بر شناسايي كاركردها و فعاليت هاي كارآفرينان و تبيين ماهيت كارآفريني است. در قلمرو مطالعه اين رهيافت بررسي همه عوامل اثرگذار در تاسيس يك شركت جديد مانند محيط فرد فراگرد و سازمان مدنظر قرار مي گيرد. براي مثال مواردي نظير ميزان دسترسي به سرمايه حضور كارآفرينان مجرب وجود نيروي كار ماهر )از نظر فني( ميزان دسترسي به عرضه كنندگان مشتريان يا بازارهاي جديد بررسي مي شوند. همچنين افراد از نظر شخصيتي از حيث دارا بودن ويژگي هاي كارآفريني ارزيابي مي شوند فرصت هاي جديد شناسايي مي شوند و منابع جمع آوري مي گردند و امكان سرمايه گذاري مشترك استفاده از منابع هدر رفته و اخذ پروانه كار با توجه به قوانين و مقرارت حمايتي بررسي مي گردد. سير تحوالت نظريه هاي سازمان و مديريت مديريت به عنوان يكي از فعاليتهاي اجتماعي بشر سابقه اي بس ديرينه دارد اما آنچه را كه به عنوان تاريخچه و سير تحوالت نظريه هاي سازمان و مديريت بيان مي شود از زماني است كه نظريه ها و تئوريهاي مديريت و سازمان پا به

25 21 کتاب آموزشی مدیریت محله عرصه وجود نهادند و مديريت بصورت رشته اي علمي در ميان ساير رشته هاي علوم مطرح گرديد. بنابراين ذكر اين مطلب كه رشته مديريت در سالهاي پاياني سده نوزده ميالدي شكل گرفته به معناي عدم وجود آن در اعصار پيشين نيست. همانگونه كه به سادگي مي توان پذيرفت كشف قدرت جاذبه بوسيله نيوتن به معناي عدم وجود چنين قدرتي قبل از وي نبوده است. در مقوله مديريت و سازمان نيز آغاز طرح نظريه هاي مديريت و سازمان را مي توان در سالهاي اوليه قرن بيستم جستجو كرد پس از نظريه بوروكراسي وبر اصول مديريت علمي و اداري تيلور و فايول و نهضت روابط انساني و مديريت رفتاري در سالهاي دهه 1930 نظريه هاي سيستمي و اقتضايي پا به عرصه وجود نهاد بطوريكه امروزه نيز اين مكتب تفكر غالب در مديريت و سازمان مي باشد. انديشمندان متعدد به شيوه هاي متفاوتي تئوري هاي سازمان و مديريت را طبقه بندي كردهاند كه غالبا سه مكتب اصلي: 1- مديريت علمي 2- مديريت روابط انساني 3- مديريت سيستم ها در تمامي آنها مالحظه مي شود. هارولد كونتز در طبقه بندي اوليه خود به شش مكتب تحت عناوين : * مكتب فرايندي يا وظيفه اي مديريت * مكتب تجربي مديريت * مكتب رفتار انساني در مديريت * مكتب نظام اجتماعي در مديريت * مكتب تئوري تصميم گيري * مكتب كمي و مقداري مديريت اشاره كرده و حدود نوزده سال بعد اين طبقه بندي را به يازده طبقه افزايش داد كه به علت تداخل طبقات و جزئي شدن آنها مورد اقبال چنداني قرار نگرفت. ويليام اسكات نيز با پيروي از طبقه بندي تاريخي سه مكتب را در مديريت مطرح ميداند. 1- مكتب كالسيك ها كه با تقسيم كار سلسله مراتب حيطه نظارت و ساختار منطقي سروكار داشتند. 2- مكتب نئوكالسيكها كه با نهضت روابط انساني شناخته مي شوند. 3- مكتب سيستمي سازمان كه سازمان را همچون سيستمي با متغيرهاي وابسته به محيط توصيف ميكند و آن را در سطحي باالتر از دو مكتب قبلي قرار مي دهد. در تفكر سيستمي سازمان بصورت يك منظومه واحد كه متشكل از اجزاء مرتبط و متعامل است در نظر گرفته مي شود و اصل وابستگي متقابل مهمترين خاصيت آن را تشكيل مي دهد. اگر اجزاء و عناصر تشكيل دهنده سازمان را به تنهايي مورد بررسي قرار دهيم سازمان را نشناخته ايم زيرا آنچه سازمان را به صورت يك مجموعه واحد در مي

26 22 کتاب آموزشی مدیریت محله آورد همانا روابط متقابل بين اجزاء و عناصر آن است.روابطي كه در مكاتب قبلي چندان مورد عنايت قرار نگرفته بود. تفكر سيستمي در مديريت با توجه به عوامل دروني و بيروني سازمان تصوير كامل تري را از سازمان ارائه كرد و تئوريهاي دقيق تري را براي تحليل مديريت و سازمان بدست داد. تئوري اقتضايي كه برگرفته شده از مكتب سيستمي در مديريت است مطلق گرايي در مديريت را خطا دانسته و مطلوبيت هر شيوه و روشي را در مديريت وابسته به شرايط و موقعيتي مي داند كه در آن زمان و مكان سازمان را احاطه كرده است. در اين تئوري مطلوب بودن شيوه هاي مديريت بستگي به موقعيت داشته و شيوه اي كه در يك موقعيت مطلوب و مناسب است ممكن است در موقعيتي ديگر نامطلوب و نامناسب باشد. از اينرو اين نوع نظريه ها را تئوري»بستگي«نيز ناميده اند. امروزه با بهره گيري از اين تئوري مدلهاي گوناگوني در شاخه هاي مختلف مديريت پرداخته شده است كه هر كدام موضوع موردنظر خود را با ديدي اقتضايي مي نگرند. در اين تئوري ها بهترين شيوه وجود ندارد و مطلوبيت هر روشي بستگي به شرايط و موقعيت دارد. ريچارد اسكات با در نظر داشتن سير تحوالت تاريخي نظريه هاي سازمان و مديريت را به چهار گروه يا گونه تقسيم كرده است. معيار تقسيم بندي او ديدگاه سيستم باز و بسته نسبت به سازمان و مدلهاي منطقي و اجتماعي رفتار انسانها در سازمان است. براساس معيار اول نظريه هاي سازمان و مديريت به دو گروه نظريه هاي سيستم بسته و باز تقسيم مي شوند و با توجه به معيار دوم در هر گروه دو نوع مدل كه معطوف به رفتار منطقي و رفتار اجتماعي انسان است ديده مي شوند. در نظريه هاي گونه اول سازمان به صورت سيستمي بسته در نظر گرفته شده و رفتار انسان منطقي قلمداد مي گردد. نظريات علمايي چون تيلور فايول گيلوليك در اين گونه قرار مي گيرند. در اين ديدگاه سازمان ابزاري براي نيل به اهداف از قبل تعيين شده است و رابطه سازمان با محيط بيروني مدنظر نيست. اهداف روشن وظايف مشخص سلسله مراتب دقيق سازماني قانونمداري و ساير اصول مديريت اركان اصلي تفكرات اين طبقه از نظريات را تشكيل مي دهند. تيلور با تخصصي كردن كارها جدا نمودن برنامه ريزي از اجرا و استاندارد كردن فعاليتها به كمك روشهاي مطالعه كار مي كوشيد تا كارايي را در سازمانها به حداكثر ممكن ارتقاء دهد و ساير پيشگامان مديريت نيز همين هدف را با روشهايي مشابه دنبال مي كردند. موني و رايلي با مطرح كردن اصل هماهنگي به عنوان اصلي اساسي در عملكرد متوازن و موزون سازمان و فايول با ارائه چهارده اصل مديريت كوشيدند تا براي مديريت موفق در سازمان ضوابط مطلقي را مطرح سازند كه ارتباط چنداني با محيط بيروني سازمان نداشت و صرفا در درون سازمان قابل تحقق بود. در نظريات گونه دوم سازمان بصورت سيستمي بسته در نظر گرفته شده و رفتار انسان اجتماعي است. نظرياتي كه اصطالحا روابط انساني نام گرفته اند در اين طبقه قرار دارند. اگر در گونه قبل ارضاي نيازهاي مادي و جسماني

27 23 کتاب آموزشی مدیریت محله براي نيل به كارايي مورد تأكيد بود در اين گونه از نظريه ها ارضاء نيازهاي اجتماعي و رواني اساسي براي عملكرد باالي اعضاي سازمان است. التون ميو پايه گذار و چهره شاخص در اين گونه نظريه هاست. او كه استراليايي تبار بود در تجربيات خود دريافت كه انسانها همانند نياز به غذا و هوا و محيط فيزيكي مناسب نياز به احساس شخصيت در محيط كار روابط اجتماعي مطلوب و حرمت و صميمت در سازمان دارند. در تحقيقات بعدي نيز كه ميو به همراه روتليسبرگر انجام داد نظرات او تأييد شد و نظريات انسانگرايي در مديريت پا به عرصه وجود گذاشت. در نظريات نوع سوم سازمان بصورت سيستمي باز در نظر گرفته شده و رفتارها در سازمان منطقي فرض گرديده است. از آغاز دهه 1950 و تا اوايل دهه 1970 نسل جديدي از تئوريها مطرح شدند كه تأكيد و تمركز آنها بر منطقي بودن رفتارها در سازمان با توجه به محيط خارجي سازمان بود. در اين تئوريها كوشش شده تا ساختار سازماني با در نظر گرفتن نيازهاي محيط شكل گيرد.»وودوارد«از زمره انديشمنداني است كه نظرياتش در گونه دوم قرار مي گيرد. وي آثار نظام هاي فني بهره گيري شده در صنايع را بر ساختار سازماني آنها مورد تحقيق قرار داد.»وودوارد«سه نظام اصلي توليد واحدي توليد انبوه و توليد فرايندي را در نظر گرفت و ميان آنها و قاعده هاي گوناگون طراحي وابستگي هاي برجسته يافت. براي مثال مؤسسه هاي توليد انبوه براساس پژوهشهاي وي داراي ساختاري ديوانساالرانه هستند در حالي كه مؤسسه هاي توليد فرايندي و واحدي ساختاري زنده و انساني دارند.»چارلز پرو«نيز تقسيم بندي ديگري را در مورد نظام كاري سازمانها ارائه كرد كه در آن از چهار نظام كارهاي هنري و صنعتگرانه كارهاي تكراري كارهاي غيرتكراري و كارهاي مهندسي نام برد. پرو با استفاده از اين طبقه بندي كوشيده است تا ساختار مناسب براي كارايي بيشتر در هر يك از انواع نظام هاي كاري را ارائه دهد. از نظر او مديريت زماني موفق خواهد شد كه با توجه به نظام هاي كاري موجود در هر سازمان به امر برنامه ريزي سازماندهي كنترل و هدايت بپرازد. نظريات نويسندگان گونه سوم نظرياتي است كه اصطالحا اقتضايي مي نامند. به عبارت ساده آنها كوشيدند تا مديريت را با اقتضاها و شرايط محيطي هماهنگ ساخته و از حالت مطلق گرايي خارج سازند. گونه چهارم از نظريه هاي سازماني و مديريت با نگرش سيستم باز و قائل شدن به سرشتي اجتماعي براي رفتارهاي سازماني شكل گرفته اند. نظريات علمايي چون»مي ير«و»رووان«تأكيد بسيار بر محيط داشته و اين پيش فرض را كه سازمانها رفتار و عمكردي عقاليي و منطقي دارند شديدا مورد ترديد قرار داده اند. سازمانها هدف اصلي خود را كه بقاست دنبال مي كنند و ساير اهداف كه در فلسفه سازمان منطقي به نظر مي رسند مانند كارايي و بهره وري در اين ميان جنبه ثانويه پيدا مي كند. برخي سازمانها كه در محيط هايي كامال سياسي و نهادي قرار گرفته اند براي ادامه حيات خود را با هنجارهاي نهادي و معيارهاي سياسي منطبق مي سازند و ضرورتا توليد كارآ و خدمت دهي مؤثر براي ادامه كار آنها نقش حياتي ايفا نمي كند. بنابراين رفتار عقاليي و منطقي در سازمانها كه در گونه قبل مدنظر بود جاي خود را به نوعي رفتار اجتماعي - سياسي

28 محله مدیریت آموزشی کتاب 24 فضايي چنين در كنند مي بيني پيش و دانسته پيچيدگي و ابهام از پر را سازمانها محيط»اولسون«و»مارچ«دهد. مي چهارم گونه تئوريهاي در نيز سازمان در آن از استفاده و قدرت مسأله ندارد. چنداني كاربرد عقاليي گيري تصميم ارزيابي براي طبقه اين پردازان نظريه زعم به است. گرفته قرار كنكاش مورد آن هاي پيچيدگي داشته اي ويژه جايگاه طبيعي و اجتماعي رفتاري بصورت را موضوع بايد بلكه نمود اتكا عيني صرفا معيارهاي به توان نمي سازمانها اثربخشي. شود مي محسوب اقتضايي ديدگاهي نيز گونه اين در پردازان نظريه ديدگاه نهاد. بررسي و آزمون بوته به ريزي برنامه : مديريت وظيفه اولين مديران. آيد مي پيش بزرگ و كوچك هاي سازمان مديران براي بارها كنم «آن يا كنم»اين قبيل از هايي پرسش تورم نرخ افزايش است ممكن تحوالت اين. كنند بيني پيش را سازمانشان عمليات بر موثر آتي محيطي تحوالت بايد چند هر. باشد كشور سياسي وضعيت در ناآرامي بروز يا اوليه مواد شدن كمياب توليد آوري فن در رقبا نوآوري آماده طريق از سازمان«پذيري»مخاطره كاهش براي توانند مي ولي كنند كنترل را اوضاع اين توانند نمي مديران كه. كنند ريزي برنامه آينده هاي اطمينان عدم خروشان امواج برابر در اثربخش مقاومت براي امكانات ساختن برنامهريزي مفهوم جهت در كوششي از عبارت را برنامهريزي ميبايستي باشيم داشته برنامهريزي از كلي تعريفي بخواهيم كه صورتي در ات برنامهها و كوششها اين است ممكن كه بدانيم مشخص هدفهاي به رسيدن جهت در برنامهها بهترين انتخاب باشد. آن به رسيدن جهت در گامهايي بلكه نرود پيش نيز هدف نهايي مرحلهي همچون اموري در تا است رويدادها و وقايع بروز از قبل امور پيشاپيش تنظيم و انديشيدن معناي به برنامهريزي دقيق برنامهريزي با است بديهي آيد. بدست مطلوبي نتايج جامعه افراد خوشبختي و آسايش رفاه سالمت بهداشت كنيم. عمل هوشيارتر آينده به نسبت و كنيم جبران را گذشته اشتباهات ميتوانيم سيستم بر منطبق اما مستقل ذهني سيستم يك ايجاد با است. ذهني كلي سيستم يك»برنامهريزي چادويك: گفته به بهينه هدف ميكنيم ارزيابي را آن باالخره و كرده پيشبيني را آن سپس شناخته را تحول پديده ابتدا واقعي دنياي ميباشد.«ذهني سيستم نمودن بهينه طريق از واقعي دنياي سيستم كردن انديشمندانهي كوششهاي از: است عبارت آن و كرد تعريف ديگري صورت به ميتوان را برنامهريزي همچنين تعريف اين با ميشود. منجر او ترقي ايجاد و رفاه تامين براي تصميمات بهترين اتخاذ به كه راههايي يافتن براي آدمي ميگردد: مطرح سوال سه چيست انديشمندانه از منظور

29 25 محله مدیریت آموزشی کتاب است كدام تصميمات بهترين اتخاذ راههاي چيست ترقي ايجاد و رفاه تامين از مراد اجزاي از كه تعريف بنابراين كرد. ميتوان نيز ديگري تعريف برنامهريزي از فوق سواالت به پاسخگويي براي يعني: برنامهريزي ميگردد منتج آن متشكل نيازها تخمين و برآورد بررسي امكانات تخمين و برآورد بررسي نيازها برآوردن براي امكانات از استفاده راه بهترين تخمين و برآورد بررسي مسلم برنامهريزي از تعريف اين در باشد. رقم و عدد دقت واجد بايستي تخمينها اين مرحله هر در كه است طبيعي و باشد پذيرفته صورت يافته نظام شيوهاي با بايستي البته كه است اطالعات و آمار جمعآوري قدم نخستين كه است باشد. استوار آينده و حال گذشته گرايشهاي اساس بر و گيرد صورت منظم و علمي شيوهاي با بايستي هم آن كه است آمده بدست اطالعات تحليل و تجزيه قدم دومين بگذرد. علمي غربال نوع يك از حقيقت در به رسيدن جهت در منفي و مثبت نكات كه است آنها كردن سنگين و سبك اصطالح به يا ارزشيابي قدم سومين ميگردد. مشخص هدفها براي مختلف متغيرهاي در كه مختلف عوامل از بايستي برنامهريز يعني است. اولويتها تعيين جهت در چهارم گام زمان نظر از كه كند مشخص بايستي برنامهريز بپردازد. بهترينها انتخاب به شده وضع برنامه هدفهاي به رسيدن مرجح و مقدم عامل كدام به پرداختن صورت بهترين به هدفها به رسيدن و نيازها برآوردن جهت در امكانات و صورت برنامه اجراي وسائل و امكانات برآورد و زمانبندي به توجه با كه است برنامه اجراي نيز آخر مرحله است. ميگيرد. ريزي برنامه از هدف است: ذيل شرح به شود مي دنبال ريزي برنامه هر در كه هدفهايي فعاليتها تنظيم طريق از هدف به رسيدن احتمال افزايش 1- عمليات( بودن صرفه به )مقرون اقتصادي جنبة افزايش 2- مسير تغيير از احتراز و اهداف و مقاصد روي بر تمركز 3- كنترل براي ابزاري تهيه 4-

30 محله مدیریت آموزشی کتاب 26 برنامهريزي انواع چند به ميتوان جامعه زندگي مختلف سطوح ارتقاء منظور به اقتصادي و اجتماعي مسائل ديدگاه از برنامهريزي نمود: تقسيم نوع )كالن( كلي برنامهريزي الف- مثال ميگيرد. انجام اجتماعي و اقتصادي عمومي و كلي هدفهاي به رسيدن منظور به بيشتر برنامهريزي اين برنامهريزي يك ميتوان را كشور يك بازرگاني مبادالت و صادرات يا اقتصادي رشد ارتقاء زمينهي در برنامهريزي دانست. كلي بخشي برنامهريزي ب- بهداشت در برنامهريزي مانند: ميگيرد. صورت اجتماعي و توليدي مختلف بخشهاي در بيشتر برنامهريزي نوع اين آن. مانند و مخابرات كشاورزي ساختمان )خرد( طرح سطح در برنامهريزي ج- لخاد در كلينيك توسعهي برنامهريزي مانند: ميگيرد. صورت بخش داخل پروژههاي و طرحها در برنامهريزي اين بخش در گندم توليد سطح ارتقاء يا آموزشي بخش در ابتدايي مدارس توسعهي برنامهريزي بهداشت بخش كشاورزي. نمود: اشاره ذيل موارد به ميتوان آنها اهم از كه است شده برنامهريزي نيز ديگري تقسيمبنديهاي ملي برنامهريزي الف- صخشم آن اجراي نحوهي و كشور يك اجتماعي و اقتصادي توسعهي سياستهاي و برنامهها ملي برنامهريزي در شامل و گرفته انجام كشور كل براي سال( 5 هر )معموال يكبار سال چند هر كشوري يا ملي برنامهريزي ميگردد. ميگردد. طرحها برنامهريزي و بخشي برنامهريزي كلي برنامهريزي سطوح كليهي منطقهاي برنامهريزي ب- اي و منطقه چند يا كشور( از )جزئي منطقه يك اجتماعي و اقتصادي توسعهي سياستهاي منطقهاي برنامهريزي در ميگيرد. انجام منطقه چند قالب در كشور كل شهري برنامهريزي ج- مسكن محلهبندي شهر اراضي از استفاده نحوهي شهر عوامل عملكرد و اقتصاد به توجه با برنامهريزي نوع اين در ميگيرند. قرار بررسي مورد... و سبز فضاي ترافيك روستايي برنامهريزي د- كشاورزي محصوالت عرضهي و توليد قبيل از مسائلي و شده پرداخته روستاها مشكالت و مسائل به برنامهريزي اين در

31 27 محله مدیریت آموزشی کتاب ميگيرند. قرار بررسي مورد مسكن( و حمام مدرسه مسجد )كلينيك اجتماعي سرويسهاي به روستاها دسترسي و اجرا مدت نظر از برنامهريزي انواع رواج آغاز در است. انعطافپذير برنامهريزي ديگري و مفيد برنامهريزي يكي برنامهريزي انواع مهمترين از ار معين برنامهاي ميتوان كه ميشد تصور دانست سال 70 از بيش نبايد كنوني شكل به را آن عمر كه برنامهريزي چه كه داد نشان متعدد تجارب اما بود. مقيد آن نكات تمام به برنامه دورهي پايان تا و كرد طرح معلوم مدتي براي رب حاكم روابط پويايي حكم به كالبدي برنامهريزيهاي در چه و اجتماعي و اقتصادي برنامهريزيهاي عرصهي در با لذا باشد. بدتر نيز بيبرنامگي از شايد كه داشت خواهد همراه به را مشكالتي ثابت برنامهاي به بودن مقيد جوامع اشتباهات جبران و شده انجام اقدامات بررسي خاطر به اجرا مدت نظر از ميتوان را برنامهريزي نكات اين به توجه نمود: تقسيم مشخص دورهي چند به نواقص يا بلندمدت: برنامهريزي يك ايجاد معموال آن به نياز علت و ميرسد نيز سال 25 به گاهي و است سال 20 تا 10 بين آن اجراي دورهي كه امكانات و نيازها بتوان چهارچوب اين اساس بر كه است برنامه توجه مورد زمينهي در نگرانه آينده و كلي چهارچوب ميكند. ايجاب بلندمدت هدفهاي كه گذارد پايهاي بر را آنها توازن و همآهنگي تقسيمات و كرد مشاهده را آينده ميانمدت: برنامهريزي برنامههايي اجراي آن و برسد نيز سال 10 به ميتواند گاه و ميباشد سال 7 تا 3 بين آن برنامهي اجراي مدت معموال كه نايم برنامهي در درميآيد. اجرا مرحلهي به آن كلي هدفهاي با و بلندمدت برنامهريزي همان قالب در كه است ثحب مورد كلي هدفهاي بلندمدت برنامههاي در اگر و است بلندمدت برنامههاي از مشروحتر برنامه رئوس مدت است. كدام هدفها اين به رسيدن راههاي ببينيم كه است ترتيبي به مدت ميان برنامههاي در ميگيرد قرار كوتاهمدت: برنامهريزي آن اجراي باشد كوتاهتر برنامه اجراي مدت اندازه هر معموال است. سال 2 الي 1 بين آنها اجراي مدت معموال كه و ميان كوتاه برنامههاي از يك هر ديگر جهت از دارند. بهتري و بيشتر اجرايي قابليت واقعيات با رابطه در برنامهها ميگيرند. انجام يكديگر قالب در بلندمدت است. بلندمدت در كشور يك جمعيت نيازهاي تامين و مردم زندگي سطح ارتقاء هدف دورنگرانه برنامهي يك در برنامههاي اجراي و منطقهاي برنامهريزي به مدت( )ميان ساله 7 تا 5 برنامههاي در ميتوان برنامهها اين قالب در سطوح از يك هر در را برنامهها يا پرداخت منطقه آن امكانات با رابطه در و كشور مختلف مناطق سطح در عمراني اجراي طي در آنها قالب در و گذارد آن( مانند و بهداشت آموزش سطح ارتقاء )مانند خاصي هدفهاي اساس بر

32 محله مدیریت آموزشی کتاب 28 برنامهي قالب در مثال عنوان به پرداخت. كوتاهتري مراحل و جزئيات اجراي به )كوتاهمدت( ساله 2 الي 1 برنامههاي درماني مراكز يا بيمارستانها ايجاد به كوتاهمدت برنامهي يك طي در درمان و بهداشت توسعهي به ميانمدت مراكز ايجاد يا سبز فضاهاي توسعهي به فرضا ميانمدت اجرايي برنامههاي با شهر يا منطقه سطح در يا و نمود اقدام گمارد. همت آموزشي برنامهريزي )شهري( محلي برنامهريزي كرد: طبقهبندي زير اقسام به را برنامهريزي ميتوان برنامهريزان نظر طبق بر بينالمللي. برنامهريزي و ملي برنامهريزي ناحيهاي برنامهريزي روستايي )شهري(: محلي برنامهريزي از كلي تصويري كه آن براي ميپذيرد. فراواني تاثير شهر توسعه جهت الزم اقتصادي شرايط از برنامهريزي نوع اين اب شهر سطح در جمعيت ميشود آماده شهر توسعه طرح ابتدا كه بگوييم ميتوانيم كنيم ارائه برنامهريزي نوع اين مربوط مقررات و ميگيرد شكل شهر مختلف مناطق ميگردد پراكنده يكنواخت طور به ممكن تراكم كمترين حفظ ميشود. وضع شد و آمد و معابر به روستايي: برنامهريزي نواحي در رو اين از يابد. توسعه شده تعيين پيش از خطوط مطابق و منظم روشي اساس بر بايد روستايي نواحي شود. گرفته بكار برنامهريزي علمي شدهي حساب روشهاي بايد نيز روستايي مرغداري نظير روستايي صنايع و يابد ارتباط مناسب نقل و حمل امكانات طريق از اطراف روستاهاي با بايد شهر گيرد. قرار توجه مورد است كشاورزي محصوالت با پيوند در كه بافندگي صنايع لبني محصوالت توليد مراكز ناحيهاي: برنامهريزي نآ به اصطالحا كه است شهر يك از بزرگتر جغرافيايي واحدهاي براي برنامهريزي معناي به ناحيهاي برنامهريزي ميگويند. ناحيه دربر را قلمروي ناحيه ميگيرد. صورت شهري نواحي برنامهريزي اصول اساس بر بيش و كم ناحيهاي برنامهريزي باشد. دهستان و روستا تعدادي داراي و ميگيرد بر در را كيلومتر 50 تا 15 بين و بوده دسترس در آساني به كه ميگيرد برنامهريزي با برنامهريزي نوع اين ميكند. كمك ناحيه موزون توسعه به مناسب روشي با ناحيهاي برنامهريزي برنامهريزي است. مرتبط غيره و فاضالب دفع سيستم ناحيهاي آب منابع ناحيهاي نقل و حمل ناحيهاي بزرگراههاي افرادي مجدد اسكان منظور به و ميدهد قرار توجه مورد نيز را ناحيه در موجود روستاهاي و شهرها توسعه ناحيهاي

33 29 محله مدیریت آموزشی کتاب كند. احداث را جديد شهرهاي تا ميكند مشخص را مكانهايي شدهاند داده انتقال مادرشهر يك از كه ملي: برنامهريزي رد ملي مختلف زمينههاي در تواناييها و منابع به برنامهريزي نوع اين ميشود. انجام نيز ملي سطح در برنامهريزي دارد. توجه كشور كل گيرد. قرار استفاده مورد كشور توسعه براي ممكن شيوهي بهترين به ملي منابع تا ميدهد امكان ملي برنامهريزي برنامهريزي حيطه در هيدروالكتريك برق و سنگين صنايع ايجاد آبياري شبكههاي راهآهن ايجاد نظير مهمي كارهاي ميگيرد. قرار ملي بينالمللي: برنامهريزي هماهنگي و همكاري ايجاد پي در برنامهريزي نوع اين آمد. بوجود متحد ملل سازمان تاسيس با بينالمللي برنامهريزي در مطالعات رهبري منظور به را متفاوتي آژانسهاي متحد ملل سازمان است. جهان مختلف ملتهاي بين بهتر هب را مناسبي راهحلهاي و گرفته كار به... و آموزش غذا مسكن بهداشت نظير بشري حيات گوناگون زمينههاي است. داده ارائه بينالمللي سطح در موجود مشكالت حل منظور ريزي برنامه محاسن است: ذيل شرح به آنها مهمترين كه دارد زيادي محاسن سازمان هر در ريزي برنامه بخشيد. تحقق توان مي ريزي برنامه چارچوب در فقط را سازمان هر اهداف 1- كند. مي فراهم تصميمها اجراي براي را زمينه ريزي برنامه 2- كند. مي جلوگيري توليد عوامل رفتن هدر از و برد مي كالن اقتصادي رشد سوي به مستقيم طور به را ما ريزي برنامه 3- دهد. مي مدير دست به را كنترل ابزار نتيجه در و گردد مي بندي بودجه موجب ريزي برنامه 4- دهد. مي افزايش را سازمان كارايي نتيجه در و برد مي باال را گروهي روحية ريزي برنامه 5- ريزي برنامه محدوديتهاي از: عبارتند كه دارد همراه به نيز را محدوديتهايي دارد ريزي برنامه كه زيادي محاسن رغم علي دهد. نمي دست به اهداف تحقق براي تعهدي وقت و هزينه صرف به توجه با 1- كنند. مي خودداري ريزي برنامه عمل انجام از كوچك سازمانهاي وقت و هزينه صرف علت به 2-

34 30 کتاب آموزشی مدیریت محله 3- حركت را در تمام سطوح سازمان در كوتاه مدت مشكل يا كند مي كند. 4- برنامه ريزي بيشتر بر اساس احتماالت و حدس است تا بر يقين. راههاي كاهش محدوديتهاي برنامه ريزي: 1- تا سر حد امكان از برنامه ريزي هاي وابسته به هم خودداري شود. 2- از برنامه ريزي موازي در زمينه هاي گوناگون بر اساس ضابطه ي خاص كمتر شود. 3- سعي شود برنامه ها هماهنگ با يكديگر و يكنواخت پيش بروند. 4- برنامه ها مرحله به مرحله اجرا شود. انواع مسأله و تصميم گيري 1- تصميم هاي برنامه ريزي شده تصميم هايي هستند كه بر حسب عادت قانون يا رويه اخذ مي گردند و براي مسائل ساده و پيچيده به كار مي روند. هر چه تصميمها نامنظم تر جديدتر و داراي نتايج عمده اي باشد يا به بيان ديگر پيچيده تر باشد و تعهدات عمده اي را در برداشته باشد به همان نسبت هم تبديل آنها به شكل برنامه ريزي شده دشوارتر است. البته تصميمهاي برنامه ريزي شده تا حدي آزادي مدير را محدود مي سازد زيرا سازمان به جاي فرد تصميم مي گيرد كه چه بايد كرد به هر حال تصميمهاي برنامه ريزي شده وقت مدير را براي پرداختن به مسائل عمده تر آزاد مي كند. 2- تصميم هاي برنامه ريزي نشده تصميم هايي هستند كه با مسائل غيرمعمول و منحصر به فرد سروكار دارند. در واقع مدير در برابر اكثر مسائل عمده اي كه با آن رو به روست ناچار به اخذ تصميم گيري برنامه ريزي نشده است. خط مشي هاي مكتوب و غيرمكتوب سازمان موجب تسهيل تصميم گيري مي شود زيرا بعضي از بديلها را حذف يا محدود مي كند. هر چه فرد در سلسله مراتب سازماني باالتر رود داشتن توان اخذ تصميمهاي برنامه ريزي نشده اهميت بيشتري مي يابد زيرا بيشتر تصميم هايي كه بايد بگيرد برنامه ريزي نشده اند. موقعيت هاي تصميم گيري مديران در تعيين چگونگي برخورد با مشكالت موقعيت هايي را در نظر مي گيرند. 1- موقعيت اطمينان: در وضعيت اطمينان مي دانيم كه در آينده چه رخ خواهد داد. در اين موقعيت اطالعات مورد اطمينان قابل اندازه گيري و دقيقي وجود دارد تا بر اساس آن تصميم گيري شود و در اين وضع آينده قابل پيش بيني است. 2- موقعيت مخاطره: در وضعيت مخاطره ميزان احتمال هر گونه نتيجه ممكن معين است. به عبارت ديگر اطالعات

35 31 کتاب آموزشی مدیریت محله كامل موجود نيست و قابليت پيش بيني كمتر است. 3- موقعيت عدم اطمينان: در وضعيت عدم اطمينان ميزان احتمال نتيجه گرفتن ممكن و حتي نتيجه را نمي دانيم به عبارت ديگر اطالعات ما نسبت به موضوع ناچيز است. روشها و فنون معين تصميم گيري: روشها و فنوني كه از طريق تحقيق و تجربه به دست آمده اند و مي توانند در مراحل مختلف فرآيند تصميم گيري مورد استفاده قرار گيرند عبارتند از: 1- تفكر خالق: داشتن فكر خالق كه در مرحلة دوم فرآيند اخذ تصميم داراي ارزش ويژه اي است از مؤثرترين ويژگي هاي يك مدير خوب است. استفاده از تفكر خالق بستگي به توانايي فرد دارد. 2- تحقيق در عمليات: تحقيق در عمليات به جاي آنكه مسأله را منحصر به يك واحد بداند در بهينه كردن نتايج كلي سازمان تالش مي كند. اين روش به يك گروه تحقيقاتي نياز دارد تا تمام جنبه هاي مسأله را مورد بررسي قرار دهند. 3- استراتژيها و مفاهيم زيربنايي: هر فرد يك چارچوب ادراكي وارد كه در اخذ تصميم در جريان كار و زندگي روزانه اش به وي كمك مي كند. ايجاد و گسترش اين چارچوب صرفا از طريق تجربه- اگر چه كسل كننده و وقت گير است- فرآيند مؤثري است براي تسريع اين فرآيند تصميم گيرنده بايد با مفاهيم و استراتژيهاي معين آشنا شوند كه از تجربيات ديگران حاصل شده و در بعضي موارد از طريق تحقيق كنترل شده است. دومين وظيفه مديريت : سازماندهي مدير امروز بايد از چگونگي سازماندهي و نحوه ايجاد اين سازمانها و اصالح و تغيير آنها آگاه باشد. براي نيل به هدفها سازماندهي گامي ضروري است و به كمك اين فعاليت است كه هدف كلي و مأموريت اصلي سازمان در قالب هدفهاي جزئيتر و وظايف واحدها شكسته و تحقق آن ميسر ميشود. در سازماندهي وظايف و اختيارات و مسئوليتهاي واحدها و پستها مشخص و نحوه هماهنگي و ارتباط بين آنها معين ميشود. سازماندهي فعاليتي مستمر ومداوم است كه مدير همواره با آن روبهروست و منحصر به طراحي سازمان در ابتداي آن نميشود. تعريف سازماندهي سازماندهي فراگردي است كه طي آن با تقسيم كار ميان افراد و گروه هاي كاري و ايجاد هماهنگي ميان آنها براي كسب اهداف تالش مي شود. با توجه به تعريف فراگرد سازماندهي مشتمل بر سه مرحله زير است: الف- طراحي و تعريف كارها و فعاليت هاي ضروري ب- دسته بندي فعاليت ها بر حسب مشاغل و منصب هاي سازماني تعريف شده ج- برقراري رابطه ميان مشاغل و منصب هاي سازماني براي كسب اهداف مشترك

36 32 کتاب آموزشی مدیریت محله گاهي در متون علمي مديريت سه اصطالح سازمان سازماندهي و ساخت يا ساختار سازماني را به جاي يكديگر به كار مي برند در حالي كه ساختار سازماني حاصل فراگرد سازماندهي و طراحي سازمان است و مشتمل بر مجموعه روابط مقررات و قوانيني است كه حتي اگر به طور غير رسمي شكل گرفته باشند به طور رسمي تصويب مي شوند و فعاليت هاي افراد براي كسب اهداف مشترك سازماني را شكل مي دهند. هدف از طراحي ساخت سازماني آن است كه نيروي انساني و منابع موجود به گونه اي هماهنگ و تركيب شوند كه بر هم نيروزايي و افزايش كارآيي منابع موجود بينجامد. در واقع سازماندهي فراگردي است كه با ساير فراگردهاي مديريت تعامل دارد و نقش مهمي در كسب هدف هاي سازمان ايفا مي كند. ابزار رسمي كردن سازمان مهم ترين ابزار رسمي ساختن سازمان عبارتند از : الف( نمودار سازماني يكي از اسنادي كه پس از رسميت يافتن سازمان تنظيم مي شود. ب( راهنماي سازمان در برخي از سازمان هاي بزرگ براي معرفي ساختار سازمان رسمي از راهنماي سازمان استفاده مي شود. راهنماي سازمان معموال مشتمل بر : 1- اهداف سازماني 2- خط مشي ها و رويه ها 3- نمودارها 4- شرح شغل مديران اجرايي 5- رهنمودهايي در مورد وظايف مديران اجرايي. صف و ستاد فعاليتهاي صف در يك سازمان فعاليت هايي هستند كه به طور مستقيم در تامين هدف هاي سازمان نقش تعيين كننده دارند و بلعكس فعاليت واحدهاي ستادي به طور غيرمستقيم در تامين هدفهاي سازمان نقش دارند. اين مفاهيم جامعترين مفاهيمي هستندكه در كتب مختلف مديريت از آنان ياد شده است. مديران واحد صفي داراي اختيارات قانوني و رسمي در امور تصميم گيري دستور دهي قدرت پاداش و تنبيه و... هستند ودر خط فرماندهي قرار دارند. در حالي كه واحدهاي ستادي وظيفه مشاوره و ياري رساندن به واحدهاي صف را برعهده دارند. اما اينكه اين مشاوره و كمكها مورد قبول صفي ها باشد يا خير حقي است كه واحدهاي صفي از آن برخوردار هستند به طور واضحتر اينكه صفي ها اختيار تصميم گيري مبني براستفاده از نظرات و مشاوره هاي ستادي را برعهده دارند. ستاد وسيله اي است كه مديريت از راه آن مي تواند تخصصي عمل كند اين افراد اطالعات و مشاوره و امور تخصصي را براي مديران صف فراهم مي نمايند و اينكه با توجه به مفاهيم صف و ستاد اين دو الزم و ملزوم يكديگرند و هريك بدون ديگري نمي تواند به اهداف سازمان بطور اثربخش و كارا دست پيدا كنند.

37 33 کتاب آموزشی مدیریت محله سپس به تقسيم بندي واحد ستاد پرداخته و آنهارا به سه گروه تقسيم مي نماييم: 1. ستاد شخصي: فردي كه به طور اختصاصي در خدمت يك مدير اجرايي قرار گيرد. مانند: منشي و ستاد تخصصي: واحدهاي تخصصي هستند كه در ارتباط با وظايف اداري فعاليت مي كنند. مانند: حسابداري امور پرسنلي خريد كارشناسان و متخصصان فني و ستاد عمومي ( شامل :عمومي شخصي و عمومي تخصصي( كه كمك هاي گسترده اي به مديريت عالي سازمان مي كند و محدود به اداره خاصي نمي باشد. مانند: امور كار گزيني واحد برنامه ريزي و... هر سازمان واحدهاي صفي و تخصصي مخصوص به خود را دارد زيرا صف و ستاد با توجه به هدف سازمان مشخص مي شود ممكن است در سازماني يك واحد مثال واحد آموزش نقش ستادي داشته باشد و در سازمان ديگر همين واحد با همان وظايف نقش صفي داشته باشد. خالصه آنكه به طور مطلق نمي توان واحدي را صفي يا ستادي نام برد بلكه با توجه به هدفي كه سازمان دنبال مي كند بايد آنرا معين كرد. گاهي اوقات برخي واحدهاي ستادي با دستور مدير صفي برخي از وظايف صف را بر عهده مي گيرند كه دليل برتغييرنقش آنها از ستاد به صف نيست. برخي افراد اين اعتقاد را دارند كه مديرعامل يك سازمان نقش ستادي را بر عهده دارد. اول اينكه اگر اينگونه باشد ديگر نقش دستوردهي و فرماندهي و قدرت مدير كه بر پايه پاداش و تنبيه است نقض خواهد شد. نقش ستادي مدير عاملي در صورتي درست خواهد بود كه سازمان توسط شخص يا اشخاص ديگري هدايت شود در غير اين صورت به دليل تفويض اختياري كه صورت گرفته است اگر داراي قدرت تصميم گيري نيز باشد نقش او صفي خواهد بود ولي اگر قدرت تصميم گيري را از او بگيرند نقش ستادي خواهد داشت و مديريت در سازمان به عنوان سايه و يا مترسك عمل خواهد كرد و ديگر كارايي و اثربخشي و ريسك پذيري كه يك مدير براي موفقيت بايد آن را در نظر داشته باشد را از دست خواهد داد و بهتر بگوييم توانايي خود را براي اداره كردن سازمان ازدست خواهد داد. آنچه كه از مفاهيم و تعاريف صف و ستاد دريافت مي شود مدت اثر گذاري اين دوگروه است. واحدهاي صفي معموال از نظر زماني فعاليتهاي صف زودتر نقش خود را در موفقيت سازمان نمايان مي سازد و شروع آن نيز همواره قبل از فعاليتهاي ستاد مي باشد. اما اثرات فعاليتهاي ستادي برخالف فعاليت صف در دراز مدت خود را نشان مي دهد و اينكه نظرات آنان از طريق واحدهاي صف و با رعايت سلسله مراتب ابالغ مي گردد.

38 محله مدیریت آموزشی کتاب 34 سازمان در سازماندهي انواع مباني چون مختلف عواملي به توجه با بايد آنها مبناي و ساخت نوع انتخاب و دارد وجود مختلفي مباني سازماندهي براي هركدام سازماني مختلف ساختهاي پذيرد. صورت آن كلي مشيهاي خط و سازمان محيط سازمان فعاليت نوع و شرايط بايد مناسب ساخت انتخاب در سازماني طراح هستند. محدوديتهايي و مزايا داراي و خصوصياتي واجد باشد. داشته نظر در محدوديتها و مزايا اين به توجه با را گوناگون موقعيتهاي )هدف(: وظيفه مبناي بر سازمان. شوند مي بندي تقسيم دهند انجام است قرار که کاري و وظيفه حسب بر واحدها سازماندهي نوع اين در : شمريم مي بر را وظيفه مبناي بر سازماندهي معايب و مزايا نمونه عنوان به ادامه در وظیفه مبنای بر سازماندهي مزاياي واحدها كارآيي افزايش براي سازماندهي روشهاي سادهترين و منطقيترين از يكي وظيفه مبناي بر سازماندهي 1- ميبرد. باال تكراري و يكنواخت كارهاي در را سازمان بازدهي و است سازماني تشكيالت و حداقل به و مقياس شدن اقتصادي به منجر يكديگر با همانند ويژگيهاي با كارهاي قراردادن و كار تخصصيشدن ميشود. تجهيزات و كاركنان دوبارهكاريهاي رسيدن تخصصي قوي حوزههاي ايجاد با و ميشود توجه مختلف تخصصي واحدهاي كارآيي و توان به روش اين در 2- تخصصي واحدهاي كارآيي و توان اينكه ضمن. مييابد ارتقاء آن در موجود نيروهاي تخصص سطح سازمان در. شد خواهد ارزيابي قابل مختلف و آسانتر انساني نيروي آموزش كار انجام شيوه بودن معين و افراد وظايف تثبيت علت به روش اين در 3- و عادي هاي نيرو ميتوان زيرا ميشود صرفهجويي متخصص انساني نيروهاي بكارگيري در و است كمهزينهتر. گرفت بكار نيز را ماهر غير كارگران وظیفه مبنای بر سازماندهي معايب حد تا سازمان كارآيي باشد داشته وجود متقابل وابستگي سازمان مختلف واحدهاي وظايف ميان كه مواردي در 1- ميكند. تنزل سازماني واحد ضعيفترين كارآيي مختلف واحدهاي كار اگر ولي ميرسد. نظر به آسانتر وظيفهاي واحدهاي عملكرد ارزشيابي و كنترل كه هرچند 2- مسئوليت و بود خواهد دشوار بسيار ارزيابي باشد واحدها ساير كار انجام مستلزم كار انجام و باشد يكديگر مكمل

39 35 کتاب آموزشی مدیریت محله واحدهاي مختلف لوث ميگردد. زيرا به درستي مشخص نميشود كه عملكرد سازمان ناشي از عملكرد ضعيف يا اشتباه كدام يك از واحدهاي وظيفهاي سازمان است. 3- با توجه به اينكه واحدهاي سازماني وظايفشان از پيش تعريف ميشود در صورت تغيير شرايط محيطي فاقد انعطافپذيري كافي براي تطبيق سريع وظايف و عملكرد خود با نيازهاي جديد محيط هستند. همچنين هرگاه مأموريت سازمان تغيير يابد تطبيق واحدهاي وظيفهاي با مأموريت و رسالت جديد سازمان دشواراست. 4- با توجه به شكلگيري نوعي شيفتگي تخصصي در واحدهاي وظيفهاي ممكن است نوعي تضاد يا رقابت ميان آنها به وجود آيد و اين امر به اخالل در انجام مأموريت سازمان بينجامد. زيرا با توجه به وظايف تعريفشده و خاص هر واحد سازماني اگر همكاري بين واحدها تضعيف شود و بين آنها تضاد و تزاحم ايجاد شود و مسئول هر واحد فقط به فكر واحد خود باشد نتيجهاي جز اتالف منابع و نابودي تدريجي سازمان به دست نميآيد. دراين نوع سازماندهي )به علت تخصصي شدن كارها( افراد معموال برداشت و درك ضعيفي از آنچه كه افراد در وظايف ديگر انجام ميدهند دارند. 5- مديران و كاركنان واحدهاي وظيفهاي مجبورند كه در يك حوزه تخصصي فعاليت كنند و رشد آنها در سلسله مراتب سازماني نيز در همان حوزه تخصصي پيشبيني ميشود. بنابراين امكان پرورش مديران چندبعدي براي تصدي مشاغل سطوح مديريت عالي فراهم نميگردد. بنابراين مسئولين سازمان مجبور خواهند بود براي تصدي اينگونه مشاغل از افراد بيرون از سازمان استفاده كنند. كه اين امر خود به تضعيف روحيه مديران فعلي ميانجامد. سازمان بر مبناي نوع عمليات )تخصص( : در اين روش مبناي تقسيم کار عبارت است از: نوع فعاليت تخصص و آگاهيهاي يکسان به اين ترتيب حرفه و تخصص افرادي که کار را انجام مي دهند مالک تقسيم بندي واحدهاي سازماني خواهد بود. مثل سازمان نظام پزشکي يا ستاد خدمات کامپيوتري. سازمان بر مبناي مشتري )ارباب رجوع(: در اين روش به دريافت کنندگان خدمات سازمان توجه مي شود و سازماندهي بر اساس گروههاي مختلف مشتريان و ارباب رجوع صورت مي گيرد. سازمان بر مبناي قلمرو عملياتي )محل جغرافيايي(: در اين نوع سازماندهي محل و مکان عمليات مالک قرار مي گيرد و کليه فعاليت هايي که در يک منطقه صورت

40 36 کتاب آموزشی مدیریت محله مي گيرند تحت نظارت يک واحد متشکل مي شوند. سازمان بر مبناي محصول )نوع توليد( : در اين روش مبناي گروه بندي وظايف و تقسيم کارها نوع کاال يا محصولي است که قرار است توليد شود. سازمان بر مبناي پروژه : در سازمانهايي که اين امکان وجود داشته باشد تا هدف و ماموريت آنها را در قالب پروژه ها و برنامه هاي تقريبا مستقلي اجرا کرد مي توان به تعداد پروژه هاي موجود در سازمان واحد هاي مستقلي را به وجود آورد و به اين ترتيب سازماندهي را بر اساس پروژه هاي موجود انجام داد. سازمان ماتريسي : سازمان ماتريسي تلفيقي از سازمان بر مبناي وظيفه و سازمان بر مبناي پروژه است. به اين ترتيب که جريان اختيار در واحدهاي تخصصي به صورت عمودي و در واحدهاي اجرايي به صورت افقي است و از تالقي اين دو محور يک ماتريس به وجود مي آيد. سازمان با ساخت آزاد يا ادوهکراسي : اين نوع سازماندهي ساختن موقت في البداهه و استعجالي دارد و براي رسيدن به هدف معيني بدون طرح و نقشه قبلي به وجود مي آيد. اين ساخت شباهت زيادي به سازمان ماتريسي دارد که از نيروهاي اطالعاتي و تخصصي بنا به مقتضاي موارد مطرح شده مناسبترين استفاده هاي تخصصي و عملياتي را به وجود مي آورد. سازمان يا گروه هاي متداخل يا سازمان حلقوي : اين ساخت در قالب گروههايي که به وسيله اعضاي مشترک با هم در ارتباط مي باشند شکل مي گيرد. يک فرد در گروهي به عنوان مدير در گروه ديگر به عنوان مرئوس و در گروه سوم به عنوان مشاور ميتواند انجام وظيفه کند. به اين ترتيب روابط گروهي در اين ساختار مورد تاکيد قرار مي گيرد. ساخت سازماني مدوالر ( ماجوالر ) : در اين نوع سازماندهي سازمان از واحدهاي مختلفي تشکيل مي شود که هر واحد با ضوابط اجرايي مشخص و

41 37 کتاب آموزشی مدیریت محله ماموريتي که خود مينياتوري از ماموريت کل سازمان است به طور مستقل غير متمرکز و خودکفا به فعاليت ادامه مي دهد. در اين نوع ساختار هر يک از واحدها به عنوان يک مدل )واحد خود کفا( برمبناي معيارها و ضوابط اجرايي معين عمل مي کند. ساختهاي ترکيبي : هر يک از روشهاي سازماندهي داراي محاسن و محدوديتهايي هستند که بايستي با در نظر گرفتن ويژگي هاي زماني و مکاني و مقتضيات موقعيتي و شرايط حاکم آن را برگزيدند که بيشترين سود و کمترين زيان را عايد سازد. هماهنگي با طراحي واحدهاي سازماني و تعيين اداره ها و بخش هاي داخلي كارهاي سازمان ميان واحدهاي اصلي تقسيم مي شود و امكان استاندارد كردن كارها و تخصصي كردن فعاليت كاركنان فراهم مي گردد. ولي موفقيت سازمان در تحقق اهدافش مستلزم هماهنگ ساختن فعاليت هاي مذكور است. در واقع بدون هماهنگي احتمال بروز تاخير و اتالف وقت در انجام فعاليت ها پروژه ها و برنامه ها افزايش مي يابد و ممكن است سازمان با عجز و ناكامي مواجه شود. سازماندهي از طريق»تفكيك عمودي و افقي«و»تلفيق«انجام مي شود. در تفكيك از»تخصص گرايي و تقسيم كار«و در تلفيق از»استاندارد سازي فعاليت ها و مشخص كردن اختيارات«استفاده مي شود. تعريف : هماهنگي فراگردي است كه طي آن همه بخش هاي تشكيل دهنده يك كل براي كسب هدف مشترك تركيب مي شوند. هماهنگي با مجموعه اي از ساز و كارهاي ساختاري و رفتاري تحقق مي بايد كه براي مرتبط ساختن اجزاي سازمان با يكديگر به كار مي روند و نيل به اهداف سازماني را تسهيل مي كنند. هدف از ایجاد هماهنگی ایجاد هماهنگی ممکن است با هدف نیل به یکی از مقاصد ذیل صورت پذیرد: 1- بازداشتن: پیشبینی مسائل و مشکالت آتی و ایجاد هماهنگی برای مقابله با آنها 2- اصالح کردن: تشخیص وضعیت غیر عادی و تعیین نقایص سیستم و ایجاد هماهنگی برای رفع آنها 3- تنظیم کردن: شناسایی مختصات نظم موجود و ایجاد هماهنگی برای حفظ آنها 4- بهبود دادن: بررسی عملیات خردهسیستمهای موجود و ایجاد هماهنگی برای بهبود آنها.

42 38 کتاب آموزشی مدیریت محله راه های ایجاد هماهنگی 1- هماهنگی از طریق سلسله مراتب فرماندهی 2- هماهنگی از طریق استاندارد کردن فعالیت های سازمانی 3- هماهنگی از طریق واحدهای سازمانی هماهنگکننده: الف: گروههای هماهنگکننده موقت ب: واحدها یا گروههای هماهنگکننده ثابت. 4- هماهنگی از طریق خودهماهنگی ساز و كارهاي ايجاد هماهنگي چهار مكانيزم در هماهنگي وجود دارد: 1- غير رسمي )برنامه ريزي نشده( 2- برنامه ريزي شده )غيرانساني( 3- هماهنگي فردي )برنامه ريزي شده انساني( 4- هماهنگي گروهي )برنامه ريزي شده انساني( هماهنگي برنامه ريزي نشده هماهنگي داوطلبانه غيررسمي و بدون برنامه ريزي مفصل توسط سازمانها انجام مي شود زيرا پيش بيني و برنامه ريزي يا هماهنگي تمام فعاليتها غيرممكن است بنابراين مي توان گفت همه سازمانها تا حدي متكي به هماهنگي داوطلبانه هستند. هماهنگي غيررسمي بر مبناي شناخت طرفيني نگرشهاي مشترك و مكانيزمهاي رواني قوي براي همكاري قرار دارد. در هماهنگي داوطلبانه )غيررسمي( تقسيم كار شديد مسائلي را ايجاد مي كند ولي علي رغم اين مشكالت هماهنگي غيررسمي وجود دارد. براي هماهنگي داوطلبي در كار موارد زير بايد صدق كند: 1- هر كارمند بايد بداند اهداف خود و واحدش چيست. 2- هر كارمند بايد تصوير روشني از آنچه نياز دارد در نظر داشته باشد. 3- از همه مهمتر اين است كه هر كارمند بايد خود را با سازمان و اهداف سازمان وفق دهد. اگر سازمان براي كارمند واقعا مهم باشد براي كسب اهداف سازماني عالقه نشان خواهد داد. 4- اگر گروههاي كاري خود را به سازمان وابسته بدانند و به بيان ديگر به كار در سازمان افتخار كنند موجب تقويت پيوند فرد با سازمان مي گردد. در سازمانهايي نظير نهادها بيمارستانها و سازمانهاي هنري اغلب پيوند شديدي بين افراد و سازمان ديده مي شود. در زمانهاي بحراني نظير جنگ حوادث ناگهاني با سازمان حس همكاري ميان افراد سازمانهاي دولتي و تجاري نيز ديده مي شود.

43 39 کتاب آموزشی مدیریت محله پيوند شديد كاركنان با سازمان اغلب نتيجه دقت در انتخاب آنها و گرايش فرد به اجتماعي شدن است. شديدترين حالت را كاركناني دارند كه يك فرآيند طوالني كارآموزي قبل از ورود به سازمان را طي كرده اند براي نمونه از اميران تكاوران و پرستاران مي توان نام برد. هر چه كه سازمان گسترده تر مي گردد يا وضعيت سازمان و كاركنان متناسب با خصوصيات مذكور نباشد الزم است هماهنگي غيررسمي با هماهنگي برنامه ريزي شده تكميل گردد ولي هيچ سازماني بدون وجود هماهنگي داوطلبانه نمي تواند فعاليت كند. هماهنگي برنامه ريزي شده )غير انساني( در صورتي كه شرايط براي هماهنگي داوطلبي فراهم نباشد يا سازمان بيش از اندازه پيچيده و بزرگ گردد كه ارتباطات غيررسمي كارايي نداشته باشد مدير از روشهاي برنامه ريزي شده براي هماهنگي استفاده خواهد كرد. مانند: رويه هاي عملياتي استاندارد و مقررات. اگر مدير بتواند در چگونگي انجام مسائل هماهنگي مكرر را به شكل يك رويه برنامه يا خط مشي بيان كند در وقتش صرفه جويي مي شود. هماهنگي فردي مديريت و كاركنان هميشه برداشت يكساني از خط مشي ها ندارند هر كس تمايل دارد آنگونه كه مي خواهد و به نفعش هست خط مشي را تعبير و تفسير كند. با عنايت به اين واقعيت رواني افراد هماهنگي دشوار مي گردد براي حل اين مسأله به كمك هماهنگ كننده فردي دو راه وجود دارد: 1- مقام مسئول : براي حل مشكالتي كه ممكن است در ايجاد هماهنگي پديد آيد استفاده از مسئول مشترك در مورد واحدهايي كه نمي توانند كارهاي خود را با هم هماهنگ كنند معمولترين روش است مدير مسئول نظرات دو طرف را مي گيرد و سپس از قضاوت با استفاده از تمام منابع موجود براي اثرگذاري بر واحدها تالش مي كند. چنانچه موفق نشود با استفاده از اختياراتش مشكل را حل مي كند و براي همكاريهاي بعدي رويه اي را برقرار مي سازد. هر قدر واحدها تصميم مدير را منصفانه و عملي بدانند به همان نسبت مشكل هماهنگي بهتر رفع مي گردد. 2- هماهنگ كننده: هماهنگي در زمينه هايي كه از پيچيدگي و دشواري زيادي برخوردار است پست جداگانه اي را مي طلبد مانند موارد زير: 1-2- مدير محصول: فردي است كه به عنوان رابط تمام قسمتهاي وظيفه اي سازمان عمل مي كند و فروش و سود بيشتري را موجب مي گردد مدير پروژه: فردي است كه به عنوان رابط تمام قسمتهاي سازمان براي يك مشتري عمده انجام وظيفه مي كند.

44 40 کتاب آموزشی مدیریت محله 3-2- مسئول هماهنگي مشتريان: فردي است كه به عنوان رابط تمام قسمتهاي سازمان براي يك مشتري عمده انجام وظيفه مي كند دفتر مركزي: واحدي است كه در جهت هماهنگي كليه اطالعات براي مشتريان يا ارباب رجوع انجام وظيفه مي كند. روش دوم پر هزينه است زيرا هزينه هايي را كه به طور مستقيم به مديريت مربوط مي شود افزايش مي دهد از آنجايي كه هماهنگ كنندگان داراي اختيارات رسمي كمي هستند و در عين حال مسئول نتايج به دست آمده نيز مي باشند كارشان بسيار دشوار است. از طرف ديگر هماهنگ كنندگان مكانيزم هاي نفوذ معيني در ديگران دارند به همين جهت اين روش بندرت به كار مي رود ولي هنگامي كه زمان عامل حياتي بوده و هزينه عامل عمده اي نباشد روش مزبور مي تواند مؤثر باشد. هماهنگي گروهي: هماهنگي از طريق جلسات گروهي نيز مي تواند صورت پذيرد خواه گروهها در قالب كميته هاي گوناگون به طور مرتب تشكيل جلسه دهند يا در صورت لزوم دست به اين كار بزنند. البته هماهنگي گروهي كار آساني نيست زيرا اعضاي گروه اغلب بر سر ترجيحات مشخص ترجيحات سازماني و اهداف سازمان دست به جناح بندي مي زنند و توافقشان بر روي مسائل دشوار مي گردد. سومين وظيفه مديريت: بسيج منابع و امكانات نيروي انساني گرانبهاترين منبع سازمان براي شكوفاسازي استعدادها و دستيابي مستمر به عملكرد عالي محسوب مي شود. كارفرمايان پيشرو در مواجهه با فشارهاي محيط رقابتي جديد مي كوشند تا حتي المقدور استعداد نيروهاي انساني خود را به طور كامل شكوفا سازند. بازتاب اين تالش در شعارهايي نظير»نيروي انساني مهمترين سرمايه سازمان است«و»كاركنان ما مهمترين وجه تمايز اين سازمان از ساير سازمان ها به شمار مي آيند«مالحظه مي شود. چنين اعترافاتي مكررا در روزنامه ها تبليغات تصويري گزارش هاي ساالنه مطالب آموزشي سازمان ها سخنراني مديران اجرايي و خبرنامه هاي سازماني مطرح مي شوند. همه اين موارد حاكي از وجود يك ادراك و شناخت كامال ويژه اند:»اگر سازمان بخواهد حتي با برخوردي از رسالتي روشن و راهبردهاي مطلوب و ساختارهاي سازماني كارآمد و طراحي شغل مناسب به طور كامل به هدف هاي خود دست يابد به نيروي انساني توانمند و متعهد نيز نياز خواهد داشت.«امروزه فشار رقابت جهاني و تغييرات اجتماعي به نوعي انقالب در مديريت منابع انساني منجر شده است كه انواع سازمان ها را تحت الشعاع خود قرار مي دهد.

45 41 محله مدیریت آموزشی کتاب. دهند مي قرار تاثير تحت را موجود وضع واقعا و دارند استمرار انقالب اين از ناشي تحوالت كه است آن تامل قابل نكته انساني منابع مديريت فراگرد بيشتر شوند مي منجر افراد استخدام و كارمنديابي به صرفا كه هايي فعاليت از انساني نيروي مديريت وظايف گستره حركت براي كاركنان راهنمايي و انتخاب كارمنديابي بيني پيش از پس انساني نيروي مديريت فراگرد در. است تدابيري بازنشستگي( و اخراج خدمت )خاتمه سازمان از خروج و شغلي)انتقال( گردش ارتقاء طريق از آنان يا و ناتواني دليل به نيز گاهي و يابد مي افزايش زمان مرور به سازمان براي افراد ارزش گاهي. شود مي انديشيده. يابد مي كاهش محيطي تحوالت با انطباق در افراد اهمال رهبري و هدايت : مديريت وظيفه چهارمين تعاريف در نامند. مي»رهبري«قرن را يکم و بيست قرن و قرن»مديريت«را بيستم قرن مديريت متخصصان از برخي منابع بسيج سازماندهي ريزي برنامه در انساني و مادي منابع کارآمد و موثر کارگيري به فرآيند مديريت آکادميک صورت قبول مورد ارزشي نظام اساس بر و سازماني اهداف به دستيابي براي که است کنترل و هدايت امکانات و. گيرد مي به نسبت تري وسيع مفهوم رهبري براي ديگر گروهي و دانند مي مديريت وظايف از بخشي نيز را رهبري گروهي کنند. مي تعريف معين«هاي هدف جهت در مشتاقانه کوشش به ديگران ترغيب»توانايي را آن و قائلند مديريت هاي تفاوت برخي درک با اما است گسترده فوق تعاريف در»مديريت«و»رهبري«مدلول دو مفهومي تداخل اگرچه بهتر قرن يک ظرف را رهبري به مديريت از بشري تجربه گذار علت توان مي مفهوم دو اين بين آشکار و واضح و بازشناسي مورد نيز را الهي رهبري جايگاه ديني گفتمان يک در توان مي موضوع اين فهم با سويي از کرد. درک. داد قرار تدقيق ربهر کي بهعنوان واقعي آزمون است. انساني نيروي از اثربخش استفاده گرو در سازمانها سودآوري و موفقيت امروزه هتشاگنا يکسان اغلب مديريت و رهبري. است انساني سازمانهاي حفظ و ايجاد در شما مهارت ميزان سرپرست و يعون مديريت است. مديريت از جامعتر و گستردهتر فرآيندي رهبري دارد. وجود مهمي تفاوت آنها ميان اما ميشوند.تسا بيشتري اهميت داراي سازماني اهداف به دستيابي آن در که است رهبري اي صخش رفتار ميکنيد سعي شما که زمان هر است. کلمه»سازمان«از منبعث مفهوم دو اين ميان اساسي تفاوت فادها بهخاطر است ممکن کار اين ميگيرد. صورت رهبري دهيد قرار تاثير تحت آن دليل از صرفنظر را گروهي.دشاب نداشته يا داشته سازگاري سازماني اهداف با است ممکن و پذيرد صورت ديگران اهداف يا خود

46 محله مدیریت آموزشی کتاب 42 راک نيا و شود استفاده خردمندانه بايد لحظات تمام از شود. اعمال مداوم بهطور بايد که است مسئوليتي رهبري فيرعت قابل بهسادگي دارد کار و سر افراد غيرمعمول رفتارهاي و ها پيچيدگي با اينکه بهدليل رهبري نيست. سادهاي.درک نييعت را خاص مکان و زمان يک در رهبري موفقيت عوامل نميتوان اطمينان با هنوز تقريبا دليل بههمين نيست..دنراذگرثا همزمان بهطور زيادي متغيرهاي و عوامل و تغيير حال در پيوسته زندگي واقعي شرايط که است اين علت ایجاد برای مدیر تالش یعنی وظیفه این است. سازمان انسانی نیروی سرپرستی و هدایت مدیر اساسی وظایف از یکی جامعه بر حاکم های ارزش و فرد های ارزش با سازمان اهداف به یافتن دست جهت زیردستان در رغبت و انگیزه ارتباط 3- انگیزش 2- رهبری 1- : بخش سه شامل مدیر هدایت وظیفه دارد. ارتباط رهبرى تعريف»رهبري«را گروهى هاى هدف تحقق جهت در يکديگر با همکارى براى آنها برانگيختن و ديگران در نفوذ فرآيند و افراد ميان در نفوذ اعمال براى خاص موقعيتى در ارتباطات فرآيند از استفاده رهبرى گفت: توان مى يا گويند. مى اشتياق با آنها که طورى به است ديگران در نفوذ فرآيند رهبرى يا و است. مشخص مقاصدى سوى به آنها دادن جهت نمايند. تالش سازمانى اهداف به دستيابى در جديت و اطاعت رهبر از اجبار روى از نه دلخواه به پيروان که معنى بدين دانند. مى ديگران«در نفوذ»هنر اصوال را»رهبري«کنند. مى با و عالقه ميل روى از که است طورى به آنان انگيزش و افراد بر گذارى تأثير عام طور به رهبرى از منظور بنابراين کنند. تالش گروهى هاى هدف به دستيابى براى اشتياق رهبری: صفات عمده است. مشکالت تحلیل و تجزیه نیازمند رهبری کار زیرا هستند خود پیروان از تر باهوش رهبران معموال هوش: برخوردار نیز رسایی بیان از باید خود از متابعت به انان ترغیب و پیروان در نفوذ برای رهبر هوش بر عالوه : رسا بیان باشد. یا ها ناکامی مغلوب روحی لحاظ از که باشد ای گونه به باید رهبر نفسانی و فکری ظرفیت نظر: وسعت و اجتماعی رشد نگردد. موفقیت از مغرور هدف کسب به شده زیاد آنها توقعات هدف یک به یافتن دست از پس دارند موفقیت به زیادی میل رهبران : درونی انگیزش بر متوجه بیشتر آنان های تالش چه اگر گردد. می آنها برای دیگری موفقیت موجب موفقیتی هر اندیشند می باالتری های گردند. مند بهره نیز مالی های پاداش از ای منصفانه نحو به که دارند دوست اغلب است ایشان اهداف به تمایالت آوردن

47 43 محله مدیریت آموزشی کتاب ایشان وعملش اندیشه با باید زیرا دارد پنهان کارکنانش از تواند نمی را خویش درونی های ارزش و تلقی طرز رهبر تاثیر آنان در ایشان احترام ضمن که دهد ارائه کارکنان به را هایی ارزش باید رهبر بنابراین دهد قرار تاثیر تحت را شد. خواهد فراوانی مشکالت دچار بیاندیشد خویش تمایالت ارضای به فقط رهبری اگر چون بگذارد. سازمان رهبري در مختلف نظريات رهبری صفات نظریه خاص بدنی ویژگیهای و اجتماعی شخصیتی صفات دارای موفق رهبران که میشود گفته رهبری صفات نظریه در در مؤثر شخصیتی صفات و مؤثر رهبری توصیف رهبری فرایند بهتر شناخت نظریه این ارائه از هدف میباشند. سازمان با و دیگران و خود با باشد باهوش سازمان یک مدیر اگر که میشود گفته نظریه این در است. بوده رهبری برقراری به قادر دهد انجام جدیت با را کارها و باشد مشتاق و مبتکر اصیل دهد نشان سازگاری خویش متبوعه و همدلی احساس دیگران به نسبت و باشد داشته اجتماعی ظرافت و حوصله باشد دیگران با مناسب و زیاد تعامل رهبری کار در صورت این در باشد برخوردار ظاهری و جسمی مناسب جذابیت از باالخره و دهد نشان همدردی بود. خواهد موفق نیز در میتواند دیگران با مناسب ارتباط ایجاد توانایی نظیر شخصیتی عوامل که دادهاند نشان تحقیقات از حاصل نتایج نشان نیز دیگر تحقیقات از حاصل نتایج باشد. داشته عهده به را تعیینکنندهای نقش موفقیتآمیز و اثربخش رهبری است الزم و ندارد وجود اثربخش رهبری برای فراگیر و ثابت شخصیتی الگوی یک به دستیابی امکان که دادند گیرد. قرار توجه مورد نیز دارد عهده به را رهبری نقش آن در فرد که موقعیتی نظیر دیگری عوامل رهبری اقتضایی نظریه پیچیدگی و رهبر شخصیت درباره همزمان بتواند تا شد بیان فیدلر) Fiedler ( وسیله به رهبری اقتضایی تئوری دو بین تعامل یا متقابل کنش بر رهبر اثربخشی که میشود گفته رهبری اقتضایی نظریه در کند. نظر اظهار موقعیت موقعیت بر رهبر که نفوذی یا کنترل و رهبر شخصیتی و انگیزشی ویژگیهای از: عبارتند عوامل این است. متکی عامل که است موقعیتی و رهبر انگیزش بودن سازگار به وابسته اثربخش رهبری دیگر عبارت به دارد. خود نظارت تحت میکند. ایفا را خود نقش رهبر آن در اساسی خصوصیات توصیف برای رابطهمداری( و انگیزش)وظیفهمداری دو عنوان تحت را خاصی عبارت فیدلر ره برای اساسا که میداند صفتی را رابطهمداری انگیزش و وظیفهمداری انگیزش فیدلر کرد. ابداع رهبر شخصیت فیدلر میشود. سنجیده همکارناخوشایندترین شاخص با رابطهای یا وظیفهای انگیزش درجه است. ثابت شخصی

48 44 کتاب آموزشی مدیریت محله موقعیت را برحسب درجه مطلوب بودنش برای رهبر از موقعیت بسیار مطلوب تا موقعیت نامطلوب تقسیمبندی کرد. از رهبران خواسته میشود همه کسانی را که تاکنون با آنها کار کردهاند را به یاد بیاورند و ناخوشایندترین همکار را انتخاب کنند. سپس پاسخدهندگان ناخوشایندترین همکارشان را با عالمتگذاری بر روی شانزده شاخص که کیفیت هر طرف آن با عالمت مثبت و منفی مشخص شده است توصیف میکنند. فیدلر معتقد است وقتی نمره یک مدیر در این مقیاس در سطح باالیی باشد معنی آن این است که مدیر مورد نظر روابط نزدیک بین فردی را الزمه انجام وظایف شغلی خود میداند. از طرف دیگر مدیرانی که نمره آنان در مقیاس مورد نظر کم باشد یا افرادی که در کار با آنان مشکل دارند واکنش منفی قوی خواهند داشت. به عبارت دیگر این گروه از مدیران در درجه اول به نیازهای شغلی توجه دارند و مهارتهای بینفردی)یا داشتن روابط صمیمانه با دیگران( برای آنان کمتر اهمیت دارد. براساس نظریه رهبری اقتضایی در شرایطی موقعیت رهبری برای مدیر یک واحد مطلوب است که بتواند بر موقعیت کنترل داشته باشد و بنابراین احساس کند که میتواند بر تعامل گروهی نفوذ داشته باشد. وقتی کنترل و نفوذ یک مدیر زیاد است که افراد گروه تحت نظارتش : 1- از او حمایت کنند 2- میدانند که دقیقا چه کارهایی را و به چه نحو انجام دهند 3- ابزار و وسایل یا اختیار الزم برای پاداش و تنبیه مرئوسان را در اختیار دارند. پژوهش در زمینه نظریه اقتضایی نشان داده است رهبرانی که نمره آنان در مقیاس»ناخوشایندترین همکار«)یا آن دسته از مدیرانی که اصطالحا بیشتر کارانگیخته هستند( در موقعیتهایی بهتر کار میکنند که کنترل و نفوذ آنان بسیار زیاد یا بسیار کم است. از طرف دیگر مدیرانی که سطح نمره آنان در مقیاس مورد نظر باالست)یعنی مدیرانی که اصطالحا رابطه انگیخته هستند( در شرایطی بهتر عمل میکنند که کنترل و نفوذ آنان متوسط یا در حد اعتدال است. هدايت از طريق انگيزش انگيزش عبارتست از حالتي دروني كه انسان را به انجام فعاليت خاصي ترغيب مي كند. برخي از صاحب نظران انگيزه را همان نياز خواسته تمايل يا نيروي دروني مي دانند كه افراد را براي انجام كار راغب مي سازد. برخي نيز انگيزه را باعث و علت رفتار انسان مي دانند و معتقدند كه»هر عملي كه فرد انجام مي دهد در اثر وجود انگيزه يا نيازي است كه محرك وي براي انجام آن عمل است«.

49 45 محله مدیریت آموزشی کتاب همه عالوه به. دارد بستگي شان وظيفه انجام براي افراد انگيزش چگونگي به مديريت فراگرد اثربخشي بنابراين و»انگيزه«: از عبارتند انسان رفتار دهنده شكل عامل دو كه گفت توان مي بنابراين. است هدفدار انسان رفتارهاي از سازمان«اهداف با آنان اهداف سازي»همسو و سازماني«وظيفه انجام براي كاركنان»انگيزش دليل همين به»هدف«. است برخوردار اي ويژه اهميت انگيزش نظريههاي كنيم. تقسيم فرايندي نظريههاي و محتوايي نظريههاي كلي گروه دو به ميتوانيم را انگيزش نظريههاي سازند. مشخص دقيقا ميدارند وا كار به را افراد كه عواملي تا ميكوشند محتوايي نظريههاي روابط مديريت مكتب در و عنوان انگيزشي اصلي ابزارهاي عنوان به مادي پاداشهاي و پول علمي مديريت مكتب در كاركنان انگيزش اساس سرپرستي نحوه و احترام و حرمت صميميت و محبت به نياز چون غيرمادي نيازهاي انساني شدهاند. قلمداد نظريههاي در ديگر عبارت به است. شده تأكيد افراد انگيزش فرايند و جريان بر بيشتر فرايندي نظريههاي در اما نحوه و چگونگي به شود تكيه ميشوند انگيزش موجب كه خاص عامل چند يا يك بر آنكه از قبل فرايندي است. شده پرداخته ادراكي نظر از افراد انگيزش محتوايي نظريههاي نيازها مراتب سلسله نظريه امنيت به نياز جسماني نيازهاي از: عبارتند ترتيب به كه شدهاند داده قرار طبقه پنج در آدمي نيازهاي نظريه اين در درك و شناخت و دانشاندوزي نياز دو مذكور بندي طبقه به كمال. و خوديابي به نياز و حرمت به نياز محبت به نياز ميگيرند. قرار خوديابي به نياز از قبل كه شدهاست اضافه نيز نظم و زيبايي به نياز و پديدهها انسان جنبهاي دو نظريه در سو يك از شدهاند. ارائه او سرپرستي و نظارت نحوه و انسان طبيعت درباره متضاد مفروضات دسته دو نظريه اين در است. گريزان كار از و طلب راحت و ندارد كار به عالقهاي طبيعتا كه شدهاست توصيف موجودي انسان منفي جنبه و مستقيم كنترل و اجبار او از خواستن كار راه تنها و ميكند پرهيز حتيالمقدور نيز مسئوليت قبول از جهت همين به محركههاي با بايد نميكند ايجاد انگيزهاي هيچگونه فرد كار و شغل چون نظريه از بخش اين در است. تنبيه از ترس كنيم. كار به وادار را فرد تنبيه و پاداش مثل خارجي

50 محله مدیریت آموزشی کتاب 46 وديعه به او فطرت و ذات در كار به عالقه طبيعتا كه شدهاست قلمداد موجودي انسان مثبت جنبه در ديگر سوي از شرايط وي براي كه صورتي در انسان مورد در فرضي پيش چنين با نيست. گريزان مسئوليت از و است شده نهاده بود. خواهد كار طالب و مسئوليت جوي و جست در او شود فراهم كار مطلوب انگيزش عاملي دو نظريه عوامل عنوان تحت عوامل از ديگر سري يك و انگيزاننده عوامل عنوان به كار در عوامل از سري يك نظريه اين در ضروري كار در وجودشان كه ميشوند اطالق عواملي به ابقا عوامل شدهاند. نامگذاري بهداشت يا نگهدارنده ابقا و نگهدارندگي خاصيت كه عوامل اين نميشوند. كار به افراد انگيختن باعث اما ميكند مشكل ايجاد نبودشان است عواملي نيست. انگيزش موجب وجودشان اما ميكنند نارضايتي ايجاد فرد شغل از شدن حذف صورت در دارند ابقا و ترغيب باعث كه هستند عواملي انگيزاننده عوامل اما زمرهاند. اين از كار محيط فيزيكي شرايط و حقوق مانند عواملاند. دسته اين از نمونههايي شغل از رضايت احساس و كار در پيشرفت و توفيق ميشوند. انگيزش موفقيت انگيزش نظريه توفيق جوياي و بكوشد بيشتر ديگري به نسبت فردي ميشوند باعث كه انگيزههايي تا ميشود كوشش نظريه اين در حداكثر تا ميدارد وا را او شود ايجاد فرد در اگر كه است محركي توفيقطلبي انگيزه اصوال شوند شناخته باشد آورد. عمل به نظر مورد اهداف به نيل در را خود كوشش رشد و تعلق زيستي نيازهاي نظريه نظريه در كه است اين در نظريه دو اين عمده تفاوت ولي دارد بسيار شباهت نيازها مراتب سلسله نظريه با نظريه اين. ندارد وجود نيازها براي مراتبي پيشگفته فرايندي نظريههاي احتمال و انتظار نظريه خاص كار يك انجام براي فرد انگيزه نظريه اين اساس بر دارد. قرار ادراكي نظريههاي در احتمال و انتظار نظريه ريشه انگيزه آن فرد ساده عبارت به ميداند. مترتب خاص نتايجي حصول براي او كه است احتمالي و انتظار ميزان از ناشي ميكند. پيدا باشد متصور برايش نتيجه حداكثر كه را كاري انتظار انگيزشي+ نيروي = اولويتها

51 47 کتاب آموزشی مدیریت محله نظريه برابري بر اساس اين نظريه هر فرد نسبت نتايج حاصل از كار خود به نهادههايش در آن كار را با ديگران مقايسه و در اين مقايسه احساس برابري يا نابرابري ميكند. نتايج و نهادههاي فرد و ديگران مبتني بر تصورات و ادراكات شخصاند. سن جنسيت تحصيالت و تجربيات فرد موقعيت اجتماعي و سازماني ميزان كوشش و تالش فرد همه مثالهايي از نهادهها هستند. نظريه ا سناد نظريه اسناد به عنوان يك نظريه ادراكي نقش برداشتها و ادراكات فرد را در انگيزش او به كار مورد تحليل قرار ميدهد. در اين نظريه كوشش شدهاست تا اسناد و برداشتهاي افراد از علل رفتارها در نقش مشاهده كننده رفتار يا انجام دهنده آن رفتار بررسي شده و تحليل شود. هدايت از طريق ارتباطات استقرار شبكه هاي ارتباطي موثر بر توسعه مجاري ارتباطي در ميان واحدهاي گوناگون سازمان از وظايف مهم مديران است. برقراري ارتباط موثر با كاركنان موجب آشنايي با نيازها و خواسته ها و درك بهتر انگيزه هاي آنها مي شود. اهميت ارتباطات به حدي است كه بخش عمده اي از اوقات كار مديران و رهبران را به خود اختصاص مي دهد. حتي هنگامي كه يك مدير با ديگران مذاكره نمي كند ممكن است به نوشتن يا انشاي گزارش ها نامه ها و يادداشت ها بپردازد يا مشغول مطالعه اسناد و مدارك مكتوبي باشد كه براي وي تنظيم شده اند. به طور كلي به ندرت امكان دارد كه يك مدير عالي بتواند بدون ارتباط با ديگران مشغول كار باشد. حتي هنگامي كه به تنهايي در اتاق خود مشغول تفكر است نيز ممكن است به دليل برقراري يك ارتباط تلفني يا حضوري رشته افكارش گسسته شود. در واقع به ندرت امكان دارد كه يك مدير اجرايي بتواند اندك زماني را بي وقفه كار كند. با توجه به گستردگي حوزه مسائل ارتباطي در سازمان و مديريت مي توان ادعا كرد كه بسياري از مشكالت سازماني و اجتماعي از ضعف ارتباطات نشات مي گيرند. اهميت ارتباطات موثر بدان دليل است كه فراگردي ايجاد مي كند كه انجام وظايفي نظير برنامه ريزي سازماندهي هدايت و رهبري و كنترل را براي مديران تسهيل مي كند و همچنين مديران را تحقق وظيفه هماهنگي و استفاده بهتر از زمان ياري مي رساند.

52 48 کتاب آموزشی مدیریت محله فراگرد ارتباطات گاهي ارتباطات را»تبادل اطالعات و انتقال معني«مي دانند. با بسط اين عبارت مي توان گفت كه ارتباطات انتقال اطالعات از فرستنده به گيرنده است. به گونه اي كه براي هر دو قابل فهم و واضح باشد. در صورتي كه يكي از عناصر )فرستنده گيرنده يا پيام( موجود نباشد هيچ گونه ارتباطي برقرار نمي گردد. در يك تعريف جامع تر مي توان گفت كه»ارتباطات فراگردي است كه طي آن افراد از طريق انتقال عاليم پيام به ارسال و دريافت معني مبادرت مي كنند«. ارتباطات سازماني نيز بر فراگردي داللت دارد كه طي آن مديران به تبادل اطالعات و معاني با افراد و واحدهاي داخل و خارج سازمان مي پردازند. بنابراين تعريف فراگرد پيچيده تري مدنظر قرار مي گيرد كه در آن عالوه بر عناصر اصلي فرستنده گيرنده و پيام عوامل ديگري نظير عوامل ايجاد اختالل )كه در جريان اخذ معاني واقعي اختالل ايجاد مي كند( نيز مطرح مي شوند. پنجمين وظيفه مديريت : كنترل و نظارت سازمان ها براي هدايت فعاليت هاي خود در مسير نيل به اهداف تعيين شده به برنامه ريزي مي پردازند. در اين مسير همواره ممكن است موانع و محدوديت هايي بروز كند و سيستم سازماني را منحرف سازند. هر يك از اين موانع ممكن است عاملي براي انحراف يا متوقف ساختن حركت سازمان گردد. بنابراين همواره بايد از يك ساز و كار اصالح كننده يا خرده سيستم كنترل براي حفظ عملكرد سازمان در جريان دستيابي به اهداف تعيين شده استفاده شود. كنترل يكي از وظايف حائز اهميت مديران است كه ضمن ارتباط با ساير وظايف آنها عاملي موثر در تحقق اهداف و برنامه هاي سازمان تلقي مي شود. هنگامي كه برنامه ريزان به پيش بيني وضعيت آينده مي پردازند بايد ساز و كارهايي را براي تصحيح خطاهاي احتمالي برنامه در نظر بگيرند. مفاهيم»برنامه ريزي«و»كنترل«معموال در كنار هم مطرح مي شوند. زيرا مديران در فراگرد كنترل وضع موجود )عملكرد( را با وضع مطلوب)برنامه( مقايسه مي كنند و بر اساس اين مقايسه به برنامه ريزي مجدد )تصحيح( مبادرت مي كنند. يعني با تشخيص»فاصله وضع موجود با وضع مطلوب«يا تطبيق»عملكردها با اهداف«به تصحيح انحراف ها مي پردازند. به همين دليل معموال گفته مي شود كه»كنترل با همه وظايف مديريت ارتباط دارد ولي ارتباط آن با فراگرد برنامه ريزي از اهميت ويژه اي برخوردار است«. تعريف كنترل كنترل فراگردي است كه از طريق آن عمليات انجام شده با فعاليت هاي برنامه ريزي شده تطبيق داده مي شوند. اين فراگرد براي تصحيح مستمر عملكرد سازمان در جهت دستيابي به اهداف سازماني به كار گرفته مي شود و ميزان

53 49 کتاب آموزشی مدیریت محله پيشرفت در جهت تحقق اهداف را نشان مي دهد. منظور از روش هاي كنترل مديريتي روش ها و ساز و كارهايي است كه مديران براي كسب اطمينان از سازگاري»رفتار و عملكرد كاركنان«با»استانداردها برنامه ها و هدف هاي سازماني«به كار مي گيرند. در فراگرد كنترل برنامه هاي منظمي به اجرا در مي آيند كه طي آن اطالعات مورد نياز كسب مي شوند و پس از ارزيابي و سنجش ميزان انحراف طرح هاي اصالحي براي نيل به حداكثر كارايي در تحقق اهداف تنظيم مي گردند. در واقع فراگرد كنترل به مقايسه»بايدها«و»هست ها«مي پردازد و فاصله وضع موجود تا وضع مطلوب را اندازه مي گيرد و از طريق آن مي توان فهميد كه آيا پيش بيني هاي برنامه ريزان صحيح بوده است يا خير. كنترل امري است كه بايد به طور مستمر و دائمي بر آن اهتمام شود. فراگرد كنترل از مراحل اوليه اجراي برنامه تا آخرين مراحل آن و حتي گاهي پس از خاتمه آن استمرار مي يابد. فراگرد كنترل فراگرد كنترل از چهار مرحله اصلي تشكيل مي شود : 1- تعيين معيارها و ضوابط كنترل 2- مقايسه نتايج عملكردها با معيارها و استانداردهاي تعيين شده 3- تشخيص ميزان انحراف ها و بررسي علل بروز آنها 4- تنظيم و اجراي برنامه ها و عمليات اصالحي تدابير و وسايل كنترل و نظارت هنگام كنترل مديران از برخي تدابير و وسايل نظير بودجه گزارش هاي بررسي آماري گزارش هاي عملياتي ويژه داده هاي حاصل از ارزشيابي داخلي و تجزيه و تحليل نقطه سر به سر استفاده مي كنند. كنترل عمليات منظور از روش هاي كنترل عمليات روش هايي است كه در امور تداركات بازاريابي حسابداري و نظاير آن به كار مي رود و عمليات مرتبط با توليد را در دوره هاي عملياتي كوتاه مدت ميان مدت و بلند مدت بررسي مي كند. نتيجه اين بررسي ها براي تنظيم عمليات توليد مفيد است و مجموعه اطالعات سودمندي را در مورد داده هايي نظير ميزان موجودي مواد اوليه وجوه نقدي دارايي هاي ثابت ميزان درآمد و ميزان پيشرفت طرح كه بر سطوح كمي و كيفي توليد تاثير قابل مالحظه اي دارند ارائه مي كند. اين اطالعات ابزار موثري براي كنترل عمليات محسوب مي شوند.

54 50 کتاب آموزشی مدیریت محله بودجه تنظيم بودجه يعني ارائه برنامه هاي سازمان در قالب اعداد و ارقام پولي و مالي. مديران با تنظيم بودجه مشخص مي كنند كه در چه محدوده اي از زمان چه ميزان از منابع مالي بايد براي انجام يك طرح برنامه يا عمليات معين به كار رود. به اين ترتيب چارچوب اقدامات و عمليات آتي سازمان را مشخص مي كنند ودر واقع بر همه فعاليت هاي سازمان نظارت مي كند. مديران همچنين مي توانند از بودجه ها براي تعيين ميزان موفقيت سيستم در اجراي برنامه هاي خود و تحقق هدف هاي تعيين شده و تشخيص ميزان انحراف هاي احتمالي از برنامه ها استفاده كنند گزارش هاي بررسي آماري اين گزارش ها معموال به طور مستمر و ادواري فراخور تقاضاي مدير سازمان تهيه مي شوند. در صورت استمرار و ارائه دقيق اين گونه گزارش ها مقايسه و تجزيه و تحليل اطالعات مربوط به دوره هاي متناوب براي مدير امكان پذير مي شود. براي مثال امكان مقايسه تعداد افراد ناراضي و منصرف از خدمت در دو سال متوالي ميسر مي گردد و مدير با مقايسه اين آمارها در چند سال متوالي در مي يابد كه آيا ميزان رضايت شغلي افراد در سازمان رو به افزايش است يا اين كه به تدريج كاهش مي يابد. بديهي است كه در صورت كاهش رضايت شغلي مدير بايد تدابيري را براي اصالح و بهبود وضع موجود اتخاذ كند. گزارش هاي عملياتي ويژه اين گزارش ها صرفا براي بررسي يك برنامه يا يك عمليات ويژه تهيه مي شوند. در واقع اين گزارش ها را به طور غير مستمر و مقطعي و در موارد استثنايي طبق درخواست مديران تنظيم مي كنند. مزيت و ارزش اين گزارش ها در آن است كه توجه مديران را به مطالعه وضعيت يك مورد خاص معطوف مي نمايد و بر آن متمركز مي سازد. ارزشيابي عملكرد واحدها در اين ارزشيابي ها فراگردهاي برنامه ريزي سازماندهي رهبري بسيج منابع و كنترل عمليات كل سازمان يا يك واحد از آن بررسي مي شوند و تحت نظارت قرار مي گيرند. انواع كنترل کنترل گذشته نگر بازخور یا کنترل گذشته نگر صرفا بر ساس فعالیت ها و اطالعات گذشته استوار است. بازخور با استفاده از نتایج یا در اصطالح سیستم با استفاده از ستاده ها کنترل را عملی می کند اما مفهوم جدید کنترل

55 51 کتاب آموزشی مدیریت محله فراتر از سازو کار بازخور و توجه به گذشته است. کنترل آینده نگر کنترل آینده نگر یا هدایت کننده کنترلی است که با استفاده از داده ها کنترل را تحقق می بخشد قبل از آنکه عملی واقع شود.به عبارت دیگر این نوع کنترل موانع. مشکالت را قبل از وقوع و اجرای عملیات پیش بینی می کند و انجام اصالحات را ممکن می سازد. هدف از این نوع کنترل پیش گیری و انجام اصالحات قبل از اجرا برای حصول نتایج مورد نظر است.کنترل پیش نگر مستلزم آگاهی و بصیرت و تجربه کنترل کننده است. برخی از علمای مدیریت بازخور را نوشدارویی بعد از مرگ نام نهادند. زیرا نارسایی های اطالعات تاریخی را با خود به همراه دارد و تصحیح خطاها فقط نسبت به آینده عملی است.بنابراین این نوع کنترل پیش از آنکه به گذشته متکی باشد آینده نگر است. کنترل زمان وقوع کنترل گذشته نگر بر اطالعات گذشته استوار است کنترل پیش نگر بر پیش بینی های آینده و کنترل زمان وقوع اطالعات زمان حال را مالک قرار می دهد. ماشین های الکترونیکی و رایانه ها اطالعات زمان واقعی یا اطالعات زمان وقوع را فراهم می کنند و کنترل بر اساس این نوع اطالعات کنترل زمان وقوع نام دارد.حساسیت برخی از برنامه ها ایجاب می کند تا مدیریت از این نوع کنترل استفاده کند و تصمیماتی به موقع وسریع اتخاذ نماید.

56 52 کتاب آموزشی مدیریت محله سيستم هاي كنترل راهبردي و مديريت بحران نگرش سنتي به»مديريت بحران«نگرش منفي بوده همانند»فرونشاندن آتش«توسط مدير تلقي مي شده است. با اين تعبير كه»مدير بحران«در انتظار خراب شدن كارها مي نشيند و پس از بروز تخريب سعي مي كند تا ضرر ناشي از خرابي ها را محدود كند. ولي در تطور معاني اين واژه به تازگي معناي مثبت و بهتري براي آن پيدا شده است. بر اساس معناي اخير همواره بايد مجموعه اي از طرح ها و برنامه هاي عملي براي برخورد با تحوالت احتمالي آينده در داخل سازمان ها تنظيم شوند و مديران بايد درباره اتفاقات احتمالي آينده بينديشند و آمادگي برخورد با رخدادهاي غيرمترقبه را كسب كنند. بنابراين مديريت بحران بر ضرورت پيش بيني منظم و كسب آمادگي براي برخورد با آن دسته از مسائل داخلي و خارجي كه به طور جدي شهرت سودآوري يا حيات سازمان را تهديد مي كند تاكيد دارد. البته بايد توجه داشت كه مديريت بحران با مديريت روابط عمومي بسيار متفاوت است. مدير روابط عمومي براي خوب جلوه دادن سازمان تالش مي كند. در حالي كه مدير بحران سعي مي كند تا در شرايط دشوار سازمان را در موقعيت خوب نگه دارد. مديريت بحران به منزله يك رشته علمي به طور كلي در حوزه مديريت استراتژيك قرار مي گيرد و به طور خاص به مباحث كنترل استراتژيك مربوط مي شود.

57 53 کتاب آموزشی مدیریت محله فصل چهارم مشارکت شهروندان در اداره امور شهر

58 54 کتاب آموزشی مدیریت محله اجزاء مشاركت درگيري ذهني و عاطفي : درمرتبه نخست وشايد پيش از هر چيز ديگر مشاركت به معناي درگيري ذهني و عاطفي بوده تنها به كوششهاي بدني محدود نمي شود. در مشاركت خود شخص نيز درگير است وتنها مهارت وتوانايي هاي وي و يا امكانات فراهم شده توسط او درگير نيست.اين درگيري روانشناختي است نه جسماني. انساني كه مشاركت مي كند خود درگير است و نه كار درگير. اگر خود احساس كند به صورت واقعي در حركتهاي كالبدي مشاركت داده شده است به خود درگيري دست نمي يابد. انگيزش براي ياري دادن : شخص در مشاركت اين فرصت را مي يابد كه از قابليت ها ابتكارات وآفرينندگي خود براي دستيابي به هدفهاي گروهي استفاده نمايد از اين رو مشاركت با موافقت فرق دارد در موافقت موافقت كننده ياري ويژه اي نمي كند بلكه تنها آنچه را كه پيش رويش مي گذارند تصويب مي كند. در واقع درموافقت نقش اصلي را تصميم گيرنده بازي مي كند كه مي كوشد تا با استفاده از توانايي هاي خويش جمع را به موافقت وا دارد. اما مشاركت چيزي بيش از گرفتن موافقت از يك جمع براي تصميم از پيش گرفته شده است. مشاركت يك داد و ستد اجتماعي دوسويه ميان مردم است و نه روش قبوالندن انديشه هاي مسئوالن باال دست. در واقع در مشاركت نقش اصلي با مشاركت كننده است كه مي كوشد تا توانايي هاي خويش را آشكار سازد. پذيرش مسئوليت : مشاركت اشخاص را بر مي انگيزد تا در كوشش هاي گروه خود مسئوليت بپذيرند. در واقع مشاركت هنگامي تحقق مي يابد كه بي تفاوتي و بي مسئوليتي جاي خود را به احساس وابستگي هم سرنوشتي و مسئوليت بدهد. مسئولیت پذیری یاری دادن درگیری ذهنی و عاطفی شکل 3-1 : اجزای مشارکت طبق اصل فرآيندي بودن مشاركت اين پديده بر ارتباط گسترده ميان افراد و تعامل آزاد آنان تاكيد دارد به طوريكه پيوند ميان آنان از يك حالت خطي يك سويه و يا حتي دو سويه به يك حالت شبكهاي چند سويه تبديل ميشود كه همه اعضاي سازمان به صورت عضوي از يك گروه بزرگتر شناخته شده و به تبادل انديشه و تجربه ميپردازند. اين

59 55 کتاب آموزشی مدیریت محله اصل اساسا بر پنج ارزش بنيادي تاكيد دارد كه عبارتند از: الف ارج نهادن به شخصيت واالي انسان و حق نظارت بر سرنوشت خويش. ب فراهم آوردن موجبات رشد و پرورش انسانها. ج ايجاد مسئوليت و تعهد دروني در افراد. د سهيم كردن افراد در قدرت و اختيار و ايجاد زمنيه مناسب براي تصميمگيري موثر و عقالني. ه گشودن فرصتهاي پيشرفت بر روي افراد در ردههاي زيرين جامعه. سابقه مفهوم مشاركت)از دیدگاه ابزارگرایانه تا مشارکت به مفهوم هدف( همانطور که در بخش پیشینه تحقیق اشاره شد سابقه مفهوم مشارکت به اواخر دهه 50 ميالدي و به دنبال شكست برنامههاي توسعه مبتني بر ديدگاه نوسازي مفهوم مشاركت و توسعه مشاركتي در ادبيات توسعه برمی گردد. عدم موفقيت اين برنامهها در رسيدن به اهداف خود اين باور را تقويت كرد كه فقدان مشاركتهاي مردمي در طراحي اجرا و ارزيابي برنامهها موجب ناكامي آنها شده است. از اين رو در واكنش به اين امر مفهوم مشاركت مورد توجه برنامهريزان قرار گرفت و فرآيندهاي تقويت كننده مشاركت مردم به عنوان زمينه اصلي توسعه مطرح شد. اما اين ديدگاه كه در بررسي مفهوم مشاركت ديدگاهي ابزار گرايانه محسوب ميشود مشاركت را في نفسه هدف نميداند بلكه آن را ابزاري جهت توفيق برنامههاي توسعه در نظر ميگيرد. از اين رو براي توجيه لزوم مشاركت بر آثار آن در توسعه تاكيد دارد و كاهش هزينهها پذيرش اجتماعي برنامهها جذب منابع بيشتر و... را به عنوان مزاياي اصلي آن بر ميشمارد. برنامهها و اقداماتي كه براساس چنين رويكردي به اجرا درآمدند با توفيق زيادي در جلب مشاركت مردم مواجه نشدند و كم كم رويكردهاي ديگري در اين زمينه مطرح شد كه مشاركت را نه بعنوان ابزار بلكه در مقام هدف مورد توجه قرار ميدادند. در اين ديدگاه مشاركت در فعاليتهاي اجتماعي و سياسي في نفسه هدف محسوب مي شود و از طريق آن تواناييها و خالقيتهاي انسان به عنوان موجودي عقالني و ارتباط جو فعليت مييابد. از اين رو مشاركت در سياست و در فعاليت سازمانهاي اجتماعي وظيفه شهروند فعال بشمار ميرود و نه صرفا وسيلهاي براي تامين نيازها و منافع شخصي يا كسب فايده. برنامههائي كه با چنين رويكردي به مسئله مشاركت مينگرند عمدتا داراي ويژگيهاي زيرند: الف- با همكاري و مشاركت ذينفعان اصلي يعني مردم انجام ميشوند. ب- قدرت تصميم گيري و برنامهريزي را به ذينفعان واگذار ميكنند. ج- موجب باال رفتن آگاهي و توانمند سازي مردم ميشوند. د- به ذينفعان اصلي كمك ميكنند تا باتعامل انديشه ها ديدگاه انتقاد آميزي از وضعيت موجود داشته باشند.

60 56 کتاب آموزشی مدیریت محله ه- تاثير مثبتي بر اعتماد به نفس گذاشته و مولد سرمايه اجتماعي هستند. و- موجب گسترش و تعميق شبكه روابط اجتماعي مي شوند. در كشور ما به لحاظ تاريخي اگر چه مفهوم مشاركت و معادلهاي بومي آن نظير تعاون و همياري سابقه طوالني در حيات اجتماعي و فرهنگي مردم دارد. اما برداشت مدرن از مشاركت كه مبتني بر اصالت عمل اجتماعي است نه تنها سابقه چنداني ندارد بلكه به نظر ميرسد در عرصههاي مختلف به هيچ وجه نهادينه نشده است. مشاركت در انديشه و عمل مردم و مسئوالن حداكثر تا سطح يك رفتار بازتابي نه چندان فعال مبتني بر اهداف ابزار گرايانه كه بيشتر در موقعيتهاي ويژه )عمدتا سياسي( و در پاسخ به در خواستهاي مشروعيت خواهانه مسئوالن تقليل يافته است. هر چند كه در سالهاي اخير با مطرح شدن مفاهيمي نظير جامعه مدني حقوق شهروندي و... ادبيات مشاركت در معناي نوين آن در بين نخبگان و انديشمندان گسترش يافته اما همچنان به نظر ميرسد مفهوم فوق تا نهادينه شدن در سطح جامعه راهي طوالني فرا روي داشته باشد. پيش نيازهاي مشاركت با توجه به آنچه در تعريف مشاركت آمد مي توان به روشني دريافت كه تحقق مشاركت مستلزم فراهم آمدن برخي پيش نيازهاست. برخي از اين پيش نياز ها در وجود شركت كنندگان و برخي ديگر در محيط پيرامون جاي دارند. اين پيش نياز ها تحقق و كارسازي مشاركت را تعيين مي كنند وسطح آن رامشخص مي سازند.عمده ترين اين پيش نيازها با توجه به تعريف مشاركت عبارتند از: الف- فراهم بودن زمينه مشاركت : مشاركت به سختي ممكن است در زمان اضطرار و فوريت و قبل از آنكه زمينههاي آن فراهم شده باشد به نحوي مناسب تحقق يابد. ب- فايده مندي مشاركت : فوايد احتمالي مشاركت بايد بر هزينههاي آن فزوني داشته باشد. ج- مورد عالقه بودن موضوع مشاركت : موضوع مشاركت بايد مشخص و مورد عالقه افراد باشد در غير اين صورت آنان به مشاركت همانند سرگرمي و يا از سر اضطرار خواهند پرداخت. به هر حال پايداري مشاركت با عالقه فرد پيوند دارد. د- وجود توانائيهاي فردي : مشاركت كنندگان بايد از توانائيهاي الزم )مانند شناخت و دانش كافي توانائي برقراري ارتباط متقابل امكانات مالي و...( برخوردار بوده تا بتوانند در مشاركت كارآمد باشند. ه- عدم احساس تهديد : فرد مشاركت كننده نبايد احساس كند كه مشاركت جايگاه و موقعيت او را تهديد خواهد كرد. و- آزادي: مشاركت هنگامي معنا دارد كه فرد امكان انتخاب و آزادي اختيار داشته باشد.

61 57 محله مدیریت آموزشی کتاب مشاركت سطوح داد: تميز يكديگر از ميتوان را مشاركت از گوناگوني سطوح عملي لحاظ به قابل گروه با فرد تماسهاي فراواني و شدت ماهيت شكل به توجه با كه گروه چند يا يك در مشاركت الف است. تعريف اين در اجتماعي مشاركت آن سازمان گوناگون بخشهاي و جامعه كل گرفتن نظر در با و وسيعتر ديدي از ب اين در بود. خواهد و... مدني و سياسي فرهنگي اقتصادي حيات در آشكار بيش و كم مشاركت از عبارت صورت بيش و كم مشاركت داراي فينفسه گروهها ميدارد. مشخص را قدرت از صورتي اغلب مشاركت ميزان صورت هستند. فوقالذكر بخشهاي از يك هر در و جامعه كل در اهميتي حائز مشاركت انواع )درون آن ايجادي انگيزههاي حسب بر انواع نظر از كالن( مياني )خرد سطح نظر از مشاركت انواع خالصه بطور منطقهاي )محلي فراگيري سطوح حسب بر ( مستقيم غير )مستقيم مردم دخالت چگونگي حسب بر برونزا( زا حسب بر اجباري( يا تحميلي برانگيخته داوطلبانه انگيخته خود )طبيعي مردم همكاري كيفيت حسب بر ملي( و نظارات( و اجرا برنامهريزي و تصميمگيري پيشنهاد ارائه خدمات ارزيابي خدمات از )بهرهمندي اجرايي سطوح ميشود. شامل را اجتماعي( اقتصادي )سياسي قلمرو و موضوع حسب بر كار به نظري و اعتقادي الگوي بازتاب مشاركت مورد در شده ارائه تعاريف و نظرها اظهار گفت بايد مجموع در امكان گردد تزريق پروژه يك در بايست مي كه پذير كميت جزيي عنوان به صرفا مشاركت تلقي است. شده گرفته عمل و انديشه در بنيادين تغييراتي باشد موثر است قرار اگر كه است كيفي فرايندي اساسا مشاركت نيست. پذير هر و است ممكن غير ميسازند محدود را فرايند اين كه عواملي از شمول جهان فهرست يك ارائه بنابراين ميطلبد. باشد. مرتبط ميشود پذيرفته آن از كه خاصي تفسير با بايد مشاركت موانع از بحث گونه شناختي جامعه ديدگاه از مشاركت تربيت و تعليم نظام و خانوادگي نهادهاي اقتصادي اجتماعي فرايندهاي بر مشاركت شناختي جامعه ديدگاه در صاحب هستند. افراد مشاركت ميزان كننده تعيين بيروني و اجتماعي فراگردهاي ديدگاه اين از شود. مي تاكيد قدرت ساخت جمعي ارتباط وسايل گسترش شهرنشيني نظير اجتماعي و ساختاري فرايندهاي ديدگاه اين نظران ساختاري هاي حركت آنان زعم به دانسته اند. مؤثر مشاركت بر را اجتماعي منزلت و آموزش سطح گروهي پويايي ساخت مجراي از نيروها اين. مي دهند شكل را افراد مشاركتي منفي و مثبت هاي نگرش اقتصادي اجتماعي

62 58 کتاب آموزشی مدیریت محله خانوادگي و عوامل تربيت اجتماعي بر كنش كنشگران اجتماعي تأثير مي گذارند. به همین ترتيب «لرنر«بر سه فرايند شهرنشيني سواد و مشاركت رسانه اي اشاره مي نمايد.»وينر«گسترش وسايل ارتباط جمعي ساخت قدرت و تكوين نوسازي را دالئل عمده مشاركت افراد ذكر مي كند.»ليپست«در بررسي مشاركت اجتماعي سياسي متغيرهاي اجتماعي مختلف را وارد مي داند. همچنين هانتينگتون منزلت طبقاتي باالتر و سپس پويايي و احساس گروهي را زمينه شكل گيري مشاركت اجتماعي سياسي مي داند. از نظر لرنر شهرنشيني سواد مشاركت رسانه أي و انتخاباتي در ارتباط متقابل با يكديگرند و مشاركت در آنها به معناي مشاركت در سيستم كلي جامعه است. به نظر او با گسترش نهادهاي مشاركتي فعاليت افراد در بخش هاي مختلف جامعه و سپس ميزان همدلي فزوني مي يابد. سازوكار روان شناختي مشتركي مراحل مختلف فوق را همراهي مي كند و آن همدلي افراد است كه مشاركت اجتماعي را تقويت مي كند. از نظر او هر قدر از طرف شخصيت سنتي به سوي شخصيت مدرن مي رويم ميزان شهرنشيني سواد استفاده از رسانه ها و ميزان مشاركت افزايش مي يابد. همچنين به قول»هومنز «هر عملي از يك شخص اگر كه مورد پاداش قرار گيرد احتمال تكرار آن عمل به وسيله همان شخص افزايش مي يابد.وينر در بررسي عوامل و شرايط مؤثر بر تشكيل و رشد مشاركت مردم در امور اجتماعي سياسي به عواملي چون رشد نيروي كار در شهر تنوع فرهنگي )قومي زباني مذهبي( و گسترش ارتباطات جمعي اشاره مي نمايد. به نظر ليپست كارگراني كه در اجتماع شغلي فعال هستند در امور تشكيالتي فعال ترند. بنابراين درجه باالي مشاركت اجتماعي با نتايج سياسي كه به بار مي آورد متأثر از عواملي چون پايگاه شغلي است. او در بررسي مشاركت اجتماعي سياسي متغيرهاي اجتماعي مانند تحصيالت شغل درآمد سن جنس محل سكونت و وضعيت تأهل را مورد توجه قرار داده است. ليپست در باب تاثير شغل بر مشاركت اجتماعي سياسي معتقد است كه فعاليت هايي كه افراد تحت تاثير مشاغل خود انجام مي دهند نه فقط بر مشاركت فردي آنان در شبكه ارتباطات سازمان يافته جامعه اثر مي گذارد بلكه بر توانايي آنان براي مشاركت اجتماعي سياسي تاثير مي گذارد. هانتينگتون نيز عوامل پوياي نوسازي را بر مبناي اقتدار خردمندانه تمايزپذيري ساخت ها و گسترش مشاركت اجتماعي سياسي مي داند. او مشاركت را در دو وجه اساسي توزيع قدرت درون يك نظام سياسي و هماهنگ سازي موفقيت آميز نيروهاي اجتماعي توليدي و مصرفي در يك نظام توضيح مي دهد. به نظر او در فرايند نوسازي و توسعه كه تنوع و تمايز ساختاري و تخصصي شدن كاركردي و نهايتا پيچيدگي ساختاري بوجود مي آيد به مشاركت مردم براي ايفاي نقش هاي جديدتر نياز است. به نظر هانتينگتون بر حسب ميزان و نوع مشاركت در نظام ها مي توان مدل سرمايه داري توسعه مدل مردم گرايي مدل ليبرال مدل خودكامگي و مدل تكنوكراتيك را مالحظه نمود.

63 59 کتاب آموزشی مدیریت محله از ديدگاه جامعه شناسي بايد بين مشاركت به عنوان حالت يا وضع )امر شركت كردن( و مشاركت به عنوان عمل و تعهد )عمل مشاركت( تميز قايل شد. مشاركت در معناي اول از تعلق به گروهي خاص و داشتن سهمي در هستي آن خبر ميدهد و در معناي دوم داشتن شركتي فعاالنه در گروه را ميرساند و به فعاليت اجتماعي انجام شده نظر دارد. در مجموع مشاركت صرفنظر از اهداف آن براي تحقق برخي مقاصد اجتماعي سياسي ضروري است گرچه ممكن است جهت و مقصد اين مشاركت تابع شرايط زماني و مكاني باشد. مشاركت شهروندان دراداره امور شهرها تازه ترين زمينه مشاركت «مشاركت شهروندان دراداره امور شهرهاست«اين مشاركت يكي از الزامات زندگي شهري است و هنگامي تحقق مي يابد كه شهرنشينان از حالت فردي كه صرفا در مكاني به نام شهر زندگي مي كنند درآيند وبه»شهروند» بدل شوند.) علوي تبار( در ادامه با نگاه به مشاركت شهروندان یا مقوله مشارکت شهری از زوایای مختلف به معرفی آن می پردازد. عوامل موثر بر مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها مشارکت شهری متاثر از عوامل گوناگونی است که باید در اتخاذ رويكرد مشارکتی شهری و برنامه ریزی های شهری مورد توجه قرارگیرد. از جمله این عوامل می توان به نیت و قصد مشارکت کنندگان انگیزه آنان از مشارکت شهری انتظارات مشارکت کنندگان از نتایج و پاداش های مشارکت و سر انجام امکانات و شرایط مشارکت شهری اشاره کرد. مجموعه این عوامل و سایر عوامل دیگری که می تواند وجود داشته باشد بر شكل گرفتن مشارکت شهری و ماهیت مشارکت شهری موثرند. پیش شرط های اصلی تحقق مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها یکی از مهمترین الزامات مشارکت شهری وجود پیش شرط های الزم برای تحقق مشارکت شهری است. مهمترین این پیش شرط ها عبارتند از : وجود فرهنگ مشارکتی شهری ( که از طریق آموزش و ترویج فرهنگی انجام می شود ). فراهم شدن ساختارهای اقتصادی اجتماعی سیاسی فرهنگی و حقوقی شهری مناسب و متناسب با مشارکت شهری در سطوح محلی ( شهری و روستایی ) منطقه ای ( استانی ) و ملی ( که از طریق انجام اصالحات ساختاری ملی صورت می گیرد (. وجود نظام مدیرت شهری ( شهرداری ها و شوراهای شهری ) «مشارکت خواه مشارکت جو و مشارکت گستر«.

64 60 کتاب آموزشی مدیریت محله به عنوان یک نمونه برجسته از تجربیات جهانی برای تحقق پیش شرط های مشارکت شهری می توان به تشکیل شوراهای شهر Council( ) City استقالل حکومت های محلی ( Government ) Local از حکومتهای فدرال انتخاب شهردار از سوی شهروندان و برگزاری انتخابات شهری ( Elections ) Urban گوناگون برای نظر خواهی از شهروندان اشاره کرد. الگوی سازمانی مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها اگر چه طیف وسیعی از الگو های سازمانی برای مشارکت شهری متصور است. با وجود این ماهیتا می توان قائل به دو گونه الگوی سازمانی مشارکت شهری شد : الگوی سازمانی مشارکت شهری خودجوش و الگوی سازمانی مشارکت شهری سازمان یافته. به نظر می رسد در پروژه توسعه شهری و برای نظام مدیریت شهری و ارکان آن ( شهرداریها و شورای شهر ) دادن وزن بیشتر به الگوی سازمانی مشارکت شهری سازمان یافته ( رسمی برنامه ریزی شده و نهادی ) اهمیت بیشتری دارد. دلیل اصلی این است که مشارکت خود جوش داوطلبانه و سازمان نیافته هنگامی شكل می گیرد که»فرهنگ مشارکتی«( Culture ) Participatory قوی شكل گرفته باشد و مشارکت توانسته باشد تبدیل به»هنجار فرهنگی«( Norm ) Cultural شده باشد. از آنجا که در جامعه شهری جهان سوم بویژه بخش توسعه نیافته آن فرهنگ مشارکت شهری و هنجارهای فرهنگی شهری مربوط به مشارکت هنوز به طور شایسته شكل نگرفته است نقش الگوی سازمانی مشارکت شهری رسمی و سازمان یافته اهمیت بیشتری دارد. الگوی زمینه ای مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها با توجه به طیف وسیع پروژه شهری و حیطه وظایف گسترده و متنوع نظام مدیریت شهری و ارکان اصلی آن شهرداری ها و شورای شهر - زمینه زیادی برای جلب مشارکت شهری وجود دارد. همچنین با توجه به تجربیات جهانی و با در نظر گرفتن وظایف نظام مدیریت شهری در اکثر کشورهای جهان می توان زمینه مشارکت شهری را شامل امور اجتماعی امور ایمنی امور رفاهی امور اقتصادی امور گردشگری امور آموزشی امور شهرسازی و نظایر آن دانست. الگو های بخشی مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها این الگوها ناظر به ابعاد گوناگون جلب مشارکت شهروندان و رویه های مشارکت گستری است. با توجه به ماهیت پروژه توسعه شهری و همچنین ماهیت فرآیند مدیریت شهری الگوهای بخشی مشارکت شهری می توانند شامل

65 61 کتاب آموزشی مدیریت محله مشارکت در سیاست گذاری شهری برنامه ریزی شهری نظارت بر برنامه ها و طرح های شهری ارزیابی نتایج فعالیتهای شهری تامین مالی هزینه های شهری و مشارکت در تامین نیروی انسانی الزم برای اجرای پروژه توسعه شهری باشد. طبقه بندي الگوهاي مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها وقتي ازمشارکت مردم در اداره امور شهرها سخن مي گوييم بويژه هنگامي که مصاديق مشخصي را براي آن معرفي مي کنيم بالفاصله متوجه تنوع بسيار زياد آن شده ومشاهده مي کنيم که طيف هاي وسيعي را در درون خود جاي مي دهند. اين واقعيت موجب مي شود که هنگام بحث تحليلي از الگوهاي مشارکت نتوانيم از احکام کلي حاکم بر تمامي اين الگوها سخن بگوييم. الزم است که بر مبناهاي قابل قبولي اين الگوها را طبقه بندي کرده واز ويژگيها وعناصر موثر در هر طبقه سخن گفته شود. نگاهي استقرايي به الگوهاي موجود مشارکت درجهان نشان مي دهد که مي توان اين الگوها را برحسب سه معيار متفاوت طبقه بندي کرد: * برحسب نوع مشارکت * زمينه مشارکت و * سازماندهي مشارکت. * بر حسب نوع مشارکت به اعتبار نوع مشارکتي که افراد در يک الگو دارند و در واقع بر حسب بخشي از انجام فعاليت که در آن سهيم مي شود مي توان الگوي هاي مشارکت زير را از يکديگر متمايز ساخت : - مشارکت در تصميم گيري ومديريت : به طور معمول وقتي مشارکت افراد در مديريت يک مجموعه يا يک سازمان مطرح مي شود اين مشارکت ممکن است در چهار حوزه تحقق يابد. نخست افراد ممکن است در تعيين هدف ها مشارکت کنند.دوم آنان ممکن است در گرفتن تصميم ها شرکت جويند. يعني از ميان راه هاي گوناگون کنش به گزينش بپردازند. سوم ممکن است در گشودن دشواري ها شرکت کنند که اين فراگردي است در برگيرنده تعريف و تعيين مو ضوع ها وپديد آوردن راه چاره ها وگزينش از ميان آنها. سرانجام مشارکت ممکن است پديد آوردن دگرگوني در مجموعه يا سازمان باشد. البته اين چهارمنطقه به طور خالص و کامل مجزا نيستند و با يکديگر نيز ناسازگار وغير قابل جمع نمي باشند.عالوه بر موضوع مشارکت درمديريت سطح و محدوده مشارکت در مديريت نيز اهميت دارد. - مشارکت در تامين مالي هزينه انجام طرحها : در کاربردهاي مشارکت گاه منظور از مشارکت در کارها ( بويژه در امور شهرها( اين است که افراد سعي کنند تابخشي از بار مالي مربوط به انجام يک طرح را برعهده گيرند آنچه درعمل

66 62 کتاب آموزشی مدیریت محله ميزان پرداخت يک فرد در یک مورد خاص را تعيين مي کند نخست ميزان تمايل اوست براي بهره مند شدن در قبال پرداخت وجه براي آن مورد خاص وديگري قدرت و توان پرداخت او. عامل اول را در اصطالح فني- اقتصادي کشش تقاضا براي آن مورد خاص مي نامند. منظور از کشش تقاضا شاخصي است که نشان مي دهد تقاضاي افراد براي داشتن يک کاال ويا بهره مندي از يک موقعيت تاچه حد تحت تاثير تغيير عواملي چون قيمت آن کار ويا درآمد آن شخص قرار مي گيرد.البته صرف وجود تمايل نسبت به يک کاال )يا موقعيت( براي پرداخت وجه در قبال آن کافي نيست بلکه توان پرداخت نيز الزم است. توان پرداخت معموال توسط درآمد افراد اندازه گيري مي شود. بيان ديگر بحث فوق اين است که ميزان مشارکت افراد در تامين مالي هزينه ها به دو عامل بستگي دارد : ميزان مطلوبيت اين طرحها براي آن فرد وقدرت وتوان مالي او. - مشارکت درتامين نيروي انساني يکي ديگر از انواع مشارکت اين است که افراد شهر نيروي انساني الزم براي انجام يک فعاليت خاص را تامين نمايند. دراين وضعيت افراد نه در مديريت ونه در تامين مالي آن شرکت داشته اند اما در مرحله اجراي آن با در اختيار گذاشتن نيرو و توان خويش به صورت داوطلبانه ازهزينه هاي اجرايي آن کاسته ودر عمل مي کوشند تا طرح مورد توافق خود را به اجرا درآورند. * بر حسب زمينه مشارکت به دليل گستردگي فعاليتهايي که توسط مديريت در شهرها انجام ميگيرد زمينه هاي مختلفي از مشارکت )در انواع گوناگون(را مي توان در شهرها شناسايي کرد.در يکطبقه بندي استقرايي مي توان زمينه هاي شارکت در اداره امور شهرها را تحت عناوين زير طبقه بندي کرد: 1 -فعاليت هاي عمراني )ايجاد خيابان و کوچه ايجاد ميدان ها ايجاد پل...( 2 -فعاليت هاي مربوط به محيط زيست )ايجاد فضاي سبز و زيبا سازي شهر( 3 -فعاليت هاي مربوط به تامين ايمني شهر) ايجاد ايستگاههاي آتش نشاني-رفع خطر از بناها...( 4 -فعاليت هاي نظارتي)نظارت بر حسن اجراي قوانين ومقررات مربوط به زندگي شهري ) 5 -فعاليت هاي مربوط به خدمات شهري )تنظيف معابر ودفع زباله ارائه خدمات مربوط به غسالخانه وگورستان( 6 -فعاليت هاي مربوط به رفاه اجتماعي)تاسيس فرهنگسراها تاسيس کتابخانه ايجاد خانه هاي محله و...( بسته به اينکه مشارکت به منظور انجام کدام يک از فعاليت هاي فوق صورت گيرد نيز مي توان به طبقه بندي الگوهاي مشارکت اقدام کرد.

67 63 کتاب آموزشی مدیریت محله * بر حسب نوع سازماندهي عمل طبقه بندي وظايف تفويض اختيار تثبيت مسئوليت براي اجراي وظايف و تعيين روابط به منظور همکاري موثر در تحقق بخشيدن به اهداف را اصطالحا سازماندهي مي نامند. بر حسب نوع سازماندهي درنخستين گام مي توان دو نوع سازماندهي الگوهاي مشارکت را از يکديگر متمايز ساخت. درنوع نخست که اساسا تشکلهاي خودجوش و خود انگيخته جامعه را شامل مي شود سازماندهي بدون توجه به دست آوردهاي دانش جديد مديريت صورت گرفته ومبتني بر تجربيات شخصي وسنن اجتماعي است. اما در نوع دوم که تشکلهاي رسمي ونسبتا رسمي و برانگيخته را شامل مي شود سازماندهي بر مبناي دست آوردهاي فنون مديريتي جديد و با هدف حداکثر آگاهي صورت مي پذيرد. در نوع اول روابط بيشتر رو در رو و پيوندها بيشر عاطفي است و از اين رو دوام وپايداري بيشتري از خود نشان مي دهند اما درضمن امکان استفاده بهينه از منابع درآنها پايين بوده و اغلب فعاليت ها با صرف امکانات و انرژي بيش از حد مجاز صورت مي پذيرد. رسميت روابط فيمابين در نوع دوم ممکن است به کاهش عاليق وپيوند هاي عاطفي بينجامد اما کارآيي را افزايش داده سرعت و نظم امور را باال مي برد. به عالوه تقسيم کار دقيق تر موجود در نوع دوم امکان اصطکاک وکشمکشهاي درون اين تشکل ها را کاهش مي دهد. بسته به زمينه و انتظاري که از يک تشکل مشارکتي وجود دارد مي توان يکي از اين دو نوع را مناسب تر دانست اما صدور حکم کلي واقع بينانه نيست. ظرفيت مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها اگرچه مسئله مشارکت در معناي وسيع کلمه دربرگيرنده انواع کنشهاي فردي وگروهي به منظور دخالت در تعيين سرنوشت خود و جامعه وتاثير نهادن بر فرايندهاي تصميم گيري درباره امور عمومي است اما اغلب منابع ومتون موجود در زمينه مشارکت آن را بيشتر درقالب مشارکت سياسي مورد مطالعه وبررسي قرار مي دهند. به همين دليل درمنابعمربوطبهمشارکت اغلب اشکالمختلفمشارکتسياسيچون : فعاليتدرانتخابات اعمالنفوذ فعاليتسازماني )عضويت اشکال مختلف مشارکت سياسي ( ايجاد روابط فردي با مقامات قدرتمند و خشونت )استفاده از زور براي تاثير گذاري برتصميمات دولت( مورد بحث وبررسي قرار گرفته و زمينه هاي مربوط به آنها به بحث گذاشته مي شود. مشارکت در اداره امور شهرها اگرچه مي تواند به عنوان شکلي از مشارکت سياسي درنظر گرفته و مطالعه شود ولي به دليل تنوعي که در بخش هاي قبل به آن اشاره شد بايد به طور مستقل درنظر گرفته. دراين بخش با استفاده از طبقه بندي صورت گرفته در زمينه انواع مشارکت شهروندان مي کوشيم تا عوامل تعيين کننده سطح و ميزان مشارکت شهروندان را درهريک از ابعاد مشخص ساخته و مورد بحث قرار دهيم.

68 64 کتاب آموزشی مدیریت محله ظرفيت مشارکت درتصميم گيري مديريتي ظرفيت مردم يک شهر براي مشارکت در اداره شهرشان توسط چه عواملي تعيين مي گردد عامل نخست فرهنگ سياسي شهر است. منظور از فرهنگ سياسي الگوهاي پذيرفته شده مشترکي است که جهت گيري بخشهاي عمده مردم را نسبت به موضوعات سياسي مشخص مي نمايد. فرهنگ سياسي محيطي رواني فراهم مي آورد که فعاليتهاي سياسي ( از جمله اداره امور وتعيين خط مشي ها( در محدوده فرهنگ آن صورت مي گيرد. فرهنگ سياسي دو جزء اصلي دارد جهت گيري هاي شناختي)اطالع وآگاهي از موضوعات ) جهت گيري هاي عاطفي) احساسات وهيجانات مربوط به اين موضوعات(. فرهنگ سياسي حاکم بر جوامع و شهرهاي مختلف به اعتبارهاي مختلفي از يکديگرمتمايز مي شوند به طوري که بسته به نوع جهت گيري برخي از اين فرهنگ ها زمينه هاي مساعدتري را براي مشارکت ايجاد مي نمايند. در زمينه مورد مطالعه ما دو جزء اساسي نقش مهم تري در ايجاد فضاي مساعد يا نامساعد براي مشارکت در مديريت وتصميم گيري دارند ميزان اعتماد به مردم و ميزان باور به اثر گذاري فرد. عنصر اول به اين باور باز ميگردد که مردم يک جامعه تا چه حد ساير مردم را قابل اعتماد دانسته ومعتقد هستند که مي توانند همراه آنها فعاليت مشترکي را به طور موفقيت آميز پيش ببرند. دومين عامل موثر برظرفيت مشارکت درتصميم گيري ومديريت ميزان فراهم بودن مقتضيات مديريت مشارکتي است. موفقيت مديريت مشارکتي)تصميم گيري ومديريت مبتني برمشارکت( به چند عامل وابسته است ساختار جهت گيري وفراگرد. بدين معنا که اگر برخي از ويژگيها در ساختار سازماندهي يک فعاليت جهت گيري مديران کارکنان دست اندرکار آن فعاليت و فراگردهاي مربوط به آن وجود داشته باشد احتمال کاميابي مديريت مشارکتي افزايش مي يابد. سومين عامل موثر بر ظرفيت مشارکت در تصميم گيري ومديريت قواعد وقوانين حاکم بر زندگي مردم است. هيچ کس کامال تصادفي وبي هيچ مقياس منطق والگويي به کاري دست نمي زند البته ممکن است کشف الگوهاي رفتاري ما دشوار باشد وشايد بابزرگتر شدن جابه جا شدن يافتن دوستان جديد يافتن کار تازه و مانند آن اين الگوها دگرگون شوند ولي در هر مرحله از زندگي ما پيوسته الگوهايي وجود دارد. افزون بر اين هرجامعه اي الگوهاي رفتار بهنجار دارد يعني شيوه هاي خاصي که بيشتر اعضاي جامعه در موقعيت هاي ويژه رفتاري منطبق با آنها دارند.اغلب مردم آگاهانه باور دارند که بايد به شيوه خاص عمل کنند وهم چنين مي دانند که اگر قواعد رازير پا بگذارند ديگر اعضاي جامعه نمي پسندند و مجازات مي شوند.برخي از قواعد حاکم بر زندگي مردم رابطه اي تنگاتنگ با دولت دارند ولي برخي ديگرچنين نيستند.اين قواعد بر سه گونه اند : احکام اخالقي رسوم وقوانين. ظرفيت مشارکت در تامين مالي طرحها اداره امور شهرها و ارائه خدمات شهري در تمام شهرهاي دنيا و از جمله کشور ما مستلزم هزينه کردن مقادير قابل

69 65 کتاب آموزشی مدیریت محله توجهي است. به طور معمول شهرداري ها به عنوان متوليان اصلي ارائه خدمات شهري براي تامين هزينه ي فعاليت هاي خود از پنج منبع اصلي استفاده مي کنند. 1- دريافت از دولت مرکزي و کمک هاي بال عوض بخش دولتي 2- دريافت عوارض و ماليات از شهروندان 3- فروش اموال ودارايي ها و عوايد متفرقه 4 -فروش کاالها وخدمات توليد وعرضه شده توسط شهرداري ها 5 -دريافت وامهاي مختلف از منابع متفاوت در شرايط کنوني دو منبع دوم )درامدهاي حاصل از عوارض و ماليات( نقش اصلي را در تامين درامد شهرداري ها ايفا مي کنند و منابع ديگر کمتر به صورت قابل اطمينان مورد بهره برداري قرار مي گيرند. نقش ومشارکت مردم در تامين مالي هزينه هاي خدمات شهري در چه زمينه هايي تجلي کرده و خود را نشان مي دهند از ديدگاه اکثر تحليل گران اين نقش بيشتر در زمينه پرداخت عوارض وماليات هاست که متجلي مي گردد. اما برخي )اعضاي گروه پژوهشي( از تحليل گران با اين نظر مخالفند. به نظر آنها چون عوارض وماليات ها به صورت اجباري و غيرداوطلبانه از افراد اخذ مي گردد ميزان پرداخت آن را نمي توان معياري براي مشارکت وهمياري مردم با نظام حاکم برمقدراتشان تلقي کرد.به گمان ما اين ايراد وارد نيست.توضيح آنکه مي دانيم يکي ازعوامل بسيار موثر بر روي ميزان عوارض و ماليات هاي پرداختي در يک جامعه چيزي است که احتماال فرهنگ مالياتي ناميده مي شود. فرهنگ مالياتي در واقع نقطه همپوشاني فرهنگ سياسي و فرهنگ اقتصادي در يک جامعه است. درصورت مساعد بودن فرهنگ مالياتي در يک جامعه هم ميزان ماليات گردآوري شده وهم هزينه ي گردآوري آن متفاوت خواهد بود. با توجه به اينکه فرهنگ چيزي جز الگوهاي مربوط به جهت گيري شناختي و عاطفي افراد با جامعه نيست بنا براين هنگامي که از فرهنگ مالياتي مساعد براي اخذ ماليات سخن مي گوييم در واقع بر زمينه هاي مساعد دروني فرد تاکيد مي نماييم. خالصه آنکه پرداخت بيشتر و سهل تر ماليات وعوارض با وجود آنکه پرداخت عوارض وماليات داوطلبانه واختياري نيست اما حاکي از جهت گيري هاي مساعددروني افراد جامعه نسبت به نظام مالياتي جامعه مي باشد. در واقع عوارض و ماليات گردآوري شده در يک جامعه ( ميزان گردآوري وهزينه گردآوري ) به طور غيرمستقيم بر ميزان همدلي وهمراهي مردم با نظام مالياتي )قوانين آن سازمان گردآوري آن ماموران مالياتي و...(داللت مي کند. نتيجه آنکه مي توان ميزان عوارض پرداختي را نيز به عنوان يکي از مصاديق اصلي مشارکت هاي مردمي در اداره امور شهرها درنظر گرفت. البته بررسي ظرفيت پرداخت عوارض در يک شهر مشخص کننده ظرفيت يک شهر براي ساير مشارکت هاي مالي ( چون کمک هاي بالعوض يا سرمايه گذاري هاي مردمي ) نيز مي باشد. براساس پيش بيني خالصه بودجه شهرداري هاي کشور عوارض شهري ( به عنوان برخي از درآمدهاي شهرداري ها( به چهار گروه

70 66 کتاب آموزشی مدیریت محله عمده تقسيم مي شوند: 1 -عوارض توام با ماليات وصولي در محل 2 -عوارض بر ساختمانها و اراضي 3 -عوارض بر ارتباطات وحمل ونقل 4 -عوارض بر پروانه ها کسب فروش وتفريحات ظرفيت مشارکت در تامين نيروي انساني به نظر مي رسد موثرترين عامل دراين زمينه اندازه وترکيب جمعيت باشد. به طور طبيعي هرچه تعداد جمعيت در يک شهر بيشتر باشد عرضه ي نيروي داوطلب انجام خدمات شهري نيز بيشتر خواهد بود. با توجه به اينکه جمعيت در سن معيني قادر به ايجاد نقش فعال در جامعه مي باشد براي برآورد معيت داوطلب ترکيب سني افراد نيز اهميت مي يابد. زيرا هر قدر جمعيت زير 15 تا 60 سال بيشتر باشد بديهي است که امکان تامين نيروي انساني داوطلب براي انجام امور بيشتر خواهد شد.عامل موثر ديگر ميزان فراغت است.توجه به اين نکته ضروري است که فراغت مفهومي است مدرن و به اعتباري پديده اي شهري است.مدرن است زيرا فراغت را بايد پاداش کاv تلقي کرد ونه حاصل بي کاري وشهري است زيرا فراغت حاصل پيشرفتهاي فني و ذخيره کردن زمان کار در اقتصاد شهري است و مهم تر اينکه نهادهاي فراغتي در شهر پا گرفته اند و خدمات خود را در شهر عرضه مي کنند. به اين ترتيب بايد گفت که فراغت از خصوصيات شهر جديد است. هر قدر ميزان فراغت بيشتر باشد امکان حضور داوطلبانه افراد در انجام امور مربوط به اداره شهرها افزايش مي يابد.ازآنچه که گفته شده مي توان به اختصار نتيجه گرفت که عوامل تعيين کننده ظرفيت يک شهربراي مشارکت حاصل تاثير متغير هاي زير مي باشد: * سطح سواد * ميزان اعتماد اجتماعي مردم به يکديگر * ميزان باور به موثر بودن )اعتماد به نفس( * ارزش افزوده سرانه درسال * تعداد پروانه هاي ساختماني صادر شده در نقاط شهري) ازنظر مساحت زمين وزير بنا( * تعداد وسائط نقليه شهري * تعداد کار گاههاي بازرگاني * تعداد انواع معامالت ثبت شده در دفاتر اسنادو امالک * ترکيب سني جمعيت

71 67 کتاب آموزشی مدیریت محله * ميزان اوقات فراغت. مشاركت مردم در امور محلي در ساير كشورها نگاهي به تحوالت سالهاي اخير نشان مي دهد كه در حدود سالهاي دهه پنجم سده گذشته بسياري از مردم مي پنداشتند كه كارشناسان توانايي يافتن راه حل مشكالت شهري را دارند و كارشناسان نيز بر اين تصور بودند كه كليد راه حل مشكالت در دست آنان است. اما تجربيات نشان دادند كه تنها با دستورالعملها و توصيه هاي كارشناسي نمي توان به جنگ مشكالت شهري رفت. در جهاني كه به طور فزاينده اي به سمت شهري شدن گام برمي دارد ضرورت نگرشي نوين و طر حهاي نو كه مشاركت مردمي در آن جايگاه خود را بازيابد به خوبي احساس مي شود. سازمان آموزشي علمي و فرهنگي ملل متحد )يونسكو( پس از سال ها تالش براي اجراي طرح هاي مختلف و دستيابي به توسعه اذعان می دارد كه دليل شكست بسياري از طرحهاي پيشين اين سازمان به دليل عدم مشاركت مر دم محلي در تعيين اهداف و طراحي فعاليت ها بوده است. يونسكو اكنون دريافته است كه براي دستيابي به موفقيت خصوصا اگر موفقيت درازمدت مد نظر باشد فعاليت ها بايد با مشاركت مردم محل طرح و اجرا شود و هر سياست توسعه اي كه نتواند از دانش و مهار تهاي مردم محلي استفاده كند برنامه ی موفقي نخواهد بود. از اين رو سازمان ملل در جريان آخرين اجالس خود در زمينه ی سكونت گاه هاي انساني به نام «هابيتات دو» كه در ژوئن 1996 در استانبول برگزار شد دو طرح براي بهبود زندگي شهري عرضه كرد. اين دو طرح عبارتند از: 1- افزايش كيفيت معيارهاي عملكرد مديريت شهري 2- تشويق مشاركت مردم در امور شهري همچنين گزارش هاي ملي كشورهاي مختلف دنيا كه به اين اجالس ارائه شد نشان مي دهدكه تقريبا در تمامي آنها مشاركت شهروندان سهم و نقش اساسي را در برنامه هاي مديريت و اداره شهرها دارد. در واقع نياز به مشاركت شهروندان در اداره امور شهري گستره اي جهاني يافته است. از اين رو در كشورهاي پيشرفته شهر داريها شوراها و انجمن هاي محلي اهميت بسياري يافته اند و انتخابات محلي براي انتخاب شهردار و شوراي شهر اهميتي همرديف انتخابات سياسي و ملي )رئيس جمهور و نمايند گان مجلس( پيدا كرده است. در زمينه مديريت و تصميم گيري شهري عمده ترين بحث مربوط به طراحي تدوين واجراي طرحهاي توسعه شهري است كه گسترش آتي شهر و اختصاص كاربري هاي شهري را در سال هاي آينده مشخص مي سازد. اين مسأله به نحو بارزي با زندگي شهرنشينان پيوند خورده ومشورت و نظرخواهي از ساكنان شهر و محله در مورد اين طرح ها اهميت به سزايي يافته است. به عنوان نمونه در جمهوري فدرال آلمان بر اساس قوانين ايالتي در مورد برنامه هاي ساختماني بايد نظر شهرونداني كه بر اثر اين برنامه ها تغييراتي در زندگيشان حاصل ميشود پرسيده شود و در واقع

72 68 کتاب آموزشی مدیریت محله طرح هاي محلي از ابتدا با نظر شهروندان تهيه مي شود. طبق قانون تمامي نظرات مردم بايد مورد توجه قرار گيرد. مشاركت مردم در برنامه ريزي هاي محلي و ناحيه اي در كشور انگلستان نيز يك الزام قانوني است. چون تصميمات اين گونه طرح ها بر زندگي مردم اثرات زيانباري دارد مر دم حق د ارند تا در تمامي مراحل برنامه ريزي و رسيدگي به طرحهاي عمراني مشاركت د اشته باشند.طبق قوانين كشور مالزي نيز كه با شتاب گامهاي توسعه را پيموده است طرح هاي ساختاري در مرحله پيشنويس بايستي به اطالع عموم مردم برسد و تمامي اعتراضات و نظرات جمع آوري و مورد توجه قرار گيرد. بنا به گفته رئيس انجمن بين المللي طرح ريزي شهري اسپانيا: «بدون ترديد شهر بايد براي ساكنان آن ساخته شود و نبايد از ديدگاههاي اين ساكنان در اين باره غافل بود». مروری بر مبانی نظری مشارکت : هدف استفاده از يك چارچوب نظري در تحقيق آن است كه محقق از مطالعه انديشمنداني كه در زمينه موضوع پژوهش كار و تعمق كردهاند كمك بگيرد و بر اساس مطالعات آنها بداند كه در تحقيق مورد نظرش به دنبال چه متغيرها و فرضيههائي بايد باشد. بنابراين چارچوب نظري كمك مي كند كه مسئله و ابعاد آن تجزيه شود و ارتباط بين اجزاء مشخص و حدود مسئله تعيين گردد. بیان نظریات صاحب نظران مشارکت اجتماعی در این بخش به تعریف مشارکت از منظر نظریات صاحب نظران مشارکت اجتماعی پرداخته شده و در آخر ( بعد از بیان تمامی تعاریف ) به تبیین مدل تحلیلی و بیان چارچوب نظری خواهم پرداخت. نظريه هاي كنش اجتماعي از تعاريفي كه از مشاركت ارائه گرديد مي توان آن را ذيل چهارچوب مفهومي و نظري شناخته شده اي مورد مطالعه قرار دهيم. مشاركت به عنوان يك»رفتار انساني«از»رفتارهاي صرفا بازتابي«متمايز مي شود چرا كه افراد براي رفتار خود معني ذهني خاصي مشخصي قائلند. جامعه شناسان معتقدند كه هرگاه افراد براي رفتار خود معناي ذهني خاصي قايل شوند»كنش«پديد مي آيد. آنچه كنش را از رفتار بازتابي متمايز مي گرداند اين است كه در كنش ميان انگيزه و پاسخ تفكر قرار مي گيرد. حداقل از نظر تحليلي مي توانيم دوگونه كنش را از يكديگر متمايز سازيم كنش فردي و كنش اجتماعي. در متمايز ساختن كنش فردي از كنش اجتماعي دو ديدگاه مختلف از آغاز با هم رقابت داشته اند. يكي ديدگاه وبر كه بيشتر بر معيارهاي دروني و ذهني تاكيد مي كند و ديگري دوركيم كه بيشتر بر معيارهاي خارج از فرد و عيني تاكيد دارد.

73 69 کتاب آموزشی مدیریت محله نظريه ماكس وبر از نظر ماكس وبر كنش زماني اجتماعي است كه داراي چند ويژگي باشد : نخست آنكه كنشگر رفتار حضور يا وجود ديگران را در نظر بگيرد. دوم اينكه كنش فرد براي ديگران ارزش نمادين داشته باشد. و كنش ديگران نيز براي كنشگر نماد و عالمت تلقي گردد. به عبارت ديگر صرف درنظر داشتن ديگري براي آنكه كنشي اجتماعي باشد كافي نيست بلكه كنشگر بايد با كنش خود نشان دهد كه انتظارات ديگران را فهميده است و كنش او به منظور پاسخ به آنهاست ويا نشان دهند كه قصد ندارند بدانها پاسخ گويند و سر انجام سومين معيار در تعريف وبر داللت برآن دارد كه رفتار اشخاصي كه در يك كنش اجتماعي دخالت دارند بايد تحت تاثير ادراك آنها از معناي كنش ديگران و كنش خاص خود قرار گيرد. نظريه دوركيم برخالف وبر دوركيم خصوصيات كنش اجتماعي را در حاالت ذهني اشخاص جستجو نمي كند بلكه واقعيتهاي خارجي بيرون از اشخاص كه آنها را ملزم مي كند مي داند. از نظر دوركيم كنش اجتماعي شامل چگونگي عمل تفكر و احساس است كه خارج از فرد باشد و داراي قواي اجبار و الزام است و خود را بر فرد تحميل مي كند نظريه پارسونز برخالف آنچه در نگاه اول تصور مي شود دوديدگاه باال متضاد و غير قابل جمع نيستند. بلكه هركدام مبتني بر سنت فكري خاصي بوده و مي تواند در نهايت به دو سنت مكمل تبديل شوند : تعريف وبر مبتني بر سنت»تفهمي و درونفهمي«است. در حالي كه تعريف دوركيم مبتني بر سنت»اثباتي«. انديشمنداني چون پارسونز كوشيده اند تا اين دو سنت فكري را تلفيق كرده و از آن چهارچوبي براي تفسير كنش بسازند. او كنش را عبارت از»اخذ تصميم ذهني كنشگر درباره نيل به هدفها كه همه آنها توسط باورها و شروط موقعيتي محدود شده اند«مي داند و براي نمايش آنچه كه خود»واكنش واحد«مي خواند از شكل زير استفاده كند. شكل 3-2 : چارچوب پارسونز- بررسي نمايش واكنش واحد

74 70 کتاب آموزشی مدیریت محله اگر تعريف فوق را در مورد كنش واحد بپذيريم مي توانيم كنش اجتماعي را به صورت زير تعريف كنيم : همه حاالت فكري احساسي و رفتاري كه جهت گيري آنها بر اساس الگوي جمعي ساخت يابي شده اند. اين تعريف به طور ضمني به چند واقعيت مهم تاكيد دارد : اوال رفتار افراد بي آنكه به طور مداوم از آن آگاه باشند در هر لحظه تخت تاثير هنجارهايي است كه براي آنها راهنما يا الگو هستند. ثانيا حاالت عمل تفكر و احساس پذيرفته شده در يك جامعه به شكل قواعد هنجارها و الگوها به كنشگر عرضه شده و او ناگزير است براي آنكه كنشهايش در جامعه قابل قبول باشد از آنها الهام گرفته به رفتارهاي خود جهت دهد. ثالثا كنش و واكنش متقابل ميان افراد از تصادفات متابعت نمي كند بلكه بر روابط و كنشهاي ميان افراد قواعد و الگوهاي مشخصي حاكم است كه موجب ساخت يافتن آنها مي گردد. در رابطه با كنش اجتماعي الگوهايي مبنا قرار مي گيرند كه ميان اعضاي جماعتي از اشخاص مشتركند.»با توجه به تمامي نكاتي كه گفته شد مي توان چنين نتيجه گرفت كه مشاركت از مصاديق»كنش اجتماعي«بوده و تمامي احكام و عوارض آنرا نيز داراست.«نظريه كنش موجه تالشهاي مختلفي براي ارائه نظريه اي كه بتواند كنشهاي مختلف افراد را تبيين كرده توضيح دهد صورت گرفته است. الگوي ساده و بسيار كلي پارسونز را در قسمت قبل ديديم. اما تالشهاي نظري فقط به آن الگو منحصر نمي شود. مشهورترين و مهم ترين نظريه اي كه در اين زمينه طرح شده متعلق به آيزن و فيش باين مي باشد. نظر آنها اين است كه رفتار بيشتر در حالتي قابل پيش بيني و درك و توضيح است كه ما به «قصد«شخص در رفتار توجه نماييم. به نظر آنها رفتار در پي زنجيره اي از عوامل بوجود مي آيد وحلقه ما قبل بروز رفتار»قصد ونيت رفتار«Behavior( )Intention است. الگوي آنان نشان مي دهد كه «قصدها«به»گرايش ها«)Attitude( و»هنجارهاي«مرتبط با رفتار متكي است. گرايش يك متغير فردي و شخصي است كه طي آن فرد خوب يا بد بودن يك رفتار )يا يك پديده( را از نظر خودش ارزيابي مي كند هنجار منعكس كننده نفوذ وفشار اجتماعي است كه شخص آن رابراي انجام كاري )رفتار( احساس وادراك مي كند. گرایش به رفتار رفتار قصد و نیت شكل 3-3 : رابطه بين رفتار وهنجار افراد هنجار ذهنی

75 71 کتاب آموزشی مدیریت محله در شرايطي كه گرايش ها وهنجارها هر دو در رابطه با رفتار مثبت باشند قصد به انجام رفتار معين افزايش خواهد يافت. اما در صورتي كه گرايش ها و هنجار ها در تضاد باشند قدرت نسبي آن ها مي تواند تعيين كننده مقا صد بعدي و رفتار متعاقب آن باشد اين رابطه را مي توان به شكل زير نشان داد. الگوي قصدهاي رفتاري نشان مي دهد كه گرايشها وهنجارها هردو تحت تاثير عقايد فرد درباره رفتارهاي خاص هستند. آيزن و فيش باين در ادامه مطالعات شان حاصل پژوهشهاي خود را در قالب»نظريه كنش موجه«يا به عبارتي action( )Reasoned عرضه كردند. اصطالح كنش موجه به اين معني است كه اكثر رفتارها به اين دليل انجام مي شود كه مردم به نتايج اعمال خود فكر مي كنند و براي حصول پاره اي نتايج وپرهیز از برخي ديگر دست به انتخاب منطقي مي زنند. عناصر نظريه آنان از دو عنصر اصلي تشكيل شده است : بخش اصلي و بخش اجتماعي كه تركيب آنها پيش بيني كننده يك قصد رفتاري است. قصدي كه در نهايت مشخص كننده رفتار است. عنصر شخصي اين الگو يعني گرايش فرد حاصل دو عامل است : باور شخص در زمينه نتايج آن رفتارمشخص و ارزيابي او از نتايج ممكن از انجام آن رفتار كه هريك از اين دو عامل در ميان افراد متفاوت است. عنصر اجتماعي اين الگو يعني هنجار ذهني منعكس كننده نفوذ فشار اجتماعي روي يك شخص براي انجام يك رفتار است. به اين معني كه شخص به اين امر توجه دارد كه تاچه حد رفتارش مورد تاييد يا توبيخ افراد يا گروههاي خاصي قرار خواهد گرفت. اين افراد يا گروهها در واقع نقش يك مرجع هدايت كننده رفتار را دارند كه ممكن است پدر ومادر دوستان نزديك همكاران ويا اهالي يك محل باشند. اين متغير خود به دو عامل ديگر تجزيه مي شود : 1 -اين انتظار كه يك رفتار خاص از سوي ساير افراد مهم گروه چگونه ارزيابي مي شود )انتظار ديگران( 2 -انگيزه ي فرد براي پيروي از انتظارات ديگران )ميزان اهميتي كه فرد براي نظر مردم درباره ي رفتار خود قايل است( الگوي مذكور را مي توان به صورت زير نشان داد. بخش شخصی گرایش باور درباره نتایج ارزیابی نتایج رفتار قصد و نیت شكل 3-4 : الگوي قصدهاي رفتاري هنجار ذهنی بخش اجتماعی توقعات دیگران انگیزه برای برآوردن توقعات دیگران

76 72 کتاب آموزشی مدیریت محله نظريه كنش موجه معتقد است كه قصدهاي رفتاري تاثير مستقيمي بر رفتار دارند. با اين حال عوامل ديگري هم وجود دارد که بر رفتار موثر است. به عنوال مثال رفتاري که درگذشته انجام شده است در اغلب موارد مهم ترين تعيين کننده رفتار در آينده است. صرف نظر ازاينکه چه گرايشي اظهار شده و چه هنجارهايي مطرح باشد حرکت از قصد رفتاري به يک رفتار عيني مي تواند تحت تاثير عواملي چون امکان عيني اقدام نيز قرارگيرد. مثال اگر کسي گرايش مثبتي براي کمک به فقر داشته باشد و جامعه نيز اين کار را ارزشمند ارزيابي نمايد به طور طبيعي قصد رفتاري براي انجام آن افزايش مي يابد. اما اگر اين شخص خودش گرفتار فقر باشد و پولي در اختيار نداشته باشد که در اين راه صرف کند در اينصورت به احتمال زياد اين قصد رفتاري تبديل به عمل نخواهد شد. نظریه حکومت محلی و شهروند سازی به نظر ایستوارت مهم ترین وظیفه مقامات محلی و حکومت های محلی برای تقویت و بهبود اجتماع محلی و حکومتهای محلی کارآمد و موثر»شهروند سازی«یا ))To Build Citizenship است. شهروند سازی یعنی فراهم کردن امکانات تسهیالت و ساز و کارهای الزم برای شهروندان تا آنها از حقوق شهروندی شان بهره مند گردند و بتوانند به نحوی مناسب وظایف و تکالیف شهروندی خود را در قبال جامعه محلی که در آن زندگی می کنند انجام دهند. به نظر وی حکومت های محلی در مقایسه با حکومت های مرکزی نقش فعال تری در زمینه ارتقاء تشویق و ترغیب شهروندی سیاسی و جلب مشارکت های شهروندی دارند. لیستر )1996 ) نیز در این زمینه بر آن است که شهروند سازی مورد نظر ایستوارت باید در پرتو حوزه سه گانه حقوق شهروندی ( حقوق مدنی قانونی سیاسی و اجتماعی ) که مارشال عنوان کرده است دنبال شود. دونیسون ( 1994 ) نیز بر ارتباط تنگاتنگ شهروندان و حکومتهای محلی تاکید می ورزد و اعتقاد دارد که نقش حکومت محلی در این زمینه تحقق»عدالت اجتماعی در سطح محلی«است.در مجموع دیدگاه شهروندسازی معطوف به آموزش شهروندی تثبیت حقوق و وظایف شهروندی و حمایت از شهروندان به منظور مشارکت شهروندی در جامعه شهری و در تعامل با حکومت محلی است. نظریه نردبان مشارکت شهروندی * آرنستاین) 1996 ( قائل به سطوح و مراحل پلکانی مشارکت شهروندی در حکومت های محلی است. پلکان یا نردبان مشارکت شهروندی آرنستاین به ترتیب از پایین به باال دارای سه سطح و هشت پله است : * سطح عدم مشارکت ( مراحل 1 و : 2 دستکاری و درمان ) در این دو مرحله که حاکی از عدم مشارکت شهروندان در حکومت محلی است. به ترتیب شهروندان به پذیرش سیاستهای حکومت محلی تن در می دهند ( دستکاری ) و

77 73 کتاب آموزشی مدیریت محله سپس خود را با این سیاستهای از قبل تعیین شده تطبیق می دهند ( درمان ) * سطح مساوات طلبی نمایشی ( مراحل 3 تا : 5 اطالع دادن مشورت و سفارش دادن ) در این سطح نوعی مساوات طلبی نمایشی یا فرمایشی در زمینه مشارکت شهروندی صورت می گیرد. ابتدا شهروندان از برنامه های حکومت محلی مطلع می شوند ( اطالع دادن ) سپس دیدگاههای آنان پرسیده و مطرح می شود ( مشورت خواهی ) و آنگاه حکومت محلی برخی اقدامان مورد نظر را درخواست می کند ( سفارش دادن (. * سطح قدرت شهروندی ( مراحل 6 تا : 8 شرکت وکالت و نظارت شهروندی ) در این سطح تمهیداتی برای اعمال قدرت شهروندان پیش بینی می شود که آن هم از طریق شراکت و کال و نمایندگان و نظارت صورت می گیرد. مشاركت سرمايه اي اجتماعي ( نظريه سرمايه اجتماعي ) سرمايه اجتماعي مفهومي است كه در بسياري از موارد توسط تحليلگران اجتماعي براي توضيح طيف وسيعي از فرآيندهاي اجتماعي بكار مي رود. تئوري اجتماعي به يك دسته فرضيه ها و مفروضه هاي متنوع و بسيار متفاوت اشاره مي كند كه به مكانيسم هاي اساسي در مورد نهادها و شبكه هاي اجتماعي مربوط مي شود و به درك علت اين امر كه چرا برخي افراد گروههاي مردم يا مكانها ( ازجمله محله ها شبكه يا اساس فعل و انفعاالت تئوري سرمايه اجتماعي كه براي جوابگويي به علت تنوع پيامدهاي اجتماعي سياسي و اقتصادي ايجاد شده است حتي در مواردي كه به افراد منتسب مي شود ( مانند تئوري سرمايه انساني ) شبيه به هم هستند اما ميزان موفقيت آنها متفاوت است.اين فرضيه در وسيعترين معني خود اين است كه سرمايه اجتماعي بيشتر منجر به»ظرفيت«اجتماعي بيشتر مي شود. كه به نوبه خود نتايج مثبتي به دنبال دارد. كاربرد مفهوم سرمايه اجتماعي بتدريج از دهه 1990 به اين سو در تزها و مقاالت دانشگاهي بويژه در رشته جامعه شناسي اقتصاد سياست و آموزش با كارهاي افرادي چون جيمز كلمن پير بورديو رابرت پاتنام و فرانسيس فوكوياما افزايش يافته است. همچنين استفاده از مفهوم سرمایه اجتماعي با توجه به روند جهاني شدن و تضعيف نقش دولتهاي ملي به عنوان راه حلي اجرا شدني در سطح اجتماعات محلي براي مشكالت توسعه مورد توجه سياستگزاران و مسئوالن سياست اجتماعي قرار گرفته است.»رابرت پاتنام«مفهوم سرمايه اجتماعي را در كتاب خود اينگونه توضيح مي دهد موفقيت در غلبه بر معضالت عمل جمعي و فرصت طلبي كه در نهايت به ضرر خود افراد تمام مي شود به زمينه اجتماعي گسترده تري كه بازي در آن انجام مي پذيرد بستگي دارد. همكاري داوطلبانه در جامعه اي كه سرمايه اجتماعي عظيمي را در شكل هنجارهاي عمل متقابل و شبكه هاي مشاركت مدني به ارث برده بهتر صورت مي گيرد. منظور از سرمايه اجتماعي در اينجا وجوه گوناگون سازمان اجتماعي نظير اعتماد هنجارها و شبكه ها است كه مي توانند با تسهيل اقدامات هماهنگ كارائي جامعه را بهبود بخشند.

78 74 کتاب آموزشی مدیریت محله سرمايه اجتماعي مانند ساير سرمايه ها مولد است و امكان دستيابي به اهداف مشخصي را فراهم مي كند كه بدون آن غير قابل دسترسي خواهد بود. مشاركت شهروندان امروزه مي تواند به عنوان يك سرمايه اجتماعي قلمداد شود. چرا كه خصوصيات و ويژگي هايي كه در باره سرمايه اجتماعي برشمرديم شامل حال مشاركت مردمي هم مي شود.بنابر اين با توجه به متغيرهايي كه در اين نظريه وجود دارد به تبيين متغير هاي موثر در مشاركت اجتماعي شهروندان بپردازيم. به عنوان مثال اعتماد اجتماعي از جمله متغيرهايي است كه در بروز مشاركت شهروندان مهم است و يا متغير هنجارهاي معامله متقابل چرا كه در عرصه هاي مختلف زماني شهروندان زماني مشاركت مي كنند كه در اثر آن نفعي هم به خود و هم به ديگران برسانند و اگر بتوان گفت كه مشاركت خود نوعي معامله متقابل بين شهروندان باهم ونيز با سازمانهاي و نهادهاي جامعه است. در سايه مشاركت مردمي است كه مي توان ادعا داشت كه شبكه مشاركت مدني محقق شده و بدين ترتيب توسعه اجتماعي مد نظر در ذهن همگان كه اركان اصلي جامعه مدني را تشكيل مي دهد تحقق مي يابد. ديدگاههاي نظري درباره مشارکت شهروندان دراداره امور شهرها براي تکميل مباحث اين قسمت از پژوهش و به عنوان پشتوانه هاي براي بخشهاي پيمايشي طرح نگاهي اجمالي به ديدگاههاي نظري موجود در زمينه مشارکت خواهيم داشت.از اواخر دهه 1950 مفهوم»مشارکت«و»توسعه مشارکتي«بهمنزلهمفهوميمهمدرمباحثتوسعهاقتصاديوبهدنبالشکستبرنامههاياقتصاديمطرحشد. درآنزماندو مشکل اساسي در طرح هاي توسعه برنامه ريزان و سياست گذاران را به ارزيابي مجدد وبازنگري اين قبيل برنامه ها واداشت. شکست اين برنامه در دستيابي به اهداف خود اين تصور را تقويت کرد که فقدان مشارکت هاي مردمي در طراحي اجرا وارزيابي برنامه ها زمينه ناکامي آنها را فراهم کرده است. از سوي ديگر طرحهاي توسعه بيش از آنکه در خدمت فقرا و محرومان - که گروههاي هدف محسوب مي شدند - باشد به تشديد نابرابري و فقر دامن زد. در واکنش به برنامه هاي نارسايي در برنامه هاي توسعه مفهوم «مشارکت» به صورت جديد مورد توجه قرار گرفت و فرآيندهاي تقويت کننده مشارکت مردم به عنوان زمينه هاي اصلي توسعه مطرح شد.اين ديدگاه - که در بررسي مشارکت - ديدگاهي ابزار گرايانه محسوب مي شود مشارکت را في نفسه هدف نمي داند بلکه آن را ابزاري جهت توفيق برنامه هاي توسعه در نظر مي گيرد. به همين دليل براي توجيه ومقبول سازي مشارکت خصوصا نزد مقامات و مسئوالن تصميم گيرنده حکومتي - برآثار آن در فرايند توسعه تاکيد دارد.کاهش هزينه ها پذيرش برنامه ها از سوي مردم به کارگيري منابع بيشتر جهت برنامه ها وکنترل اجتماعي - سياسي حاصل از مشارکت به عنوان مزاياي اصلي آن بر شمرده مي شد و در نتيجه اين قبيل منافع تالش مي شد تا ذهنيت تصميم گيرندگان و مقامات دولتي و اداري را نسبت به اين پديده جلب کنند.

79 75 کتاب آموزشی مدیریت محله در کنار آن بويژه در سالهاي اخير ديدگاه ديگري نيز در مورد مشارکت مطرح شده است که آن را در مقام هدف مورد توجه قرار مي دهد. اين رويکرد شامل نظريه هايي است که به اصالت عمل اجتماعي )Praxis( و تقدم امر سياسي political( )The اعتقاد دارند. در اين نظريه ها مشارکت در فعاليتهاي سياسي و اجتماعي في نفسه هدف محسوب مي شود و از طريق آن توانايي ها و خالقيت هاي انسان به عنوان موجودي عقالني وارتباط جو فعليت مي يابد. در اين نظريه ها مشارکت در سياست و فعاليت سازمانهاي اجتماعي وظيفه شهروند فعال است و نه صرفاوسيله اي براي تا مين نياز ها و منافع شخصي يا کسب فايده. فعاليت اجتماعي - سياسي في نفسه فضيلت است و متمايز کننده حيات انساني از ساير اشکال حيات. ديويد دريكسل David Driskell دريكسل در اثر خود با عنوان )) شهرهايي بهتر همراه با كودكان و نوجوانان ( راهنمايي براي مشاركت ) كه توسط يونسكو به چاپ رسيده مباحثي در رابطه با مشاركت و انواع آن طرح مي كند. وي معتقد است. مشاركت بر سه اعتقاد زير مبتني است : * توسعه در وهله اول و پيش از همه بايد به نفع ساكنان محلي باشد. * مردمي كه در محدوده مورد برنامه ريزي زندگي مي كنند. دقيقترين اطالعات را در باره آن محدوده و موضوعات مرتبط با آن دارند. * مردمي كه بيشترين تاثيرات را از تصميمات مي پذيرند. سهم بيشتري براي مشاركت در روند تصميم گيري دارند. نظريه ميانجي گري : اين نظريه در فضاي فرهنگي - سياسي به بريتانيا كه از قرن ها قبل سنت ريشه داري از مشاركت را در درون خود پروراند و مطرح شده است. طبق اين نظريه برنامه ريزي در عصر حاضر نيازمند نگرش جديدي به برنامه ريزي مشاركتي است. گزاره هاي اصلي اين نظريه اينچنين است : * آنچه تا به حال ( در بريتانيا ) وجود داشته نه برنامه ريزي مشاركتي بلكه مشاركت عمومي و مشاوره عمومي بوده است. * برنامه ريزي مشاركتي يك گام فرا تر از مشاركت عمومي است و امكان بيشتري براي نيل به حداكثر مشاركت و مشاركت واقعي را فراهم مي كند. * مشاركت عمومي توسط برنامه ريزي هدايت مي شود. ولي برنامه ريزي مشاركتي توسط ميانجي گران هدايت مي گردد.

80 76 کتاب آموزشی مدیریت محله * در مشاركت عمومي اهداف و چهارچوب مشاركت از قبل توسط برنامه ريزان يا سياست مداران مشخص شده است. * در برنامه ريزي مشاركتي چهارچوب تعيين شده اي براي مشاركت وجود ندارد. * در برنامه ريزي مشاركتي همه تصميمات در فرآيند مزاكره و ميانجي گري اتخاذ مي گردد. اين نظريه درك جديدي از مشاركت در برنامه ريزي و تعريف تازه اي از برنامه ريزي مشاركتي ارائه مي كند. در اين درك جديد برخالف نظريات قبلي مشاركت سطح بندي نمي شود. بلكه برنامه ريزي مشاركتي به گونه اي تعريف مي شود كه مشاركت واقعي را فراهم سازد. حکمروایی خوب شهری بر مبنا تعریف برنامه توسعه سازمان ملل) UNDP ( در سال 1977 حکمروایی عبارت است از : اعمال قدرت سیاسی اقتصادی و اداری برای مدیریت امور کشور در همه سطوح. این حکمروایی شامل ساز و کارها فرآیندها و موسساتی است که از طریق آنها شهروندان و گروه های مختلف عالئق خود را ابراز می دارند اختالف نظرهای خود را تعدیل می کنند و به توافق نظر می رسند و بر اساس حقوق و تعهدات قانونی خود عمل می کنند. حکومت محلی نقش خاصی در حکمروایی شهری ایفا می کند زیرا سطح دموکراتیکی است که به شهروندان نزدیک تر است. به همین جهت نیز این سطح از حکمروایی باید نوآورانه و در تعامل و پیوند نزدیک با شهروندان باشد. یکی از مهم ترین عوامل نهفته در فرآیندهای مورد بحث از جمله گستردگی روابط حکمروایی شهری عدم تمرکز و دموکراسی محلی نقش مشارکت جامعه مدنی در سطح شهری است. مشارکت شهروندان در سازمان های مردمی در حوزه های مختلف مدیریت شهری می تواند موجب دستیابی به تحقق حکمروایی شهری شود. ویژگی های حکمروایی خوب شهری حکمروایی خوب شهری زمانی خوب و مطلوب است که چند ویژگی مهم را دارا باشد. حکمروایی در واقع فرآیندی است که بوسیله دولت هدایت می شود ولی با همکاری بخش خصوصی و جامعه مدنی به پیش می رود. مشارکت و تعامل سازنده این سه بخش برای تحقق توسعه انسانی ضرورت دارد. مفهوم حکمروایی در سطوح مختلف به کار گرفته می شود : از یک سازمان گرفته تا سطح محلی ملی و بین المللی. دولت یکی از نقش آفرینان اصلی در حکمروایی است و سایر گروه های اجتماعی به نسبت وزنه و موقعیتی که دارند وظایفی را بر عهده می گیرند. حکمروایی خوب جامعه شهری را از دو قطبی شدن)تضاد فقر و غنا( دور می سازد و از رشد حاشیه نشینی پیشگیری می کند چرا که پایداری و ثبات جامعه شهری در حکمروایی خوب است. چنانچه تعادلی در فعالیت های اقتصادی

81 77 کتاب آموزشی مدیریت محله اجتماعی و زیست محیطی برقرار گردد حکمروایی خوب شهری زودتر شکل می گیرد. معیارهای حکمروایی خوب شهری دومین کنفرانس ملل متحد در مورد سکونتگاه های انسانی ارتقای شیوه های دستیابی به اداره خوب در تمام سطوح جامعه را توضیح داده است. اداره خوب مستلزم پاسخگویی مقامات دولتی و نیز کارمندان کشوری است. عملکرد آنها می بایست در خدمت شهروندان باشد. این عملکرد شامل تخصیص بودجه های عمومی تامین سالمت و امنیت شهروندان و پیگیری منصفانه رفاه اقتصادی برای جامعه است. معیارهای حکمروایی حکمروایی خوب شهری عبارتند از : پاسخگو بودن جوابگویی در قبال مسئولیت ها فساد و ارتشا را کاهش می دهد و شهروندان را مطمئن می سازد که اقدامات مدیران متناسب با نیازهای جامعه است. پاسخگو بودن از جمله نیازهای اساسی برای حکمروایی مطلوب است. نه تنها موسسات دولتی بلکه سازمان های بخش خصوصی و جامعه مدنی نیز باید در مقابل مردم و افراد ذی نفع سازمان های خود پاسخگو باشند. به طور کلی هر سازمانی باید نسبت به کسانی که از نتایج تصمیمات آن سازمان تاثیر می پذیرند پاسخگو باشد و این پاسخگویی باید با شفافیت و رعایت مقررات قانونی همراه باشد. فراگیر بودن رفاه جامعه در گرو اطمینان از این نکته است که همه شهروندان آن احساس کنند سهمی در آن دارند و از جریان عادی جامعه کنار گذاشته نشده اند. برای این منظور باید همه گروه ها و به ویژه آسیب پذیرترین آنها موقعیت هایی برای دستیابی به رفاه و حفظ آن کسب کنند. مشارکت جو بودن مشارکت شهروندان در اداره امور شهر بنیان و اساس حکمروایی خوب است. از آنجا که شهروندان همواره اولین کسانی هستند که با مشکالت شهری درگیر می شوند و معضالت شهری را عمیقا درک می کنند طبیعتا در حل مشکل نیز فعالیت بیشتری از خود نشان می دهند. همچنین به دلیل درگیری مستقیم با مشکالت شهری تحلیل آنها از معضالت و تنگناها واقعی تر و ملموس تر است و در این زمینه می توانند راه حل های عملی تری نیز ارائه دهند. مشارکت می تواند مستقیم و از طریق موسسات قانونی و یا با مدد گرفتن از تشکل های غیردولتی صورت گیرد اما در همه حال باید آگاهانه و سازمان یافته باشد. چنین خصوصیتی به مفهوم آزادی مجامع و آزادی بیان از یک سو و وجود جامعه مدنی سازمان یافته از سوی دیگر است.

82 78 کتاب آموزشی مدیریت محله قانون مدار حکمروایی خوب مستلزم وجود چارچوب های قانونی مناسب و عادالنه ای است که بیطرفانه اعمال شوند و حامی تمام و کمال حقوق شهروندان باشند. هدف حاکمیت قانون تضمین این امر مهم ست که قوانین در مورد تمامی شهروندان به طور یکسان و بدون تبعیض اجرا می شود. حاکمیت قانون سبب جلوگیری از تحمیل هاي غیرمنصفانه و نامعقول و تحلیل ها و تفسیرهای سلیقه ای مدیران می شود و این خود به برقراری ارتباط متقابل شهروندان و کارگزاران کمک می کند. شفافیت داشتن شفافیت به این مفهوم است که تصمیمات گرفته شده و اجرای آنها با پیروی از مقررات قانونی و در معرض نگاه و قضاوت عمومی انجام می شود. به عبارت دیگر اطالعات به طور آزادانه و مستقیم در دسترس افراد و نهادهایی که درباره آنها تصمیم گرفته می شود قرار می گیرد. آنچه بسیار اهمیت دارد آگاه سازی عموم شهروندان از مشکل بوجود آمده و تصمیم گیری برای سرمایه گذاری عقد قراردادها و انتصابات است. اینکه اطالعات در دسترس باشد کافی نیست بلکه می بایست قابل اعتماد باشد و به صورتی مفید و قابل فهم ارائه شود تا پاسخ جویی را به شکلی آسان فراهم سازد. با آغاز حرکت دولت ها به سمت شیوه مبتنی بر مشارکت و همکاری در حل مشکالت مدیریتی حکومت های محلی و شهرداران به عنوان مسئوالن و مدیران شهری به منزله عامل ارتباطی مستقم با شهروندان عمل می کنند. شهرنشینان نیز در بیشتر مواقع به مقامات دولتی دسترسی ندارند و نمی توانند با آنان ارتباط برقرار کنند اما شکایت ها و مشکالت خود را در زمینه کار و مسائلی مانند ترافیک امنیت حمل و نقل فاضالب دفع زباله و دیگر مسائل اساسی نزد شهرداران خود مطرح می کنند. بنابراین شهرداران می توانند به عنوان یکی از کانال های ارتباطی موثر در حل مشکالت شهری مردم انجام وظیفه کنند. مدل پیشنهادی هسته های مشارکت سازمان حلقوی به عنوان سازمان چند سطحی سازمانی است که مشارکت کارکنان و مدیران را به خوبی تسهیل می نماید و حتی مشارکت گروه های ذینفع خارج از سازمان و محیط را نیز امکان پذیر می سازد. در سازمان حلقوی برای سطوح سازمانی هسته ای مرکب از مدیر تمامی مدیران یا مسئوالن تحت نظارت و سرپرستی او نمایندگان کارکنان و همچنین مدیر مافوق بالفصل او تشکیل می گردد. در هسته ای که در باالترین سطح سازمان تشکیل می شود نمایندگان گروه های ذینفع خارج سازمان و نماینده ای از هر یک از سطوح سازمانی داخلی شرکت دارند. کارکرد هسته های مشارکت متناسب با سطح سازمانی متفاوت

83 79 کتاب آموزشی مدیریت محله است و مواردی مانند برنامه ریزی اجراء و نظارت بر مدیریت واحد مربوط جذب نیروی انسانی متخصص مورد نیاز و جلب مشارکت دیگران در جهت بهبود فرآیندها و حتی تعیین حقوق و مزایا و دستمزد بر اساس کمیت و کیفیت کار می تواند شامل گردد. به عبارت دیگر هسته های مشارکت گستره ای از تصمیم سازی تا تصمیم گیری را می تواند در بر گیرد. شایان ذکر است در هر صورت وجود هسته های مشارکت در هر سطح و با هر قابلیت و ظرفیتی از مدیر سلب مسئولیت نخواهد کرد. در این شوراها مساله انسجام و هماهنگی در برنامه ها و سیاست های سطوح مختلف تسهیل شده و مدیران و کارکنان در سطوح پایین تر از رضایت خشنودی شغلی بیشتر و کیفیت زندگی کاری بهتری برخوردارند. بدین ترتیب با وجود این هسته ها یک سازمان کامال دیوان ساالر و بوروکراتیک را به سازمانی مشارکت پذیر و دموکراتیک تبدیل می شود. در چنین سازمانی مدیر به مثابه یک فرمانده مطلق نخواهد بود بلکه بیشتر نقش یک رهبر و هماهنگ کننده را خواهد داشت این مهم امکان تغییرات فرهنگی عمیقی را ایجاد می کند. در این مدل همه کارکنان )نه فقط تعداد برگزیده و منتخب منصوب( به نوعی در باالترین نوع تصمیم گیری که هدف گذاری و تعیین راهبرد و استراتژی است تا تصمیم های عملیاتی به طور فعال و موثر مشارکت دارند و به ارایه دیدگاه یا ایده و فکر نو داده و اطالعات و تالش برای تصمیم سازی که در دو نظام پیشین بر آن تکیه شده است خالصه نمی شود. عالوه بر این با حضور ذینفعان خارج از سازمان در این هسته ها رویکرد سازمان با نیاز آنان تطبیق بیشتری یافته و همگرا خواهد شد. البته طرح این مدل سرآغازی برای توجه بیشتر اندیشمندان علم مدیریت و مدیران خالقی که اندیشه مدیریتی کارآفرینانه در سر می پرورانند خواهد بود تا از زوایای گوناگون آن را مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. فرآیند عملیات در این مدل پیشنهادی شامل گام های زیر می باشد: 1- شناسایی و تحلیل مسئله 2- احصاء راه حل های ممکن 3- انتخاب مناسب ترین راه 4- پیشنهاد به هسته مشارکتی جهت اقدام

84 80 کتاب آموزشی مدیریت محله فصل سوم آشنایی با ساختار شهرداری تهران و مدیریت شهری

85 81 محله مدیریت آموزشی کتاب شهري مديريت توجه با است. شهر ساكنان هاي نياز به گويي پاسخ براي منابع و عوامل سازماندهي از عبارت معنا در شهري مديريت گيرد. مي بر در را شهر كالبدي حيطه از بيش شهري مديريت بازاست نظامي داراي شهر اينكه به رد طبريذ و موثر غيررسمي و رسمي اجزاء و عناصر از متشكل گسترده سازمان يك از است عبارت شهري مديريت رادياپ و جانبه همه توسعه هدايت و كنترل اداره هدف با شهري حيات كالبدي و اقتصادي اجتماعي مختلف ابعاد قطانم پايدار مديريت ارتقاء بهمنظور شهر امور اداره از است عبارت شهري مديريت دیگر تعریفی در. است شهر. تسا كشور اجتماعي و اقتصادي ملي سياستهاي اهداف از تبعيت و داشتن بادرنظر محلي سطح در شهري هدف راستا اين در شود. مي شامل را شهر سياسي و اقتصادي اجتماعي هاي عرصه كليه شهري مديريت اساس اين بر پايداري و اقتصادي كارايي اجتماعي عدالت با همراه همه براي زندگي قابل محيطي ايجاد شهري مديريت كالن طريق از جديد بسيج به زدايي تمركز و حداقل دولت انگاره به توجه با نوين شهري مديريت. است محيطي زيست دولتي و عمومي خصوصي بخشهاي بين شراكت يا مذاكره و خود اداره براي محلي اجتماعات سازي توانمند داند. مي الزم را اقتصادي و اجتماعي برنامه كالبدي برنامه بر عالوه و دارد تاكيد تعيين براي آگاهانه روندي شهري ريزي برنامه است. بوده شهري ريزي برنامه با تعامل در همواره شهري مديريت مي فراهم را آن اجراي تمهيدات شهري مديريت راستا اين در است. شهري توسعه اهداف به نيل در اقداماتي سلسله بين تعاملي واقع در شود. مي محسوب آن تصويب براي شهري حكومت با رابط و آن دهنده سفارش نيز و سازد سلسله در باشد. نگر آينده مديريت و گرا واقع ريزي برنامه تا دارد ضرورت شهري ريزي برنامه و شهري مديريت دارند. اي ويژه جايگاه شهري حكومت و محلی حكومت شهري مديريت مراتب تامين و مشترك عملكرهاي به شهروندان اراده از برآمده مشروع قدرت اعمال با كه است نظامي محلي حكومت صرفا تواند مي خود قلمرو سكونتهاي نوع حسب بر محلي حكومت بخشد. مي نظم زندگيشان محدوده در عموم رفاه شهر شوراي شامل محلي حكومت نوعي عنوان به شهري حكومت باشد. دو هر از اي مجموعه يا و روستايي يا شهري شوند مي محسوب مجري نهادهاي مثابه به شهر در مسئول اجرايي دستگاههاي و شهرداري و قانونگذار نهاد مثابه به ناشي محلي سطح از مستقيم گاه و ) ايالتي يا ملي سطح ( باال از اختيار تفويض با مستقيم غير گاه آنها مشروعيت و شود. مي ايران در شهرداري مردمي نهادهاي تا شد تالش كه بود زمان آن از است. مشروطه انقالب دوران از نيز ايران در شهرداري تأسيس تاريخ سنگ نخستين ملي شوراي مجلس در 1286 سال در بلديه قانون تصويب با گردند. استبدادي هاي نهاد جايگزين

86 82 کتاب آموزشی مدیریت محله ايجاد شهرداريها در ايران پايه گذاري شد. پس از آن قوانين شهرداري ها دست خوش تغييرات اساسي گرديد و در نهايت طي اصالحاتي در سا لهاي 1345 و 1352 به صورت امروزي درآمد. براساس قانون كنوني شهرداري سازماني است حقوقي و ملي و مستقل كه در محدوده شهر براي رفع نيازهاي عمراني رفاهي و خدماتي مردم شهر كه جنبه محلي دارد تشكيل ميگردد و منظور آن اين است كه امور با مشاركت شهروندان حل و فصل شود. بدين ترتيب از همان آغاز پيدايش شهرداري ها جايگاه مردم در اين سازمان به اندازه اي اهميت داشته است كه برخي از صاحب نظران شهرداريها را به عنوان يك سازمان سهامي ( با سهامداري مردم شهر( تعريف كرده اند. سازمانهاي محلي به ويژه شهرداريها در كشورهاي مختلف با شيوههاي متفاوتي اداره ميشوند. در ايران شهرداري از دو واحد به نام»شوراي شهر«و»اداره شهرداري«تشكيل شده است. تعيين خط مشي و سياس تهاي كلي امور شهر در دست اعضاي شوراي شهر و اجراي آن سياست ها به عهده شهردار است كه با همكاري كارگزاران شهرداري آنها را انجام مي دهد. شهردار در مقابل شوراي شهر پاسخگو و مسؤول عمليات و امور كارگزاران شهرداري است كه زير نظر او انجام وظيفه مي كنند. اگر شهردار در انجام وظايف خود تخلف و يا قصوري مرتكب شود توسط نمايندگان منتخب مردم در شوراي شهر استيضاح شده و چنان چه مورد تأييد قرار نگيرد با رأي ايشان بركنار مي گردد. طبق اين قانون قرار است نمايندگان مردم ناظر بر عملكرد شهرداري بودجه شهر و نحوه هزينه آن باشند. اما در حال حاضر شهر داري ها در شهرهاي بزرگ متعهد به انجام خدمات متعدد متنوع و پيچيده اي گرديده اند. تشكيالت اداري آنها بسيار گسترش يافته و داراي ادارات دواير نمايندگي هاي مختلف و كارمندان زيادي هستند. به د ليل همين گسترش فعاليتها و ادارات وايجاد ديوان ساالري ارتباط ميان شهرداريها و مردم و همچنين كنترل مردم بر آنها به حداقل ممكن كاهش يافته است. نتيجه اين امر هم عدم هماهنگي ميان تصميم گيريها و اجراي برنامه ها با خواست ههاي مردم است. به عبارت ديگر در سال هاي گذشته رشد خدمات شهري با روند رشد جمعيت شهرها هماهنگي مطلوب را نداشته و در نتيجه خدمات شهري در برآوردن نيازهاي به حق شهروندان رضايت بخش نبوده است. گرچه اجراي برخي طرحها توسط شهرداري نشان ميدهد كه مسؤوالن امر به ضرورت اهميت مشاركت مردمي پي برده اند كه به عنوان نمونه اجراي پروژ ه شهر سالم ( كوي 13 آبان( و طرح پيشگامان فضاي سبز در ( منطقه 14 تهران ) از مهمترين آنهاميباشند اما اينطرحهاتنها درمحلههايبسيارمحدودي از كالنشهر تهران صورت گرفتهو تعميمنيافته است. از يك طرف ارائه اينگونه طر حهاي محدود در صورت موفقيت هم جوابگوي نيازهاي شهرهاي كالن كشور با جمعيتهاي كثير چند ميليوني و با رشد روز افزون اين شهرها و ادامه مهاجرتها و ساير مشكالت نخواهد بود و از طرف ديگر موفقيت اين طر ح ها بدون توجه به رشد ارتقای و توسعه طرح ها و برنامه ها و بدون نظرخواهي از صاحبنظران و نقدهاي صريح و مستمرعملكردها و در يك كالم بدون مشاركت واقعي همه آحاد مردم امكانپذير نخواهد بود.

87 83 کتاب آموزشی مدیریت محله تاريخچه و نحوه اداره شهر در ايران: الف( از آغاز تا انقالب مشروطيت. در دوران باستان آن چه که مردم اداره شهر سهيم بودند بيش تر شرکت در مراسم مذهبي و معابد بود. در دوران هخامنشي اين الگو ادامه داشت تا حمله اسکندر به ايران شهرهايي شکل گرفت که الگو گرفته بود از يونان با همان حکومت محلي که به حالت استقالل اداره مي شد که تا دوران سلوکيان ادامه داشت. در دوران سلوکي از بين خود آن ها 300 نفر را بر اساس ثروت يا خرج يا همان دارايي و دانايي انتخاب مي کردند که وظيفه اداره شهر به عهده اين گروه بود. در دوران ساسانيان کم کم شکل حکومت مرکزي اداره شهرها دست خوش تغيير مي شود. در دوران پس از اسالم امور به 4 قسم تقسيم مي شد: 1( امور اداري سياسي در عموم حکومت هايي که در ايران شکل گرفت اين گونه بود که امور اداري سياسي و امنيتي به عهده حاکم يا امير نشين بود. 2( امور اجتماعي اقتصادي و خدماتي بر عهده رئيس شهر و کدخدا بود. 3( امور انتظامي بر عهده داروغه 4( امور قضايي به عهده قضات گذاشته شد. ب( بين دو انقالب انقالب مشروطه و انقالب اسالمي آن مواردي که در اداره شهر نقش اصلي داشتند قوانين و حرکت ها و مواردي که پيش آمد در اداره شهر در حکومت شهري ايران شکل گرفته بود تأثير داشت. از اهم موارد يکي تأثير قانون بلديه در سال 1360 بودکه بعد از اين در سال 1309 تا 52 شهرداري تأسيس شد. در ايران آن چيزي که مهم بود وابستگي مالي و اداري به دولت بود شهرداري ها با وابستگي هايي که داشتند تقريبا هم در اداره شهر و هم در بقيه مسائل به آن حالت اوليه که بعد از کميته بندي به وجود آمده بود را از دست دادند. در اين دوران اداره شهرداري ها به وزرات کشور سپرده شد و شهرداري ها تا پايان حکومت پهلوي او ل به 136 عدد رسيد. مهم ترين قانوني که براي شهرداري ها و اداره شهر تصويب شده است قانوني به اسم قانون شهرداري هاست که در سال 1334 به اسم قانون شهرداري ها تصويب شده است که با گذشت نيم قرن با کمي حذف و تعديل همين قانون در ايران رايج است. کاهش قيمت نفت باعث شد که تقريبا آن حالت مديريت شهر از هم بپاشد چرا که تقريبا هر تصميمي که دولت مي توانست و هر تغييري که در شهر الزم بود مي داد قبل از کاهش نفت و مديريت و آن برنامه ريزي که براي شهر از طريق ماليات عوارض بود تقريبا کم رنگ شد. شهرداري ها به 450 عدد رسيد. ج( بعد از انقالب اسالمي تا کنون آن چيزي که در مديريت شهري يا اداره شهرها تأثير گذاشت يکي حد نصاب جمعيت از 5 هزار نفر رسيد به 10 هزار نفر با يک اضافات و کمي که در بعضي شهر ها به وجود آمد گفتنند در تراکم هاي مختلف اين مي تواند تغيير کند که شوراي شهر به جاي انجمن شهر با همان اختيارات. اين مسئله پررنگ تر شده است به خاطر اين که شوراي اسالمي تشکيل شد و تقريبا يک گام بزرگ براي نحوه اداره شهر بود.

88 84 کتاب آموزشی مدیریت محله سیر مدیریت شهری در ا یران فعالیتهای شهرداری را به شکل نوین بیتردید باید مربوط به دوره بعد از مشروطیت دانست. این دوران با تصویب قانون بلدیه در دوره اول مجلس شورای ملی به سال 1286 ه.ش آغاز گردید. نخستین شهرداری که براساس قانون جدید تأسیس شد شهرداری تهران بود که با تشکیالت جدید در همان سال )1286( تقریبا بالفاصله پس از تصویب قانون پایهگذاری شد و با تشکیالت جدید آغاز به کار کرد. پس از آن تا سال 1304 یعنی آغاز سلطنت پهلوی اول مجموعا 16 شهرداری ایران تأسیس شد. قانون بلدیه )1286 ه. ش.( با عدم موفقیت روبهرو شد. برخی از بخشهای آن به طور کلی به مرحله اجرا در نیامد و برخی دیگر به صورتی ناقص تحقق پیدا کرد و با مشکالتی روبه رو شد. علت آن بود که نه مردم و نه دولت هیچ یک از آمادگی الزم برای تحقق این قانون برخوردار نبودند. همراه و مقارن با تصویب قانون بلدیه سال 1286 ه. ش. قوانین دیگری نیز به تصویب رسید: ابتدا قانون انجمنهای ایالتی و سپس قانون تشکیل ایاالت و والیات و دستورالعمل حکام. اما دالیلی چند جریان عادی و تکامل تدریجی حرکت به سوی شکلگیری نظام دموکراتیک را متوقف کرد یا با مشکالت فراوان مواجه ساخت. در دوره سلطنت رضاخان تأسیس شهرداریها تسریع یافت به طوری که تا پایان سلطنت وی بالغ بر 136 شهرداری تأسیس شد. شهرداریها در این دوره سازمانی کامال دولتی بودند. در سال 1309 قانون بلدیه لغو شد و قانون جدیدی تصویب شد که به موجب آن تأکید بر وابستگی انحصاری شهرداریها از حیث مالی و به تبع آن اداری و اجرایی به دولت و بودجه ملی دولتی بود. در دوران سلطنت پهلوی دوم نیز تغییراتی در قوانین اداره شهرها به وجود آمد. در سال 1328 قانون جدیدی تصویب شد که در شرایط تعیین شهردار حقوق و مزایای او و همچنین واگذاری برخی اختیارات تازه به انجمنهای شهر تغییراتی ایجاد شده بود. در سال 1331 در الیحه الحاقی به قانون سال 1328 اختیارات انجمنهای شهر و قدرت مردم افزایش یافت. از سال 1332 به بعد بنا به دالیل سیاسی تغییراتی در قانون سال 1331 ایجاد شد که در نهایت منجر به کاهش قدرت مردم شد. عالوه بر این در دوران قبل از انقالب دو قانون نوسازی و عمران شهری و تأسیس شورایعالی شهرسازی و معماری ایران تصویب شد که به موجب ماده 7 قانون اخیر شهرداریها مکلف به اجرای مصوبات این شورا بودند. در زمان قبل از انقالب در بسیاری از شهرهای ایران از جمله تهران انجمن شهر تشکیل شد لکن چون اعضای این انجمنها بیشتر از طبقات ذی نفوذ و یا کسانی بودند که دولت و رژیم گذشته به آنان اعتماد داشت این انجمنها نتوانستند منشأ اقدامات مؤثری شوند. شهرداران در واقع مدیر مطلقالعنان شهر بودند. پس از پیروزی انقالب اسالمی با توجه به تغییر بنیادین نظام سیاسی کشور بر اداره شورایی کشور )در سطوح مختلف

89 85 کتاب آموزشی مدیریت محله کشوری استانی شهری و روستایی( در قانون اساسی تأکید ویژهای شده بهطوری که یک فصل از قانون اساسی به شوراها اختصاص یافته است. مطابق اصل 100 قانون اساسی )برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی اقتصادی عمرانی بهداشتی فرهنگی آموزشی( و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا بخش شهر شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده بخش شهر شهرستان یا استان صورت میگیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب میکنند. در سطح شوراها شورای اسالمی شهر جایگزین انجمن شهر شد و وظایفی که بر عهده این انجمن بود برعهده شورای اسالمی واگذار گردید. براساس الیحه )تشکیالت وظایف و انتخابات شوراهای اسالمی کشور و انتخابات شهرداران( انتخاب شهردار بر عهده شورای اسالمی شهر و صدور حکم آن در شهرهای با جمعیت کمتر از دویست هزار نفر برعهده استاندار و در شهرهای بزرگتر برعهده وزیر کشور گذارده شد. مسایل و مشکالت ناشی از جنگ تحمیلی هشت ساله مانع از تحقق شورای اسالمی شهر گردید. در سال ( 1375 قانون تشکیالت وظایف و انتخابات شوراهای اسالمی کشور و انتخاب شهرداران( به تصویب مجلس شورای اسالمی و سپس تأیید شورای نگهبان رسید و در تاریخ 75/4/11 برای اجرا از طرف رئیس جمهور به وزارت کشور ابالغ شده است. این قانون دارای پنج فصل و نود و چهار ماده و پنجاه و یک تبصره می باشد. فصل اول این قانون تشکیالت شوراها را مورد بررسی قرار میدهد. فصل دوم درخصوص انتخابات )شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان( و فصل سوم درخصوص وظایف شوراها )برحسب سطح تشکیالتی در روستا بخش و شهر( می باشد. فصل چهارم درخصوص رسیدگی به تخلفات است و باالخره فصل پنجم سایر مقررات را مورد بررسی قرار میدهد. در مجموع در فاصله سالهای 1358 تا سال 1375 تعداد 167 شهرداری جدید در کشور تأسیس شده است. در سال 1375 تعداد شهرداریهای کشور به 650 شهرداری رسید. تحوالت مهم این دوره کاهش حمایتهای مالی دولت از شهرداریها می باشد به طوری که شهرداریها مجبور به اتکا به منابع داخلی شده اند سازمانهای دولتی مرتبط با مدیریت شهری در ایران سازمانهای متعددی با مقوله مدیریت شهری مرتبط می باشند اما مهمترین آنها که بیشترین سهم را در مدیریت شهری دارا می باشند وزارت کشور سازمان مدیریت و برنامه ریزی )سازمان برنامه و بودجه( و وزارت مسکن و شهرسازی است. هدف اصلی وزارت کشور که متولی اصلی مدیریت شهری در ایران است حفظ امنیت و آسایش عمومی و تعمیم

90 محله مدیریت آموزشی کتاب 86 باشد. می کشور سراسر در محلی و ملی دولتی سازمانهای فعالیتهای ساختن هماهنگ و دموکراسی : از عبارتند ها شهرداری با ارتباط در کشور وزارت کلی وظایف خصوص این در. عمومی مایحتاج تأمین در مراقبت و محوله وظایف انجام در شهرداریها بر نظارت و راهنمایی 1- شهرداریها. به مربوط مقررات و ها نامه آئین قوانین کلیه اجرای بر نظارت 2- شهری. عمران و نوسازی قانون اجرای حسن بر نظارت - 3 برنامه محدوده در آنها اولویت تشخیص و محلی و ای منطقه فرهنگی و اجتماعی اقتصادی نیازمندیهای تأمین - 4 شهر. شورای جمله از شوراها کلیه امور بر قانونی نظارت اعمال و کشور ریزی. باشد می دارا نیز را اجرایی وظایف برخی کشور وزارت فوقالذکر وظایف بر عالوه نظارت ریزی برنامه ساله پنج برنامههای کشور توسعه مدت دراز برنامه تهیه طریق از ریزی برنامه و مدیریت سازمان بر نظارت و تصویب تهیه طریق از نیز شهرسازی و مسکن وزارت و است سهیم شهری مدیریت در بودجه تعیین و مشارکت شهری مدیریت امر در غیره و شهرستان جامع های طرح همچنین و شهرها تفصیلی و جامع های طرح تهیه و فعلی شهرهای ظرفیت و توسعه حدود تعیین و آینده جمعیت مراکز و شهرها محل تعیین این بر عالوه کند. می است. شهرسازی و مسکن وزارت عهده به آینده شهری مدیریت الگوهای بر الگو این است. متفاوت آنها سیاسی حاكمیت به توجه با مختلف كشورهای در شهری مدیریت جهانی الگوهای است. متفاوت دارند اختیاراتی میزان چه روستاها در روستایی مدیران و شهرها در محلی مدیران كه این حسب سوی از شده مشخص اركان و محورها خود شهری های ریزی برنامه و مدیریت در مختلف كشورهای حال این با سطح در توان می و است تركیبی مفاهیم از تر گسترده شهری مدیریت»مفهوم دهند. می قرار مدنظر را ملل سازمان رود.«می كار به ها شهرداری وظایف حد در یا و محلی های حكومت درباره شهری مدیریت كه كرد بیان طور این وسیع عنوان با كه محلی های»سازمان گوید: می مطلب این بیان با طباطبایی عالمه دانشگاه استاد لطیفی غالمرضا دكتر در سپس و اروپا در ابتدا و شوند می مطرح صنعتی انقالب وقوع از بعد عمده طور به بریم می نام آنها از ها شهرداری یابند.«می تسری كشورها سایر نیز و آمریكا در كشورها برای محور ۵ است شده مشخص ملل سازمان سوی از كه شهری مدیریت برنامه»براساس افزاید: می وی شهرداری مالی امور مدیریت شهری های زیرساخت مدیریت شهری زمین مدیریت است: شده گرفته نظر در ۲۱ قرن شهری.«فقر سازی كن ریشه و شهری زیست محیط مدیریت ها كلیدی ابزار ۲ مذكور حوزه ۵ در شهری مدیریت عملكردی معیارهای كیفیت افزایش»برای كند: می تصریح لطیفی

91 87 کتاب آموزشی مدیریت محله مهم نظام مدیریت شهری در سال های اخیر در دستور كار كشورها قرار داشته است یكی طرح توسعه شهری و دیگری طرح مشاركت شهری.«استاد دانشگاه عالمه طباطبایی می گوید:»حوزه ها و اركان مذكور با توجه به این كه در كدام یك از الگوهای مدیریت شهری قرار می گیرند كاركردهای متفاوتی دارند.«الگوهای مدیریت شهری الگوهای مدیریت شهری در جوامع توسعه یافته و در حال توسعه متفاوت است و هر كدام از این جوامع با توجه به نوع حكومت سیاسی حاكم بر خود نوعی از شیوه های مدیریت شهری را در دستور كار دارند. علی نوذرپور رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز می گوید:»الگوی مدیریتی متمركز مختص كشورهای در حال توسعه و شیوه مدیریت غیرمتمركز ویژه جوامع توسعه یافته است. این دسته بندی با توجه به میزان اختیارات مدیران محلی و میزان وظایف آنها در نظر گرفته شده است. در هر كدام از این الگوها شهروندان دارای نقش های متفاوتی هستند.«مدیریت شهری متمركز»در این الگو دولت های مركزی مستقیما در اداره شهر دخالت دارند و وظایفی را كه جنبه محلی دارد و از جنس تصدی گری است خود دولت ها انجام می دهند.«نوذرپور با بیان این مطلب می گوید:»این الگو مبتنی بر دیوان ساالری است و معموال دولت هایی از آن تبعیت می كنند كه به طور وسیع به تالش و كار مردم وابسته نیستند و هزینه های خود را از طریق منابع درآمدی ملی تأمین می كنند.«رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز می افزاید:»در الگوی مدیریت شهری متمركز مردم جایگاهی ندارند و نقش مردم در اداره شهرها كمرنگ است و نظر آنها در مسائل اساسی مثل سیاستگذاری و برنامه ریزی كمتر لحاظ می شود.«وی تصریح می كند:»این الگو در حال حاضر از كشورهای اروپایی حذف شده است و جایگاهی در جوامع توسعه یافته ندارد.«مهم ترین نقش مردم در الگوی مدیریت شهری انتخاب اعضای شورای شهر است. لطیفی در این باره می گوید:»مردم در این الگو نمی توانند شهردار را به طور مستقیم انتخاب كنند. بلكه این شورای شهر است كه شهردار را برمی گزیند.«استاد دانشگاه عالمه طباطبایی تصریح می كند:»به طور كلی سه نوع شیوه انتخاب شهردار در دنیا وجود دارد. اول

92 88 کتاب آموزشی مدیریت محله این كه مردم به طور مستقیم و با رأی خود شهردار را تعیین می كنند مانند كشورهای فرانسه بلژیك و برخی ایالت های آمریكا. در این شیوه شهردار است كه به انتخاب اعضای شورای شهر می پردازد. دوم این كه شهردارها انتصابی هستند و زیر نظر وزارتخانه هایی همچون وزارت كشور فعالیت می كنند. این شیوه در برخی از كشورهای در حال توسعه رایج است و تا قبل از سال ۱۳۷۷ نیز در ایران اجرا می شد به این صورت كه شهرداری ها زیر نظر دفاتر فنی استانداری به كار خود ادامه می دادند. سومین شیوه انتخاب شهردار نیز این است كه مردم با انتخاب اعضای شورای شهر به آنها وكالت می دهند كه شهردار را تعیین كنند.«مدیریت شهری غیرمتمركز در الگوی مدیریتی غیرمتمركز دولت به جز سیاستگذاری و برنامه ریزی و اموری همچون دفاع از سرزمین و تأمین امنیت مردم وظیفه ای در قبال محله ها و شهرهای كشور ندارد. نوذرپور در توضیح این الگو می گوید:»دولت فقط وظایفی را كه جنبه حاكمیتی دارد عهده دار است و بقیه وظایف را به شهرداری ها بخش خصوصی و یا NGO ها واگذار می كند.«وی می افزاید:»در این الگو شهرداری ها به طور عمده وظایف محلی را برعهده دارند و حتی امور مربوط به گردشگری توریسم طرح های توسعه شهری ساخت كتابخانه ازدواج و طالق به عهده آنهاست و هزینه های خود را از طریق عوارض و یا مالیات محلی تأمین می كنند البته دولت نیز تا حدی مسائل هزینه بر را تقبل می كند.«وظایف شهرداری تهران به استناد قوانین موضوعه بر اساس ماده 55 وظایف شهرداری به شرح زیر است : 1- ایجاد خیابان ها و کوچه ها و میدان ها و باغ های عمومی و مجاری آب و توسعه معابر در حدود قوانین موضوعه. 2- تنظیف و نگهداری و تسطیح معابر و انهار عمومی و مجاری آب ها و فاضالب و تنقیه قنوات مربوط به شهر و تامین آب و روشنایی به وسایل ممکنه. تبصره : 1 سد معابر عمومی و اشغال پیاده روها و استفاده غیر مجاز آنها و میدان ها و پارک ها و باغ های عمومی برای کسب و یا سکنی و یا هر عنوان دیگری ممنوع است و شهرداری مکلف است از آن جلوگیری و در رفع موانع موجود و آزاد نمودن معابر و اماکن مذکور فوق بوسیله مامورین خود راسا اقدام کند در مورد دکه های منصوب قبل از تصویب این قانون شهرداری مکلف است نسبت به برداشت آنها اقدام و چنانچه صاحبان این قبیل ده ها ادعای خسارتی داشته باشند با نظر کمیسیون مقرر در ماده 77 نسبت به جبران خسارت آنها اقدام کند. ولی کسانی که بعد از تصویب این قانون اقدام به نصب دکه هایی در معابر عمومی کنند شهرداری موظف است راسا بوسیله مامورین خود

93 89 کتاب آموزشی مدیریت محله در برداشتن این قبیل دکه ها و رفع سد معبر اقدام کند و اشخاص مزبور حق ادعای هیچگونه خسارتی نخواهند داشت. تبصره : 2 احداث تاسیسات تولید و توزیع برق و تعیین نرخ آن در شهرها تا موقعی که وزارت آب و برق نیروی آن را تامین نکرده است با موافقت قبلی وزارت آب و برق به عهده شهرداری است. تهیه آب مشروب شهرها و تامین وسایل توزیع و وضع مقررات مربوط به آن و همچنین تعیین نرخ آب در شهرها به استثنای مواردی که سازمان های تابعه وزارت آب و برق عهده دار آن هستند با تصویب انجمن شهر به عهده شهرداری خواهد بود. این قبیل شهرداری ها می توانند با تصویب انجمن شهر و تایید وزارت کشور تهیه آب مشروب و توزیع آن را به موسساتی که طبق اصول بهداشتی عمل نمایند واگذار کنند. تبصره : 3 موسسات خیریه که تامین آب شهرها را قبل از تصویب این قانون به عهده داشته اند و عملیات آنها مورد تایید شهرداری محل و وزارت کشور باشد می توانند کماکان به کار خود ادامه دهند. تبصره : 4 شهرداری مکلف است محلهای مخصوصی برای تخلیه زباله و نخاله و فضوالت ساختمانی و مواد رسوبی فاضالب ها و نظایر آنها را تعیین و ضمن انتشار آگهی به اطالع عموم برساند. 3 محل های تخلیه زباله باید خارج از محدوده شهر تعیین شود و محل تاسیس کارخانجات تبدیل زباله به کود به تشخیص شهرداری خواهد بود. 4 رانندگان وسیله نقلیه اعم از کندرو یا موتوری مکلفند آنها را فقط در محل های تعیین شده از طرف شهرداری خالی نمایند. 5 مجازات متخلفین طبق ماده 276 قانون کیفری عمومی تعیین می شود و در صورت تخلف مراتب هر بار در گواهینامه رانندگی متخلف قید و اگر ظرف یکسال سه بار مرتکب همان تخلف شود بار سوم به حداکثر مجازات خالفی محکوم و گواهینامه او برای یکسال ضبط می شود و در همان مدت از رانندگی ممنوع خواهد بود. به تخلفات مزبور در دادگاه بخش رسیدگی خواهد شد. 6 مراقبت و اهتمام کامل در نصب برگه قیمت بر روی اجناس و اجرای تصمیمات انجمن نسبت به ارزانی و فراوانی خوار و بار و موارد مورد احتیاج عمومی و جلوگیری از فروش اجناس فاسد و معدوم نمودن آنها. 7 مراقبت در امور بهداشت ساکنین شهر و تشریک مساعی با موسسات وزارت بهداری در آبله کوبی و تلقیح واکسن و غیره برای جلوگیری از امراض ساریه. 8 جلوگیری از گدایی و واداشتن گدایان به کار و توسعه آموزش عمومی و غیره. 9 اجرای تبصره یک ماده 8 قانون تعلیمات اجباری و تاسیس موسسات فرهنگی و بهداشتی و تعاونی مانند بنگاه حمایت مادران و نوانخانه و پرورشگاه و درمانگاه و بیمارستان و شیرخوارگاه و تیمارستان و کتابخانه و کالس های مبارزه با بی سوادی و کودکستان و باغ کودکان و امثال آن در حدود اعتبارات مصوب و همچنین کمک به این قبیل

94 90 کتاب آموزشی مدیریت محله موسسات و مساعدت مالی به انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی و کمک به انجمن های خانه و مدرسه و اردوی کار. شهرداری در این قبیل موارد و همچنین در مورد موزه ها و خانه های فرهنگی و زندان با تصویب انجمن شهر از اراضی و ابنیه متعلق به خود با حفظ مالکیت به رایگان و یا با شرایط معین به منظور ساختمان و استفاده به اختیار موسسات مربوط خواهد گذاشت. تبصره : 1 تبصره ماده 5 قانون نظارت در مصرف سهمیه فرهنگ از درآمد شهرداریها مصوب 1334/3/28 به قوت خود باقی است. تبصره : 2 تبصره 59 قانون بودجه سال 1339 کل کشور به قوت خود باقی است. 10 حفظ و اداره کردن دارایی منقول و غیر منقول شهرداری و اقامه دعوی بر اشخاص و دفاع از دعاوی اشخاص علیه شهرداری. 11 برآورد و تنظیم بودجه و متمم بودجه و اصالح بودجه و تفریغ بودجه شهرداری و تنظیم پیشنهاد برنامه ساختمانی و اجرای آن پس از تصویب انجمن شهر یک نسخه از بودجه مصوب و برنامه ساختمانی به وسیله فرماندار یا بخشدار به وزارت کشور ارسال می شود. 12 انجام معامالت شهرداری اعم از خریدو فروش اموال منقول و غیرمنقول و مقاطعه و اجاره و استیجاره پس از تصویب انجمن شهر با رعایت صالح و صرفه و مقررات آیین نامه مالی شهرداری ها پیش بینی شده در این قانون. 13 اهداء و قبول اعانات و هدایا به نام شهر با تصویب انجمن. اعانات پرداختی به شهرداری یا موسسات خیریه از طرف وزارت دارایی جزء هزینه قابل قبول اعانه دهندگان پذیرفته می شود و اعانه دهنده نسبت به مبلغ اعانه ای که داده است از مالیات بر درآمد معاف می باشد. 14 نظارت و مراقبت در صحت اوزان و مقیاس ها. 15 تهیه آمار مربوط به امور شهر و موالید و متوفیات. 16 ایجاد غسالخانه و گورستان و تهیه وسایل حمل اموات و مراقبت در انتظام امور آنها. 17 اتخاذ تدابیر موثر و اقدام الزم برای حفظ شهر از خطر سیل و حریق و همچنین رفع خطر از بناها و دیوارهای شکسه و خطرناک واقع در معابر عمومی و کوچه ها و امکان عمومی و داالنهای عمومی و خصوصی و پر کردن و پوشاندن چاه ها و چاله های واقع در معابر و جلوگیری از گذاشتن هر نوع اشیاء در بالکن ها و ایوان های مشرف و مجاور به معابر عمومی که افتادن آنها موجب خطر برای عابرین است و چلوگیری از ناودان ها و دودکش های ساختمان ها که باعث زحمت و خسارت ساکنین شهر باشد. تبصره : در کلیه موارد مربوط به رفع خطر از بناها و غیره و رفع مزاحمت های مندرج در ماده فوق شهرداری پس از کسب نظر مامور فنی خود به مالکین یا صاحبان اماکن یا صاحبان ادوات منصوب ابالغ مهلت دار متناسبی صادر

95 91 کتاب آموزشی مدیریت محله می نماید و اگر دستور شهرداری در مهلت معین به موقع اجرا گذاشته نشود شهرداری راسا با مراقبت مامورین خود اقدام به رفع خطر یا مزاحمت خواهد نمود و هزینه مصروف را به اضافه صدی پانزده خسارت از طرف دریافت خواهد کرد. مقررات فوق شامل کلیه اماکن عمومی مانند : سینماها گرمابه ها مهمانخانه ها دکاکین قهوه خانه ها کافه رستوران ها پاساژها و امثال آن که محل رفت و آمد مراجعه عمومی است نیز می باشد. 18 جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی و اعالم اینگونه بیماریها به وزارت بهداری و دامپزشکی و شهرداریهای مجاور هنگام بروز آنها و دور نگاهداشتن بیماران مبتال به امراض ساریه و معالجه و دفع حیواناتی که مبتال به امراض ساریه بوده و یا در شهر بالصاحب و مضر هستند. 19 تهیه مقررات صنفی و پیشنهاد آن به انجمن شهر و مراقبت در امور صحی اصناف و پیشه وران. 20 پیشنهاد اصالح نقشه شهر در صورت لزوم و تعیین قیمت عادله اراضی و ابنیه متعلق به اشخاص که مورد احتیاج شهر باشد بر طبق قانون توسعه معابر و تامین محل پرداخت آن و ایجاد و توسعه معابر و خیابان ها و میدان ها و باغ های عمومی و تهیه اراضی مورد احتیاج برای لوله کشی و فاضالب اعم از داخل یا خارج از شهر و همچنین تهیه اراضی الزم برای ساختمان مخزن و نصب دستگاه تصفیه و آبگیری و متعلقات آنها بر طبق قانون توسعه معابر. 21 تهیه و تعیین میدان های عمومی برای خرید و فروش ارزاق و توقف وسائط نقلیه و غیره. 22 تهیه و تدوین آئین نامه برای فراوانی و مرغوبیت و حسن اداره فروش گوشت و نان شهر و اجرای آن پس از تصویب انجمن شهر. 23 جلوگیری از ایجاد و تاسیس کلیه اماکن که به نحوی از انحاء موجب بروز مزاحمت برای ساکنین یا مخالف اصول بهداشت در شهرهاست شهرداری مکلف است از تاسیس کارخانه ها کارگاه ها گاراژهای عمومی و تعمیرگاه و دکانها و همچنین مراکزی که مواد محترقه می سازند و اصطبل چهارپایان و مراکز دامداری و به طور کلی تمام مشاغل و کسب هایی که ایجاد مزاحمت و سر و صدا کنند و یا تولید دود و یا عفونت و یا تجمع حشرات و جانوران نماید جلوگیری کند و در تخریب کوره های آجر و گچ و آهک پزی و خزینه گرمابه های عمومی که مخالف بهداشت است اقدام نماید و با نظارت و مراقبت در وضع دودکش های اماکن و کارخانه ها و وسائط نقلیه که کار کردن آنها دود ایجاد می کند از آلوده شدن هوای شهر جلوگیری نماید و هرگاه تاسیسات مذکور فوق قبل از تصویب این قانون بوجود آمده باشد آنها را تعطیل کند و اگر الزم شود آنها را به خارج شهر انتقال دهد. تبصره : شهرداری در مورد تعطیل و تخریب و انتقال به خارج از شهر مکلف است مراتب را ضمن دادن مهلت مناسبی به صاحبان آنها ابالغ نماید و اگر صاحب ملک به نظر شهرداری معترض باشد باید ظرف ده روز اعتراض خود را به کمیسیونی مرکب از سه نفر که از طرف انجمن شهر انتخاب خواهد شد تسلیم کند رای کمیسیون قطعی و الزم االجرا است.

96 92 کتاب آموزشی مدیریت محله هر گاه رای کمیسیون مبنی بر تایید نظر شهرداری باشد و یا صاحب ملک در موقع اعتراض نکرده و یا در مهلت مقرر شخصا اقدام نکند شهرداری به وسیله مامورین خود راسا اقدام خواهد نمود. 24 احداث بناها و ساختمان های مورد نیاز محل از قبیل رختشوی خانه و مستراح و حمام عمومی و کشتارگاه و میدان ها و باغ کودکان و ورزشگاه مطابق اصول صحی و فنی و اتخاذ تدابیر الزم برای ساخت خانه های ارزان قیمت برای اشخاص بی بضاعت ساکن شهر. 25 تشریک مساعی با فرهنگ در حفظ ابنیه و آثار باستانی شهر و ساختمان های عمومی و مساجد و غیره. 26 اهتمام در مراعات شرایط بهداشت در کارخانه ها و مراقبت در پاکیزگی گرمابه ها و نگاهداری اطفال و بی بضاعت و سر راهی. 27 صدور پروانه برای کلیه ساختمان هایی که در شهر احداث می شود. تبصره : شهرداری در شهرهایی که نقشه جامع شهر تهیه شده مکلف است طبق ضوابط نقشه مذکور در پروانه های ساختمان نوع استفاده از ساختمان را قید کند در صورتی که برخالف مندرجات پروانه ساختمانی در منطقه غیرتجاری محل کسب یا پیشه و یا تجارت دائر شود شهرداری مورد را در کمیسیون مقرر در تبصره یک ماده 100 این قانون مطرح می نماید و کمیسیون در صورت احراز تخلف مالک یا مستاجر با تعیین مهلت مناسب که نباید از دو ماه تجاوز نماید در مورد تعطیل محل کسب یا پیشه و یا تجارت ظرف مدت یک ماه اتخاذ تصمیم می کند. این تصمیم بوسیله مامورین شهرداری اجرا می شود و کسی که عالما از محل مزبور پس از تعطیل برای کسب و پیشه و یا تجارت استفاده کند به حبس جنحه ای از شش ماه تا دو سال و جزای نقدی از پنج هزار و یک ریال تا ده هزار ریال محکوم خواهد شد و محل کسب نیز مجددا تعطیل می شود. دائر کردن دفتر وکالت و مطب و دفتر اسناد رسمی و ازدواج و طالق و دفتر روزنامه و مجله و دفتر مهندسی وسیله مالک از نظر این قانون استفاده تجاری محسوب نمی شود. 28 ساختن خیابان ها و آسفالت کردن سواره روها و پیاده روها معابر و کوچه های عمومی و انهار و جدول های طرفین از سنگ آسفالت و امثال آن به هزینه های شهرداری هر محل. 29 پیشنهاد برقراری یا الغاء عوارض شهر و همچنین تغییر نوع و میزان عوارض اعم از کاالهای وارداتی و صادراتی کشور و محصوالت داخلی و غیره و ارسال یک نسخه از تصویب نامه برای اطالع وزارت کشور. تبصره : 1 به منظور تشویق صادرات کشور نسبت به کاالهای صادراتی بیشتر از یک درصد قیمت کاال نباید وضع عوارض شود. تبصره : 2 کاالهای عبوری از شهرها که برای مقصد معینی حمل می شود از پرداخت هرگونه عوارض به شهرداری ها عرض راه معاف می باشد.

97 93 کتاب آموزشی مدیریت محله تبصره : 3 ماده 1 قانون مصوبه بهمن ماه 1333 راجع به تشویق صادرات و تولید از تاریخ تصویب این قانون طبق تبصره یک این بند تصحیح می شود. تبصره : 4 آیین نامه های گریز از پرداخت عوارض شهرداری و استنکاف از آن با موافقت وزارتین کشور و دادگستری تنظیم و پس از تصویب هیئت وزیران به موقع به اجرا گذاشته می شود. 30 وضع مقررات خاصی برای نامگذاری معابر و نصب لوحه نام آنها و شماره گذاری اماکن و نصب تابلوی الصاق اعالنات و برداشتن و محو کردن آگهی ها از محل های غیرمجاز و هرگونه اقداماتی که در حفظ نظافت و زیبایی شهر موثر باشند. 31 صدور پروانه کسب برای اصناف و پیشه وران کلیه اصناف و پیشه وران مکلفند برای محل کسب خود از شهرداری محل پروانه کسب دریافت نمایند. تبصره : شهرداری می تواند نسبت به تعطیل محل کسب فاقد پروانه راسا و به وسیله مامورین خود اقدام نماید. 32 شهرداری خاج از حدود مصوب شهر حق تعهد تهیه و توزیع آب و برق و سایر تاسیسات شهرداری را ندارد. 33 اجرای مقررات شهرداری که جنبه عمومی دارد و به تصویب انجمن رسیده پس از اعالم برای کلیه ساکنین شهر الزم الرعایه است و اگر تضمینی در حدود قوانین و وظایف مربوط به انجمن شهر راجع به شخص یا اشخاصی یا موسسات معینی اتخاذ شده باشد پس از ابالغ در صورتیکه آنها به تصمیم متخذه تسلیم نباشند می توانند ابتدا به انجمن شهر و در ثانی به انجمن والیتی و در صورت نبودن انجمن والیتی به وزارت کشور شکایت نمایند و نظر انجمن والیتی یا وزارت کشور ابالغ می شود و چنانچه قبل از انجام تشریفات فوق اقدامی از طرف شهرداری شده باشد و پس از رسیدگی محقق شود که ضرورت نداشته و متضمن خسارتی باشد شهرداری باید خسارت ناشیه از آن اقدام را جبران کند. چنانچه تصمیم وزارت کشور به ضرر معترض یا معترضین اتخاذ شود متضرر می تواند به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. سطوح سازمانی شهرداری تهران 1- شهردار تهران : باالترین پست و مقام سازمان شهرداری تهران شهردار است که توسط شورای اسالمی شهر تعیین و در چارچوب قوانین و مقررات ماموریت و وظایف محوله به شهرداری را اداره می نماید. 2- معاونت: باالترین سطح ستادی است که عهده دار برنامه ریزی هدایت نظارت کنترل و هماهنگی یک یا چند وظیفه اصلی از وظایف قانونی شهرداری است و پاره ای از اختیارات مقام مافوق به وی قابل تفویض است اداره کل: سطح ستادی است که عهده دار یک یا چند وظیفه اصلی از وظایف قانونی شهرداری و یک یا چند فعالیت اصلی از وظیفه یا وظایف معاونت شهرداری می باشد و بنا به ضرورت می تواند امور اجرایی را نیز عهده دار باشد.

98 94 کتاب آموزشی مدیریت محله 3 2- سازمان: تشکلی است دارای شخصیت حقوقی که به موجب ماده 84 قانون شهرداری مصوب 1334/3/11 ایجاد و با اصول بازرگانی اداره می شود مرکز: واحد سازمانی است که وظایف آن معطوف به برنامه ریزی و اجرای متمرکز فعالیت های تحقیقاتی یا آموزشی و یا مرتبط با ارائه برخی خدمات تخصصی شهرداری بوده و انجام آن وظایف مستلزم برخورداری از اختیارات اداری مالی و پشتیبانی بالنسبه بیشتری از سایر واحدهای تابعه سازمان باشد منطقه: تشکلی است برای اداره و انجام وظایف محوله به شهرداری در محدوده جغرافیای معین از شهر که به موجب تبصره 3 ماده 4 قانون تقسیمات کشوری مصوب 1362/4/15»منطقه«نامیده می شود ناحیه: تشکلی است برای اداره و انجام بخشی از وظایف محوله به منطقه شهرداری در محدوده جغرافیایی معین از یک منطقه شهری )ناحیه( که مشتمل بر تعدادی محله می باشد. ساختار سازماني شهرداري تهران معاونت امور اجتماعي و فرهنگي - ايجاد معاونت امور اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران بر اساس حكم شماره 10/21338 مورخ 71/4/18 - تصويب نمودار تشكيالتي معاونت امور اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران توسط شوراي اداري در جلسه مورخ 1372/3/16 و ابالغ آن.

99 95 کتاب آموزشی مدیریت محله - تصويب تشكيالت جامع معاونت امور اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران و سازمان هاي وابسته به آن توسط شوراي اسالمي شهر تهران در تاريخ 79/9/30 - تصويب نمودار سازماني حوزه معاونت امور اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران در جلسه مورخ 1384/10/13 شوراي اداري و استخدامي شهرداري تهران معاونت مالي و اداري 1- تشخيص و تعيين اهداف شهرداري تهران در زمينه هاي مالي و اداري و تعيين خط مشي و سياست هاي اجرايي با اخذ نظرات مافوق در چارچوب سياست ها و هدف هاي كلي 2- ابالغ برنامه ها و سياست هاي مصوب در زمينه مالي و اداري به كليه واحدها جهت اجرا 3- مطالعه و شناخت روش هاي اجرايي برنامه هاي مصوب اداري و مالي و انتخاب بهترين روش ممكن جهت انجام وظايف واحدها و صدور دستورالعمل هاي الزم در اين مورد. 4- نظارت بر حسن اجراي كليه ضوابط و مقررات اداري و مالي در كليه واحدهاي شهرداري تهران 5- نظارت بر اداره امور استخدامي شهرداري تهران و اتخاذ تصميم در مورد نيازهاي پرسنلي استخدام انتصاب و جابه جايي پرسنل با اخذ نظرات هر يك از معاونت هاي شهرداري در شاخه مربوطه و كميسيون انتصابات 6- رسيدگي و اتخاذ تصميم در مورد پيشنهادات واصله از واحدهاي ذيربط در زمينه وصول درامد شهرداري تهران و نظارت بر تهيه و تنظيم طرح هاي الزم جهت تصويب مقام مافوق و مراجع ذي صالح 7- نظارت و تعيين خط مشي واحد ذيربط در مورد اداره امور ساختمان ها تاسيسات و ساير وسايل و ملزومات شهرداري تهران و صدور دستورالعمل هاي الزم به منظور استفاده بهتر و صحيح تر از كليه ساختمان ها و تاسيسات و وسايل و برنامه ريزي جهت كاهش استهالك و افزايش كارايي آنها. 8- بررسي و اتخاذ تصميم در مورد طرح ها تهيه و تدارك ملزومات و وسايل مورد نياز شهرداري تهران با رعايت اصول صرفه جويي و صالح شهرداري و در چارچوب هدف كلي. 9- نظارت بر تهيه استانداردها و معيارهاي مختلف كار و ابالغ آنها به واحدها و كنترل آن به منظور حصول اطمينان از اجراي صحيح آنها 10- نظارت بر حسن اجراي وظايف محوله و اداره امور سازمان هاي تحت بررسي. 11- بررسي پيشنهادات و برنامه هاي تنظيم شده توسط واحدهاي تابعه و در صورت لزوم انجام اصالحات ضروري با در نظر گرفتن سياست ها و هدف هاي كلي شهرداري تهران 12- راهنمايي آموزش و صدور دستورهاي الزم به مديران واحدهاي تحت سرپرستي در زمينه هاي امور محله و

100 96 کتاب آموزشی مدیریت محله همچنين تشكيل جلسات مرتب با آنها به منظور رفع مشكالت و تنگناهاي موجود در جهت ايجاد هماهنگي هر چه بيشتر 13- انجام بازرسي هاي الزم )اعم از مدام و غير مترقبه( از واحدهاي تابعه و اخذ گزارشات كتبي به منظور كنترل واحدهاي تحت سرپرستي 14- همكاري و هماهنگي و همفكري با ساير معاونان شهرداري در جهت پيشبرد اهداف و سياسات هاي شهرداري تهران 15- نظارت و اتخاذ تصميم در مورد بررسي و حسابرسي حساب هاي هزينه و درآمد شهرداري بر اساس مقررات و قوانين مالي و جاري جهت حفظ حقوق و منابع مالي و شهرداري تهران 16- انجام ساير اموري كه به استناد تبصره ماده 54 قانون شهرداري از طريق شهردار تهران واگذار مي گردد. معاونت خدمات شهري اهداف کالن منبعث از طرح جامع تهران و برنامه ریزی استراتژیک شورای اسالمی شهر تهران درافق 1404 در ارتباط با معاونت خدمات شهری: - 1 فراهم سازی شرایط بسترها و زمینه های تحقق شهر امن آباد و سالم بر پایه آرمانهای یک جامعه اسالمی. - 2 درک عمیق از نیازهای شهروندان و توزیع عادالنه فرصتها و امکانات شهری میان همه گروههای شهروند - 3 رواج فرهنگ شهروندی و شهرنشینی از طریق ارتقاء آگاهیهای مردم از حقوق و بویژه تکالیف شهروندی - 4 بسترسازی برای مشارکت شهروندان در اداره شهر جهت تحقق شهر شهروندمدار - 5 حفاظت از محیط زیست )به ویژه آب هوا صدا و منابع طبیعی( و ایمن سازی شهردر مقابل سوانح طبیعی و سایر مخاطرات و آسیبها - 6 ساده سازی دریافت خدمات و تسهیالت شهری توسط همه شهروندان - 7 بهبود و ارتقاء کیفیت محیطی و وضعیت کالبدی شهر - 8 توجه به پاکیزگی سرسبزی و زیبایی فضاهای شهر - 9 ساماندهی وضعیت دفع زباله شهر تهران - 10 رفع یا کاهش انواع آلودگیهای زیست محیطی - 11 ارتقاء کیفیت زیست محیطی شهر تهران و حفاظت از میراث طبیعی تاریخی شهر و توسعه فضاهای عمومی و گردشگری با اجرای طرح های موضعی و موضوعی برای عمران و توسعه شهری تهران - 12 ساماندهی سیما و منظر شهری با تاکید بر هویت معماری و شهرسازی ایرانی اسالمی

101 97 کتاب آموزشی مدیریت محله ماموريت ها مأموریتها و وظایف معاونت خدمات شهری را به طور کلی میتوان به دو دسته عمده به شرح زیر تقسیم نمود : دسته اول: شامل مأموریتهایی است که اجرای آنها در نهایت به ساماندهی و حفظ و بهینه سازی محیط زیست شهر تهران کمک می کند. دسته دوم: فعالیت هایی را در بر می گیرد که منتج به ارائه خدمات عمومی به شهروندان ایجاد حس تعلق به شهر در آنها و نهایتا استحاله مفهوم»ساکن شهر«به»شهروند«می گردد. اهداف کلی و عمده مأموریت های معاونت خدمات شهری در قالب دو دسته فوق مشتمل بر موارد زیر است که هر یک از آنها دارای زیرشاخه های مختلف با وظایف متنوع می باشد که در ادامه به آنها پرداخته می شود: - 1 مدیریت زیست محیطی شهر - 2 رسیدگی به وضعیت نظافت و پاکیزه سازی معابر شهر - 3 کاهش آالینده های زیست محیطی - 4 حفظ و ارتقای بهداشت محیط - 5 مدیریت پسماند شهر تهران از تولید تا دفع پردازش بازیافت و تبدیل مواد - 6 ارائه خدمات بهینه ایمنی به شهروندان و تأمین ایمنی شهر در مقابل حریق و حوادث - 7 ساماندهی و اداره امور متوفیان و احداث و توسعه گورستان های جدید شهر تهران - 8 حفظ و توسعه فضای سبز - 9 هویت بخشی به بناهای تاریخی و شاخص شهر - 10 آذین بندی و آراستگی بناها و معابر شهر در مناسبتهای تقویمی - 11 آراستگی سیمای شهر و ساماندهی تبلیغات شهری - 12 آرام سازی پیاده روهای سطح شهر - 13 دسترسی به کاال و خدمات موردنیاز )نظام یکپارچه توزیع( از طریق توسعه فروشگاههای شهروند و میادین و بازارهای روز میوه و تره بار - 14 اطالع رسانی و آموزش شهروندی در تمامی زمینه های امور خدمات شهری و افزایش سهم شهروندان در اجرای امور خدمات شهری - 15 کنترل جمعیت جانوران مضر شهری 16 انتقال صنایع و مشاغل مزاحم و آالینده به خارج از شهر

102 98 کتاب آموزشی مدیریت محله راهبردها محيط زيست شهري - 1 حفاظت از محیط زیست - 2 پاالیش اراضی صنعتی داخل محدوده شهر و انتقال کامل صنایع مزاحم به شهرکهای صنعتی - 3 پاالیش فعالیت ها و انتقال مراکز آالینده و پایانه های حمل بار به خارج از محدوده شهر - 4 خصوصی سازی توام با نظارت عالیه بر کلیه مراحل مرتبط با بازیافت و تبدیل مواد - 5 بهینه سازی مدیریت پسماندها به ویژه پسماندهای خطرناک بیمارستانی و نخاله های ساختمانی و اعمال روش های مناسب و جدید برای دفع زباله با کمترین آسیب رسانی به محیط زیست - 6 همکاری و هماهنگی برای کاهش منابع آلودگی های زیست محیطی در سطح شهر تهران در امور مرتبط - 7 برنامه ریزی و هماهنگی با سازمانهای ذیربط برای بهینه سازی استفاده از آب شهر تهران - 8 جایگزینی تدریجی صنایع متوسط و کوچک با فن آوری باال و پاک به جای صنایع بزرگ آالینده و انبارهای موجود با رعایت قوانین و مقررات - 9 بکارگیری روشهای مطلوب و کارآمد برای پاکسازی معابر - 10 پردازش و دفع مطلوب زباله ها و فراهم نمودن امکان هر چه بیشتر بازیافت زباله راهبردها - خدمات عمومی و ایمنی تامین ایمنی شهر تهران در برابر سوانح طبیعی و غیرطبیعی - 1 ساماندهی محوطه های باز و تجهیز شده درون محله ای برای ایجاد مراکز امداد و نجات در هنگام بروز زلزله - 2 انتقال صنایع خطرناک به خارج از محدوده شهر برای کاهش حوادث ثانویه - 3 استفاده از اراضی خالی بزرگ و فضاهای باز باقی مانده شهر و بازیافت اراضی بافت های فرسوده و یا با عملکردهای نامتجانس شهری برای رفع کمبودهای اساسی شهر در زمینه تکمیل زیرساخت های شهری و توسعه فضاهای سبز عمومی فرهنگی خدماتی فعالیت و گذران اوقات فراغت و تفریح - 4 تامین و افزایش ایمنی اماکن حیاتی حساس و مهم و شریان های حیاتی شهر و ارتقاء قابلیت های تهران در شرایط بحران و مقاوم کردن شهر در برابر تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی با گسترش زیرساخت ها و سازه های امن و مقاوم و با تعدد و تفرق مناسب در تهران )تدارک امکانات الزم برای واکنش اضطراری و مدیریت بحران( - 5 ایمن سازی شهر در مقابل آتش سوزی و سایر حوادث غیرمترقبه با توسعه و توزیع مناسب و سلسله مراتبی مراکز آتش نشانی و پایگاههای امداد در محدوده شهر - 6 ساماندهی مشارکت شهروندان در محالت شهری و بکارگیری نیروهای مردمی با رویکرد محله محوری در

103 99 کتاب آموزشی مدیریت محله مدیریت بحران ضمن ارتقاء توان دفاعی و آستانه مقاومت مردم در برابر انواع مخاطرات - 7 حفاظت احیاء و ساماندهی آرامستان های تاریخی و محلی مقبره ها و امامزاده ها و محوطه های باستانی 8 برنامه ریزی و ایجاد زیرساختهای الزم جهت توسعه آرامستانهای شهر تهران و ارائه خدمات بهینه به شهروندان در این زمینه راهبردها فضاي سبز و نماي شهري - 1 حفاظت توسعه و ساماندهی باغات مناطق حفاظت شده پارک های جنگلی و شهری )از جمله لویزان غزال سرخه حصار عباس آباد پردیسان و چیتگر( و پهنه های طبیعی تاریخی بی بی شهربانو و چشمه علی در محدوده و حریم شهر - 2 استفاده از اراضی خالی بزرگ و فضاهای باز باقی مانده شهر و بازیافت اراضی بافت های فرسوده و یا با عملکردهای نامتجانس شهری برای رفع کمبودهای اساسی شهر در زمینه تکمیل زیرساخت های شهری و توسعه فضاهای سبز عمومی فرهنگی خدماتی فعالیت و گذران اوقات فراغت و تفریح - 3 حفظ و توسعه فضاهای عمومی و خدماتی - 4 ساماندهی و صیانت از محدوده و جلوگیری از هر گونه گسترش شهر: حوزه معاونت خدمات شهری به منظور حفاظت موثر و هویت بخشی به محدوده شهر موظف به ایجاد و ساماندهی کمربند سبز شهر به موازات خط محدوده شهر با مجموعه ای از کاربری های سبز )پارک های جنگلی و شهری باغات شهر غیرمثمر و...( است - 5 برنامه ریزی برای ساماندهی مطلوب مکان و فضای شهری - 6 تامین خدمات و فضاهای عمومی مورد نیاز جمعیت ساکن در مناطق جنوبی و مرکزی شهر به منظور تامین عدالت اجتماعی در شهر - 7 تضمین پایداری مناطق حفاظت شده و تنوع زیستی اکوسیستم های درون شهری و پیرامون شهر - 8 حفاظت و ساماندهی کوهساران و کوهپایه های پیرامونی شهر با ایجاد کمربند سبز تجهیز رود دره ها و هدایت و مداخله در نحوه استفاده از اراضی کوهسار در محدوده و حریم شهر - 9 افزایش راندمان آبیاری فضای سبز و پارکها با بهره گیری از روشهای نوین آبیاری و اتخاذ روش های علمی جهت کاهش نیاز آبی فضای سبز - 10 احداث تصفیه خانه های مورد نیاز در محلهای مناسب و استفاده از آب بازیافتی در نگهداری و توسعه فضای سبز و اعمال سیاستهای جلوگیری از مصرف فاضالب خام در فضاهای سبز

104 100 کتاب آموزشی مدیریت محله - 11 کاهش هزینه های تولید آب و تصفیه فاضالب با استفاده بهینه از آب در فضای سبز - 12 ساماندهی فضاهای باز و سبز در مناطق مستعد برای تغذیه آبخوان تهران بویژه پس از اجرای طرح فاضالب و یا هدایت آبهای سطحی به جنوب شهر برای ایجاد تعادل مناسب در آبخوان و کاهش خطرات سیل - 13 برنامه ریزی جهت توسعه فضای سبز و تقویت ریه های تنفسی شهر تهران - 14 توسعه فضاهای سبز عمومی تفرجگاهی و گردشگری توسعه فضاهای سبز یا مقیاس عملکردی شهری منطقه ای ناحیه ای و محلی برای تامین حداقل 10 مترمربع سرانه فضای سبز در شهر تهران با توزیع متعادل در سطح شهر حفاظت ساماندهی و بهره برداری از قابلیت های پارک های جنگلی طبق قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها با ارتقاء عملکرد برای ایجاد فضاهای مناسب تفرج گذران اوقات بازی و ورزش پذیرایی و گردشگری و مدیریت بحران ساماندهی رودخانه ها و مسیل ها به ویژه رودخانه کن به عنوان یک محور سبز شمالی جنوبی شهری و گردشگری با مداخله هماهنگ و یکپارچه تخصیص پهنه ای ویژه ای از سطح شهر برای تفرج و گردشگری به ویژه در کرانه های پیراشهری تهران شامل حریم شمال شرقی شرقی جنوبی )بی بی شهربانو( و شمال غربی )منطقه 22( ایجاد تسهیالت الزم برای ارتقاء سطح خدمات مورد نیاز صنعت گردشگری و مکانیابی فضاهای مناسب شهر برای استقرار مراکز اقامت و پذیرایی با استانداردهای جهانی 15- ساماندهی کالبد شهر تهران با اتکا بر ساختار طبیعی و بسترهای زیست محیطی آن به ویژه رود دره های ارزشمند شهر و تداوم آنها به طرف جنوب به عنوان عناصر و محورهای بارز برای استخوان بندی شهر 16- ساماندهی و ارتقاء هویت سیما و منظر شهری تهران در جهت احیاء معماری و شهرسازی ایرانی اسالمی ساماندهی فضاهای شهری از نظر کیفیت های محیطی و انتظام بصری هویت بخشی و پاسخگویی به نیازهای روانی و عاطفی شهروندان ارتفاء کیفیت محیط شهری با توسعه عرصه های عمومی ایجاد سرزندگی در محیط شهری و تقویت نشانه های هویتی شاخص شهر و ساماندهی مبلمان و تجهیزات شهری ارتقاء کیفیت معماری شهر تهران با ساماندهی نماها و سیما و منظر شهر همراه با اعمال اصول ایمنی و زیبایی انسجام بخشی به کالبد محله ها و ایجاد ترکیبات شکلی و حجمی مناسب برای ابنیه خاص شهر 17- تامین امنیت و سالمت در عرصه های سکونت با ساماندهی شبکه های دسترسی مناسب و حرکت پیاده برای تردد آرام در محالت و بین محالت مسکونی و حرکت معلولین

105 101 کتاب آموزشی مدیریت محله 18- هویت بخشی به کالبد شهر با تاکید بر هویت محله ای و توجه اساسی به ساختار تاریخی به ویژه پهنه ارزشمند مرکزی که متشکل و محصول پیوند و فرایندهای گسترش سه هسته تاریخی تهران ری و تجریش است 19- حفاظت و ساماندهی جریان های طبیعی آب )مسیل ها رودهای فصلی و آبراهه های مهم( در محدوده شهر و ایجاد فضاهای تفرجی جذاب و با طراوت در حاشیه جریان های سطحی آب شهر 20- احیاء مراکز و ساماندهی بافت ها و پهنه های تاریخی شهر و هسته های سکونتی ارگانیک شهر )بافت های روستایی ارزشمند( طبق ضوابط مربوط راهبردها اقتصاد شهری 1- استفاده از اراضی خالی بزرگ و فضاهای سبز باقیمانده شهر و بازیافت اراضی بافت های فرسوده و یا با عملکردهای نامتجانس شهری برای رفع کمبودهای اساسی شهر در زمینه تکمیل زیرساخت های شهری و توسعه فضاهای سبز عمومی فرهنگی خدماتی فعالیت و گذران اوقات فراعت و تفرج 2- ایجاد نظام یکپارچه توزیع 3- ساماندهی و بهینه سازی مصرف شهروندان و دسترسی یکسان و آسان مردم به کاال و خدمات مورد نیاز 4- توسعه فروش الکترونیکی و بهبود روشهای خرید 5- ارتقاء فروش بهبود خدمات و افزایش رضایت شهروندان راهبردها اطالع رسانی پژوهش و آموزش شهروندی 1- جلب مشارکت عمومی برای ارتقاء کیفیت زندگی و حمایت از شوراها و نهادهای مردمی با رویکرد محله محوری برای اداره امور شهر به صورت محلی و مشارکتی در سطح محالت نواحی و مناطق شهری 2- بکارگیری روشهای اطالع رسانی مدرن و موثر 3- تحقق شهر شهروندمدار 3-1- ایجاد زمینه های مشارکت شهروندان در اداره امور مرتبط با خدمات شهری در سطح شهر 3-2- فراهم نمودن زمینه تغییر مفهوم شهرنشینی به شهروندی از طریق اشاعه آموزش شهروندی در زمینه خدمات شهری آموزش و اطالع رسانی به شهروندان در خصوص وظایف شهروندی تعهدات شهروندی و فرهنگ شهرنشینی در زمینه خدمات شهری آگاهیبخشیبهشهرونداندرخصوصبرنامههایخدماتشهریوتشویقآنانبهمشارکتدربرنامههایادارهشهراستفادهاز ظرفیتهایرسانه ایازجملهصداوسیماومطبوعاتجهتآموزشوتقویتشهروندی درزمینه امور خدمات شهری

106 102 کتاب آموزشی مدیریت محله معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تهران - براساس مستندات موجود در نمودار شهرداري تهران سال 1346 واحدي تحت عنوان امور شهرسازي به صورت زير شاخه اي از معاون فني با چهار اداره طرح نقشه برداري توسعه معابر و نظارت اجراي طرح ها ايجاد شده است. - در نمودارسازماني شهرداري پايتخت سال 1349 تحت عنوان معاونت طرح و برنامه ريزي با دو زير مجموعه اداره كل شهرسازي و اداره كل طرح و برنامه ريزي ايجاد مي شود. - در نمودار سازماني شهرداري پايتخت سال 1351 تحت عنوان معاونت شهرسازي و برنامه ريزي با سه زير مجموعه اداره كل شهرسازي و برنامه ريزي اداره كل فني و اداره كل اجرايي تغيير مي يابد. - در نمودار سازماني شهرداري پايتخت سال 1355 تحت عنوان معاون امور شهري با شش زير مجموعه : اداره كل شهرسازي دفتر شوراها اداره كل نظارت بر شهرك ها قسمت طرح هاي تفصيلي قسمت اداري و مالي و اداره كل نظارت و بازرسي شهرسازي ايجاد مي شود. - در نمودار سازماني شهرداري تهران در سال 1359 با عنوان دبير شوراي شهرسازي با شش زير مجموعه : شوراي مديريت شهرسازي سازمان برنامه ريزي اداره كل شهرسازي كميسيون ماده صد دفتر فني و اداره كل امالك ايجاد مي شود. - در نمودار سازماني شهرداري تهران در سال 1367 با عنوان معاونت شهرسازي و معماري با چهار زير مجموعه اداره كل تدوين و نظارت بر اجراي مقررات شهرسازي اداره كل شهرسازي اداره كل برنامه ريزي و طرح هاي شهرسازي اداره كل امور اجرايي كميسيون هاي ماده صد و سازمان امالك و مستغالت ايجاد مي شود. - در نموارد سازماني )وضع موجود اسفند ماه( سال 1381 سازمان امالك و مستغالت از معاونت شهرسازي و معماري در زير مجموعه شهردار تهران منتقل مي شود و بقيه ادارات مانند سال هاي قبل بدون تغيير مي ماند. - در نمودار سازماني ( وضع موجود ) شهرداري تهران مهر ماه سال 1382 معاونت شهرسازي با سه زير مجموعه اداره كل شهرسازي و اداره كل برنامه ريزي و طرح هاي شهرسازي و اداره كل اموراجرايي كميسيون ماده صد و دبيرخانه كميسيون ماده پنج و شركت ها ايجاد مي شود. - و تنها تغيير آن مربوط به اداره كل تدوين نظارت بر اجراي مقررات شهرسازي است با عنوان اداره كل تدوين قوانين و مقررات شهرداري كه در زير مجموعه شهردار تهران قرار مي گيرد.

107 103 کتاب آموزشی مدیریت محله در نمودار وضع موجود از سال 1387 معاونت شهرسازي و معماري با زير مجموعه هایی شامل حوزه های ذیل تعریف شده است : ادارات کل : اداره کل معماری وساختمان اداره کل شهرسازی و طرح های شهری اداره کل اموراجرایی کمیسیون های ماده صد ادره کل هماهنگی و برنامه ریزی شهرسازی مناطق اداره کل تدوین ضوابط نظارت و صدور پروانه دبیرخانه کمیسیون ماده پنج اداره کل حریم ادارات : الف- حوزه دفتر معاونت شهرسازی و معماری مشتمل بر : مشاورو مدیردفتر معاون مشاوران معاونت- روابط عمومی کتابخانه و مرکز اسناد معاونت - اموراداری و کارگزینی ب- دفتر مرکزی حراست معاونت شهرسازی و معماری ج - امورمالی و پشتیبانی سازمان های تابعه : الف- سازمان نوسازی شهرتهران ب- شرکت نوسازی عباس آباد ج- شرکت شهربان و حریم بان معاونت تحقيقات و برنامه ريزي توسعه شهري معاونت هماهنگي و برنامه ريزي با تصويب نمودار سازماني شهرداري تهران در سال ۱۳۶۷ در جلسه فوق العاده شوراي اداري مورخ ۱۳۶۷/۱۰/۲۲ و تصويب قائم مقامي شوراي شهر در شهرداري تهران ايجاد گرديد. تشكيالت اين معاونت با سه اداره كل سه دفتر و دو سازمان به شرح ذيل ايجاد گرديد: اداره كل تشكيالت و آموزش اداره كل برنامه و بودجه

108 104 کتاب آموزشی مدیریت محله اداره كل تشخيص و ايجاد منابع درآمد دفتر تبادالت علمي و هماهنگي هاي اجرايي دفتر مطالعات و برنامه ريزي دفتر جذب و تامين نيروي انساني سازمان خدمات كامپيوتري سازمان تعاون و خدمات اجتماعي به مرور اين ساختار دچار تغييرات گرديده است ضمنا بعضي از دفاتر از ابتداي ايجاد راه اندازي نگرديد در حال حاضر اين معاونت داراي سه اداره كل و يك سازمان به شرح زير است : اداره كل تشكيالت و اموزش اداره كل برنامه و بودجه اداره کل کنترل عملکرد و بهبود سیستم ها سازمان فناوري اطالعات و ارتباطات اهم وظايف o سرپرستي و برنامه ريزي امور مربوط به برنامه هاي جامع و كلي شهرداري تهران. o سرپرستي و تنظيم كليه طرحهاي شهرداري تهران در زمينه چگونگي رفع نيازمنديهاي شهري شهروندان تهراني با در نظر گرفتن پيشرفته ترين تكنيكهاي مربوط و ضرورتهاي ملموس و عيني. o مطالعه و بررسي پيشنهادات و طرحهاي عمومي ارائه شده از طرف شهروندان به وزارتخانه ها و ارگانهاي دولتي. o سرپرستي و تهيه طرحهاي اجرائي خدماتي و تعيين اولويت هاي خاص با رعايت صرفه و صالح متقابل شهرداري و شهروندان. o مطالعه و بررسي هاي پيگير و مستمر در رابطه با اصالح و تغيير قوانين آئيننامه ها دستورالعمل هاي مربوط به شهرداري تهران با توجه به حركتهاي نوين جامعه انقالبي و برآورد احتياجات مبرم شهروندان تهراني در ارتباط با شهرداري. o پيگيري مداوم در ارتباط با نحوه و چگونگي اجراي طرحها مشخص نمودن اشكاالت و نارسائيها و كشف علل تأخيرهاي اجرائي و پيشنهاد راه حلهاي اصولي در جهت رفع معضالت فوق و انتخاب بهترين شيوه در ارتباط با اجراي برنامه هاي بلندمدت و كوتاه مدت شهرداري تهران.

109 105 کتاب آموزشی مدیریت محله o برنامه ريزي هاي فوري و مبرم در راستاي اعمال روشهاي مؤثر و عملي در جهت اجراي سياست عدم تمركز اصولي و منطقي با حفظ اولويتهاي موجود. o ارتباط مداوم با كليه وزارتخانه ها مؤسسات دولتي ارگانها دانشگاهها مؤسسات علمي و آموزشي و شهرداريهاي پايتخت هاي مهم دنيا به منظور تبادل اطالعات مفيد و مؤثر علمي و بكارگيري تجربيات آنها در شهرداري تهران در ارتباط با برنامه ريزيها و تشخيص نيازها. o برنامه ريزي در رابطه با برقراري ارتباط و تماس با سازمانهاي بين المللي مربوط به شهرداريهاي ملل پيشرفته از طريق شركت در سمينارها كنفرانسها و كنوانسيونها. o تهيه طرحهاي جامع در ارتباط با خودكفائي مالي شهرداري تهران و شناخت منابع بالقوه و بالفعل جديد درآمدزا براي شهرداري و ارائه برنامه هاي اصولي و منطقي جهت افزايش هرچه بيشتر منابع مالي از طريق خالقيتها و بينشهاي دقيق و تدوين روشهاي اصولي نوين و منطبق با نيازها. o بررسي مداوم و مستمر وظايف واحدهاي سازماني شهرداري تهران و گسترش منطقي سازمانهاي پرسنلي واحدها و ايجاد واحدهاي ضرور و مورد نياز و حذف واحدهاي غيرضرور تا آنجا كه همسو با فعاليتهاي عظيم شهرداري تهران نيازهاي تشكيالتي كليه واحدها مرتفع و محو گردد. o ارائه برنامه هاي آموزشي پيشرفته و اهتمام در اعتالي سطح دانش و آگاهي و رشد فكري و تكامل معنوي كليه كاركنان شهرداري تهران علي الخصوص كاركنان تكنيكي و فني و كوشش در ايجاد مؤسسات آموزشي جديد و دانشكده هاي مربوط به فعاليتهاي شهرداري و برگزاري دوره هاي كوتاه مدت آموزشي در سطوح مختلف براي كليه كاركنان در راستاي نيازهاي شهرداري تهران. o نظارت بر برنامه ريزي و تهيه و تنظيم بودجه شهرداري تهران با اخذ نظرات مقام مافوق و ساير معاونان شهرداري و قدامات الزم جهت طرح و تصويب آن در مراجع ذيصالح و نظارت بر حسن اجراي بودجه مصوب. o ارائه رهنمودهاي الزم در رابطه با سياستهاي مالي شهرداري تهران و برنامه ريزيهاي مؤثر در راستاي تهيه و تنظيم بودجه شهرداري از طريق شناخت منابع مالي و درآمدزا. o نظارت مستقيم بر اجراي بودجه شهرداري و ارائه رهنمود در رابطه با استفاده صحيح و اصولي از اعتبارات مصوب. o تحقيق در ارتباط با همسويي و هماهنگي منابع مالي و هزينه هاي شهرداري و انطباق اصولي دو مورد فوق با همديگر. o صدور دستورات مقتضي و نظارت بر تأمين رفاه كليه كاركنان شهرداري تهران و ارائه راهنمائيهاي الزم در رابطه با طرحهاي ضرور در ارتباط با تأمين خدمات رفاهي كاركنان از طريق ايجاد تعاونيهاي مصرف و مسكن باشگاه خدمات پزشكي ورزشي مهد كودك وام و غيره.

110 106 کتاب آموزشی مدیریت محله o انجام بازرسيهاي الزم ( اعم از مداوم و غيرمترقبه ) از واحدهاي تابعه و اخذ گزارشات كتبي به منظور كنترل كار واحدهاي تحت سرپرستي. o انجام ساير اموريكه به استناد تبصره ماده 54 قانون شهرداري از طريق شهردار تهران واگذار مي گردد. معاونت حمل و نقل و ترافيك حوزه معاونت حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران باالترين مرجعي است كه مسئوليت سياست گذاري هماهنگي برنامه ريزي و كنترل عملكرد سيستم حمل و نقل و ترافيك تهران رابرعهده دارد.اين معاونت با توجه به الگوي جامع مديريت استراتژيك با در نظر گرفتن مأموريت خود كه ساماندهي وضعيت حمل و نقل و ترافيك كالن شهر تهران مي باشد و بررسي عوامل داخلي و خارجي تأثير گذار به تعيين هدف هاي بلند مدت و پس از آن تدوين ارزيابي و انتخاب استراتژي هاي مناسب جهت نيل به آن اهداف پرداخته است. 11 شركت و سازمان تحت نظارت حوزه معاونت حمل و نقل و ترافيك در راستاي نيل به اهداف فوق فعاليت مي كنند. استراتژي ها و محورهاي اصلي برنامه هاي معاونت حمل و نقل و ترافيك بر اساس رهنمود هاي مقام معظم رهبري تدابير شهردار محترم تهران قوانين و اسناد باالدستي از جمله قانون توسعه حمل و نقل عمومي مصوب سال 1386 مجلس شوراي اسالمي طرح جامع حمل و نقل و ترافيك شهر تهران و نتايج حاصل از مجموع مطالعات پويا و نياز سنجي هاي انجام گرفته در مجموعه حمل و نقل و ترافيك شهر تهران استراتژي ها و محورهاي اصلي جهت ساماندهي حمل و نقل و ترافيك شهر تهران به شرح ذيل مي باشد كه توسط سازمانها و شركت هاي فوق الذكر اجرا و پياده سازي مي گردد: توسعه حمل و نقل عمومي : شامل توسعه خطوط اتوبوسراني تندرو توسعه خطوط مترو توسعه خطوط ويژه اتوبوسراني اجراي شبكه يكپارچه حمل و نقل عمومي ساماندهي پايانه هاي درون شهري افزايش ايمني و بهره وري معابر : شامل اصالحات هندسي معابر و پيوستگي معابر ساماندهي پارك حاشيه اي توسعه سيستم هاي هوشمند ارتقاء و ساماندهي عالئم افقي و عمودي ارتقاء كيفيت وسائط نقليه عمومي مديريت تقاضاي سفر : شامل حذف سفرهاي زائد درون شهري ساماندهي و مديريت حمل بار شهري

111 107 کتاب آموزشی مدیریت محله ارتقاي فرهنگ ترافيك : آموزش و فرهنگ سازي براي عموم مردم الزام رعايت قوانين و مقررات از طريق پليس راهور تنظيم لوايح بهبود عبور و مرور به مراجع ذيصالح كاهش آلودگي هاي زيست محيطي : توسعه مراكز معاينه فني از طريق بخش خصوصي اصالح ساختار معاينه فني اعمال محدوديت در وسائط نقليه با آلودگي باال. معاونت فني و عمراني وظایف و مسئولیت هاي تعريف شده در حوزه معاونت فني و عمراني شهرداري تهران به قرار زير مي باشد : بهينه سازي و مديريت منابع و زمان در اجراي پروژه ها گسترش شبكه معابر و بزرگراهي و احداث پلها و تقاطع غير همسطح طرح ايجاد توسعه و تجهيزات شبكه فاضالب و جمع آوري آبهاي سطحي ايجاد اماكن و فضاهاي ورزشي تفريحي و فرهنگي ايجاد و توسعه تأسيسات و فاضالب شهري شامل برنامه ريزي توسعه شهري شامل نگاه بنیادین به امر آموزش به عنوان یک ضرورت مستمر به منظور ارتقاء دانش فنی و هنگام سازی دانسته های شاغلین در پروژه ها مديريت نيازها و تقاضاي فني و اولويت بندي باتوجه به محتويات فني. اصالح ساختار اجرايي و هماهنگ نمودن ساختار اجرايي پروژه ها متناسب با نيازهاي شهري تربيت پيمانكاران و مشاورين توانمند داخلي در اجراي پروژه هاي درون شهري ارتقاء كيفي و كمي و تسريع در اجراي طرحهاي عمراني و رفع نيازهاي اساسي زيربنايي شهر تهران استفاده از معماري اصيل ايراني با فرهنگ اسالمي در طراحي پروژههاي شهري اولويت بندي اجراي پروژه ها با عنايت به محروميت زدايي از مناطق بويژه در جنوب شهر مقاوم سازي بافتهاي فرسوده استقرار سيستم مديريت علمي در بخش نگهداري راهبري صحيح و اصولي طرحهاي جاري برنامه اي و همچنين كليه مأموريتهايي كه حسب مورد در حوزه صالحيت محول مي گردد. تمركز بيشتر در بخش مطالعات اوليه هر پروژه جهت عدم بروز مشكالت در زمان اجرا و بهره برداري

112 108 کتاب آموزشی مدیریت محله تمركز تصميم گيري در خصوص شروع طرح هاي كالن عمران شهري و وجود ديد كلي در خصوص شهر و عدم تداخل موضوعي و اجرايي طرح ها سیاست ها و برنامه ها بهينه سازي و مديريت منابع و زمان در اجراي پروژه ها گسترش شبكه معابر و بزرگراهي و احداث پلها و تقاطع غير همسطح طرح ايجاد توسعه و تجهيزات شبكه فاضالب و جمع آوري آبهاي سطحي ايجاد اماكن و فضاهاي ورزشي تفريحي و فرهنگي ايجاد و توسعه تأسيسات و فاضالب شهري شامل برنامه ريزي توسعه شهري شامل نگاه بنیادین به امر آموزش به عنوان یک ضرورت مستمر به منظور ارتقاء دانش فنی و هنگام سازی دانسته های شاغلین در پروژه ها مديريت نيازها و تقاضاي فني و اولويت بندي باتوجه به محتويات فني. اصالح ساختار اجرايي و هماهنگ نمودن ساختار اجرايي پروژه ها متناسب با نيازهاي شهري تربيت پيمانكاران و مشاورين توانمند داخلي در اجراي پروژه هاي درون شهري ارتقاء كيفي و كمي و تسريع در اجراي طرحهاي عمراني و رفع نيازهاي اساسي زيربنايي شهر تهران استفاده از معماري اصيل ايراني با فرهنگ اسالمي در طراحي پروژههاي شهري اولويت بندي اجراي پروژه ها با عنايت به محروميت زدايي از مناطق بويژه در جنوب شهر مقاوم سازي بافتهاي فرسوده استقرار سيستم مديريت علمي در بخش نگهداري راهبري صحيح و اصولي طرحهاي جاري برنامه اي و همچنين كليه مأموريتهايي كه حسب مورد در حوزه صالحيت محول مي گردد. تمركز بيشتر در بخش مطالعات اوليه هر پروژه جهت عدم بروز مشكالت در زمان اجرا و بهره برداري تمركز تصميم گيري در خصوص شروع طرح هاي كالن عمران شهري و وجود ديد كلي در خصوص شهر و عدم تداخل موضوعي و اجرايي طرح ها

113 109 کتاب آموزشی مدیریت محله اهداف تكميل و تسريع عمليات اجرايي پروژه هاي ناتمام گذشته در سطح شهر ايجاد فرنگ و ساختار اجرايي نگهداري معابر و پلهاي مهم در سطح شهر تهران مقاوم سازي سازه ها و پلهاي استراتژيك شهر تهران در مقابل زلزله آموزش پرسنل در سطوح مختلف اجرايي تدوين و بكارگيري استانداردهاي ايمني حين اجراي پروژه در كارگاه ها و سايت پروژه ها زيبا سازي محيط كارگاه و مديريت منطقه اجراي پروژه اطالع رساني بموقع و مؤثر از روند اجرايي پروژه به مردم بويژه ساكنين محل توسعه مخابرات شهري و بين شهري امكانات رفاهي اقامتي و گردشگري ايجاد سالنهاي برگزاري مراسم و جشنواره ها توسعه تجارت پشتيباني بموقع از پيمانكارها و كارگاهها از طريق توليدکنندگان عمده )سيمان قير آهن آالت و...(. بكارگيري متدهاي نوين و تالش به منظور ارائه معماریهای مطلوب و متناسب با مبلمان شهری و ایجاد جاذبه های بصری در قالب اقداماتی نظیر برگزاری مسابقه انتخاب طرحهای برتر در طراحی پلها و...و نهايتا افزايش سرعت ارتقاء كيفيت و افزايش كميت. جلب مشاركت مشاورين و پيمانكاران در فرآيند تصميم سازي براي پروژه ها و ايجاد عوامل انگيزشي نظیر تشویق و تنبیه بهبود هماهنگي درون و برون سازماني در رفع معارضين تاسيساتي و ملكي و هماهنگي در خور توجه شهرداري مناطق. تالش در جهت به تصویر کشیدن محیط های کارگاهی به عنوان الگویی برای رعایت اصولی نظیر ایمنی در کار کاهش ضایعات کارگاهی و اجتناب از دوباره کاری ها و... ارزيابي ميزان مصرف منابع و سطح تاثير پروژه ها به منظور انتخاب پروژه اي كه در گره گشائي از مشكالت مهم شهروندان نقش بيشتري ايفا مي كند. نوسازي و بهينه سازي ناوگان عمليات آسفالت و استفاده از روشهای جدید نظیر آسفالت پلیمری و استاندارد سازي توان بخش خصوصي بويژه 17 كارخانه آسفالت طرف قرارداد اصالح روشها بعضا به منظور حفظ تاسيسات شهري و كمترين آسيب به معارضين تاسيساتي تامين بعضي از مواد اوليه مورد نياز از داخل کشور با انتقال و بومی سازي دانش فنی و نهايتا صرفه جويي در منابع ملحوظ داشتن انتظارات شهروندان با اعتقاد به ضرورت ارتباط معنادار با افکار عمومی شهر و نگاه جدی به پیشنهادات و توقعات مندرج در سامانه 137 و حتی االمکان بهبود روشهای مدیریتی بر اساس آراء استخراج شده از 1888 )مرکز نظارت همگانی(

114 110 کتاب آموزشی مدیریت محله فصل پنجم اركان طرح مديريت محله

115 111 کتاب آموزشی مدیریت محله مقدمه برنامه ریزی برای مشارکت دادن و حضور آگاهانه و پایدار شهروندان در عرصه های مختلف فرهنگی اجتماعی اقتصادی رفاهی و امور محلی یکی از مهمترین دغدغه ها و ضرورتهای امروزین مدیریت است. دراین میان نهادهای محلی مانند شوراها و شهرداری ها به دالیل مختلف در شکل گیری و ساماندهی مشارکت مردم به ویژه درمقیاس محالت و نواحی نقش ارزشمندی دارند. در تهران در سالهای اخیر با اهتمام مدیریت شهری و همکاری و تعامل سایر نهادها و سازمانهای ذیربط در قالب تشکیل و حمایت از فعالیت های «شورایاری های محالت» اقدامات بسیار خوبی در زمینه استفاده از ظرفیت مشارکت و همکاری شهروندان و توجه به اولویت ها و نیازهای محلی صورت گرفته است و این جهت گیری مدیریت شهری به منظور اجرایی کردن شعار «محله محوری» تداوم دارد. در ادامه این مسیر مقرر گردیده است با اجرای» تشکیل مدیریت محله» در سطح محالت با هدف سپردن امور مرتبط فرهنگی اجتماعی و ورزشی تا حد ممکن به خود ساکنین محله و بهره گیری موثر از ظرفیت مشارکت همکاری و توانمندی ساکنین فرصت دیگری برای حضور همکاری و تعامل تمامی عالقه مندان به مسائل شهری درمقیاس محالت وشکوفایی استعدادهای محله ای فراهم گردد. تعريف مديريت محله پيرو دستورالعمل ساماندهي مشاركت هاي اجتماعي در محالت شهر تهران مصوب شوراي اسالمي شهر تهران و به منظور افزايش مشاركت هاي مردمي در اداره امور شهر از طريق به كارگيري توانمندي ها و ظرفيت هاي مادي و معنوي آنان و استفاده مناسب از امكانات محلي»مديريت محله«به عنوان يك ركن اجرايي در سطح محله متناسب با ركن مشورتي و نظارتي شوراياري ايجاد شده است. ستاد راهبري مديريت محله شهرداري تهران بر اساس ماده 9 دستور العمل مشارکت های اجتماعی در محالت شهر تهران به منظور اجرای مفاد دستورالعمل نظارت بهینه و بهینه سازی اجرای طرح و همچنین تهیه ضوابط اجرایی الزم ستادی به عنوان ستاد راهبری به ریاست شهردار تهران یا نماینده تام االختیار معرفی شده ایشان معاونان امور مناطق فرهنگی و اجتماعی خدمات شهری تحقیقات و برنامه ریزی توسعه شهری و مالی و اداری شهرداری تهران یا نمایندگان تام االختیار معرفی شده آنها و نمایندگان کمیسیون اجتماعی و فرهنگی و زیست شهری و ستاد هماهنگی شورایاری ها تشکیل خواهد شد. معاون امور مناطق نایب رئیس این شورا و معاون اجتماعی و فرهنگی دبیر آن می باشد. ستادمتناظرباعنوان «ستاد راهبریمنطقه «با ریاستشهردارمنطقه قائممقامشهردار معاونین اجتماعیوفرهنگی خدمات

116 112 کتاب آموزشی مدیریت محله شهری هماهنگی و برنامه ریزی و مالی و اداری و دبیران شورایاری های منطقه در منطقه تشکیل می شود. قائم مقام شهردار منطقه نایب رئیس این شورا و معاون اجتماعی و فرهنگی دبیر آن می باشد که با تشکیل دبیرخانه ای فعال نسبت به پیگیری تحقق مفاد این مصوبه اقدام خواهد کرد. ساختار»مديريت محله«4- هيات امنا : اعضاي هيئت امنا در سطح محالت عبارتست از : o اعضاءاصلی شورایاری محله )هفت نفر( o دو نفر از مسئولین کارگروه های تخصصی مردمی به انتخاب شورایاری محل o یک نفر نماینده سازمان دولتی یا عمومی که در سطح محله به شهروندان خدمت رسانی می کنند. )در صورت وجود( o نماینده شهرداری تهران به انتخاب شهردار ناحیه o نمایندگان داوطلب دو سازمان مردمی محلی دارای مجوز )شامل خیریه ها مساجد و سازمان های مردم نهاد ) 5- مدير محله : مسئول پيگيري و اجراي تصميمات و سياست هاي هيات امنا است كه با معرفي شهردار ناحيه و توسط هيات امنا انتخاب مي گردد.

117 113 کتاب آموزشی مدیریت محله 6- كارگروه هاي تخصصي : در هر محله كارگروه هاي تخصصي در موضوعات ذيل از بين افراد صاحب صالحيت تشكيل مي شود: o کارگروه اجتماعی آموزش و توانمند سازی o کارگروه سالمت و محیط زیست o کارگروه فرهنگی و هنری o کارگروه مدیریت بحران و ایمنی o کارگروه ورزشی و اوقات فراغت o کارگروه امور خدماتی و رفاهی 4 بازرس : هیات امناء محله برای انجام امور بازرسی مربوط به مدیریت محله فردی صاحب صالحیت را به عنوان بازرس از بین افراد صاحب تخصص و دارای تجربه الزم اجرایی انتخاب می نماید. در طرح»مديريت محله«افزايش مشاركت و همكاري شهروندان و شهرداري در انجام فعاليت هاي مختلف فرهنگي اجتماعي و رفاهي به عنوان يكي از اهداف اساسي مي باشد. اقدامات اجرايي در راستاي»طرح مديريت محله«تشکیل هیأت امناء در هر محله به تعداد 13 نفر برابر ضوابط مصوب. تشکیل 6 کارگروه تخصصی/ مردمی در هر محله با موضوعات ( اجتماعی آموزش و توانمند سازی ) )سالمت ومحیط زیست ) ( فرهنگی و هنری ) ( مدیریت بحران وایمنی( ( ورزش و اوقات فراغت ) ( امور خدماتی و رفاهی ) از بین ساکنین عالقمند متخصص و با تجربه در امور فوق الذکر برای همکاری و تعامل با هیأت امناء و مدیریت محله. انتخاب یک نفر فرد واجد شرایط با معرفی شهردار ناحیه توسط هیأت امناء محله بعنوان «مدیر محله» و مسئول پیگیری و اجرای تصمیمات و سیاستهای هیأت امناء است. واگذاری مدیریت فضاها اماکن و ابنیه فرهنگی اجتماعی ورزشی هنری متعلق به شهرداری تهران در سطح محله به مدیریت محله و هیأت امناء همچنین انجام فعالیتهای مربوط به حوزه اجتماعی فرهنگی هنری و ورزش در مقیاس محله توسط مدیریت محله و متقاضیان محلی مشارکت در این امور.

118 114 کتاب آموزشی مدیریت محله نمودار ساختاري مديريت محله هیأت امناء محله هیأت امناء محله مجموعه ای است مردمی و متشکل از نمایندگان نهادهای محله ای دستگاههای اجرایی و شورایاری محله که مستند به دستورالعمل ساماندهی مشارکت های اجتماعی در محالت مصوب شورای بازنگری نظامات اجرایی شهرداری تهران با عضویت 13 نفر در هر محله تشکیل می شود و طبق مفاد دستورالعمل مذکور وظایف و اختیارات تعریف شده ای را بر عهده دارد و هدایت برنامه ریزی نظارت و راهبری مدیریت محله را انجام می دهد. بنابراین الزم است جلسات تصمیمات و اقدامات آن قاعده مند منسجم هدفمند منضبط و تقسیم کار مشخص انجام گیرد. به منظور انسجام بخشی و قاعده مند کردن جلسات تصمیمات و برنامه های هیأت امناء و تعیین شیوه ها و ساز و کارهای تعامل اعضای هیأت امناء «آئین نامۀ داخلی هیأت امناء محله «بعنوان مبنای اصلی و قانونی تشکیل اداره جلسات و اتخاذ تصمیمات هیأت امناء مي باشد.