E rin ti'n Þ (SS þ S fib

Transkript

1 E rin ti'n Þ (SS þ S fib From: Brynja Halldórsdóttir [mailto:brynjabh@gmail.com] komudagur Q '2 0 0 & Sent: Tue 4/8/2008 9:03 PM To: Sigurður Kári Kristjánsson; Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir; Kolbrún Halldórsdóttir; Katrín Jakobsdóttir; Illugi Gunnarsson Subject: Umsögn um nýtt frumvarp um grunnskóla (heildarlög) Til menntamálanefiidar Alþingis: Umsögn um frumvarp um grunnskóla frá Ad astra ehf Ad Astra ehf, ,285. mál lagafrumvarp - Grunnskólar (heildarlög) Ad Astra ehf vill koma eftirfarandi athugasemd á framfæri: í frumvarpinu er hvergi er minnst á bráðger böm í grunnskóla, þ.e. böm sem eru á undan i námi eða námsefrii við þeirra hæfi. í frumvarpinu er lögð sérstök áhersla á böm sem eru eftir á í skóla og það er vel, en þessi ákveðni hópur þ.e. böm sem skara fram úr í námi hefur líka sérþarfir sem þarf að mæta. Við siáum sérstakleea þörf á að bæta við erein 17. bar sem hverei er minnst á bá nemendur sem skara fram úr í námi Nemendur eiga rétt á að komið sé til móts við námsþarfir þeirra í almennum grunnskóla án aðgreiningar, án tillits til líkamlegs eða andlegs atgervis. Nemendur sem eiga erfítt með nám sökum sértækra námsörðugleika, tilfinningalegra eða félagslegra örðugleika og/eða fötlunar, sbr. 2. gr. laga um málefrii fatlaðra, nemendur með leshömlun, langveikir nemendur og aðrir nemendur með heilsutengdar sérþarfir eiga rétt á sérstökum stuðningi í námi í samræmi við metnar sérþarfir... Fyrir hönd Ad Astra ehf Brynja Björg Halldórsdóttir s brvniabh@gmail.com

2 Alþingi Erindi nr. Þ komudagur ^ 3. / a Reykjavík 21. jan Menntamálanefnd Alþingis, 150 Reykjavík Umsögn ADHD samtakanna um eftirtalin frumvörp til laga um : Grunnskóla, 285. mál Framhaldsskóla, 286. mál Leikskóla 287. mál Menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288. mál Samtökin gera eftirfarandi athugasemdir við þrjú þessara frumvarpa. Frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál Almennt eru ADHD samtökin ánægð með breyttar áherslur í þessu frumvarpi þar sem nemendur eru hafðir í forgrunni. Það er sérstakt fagnaðarefni að skóli án aðgreiningar skuli nú lögfestur. Ekki er þó hjá því komist að gera eftirfarandi athugasemdir. 17. gr. frumvarpsins í 2. málsgrein 17. greinar frumvarpsins er skilgreining á því hverjir teljast vera nemendur með sérþarfir og er margt gott í þeirri skilgreiningu, þar segir Nemendur sem eiga erfítt með nám sökum sértækra námsörðugleika, tilfinningalegra eða félagslegra örðugleika og/eða fötlunar, sbr. 2. gr. laga um málefni fatlaðra, nemendur með leshömlun, langveikir nemendur og aðrir nemendur með heilsutengdar sérþarfir eiga rétt á sérstökum stuðningi í námi í samræmi við metnar sérþarfir. ADHD eða athyglisbrestur og ofvirkni er þroskaröskun og rannsóknir benda til þess að um 5-10% bama eigi við þessa erfiðleika að stríða. ADHD samtökunum finnst ástæða til að benda á mikilvægi þess að orðalag frumvarpsins sé það skýrt að ljóst megi vera hvaða böm um ræðir. Því er hér lagt til að í skilgreiningunni verði bama með broskaröskun getið sérstaklega. Hiá Tryggingastofnun ríkisins heyra böm með ADHD undir skilgreininguna böm með þroskaröskun. Samtökin gera ennfremur alvarlegar athugasemdir við 5. málsgrein 17. greinar frumvarpsins þar sem segir Ef ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemenda samkvæmt þessari grein skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu. ADHD samtökin telja að með þessu nýmæli laganna sé mikið vald fært frá foreldrum til skólastjómenda og er hér um að ræða grundvallarbreytingu frá því sem er í núgildandi lögum. Kveðið er á um kærurétt foreldra og vilja samtökin ítreka mikilvægi þess að ferli kærumála í grunnskólanum þarf að vera mjög skýrt og skilvirkt til að það nýtist til úrlausnar deilumála. Þegar tveir aðilar deila getur það varla verið góð stjómsýsla að annar þeirra geti skorið úr málinu. Það verður að vera hægt að skjóta því til óháðs aðila sem gefur sjónarmiðum beggja deiluaðila gaum. Þann aðila þarf að skilgreina ADHD samtökin Háaleitisbraut 13* 108 Reykjavík sími * fax adhd@ adhd.is* Kt * Banki

3 Samtökin benda á að í frumvarpinu er lögð mikil áhersla á ábyrgð og skyldur foreldra gagnvart skólagöngu bama sinna. Því til stuðnings má nefiia að í 2. málsgrein 3. greinar stendur Foreldrar gæta hagsmuna bama sinna. Því skýtur það nokkuð skökku við að þegar kemur að því að taka ákvörðun um fyrirkomulag skólavistar nemenda með sérþarfir skuli skólastjórum vera betur treystandi en foreldrum. Samtökin telia með öllu óásættanlegt að frumvarpið verði samþvkkt með bessu ákvæði. Rétt er að benda á að sambærileg ákvæði er hvorki að finna í frumvarpi til laga um leikskóla né til framhaldsskóla og ekki koma fram nein rök fyrir því að öðruvísi skuli staðið að málum í grunnskólum. Skóli án aðgreiningar kallar á að skólar endurskoði vinnubrögð sín og viðhorf og gangi út frá því sem gefiiu að allir nemendur hverfisins eigi að fá þar kennslu við hæfi. Það að lögfesta ákvörðunarvald skólastjóra um hverjir megi heija skólagöngu í sínum hverfisskóla er í mótsögn við grunnforsendur skóla án aðgreiningar og mun torvelda framkvæmd skóla án aðgreiningar og þannig vinna gegn þessum mikilvæga tilgangi laganna. 18. gr. frumvarpsins í 2. málsgrein 18. gr. frumvarpsins segir Foreldrum er skylt að veita grunnskóla upplýsingar um bam sitt sem kunna að skipta máli fyrir skólastarfið og velferð þess. Ennfremur segir Meðferð upplýsinga skal vera á hendi skólastjóra eða annarra sérfræðinga á vegum sveitarfélagsins samkvæmt nánari ákvörðun þess. Mjög þarft er að hafa skýr ákvæði um meðferð trúnaðarupplýsinga í skólasamfélaginu bæði í rituðu og töluðu máli. Á sama tíma er mikilvægt að geta þess að þeim sem gæta trúnaðarupplýsinga er iafnframt skvlt að veita þeim starfsmönnum skólans sem sinna nemanda með sérþarfir upplvsingar um greininear og bá erfiðleika sem nemandinn glímir við í samráði við forsiáraðila að siálfsögðu. Mikill misbrestur er á slíkri upplýsingamiðlun sem dregur þá úr nytsemi greininga sem kostað er til. Ennfremur má benda á að ástæða er til að starfsmenn frístundaheimila fái upplýsingar um greiningar bama sem þar vistast í samráði við forsjáraðila. 20. gr. frumvarpsins Lagt er til að sett verði inn í grunnskólalög sambærilegt ákvæði um skólahúsnæði eins og er að finna í frumvarpi til leikskólalaga Gera skal ráð fyrir rými fyrir sérfræðiþjónustu vegna bama með sérþarfir og vinnuaðstöðu (12. grein). Böm með ADHD þrífast best í litlum hópum. Víða í nýju skólahúsnæði þar sem fleiri bekkjardeildir eru saman í opnu rými er ekki tekið tillit til þess hvað slíkt fyrirkomulag reynir á úthald bama með ADHD og er í raun í algjörri mótsögn við þarfir þeirra. 27. gr. frumvarpsins Hér er fjallað um námsmat og fær skólinn nokkuð fijálsar hendur varðandi útfærslu á þessum málum. Samræmd próf eru felld niður í 10. bekk en í staðinn er talað um könnunarpróf sambærileg við 4. og 7. bekkjar könnunarprófin. Ekki er sjáanlegur munur nema að prófum í 10. bekk hefur fækkað sem er jákvætt en ennþá koma þessi próf til með að valda nemendum með ADHD vandkvæðum og hafa áhrif á hvaða framhaldsskóla þau fá inngöngu í. 28. gr. frumvarpsins Ekki er kveðið á um lengd kennslustunda, frímínútur og matarhlé, hveijum skóla virðist vera sjálfrátt hvemig þessu er háttað. Nemendur með ADHD sem þurfa regluleg hlé á milli kennslustunda geta þurft að sitja í 120 mín án þess að fá frímínútur. Bent skal á að fyrir

4 nemendur með ADHD getur skipt miklu máli að fá reglulegar frímínútur og matarhlé til að hafa úthald og halda einbeitingu allan skóladaginn. 33. gr. frumvarpsins Ástæða er til að minna á mikilvægi félagslegrar þátttöku nemenda með sérþarfir. í 33. grein frumvarpsins er til staðar heimild til sveitarfélaga að bjóða uppá tómstundastarf og lengda viðveru. Að mati ADHD samtakanna er slík þjónusta ein af forsendum fyrir skóla án aðgreiningar. Bent skal á að úrræði grunnskólans t.d. fyrir félagslega einangraða nemendur í bekk eru mjög veik. Ef nokkur leið er til bess í laeafrumvarpi eða reelugerðum að kveða sterkar á um skvldur skólasamfélaesins til að skapa þessum bömum félaesleet öryggisnet með hópvinnu frá upphafí til enda skólaársins. bá væri með bví laeður grunnur að mikilvægu forvamastarfí fvrir aldurshóp sem er mun móttækilegri fvrir stuðningi en begar komið er fram á unglingsárin. Félagsleg einangrun er stórt vandamál hjá bömum með sérþarfir og hefur áhrif á líðan bamanna, námsárangur, bekkjarstarf og fjölskyldu þeirra. Slíka hópvinnu væri hægt að vinna í samráði við félagsþjónustu sveitarfélaga og starfsmenn íþróttaog tómstundaráða. Lítil sem engin úrræði em í samfélaginu almennt fyrir félagslega einangmð böm, þar sem fram fer markviss þjálfun í samskiptum og félagsfæmi. En félagsleg einangrun getur leitt til kvíða, þunglyndis, sjálfsvígshugsana, andfélagslegrar hegðunar og vímuefnamisnotkimar. 40 gr. frumvarpsins ADHD samtökin lýsa yfir ánægju með að í frumvarpi til laga um grunnskóla er stigið mikilvægt skref varðandi sérfræðiþjónustu við böm með sérþarfir. Þar segir í 3. málsgrein Sérfræðiþjónusta sjái um að greining fari fram, skilar tillögu til skólasstjóra um hvemig við skuli bregðast, fylgist með úrbótum og metur árangur. Ennfremur segir í 5. málsgrein Sveitarfélög sem reka grunnskóla skulu hafa frumkvæði að samstarfi sérfræðiþjónustu, félagsþjónustu og heilbrigðisþjónustu innan sveitarfélagsins vegna nemenda með sérþarfir og langvinn veikindi. Sveitarfélög skulu einnig hafa frumvkæði að samstarfi sérfræðiþjónustu við aðila sem annast sérhæfð greiningar- og meðferðarúrræði á vegum ríkisins vegna einstakra nemenda. Vegna þess hversu margir aðilar koma að málum bama með sérþarfir er þverfaglegt samstarf sérlega mikilvægt til að tryggja að sú þjónusta sem hver og ein stofhun veitir nýtist baminu og fjölskyldunni. í viðauka er nefiit að sjúkraþjálfun, iðjuþjálfun og talkennsla felist í þessum úrræðum, sem er jafhframt mjög jákvætt að mati samtakanna. Almennt um frumvarp til laga um grunnskóla ADHD er ekki skilgreint sem fötlun á íslandi, sbr. skilgreining á hugtakinu fatlaður í 2. gr. laga nr. 59/1992, um málefiii fatlaðra, þar af leiðandi hefur þjónusta við þennan stóra hóp bama fram til þessa verið tilviljanakennd og illa skilgreind í skólasamfélaginu. Ef foreldrar hefðu í höndum bækling útgefinn af menntamálanefnd eða ráðunevtinu bar sem skvrt væri kveðið á um rétt nemenda með ADHD til stuðningsúrræða og sérkennslu í samræmi við metnar sérbarfír bá væri öllum viðkomandi mikill greiði gerður og hægt væri að fyrirbyggja mörg ágreiningsmál sem torvelda mikilvægt samstarf heimila og skóla, fyrir utan að bitna fyrst og síðast á viðkomandi nemendvun. Tillögu um slíka útgáfu er hér með komið á framfæri. Ennfremur gæti löggiafinn með þessu lagafrumvarpi eða í reglugerð kveðið á um að i grunnskólum skuli vera verkferlar í málum nemenda með sérþarfir. etv. sérstaklega í málum þeirra nemenda með sérþarfir þar sem ekki er hægt að stvðiast við lög um málefni fatlaðra. Skýrir verkferlar em leiðarvísar fyrir kennara og ekki síður fyrir foreldra og skýra á sama tíma óljósa stöðu og rétt nemanda með sérþarfir, til stuðnings og sérkennslu. Rannsóknir hjá KHÍ

5 hafa leitt í ljós að böm með ADHD em stærsti streituvaldurinn í starfi grunnskólakennara og má það ömgglega að hluta til rekja til þess að ekki hefur fram til þessa verið nógu skýrt í grunnskólalögum hver staða þessara nemenda er og hvaða rétt þau hafa til stuðnings og sérkennslu. Foreldrar bama með ADHD fá mjög gjaman þau svör hjá skólastjómendum að ekki sé til fjármagn til að veita barni þeirra stuðning eða sérkennslu. Neyðarúrræði kennara er þá að fá foreldri til að vera með nemandanum öllum stundum í skólanum svo vikum og mánuðum skiptir, þess em dæmi. Auk þess er gjaman gripið til þess ráðs í grunnskólanum að útiloka nemanda með ADHD frá skólaferðalögum vegna þess að ekki er til fjármagn til að fá stuðningsfulltrúa til að fylgja nemandanum. Slíkt á ekki að viðgangast í skóla án aðgreiningar, en foreldrar hafa sem stendur ekkert í höndunum til að fyrirbyggja að grunnskólinn brjóti með þessum hætti á rétti bamsins. Því er þörf annars vegar á skýrum verkferlum í grunnskólanum í málum bama með sérþarfir sem ekki gilda um lög um málefiii fatlaðra. Hins vegar er þörf á skýrum áfiýjunarleiðum þegar ágreiningsmál koma upp. Ekki ósvipað og er hjá félagsþjónustu sveitarfélaga. Grunnskólinn er þjónustustofnun fyrir böm og það hlutverk þarf að lögfesta. Frumvarp til laga um framhaldsskóla, 286. mál ADHD samtökin fagna ákvæðum um lengingu fræðsluskyldu til 18 ára aldurs og telja að með því móti megi draga stórlega úr brottfalli nemenda úr framhaldsskóla öllum til góðs. 34. gr. frumvarpsins í þessari grein frumvarpsins um nemendur með sérþarfir segir í 1. málsgrein Á framhaldsskólastigi skal veita nemendum með fötlun, sbr. skilgreining á hugtakinu fatlaður í 2. gr. laga nr. 59/1992, um málefni fatlaðra, kennslu og sérstakan stuðning í námi. í þriðju málsgrein segir Nemendur með leshömlun skulu eiga aðgang að sérsniðnum námsgögnum eftir því sem við verður komið. Framhaldsskóli gerir grein fyrir því í skólanámskrá hvemig staðið er að skimun og greiningu leshömlunar, ásamt eftirfylgni og stuðningi við nemendur sem greindir em með leshömlun. Ennfremur segir í 4. málsgrein Framhaldsskólar skulu leitast við að veita þeim nemendum sérstakan stuðning sem eiga við sértæka námsörðugleika að stríða eða veikindi. ADHD samtökin vilia hér sem í frumvarpi til laea um grunnskóla gera athueasemd við bað að ekki er í bessum skilgreiningum skvrum orðum fiallað um þann stóra hóp nemenda sem greinist með broskaröskun. Almennt um frumvarp til laga um framhaldsskóla Svipað gildir um framhaldsskólann og grunnskólann að þjónusta við böm með sérþarfir sem ekki flokkast undir lög um málefni fatlaðra hefur fram til þessa verið illa skilgreind og tilviljanakennd. Samkvæmt rannsóknum hjá Rannsóknum og greiningu em nemendur með sérþarfir fjölmennur hópur meðal svokallaðra brottfallsnema. Nú með lagafrumvarpi um fræðsluskvldu til 18 ára aldurs þarf löggiafinn að huga að því að kveða í lagafrumvarpi eða reglugerðum skvrt á um hver réttur nemenda með sérþarfir er til stuðnings og sérkennslu. skvlda framhaldsskólann til að viðhafa skvra verkferla í málum nemenda með sérþarfir og hafa skvrar áfrviunarleiðir. Afitur er þeirri tillögu hér með komið á framfæri að menntamálanefnd eða ráðuneytið gefi út bækling um rétt nemenda með sérþarfir til stuðnings og sérkennslu á framhaldsskólastiginu til að fyrirbyggja ágreiningsmál. Ennfremur er þeirri tillögu hér með komið á framfæri að ein leið til að koma til móts við þarfir nemenda með sérþarfir á framhaldsskólastiginu er stofnun lýðskóla að norrænni fyrirmynd. Lýðskólar t.d. í Danmörku hafa það hlutverk að skapa þroskavænlegt umhverfi þar

6 sem er mikið framboð af verklegum og skapandi greinum, svo nemendur fái tækifæri til að finna áhugasvið sitt og styrkleika í vemduðu skólaumhverfi. Ungt fólk með ADHD er oft á tíðum með brotna sjálfsmynd eftir erfiða grunnskólagöngu. Þau em því í brýnni þörf fyrir jákvæða örvun og sjálfsstyrkingu sem gerir þeim frekar kleift að fínna sér farveg í lífínu. I dönskum lýðskólum er töluvert af nemendum með ADHD og aðrar þroskaraskanir, sem og nemendur með félagsleg vandamál. Almennt um frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288. mál Að gefnu tilefni skal bent á að ef skóli án aðgreiningar á að verða að raunveruleika í íslensku skólasamfélagi eins og lagafrumvörp þessi kveða á um, þá þarf á sama tíma að koma til aukin fræðsla fyrir kennara og annað starfsfólk grunnskóla um böm með sérþarfír og kennsluaðferðir sem skila árangri í vinnu með þeim. Auk þess þarf að koma á sérhæfðum ráðgjafateymum innan skólanna bæði á grunn- og framhaldsskólastigi sem em sérhæfð í málefnum bama og ungmenna með sérþarfir, sem nokkurs konar faglegt bakland fyrir kennara og annað starfsfólk skólanna. í hinu almenna kennaranámi hérlendis er því miðvir enn sem komið er takmörkuð umfjöllun um nemendur með sérþarfir, nema etv. í þroskaþjálfanáminu. Auk þess þyrfti að fjölga fagfólki ss. þroskaþjálfum, iðjuþjálfum, sálfræðingum, listmeðferðarfræðingum, sérkennurum og námsráðgjöfum á báðum skólastigum. Að lokum skal bent á að í skóla án aðgreiningar er kennurum ætlað að koma til móts við vaxandi fjölda nemenda með sérþarfir sem og aukinn ljölda útlendra nema. Þá gefur auga leið að kennarastarfið er mun flóknara og meira krefjandi en oft áður og því væri ekki vanþörf á því að kennarastéttin kæmi sér upp virku handleiðslukerfi til að kennarinn standi ekki uppi einn og óstuddur með flókna samsetningu nemenda og ótal kröfur úr öllum áttum, en etv. lítil úrræði bæði innan sem utan skólans. Þessi síðasta ábending á etv. ekkert erindi við löggjafann en er látin fljóta með. Fyrir hönd stjómar ADHD samtakanna, L Ingibjörg Karlsdóttir formaður

7 Alþingi, Erindi nr. Þ komudagur 23- / 2C>oS Fræðslu-, tómstunda- og íþróttasvið Akraneskaupstaðar Umsögn um frumvðrp menntamálaráðaherra tíl laga um leikskóla, grunnskóla. framhaldsskóla og menntunar og ráðníngu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla Almennt má segja um frumvörpin að flest horfír til framfara og bóta í skólastarfi. Vinnuferlið sem viðhaft var við samningu laga fyrir leik- og grunnskóla er til mikillar fyrirmyndar. Það má helst gagnrýna að tækifærið til að mynda heildstæða sýn og orðræðu hefur ekki verið nýtt til fulls. Þegar lagarammi fyrir leik-, grunn- og framhaldsskóla er endurskoðaður á sama tíma gefst tækifæri til að samræma áherslur og skipulag. Hér eru nefhd þrjú dæmi þar sem samræma mætti betur milli frumvarpanna þriggja. 1) Ákvæði um samvinnu milli skólastiga. í frumvarpi til leikskólalaga er það verkefrii sveitarstjóma að efla samvinnu milli leik- og grunnskóla (gr. 16.) en í frumvarpi að grunnskólalögunum er efling samvinnu leik- og grunnskóla verkefni skólanefndar og það er einnig verkefhi skólanefiidar að stuðla að samvinnu milli grunn- og framhaldsskóla (gr. 6). Ekkert er um samvinnu milli grunn- og framhaldsskóla í framhaldsskólalögunum. 2) Skipan foreldrasamstarfs. Hér væri til mikilla bóta að samræma skipulag foreldrasamstarfs leik- og grunnskóla. Bæði með tilliti til orðavals (foreldraráð/skólaráð) og sameiginlegra verkefna forelda og skóla svo sem umfjöllunar og umsagnarhlutverk. Einnig má nefiia ákvæði um upplýsingamiðlun milli skólastiga. 3) í athugasemdum vegna 21. og 23. greinar frumvarps til leikskólalaga er kveðið á um að starfslið sérfræðiþjónustu sé með leikskólakennaramenntun (21. grein) og sérfræðikunnátta í málefrium leikskóla sé til staðar (23. gr). í frumvarpi til laga um grunnskóla er ekki að finna sambærilegar athugasemdir eða ætlan löggjafans. Það orkar því tvímælis að halda þessum fyrirmælum inni í leikskólafrumvarpinu. Þessu til stuðnings má benda á skólaskrifstofur þar sem ekki er fyrir hendi sérþekking á málefiium leikskóla eða grunnskóla í því tilliti að starfsmenn eru hvorki með leikskólakennarapróf eða grunnskólakennarapróf. Þetta ákvæði mun því virka íþyngjandi fyrir sveitarfélög. Abendingar varðandi nokkrar greinar frumvarpanna. Frumvarp til laga um leikskóla 21. og 22. gr. í athugasemdum við greinamar eru gefin vilyrði fyrir að sérfræðiþjónusta eigi/geti farið firam innan leikskólans og að afla nauðsynlegrar þjónustu fyrir bamið. Hluti þeirrar sérfræðiþjónustu sem leikskólaböm þarfiiast er á forræði ríkisins/heilbrigðisþjónustu s.s. sjúkraþjálfun og iðjuþjálfun auk þess sem talmein eru meðhöndluð af sjálfstætt starfandi sérfræðingum. Vald sérfræðiþjónustu sveitarfélaga og leikskólastjóra til að skipuleggja störf þessara aðila er ekki fyrir hendi. Aðstaða til að veita umrædda þjónustu er heldur alls staðar í leikskólum landsins. Einnig má benda á að aðgengi að þessarri þjónustu er misjafiit eftir búsetu. Hér er því um íþyngjandi skyldur að ræða fyrir sveitarfélög ef vilji löggjafans gengur eftir. Einnig má spyija þeirrar spumingar, hvort löggjafinn er að ganga of langt í að færa skyldur foreldra til opinbera aðila. X Frumvarp til laga um grunnskóla / 20. grein. Það verða að teljast nokkuð mikið stýring í lögum að mæla fyrir um að við byggingu grunnskóla skuli hafa samráð við grenndarsamfélagið þrátt fyrir að það hafi gefist 1

8 Fræðslu-, tómstunda- og íþróttasvið Akraneskaupstaðar vel í þeim tilvikum sem það hefur verið reynt. Það er nokkuð á skjön við sjálfstjómarrétt sveitarfélaga. 26. grein. í athugsemd segir m.a.: gera þarf samning milli ríkis og sveitarfélaga um framkvœmdina þegar nemendur stunda samtímis nám í grunn- og framhaldsskóla. Það er nokkuð þungt í framkvæmd og því eðlilegra að ríkið setji vinnureglur fyrir framhaldsskólana og ákvæði í lög um framhaldsskóla um þessa samvinnu. 40. grein. Fram kemur í athugasemdum að fjallað verði sérstaklega um hvort ákvæði í frumvarpinu séu til kostnaðarauka. Ákvæðin í frumvarpinu gera ráð fyrir aukinni sérfræðiþjónustu og nýju hlutverki. Það getur verið flókið hlutverk að vera bæði ráðgefandi aðili og eiga síðan að meta árangur og trvggia rétta aðstoð. Sveitarfélögum er ætlað að stuðla að því að þjónusta annarra þ.e. ríkisstarfsmenn og sjálfstætt starfandi sérfræðingar veiti sína þjónustu innan veggja grunnskólans. Slíkt getur verið torsótt af ýmsum ástæðum eins og bent er á í athugsemd við leikskólafrumvarpið hér að framan. Sérfræðiþjónustunni/sveitarfélögum er einnig œtlað að veita starfsmönnum aðgang að sérfrœðiþjónustu svo sem kennsluráðgjöf handleiðslu eða öðru því sem lýtur að andlegri og líkamlegri velferð starfsmanna (bls. 50). Hér eru býsna miklar kröfur gerðar á hendur sveitarfélögunum og meira en hægt er sjá stað í hinum skólafrumvörpunum þ.e. gagnvart starfsfólki leikskóla að ekki sé minnst á starfsfólk framhaldsskólans. Merkir þetta að starfsfólk grunnskóla á ríkari kröfur á hendur sveitarfélögum varðandi andlega og líkamlega heilsuvemd en aðrir starfsmenn sveitarfélaganna? Frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Athygli vekur að gerð er krafa um kennslureynslu eða viðbótamám í stjómun þegar leikskólastjórar og grunnskólastjórar eru ráðnir en engar slíkar kröfur eru fyrir hendi þegar skólastjómandi er ráðinn við framhaldsskóla. Akranesi 22. febrúar 2008 Helga Gunnarsdóttir sviðsstjóri fræðslu-, tómstunda- og íþróttasviðs Akraneskaupstaðar 2

9 Skéladeild Gleráreötu 26 Sími: Netfane; Akureyri Alþingi / / / 0 C ErindimÞ komudagur 2 3 / ö u l Ih i n s C/t e i ' I Q S / I / \ S Þingskjal mál Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla Þær breytingar sem hér koma fram frá núgildandi lögum ættu að stuðla að auknum sveigjanleika, sjálfstæði, Qölbreytni og samfellu í skólastarfi, ef gætt verður hófs við setningu reglugerða sem menntamálaráðherra er heimilt að setja við margar greinar fhimvarpsins. Þá er í frumvarpinu skilgreint betur en áður ábyrgðasvið foreldra, skóla, sveitarfélaga og ríkis. Benda verður á að of oft er lagatextinn of ítarlegur og takmarkar þannig sjálfstæði sveitarfélaga og skóla til útfærslu eða er hreinlega óþarfur eins og vikið verður að í umsögninni um einstakar greinar. Athugasemdir við einstakar greinar. Um 2. gr. Skólanefnd telur að þær breytingar sem hér koma fram séu almennt til bóta, þar sem þau gildi sem skólastarfíð byggist á koma skýrar fram. Um 7. grein er fjallað um stjómun grunnskóla. Þar er kveðið á um það að skólastjóri geri tillögur til sveitarstjómar um fyrirkomulag stjómunar í grunnskóla með tilliti til þarfa viðkomandi skóla. Ekki verður séð hvers vegna sér ákvæði þarf um skóla með færri nemendur en 60. Með sama hætti og í fjölmennari skólum verður að teljast eðlilegt að skólastjóri geri tillögur til sveitarstjómar um fyrirkomulag stjómunar skólans. Um 8. gr. Nýtt ákvæði um skólaráð sem kemur í stað foreldraráðs sem kveðið er á um í gildandi lögum. Skólaráð hefur þó talsvert annað hlutverk en foreldraráðið. Hér er um að ræða áhugaverða breytingu. Umhugsunarvert er hins vegar hví nemendum er ekki tryggður seturéttur í ráðinu með fullum réttindum. í skóla sem á að leggja áherslu á vitund nemenda um borgaralega ábyrgð og skyldur hlýtur að vera eðlilegt að löggjaflnn gefi nemendum kost á virkri þátttöku í skólaráði skólans. Skólaneftid telur því að tryggja eigi nemendum rétt til setu í ráðinu. í greininni er kveðið á um að ráðherra sé heimilt að setja reglugerð um starfsemi skólaráða í samráði við samtök sveitarfélaga, kennara og foreldra. Ekki verður séð að þörf sé á frumkvæði ráðherra hér að lútandi fremur en að ráðherra setji skólastjóra erindisbréf, heldur á það að vera í valdi sveitarfélaga að setja skólaráði reglur. Hlutverkið þess er tilgreint í lögum og útfærslan verði sveitarfélaganna. Um 11. gr. Þar er kveðið á um ráðningu skólastjóra og starfsliðs grunnskóla. í greininni segir að óheimilt sé að ráða einstakling til starfa sem hlotið hefur refsidóm fyrir brot á ákvæðum XXII. kafla hegningarlaga. Skólanefnd telur að endurskoða þurfi orðalag sem nær til fleiri þátta. Þá er einnig umhugsunarvert að einungis er rætt um að óheimilt sé að ráða kennara sem gerst hafi brotlegur en ekkert fjallað um þann sem hefur orðið brotlegur í starfi. Hér vísast til þess sem áður er sagt í athugsemdum um frumvarp um ráðningar kennara og skólastjóra grunnskóla að ótækt er að ekki séu nein ákvæði til um að kennari geti misst leyfisbréf vegna brota í starfi eða annars staðar. Um 14. gr. Þar segir að nemendur beri ábyrgð á eigin námi. Nám í skóla er flóknara fyrirbrigði en svo að hægt sé að yfirfæra ábyrgðina með einfoldum hætti á nemendur eins og hér er gert. Til dæmis má taka að tæplega er hægt að varpa árangri nemenda á

10 Skóladeild Gleráreötu 26 Sími: Netfang; Akureyri ÖLl LÍFSINS CjCÐI * samræmdu prófi alfarið á hans ábyrgð. Þar hlýtur kennari og skóli að bera ábyrgð einnig. Hér er nær að kveða á um að nemendur beri ábyrgð á framkomu sinni, umgengni, samskiptum og námsástundun með hliðsjón af aldri. Um 17 gr. Þar er fjallað um kennslu nemenda með sérþarfir. í greininni segir að náist ekki samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemanda skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu. Það kann að vera álitamál hvort skólastjóri eigi að hafa þennan úrskurðarrétt gegn vilja foreldra. Eðlilegra verður að teljast að slík ákvörðun sé bundin samráði við skólanefnd sem ber ábyrgð á að nemendur séu í skóla. Þó hér sé vísað til undantekningartilvika er orðalag greinarinnar óljóst og má bæta úr því, þar sem hér getur verið um stórar og afdrifaríkar ákvarðanir að ræða. Um 24. gr. Þar er fjallað um aðalnámskrá og upp taldir upp 12 efnisþættir sem leggja skal áherslu á í aðalnámskrá. Ástæða er til að benda á að 13 liðnum verði bætt við upptalninguna; lestur og lesskilning eða læsi. í gildandi aðalnámskrá grunnskóla, almennum hluta er hvergi minnst á læsi eða lestur, en lestur sem námsgrein tilgreindur í íslenskuhluta námskrár. Mikilvægi læsis er óumdeilt í nútíma samfélagi. Lestur og læsi ganga þvert á allar námsgreinar. Það skiptir því miklu máli að skólar á öllum stigum hlúi sem best að góðri fæmi allra nemenda á þessu sviði, enda byggir annað nám á góðri lestrarfæmi. Því er mikið í húfi að vel takist til í náminu þar sem framtíðarmöguleikar einstaklingsins eru að miklu leyti komnir undir því að skólagangan verði farsæl. Um 25. gr. Þar er fjallað um markmið náms og upp taldar kennslugreinar grunnskólans. Athygli vekur að þar er kristinfræði, siðfræði og trúarbragðafræði felld út. í umsögn með frumvarpinu segir að ekki sé gert ráð fyrir því að hætt verði að kenna námsgreinina heldur teljist hún til samfélagsfræða. í umsögninni er veik röksemdafærsla fyrir breytingunni, sagt að í viðmiðunarstundaskrá séu þessar greinar taldar upp saman með sameiginlega tíma til ráðstöfunar og þá geti ákveðnir þættir heimilisfræði, siðfræði og trúarbragðafræða tengst lífsleikni. Þar segir ennfremur að með þessu móti sé lagaákvæði um námsgreinar og námssvið gerð almennari og meira svigrúm innan aðalnámskrár til að skilgreina áherslur í samræmi við þróun samfélagsins. Þetta verður tæpast lesið á annan hátt en að draga megi úr áherslum á trúarbragðafræðsluna og færa í aðra þætti samfélagsgreina. Um 28. gr. Þar er fjallað um starfstíma grunnskóla en þar segir að skóladagar nemenda skulu eigi vera færri en 180, skiptin milli kennsludaga og annarra skóladaga nemenda sé á ábyrgð skólastjóra að höfðu samráði við skólaráð og að fenginni staðfestingu skólanefndar. Skólanefhd fagnar þeim sveigjanleika sem hér er lagður til þar sem það er í valdi skóla og sveitarstjóma á hverjum stað hvemig skólaárið er skipulagt. Um 31. gr. Þar er fjallað um kostnað í skyldunámi. Þar er ítrekað að kennsla í skyldunámi í opinberum grunnskólum skuli veitt nemendum að kostnaðarlausu. Þó er gerð veigamikil breyting á frá núgildandi lögum sem varðar kostnað við vettvangsnám, að með frumvarpinu er heimild gefin fyrir því að rukka megi fyrir uppihaldi í námsferðum. Þessi breyting mun leið til þess að skólar í samráði við foreldra geti farið í fleiri námsferðir en ella.

11 Skóladeild Gleráreðtu 26 Sími: Netfane: Akureyri OLL LÍrSlNS CÆOI * Um 34. gr. Skólanefnd fagnar þeirri breytingu að þróunarsjóðir einstakra skólastiga skuli sameinaðir í einn sjóða. Þannig ætti að skapast öflugri sjóður sem getur komið með myndarlegri hætti að þróunarstarfí en verið hefur. Mikilvægt er að samhliða þessari breytingu sé auknu fé veitt til sjóðsins svo hann standi undir væntingum. Um 37. gr. Athyglisvert er að í lögum er talsvert dregið úr áherslum á aðkomu menntamálaráðuneytis á ytra mat. Svo virðist sem ákveðinnar uppgjafar gæti gagnvart hlutverki ráðuneytis í þeim þætti. Skv. 38. gr. virðist áherslan nú færð meira á það að ráðuneytið byggi upp gagnabanka um skólastarf og miðli upplýsingum fremur en að vinna að ytra mati með úttektum á sjálfsmatsaðferðum skóla og sjálfstæðum úttektum á starfi skóla. Því má velta fyrir sér hví ekki er í þessari grein sambærilegt ákvæði og sett er í 42. gr. frumvarps til laga um framhaldsskóla þar sem segir að ytra mat menntamálaráðuneytis geti náð til framhaldsskóla í heild, aðferða við innra mat eða annarra skilgreindra þátta í skólastarfinu. Jafnframt geti ytra mat náð til nokkurra framhaldsskóla í senn. Þá er einnig álitamál hví grunnskólum eða sveitarfélögum er ekki ætlað að standa ráðuneyti menntamála skil á því hvemig brugðist skuli við niðurstöðum ytra mats með sama hætti og framhaldsskólum. Með þeim hætti yrði eftirlitsskylda menntamálaráðuneytis mun skilvirkari og ef til vill auðveldara að stuðla að auknu gæðaöryggi í starfsemi grunnskóla sem gagnrýnt er í nýútkominni skýrslu Ríkisendurskoðunar. Áhersla frumvarpsins á rannsóknir er í sjálfu sér ágæt en álitamál hlýtur að vera hvort draga eigi úr áherslum á ytra mat af hálfu menntamálaráðuneytis og færa áhersluna á sveitarfélögin. í eldri lögum var ytra matið fengið ráðuneyti sem óháðum aðila en tæpast er hægt að segja að sveitarfélög séu það leggi þau mat á eigin skóla. Ytra mat á því að vera á ábyrgð menntamálaráðuneytisins sem ber ábyrgð á framkvæmd þessara laga. Um 39. gr. Skólanefhd fagnar því að samræmd próf í 10. bekk verða ekki lengur skilgreind sem lokapróf og að þeim verður fækkað. Þessi breyting verður vonandi til þess að stýringaráhrif prófanna/kannanna minnka mikið eða hverfa. Mikilvægt er í skóla fyrir alla, þar sem sinna á menntun allra, að þessar kannanir verði einstaklingsmiðaðar, eins og fram hefiir komið í kynningum að verið sé að vinna að. Það er mikilvægt að slíkar kannanir stuðli að uppbyggingu einstaklinga og gefi tækifæri til að greina betur en ella námsstöðu og getu. Um 40 gr. Þar er fjallað um sérfræðiþjónustu og stoðkerfi grunnskóla. í fyrstu efhisgrein segir að í sérfræðiþjónustu felist annars vegar stuðningur við nemendur og ijölskyldur þeirra og hins vegar stuðningur við starfsemi grunnskóla og starfsfólks þeirra. Sú uppsetning sem hér er gerð virðist viðhalda hinni klínísku áherslu sem viðgengist hefur í sérfræðiþjónustu skóla með því að leggja áherslu á vanda nemandans en ekki vanda skólans við að mæta þörfum nemandans. Breytt uppröðun efnisþátta í hlutverkinu þar sem fyrst yrði talinn upp stuðningur við starfsemi grunnskóla og starfsfólk þeirra og síðan stuðningur við nemendur og flölskyldur þeirra dregur úr hinni klínísku nálgun þar sem megináherslan væri lögð á ráðgjöfina og stuðninginn við faglegt starf kennarans. Krafan um námsráðgjöf er ekki gerð með sama hætti og í gildandi lögum. Álitamál er hvort ekki væri ástæða til að gera sérstaka grein fyrir námsráðgjöf og inntaki hennar í skólastarfinu í sérstökum kafla í frumvarpinu. Um 43. gr. Skólanefnd gerir athugasemd við það ákvæði laganna að framlag sveitarfélags til sjálfstætt starfandi skóla skuli að lágmarki nema 75% af vegnu OLi LiFSlNS GÆÐI. X

12 Skóladeild Glerárgðtu 26 Sími: Netfane; meðaltali heildarrekstrarkostnaðar allra grunnskóla í landinu á hvern nemanda samkvæmt árlegum útreikningi Hagstofu íslands. Hér væri eðlilegra að miða útreikning við það sveitarfélag sem hver þessara skóla starfar í. Um 45. gr. Það er sérstakt fagnaðarefhi að í frumvarpinu er gert ráð fyrir heimild til að reka leikskóla, grunnskóla og tónlistarskóla í einni stofiiun og undir stjóm eins skólastjóra. Þannig samþykkt á fiindi skólanefndar Akureyrarbæjar 21. janúar 2008.

13 ALÞYÐUSAMBAND ISLANDS Alþingi Erindinr. þ lzs/ komudagur! o 8 Nefndasvið Alþingis Menntamálanefnd Austurstræti Reykjavík Reykjavík 11. febrúar 2008 Grunnskólar 285. mál Umsögn Alþýðusambands íslands (ASÍ) um frumvarp til laga um grunnskóla. Lagt fyrir 135. löggjafarþing Alþýðusamband íslands (ASÍ) vill í upphafi taka fram að það telur ýmislegt af þeim markmiðum og áherslum sem fram koma í frumvarpinu og athugasemdunum sem því fylgja jákvætt og horfa til framfara. Þetta á m.a. við um: - Markmiðið um hlutverk gunnskólans og skólastarfið almennt. - Markmiðið um að staðfesta þá meginreglu að skólastarfið sé gjaldfrjálst. - Markmið 16. gr. um móttökuáætlun og stuðning við nemendur með annað móðurmál en íslensku. - Markmið 17. gr. um rétt nemenda með sérþarfir. - Marmið 33. gr. um tómstundastarf og lengda viðveru. - Markmið 36., 37. og 38. gr. um mat á gæðum skólastarfs í grunnskólum. - Markmið um stuðning við þróunar- og nýbreytnistarf í grunnskólum. Ekki er ástæða til að fjölyrða um þessi markmið og áherslur enda er þeim gerð ágæt skil í frumvarpinu og athugasemdum með því. Alþýðusamband íslands gerir athugasemdir og tillögur við þrjá þætti sem varðar frumvarpið og efni þess: 1. Réttur nemenda til náms við hæfi og til námsráðgjafar í frumvarpinu er áhersla lögð á rétt nemenda til kennslu við sitt hæfi í hvetjandi námsumhverfi" sbr. 13. gr. í frumvarpinu eða athugasemdum með því er hins vegar ekki gerð tilraun til að skýra nánar eða útfæra hvernig ná eigi þessum markmiðum. Sætún Reykjavík Sími: Fax: Netfang: asi@asi.is Kennitaia:

14 Ljóst er að vandi er að útfæra slíkt í löggjöf með fullnægjandi hætti en það hefði mátt nálgast með umfjöllun og leiðbeiningum í athugasemdum með frumvarpinu. Þá segir í 13. gr. að nemendur eigi rétt á að njóta námsráðgjafar í grunnskóla og ráðgjafar um náms- og starfsval." Þá kemur fram í athugasemdum að ekki sé kveðið á um umfang náms- og starfsráðgjafar eða með hvaða hætti slík ráðgjöf er fyrir komið. Viðurkennt er að öflug og markviss námsráðgjöf strax á miðstigi og í eldri bekkjum grunnskóla er mikilvæg fyrir nemendur, þar sem miklu skiptir að þeir finni sér verkefni í náminu eftir áhuga og við hæfi. í því Ijósi er með ólíkindum að ekki skuli kveðið skýrar á um skyldur skólanna í þessum efnum, fyrirkomulag og gæði þeirrar þjónustu sem þeim ber að veita á þessu sviði. Tillaga Alþýðusambands íslands Nýjum grunnskólalögum fylgi leiðbeiningar til sveitarfélaganna um það hvernig best verður tryggt að nemendur fái nám við hæfi hvers og eins. Kveðið verði með skýrum hætti á um að grunnskólarnir skuli veita nemendum sínum námsráðgjöf við hæfi og af fagmennsku. 2. Starfsemi grunnskóla og möguleikar foreldra til að samræma atvinnuþátttöku og fjölskyldábyrgð Á umliðnum árum hefur ítrekað komi fram af hálfu foreldra grunnskólabarna að það skorti á að starfsemi grunnskóla taki nægilegt mið að aðstæðum í samfélaginu og foreldra á vinnumarkaði. Nægir í því sambandi að benda á gagnrýni á lokun grunnskólanna á virkum dögum vegna starfsdaga" og vetrarfría" með tilheyrandi óhagræði fyrir foreldrana og röskun fyrir börnin. Þá er sjaldnast ef nokkurn tímann samræmi á milli skóladagatals grunnskóla og leikskóla á sama svæði sem veldur foreldrum sem eiga börn á báðum skólastigum tvöföldum vanda. Þarvið bætist löng sumarlokun grunnskólans. Tillaga Alþýðusambands íslands Lagt er til að dregið verði eins og kostur er úr röskun á þjónustu grunnskóla vegna skipulagningar og annarra verkefna með það að markmiði að þeir haldi úti þjónustu á sama tíma og í samræmi við það sem almennt gildir í samfélaginu. Þá verði sérstaklega hugað að samræmingu starfsemi grunnskóla og leikskóla, þ.m.t. varðandi það rof á þjónustu sem nauðsynlegt kann að vera. 2

15 3. Óásættanleg mismunun varðandi símenntun í 12. gr. frumvarpsins er fjallað um símenntun kennara og annars starfsfólks. Þar er í 1. málsgrein kveðið á um frumkvæði skólastjóra við að móta áætlun skólans um hvernig símenntun kennara og annars starfsfólks hans skuli hagað". Samkvæmt 2. málsgreininni verður hins vegar ekki annað skilið en að starfsfólk grunnskólans samanstandi eingöngu af skólastjórnendum og kennurum. Þar segir Kennarar og skólastjórar grunnskóla skulu eiga kost á reglulegri símenntun í þeim tilgangi að efla starfshæfni sína. Þeir skulu einnig eiga kost á námsleyfum." í 3. málsgrein er síðan kveðið á um greiðslu sveitarfélaganna í sérstakan sjóð sem greiða skal laun kennara og skólastjóra vegna námsleyfa. Hér er með öðrum orðum ekkert að finna um skyldur sveitarfélaganna eða réttindi og mikilvægi þess að annað starfsfólk grunnskólanna skuli eigi kost á símenntun eða námsleyfum til að efla starfshæfni sína". Sérstaklega er alvarlegt að ekki er gerð tilraun til að koma til móts við menntunarþörf skólaliða og stuðningsfulltrúa, sem gegna mikilvægu hlutverki í faglegri starfsemi grunnskólanna. Afstaða í frumvarpinu til símenntunar annarra starfsmanna grunnskólanna en skólastjóra og kennara felur í sér óásættanlega mismunun og forneskju í hugsun. Tillaga Alþýðusambands íslands Lagt er til að 12. gr. frumvarpsins verði breytt þannig að hún feli ekki í sér neina mismunun gagnvart starfsfólki grunnskólanna. í því sambandi leggur Alþýðusamband íslands ríka áherslu á að áfram verði unnið að því að þróa fagmenntun fyrir starfsmenn grunnskólanna sem ekki hafa kennaramenntun. Virðingarfyllst, F. h. Alþýðusambands íslands Formaður menntanefndar ASÍ 3

16 amnesty international íslandsdeild - Iceland section Hafnarstræti 15 - P.O. Box Reykjavík - Iceland Tel.: Fax: amnesty@amnesty.is Alþingi Erindi nr. Þ 13$/ komudagur 2 - M enntam álanefnd Alþingis Alþingi 150 R eykjavík R eykjavík 26. febrúar 2008 íslandsdeild Amnesty Intemational hefur borist til umsagnar eftirfarandi frumvörp sem öll lúta að skólastarfi á íslandi. 1. Frumvarp til laga um leikskóla, þskj mál. 2. Frumvarp til laga um grunnskóla, þskj mál. 3. Frumvarp til laga um framhaldsskóla, þskj mál. 4. Frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla,þskj mál. Amnesty Intemational eru alþjóðleg mannréttindasamtök sem vinna að vernd og framgangi mannréttinda. Samtökin gera ekki athugasemdir við einstakar greinar ofannefndra frumvarpa en vilja aftur á móti vekja athygli á því að samkvæmt þeim er ekki gert ráð fyrir að í lögunum verði ákvæði um að kennsla í mannréttindum skuli verða hluti af lögbundnu námi barna og unglinga. Þetta telur íslandsdeild Amnesty Intemational að samræmist illa alþjóðlegum skuldbindingum íslands. Rétturinn til mannréttindafræðslu er settur fram í fjölmörgum alþjóðlegum mannréttindasamningum og yfirlýsingum1þar sem kveðið er á um að ríkisstjómir skuli tryggja menntun í víðasta skilningi til handa öllum borgurum, þar á meðal bömum og ungu fólki. Þá segir i 26.gr. Mannréttindayfirlýsingar Sameinuðu þjóðanna: Menntun skal beina íþá átt að þroska persónuleika einstaklinganna og innrœta þeim virðingufyrir mannréttindum og mannhelgi. Hún skal miða að því að efla skilning, umburðarlyndi og vináttu meðalþjóða, kynþátta og trúarflokka og að efla starf Sameinuðuþjóðanna íþágu friðarins. 1 Samningur um réttindi barnsins (1990) gr. 28 og 29 Alþjóðasamningur um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi (1966) gr.13 Samningur um afnám allrar mismununar gagnvart konum (1979) gr. 10 Samningur um afnám alls kynþáttamisréttis (1969) gr. 7 Evrópuráðið: Samningsviðauki nr. 1 við samning um verndun mannréttinda og mannfrelsis (1954) gr. 2 Samtðk, sem berjast tyrir vemdun mannréttinda. Amnesty Intemational hefur ráðgefandi stöðu innan S.Þ. og Evrópuráðsins. Friðarverðlaun Nóbels veitt Amnesty lnternational árið A movement to fight persecution and protect Human Rights. Amnesty International has consultative status with the United Nations (ECOSOC) and the Coundl of Europe. AI was awarded the Nobel Peace Price 1977.

17 Sameinuðu þjóðimar hafa lagt sérstaka áherslu á mannréttindafræðslu og var áratugurinn milli tileinkaður mannréttindafræðslu og lagt að ríkisstjómum að lögbinda slíka fræðslu og kennslu. Kennsla í mannréttindum hefur það að markmiði að auka skilning á þeim réttindum og skyldum sem hver og einn hefur og þarf að njóta og uppfylla. Þeir alþjóðasamningar sem vísað er til hér að ofan eru lagalega bindandi fyrir íslenska ríkið sem hefur fullgilt þá og leggja þeir áherslu á skyldur ríkisstjóma til að veita mannréttindafræðslu á öllum skólastigum, og tryggja að öll menntun stuðli að virðingu og viðgangi mannréttinda. Mannréttindakennsla í skólum verður æ mikilvægari, ekki síst í ljósi þess að víða í heiminum er nú vegið að grundvallarmannréttindum. Þá er hafið yfír vafa að aukin samskipti milli ólíkra þjóðernishópa, Qölgun innflytjenda og þar með aukin hætta á mismunun gerir mannréttindafræðslu afar brýna á öllum skólastigum. Slík fræðsla mun stuðla mjög að þekkingu og skilningi á réttindum og skyldum, bæði eigin og annarra og þar með auka líkur á því að allir fái notið slíkra réttinda og virði rétt annarra til að njóta þeirra. Með vísan til þess sem rakið er hér að ofan hvetur íslandsdeild Amnesty Intemational Alþingi til að breyta 2.gr. frumvarps um grunnskóla, 2. gr. frumvarps um framhaldsskóla og 2. gr. frumvarps um leikskóla á þann veg að skýrlega verði þar á um kveðið að virðing fyrir mannréttindum sé hluti af markmiðum og hlutverki skólanna. Amnesty Intemational leggur áherslu á að böm og unglingar fái nauðsynlega kennslu sem miði að því að efla með þeim virðingu fyrir mannréttindum og skilning á mikilvægi þeirra. Slík kennsla veitir þeim nauðsynlegan undirbúning til að taka virkan og ábyrgan þátt í samfélagi sem grundvallast á lýðræði og gildum réttarríkisins. Grundvallarmannréttindi eru varin í íslensku stjórnarskránni og er, að mati Islandsdeildar Amnesty Intemational, eðlilegt og óhjákvæmilegt að gera þá kröfu til ríkisins að það tryggi öllum sem skólaskyldir eru fræðslu um þau réttindi eftir því sem aldur þeirra og þroski leyfír. Markmið menntunar á að beinast að fúllum þroska mannlegs persónuleika og meðvitund um göfgi mannsins og skal stuðla að virðingu fyrir mannréttindum og grundvallarfrelsi. Islandsdeild Amnesty Intemational hvetur því Alþingi til að gera nauðsynlegar breytingar á umræddum frumvörpum til að tryggja að kennsla í mannréttindum fari fram á öllum skólastigum. Virðingarfyllst framkvæmdastj óri Islandsdeildar Amnesty Intemational

18 Asanreppur Laugalandi, 851 Hella Sími Alþingi Erindi nr. Þ ISS/HW komudagur < Menntamálanefnd Alþingis Alþingi 150 Reykjavík Laugalandi 21. jan Efni: Umsögn um frumvörp til laga, um grunnskóla, 285. mál og leikskóla, 287. mál. Á fundi hreppsnefndar Ásahrepps þann 16. janúar s.l. var tekið fyrir erindi menntamálanefhdar Alþingis, dagsett 12. desember 2007, þar sem óskað var umsagnar um frumvarp til laga um Grunnskóla, 285 mál og leikskóla 287. mál. Hreppsnefndin gerir ekki athugasemdir við umrædd frumvörp. Virðingarfyllst

19 Bandalag háskólamanna Alþingi Erindi nr. Þ / J y / y - S é s komudagur Nefiidarsvið Alþingis B.t. Unnar Kristínar Sveinbjamardóttur Austurstræti Reykjavík Reykjavík, hinn 25. janúar 2008 Efni: Umsögn BHM um frumvarp tíl laga um grunnskóla, framhaldsskóla, leikskóla og menntun og ráðningu kennara og skólastjóraenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla (285., 286., 287. og 288. mál) I Vísað er til bréfs yðar, dags. 14. desember 2007, varðandi umsögn um frumvörp til laga um leik-, grunn- og framhaldsskóla og um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við ofangreinda skóla. Eftirfarandi er umsögn Bandalags háskólamanna (BHM) um þingmál þessi. II BHM telur mjög jákvætt að frumvörp um öll skólastig, að háskólastiginu undanskildu, séu undirbúin og lögð fram samtímis. Með því móti ætti að vera tryggt að horft sé til þessara þriggja skólastiga sem einnar heildar og eins og segir í greinargerð með frumvarpi um grunnskóla ætti það að auka samræmi og skapa svigrúm jafiit innan sem milli skólastiganna til þess að mæta breytilegum þörfum skólabama. A síðustu áratugum hafa orðið miklar breytingar á íslensku þjóðfélagi sem endurspeglast í breyttum fjölskylduhögum, aukinni atvinnuþátttöku kvenna og mikilli fjölgun íbúa sem ekki hefur íslensku að móðurmáli. í frumvörpunum sem hér eru til umfjöllunar er lögð áhersla á að mæta þessum breytingum og skapa um leið öllum bömum sem best skilyrði til náms og þroska. BHM telur ekki ástæðu til að fara ofan í einstaka liði frumvarpa um leik- og grunnskóla, enda horfi þau almennt til framfara í skólastarfi hérlendis. Þó er rétt að taka það fram að samkvæmt ofangreindum frumvörpum er lögð aukin skylda á herðar sveitarfélaga hvað varðar sérþjónustu við böm sem slíkt þurfa. Einnig er lögð meiri áhersla á mat og eftirlit með gæðum skólastarfs og mun hvort tveggja án efa hafa aukinn kostnað í för með sér sem tryggja þarf að verði mætt með meiri fjárframlögum. Frumvarp til laga um framhaldsskóla felur í sér róttæka en mjög jákvæða breytingu á skipulagi náms á framhaldsskólastigi. Samkvæmt frumvarpinu mun námsleiðum fjölga, verk- og iðnnám er gert jafiigilt bóknámi og allur sveigjanleiki í námi er aukinn til muna. Dregið er úr allri miðstýringu og meiri ábyrgð færð til einstakra HeimiliA4ddress: Símar/Telephones: Myndsendir/Fax: Netfang/ Kennitala/ID no: Borgartúni bhm@bhm.is IS-105 Reykjavík

20 skóla. Áfram er gengið út frá þeirri meginhugmynd að stúdentspróf sé almennt og víðfeðmt en undirbúi nemendur engu að síður vel undir frekara nám. Af texta frumvarpsins verður ekki ráðið hvort til standi að stytta nám til stúdentsprófs en benda má á að Kennarasamb and íslands telur óhjákvæmilegt að námsinntak skerðist verði námstíminn styttur. Samkvæmt BHM eru fleiri atriði í frumvarpinu sem ekki eru nægjanlega ljós eða þyrfti að breyta eins og fram kemur hér að neðan: - Samkvæmt grein 20 verður framhaldsskólum heimilt að bjóða upp á nám í framhaldi af skilgreindum námslokum. Skýra þarf betur skipulag þessa náms og eðlilegt væri að í greininni kæmi fram að samstarf væri haft við háskóla um skipulag slíks framhaldsnáms. - í grein 23 er fjallað um námsbrautarlýsingar og þar segir að ráðherra sé heimilt að gefa út námsbrautarlýsingar sem einstakir framhaldsskólar geta haft til viðmiðunar í starfi sínu. Þessi heimild er ekki í anda þeirrar dreifstýringar sem sagt er að felist í frumvarpinu og í bága við skýringar á 23. gr. því þar segir að skólar eigi að sýna frumkvæði og sjálfstæði við mótun náms og framkvæmd kennslu. - í grein 32 þar sem fjallað er um fræðsluskyldu er alls ekki ljóst hvað nákvæmlega felst í réttindum til að stunda nám í framhaldsskóla né hvaða réttarbætur þetta ákvæði færir nemendum. Ekki er heldur ljóst hvaða skyldur skólamir hafa í þessu sambandi. - í 37. gr. er flallað nokkuð almennum orðum um náms- og starfsráðgjöf. BHM telur að meira sjálfstæði skólanna og þar með ábyrgð á uppbyggingu náms kalli á öflugri náms- og starfsráðgjöf. Því kann að vera rétt að setja viðmið um nemendafjölda fyrir hvert stöðugildi í náms- og starfsráðgjöf í framhaldsskólum. - í 45. gr. eru gjaldtökuheimildir opinberra framhaldsskóla tíundaðar. BHM telur að fylgja beri þeirri stefiiu að allt nám fram til 18 ára aldurs, eða þar til nemendur verða lögráða, sé þeim að kostnaðarlausu og eigi það einnig við um fjar- og dreifnám. III BHM fagnar frumvarpi um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda enda mun það leiða til eflingar kennaramenntunar verði það að lögum. Þar er gert ráð fyrir að meistaragráða eða sambærileg námslok verði skilyrði fyrir leyfísbréfi leik-, grunn-, og framhaldsskólakennara. Það þýðir að á öllum þremur skólastigum verði kennarar að jafnaði með 5 ára menntun og er það í takt við það sem best gerist í nágrannalöndum okkar. Með því að gera sambærilegar kröfur til menntunar leikskólakennara og kennara í grunn- og framhaldsskólum felst viðurkenning á mikilvægi þess að faglega sé staðið að kennslu og uppeldi yngstu bamanna um leið og það er staðfest að leikskólar séu í reynd fyrsta skólastig islenskra bama. Samkvæmt frumvarpinu verður bæði lögð áhersla á eflingu menntunar í faggreinum og kennslufræðum og mun það án efa skila sér í betri kennslu og menntun bama og unglinga á íslandi. Virðingarfyllst, Halldóra Friðjónsdóttir, formaður BHM. 2/2

21 Alþingi, Erindi nr. Þ /3S^/69 V komudagur "7,3. 3.QÖ& BSRB Nefndasvið Alþingis Menntamálanefnd Austurstræti Reykjavík Reykjavík, 5. mars Efni: Umsögn BSRB um frumvörp til laga um grunnskóla, framhaldsskóla, leikskóla og menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda, mál 285,286, 287 og 288. BSRB telur afar jákvætt að frumvörp um þessi þrjú skólastig séu lögð fram samtímis þannig að heildarmótun skólastarfs í landinu allt að háskólastigi sé markmið lagasetningarinnar. Með þessu fæst heildarsýn yfir skólakerfið allt frá leikskóla til loka framhaldsskóla og skilyrði skapast til mótunar markvissari skólastefnu en ella. BSRB fagnar því að komið sé til móts við námsþarfir nemenda með sérþarfir í 17 gr. frumvarpsins um grunnskóla (mál 285). Það er mikilvægt að réttur þessa hóps til náms innan veggja skólans sé tryggður með ótvíræðari hætti en gert er í frumvarpinu. í umsögn þessari mun BSRB einbeita sér að frumvarpinu um framhaldsskóla (mál 286) og þá einkum þeim atriðum sem varða tengsl aðila vinnumarkaðarins við framhaldsskólana. í ályktun 41. þings BSRB, í október 2006, var samþykkt ályktun um fræðslumál. M.a. var þar ályktað um brottfall úr framhaldsskólum. í ályktuninni segir: Að leitað verði leiða til að draga úr brottfalli nemenda úr námi í framhaldsskólum, t.d. með því að auka náms- og starfsráðgjöf, en komið hefur fram að brottfallið er um 40%. í frumvarpinu um framhaldsskóla er þetta haft að leiðarljósi, bæði hvað varðar aukinn sveigjanleika og að áhersla er lögð á aukna náms- og starfsráðgjöf í skólum. BSRB fagnar því nýmæli sem 20. gr. frumvarpsins er, en þar er opnað á möguleika á námi í framhaldi af skilgreindum námslokum á framhaldsskólastigi. Slíkt nám verði metið sem háskólaeiningar þegar við á og getur veitt sérstök eða aukin réttindi. Við síðustu endurskoðun á lögum um framhaldsskóla var ákveðið að aðlaga framhaldsskólana meira en áður að þörfum atvinnulífsins og í þeim tilgangi var komið á starfsgreinaráðum. Hlutverk þeirra var að skilgreina þarfir starfsgreina og koma með tillögur um uppbyggingu starfsnáms og námskrár í sérgreinum viðkomandi starfsnáms. í 29. gr. núgildandi laga segir orðrétt: N í', A. A C, i A K f S M A N N A R! K i S O G B Æ I A G rettisgötu Reykjavík Slmi S Fax bsrb@ bsrb.is w w w.bsrb.is

22 Starfsgreinaráð skilgreinir þarfir starfsgreinafyrir kunnáttu og hœfhi starfsmanna og setur fram markmið starfsnáms. Starfsgreinaráð gerir tillögur um uppbyggingu starfsnáms og námskrá í sérgreinum viðkomandi starfsnáms, svo og um tilhögun námsmats, þar með talin sveinspróf og eftirlit með gœðum kennslu og námsefnis. Það gerir einnig tillögur að skiptingu náms í skóla og á vinnustað, svo og reglum um vinnustaðanám, viðurkenningu á vinnustöðum til að taka nema í starfsþjálfun eða á námssamning og aðstöðu, búnað og kennarakost skóla sem annast starfsnám. Starfsgreinaráð skal hafa frumkvœði að tillögugerð um breytta skipan náms og vera stjórnvöldum til ráðuneytis í málum er varða menntun í starfsgreinum er undir ráðið heyra. Að fengnum tillögum starfsgreinaráðs gefur menntamálaráðherra út námskrá í sérgreinum starfsnáms sem hluta a f aðalnámskrá framhaldsskóla og reglur um framkvœmd starfsnáms í einstökum starfsgreinum. í frumvarpinu eru það greinar sem fjalla um starfsgreinaráðin. I 25. gr. frumvarpsins er hlutverk starfsgreinaráða skilgreint og í stað þess að vera mótandi og eiga frumkvæði að tillögugerð um breytta skipan náms á það skv. frumvarpinu að vera ráðgefandi fyrir ráðherra. 25. gr. frumvarpsins fer hér á eftir. Starfsgreinaráð eru, hvert á sínu sviði, ráðherra til ráðgjafar um starfsnám á framhaldsskólastigi. Starfsgreinaráð skilgreina almenn markmið náms og þarfirfyrir kunnáttu og hœfni sem námsbrautarlýsingar fyrir viðkomandi starfsgrein skulu byggjast á. Þau setja viðmið fyrir skiptingu náms í skóla- og vinnustaðanám og gera tillögur um uppbyggingu og inntakprófa í einstökum starfsgreinum. Þau gera tillögu til ráðherra um brautarlýsingu fyrir einstakar námsbrautir, sem framhaldsskólar geta haft til viðmiðunar, sbr. 23. gr. Jafnframt skulu þau veita ráðherra umsögn um námsbrautarlýsingar starfsnáms sem einstakir skólar leita eftir staðfestingu á a f hálfu ráðherra, sbr. 23. gr. Ráðherra getur leitað álits starfsgreinaráðs við mat á beiðni skóla um viðurkenningu, sbr. 12. gr. Með þessu er verið að veikja starfsgreinaráðin og um leið að grafa undan áhrifum aðila vinnumarkaðarins á þróun náms og stefnumótun. Engin rök eru færð fyrir þessari breytingu. Það fyrirkomulag sem lagt er til í frumvarpinu mun gera starfið ómarkvisst. I 26. grein frumvarpsins er kveðið á um að fagráðin veiti ráðgjöf um nýjungar og þróun starfsgreina og geri tillögur að sérstökum tilrauna- og þróunarverkefnum. Það er síðan undir hælinn lagt hvort starfsgreinaráðin, sem verða nokkurs konar skólaráð, samþykkja að hrinda tillögunum í framkvæmd. BSRB leggst alfarið gegn þessari breytingu. Með þessu er verið að hverfa frá samþættingu skóla og þörfum atvinnulífsins og mótmælir BSRB slíkri öfugþróun. Starfsgreinaráðin hafa skilað mikilli og þarfri vinnu á undanfbmum árum og mun þörfin fyrir að nýta krafita aðila vinnumarkaðarins til mótunar náms einungis aukast í framtíðinni.

23 Þá er í frumvarpinu lagt til að fulltrúum í starfsgreinaráðum verði fækkað. Það er mat þeirra fulltrúa BSRB sem hafa átt sæti í starfsgreinaráðum að sú fækkun muni bitna á gæðum þess starfs sem ráðin inna a f hendi. Full þörf hafi verið fyrir alla fúlltrúa starfsgreinaráðanna fram til þessa. BSRB heíúr ítrekað gert þá kröfú að menntamálaráðuneytið greiði kostnað af störfúm allra fúlltrúa í starfsgreinaráði og ítrekar hana hér. Bandalagið telur mjög óeðlilegt að ætlast til þess að aðilar vinnumarkaðarins beri þann kostnað. 41. þing BSRB, haldið í október 2006, ályktaði einnig um að raunhæfni einstaklingsins verði viðurkennd formlega með því að starfsreynsla verði vegin og metin til náms og er í frumvarpinu gert ráð fyrir því. í 31. gr. frumvarpsins er kveðið á um að nemandi eigi rétt á að fá nám sem hann hefur lokið í framhaldsskóla metið til eininga ef hann flyst á milli skóla. í greininni er einnig kveðið á um að nemandi eigi rétt á að fá raunfæmi sína metna til náms og námseininga, enda falli hún að námskrá og námsbrautarlýsingum viðkomandi skóla. BSRB fagnar því að raunfæmimat sé tekið upp við framhaldsskólana, enda stórt hagsmunamál fyrir launafólk. Fyrir hönd BSRB framkvæmdastjóri BSRB

24 Nefiidasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Barnaheill Save the Children lceland Alþingi Erindinr.Þ Í3S//26W komudagur <200^ Reykjavik, 21. jan Umsögn um: frumvarp til laga um grunnskóla. (135. lðggjafarþing Þskj mál.) Bamaheill-Save the Children á íslandi fagna umræddu frumvarpi, sem að mati samtakanna tryggja jafnan rétt bama á íslandi til grunnskólanáms í samræmi við og 30. grein Bamasáttmálans. Barnaheill fagna sérstaklega eftirfarandi atriðum í frumvarpinu: 1) 11. gr. sem kveður á um að óheimilt er að ráða einstakling til starfa við grunnskóla sem hlotið hefur refsidóm fyrir brot á á XXII. kafla hegningarlaga. Samtökin telja greinina vera mikilvægan þátt í að efla vemd bama gegn kynferðislegu ofbeldi. 2) 16. gr. sem kveður á um sérstakan stuðning við nemendur af erlendum uppruna og forráðamenn þeirra. Þar sem_reynslan hefur sýnt að böm með íslensku sem annað mál standa oft verr að vígi en jafnaldrar þeirra þarf að huga sérstaklega að námsstuðningi við þau sem og að samstarfi skóla við forráðamenn þeirra. Bamaheill telja mjög mikilvægt að bömin fái kennslu i íslensku í samræmi við þarfir þeirra og jafnframt að þau fái kennslu i eigin móðurmáli. Barnaheill vilja gera eftirfarandi athugasemdir: 1) Bam á að eiea örugga inneöngu i sinn hverfisskóla Skv. 5 gr. er sveitarfélögum skylt að sjá til þess að skólaskyld böm skv. 3 gr. sem eiga lögheimili i sveitarfélaginu njóti skólavistar. Að mati Bamaheilla er ekki nóg að nemandinn sé öruggur um skólavist í sínu sveitarfélagi heldur á það að vera öruggt um skólagöngu i sinum hverfisskóla ef það eða forsjáraðilar þess kjósa það (þ.e. ef það em fleiri en einn skóli í sveitarfélaginu.) Eðli málsins samkvæmt er það langoftast bami fyrir bestu að ganga í skóla sem næst heimili sínu, nema það sjálft og/eða forsjáraðilar þess kjósi annað. 2) Tiáningafrelsi nemenda ekki næaleea trvggt. Að mati Bamaheilla er tjáningafrelsi nemenda ekki tryggt nægilega eins og 8. gr. er orðuð í frumvarpinu:..fulltrúar nemenda skulu eiga kost á að takaþátt í umræðum skólaráðs þegar fjallað er um velferðar- og hagsmunamál nemenda eftir nánari ákvörðun ráðsins. Barnaheill - Save the Children lceland - Suðurlandsbraut 24, 108 Reykjavík \ s fax barnaheiu@barnaheill.is -

25 Barnaheill Save the Children lceland I greinargerð með frumvarpinu segir að ekki er gert ráð fyrir að nemendur eigi fastafalltrúa í skólaráði þar sem ekki er talið henta nemendum að taka þátt í umræðum um allar áætlanir skólans. Hins vegar skulu fulltrúar nemenda vera kallaðir til starfa með skólaráði þegar fjallað er um velferðar- og hagsmunamál nemenda. Samtökin telja skynsamlegra og það tryggja betur tjáningafrelsisákvæði 1. mgr. 12 gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins að lögbinda það að fulltrúar nemenda starfi alltaf með skólaráðinu þegar fjallað er um velferðar-og hagsmunamál nemenda. Hægt er að ganga fram hjá tjáningafrelsi nemenda eftir hentugleika ráðsins ef að orðalagið: eftir nánari ákvörðun ráðsins fær að halda sér. Best væri, að mati samtakanna, að nemendur ættu fastann fulltrúa í skólaráði óháð því hvort um velferðar-og hagmunamál þeirra sé að ræða. Hvað er velferðar-og hagsmunamál nemenda getur verið túlkunaratriði. Virðingarfyllst, Petrína Ásgeirsdóttir, framkvæmdastjóri Bamaheilla. Barnaheill - Save the Children lceland - Suöurlandsbraut 24,108 Reykjavík s fax barnahehl@barnaheill.is - 2

26 Alþingi Erindi nn Þ / 3 s / / j? z komudagur / s. Alþingi, nefiidasvið Þórshamri v/templarasund 150 REYKJAVÍK B a r n a v e r n d a r st o f a Reykjavík, 31. janúar 2008 Tilvísun: Vísað er til bréfs dags. 14. desember 2007 þar sem óskað er umsagnar Bamavemdarstofu um frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál. Bamavemdarstofa þakkar fyrir að fá tækifæri til að fjalla um frumvarpið og biðst velvirðingar á því að ekki tókst að skila umsögn innan tilskilins frests. Bamavemdarstofa fagnar þeim frumvörpum sem lögð eru fram um skólastarf og telur þau að mörgu leyti gefa nýja og sterka heildarmynd af réttindum og skyldum bama og samfélagsins í skólamálum. Bamavemdarstofa verður þó að gera nokkrar athugasemdir við frumvarpið til laga um grunnskóla. 1. Foreldrar og sameiginleg forsjá í 2. mgr. 3. gr. frumvarpsins kemur fram að foreldrar séu þeir sem fari með forsjá bams í skilningi bamalaga og í greinargerð kemur fram að þetta þyki nauðsynlegt vegna fjölgunar tilvika þar sem foreldrar fara sameiginlega með forsjá. í frumvarpinu er ekki gerður greinarmunur á sameiginlegri forsjá þegar foreldrar búa saman og sameiginlegri forsjá þegar foreldrar búa ekki saman. Bamavemdarstofa telur mikilvægt að fara vel í gegnum frumvarpið og meta hvort ganga eigi út frá því að forsjárforeldrar sem búa ekki saman séu alltaf í sambærilegri eða sömu stöðu að því er varðar samvinnu, samráð og samþykki í málum um bam í grunnskóla. Bamavemdarstofa verður mikið vör við að foreldrar vilja fá sem allra skýrust svör um þessi atriði og stofan telur sig geta fullyrt að túlkun bamalaganna leiði ekki til þess að foreldrar sem fara sameiginlega með forsjá bams en búa ekki saman eigi alltaf sama rétt. Til hliðsjónar má t.d. benda á ákvæði 3. mgr. 24. gr. bamavemdarlaga nr. 80/2002 um beitingu úrræða með samþykki foreldra þar sem tekið er fram að í þeim tilvikum nægi samþykki forsjárforeldris sem bamið býr hjá samkvæmt ákvæðum bamalaga. Bamavemdarstofa telur þetta sérstaklega koma til álita við túlkun t.d. 2. mgr. 15. gr. í frumvarpinu um rétt foreldra til að sækja um eða samþykki að skólaganga bams hefjist fyrir sex ára aldur, 4. mgr. um umsókn foreldris um tímabundna undanþágu frá skólasókn, 4. mgr. 17. gr. um umsókn um sérúrræði, 5. mgr. 17. gr. um samkomulag við foreldra um fyrirkomulag skólavistunar, 1. mgr. 18. gr. um rétt foreldra til að velja skóla og 3. mgr. 18. gr. um samráð við foreldra. Brýnt er að lögin fjalli með skýrari hætti um hvenær skólanum ber að frumkvæði að því að hafa samband við báða forsjárforeldra, hvenær samþykki beggja þurfi að liggja fyrir og ekki síst hvenær þess er ekki þörf. HÖFÐABORG BORGARTÚNI REYKJAVÍK SÍMI BRÉFSÍMI NETFANG: bvs@bvs.is VEFFANG:

27 B a r n a v e r n d a r st o f a 2. Skólamál fósturbarna í 5. gr. frumvarpsins er fjallað um skyldu sveitarfélags til að tryggja bömum skólagöngu. Þar er fyrst og fremst talað um böm sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu en einnig segir að sömu skyldur hvíli á sveitarfélögum ef sá sem fari með forsjá bams eigi lögheimili í sveitarfélaginu enda semji sveitarfélög sín á milli um skólagöngu bams. I greinargerð sem fylgir firumvarpinu segir að með þessu síðamefiida sé ætlað að tryggja samfellda skólagöngu bama sem eru í fóstri á heimili utan lögheimilissveitarfélags. Bamavemdarstofa verður því miður að mótmæla þessu og fær ekki séð að ákvæði frumvarpsins breyti nokkru um þann ágreining sem of oft verður um skólagöngu fósturbama. í fyrsta lagi virðist gæta þama þess misskilning að fósturforeldrar fari með forsjá fósturbama. Samkvæmt ákvæðum bamavemdarlaga er það hins vegar svo að fósturforeldrar fara almennt ekki með forsjá fósturbama heldur takast þeir á hendur einstaka forsjárskyldur. Forsjá bams sem fer í fóstur er þannig annað hvort hjá foreldri bamsins ef bamið fer i tímabundið fóstur eða hjá bamavemdamefhd ef bamið fer í varanlegt fóstur. Staðan skv. núgildandi grunnskólalögum er sú að sveitarfélagi er skylt að reka grunnskóla fyrir þau böm sem eiga lögheimili i sveitarfélaginu og verða sveitarfélög að semja sín á milli ef þess er óskað að bam sæki skóla utan lögheimilissveitarfélags. Þessi regla hefur ekki tryggt samfellu í skólagöngu fósturbama heldur hefur allt of oft orðið ágreiningur um rétt bams til að sækja skóla í heimilisumdæmi fósturforeldra og ágreiningur um greiðslur. Bamavemdarstofa fær ekki séð að ákvæði frumvarpsins breyti gildandi reglum að nokkru leyti. Bamavemdarstofa telur nauðsynlegt að gera nokkra grein fyrir þeim reglum sem gilda um ráðstöfun bams í fóstur og hvemig reynt hefur verið að draga úr ágreiningi. Allir þeir sem óska eftir að taka bam í fóstur þurfa að sækja um leyfi til Bamavemdarstofu, sbr. 66. gr. bvl. Bamavemdarstofa óskar umsagnar bamavemdamefndar í heimilisumdæmi umsækjanda og ber nefiidinni m.a. að kanna með almennum hætti hvemig skólamálum er háttað í skólahverfi umsækjanda, sbr. 1. mgr. 8. gr. reglugerðar um fóstur. Það kemur í hlut bamvemdameftidar í hverju umdæmi að taka ákvörðun um að ráðstafa tilteknu bami í fóstur og nefndin sendir Bamavemdarstofu beiðni um fósturheimili til að tryggt sé að allir þeir sem taka bam í fóstur hafi til þess tilskilið leyfi. Bamavemdamefhd og Bamavemdarstofa hafa samstarf um val á heppilegasta fósturheimilinu fyrir hvert bam og skv. 16. gr. reglugerðar um fóstur ber að velja fósturforeldra af kostgæfhi og með tilliti til þarfa bamsins sem í hlut á. Bamavemdamefiid undirbýr síðan komu bamsins á fósturheimilið og gerir fóstursamning við fósturforeldra. í handbók Bamavemdarstofu fyrir bamavemdamefiidir (aðgengileg á bvs.is) er lögð áhersla á að ef bam er á skólaaldri skuli bamavemdamefnd eins fljótt og unnt er hafa samband við skólanefnd í eigin skólaumdæmi til að reyna að tryggja samfellu í skólagöngu bamsins ef til þess kemur að bam fari í fóstur í annað umdæmi. Þegar heppilegustu fósturforeldrar hafa verið valdir er gert ráð fyrir að skólanefnd og bamavemdamefhd hafi samstarf um að leita til skólanefndar i heimilisumdæmi fósturforeldra. Reynt er að gera þetta eins fljótt og nokkur er kostur og leita eftir eins góðu samstarfi og hægt er. Við setningu bamavemdarlaganna árið 2002 varð heilmikil umræða um þann ágreining sem allt of oft varð um skólagöngu fósturbama eftir að grannskólinn fluttist til sveitarfélaganna. Skýrt var að ágreiningur varð ekki við ráðstöfun bams í varanlegt fóstur enda flyst þá lögheimili bams til fósturforeldra og ábyrgð sveitarfélags í skólamálunum skýr. HÖFÐABORG BORGARTÚNI REYKJAVÍK SÍMI BRÉFSÍMI NETFANG: bvs@bvs.is VEFFANG:

28 B a r n a v e r n d a r st o f a Ágreiningur var um þau tilvik þegar bami var ráðstafað í tímabundið fóstur utan lögheimilissveitarfélags kynforeldra. í flestum þeim tilvikum var lögheimili bams áfram hjá kynforeldri enda markmið fósturs að bamið sneri til baka. Þetta átti þó ekki alltaf við. Vegna ákvæðis grunnskólalaga um að þjónusta fylgdi lögheimili var þó stundum nokkur togstreita um hvort og hvenær rétt væri að flygja lögheimili bams í tímabundnu fóstri til fósturforeldra. Voru ræddar ýmsar tillögur um gott fyrirkomulag og leiðir til að draga úr ágreiningi. Niðurstaðan varð sú að í 75. gr. bvl. segir að um kostnaðarskiptingu milli sveitarfélaga skuli fara eftir reglum sem ráðherra setji og um þetta er nánar fjallað í 39. gr. reglugerðar um fóstur. í 2. mgr. 39. gr. segir að fari bam í tímabundið fóstur skuli sveitarfélag sem ráðstafar bami í fóstur greiða kostnað vegna grunnskóla meðan ráðstöfun varir. Með þessu var komið í veg fyrir að rifist væri um lögheimili bamsins en ekki var talið að í bamavemdarlögum væri hægt að ganga lengra í þá átt að breyta grunnreglunum um ábyrgð sveitarfélaga í skólamálum. í ljós kom að þetta dugði alls ekki til að eyða ágreiningi um hvort og hvenær fósturbam fékk að sækja skóla utan lögheimilissveitarfélags og um kostnað vegna þess. Samband ísl. sveitarfélaga hefur unnið heilmikið í málinu, m.a. með því að setja "Viðmiðunarreglur um greiðslur vegna nemenda sem stunda nám utan lögheimilissveitarfélags" en þessar reglur hafa ekki leyst þessi erfiðu ágreiningsmál. Frá því ljóst var að sett yrðu ný grunnskólalög hefur Bamavemdarstofa lagt áherslu á að skýra þessa stöðu fyrir fulltrúum menntamálaráðuneytisins og lagt traust sitt á að réttarstaða fósturbama yrði tryggð í nýjum grunnskólalögum. Bamavemdarstofa leggur mikla áherslu á alla þá vinnu sem farið hefur í mál áður en til þess kemur að bami er ráðstafað i fóstur á grundvelli ákvæða bamavemdarlaga. Búið er að kanna mál bams ítarlega og reyna að takast á við vandann með öðru og vægara móti. Bamavemdamefhd ber ábyrgð á því að fósturráðstöfun bæti hag bamsins og nái tilskildum markmiðum. Til að þetta gangi eftir verður að velja fósturforeldra vel. Þegar valdir eru fósturforeldrar fyrir tiltekið bam reynir á marga þætti, bæði hjá fósturforeldrunum og baminu, og oft á tíðum blasir við að tilteknir fósturforeldrar eru langbest til þess fallnir eða jafnvel þeir einu sem geta mætt þörfum bams. Það er því sérstaklega bagalegt ef ráðstöfun strandar á afstöðu skólayfirvalda i sveitarfélagi fósturforeldranna. Bamavemdarstofa telur að þegar teknar eru ákvarðanir á grundvelli laga eins og bamavemdarlaga þá eigi að tryggja að böm njóti umyrðalaust sömu þjónustu og önnur böm í því sveitarfélagi sem þau flytjast til, óháð lögheimili eða öðrum slíkum formsatriðum. Að mati Bamavemdarstofu hefur sýnt sig að núgildandi fyrirkomulag sem gerir ráð fyrir að sveitarfélögin semji sín á milli um skólagöngu fósturbama og greiðslu kostnaðar tryggi alls ekki með neinu móti rétt fósturbama til skólagöngu. Bamavemdarstofa telur afar óheppilegt fyrirkomulag að eitt sveitarfélag meti og taki ákvarðanir um umfang og eðli þjónustu sem annað sveitarfélag eigi svo alfarið að greiða fyrir. Bamavemdarstofa mælir eindregið með þvi að 3. mgr. 5. gr. frumvarpsins til laga um grunnskóla verði breytt með eftirfarandi hætti: "Sveitarfélögum er skylt að sjá til þess að skólaskyld böm skv. 3. gr. sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu og börnum sem hefur verið ráðstafað í fóstur til fósturforeldra sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu skv. ákvœðum bamaverndarlaga njóti skólavistar eftir því sem nánar segir í lögum þessum." HÖFÐABORG BORGARTÚNI REYKJAVÍK SÍMI BRÉFSÍMI NETFANG: bvs@bvs.is VEFFANG:

29 B a r n a v e r n d a r st o f a Þá mælir Bamavemdarstofa með þvi að a. liður 2. mgr. 6. gr. frumvarpsins hljóði svo: "að sjá til þess að öll skólaskyld böm sem rétt eiga á skólavist í sveitarfélaginu njóti lögboðinnar fræðslu," 3. Skólamál barna á meðferðarheimilum Bamavemdarstofa fer með yfirstjóm heimila og stofhana sem ríkinu ver að sjá til að séu tiltæk skv. XIII. kafla bamavemdarlaga, þ.e. heimili og stoftianir sem veita bömum sérhæfða meðferð vegna meintra afbrota, vímuefnaneyslu og alvarlegra hegðunarerfiðleika. Bamavemdarstofa telur nauðsynlegt að lögin fjalli um rétt þessara bama til skólagöngu, með hvaða hætti tryggja eigi þeim heppilegust skólaúrræði og hver beri ábyrgð á að sjá um að skólaúrræði sé til staðar. 4. Nemendur Bamavemdarstofa fagnar þvi að í frumvarpinu sé gert ráð fyrir þátttöku nemenda í stefnumótun og stjóm skólastarfsins með víðtækara hætti en áður. Bamavemdarstofa vill þó mæla með því að böm fái að kjósa fulltrúa til setu á skólanefhdarfundum skv. 4. mgr. 6. gr. og að kjósa fulltrúa í skólaráð skv. 8. gr. enda er stofan ekki sammála því sem fram kemur í greinargerð að það henti ekki nemendum að taka þátt í umræðum um allar áætlanir skólans. Þá verður Bamavemdarstofa sérstaklega að mæla með því að víkka út ákvæði síðasta málsliðs 1. mgr. 13. gr. - rétt sé að bæta þar við að nemendur eigi einnig rétt á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri um allar ákvarðanir um þeirra eigin mál og að taka skuli tillit til sjónarmiða þeirra eins og unnt er í samræmi við aldur og þroska. 5. Starfslið grunnskóla í 3. mgr. 11. gr. frumvarpsins er tekið fram að óheimilt sé að ráða til starfa við grunnskóla einstakling sem hlotið hafi refsidóm fyrir brot á ákvæðum XXII. kafla alm. hgl. Jaftiframt segir að við ráðningu skuli liggja fyrir sakavottorð eða heimild skólastjóra til að afla upplýsinga úr sakaskrá. I greinargerð með ftumvarpinu segir þó að þama sé verið að árétta að heimild skólastjóra til að afla upplýsinga hvað varði þó brot sem hafi verið nefnd. Bamavemdarstofa verður að benda á að heimildin í ákvæði frumvarpsins gengur miklu lengur en til að afla einungis upplýsinga um brot gegn XXII. kafla alm. hgl. Bamavemdarstofa verður að mæla mjög eindregið með því að í lögum um grunnskóla verði tekið upp ákvæði samsvarandi 7. gr. frumvarps til laga um leikskóla, þ.e. um þagnarskylduna og um tilkynningarskyldu til bamavemdaryfirvalda. í greinargerð sem fylgir frumvarpinu til laga um leikskóla er fjallað um mikilvægi slíks ákvæði. Bamavemdarstofa vill undirstrika að ákvæðin um tilkynningar- og upplýsingaskyldu til bamavemdameftida eru með mikilvægari reglum bamavemdarlaga. Lagaregla samsvarandi 7. gr. frumvarpsins til laga um leikskóla er mikilvægt skref til að styrkja gott samstarf gmnnskóla og bamavemdaryftrvalda og nauðsynlegt til að tryggja hagsmuni bama. HÖFÐABORG BORGARTÚNI REYKJAVÍK SÍMI BRÉFSÍMI NETFANG: bvs@bvs.is VEFFANG:

30 B a r n a v e r n d a r st o f a 6. Þagnarskylda Bamavemdarstofa vísar til þess sem sagði hér að ofan. Einnig verður stofan að mæla mjög eindregið með því að gerð verði breyting á 2. mgr. 18. gr. þar sem íjallað er um þagnarskyidu um upplýsingar sem aflað er fá foreldrum. Nauðsynlegt er að geta hér um undantekningu vegna ákvæða bamavemdarlaga um tilkynningar- og upplýsingarskyldu, annað hvort með því að vísa í ákvæði sem kæmi inn samsvarandi 7. gr. frumvarpsins til laga um leikskóla eða með þvi að nefha ákvæði bamavemdarlaganna. Hið sama á við um 2. mgr. 27. gr. um upplýsingar um vitnisburði nemenda. 7. Sérfræðiþjónusta og réttarstaða í IX. kafla er fjallað um sérfræðiþjónustu og stoðkerfi gmnnskóla. Tekið er fram að allar athuganir á bami verði að vera með samþykki foreldra en ekkert ijallað um réttarstöðu varðandi aðra þjónustu. Bamavemdarstofa minnir á að það sem sagði hér í byijun um foreldra sem fara sameiginlega með forsjá en búa ekki saman. Þá telur Bamavemdarstofa mjög brýnt að hér verði fjallað með skýrari hætti um réttarstöðu nemenda og foreldra eða gert með skýmm hætti ráð fyrir að þessi atriði verði afgreidd í reglugerð. Bamavemdarstofa fær íjölmargar fyrirspumir árlega um réttarstöðu nemenda og starfsmanna skóla varðandi þjónustu við böm í skóla, viðkvæmar upplýsingar sem böm gefa og óskir þeirra um hver má vita hvað. Stofan mælir með þvi að tekin verði afstaða til fyrst og fremst eftirfarandi: - á alltaf að leita fyrirfram eftir samþykki foreldra áður en bam fær þjónustu, t.d. viðtal við námsráðgjafa (og þá hvort forsjárforeldra)? - ef ekki á þá alltaf að hafa frumkvæði að því að láta foreldra vita að bam hafi leitað eftir þjónustu við einstaka sérfræðinga (hvort foreldra)? - á að hafa frumkvæði að því að gefa foreldrum upplýsingar um hvað komi fram í öllum viðtölum við bam, t.d. viðtölum við námsráðgjafa eða heilbrigðisstarfsmann? - eða á foreldri einungis rétt á upplýsingum ef leitað er eflir því? í 4. mgr. 40. gr. er fjallað um að stuðla að samráði við félagsþjónustu sveitarfélaga vegna málefna einstakra nemenda. Bamavemdarstofa mælir með þvi að þama verði nefnd félagsþjónusta og bamavemdaryfirvöld enda er þar ekki um sömu aðilana að ræða. Hið sama á við um 5. mgr. 40. gr., þar væri rétt að telja einnig upp bamavemdaryfirvöld. 8. Nemendaverndarráð í frumvarpinu er rétt vikið að skipan nemendavemdarráðs en ekkert fjallað nánar um skipan þess eða hlutverk. í greinargerð er vikið að hlutverki svipuðu og nú gildir skv. reglugerð um nemendavemdarráð nr. 388/1996, að samræma skipulag og framkvæmd starfa þeirra sem að sjá innan hvers skóla um málefni einstakra nemenda. Samkvæmt núgildandi reglugerð geta einungis átt sæti í nemendavemdarráði starfsmenn skóla eða sérfræðiþjónustu skóla. Gert er ráð fyrir að nemendavemdarráð fjalli um sérstök úrræði varðandi einstaka nemendur og fylgi eftir ákvörðunum um nauðsynlegar ráðstafanir. í greinargerð sem fylgir frumvarpinu til gmnnskólalaga segir að æskilegt sé að fulltrúi félagsþjónustu eigi sæti í nemendavemdarráði skóla. Bamavemdarstofa verður hins vegar að mæla eindregið gegn því að starfsmenn félagsþjónustu eða bamavemdar eigi sæti í nemendavemdarráði. Nemendavemdarráð verður að geta tekið ákvarðanir um hvaða þjónustu bam á rétt á innan eða á vegum skólans og með hvaða hætti skólinn getur beitt sér fyrir hönd bamsins gagnvart HÖFÐABORG BORGARTÚNI REYKJAVÍK SÍMI BRÉFSÍMI NETFANG: bvs@bvs.is VEFFANG:

31 B a r n a v e r n d a r st o f a öðrum þjónustukerfum. Fulltrúi annars kerfis sem líkur er á að sé einnig að sinna bami getur því auðveldlega verið vanhæfur annað hvort sem nefiidarmaður í nemendavemdarráði eða með þeim störfum gert sig vanhæfan til að sinna málinu innan félagsþjónustu eða bamavemdar þar sem fulltrúinn þarf að geta metið mál sjálfstætt og tekið sjálfstæðar ákvarðanir. Seta fulltrúa utan skólans i nemendavemdarráði getur einnig valdið óöryggi um réttinn til að deila upplýsingum og um það hver ber ábyrgð á að fylgja málum eftir. Þegar næst samstarf með samþykki foreldra og bams milli nemendavemdarráðs og annarra þjónustukerfa er auðvelt að halda um það sérstaka fixndi með þeim aðilum sem rétt er að boða til samstarfsins hveiju sinni. Bamavemdarstofa þakkar fyrir að fá tækifæri til að koma á framfæri athugasemdum. Stofan er reiðubúin til að veita frekari upplýsingar eða taka þátt í umræðum ef þess verður óskað. Virðingarfyllst f.h. Bamavemdarstofu HÖFÐABORG BORGARTÚNI REYKJAVÍK SÍMI BRÉFSÍMI NETFANG: bvs@bvs.is VEFFANG:

32 Alþingi Erindi nr. Þ /3S//063 komudagur 18- / Zoo Reykjavík, 18. janúar 2008 Menntamálanefnd Alþingis Austurstræti Reykjavík Málefni: Umsogn um frumvarp til laga um grunnskóla. Vísað er til bréfs menntamálanefndar Alþingis, dags. 14. desember sl., þar sem beðið er um umsögn Biskupsstofu um frumvarp til laga um grunnskóla. Margt í frumvarpi þessu horfír til framfara. Gott er að skýrar er kveðið að orði um samvinnu við heimilin og ábyrgð foreldra en áður, enda áhyggjuefni ef foreldrar framselja ábyrgð sína á uppeldi í auknum mæli til stofnana. Eins það sem fjallar um ábyrgð nemenda og rétt þeirra...að njóta bemsku sinnar í öllu starfi á vegum skólans. Er þetta í samræmi við áherslu Bamasáttmála Sameinuðu þjóðanna á tilverurétt bamsins og friðhelgi á eigin forsendum, sem afar brýnt er að halda fram. í þessu sambandi skal einnig bent á rétt bamsins til andlegs lífs og andlegs þroska sem Bamasáttmálinn setur fram. Því er ástæða til að gera athugasemd við að vísan til kristilegs siðgæðis skuli felld út úr markmiðsgrein laganna. Nauðsyn þess hefur verið rökstudd með tilvísun til úrskurðar Mannréttindadómstóls Evrópu gegn Noregi vegna tilhögunar á kristinfræðikennslu þar í landi. Biskupsstofa telur að úrskurðurinn gefi ekki tilefni til breytinga í þessa veru. Þegar úrskurður Mannréttindadómstólsins er skoðaður kemur í ljós að aðstæður hér og í Noregi eru ólíkar. Meginviðfangsefni dómstólsins var að í nýrri skyldunámsgrein í norska grunnskólanum, Kristinfræði, trúarbragðafræði og lífsskoðun, voru afar þröng undanþáguskilyrði. Skólayfirvöld voru talin ganga gegn trú- og samviskufrelsi þeirra sem vildu fá undanþágu fyrir böm sín. Eins var fundið að markmiðsgrein norskra grunnskólalaga sem kveður á um að skólinn stuðli að kristilegu og siðgæðislegu uppeldi. Úrskurður Mannréttindadómstólsins er því í meginatriðum sá, að miðað við uppbyggingu umræddrar námsgreinar (Kristinfræði, trúarbragðafræði og lífsskoðun) og markmiðsgreinar skólans hefðu undanþáguákvæðin átt að vera rýmri.

33 Markmiðsgrein gildandi grunnskólalaga á íslandi vísar til þess að skólinn skuli mótast af kristnu siðgæði. íslenskir skólar hafa veitt undanþágu frá einstökum þáttum skólastarfs þegar óskað hefur verið eftir því. Um það þarf áreiðanlega að setja skýrar reglur svo að óvissu sé eytt. Verði álitið nauðsynlegt að endurskoða orðalag markmiðsgreinarinnar þá leggur Biskupsstofa áherslu á að skýrt komi fram hveijar séu þær rætur sem grunngildi íslensks samfélags og skólastarfs eru sprottnar úr. Því er lagt til að í markmiðsgreinin í 2. gr orðist svo (tillaga um breytingu feitletrað): Starfshœttir grunnskóla byggja á þjóðlegum, kristnum og siðrœnum (húmanískum) arfi islenskrar menningar og skulu mótast a f mannúð, umburðarlyndi, jafhrétti, lýðrœðislegu samstarfi, ábyrgð, umhyggju, sáttfysi og virðingu fyrir manngildi. Biskupsstofa hvetur til þess að kristinfræði verði efld í grunnskólanum auk þess sem fræðsla um önnur trúarbrögð verði stóraukin, en eitt má ekki verða á kostnað annars. Því er mikilvægt að endurskoða þau áform að fella kristin fræði, trúarbragðafræði og siðfræði undir samfélagsgreinar í aðalnámskrá. Svo virðist sem kennsla í þessu fagi beri skarðan hlut frá borði á tímum einmitt þegar þörf er fyrir aukna fræðslu um trúarbrögð, í ljósi stórfelldra þjóðfélagsbreytinga sem eru að verða á Islandi. Biskup íslands Karl Sigurbjömsson

34 R Á Ð H U S, R O R G A R B P A U l l /4 O O B O R G A R N F S S Í M I 4 }->, / li.h ) ; f AX /101 W W W. P 0 R G A R B V G G D. IS B O R G A P B Y ( ig D íá 6 Q R ú A R B Y G 6 D SS Erindi nr. Þ /.S J /íw v komudagur -?-? S -eeog Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla Sendandi: Fræðslunefnd Borgarbyggðar Dags: Þskj mál; Frumvarp til laga um grunnskóla Fræðslunefnd Borgarbyggðar hefur kynnt sér frumvarp til laga um grunnskóla. Almennt um frumvarpið Samræma þarf lagatexta við lagafrumvarp um leikskóla. Má þar nefna að orðalag í kaflanum um markmiðslýsingar mætti samræma. Lagatextinn er of ítarlegur og vandséð að það þjóni tilgangi laganna að hafa langar upptalningar um efnistök aðalnámskrár eða hlutverk skólaráðs og nemendafélags. Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins I. gr. Textinn er ítarlegur. Fræðslunefnd telur umhugsunarefni að hafa svo langa upptalningu um starfshætti skóla og markmið með skólastarfi. 5.gr. Ljóst er af greininni að mikilvægt er að kanna hvort kostnaður sveitarfélaga við rekstur grunnskóla muni vaxa verði lagafrumvarpið samþykkt á Alþingi. 7.gr. Fræðslunefnd telur þessa grein of ítarlega. Ekki er þörf á að tilgreina sérstaklega að skólastjóri boði til kennarafunda. Ekki er heldur þörf á að tilgreina hvernig skólastjóri eða sveitarstjórn hagar því hver fari með forstöðu skóla í forföllum skólastjóra skóla með færri en 60 nemendur. 8. gr. Texti greinarinnar er of ítarlegur. 10. gr. Fræðslunefnd efast um að eðlilegt sé að binda í lög að nemendafélag skuli fá starfsáætlun skóla til umsagnar. Ekki er óeðlilegt að nemendur taki þátt í að móta starf skóla og námsframboð en vart þörf á að binda eðlilega þætti skólastarfs í lög með þeim hætti sem hér er lagt til. I I. gr. Fræðslunefnd vekur athygli Alþingis á að þörf er á að endurskoða lög um réttindi og skyldur skólastjóra og kennara við grunnskóla frá Sú réttarvenja sem skapast hefur í túlkun laga er lýsa skyldum kennara og skólastjóra og möguleikum stjómenda til að hafa afskipti af störfum undirmanna er íþyngjandi fyrir eðlilega starfsmannastjórnun við skóla. í lagafrumvarpi fyrir leikskóla er kafli um þagnarskyldu starfsfólks. Fræðslunefnd telur eðlilegt að hafa slíkan kafla í lögum um grunnskóla. 12. gr. Fræðslunefnd vekur athygli löggjafans á þeirri venju sem skapast hefur við ráðstöfun þeirra fjármuna sem varið er til námsleyfa kennara og skólastjóra skv. þessari grein. Á undanförnum árum hefur framboð á námi samhliða vinnu vaxið mikið sem og framboð á stuttum námskeiðum

35 RAÐHUS. t 'OPG ARB^AU BORGARNtS bími 4 4 : / l M r. FA>. /4 3; í / 1 U 1 sorgarbyg GD.IS B O RG ARBYG (3D(ír< ríorgapbyggd.ls BORGARBYGGÐ sem nýtast kennurum vel í starfi. Meðal starfstími kennara þarf að vera um 70 ár ef allir eiga að geta nýtt sér launað leyfi í ár miðað við núverandi framlög. Fræðslunefnd telur, í því Ijósi, að brýnt sé að breyta verklagi við veitingu námsleyfa þannig að fleiri gefist kostur á endur- og símenntun samkvæmt 12. gr. lagafrumvarpsins. 16. gr. Fræðslunefnd telur texta þessarar greinar of ítarlegan. Eðlilegt er að lögin skyldi skóla til að setja sér átælun um móttöku nýrra nemenda en að það sé orðað almennum orðum í lögunum. 17. gr. Fræðslunefnd vekur athygli löggjafans á að atriði í þessari grein kunna að þarfnast frekari skýringar við enda gert ráð fyrir að reglugerð skýri greinina frekar. Fræðslunefnd telur eðlilegt að þar sem gert er ráð fyrir reglugerð til að skýra greinar lagafrumvarpsins frekar sé lagatextinn knappur. 20. gr. Líkt og við 17. gr. er gert ráð fyrir reglugerð sem skýri þessa grein og því spurning hvort ekki sé eðlilegt að texti lagafrumvarpsins sé knappur. VII. KAFLI Fræðslunefnd telur eðlilegt að farið verði yfir allar greinar VII. KAFLA laganna með það að markmiði að stytta textann og gera hann markvissari. Þar sem lagafrumvarpið gerir ráð fyrir að settar verði reglugerðir til að skýra lagagrein, t.d. 24. gr., er eðlilegt að stytta textann verulega. í 24. gr. eru auk þess atriði í texta er eiga frekar heima undir öðrum greinum lagafrumvarpsins. IX. KAFLI Fræðslunefnd vekur athygli löggjafans á að mikilvægt er að skýra hlutverk og kostnaðarskiptingu milli stjórnsýslustiga þegar kemur að eftirliti með heilbrigði grunnskólabarna. Má þar nefna auknar kröfur heilsugæslunnar um aðstöðu til að sinna heilsugæslu í skólahúsnæði, auknar kröfur íbúa um aðgang að iðjuþjálfun fyrir börn og ágreiningi um túlkun á greiningu sérfræðinga á þroskafrávikum barna. Jafnframt vekur fræðslunefnd athygli löggjafans á hvort ekki sé þörf á að greina kostnað sveitarfélaga af aukinni sérfræðiþjónustu í tenglsum við skólastarf. Virðingarfyllst, 1 ~ ~ f ', :,: r Finnbogi Rögnvalasson, formaður k H u id A A C ÍÁfáUAAsá. G- Ásbjörn Pálsson ^ < Guðrun Elfja Haujnsdóttir/ - f - T Finnbogi Leifsson Rósa Marinósdóttir Þór Þorsteinsson

36 21. janúar 2008 Alþingi Erindi nr. Þ l35//0?3 komudagur 2Q.l'2008 Menntamálanefhd Alþingis Fræðslusvið Dalvíkurbyggðar fagnar nýjum frumvörpum menntamálaráðherra, málsnr. 285, 286,287 og 288 og telur að í þeim felist ýmis tækifæri til framþróunar og skilvirkni. Fræðslusvið hefur aðeins eina ábendingu vegna frumvarpanna en hún er vegna frumvarps til laga um erunnskóla, mál 285. í grein 28, en þar teljum við að hefði mátt ganga lengra í þá átt að veita grunnskólum frelsi að færa vikulegan kennslutíma á milli árganga (stiga) en ekki einungis innan sama skólaárs. Ef gengið væri lengra, er varðar að færa vikulegan kennslutíma á milli árganga, gæti það leitt til frekari skilvirkni hjá þeim grunnskólum sem eru með skólaakstur og jafnvel samkennslu. Segjum sem svo að 7. og 8. bekk er kennt saman. Ef leyfilegt yrði að færa vikulegan kennslutíma á milli skólaára þá væri hægt að hafa sama kennslustundafj ölda á þessa tvo árganga sem gæti leitt af sér betri nýtingu á kennurum og að nemendur þyrftu síður að bíða eftir skólabíl eða skólabíll að fara sér ferð. Næsta skólaár á eftir væri vikulegur kennslutími jafriaður út og vikulegum kennslutíma því náð að jafhaði. Kveðja, Hildur Ösp Gylfadóttir Sviðstjóri fræðslu- og menningarsviðs

37 Alþingi Erindi nr. Þ / 35 ~ / /3 3 - komudagur jz j j&sg EYÞING - Samband sveitarfélaga í Eyjafirði og Þingeyjarsýslum - Strandgötu 29; 600 Akureyri; Sími ; kt ; Netfang evthing@.evthing.is Akureyri 5. febrúar 2008 Nefiidasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Stjóm Eyþings hefur fengið til umsagnar með bréfi dags. 14. desember 2007 frá menntamálanefnd Alþingis efitirtalin frumvörp um skólamál: Frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál (heildarlög), Frumvarp til laga um framhaldsskóla, 286. mál (heildarlög), Frumvarp til laga um leikskóla, 287. mál (heildarlög), Frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, gmnnskóla og framhaldsskóla, 288. mál (kröfur til kennaramenntunar o.fl.). Af hálfu Sambands ísl. sveitarfélaga hefur verið lögð mikil vinna í að yfirfara fmmvörpin og víðtækt samráð verið haft við sveitarfélögin í landinu. Sambandið hefiir nú sent frá sér mjög ítarlegar og vandaðar umsagnir. Niðurstaða stjómar Eyþings er að vísa til og taka undir umsagnir Sambands ísl. sveitarfélaga um ofangreind frumvörp, en þar koma skýrt fram þau sjónarmið sem rædd voru í stjóminni. Stjóm Eyþings leggur áherslu á að tekið verði fullt tillit til athugasemda og tillagna sambandsins. f.h. stjómar Eyþings

38 M féla c Ah u c a f ó l k s I M u m d o w n s -h e il k e n n i Menntamálanefnd Alþingis Austurstræti Reykjavík Alþingi. Érindinr.Þ / 3 5 // ^9 kmwdagur aoo5> Reykjavík, 24. janúar 2008 EFNI: Umsögn um frumvarp til laga um arunnskóla. 17. gr. Nemendur með sérþarfir. Lagt fyrir Alþingi á 135. löggjafarþingi Stjórn Félags áhugafólks um Downs heilkenni vill koma á framfæri athugasemd varðandi fyrirliggjandi frumvarp til laga um grunnskóla. í 17. grein þess kemur fram að ef ekki náist samkomulag milli foreldra og grunnskóla varðandi fyrirkomulag skólavistunar þá skuli skólastjóri taka lokaákvörðun í málinu. Stjórn félagsins hefur kynnt sér frumvarpið og lýsir yfir áhyggjum sínum. Er það mat okkar að þetta ákvæði væri stórt skref til fortíðar og mikil afturfór varðandi réttindamál fatlaðra. Við mælum eindregið með því að þetta verði endurskoðað. Virðingarfyllst f.h. Félags áhugafólks um Downs-heilkenni, Unnur Helga Óttarsdóttir, formaður. Félag áhugafólks um Downs-heilkenni Háaleitisbraut Reykjavík Sími: Netfang: downs@downs.is

39 Reykjavík 21. janúar Menntamálanefiid Alþingis Austurstræti Reykjavík Efni: Frumvarp tíl laga um grunnskóla. í frianvarpi til laga um grunnskóla sem nú liggur fyrir Alþingi er að finna í 17. grein ákvæði um að ef ekki náist samkomulag milli foreldra og grusnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemenda með sérþarfir skuli skólastjóri ákvarða í málinu. Gildi um þá ákvörðun ákvæði stjómsýslulaga. Hér eru lagðar til breytingar frá núverandi lögum þar sem vald er fært frá foreldrum til skólastjómenda, vald sem við teljum að foreldrar eigi að hafa og hafi skv. núgildandi lögum. Að mati okkar hjá Félagi CP á íslandi er þessi breyting óásættanleg. Með bestu kveðjum, Ásdís Ámaióttir, formaður Félags CP á íslandi '/f<r^prfénjvz~. Samhljóðandi bréf sent: Menntamálaráðherra, Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur Guðna Olgeirssyni, skóladeild, menntamálaráðuneyti Félag CP á íslandi sím i veffang: netfang: cp@ cp.is w m m m m m m m m *i+m vr c tthataá M iy er staersti fbdunarflokkur á íslandi sem láta tig máhð varða.

40 FÉLAG DÖNSKUKENNARA Alþingi gm M lk Þ IdS/ /OSV FORENINGEN FORISLANDSKE DANSKLÆRERE IjYHllWilÉ'iiÍíllÍÍflr- /R I O if\ PÓSTHÓLF REYKJAVÍK t O, l. Nefndarsvið Alþingis, Austurstræti 8-10, 150 Reykjavík. Reykjavík, 17. janúar Varðandi: Frumvarp til laga um framhaldsskóla (Þskj mál) og Frumvarp til laga um grunnskóla (Þskj mál). í bréfi dagsettu 14. des er þess farið á leit við stjóm Félags dönskukennara að hún veiti umsögn um fhimvörp til laga um breytingar á skólamálum. Félag dönskukennara vill lýsa yfir miklum áhyggjum hvað varðar dönskukennslu í landinu í framtíðinni. í frumvarpi til laga um grunnskóla (Þskj mál) segir í 39. grein um samræmt námsmat: "Nemendur í fyrri hluta 10. bekkjar skulu þreyta samræmd könnunarpróf í íslensku, stærðfræði og ensku. Önnur próf skal halda samkvæmt ákvörðun ráðherra." Ef þetta frumvarp kemur til framkvæmda er Ijóst að skert og dregið verður verulega úr áherslu og mikilvægi dönskukennslunnar í grunnskólanum. Það sama gildir um frumvarp til laga um framhaldsskóla (Þskj mál.). Þar segir á bls. 22 um stúdentspróf:" einingar á hverri námsbraut til stúdentsprófs skuli vera í þeim greinum sem nefndar eru kjamagreinar framhaldsskólans, þ.e. í stærðfræði, íslensku og ensku. Samkvæmt þessu verður það á ábyrgð einstakra skóla að skilgreina inntak námsins og þar með stúdentsprófsins." Á bls. 23 stendur ennfremur: "... Svo sem fram kemur í frumvarpstextanum er mörkuð sú stefna að íslenskt stúdentspróf skuli efltir sem áður að lágmarki svara til þeirra krafha sem að jafnaði eru gerðar til undirbúnings háskólanáms á Norðurföndum, þ.e.í þeim ríkjum sem íslendingar eiga mest samskipti við á sviði menntamála." Frá örófi alda hafa íslendingar sótt sér framhaldsmenntun til hinna Norðurlandanna og átt þar greiðan aðgang að öllum helstu menntastofnunum. Þessi aðstöðumunur okkar íslendinga á Norðurlöndum miðað við aðrar þjóðir hefur ekki hvað síst verið vegna dönskukunnáttu íslensks skólafólks að loknu grunn- og framhaldsskólanámi. A undanfömum árum hefúr ásókn í framhaldsmenntun á Norðurlöndum stóraukist hvaðanæva að, og því er mjög eðlilegt að þarlendar skólastofnanir skoði hvar skynsamlegt sé að draga mörk við inntöku nýnema. I harðri samkeppni við aðrar þjóðir, hefiir góð undirstaða Islendinga í dönsku skilað okkur fleiri námsmönnum í viðurkennda

41 skóla á öllum Norðurlöndunum, því kunnátta í dönsku veitir einnig aðgang að hinum Norðurlandamálunum. Þegar litið er á fjölda íslenskra námsmanna erlendis, má sjá hversu gífurlegur munur er á milli Norðurlandanna annars vegar og enskumælandi landa hins vegar. Samkvæmt heimasíðu Hagstofu íslands voru í Danmörku einni og sér skráðir 1109 námsmenn árið 2006 og í Svíðjóð og Noregi voru þeir 190. Á sama tíma voru 296 íslenskir námsmenn í Bretlandi og 342 í Kanada og Norður Ameríku. A f þessu má ljóst vera að miklir þjóðarhagsmunir eru tengdir áframhaldandi aðgengi okkar að eftirsóknarverðum og viðurkenndum menntastofnunum á Norðurlöndum. í því samhengi gegnir góð undirstöðuþekking íslendinga á Norðurlandamálum lykilhlutverki. Ef umrædd frumvörp til laga um grunn- og framhaldsskóla verða samþykkt óbreytt, mun staða dönskunnar sem erlent tungumál veikjast til muna. Félag dönskukennara hefur þungar áhyggjur af áframhaldandi aðgengi íslenskra ungmenna að áhugaverðu námi á Norðurlöndunum sem til þessa hefur verið þjóðinni og námsmönnum að kostnaðarlausu. Því mælir stjóm Félags dönskukennara með endurskoðun þeirra atriða er að þessu lúta í ofangreindum frumvörpum. Með vinsemd og virðingu, Helene H. Pedersen, varaformaður Afrit sent til formanna allra stjómmálaflokka. 2

42 Félag fagfólks á skólasöfnum Hvassaleiti 68,103 Reykjavík Alþingi Erindi nr. Þ komudagur 22.1'2 0 0 Reykjavík, 21. janúar Til Menntamálanefndar Aiþingis Umsögn um frumvarp til grunnskólalaga: 285. mál heildarlög, þingskjal 319. Félag fagfólks á skólasöfnum, áður Félag skólasafnskennara, þakkar tækifæri til senda umsögn um frumvarp til grunnskólalaga og leyfir sér að setja fram eftirfarandi viðhorf félagsins varðandi stöðu skólasafna í væntanlegum grunnskólalögum. í lögum um grunnskóla 1974 er fyrst ákvæði um að skólasafn skuli vera í hverjum skóla og vera meginhjálpartækið í kennslunni. I núverandi grunnskólalögum nr. 66/1995 er 54. grein svohljóðandi: í hverjum grunnskóla skal vera skólasafn. Skólasafn er eitt af meginhjálpartækjum í skólastarfinu og skal búnaður safnsins varðandi húsnæði, bókakost, önnur námsgögn og starfsfólk taka mið af því. Félagið lýsir mikilli óánægju með að jþetta ákvæði sé fellt niður í því frumvarpi sem hér er til umsagnar. I 24. gr. frumvarpsins, k-lið, er ákvæði um að í aðalnámskrá skuli leggja áherslu á margvíslegar leiðir við öflun þekkingar með notkun tæknimiðla, upplýsingatækni, safna- og heimildavinnu. Mjög mikilvægt er að hafa lagaramma um skólasöfnin, þannig að ekki fari milli mála að þau séu starfrækt og skulu hér færð rök fyrir því: 1. Upplýsingaleit og - úrvinnsla Á skólasöfnum fer fram fjölbreytt starf sem tengist öllu námi nemenda. Þar er miðstöð þekkingar í skólanum, aðstaða til upplýsingaleitar í

43 Janúar 2008 Félag fagfólks á skólasöfnum 2 bókum og tölvum, og nemendur jafnt sem kennarar fá þar aðstoð við margs konar verkefni og úrvinnslu. Þar er unnið að samþættingu námsgreina, enda eðli starfsins þverfaglegt, sbr. námskrá í upplýsingamennt frá Öflun upplýsinga, mat á þeim og úrvinnsla með miðlum upplýsingatækninnar eru grundvallarþættir í öllu starfi. Skólasöfn eru einnig mikilvægasta hjálpartæki nemenda í einstaklingsmiðuðu námi. 2. Menningarhlutverk Söfnin hafa alla tíð gegnt mikilvægu menningarlegu hlutverki innan skólanna. Þar eru skipulagðar höfimdakynningar, leiksýningar, tónlistarviðburðir að ógleymdum ýmsum verkefnum nemenda. 3. Lestur og lesskilningur Ymis konar lestrarhvatning er einnig stór hluti af starfi safnanna, og gott skólasafn getur mótað lestrarvenjur og lestrarlöngun nemenda. Nýlegar niðurstöður PISA-könnunar hljóta að vekja ráðamenn menntamála til umhugsunar um hvað sé til ráða, og þar eru skólasöfn þýðingarmikið úrræði. 4. Upplýsingaver Með tilkomu tölvutækni hefur orðið alger bylting í allri vinnu með upplýsingar, úrvinnslu þeirra og kennslu. Flestir skólar hafa farið þá leið að aðskilja skólasafn og tölvuver en þessar einingar eru þó oft staðsettar nálægt hver annarri í skólunum. Best er ef þessar einingar starfa í samvinnu og staðsettar þannig að myndað er n.k. upplýsingaver með sérmenntuðu starfsfólki sem vinnur náið saman. Sérhæfing eykst í skólunum sem annars staðar og ekki er hægt að ætlast til að almennir kennarar hafi þekkingu á allri þeirri tækni sem nú er til staðar í skólunum. Því er mikilvægt að kennarar og nemendur eigi greiðan aðgang að slíkri ráðgjöf. Starf í upplýsingaveri auðgar og eykur möguleikana á f ölbreyttu, faglegu skólastarfi með einstaklinginn í fyrirrúmi. Gott og vel menntað starfsfólk er forsenda árangursríks starfs í verinu.

44 Janúar 2008 Félag fagfólks á skólasðfiium 3 4. Skólinn - heildstætt námsumhverfí f I dag telst skólinn allur heildstætt námsumhverfi og skólasafnið mikilvægur miðpunktur alls starfs þar. Með sameiningu skólasafna og tölvuvera í upplýsingaver gefst enn betra tækifæri til að mæta þeim breytingum sem verða á sviði upplýsinga- og samskiptatækni á næstu árum. Það er miðstöð þekkingar í skólanum sem kynnir nýjungar ásamt því að styðja við allt nám og búa nemendur undir nám í framhaldsskóla. Nauðsynlegt er að lagaákvæði séu til staðar varðandi fyrrgreind atriði og því leggur félagið til að inn í frumvarpið komi lagagrein sambærileg 54. grein laga 66/1995. F.h. stjómar, >óra Sjöfn Guðmundsdóttir, skólasafnskennari, Langholtsskóla, Reykjavík. Meðfylgjandi gögn: Stefnuyfirlýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn, http: / / l 1 / pubs/manifest-is.htm

45 Stefnuyfiriýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn, 1999 Page 1 of 4 IrL A N c / / p / a j y c T J Search Contacts Internatlonal federation of Library Associatlons artd Instltutlons Activltlftft & Services School Libraries and Resource Centers Section Stefnuyfirlýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn Skólasöfn fyrir alla í námi og kennslu Skólasöfn mfðlm upplýslngum og hugmyndum sem eru undlrstmða þess að ná góðum árangrí í nútíma þjóðfélagl sem í auknum m» ll bygglst á upplýslngum og þekklngu. Á skólasöfnum tllelnka nemendur sér námslefknl sem þelr búa að m vllangt og auðga ímyndunarafl sht sem auðveldar þelm að llfa sem ábyrglr borgarar. Hlutverk skólasafna Skólasöfn bjóða upp á þjónustu við nám, bækur og heimildir sem gera öllum í skólasamfélaginu kleift að temja sér gagnrýna hugsun og vera virkir notendur upplýsinga á hvaða fbrmi og á hvaða miðli sem er, ennfremur mynda skólasöfn tengsl við bókasafns- og upplýsingasamfélagið f heild sinni, í samræmi við grundvallaratriði í Yfírlýsingu Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna (UNESCO) um almenningsbókasöfn. StarfsfÓlk bókasafna stuðlar að notkun bóka og annars uppiýsingaefnis, frá skáldritum til fræðibóka, frá prentuðum gögnum til stafræns efnis, bæði á eigin safni og á öðrum söfnum. Safnkostur skólasafna er mikilvæg viðbót við kennslubækur, kennsluefni og kennsluaðferðir. Það hefur verið sýnt fram á að þegar bókasafns- og upplýsingafræðingar og kennarar vinna saman, ná nemendur betri tökum á læsi, lestri, námi, verkefnum sem og upplýsinga- og samskiptatækni. Allir í skólasamfélaginu verða að hafa jafnan aðgang að þjónustu skólasafna, án tillits til aldurs, kynþáttar, kynferðis, trúar, þjóðemis, tungumáls, starfs eða þjóðfélagsstöðu. Sértæk þjónusta og safngögn verða að vera fyrir hendi fyrir þá sem eru ófærir um að notfæra sér venjubundna þjónustu og hefðbundin gögn safna. Aðgengi að þjónustu og safngögnum ætti að byggjast á Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna og ætti ekki að vera undirorpið neins konar hugmyndafræðilegri, stjórnmálalegri eða trúarlegri ritskoðun eða viðskiptaþvingunum. Fjirm ögnun, lagasetnlng og samvlnna Skólasöfn eru frumskilyrði fyrir sérhverja langtíma

46 Stefnuyfirlýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn, 1999 Page 2 of 4 stefnumörkun um læsi, menntun, aðgengi að upplýsingum sem og efnahagslega, félagslega og menningarlega þróun. Þar sem skólasöfn eru í verkahring sveitarfélaga, svæðisstjórna og ríkis verður að finna þeim stað í sértækum lögum og reglugerðum. Þau verða að hafa nægilegt og stððugt fjármagn fyrir þjálfað starfsfólk, safnkost, tækni og aðstöðu. Aðgangur að skólasöfum á að vera ókeypis. Skólasöfn ættu að vera hluti af bókasafns- og upplýsingakerfi sveitarfélags, svæðis og þjóðar. Þar sem skótasöfn deila aðstöðu og/eða safnefni með öðrum safnategundum, svo sem almenningsbókasafni, verður að viðurkenna og taka tillit til sértækra markmiða skólasafnsins. Markmið skólasafna Skólasöfn eru óaðskiljanlegur hluti menntunarferlisins. Eftirfarandi atriði eru grundvallaratriði í þróun læsis, upplýsingalæsis, kennslu, náms og menningar og eru kjarninn í þjónustu skólabókasafna: Að styðja við og bæta fræðslumarkmið eins og þau eru sett fram í stefnumörkun og námskrá skólans. Að þroska og halda við hjá bömum og unglingum ánægju af lestri og námi og notkun annarra bókasafna út í gegnum lífið. Að bjóða upp á tækifæri og reynslu við að skapa og nota upplýsingar til aukinnar þekkingar, tii skilnings, hugmyndasköpunar og ánægju.. Að styðja alla nemendur til námsleikni og við að þjálfa með sér færni við að meta og nota upplýsingar, án tillits til forms, stærðar og gerðar eða miðils, að meðtöldum skilningi á samskiptaleiðum innan samfélagsins. Að veita aðgang að heimildum í sveitarfélaginu, landinu og í alþjóðasamfélaginu, ennfremur tækifæri til að kynnast margvíslegum hugmyndum, reynslu og skoðunum. Að skipuleggja starfsemi sem stuðlar að menningarlegri og félagslegri meðvitund og skilningi. Að vinna með nemendum, kennurum, stjórnendum og foreldrum að því að ná fram markmiðum skólans. Að kunngera þá heildarhugmynd að vitsmunalegt frelsi og óheftur aðgangur að upplýsingum séu frumskilyrði fyrir virkum og ábyrgum ríkisborgararétti og þátttöku í lýðræðisríki. Að efla lestur og koma heimildum og þjónustu skólasafna á framfæri við skólasamfélagið í heild sinni og ennfremur út fýrir það, Skólasafnið rækir ofangreinda starfsemi með því að marka og þróa stefnu og þjónustu, velja og afla heimilda, sjá fyrir efnislegu og vitsmunalegu aðgengi að viðeigandi heimildum upplýsinga, sjá fyrir aðstöðu til kennslu og ráða þjálfað starfsfólk. StarfsfÓlk

47 Stefnuyfiriýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn, 1999 Page 3 of 4 Fagmenntaður skólasafnstjóri er sá starfsmaður sem ber ábyrgð á skipulagningu og stjórn skólasafnsins með aðstoð annarra starfsmanna safnsins og í samvinnu við aðra í skólasamfélaginu og í samstarfi við almenningsbókasöfn og aðrar stofnanir. Hlutverk skólasafnstjóra getur verið mísmunandi í samræmi við fjárhagslegt bolmagn, námsskrá og kennsluaðferðir skóla. Það fer einnig eftir fjárhagsstöðu og löggjöf hvers lands. Tiltekin þekkingarsvið eru ómissandi ef skólasafnstjórar eiga að geta þróað og starfrækt skilvirka þjónustu á skólasafni, þ.e. fjármála-, bókasafns- og upplýsingastjórnun svo og kennslufræði. í samfélagi þar sem töivusamskipti aukast stöðugt, verða skólasafnstjórar að vera færir um að skipuleggja og kenna bæði kennurum og nemendum margs konar færni í meðferð upplýsinga. Þess vegna verður að gera skólasafnstjórum kleift að þróa stöðugt faglega færni. Starfsemi og stjórnun Til að tryggja skílvirka og gegnsæja starfsemi er nauðsynlegt: # Að stefna um þjónustu skólasafns sé sett fram og markmið, forgangsröðun og þjónusta í tengslum við námskrá skólans skilgreind. Að skólasafnið sé skipulagt og rekið í samræmi við staðla á fagsviðinu. Að þjónustan sé aðgengileg öllum í skólasamfélaginu og starfrækt í samræmi við yfirvöld og í nánum tengslum við samfélagið. * Að stuðla að því að safnið starfi í samvinnu við kennara, skólayfirvöld, stjórnendur, foreldra aðra bókasafns- og upplýsingafræðinga og aðra samfélagshópa. Útfærsla stefnuyfirlýsingarinnar tjórnvöld, fyrir tilstilli þess fagráðuneytis sem fer með menntamál, eru hvött til að þróa stefnumörkun, áætlanir og reglugerðir til að útfæra meginatriði stefnuyfirlýsingarinnar. Stefnuyfirlýsingunni ætti að dreifa til stofnana sem halda uppi grunnnámi og endurmenntun fyrir bókasafns- og upplýsingafræðinga sem og kennara. Þeir sem taka ákvarðanir á landsmælikvarða og í sveitarstjórnum svo og bókasafnasamfélagið í heild sinni eru hér með hvött til að útfæra þá meginþætti sem settir eru fram í stefnuyfirlýsingunni. Stefnuyfirlýsingin um skólasöfn (The School Library Manifesto) var tekin saman af IFLA (Intemational Federation of Library Associations and Institutions), Alþjóðlegum samtökum bókavarðafélaga og stofnana og staðfest af UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), Menningarmálastofnun Sameinuðu þjóðanna á Aðalráðstefnu (General Conference) stofnunarinnar í nóvember

48 Stefnuyfirlýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn, 1999 Page 4 of 4 Latest Revision: March 28, 2006 Copyright International Federation of Library Associations and Institutions orgati/si 1/pubs/manifest-is.htm

49 Alþingi Erindi nn Þ 13 S / / / SI komudagur < Guðný Jónsdóttir, formaður félags íslenskra myndlistakennara Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla, leikskóla og framhaldsskóla. Almenn umsögn Margt gott kemur fram í þessum frumvörpum að okkar mati eins og meiri sveigjanieiki í grunn og framhaidsskólanum, aukin áhersla á nám og skapandi starf í leikskólanum. Á hinn bóginn sjáum við það að með auknum völdum skólastjórnenda í grunnskólunum er fagleg forysta þeirra og ábyrgð mikil og geta listgreinar sem settar eru undir sama hatt verið háðar áhuga og áherslu þeirra. í þjóðfélagi þar sem umhverfi okkar verður sífellt myndrænna er mikilvægt að leggja verulega áherslu á myndlistakennslu og mikilvægi greinarinnar. Frumvarp til laga um grunnskóla. 24 grein: Við spyrjum: hvers vegna list- og verkgreinar séu ekki spyrtar saman áfram eins og áður hafi verið eða myndlist gefið meira vægi en sýnilegt er?

50 Erindi nr. Þ elf^jcj komudagur i i. S FÉLAG KENNARA í KRISTNUM FRÆÐUM SIÐFRÆÐI OG TRÚARBRAGÐAFRÆÐUM Reykjavík 4. febrúar 2008 Menntamdlanefnd Einar Mór Sigurðarson (Suðbjartur Hannesson Höskuldur Pórhallsson Illugi Gunnarsson Katrín Jakobsdóttir Katrín Júlíusdóttir Kolbrún Halldórsdóttir Ragnheiður Ríkharðsdóttir Sigurður Kdri Kristjdnsson Efni: Athugasemdir við frumvarp t ii laga umgrunnskóia og fram haidsskóia er varðar námsgreinina kristin fræ ði, siðfræ ði og trúarbragðafræði. Stjórn Félags kennara í kristnum frceðum, siðfrceði og trúarbragðafrceðum (FEKKST) vill vekja athygli nefndarmanna í menntamdlanefnd d því er við teljum alvarlega vankanta d frumvarpi til laga um grunnskóla og biðjum ykkur að gaumgcefa þessar athugasemdir okkar. / _ I 25. grein frumvarps til laga um grunnskóla segir m.a.: " í aðgíndrnskrc skai se tja ákvcsði um inntck og skipulag nóms í íslensku, ísiensku sem öðru tur.gumáls eða ísiensku tdknmdii, stæ rðfrceði, ansku, dönsku sða cðru noröuriandamálí, list- og verkgreinum, nóttúrugreinum, skóiaíþróttum, samféiagsgreinum, lífsleikni og upplýsinga- cg tosknimennt". Eins og sjd md er ekki lengur gert rdð fyrir kristnum frceðum, siðfrceði og trúarbragðafrœðum sem sjdlfstœðri ndmsgrein eins og verið hefur um drabil, heldur er hún felld undir samfélagsgreinar. Óttumst við að þetta leiði til þess að greinin verði hornreka í skólakerfinu og að kennsla í greininni leggist jafnvel endanlega af. Pað er Ijóst að greinin hefur dtt undir högg að sœkja d undanförnum drum og við teljum að með þessum breytingum sé verið að veikja stöðu hennar enn frekar.

51 Pekking á kristni, öðrum trúarbrögðum og lífsviðhorfum er mikilvaegur grundvöllur þess að nemendur þekki smar eigin rcetur og það sem mótað hefur menningu okkar í gegnum aldirnar. Einnig er trúarbragðafrœðsla mikilvaeg til að auka nemendum víðsýni og fyrirbyggja fordóma gagnvart fólki frd öðrum menningarsamfélögum. Pví þykir okkur skjóta skökku við að hvorki kristin frceði né önnur trúarbragðafrceði skuli kennd svo nokkru nemi í framhaldsskólum. Við spyrjum okkur hvort ekki vceri ástceða til að binda einhverja trúarbragðafrceðslu í kjarna eða skylduáfanga í framhaldsskólum. * I samfélagsfrceði-greinahefti aðalnámskrár framhaldsskóla segir m.a. á bls. 7 S á gremcrfiokkur, sem hér er kaiiaður sam félagsgreinar, spanr.ar fjöiþosttar frœ ð i- og némsgreinar: sögu, félagsfrœ Si, iandafrœði, sélfrœ ði, uppeldis- og menntunarfríssi, rekstrarhagfrœ ði, þjóðhagfrceði og fjöimiðiafrceði. Fleiri greinar þessum skyidar koma einnig til ólitc í kennslu í framhaidsskóla, svo sem helmspeki og trúarbragðafrceði, e f skólar ieggja fram fulinægjandi ófangaíýsinger og markmíð fy rir siíkc éfanga. Með öðrum orðum geta framhaldsskólar boðið upp d dfanga sem tengjast trúarbragðafraeði sem valdfanga en hana er ekki að finna sem skyldudfanga í kj arna. I lokamarkmiðum fyrir félagsfrceðibraut stendur: Nemandi - þekki nokkrc meginstrauma hugmynda, trúar, menningar, stjórnméíq og hagþróunar í fortíð og nútíð Nemandi - þrói skilnina é giidi/þýðingu menm'ngariegrar samkenndar, þar é meðai þýsingu ólíkrc trúarhugmynda Ennfremur er éfangamarkmið í FEL103 sem er skylduófangi víða: Nemandi - þekki til helstu trúarbragsa heims og geti útskýrt hlutverk þeirra o g samféiagslegt gildi I söguéfanga SA&103 sem er skyida ó mörgum brautum eru ófangamarkmis sem snúa að menningarheimi é miðöldum þar sem íslam og kristni er borin saman, sjá bis Með hliðsjón af ofansögðu teljum við eðlilegt að í kjarna framhaldsskóla verði að finna einhverja dfanga í kristnum frœðum og trúarbragðafrasðum.

52 Pað er skylda menntakerfisins, bœði í grunn- og framhaldsskólum, að búa nemendur undir nóm á hóskólastigi og því teljum við afar mikilvœgt að styrkja kennslu kristinna frœða sem og annarra trúarbragðafraeða í framhaldsskólum. Er það einlœg ósk stjórnar FEKKST að tekið verði tillit til þeirra athugasemda sem hér koma fram svo grundvöllur skapist til að tryggja framgang greinarinnar. Virðingarfyllst, Fyrir hönd stjórnar FÉKKST, Birgitta Thorsteinson, formaður Björg Pórarinsdóttir, varaformaður.

53 AlþÍn8Í. V t l l M Erindi nr. Þ ' Menntamálanefnd Alþingis kotnildugut flh.1-2 ö O S Alþingi við Austurvöll 150 Reykjavík Reykjavík 21. janúar 2008 Vísað er til bréfs nefndarinnar þar sem óskað er umsagnar félags lesblindra á Islandi um frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, frumvarp til laga um leikskóla, frumvarp til laga um framhaldsskóla og frumvarp til laga um grunnskóla. Félagið hefur fjallað um frumvörpin og vill koma eftirfarandi athugasemdum á framfæri: 1. Við frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara hefur félagið ekki athugasemdir en fagnar því að menntunarkröfur til kennara séu auknar eins og frumvarpið kveður á um. Félagið vill þó taka fram þó það sé utan við svið frumvarpsins að með þessum auknu menntunarkröfum væri rétt að kröfur til kennara um þekkingu á lesblindu yrðu einnig auknar. Mörg þau hegðunar- og námsvandamál sem kennarar þurfa að eiga við í starfi sínu í dag má rekja til lesblindu og því myndi það auðvelda og bæta skólastarf ef tryggt væri að allir kennarar hefðu sérstaka þjálfun í að bregðast við vandamálum sem rekja má til lesblindu. 2. í frumvarpi til laga um leikskóla er almennt ijallað um nám nemenda með sérþarfir. Félagið tekur undir það sem þar kemur fram um að böm sem þurfa sérstaka aðstoð og þjálfun, að mati viðurkenndra greiningaraðila, eigi rétt á slíkri þjónustu og að hún skuli fara fram undir handleiðslu sérfræðinga (22. gr). í 21. grein frumvarpsins er síðan fjallað um að ráðherra skuli setja reglugerð um sérfræðiþjónustu í samráði við samband íslenskra sveitarfélaga. Félagið óskar jafriframt eftir samráði þegar sú reglugerð verður sett. Þar verður væntanlega fjallað um hvemig taka beri á vandamálum bama með lesblindu en eins og áður hefur komið fram má rekja mörg vandkvæði í námi til hennar. Félagið vill því ítreka að það fái aðkomu að samningu ofangreindrar reglugerðar. Auðveldara er að leysa úr lesblinduvandamálum því fyrr sem þau eru greind og því er afar mikilvægt að taka skipulega á þeim eins fljótt og auðið er. Þrátt fyrir að formleg lestrarkennsla sé ekki hafin í leikskóla eru til aðferðir við að skima fyrir lesblindu á því stigi sem getur auðveldað mjög meðhöndlun þegar lestrarkennslan hefst. Forsenda fyrir því að greining geti farið fram er þó að í landinu sé til nægileg sérfræðikunnátta á sviði lesblindu. Því er því miður ekki að heilsa nú. Kennarar geta ekki sérmenntað sig á þessu sviði og greining er því oft undir því komin hvort viðkomandi kennari hefur kynnt sér málið af eigin frumkvæði og sýni því áhuga. Það starf er lofsvert en hinsvegar eru þekktar um 70 tegundir af lesblindu og ekki er hægt að ætlast til þess að kennarar kynni sér svo umfangsmikið vandamál án þess að tekið sé sérstaklega á því við menntun þeirra. Þama er nauðsynlegt að byggja upp innlenda þekkingu t.d. með sérstöku lesblindusetri. Félagið telur að minnsta kosti að nauðsynlegt sé að allir kennarar hafi ákveðna lágmarksþekkingu á lesblindu. Þess má geta að samkvæmt könnun sem félagið lét gera árið 2006 eiga um 18% almennings í einhveijum erfiðleikum með lestur og þar af 5% í miklum erfiðleikum. Þetta hlutfall mælist síðan mun hærra í aldurshópnum ára sem gæti bent til þess að það væri vanmetið á meðal almennings í heild auk þess sem að greiningar á Norðurlöndunum leiða í ljós hærri prósentur (24-25%) en hér mælast.

54 3. Um frumvarp til laga um erunnskóla eilda að miklu leiti sömu athugasemdir og við ^ frumvarp til laga um leikskóla. Itarlegar er ljallað um málefni nemenda með sérþarfir í 17. og 40 grein frumvarpsins og m.a. sérstaklega vitnað til nemenda með leshömlun. En á sama hátt er kveðið á um að ráðherra setji nánari ákvæði í reglugerð um framkvæmd greinarinnar og málsmeðferð. Sem og í fyrra tilviki óskar félagið eftir samráði við samningu þeirrar reglugerðar. Það má segja að grunnskólinn sé mikilvægasta stigið fyrir böm með lesblindu. Þar koma vandamálin upp, hafi þau ekki verið greind áður, og þar þarf óhjákvæmilega að taka á þeim. Félagið ítrekar þá skoðun sína að til þess að greining gangi fljótt og vel fyrir sig er nauðsynlegt að tekið verði á því við menntun kennara. Fái nemendur ekki rétta greiningu lenda þeir í miklum erfiðleikum sem geta haft veruleg áhrif á þá sjálfa og skólastarfið í heild. Með því að tryggja það að kennarar fái rétta menntun í þessu efiii er einnig tryggt að hægt sé að greina lesblinduvandamál rétt sem kemur öllum hagsmunaaðilum til bóta. En þegar að greining liggur fyrir þurfa einnig að vera fyrir hendi möguleikar til að bregðast við henni. í því felst að það þarf ávallt að tryggja að nægilegt fjármagn sé fyrir hendi til sérkennslu, sem er sjaldnast raunin og jafnframt sjá til þess að lesblind böm fái aðgang að viðeigandi námsgögnum sem hjálpa þeim við að læra þannig að það henti þeim. Lesblindir þurfa oft að fá námsgögnin á öðm formi en önnur böm t.d. þurfa þeir að að fá texta lesna fyrir sig (sem hægt er að gera með aðstöð tölvu). Tilfinnanlega vantar hugbúnað sem gerir nemendum kleift að lesa tölvum fyrir texta á íslensku en hann er orðinn til fyrir ensku og mörg önnur tungumál. 4. Um frumvarp til laga um framhaldsskóla er fjallað sérstaklega um nemendur með leshömlun. í 3. mgr. 34. greinar frumvarpsins eru skýr ákvæði um að nemendur með leshömlun eigi rétt á aðgangi að sérsniðnum námsgögnum og lögð sú skylda á herðar framhaldsskóla að hann geri grein fyrir því í skólanámsskrá hvemig staðið verði að skimun og greiningu leshömlunar, ásamt eftirfylgni og stuðningi við nemendur sem greindir em með leshömlun. Félagið lýsir yfir fullum stuðningi við þessi ákvæði og vill hvetja til þess að sambærileg ákvæði verði sett inn í frumvarp til laga um grunnskóla því verklagið sem þama er kveðið á um ætti ekki síður heima þar. Jafnvel ennþá frekar þar sem að rétt viðbrögð við lesblindu skipta enn meira máli þar heldur en þegar komið er í framhaldsskóla. Samkvæmt niðurstöðu áðumefndrar könnunar félagsins em meiri líkur á því að nemendur með lesblindu hætti námi eftir grunnskóla heldur en aðrir og því verður ekki nægilega ítrekað að reynt sé að greina lesblindu sem allra fyrst og bregðast við í samræmi við það. Jafnvel væri rétt að skima fyrir henni í leikskóla eins og fjallað er um í 2. lið þessarar umsagnar. Félagið telur þessi frumvörp almennt jákvæð en telur auðvelt sé að gera enn betur. Rétta leiðin til að hjálpa nemendum með lesblindu er að skima fyrir henni í leikskóla og halda því áfram í grunnskóla. Tryggja þarf nemendum námsgögn á viðeigandi formi á öllum stigum skólastarfs og bæta verulega menntun kennara á sviði lesblindu. Með þeim aðferðum er hægt að leysa mörg þeirra vandamála sem skólar í dag glíma við. Félag lesblindra skorar á menntamálanefiid Alþingis að bregðast vel við þeim og fulltrúar félagsins lýsa sig reiðubúna til að koma fyrir nefndina og skýra sjónarmið sín frekar ef þess er óskað. Virðingarfyllst Guðmundur S. Johnsen, formaður

55 Alþingi Erindi nr. Þ /S S ~ / komudagur Fé l a g N á m s-& Starpsráðgjafa Félag náms- og starfsráðgjafa Kennarahúsinu v/ Laufásveg 101 Reykjavík Nefndasvið Alþingis Menntamálanefiid Austurstræti Reykjavík Reykjavík 7. janúar 2008 Grunnskólar 285. mál, (heildarlög) Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla. Lagt fyrir Alþingi á 135. löggjafarþingi Félag náms- og starfsráðgjafa (FNS) óskar eftir að koma efitirfarandi á framfæri við menntamálanefhd Alþingis: Almennar athugasemdir Félag náms- og starfsráðgjafa fagnar áherslu í frumvarpi til laga um grunnskóla á rétt nemenda til að njóta náms- og starfsráðgjafar ásamt fræðslu um nám og störf. Bæði stjómvöld og yfirvöld menntmála hafa lýst yfir vilja til að efla náms- og starfsráðgjöf sbr. stefnuyfírlýsingu ríkisstjóraar íslands frá vori 2007 og skýrslu starfshóps menntamálaráðuneytis frá febrúar 2007 í tengslum við 10 skrefa samkomulag Kennarasambands íslands og ráðuneytis1. FNS vill leggja áherslu á eftirfarandi: Mjög mikilvægt er að grunnskólalögin skilgreini mun skýrar stöðu náms- og starfsráðgjafar. 1http://bella.mrn.stjr.is/utgafur/skyrsla_nams-starfsradgjof.pdf Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa - 1-

56 ^ ^ F É L A G NÁMS-& Starfsráðgjafa Tryggja þarf heildarstefnumörkun þar sem tilgreindir eru þættir eins og upplýsingakerfi um nám og störf, forvamir gegn brotthvarfi úr námi og áætlanir í náms- og starfsráðgjöf, svo eitthvað sé nefnt. Starf fagstéttar náms- og starfsráðgjafa falli undir skilgreiningu um starfslið grunnskóla en ekki sérfræðiþjónustu. Réttur nemenda um aðgengi að náms- og starfsráðgjöf væri enn frekar tryggður. Tryggja þarf aukið stöðuhlutfall náms- og starfsráðgjafa í samræmi við nemendafjölda. Lögvemdun starfsheitis náms- og starfsráðgjafa (sjá skýrslu starfshóps). Eins og fram kemur í frumvarpi til laga um grunnskóla kalla áform um breytta námsskipan á námi á aukna náms- og starfsráðgjöf á grunnskólastigi m.t.t. námsvals á framhaldsskólastigi. Breyttar áherslur í skólastarfi, s.s. einstaklingsmiðað nám, auka þörf fyrir náms- og starfsráðgjöf og kalla á heildarstefnumörkun menntamálayfirvalda varðandi þjónustu náms- og starfsráðgjafa. FNS telur að hið nýja frumvarp um grunnskóla kveði ekki nægilega sterkt að orði þar að lútandi og að mikilvægt sé að grunnskólalögin skilgreini stöðu náms- og starfsráðgjafar þannig að þjónusta fagstéttar náms- og starfsráðgjafa og sérþekking hennar verði tryggð fyrir alla nemendur grunnskólans. Það verði gert með því m.a. að starf náms- og starfsráðgjafa falli undir skilgreiningu um starfslið grunnskóla en ekki sérfræðiþjónustu. Þannig væri enn frekar tryggður réttur nemenda um aðgengi að náms- og starfsráðgjöf. Með hinu nýja frumvarpi hefur réttur nemenda til að hafa aðgengi að náms- og starfsráðgjöf verið lögbundinn án þess þó skýra framkvæmd hennar og tryggja aukið stöðuhlutfall náms- og starfsráðgjafa í samræmi við nemendafjölda Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins 5. gr. Sveitarfélög Fram kemur í 5. grein frumvarpsins að sveitarfélög beri ábyrgð á sérfræðiþj ónustu og þar með náms- og starfsráðgjöf. Telur FNS að skýrar þurfi að koma fram hvemig tryggja eigi rétt allra nemenda til faglegrar náms- og starfsráðgjafar og fræðslu um nám og störf. Það verði gert með því að starf náms- og starfsráðgjafa falli xmdir skilgreiningu um starfslið grunnskóla og að náms- og starfsráðgjöf og fræðsla um nám og störf falli eðlilega að skólastarfi. Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa - 2 -

57 ^S ^F É L A G NÁMS-& Starfsráðgjafa 6. gr. Skólanefnd Samkvæmt 6. grein er eitt af meginhlutverkum skólanefndar að fylgjast með og stuðla að því að nemendum og skólum sé tryggður aðgangur að sérfræðiþjónustu. FNS telur hér stigsmun á því að tryggja nemendum og skólum aðgang og að ollum nemendum sé tryggður aðgangur að náms- og starfsráðgjöf. 11. gr. Starfslið FNS telur mikilvægt að samræmis sé gætt í grunn- og framhaldsskólum hvað varðar starfslið skóla og að starf náms- og starfsráðgjafa falli undir skilgreiningu um starfsfólk grunnskóla en ekki sérfræðiþjónustu. Með því er tryggt að réttindi nemenda séu virt og að þeir fái þá þjónustu náms- og starfsráðgjafa sem þeir eiga rétt á samkvæmt lögum. 12. gr. Símenntun Samkvæmt 12. gr. eiga kennarar og skólastjórar grunnskóla kost á reglulegri símenntun og námsleyfum. Hér helst í hendur að náms- og starfsráðgjafar eru ekki tilgreindir meðal starfsliðs skóla og er þeim því ekki tryggð regluleg símenntun og námsleyfi. 13. gr. Réttur nemenda FNS fagnar áherslu á að nemendur eigi rétt á að njóta námsráðgjafar í grunnskóla og ráðgjafar um náms- og starfsval en bendir á að ráðgjöf um náms- og starfsval er einn þáttur undir heitinu náms- og starfsráðgjöf og því væri rétt að heitið náms- og starfsráðgjöf og ráðgjöf um náms- og starfsval væri notað í stað námsráðgjöf og ráðgjöf um náms- og starfsval. FNS leggur einnig til að heitinu námsráðgjöf verði skipt út íyrir náms- og starfsráðgjöf í írumvarpinu öllu. Til að geta sinnt náms- og starfsráðgjöf ásamt þætti námsog starfsvals þurfa náms- og starfsráðgjafar lagalega umgjörð um störf sín ásamt námsefni í náms- og starfsráðgjöf (náms- og starfsfræðslu), upplýsingakerfi um nám og störf og gerð áætlana í náms- og starfsráðgjafarþjónustunni. Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa - 3 -

58 16. gr. FÉLAG NÁMS-& Starfsráðgjafa Móttökuáætlun og nemendur með annað móðurmál en íslensku í 16. gr. kemur fram að tryggja skal að nemendur með annað móðurmál en íslensku og foreldrar þeirra fái ráðgjöf og aðgang að upplýsingum um grunnskólastarf. FNS telur náms- og starfsráðgjafa gegna mikilvægu hlutverki í þeirri upplýsingagjöf og vísar m.a. til viljayfirlýsingar um samstarf FNS og Heimilis og skóla - landssamtaka foreldra (sjá fylgiskjal 1). 18. gr. Foreldrar í 18. grein kemur fram að foreldrar skulu gæta hagsmuna bama sinna á skólaskyidualdri. Hér er mikilvægt að foreldrar verði upplýstir um fyrirkomulag náms og námsmöguleika bama sinna ásamt því að taka þátt í ákvörðunartöku bama sinna hvað varðar námsval, á meðan á grunnskólanámi stendur og svo vegna vals í framhaldsskóla. Hér gegna náms- og starfsráðgjafar einnig lykilhlutverki. 24. gr. Aðalnámskrá 24 gr. kveður m.a. á um að í aðalnámskrá skuli m.a. leggja áherslu á náms- og starfsfræðslu og kynningu á atvinnulífi og námsleiðum til undirbúnings náms- og starfsvali. Ennfremur kemur fram að í aðalnámskrá og við skipulagningu náms og kennslu og við gerð og val námsgagna skuli þess sérstaklega gætt að allir nemendur fái jöfn tækifæri til náms og eigi þess kost að velja sér viðfangsefni og nálgun í eigin námi. Hér gegna náms- og starfsáðgjafar lykilhlutverki og hætta er á að ofangreint markmið nái ekki fram að ganga ef þeim er ekki tryggður starfsgrundvöllur innan grunnskólans. Til þess að unnt sé framkvæma þetta þarf að koma til stóraukin útgáfa á námsefiii í náms- og starfsfiæðslu ásamt ítarlegu upplýsingakerfi um nám og störf. 40. gr. Skipulag og framkvæm sérfræðiþjónustu I 40 gr. kemur fiam að sveitarfélög skulu tryggja að sérfiæðiþjónusta sé veitt í grunnskólum, en jafiiframt að ákveða fyrirkomulag hennar. FNS telur að með þessu orðalagi sé ekki tryggt að sú áhersla sem fram kemur í lögunum um rétt nemenda til náms- og starfsráðgjafar skili sér Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa - 4 -

59 FFÉLAGNÁMS-& Starfsráðgjafa í framkvæmd. Hætta sé á því að mismikil áhersla verði lögð á faglega náms- og starfsráðgjöf eftir skólnm. í fjórðu málsgrein 40. gr. segir að skólastjóri skuli samræma innan hvers skóla störf þeirra sem sjá um málefni einstakra nemenda er lúta að sérfræðiþjónustu, námsráðgjöf og skólaheilsugæslu með stofhun nemendavemdarráðs. FNS telur að óljóst sé hvort hér sé átt við að náms- og starfsráðgjöf falli undir sérfræðiþjónustu eða sé tilgreind sérstaklega til aðgreiningar. FNS ítrekar þá skoðun sína að náms- og starfsráðgjöf og störf náms- og starfsráðgjafa eigi að falla eðlilega að skólastarfi og að fagstéttin sé hluti af starfsliði grunnskólanna. í sjöundu málsgrein 40 gr. segir að ráðherra setji reglugerð um sérfræðiþjónustu og starfsemi nemendavemdarráða í samráði við Samband islenskra sveitarfélaga. FNS telur að hér sé óljóst hvort þetta feli í sér að sá munur sem er í frumvörpum til laga um grunnskóla annars vegar og framhaldsskóla hins vegar verði leiðréttur. Sjá eftirfarandi samanburð: III. KAFLI Starfslið grunnskóla. 11. gr. Starfslið. Um ráðningu skólastjóra og starfsliðs grunnskóla fer efitir ákvæðum sveitarstjórnarlaga og nánari fyrirmælum í samþykkt um stjóm sveitarfélags eftir því sem við á. Um skilyrði þess að hljóta ráðningu sem skólastjóri, stjómandi eða kennari í grunnskóla fer samkvæmt gildandi lögum þar um. Óheimilt er að ráða einstakling til starfa við grunnskóla sem hlotið hefur refsidóm fyrir brot á ákvæðum XXII. kafla almennra hegningarlaga. Við ráðningu skal liggja fyrir sakavottorð eða heimild skólastjóra til að afla upplýsinga úr sakaskrá. II. KAFLI Opinberir framhaldsskólar 8. gr. Starfslið framhaldsskóla. Skólameistari ræður stjómendur, kennara og aðra starfsmenn skólans að höfðu samráði við skólanefnd. Skólameistari ræður staðgengil sinn til allt að fimm ára í senn. Kennari, sem ráðinn er staðgengill skólameistara, skal eftir atvikum fá leyfi frá kennarastarfi sínu þann tíma sem hann gegnir staðgöngu. Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa - 5 -

60 FÉLAG NÁMS-& Starfsráðgjafa Um skilyrði þess að vera ráðinn skólameistari eða kennari við framhaldsskóla fer eftir ákvæðum gildandi laga um lögvemdun á starfsheiti og starfsréttindum framhaldsskólakennara. Ráðherra setur í reglugerð ákvæði um menntun og starfssvið náms- og starfsráðgjafa, starfsfólks skólasafna og annars starfsliðs framhaldsskóla, eftir því sem við á. Sama gildir um starfssvið skólameistara og kennara. í almennum athugasemdum við lagafrumvarpið, í kaflanum Efling menntunar í grunnskólum, kemur fram að með frumvarpinu sé sveitarfélögum og skólum veitt aukið sjálfstæði og svigrúm til að takast á við hið veigamikla hlutverk, sem felst í ábyrgð á menntun nemenda. Áhersla er lögð á að sveitarfélög axli aukna faglega ábyrgð á starfi grunnskóla meðfram rekstrarlegri ábyrgð. Samhliða er menntamálaráðuneyti sett aukin skylda til að veita sveitarfélögum og grunnskólum aðhald með virku mati og efitirliti. FNS telur að tryggja þurfi að sérstaða náms- og starfsráðgjafar skili sér að fullu inn í grunnskóla landsins og þar sé mikilvægt að starfsheiti náms- og starfsráðgjafa verði lögverndað. Með lögvemdun starfsheitis náms- og starfsráðgjafa er verið að tryggja ákveðin gæði þjónustu, sinna hagsmunum ráðþega og að mikilvæg sér- og fagþekking skili sér inn í grunnskólann. Sá sem leitar aðstoðar náms- og starfsráðgjafa getur verið þess fullviss að sá sem þjónustuna veitir hafi tilskylda menntun og fagþekkingu. Hér er fyrst og fremst verið að hugsa um heill nemenda og þeirra er njóta þjónustu náms- og starfsráðgjafa jafnframt því að tryggja fagleg vinnubrögð fagstéttarinnar. I almennum athugasemdum, í kaflanum Sveigjanlegra námsfyrirkomulag og svigrúm í skilum milli skólastiga, er lagt til að sveitarfélög leggi áherslu á virk tengsl og miðlun upplýsinga milli leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, m.a. í tengslum við sérfræðiþjónustu. FNS telur að náms- og stafsráðgjafar séu sú fagstétt sem beri hitann og þungann af þeirri upplýsingagjöf og að frá faglegu sjónarmiði sé því mikilvægt að þeirra staða sé tryggð, ásamt ítarlegu upplýsingakerfi um nám og störf á íslandi. I almennum athugasemdum, í kaflanum Sérþjónusta verði löguð að hagsmunum barna, er komið inn á að sú þjónusta sem bamið þarf á að halda til að geta stundað nám sitt sé fyrir hendi og sé greiðlega veitt. Skiptir þá ekki máli hvort þjónustan falli formlega undir skóla eða félags- eða heilbrigðisþjónustu. Það sé einnig aukin krafa af hálfu foreldra að þjónustan sé veitt innan grunnskólans ef þess er nokkur kostur. Innan grunnskólans sé nú veitt ýmisleg sérfræðiþjónusta, svo sem námsráðgjöf, sálfræðiþjónusta og sérkennsla, auk þess sem þar starfi hjúkrunarfræðingur á vegum heilsugæslunnar. Mikilvægt sé að koma á samhæfingu Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa - 6 -

61 ^ ^ F É L A G NÁMS-& Starfsráðgjafa sérfræðiþjónustu innan skóla og sveitarfélaga, félagsþjónustu og heilbrigðisþjónustu, milli ráðuneyta og milli ríkis og sveitarfélaga. FNS telur mikilvægt að hér sé staldrað við og fagleg umræða eigi sér stað innan skólakerfisins hvað varðar meðferðarstarf og aðkomu að barnaverndarmálum innan skólanna. Hvorutveggja eru málaflokkar sem meðferðarfræði telja að eigi heima utan vinnustaðar ráðþegans. Náms- og starfsráðgjöf er í eðli sínu fyrirbyggjandi starf sem felst í að liðsinna einstaklingum við að finna hæfileikum sínum og kröfitum farveg við hæfi og leita lausna ef vandi steðjar að í námi eða starfi. Lausna sem unnar eru með félags- eða heilbrigðisþjónustu. FNS hefur lagt áherslu á að skólakerfið eigi að hlúa að faglegri náms- og starfsráðgjöf með því að auka stöðuhlutfall náms- og starfsráðgjafa í samræmi við nemendafjölda. í sömu athugasemd kemur fram að þess skuli gætt að starfsmenn sérfræðiþjónustu hafi nauðsynlega sérfræðimenntun og þekkingu. Ennfremur kemur fram að menntamálaráðherra er ætlað að setja reglugerð um sérfræðiþjónustu og starfsemi nemendavemdarráða. FNS telur óljóst hvort slíkri reglugerð sé ætlað að tryggja að starfsheitið náms- og starfsráðgjafi verði lögvemdað. Staðan í dag er sú að mörg dæmi eru um að grunnskólar ráði í stöðu náms- og starfsráðgjafa starfsfólk sem hefur aðra fagmenntun, starfar því á ólíkan hátt og veitir ekki faglega náms- og starfsráðgjöf. FNS telur að það svigrúm sem talið er stjómendum æskilegt til að móta starf skóla eftir mismunandi áherslum og aðstæðum geti dregið úr áherslum á rétt nemenda til náms- og starfsráðgjafar. Til að lögvarin réttindi einstakra nemenda til náms- og starfsráðgjafar séu tryggð sé æskilegt að náms- og starfsráðgjafar séu tilgreindir meðal starfsliðs grunnskóla ásamt skilgreiningu á menntun þeirra. I liðnum Um 13. gr. kemur fram að réttur nemenda til námsráðgjafar er skilgreindur en ekki umfang náms- og starfsráðgjafar eða með hvaða hætti slíkri ráðgjöf er fyrir komið. Að með lögunum sé ætlunin að tryggja rétt nemenda til þjónustu án þess að tilgreina sérstaklega með hvaða hætti þjónustan skuli vera veitt eða umfang hennar. FNS telur að með þessu móti endurspegli lögin ekki þann rétt sem nemendur eigi til náms- og starfsráðgjafar heldur verði sjónarmið sveitarstjóma um sveigjanleika ofan á. I liðnum Um 40. gr. kemur fram að meginbreytingin á gildandi lögiun um sérfræðiþjónustu sé sú að opnari viðmið séu um hlutverk sérfræðiþjónustu en í gildandi lögum og að sveitarfélög ákveði fyrirkomulag sérfræðiþjónustu. FNS telur mikilvægt að standa vörð um hinn fyrirbyggjandi þátt náms- og starfsráðgjafar. Sérstaklega sé mikilvægt að huga að náms- og starfsráðgjöf og þætti náms- og starfsfræðslu í tengslum við aukna samfellu í námi og kröfu um meiri sveigjanleika, valfrelsi og sjálfstæði skóla. Þessi aukna áhersla á náms- og Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa - 7 -

62 'FÉLAGNÁMS-& Starfsráðgjafa starfsráðgjöf, sem sinnt er af faglega menntuðum náms- og starfsráðgjöfum, má ekki verða valkostur í hugmyndum um minni miðstýringu, aukið sjálfsforræði sveitarfélaga á skólarekstri, auknu sjálfstæði skóla og einstaklingsmiðaðra námi. FNS telur að hagsmunir nemenda og réttur til náms- og starfsráðgjafar séu betur tryggðir með því að tilgreina námsog starfsráðgjafa meðal starfsliðs skóla í samræmi við lög um framhaldsskóla, því sjálfstæði sveitarfélaga til að skipuleggja náms- og starfsráðgjöf tryggi ekki þá framtíðarsýn sem birtist í rétti nemenda til aukinnar náms- og starfsráðgjafar. Umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa -8-

63 Heimili og skóli Landssamtök foreldra *FÉLAG NÁM S-& St a r f sr á ð g ja f a Félag náms- og starfsráðgjafa, kt , í viljayfirlýsingu þessari nefnt FNS og Heimili og skóli - landssamtök foreldra, kt , í viljayfirlýsingu þessari nefnd H&S gera með sér svofellda Viljayfirlýsingu um samstarf: 1. hluti Stefna aðila Foreldrasamstarf hefur jákvæð áhrif á skólastarf. Rannsakendur hafa sýnt fram á að foreldrasamstarf stuðlar m.a. að betri líðan nemenda, auknu sjálfstrausti, betri námsárangri, minna brottfalli og jákvæðara viðhorfi nemenda sem og foreldra þeirra til skólans. Heimili og skóli eru landssamtök foreldra á íslandi og hafa það að meginmarkmiði að efla foreldra í uppeldishlutverki sínu, veita þeim stuðning og hvatningu til virkrar þátttöku í skólasamfélaginu, miðla upplýsingum og fróðleik um foreldrasamstarf til skóla, foreldraráða og foreldrafélaga, standa vörð um hagsmuni nemenda og vera málsvari íjölskyldna gagnvart stjómvöldum í málefhum er varða skólasamfélagið. Félag náms- og starfsráðgjafa er fagfélag náms- og starfsráðgjafa á íslandi og er hlutverk félagsins samkvæmt 2. grein laga FNS m.a. að efla náms- og starfsráðgjöf og að efla faglegt starf meðal náms- og starfsráðgjafa. Náms- og starfsráðgjafar starfa m.a. í skólum, í fyrirtækjum og á atvinnumiðlunum. Starf þeirra er breytilegt eftir því hvar þeir starfa en byggir þó að grunni til á því sameiginlega markmiði að stuðla að velferð einstaklinga með hagsmuni þeirra að leiðarljósi. Markmið náms- og starfsráðgjafar er að efla vitund einstaklinga um viðhorf sín, áhuga og hæfileika, þannig að þeir fái notið sín í námi og starfi. Meginverkefni náms- og starfsráðgjafa í grunn- og framhaldsskóla er að aðstoða nemendur við námsval og veita ráðgjöf meðan á námi stendur. Náms- og starfsráðgjafi er trúnaðarmaður og talsmaður nemandans. Mikilvægt er að allir nemendur hafi aðgang að þjónustu námsog starfsráðgjafa í sínum skóla.

64 2. hluti Markmið viljayfirlýsingarinnar FNS og H&S hafa það sameiginlega markmið að standa vörð um hagsmuni nemenda innan skólasamfélagsins. Með viljayfirlýsingu þessari senda báðir aðilar skýr skilaboð til samfélagsins að þau láti sig varða hagsmuni bama í landinu og hyggist styðja sameiginlega við málefni sem stuðla að bættum hag nemenda í íslenskum skólum. Markmiðum þessum verður náð með því að báðir aðilar: standi vörð um hagsmuni nemenda og komi fram með sameiginleg skilaboð þegar það á við.. stuðli að því að skólasamfélagið (foreldrar, nemendur og starfsfólk) öðlist betri þekkingu á störfum náms- og starfsráðgjafa. stuðli að því að nemendur og foreldrar öðlist betri þekkingu á náms- og starfsvali.. stuðli að því að starfsfólk skóla öðlist betri þekkingu á mikilvægi öflugs foreldrasamstarfs. 3. hluti Verkefni og gildistími Fulltrúar stjóma beggja aðila hittist tvisvar á ári og setji niður verkefni sem vinna skal að sameiginlega til að ná markmiðum viljayfirlýsingarinnar. Báðir aðilar eru einnig reiðubúnir til að mæta á félagsfundi hvors aðila um sig til að kynna sinn málstað og verkefni þegar óskað er eftir. Viljayfirlýsing þessi gildir til 31. desember 2008 og skal þá endurskoðuð og árangur hennar metinn af stjómum beggja aðila. 4. hluti Skyldur Á heimasíðum FNS og H&S skal vera hlekkur á heimasíður beggja aðila. í tímaritum sem gefin eru út af báðum aðilum skal leitast við að fjalla um þau málefni sem heyra undir markmið þessarar viljayfirlýsingar. Reykjavík 27. mars 2007 F.h. Félags náms- og starfsráðgjafa F.h. Heimilis og skóla Ágústa Ingþórsdóttir María Kristín Gylfadóttir

65 _ Alþingi Erindinr.Þ /3 ± / komudagur 3 / / * * * Reykjavík, 30. janúar 2008 Menntamálanefnd Alþingis Alþingi 150 Reykjavík Efni: Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla frá Félagi um menntarannsóknir Félagi um menntarannsóknir, FUM, hefiir borist erindi frá menntamálanefnd Alþingis, dagsett 14. desember sl., þar sem óskað er eftir umsögn félagsins um frumvarp til grunnskólalaga þskj mál. Stjóm FUM hefur kynnt sér frumvarpið Almenn umsögn Því er fagnað að í umræddu frumvarpi má greina aukna áherslu á sveigjanleika í starfi grunnskóla, sveigjanleika milli skólastiga, heildstæðari sýn á öll skólastig og meira svigrúm til að haga skólastarfinu í samræmi við sérstöðu og aðstæður á hverjum stað. Verksvið ríkisvalds, sveitarfélaga, skólanefnda, skólaráða og skólastjómenda er vel skilgreint í frumvarpinu og starf svonefndra skólaráða hlýtur að varpa skýrara ljósi á réttindi og skyldur allra hagsmunaaðila skólastarfsins en áður var. FUM telur að aukið valfrelsi nemenda, sveigjanleiki í námi og ákvæði um að þeir geti uppfyllt námsmarkmið með mismunandi hætti hljóti að efla áhugahvöt og sjálfsábyrgð nemenda í námi sínu. Að mati FUM er nauðsynlegt að tryggja markvisst mat og eftirlit með starfí gmnnskóla samhliða auknu sjálfstæði sveitarfélaga og skóla til að móta starfið og viðhafa sveigjanleika og valfrelsi nemenda og foreldra. í fmmvarpinu má sjá mun skýrari ákvæði um mat og eftirlit en áður var. Nýju ákvæði um hlutverk sveitarfélaga við öflun upplýsinga og eftirlit með starfsemi og innra mati skóla ber að fagna, en jafnframt skal áréttað mikilvægi þess að þar séu fagleg sjónarmið höfð að leiðarljósi þegar valin em viðmið og aðferðir, sbr. eðli menntarannsókna og sérstöðu mats á starfsemi skóla (sjá nánar umsögn um greinar hér á eftir). Umsagnir um einstakar greinar Um 2. gr. Þessi grein hlýtur, eins og áður, að teljast ein sú mikilvægasta í væntanlegum lögum og því mikilvægt að hún sé skýr, auðskiljanleg og auðlesin. Spuming er hvort ekki þurfi að skerpa orðalag, stytta texta og flokka betur meginhugmyndir sem hér koma fram. Má til dæmis hugsa sér að ákvæði um samstarf heimilis og skóla eigi betur heima annars staðar? 1

66 Um 5. gr. Samkvæmt þessari grein verða ábyrgð og skyldur sveitarfélaga mun skýrari en áður var sem er góðs viti. Það mun eflaust auka faglega meðvitund stjórnenda sveitarfélaga að þurfa að móta skólastefnu sveitarfélagsins, en spuming er að hvaða marki hún fellur ákvæðum í aðalnámskrá. Hugsanlega mætti breyta orðalagi þannig: Sveitarfélög setja almenna stefnu um grunnskólahald í sveitarfélaginu, með hliðsjón af aðalnámskrá grunnskóla og sérstöðu og aðstæðum á hverjum stað, og kynna fyrir íbúum þess. Um 7. og 8. gr. Samkvæmt frumvarpinu verður allnokkur breyting á fyrirkomulagi skólastjómar. Skólastjóri fær aukið vald frá því sem áður var, honum verður í sjálfsvald sett hvemig hann hagar fyrirkomulagi og aðkomu meðstjómenda sinna og hann stýrir starfi skólaráðs. Að sama skapi má ætla að dragi úr áhrifum annarra fagmanna í skólastarfinu, þ.e. kennara, t.d. er starf kennararáða fellt út. Stjóm FUM vekur athygli á að kennarar em þeir fagmenn sem starfsemi skóla stendur og fellur með og því má spyrja hvort vægi þeirra (2 af 7 í skólaráði) í stefnumörkun og ákvarðantöku mætti ekki vera meira en raunin virðist vera samkvæmt frumvarpinu. Um 9. gr. Sú breyting að binda stofnun foreldrafélaga í stað þess að heimila stofnun þeirra hlýtur að leiða til markvissara samstarfs milli heimila og skóla og jafnframt að treysta betur þátt foreldra og forráðamanna í skólaráðum, þar sem þau má hugsa sem bakhjarla foreldrafulltrúa þar. En hugsanlega þarf hverju sinni að tryggja skýrar upplýsingar um réttindi þeirra og skyldur sem á þeim vettvangi starfa. Það myndi t.d. tryggja betri tengsl foreldrafélags við fulltrúa í skólaráði. Um 10. gr. Mjög mikilvægt ákvæði í lögum um grunnskóla. FUM hvetur til þess að öllum ráðum verði beitt til að þessu ákvæði verði vel framfylgt í starfi allra grunnskóla. Um 12. gr. Einnig mikilvægt ákvæði sem ber að fagna. Það að skapa aðstæður til reglulegrar símenntunar kennara og skólastjóra til að efla starfshæfni og tryggja þar með faglegri framkvæmd skólastarfs og kost á námsleyfum hlýtur að verða skólastarfi til hagsbóta og trygging þess að gmnnskólar komi til móts við ólíkar þarfir bama og sköpuð verði skilyrði til að mæta kröfum um þekkingu og fæmi nemenda svo að menntun þeirra standist alþjóðlegan samanburð sbr. orðalag í greinargerð með fmmvarpinu. Um 18. gr. Mikilvægt að hafa samráðsskyldur skólans og heimilisins sem skýrastar. Gott. Um 24. gr. í þjóðamámskrám nágrannaþjóða okkar hefur vegur náttúmvísinda verið aukinn til muna. Hér þarf að gera mun betur í þeim efnum en raun ber vitni. Eitthvað á þessa leið: í 2

67 aðalnámskrá skal m.a. leggja áherslu á:...skilning á þeim náttúrulögmálum sem ríkja í heimi okkar og mikilvægi vísinda og tækni í daglegu lífí allra. Um 26. gr. Stjórn FUM telur ákvæði um val á viðfangsefnum, námsaðferðum og námsgreinum frá upphafi skólagöngu athyglisverða, en vill árétta að máli skiptir hvemig að því er staðið, öllum sé ljós tilgangurinn (þ.e. væntanlega að stuðla að sveigjanleika og undirstrika sjálfsábyrgð nemenda á eigin námi) og að tryggt sé að lagt verði mat á svo djarfar nýjungar í skólastarfi. Um 27. gr. Lagt er til að orðalagi í þessari grein verði breytt þannig. í fyrstu málsgrein:,j4at á námi, námsframvindu og árangri náms er reglubundinn þáttur í skólastarfi. í næstsíðustu efnisgrein talað um rétt nemenda og foreldra til að skoða metnar prófúrlausnir. Próf og prófúrlausnir em mikilvægar matsaðferðir, en hér er þeim fullhátt undir höfði gert miðað við aðrar matsaðferðir og matstæki. Lagt er til að orðalag breytist þannig: Nemendur og foreldrar þeirra eiga rétt á upplýsingum um niðurstöður mats, matsaðferðir og matstæki, þar með talið að skoða metin verkefni og prófúrlausnir. Stjóm FUM þykir óljós ákvæðið um að niðurstaða námsmats sæti endurskoðun innan gmnnskólans. Um 28. gr. Stjóm FUM spyr hvemig breytingin úr 170 kennsludögum í 180 skóladaga er tilkomin og rökstudd Um 29. gr. Hér er gerður skýrari munur á skólanámskrá annars vegar (markmið, inntak náms, námsmat o.fl.) og starfsáætlun hins vegar (skóladagatal, almenn starfsemi skólans o.fl.) en áður var. FUM telur þessa aðgreiningu til bóta og einnig það að lagðar séu línur um meginefni hvors um sig. Hins vegar telur stjórn FUM mikilvægt að horfa til þeirrar áherslu sem kemur fram í frumvarpinu þess efnis að hver skóli hafi svigrúm og sjálfstæði til að haga starfí sínu í samræmi við sérstöðu og séraðstæður. Það sé því tekið inn í myndina að áætlanir geti breyst vegna ófyrirséðra aðstæðna og samhengis og því sé tekið tillit til þess þegar skólanefnd er gerð grein fyrir með hvaða hætti áætlanir hafi staðist sbr. orðalag í þessari lagagrein. Um gr. Þessi þáttur frumvarpsins ætti að stuðla að markvissari upplýsingaöflun um skólastarf, árangur þess og þróun en áður hefur verið. Lagt er til að öllum séu ljós þau viðmið sem stuðst verði við og einnig hvaða þættir skólastarfs skuli hafa forgang í mati hverju sinni. Við skipulag og innleiðingu innra mats skóla, ytra mats sveitarfélaga og ytra mats menntamálaráðuneytisins sé gætt að sameiginlegri sýn á aðferðir og greiningu undir leiðsögn frá sérfræðingum um mat og rannsóknir á skólastarfi. Um 39. gr. 3

68 Margt er óljóst hér. Verður tilgangur samræmdra könnunarprófa í íslensku og stærðfræði í 4. og 7. bekk og í íslensku, stærðfræði og ensku í 10. bekk fyrst og fremst leiðsögn (formative) og þá ætlað nemendum og kennurum þeirra, hugsanlega einnig foreldrum eða verða þau hugsuð sem vottun um árangur náms að loknu námstímabili (summative) eða einhver sambræðingur hvors tveggja? Munu framhaldsskólar nota upplýsingar um námsárangur í samræmdum prófum við inntöku á brautir skólanna eða verður það á valdi hvers skólameistara hvemig hann metur nemendur inn í skólann? Hvemig verður upplýsingamiðlun um nám, námsframvindu og námsárangur háttað milli gmnnskóla og framhaldsskóla? Hver er tilgangur málsgreinarinnar: Önnur próf skal halda samkvæmt ákvörðun ráðherra? Um44gr. Lagt er til að orðalagi hér verði breytt þannig: Menntamálaráðuneyti getur veitt sveitarfélögum og sjálfstætt reknum gmnnskólum heimild til að reka þróunarskóla eða gera tilraunir með ákveðna þætti skólastarfs með undanþágu frá ákvæðum laga þessara, reglugerða settra á gmndvelli þeirra og aðalnámskrár gmnnskóla. Slíkar tilraunir skulu ávallt vera vel rökstuddar, þeim sett eðlileg tímamörk og kveðið á um mat á ferlinu og úttekt að tilraun lokinni. Heimilt er að styrkja þróunarskóla og sérstakar nýjungar eftir því sem fjárlög heimila hverju sinni. F.h. stjómar Félagglim menntarannsókair ZC J - Amalía Bjöm^ottir, formaður. 1 4

69 Alþingi Erindi nr. Þ Í35/ komudagur lnmm ^ Hafnarhúsi v/tryggvagötu, 150 Reykjavfk Alþingi TTn m ir Kristín Sveinbjamardóttir, nefndarritari Austurstræti Reykjavík Reylgavík 18. janúar 2008 Tilv.: FEL /0005 Vísað er til bréfs menntamálanefiidar Alþingis til innflytjendaráðs, dags. 17. desember sl., þar sem óskað er umsagnar um fjögur fhimvörp til laga: um grunnskóla, leikskóla, framhaldsskóla og menntun og ráðningu kennara. Á fundi innflytjendaráðs 17. janúar sl. var fjallað um frumvörp til laga um leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Innflytjendaráð fékk einnig tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri við menntamálaráðuneytið meðan unnið var að frumvörpunum til laga um leikskóla og grunnskóla. Á framangreindum fundi innflytjendaráðs 17. janúar sl. var fjallað um beiðni menntamálanefndar Alþingis um umsagnir um frumvörpin. Af því tilefhi vill innflytjendaráð taka firam að hlutverk þess er að vera ríkisstjóm til ráðgjafar um málefni innflytjenda og beinir ráðið því tillögum sínum og athugasemdum til viðkomandi stjómvalda. Innflytjendaráð telur það því ekki falla að hlutverki sínu að veita nefridum Alþingis umsagnir lun framkomin frumvörp. Innflytjendaráð vill þrátt fyrir framansagt gjaman fylgjast með þeim málum sem fram koma á Alþingi og fjalla um málefiú innflytjenda og fagnar því að fá slík mál til umfjöllunar. Mun ráðið taka öll slík mál til umfjöllunar og eftir því sem tilefni gefst til taka undir eða koma athugasemdum um efhisatriði þeirra á framfæri við stjómvöld. í ljósi þess sem fram er komið mun innflytjendaráð ekki senda menntamálanefhd umsögn um framangreind frumvörp. Fyrir hönd innflytj endaráðs

70 Alþingi Erindi nr. Þ /35//o3o komudcigur (. j. 2.00& Umsagnir fagdeildar félagsráðgjafa á fræðslu og skólasviði (FFS) í Félagsráðgjafafélags íslands vegna frumvarpa til laga um leik - grunn og framhaldsskóla. Janúar Inngangur Á heildina litið erum við ánægð með frumvörpin en viljum þó skerpa á fáeinum greinum og undirstrika nokkur atriði sem við teljum mikilvæg svo lögin standi og séu framkvæmanleg. Við vekjum sérstaka athygli á því að félagsráðgjafar eru í mörgum stöðum námsráðgjafa í skólum landsins bæði á grunn - og framhaldsskólastigi. Þeir njóta þar ekki lögvemdunar sinnar og á því þarf að verða breyting (sjá fylgiskjal). Sérfræðileyfí sem fræðslu - og skólafélagsráðgjafi er gefið út af heilbrigðisráðuneytinu en engin staða er merkt þessum aðilum innan skólakerfisins. 1. Flókið samfélag blasir við nemendum og rannsóknir benda til að aukning verði á fjölda nemenda sem koma inn í skólana með greiningar um geðraskanir, ofvirkni, misþroska og önnur frávik. Samfélagsmunstur þjóðarinnar hefur breyst gífurlega á síðustu árum og nemendur þurfa þjónustu til að fóta sig í því, nú fremur en nokkru sinni áður. 2. Fjölmenning er veruleiki í íslensku samfélagi sem þarf að mæta á faglegan hátt og móta úrræði sem duga til þess að lagasetningin nái fram að ganga á lýðræðislegan hátt gagnvart öllum þegnum samfélagsins. 3. Brottfall nemenda úr framhaldsskólum er dýrkeypt en flókið fyrirbæri sem oftar en ekki tengist persónulegum erfiðleikum þeirra. Til þess að draga raunhæft úr því þarf þjónustan að beinast í rétta átt og mótun úrræða þarf að byggja á raunverulegum orsökum brottfallsins. 4. Bamavemd og fyrirbyggjandi vinna með nemendum á öllum skólastigum er líkleg til að skila árangri í framtíðinni og til þess að mæta auknum þjónustukröfum þarf að skilgreina stöður fræðslu - og skólafélagsráðgjafa innan skólanna

71 Umsögn um frumvarp til laga um leikskóla. Þskj mál. 23.gr. Greinin fjallar um sérfræðinga í skólamálum. Þegar 2. gr. sömu laga, markmiðsgreinin, er höfð í huga þá þarf að okkar mati að tilgreina þjónustuaðila sem tengist skólunum beint og hefur þá fagþekkingu sem tryggir að markmiðum laganna í 2. gr. sé hægt að fullnægja. Fræðslu - og skólafélagsráðgjafi er sá aðili sem veitir þessa þjónustu á heildrænan hátt. Fyrirbyggjandi vinna sem unnin er á leikskólastigi fylgir baminu alla leið og því þarf að tryggja aðgengi að henni með því að gera sveitarstjómum skylt að ráða til sín þennan tilgreinda fagaðila. Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla. Þskj mál. 2.gr. Og 13. gr. Markmiðsgreinin kveður á um að tryggja farsælt skólastarf, almenna velferð og öryggi nemenda en 13. greinin um rétt nemenda. Til þess að nemendur njóti öryggis og bemsku sinnar þarf að tryggja fagaðila sem er sérfræðingur í að greina neikvæða umhverfisþætti og veita nemandanum persónulega ráðgjöf í erfiðum málum, foreldraráðgjöf og ekki síst að veita umsjónarkennurum handleiðslu í starfi. Fræðslu - og skólafélagsráðgjafar eru sérfræðingar í þessum tilteknu þáttum. 40.gr. Af framansögðu þá teljum við mikilvægt að fræðslu - og skólafélagsráðgjafar starfi innan skólanna alveg eins og námsráðgafar og skólaheilsugæsla. Bamavemd er yfirskrift þessara laga en fræðslu - og skólafélagsráðgjafar eru sérfræðingar á því sviði. Tilgreina þarf þá þá í þessari grein. Rannsóknir benda til að nemendum sem koma inn í skólana með greiningar um geðrænan vanda, samskiptaerfiðleika, ofvirkni, misþroska og meðfylgjandi náms og hegðunarerfiðleika muni fjölga til muna (Dupper, 2003). Dupper, D. R., (2003). School Social Work, Skills andinterventionsfor Effective Practice. New Jersey: Whiley

72 Umsögn um frumvarp til laga um framhaldsskóla. Þskj mál. 2.gr. Markmiðsgreinin tekur sérstaklega fram að framhaldsskólinn skuli stuðla að alhliða þroska allra nemenda og virkri þátttöku þeirra í lýðræðisþjóðfélagi. Seinna í sömu grein kemur fram að þeir skuli einnig efla siðferðisvitund, ábyrgðarkennd, víðsýni, frumkvæði, sjálfstraust og umburðarlyndi nemenda meðal annars. Til þess að þetta nái fram að ganga þarf að tryggja þjónustu við nemendur sem er heildstæð og tekur á persónulegum hindrunum þeirra með faglegum hætti. Fræðslu - og skólafélagsráðgjafar eru fagaðilar sem vinna einmitt á þessum vettvangi og starfa nú þegar í fjölmörgum skólum undir heitinu námsráðgjafl (sjá fylgiskjal). 37.gr. Greinin fjallar um náms-og starfsráðgjöf en að okkar mati þarf að kveða á um fræðslu - og skólafélagsráðgjöf í þessari grein enda er tekið fram að nemendur eigi rétt á ráðgjöf er snertir persónuleg mál þeirra. Persónuleg ráðgjöf við nemendur er gífurlega mikils virði og fyrirbyggjandi í eðli sínu þegar kemur að sjálfsvígshugmyndum, ofbeldi, einelti, einmanaleika, fjölmenningu og öðru því sem lýtur að því að vera fullgildur þegn í lýðræðisríki sem jafnframt á að hafa möguleika á að þroska hæfileika sína, lögum samkvæmt. Fylgiskjal með umsögn: Ábending og ítrekun sem send var menntamálaráðherra í desember janúar 2008 Guðrún H. Sederholm umsagnaraðili FFS.

73 Ábending og ítrekun vegna frumvarps til laga um framhalds - grunn - og leikskóla frá Fagdeild félagsráðgjafa á skóla - og fræðslusviði. Itrekun út frá megináherslum í greinargerð sem send var menntamálaráðherra fyrir fund með honum þann 11. janúar 2006 en þar mættu fyrir hönd FFS: Sigrún Júlíusdóttir prófessor við HÍ, Guðrún H. Sederholm fræðslu - og skólafélagsráðgjafi og Valgerður Halldórsdóttir félagsráðgjafi. Ábending og ítrekun um meginsjónarmið í álitsgerðum sem sendar voru endurskoðunarnefndum ráðuneytisins í júní og ágúst Meginsjónarmið við frumvarpið. Áratugum saman hafa félagsráðgjafar starfað við framhalds - og grunnskóla landsins undir starfsheitinu námsráðgjafi. Félagsráðgjöf er löggilt starfsheiti og fræðslu - og skólafélagsráðgjöf eru sérfræðiréttindi veitt frá heilbrigðisráðuneyti. Á fundi með menntamálaráðherra, Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur, þann 11. febrúar 2006 lögðu eftirtaldir félagsráðgjafar fram ýtarlega greinargerð um ofangreint; Guðrún Helga Sederholm, fræðslu - og skólafélagsráðgjafi, Sigrún Júlíusdóttir, prófessor í félagsráðgjöf við HÍ og Valgerður Halldórsdóttir, félagsráðgjafi. Ráðherra taldi þá réttlætismál að félagsráðgjafar nytu sinnar lögvemdunar þar sem þeir starfa í skólum og lýsti vilja sínum til að svo mætti verða. í frumvarpinu er þeirra ekki getið sérstaklega og er það miður. í álitsgerðum sem sendar voru ráðuneytinu og fylgt var eftir á fundum með nefndum í júní og ágúst 2006 kom skýrt íram að félagsráðgjafar byggja á áratuga reynslu innan skólakerfisins varðandi þá

74 þætti sem snúa að greiningu á persónulegum erfiðleikum nemenda, mótun hagnýtra úrræða og greiningu á umhverfisþáttum í skólanum sem stuðla að öryggi nemenda, samstarfi við foreldra, fjölmenningu, meðferð bamavemdamála og handleiðslu til kennara og skólastjómenda auk annarra mikilvægra þátta í skólastarfinu. Guðrún Helga Sederholm fræðslu - og skólafélagsráðgjafi samdi álitsgerðimar fyrir hönd FFS og hafði til þess fúllan stuðning enda byggir hún á áratuga reynslu af slíku starfi. Á það skal bent að hún var ráðin af Svavari Gestssyni, menntamálaráðherra, árið 1990 til þess að móta og þróa námsráðgjöf í grunnskólum landsins. Námráðgjöf hafði ekki verið til í skólum fram að því. Hún þróaði fagið á einu og hálfu ári, í Ölduselsskóla, og skilaði skýrslu þar um. Eftir það voru námsráðgjafar ráðnir til starfa við grunnskóla landsins í 50% stöður árið eftir. Árið 1997 skipaði Bjöm Bjamason Guðrúnu Helgu Sederholm formann nefiidar á vegum ráðuneytisins til þess að móta tillögur að eflingu náms - og starfsráðgjafar á öllum skólastigum. Nefndin skilaði skýrslu í október í þeirri skýrslu var meginniðurstaðan sú að persónuleg ráðgjöf við nemendur hvíldi þyngst á námsráðgjöfúm en þá skorti þekkingu og reynslu til að takast á við hana á þeim tíma. Lagt var til að stofnuð yrði miðstöð sérfræðiþjónustu til að greina og vinna með persónuleg mál nemenda. Við viljum leggja áherslu á mikilvægi þess að þjónustan við nemendur eflist og styrkist í skólum landsins með nýjum frumvörpum og að tryggt sé að þeir sem starfa við ráðgjöf við nemendur njóti sinna starfsheita og lögvemdunar. Að okkar mati er ekki tryggt að öryggi nemenda sé með besta móti, að þeir njóti bemsku sinnar og hæfileika nema þjónusta við þá beinist í átt að frekari sérhæfingu starfsliðs sem nýtur réttinda sinna. Við leggjum því til að í 37. grein frumvarpsins verði félagsráðgjafa getið eins og náms - og starfsráðgjafa. Einnig komi skýrt fram að skólastjórum sé heimilt að ráða skólafélagsráðgjafa í stöður sem áður hafa verið eymarmerktar námsráðgjöfum. 10. desember 2007 Guðrún H. Sederholm

75 Alþingi Erindi nr. Þ /3 S //o á >W komudagur OOá7 Námsnefnd í MA námi í náms- og starfsráðgjöf Félagsvísindadeild Háskóla íslands 101 Reykjavik Nefndasvið Alþingis Menntamálanefnd Austurstræti Reykjavík Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla. Lagt fyrir Alþingi á 135. löggjafarþingi Reykjavík, 18. janúar 2008 Námsnefnd í MA námi í náms- og starfsráðgjöf við félagsvísindadeild Háskóla íslands óskar eftir að koma eftirfarandi á framfæri við menntamálanefnd Alþingis. Almennar athugasemdir Ljóst er að það er vilji stjómvalda1 og yfírvalda menntamála2 að efla námsráðgjöf í nýju sveigjanlegra og fjölbreyttara skólakerfí. Það er eðlilegt að litið sé til efldar náms og starfsráðgjafar í kerfí sem býður neytendum sínum, nemendum og foreldrum þeirra, upp á vaxandi fjölda námstilboða3 sem velja þarf úr. Náms- og starfsval er flókið verkefni þar sem vinna þarf skipulega úr upplýsingum um sig sjálfan, kosti sína og galla, og á þá kosti sem standa til boða í námi og starfi. I tæknivæddu og hnattrænu efnahagslífi fjölgar stöðugt valkostum um nám og störf og upplýsingar þar að lútandi geta verið tæknilega flóknar. Það er sjálfsagt að nemendum standi til boða öflug náms- og starfsráðgjöf alla skólagöngu sína. Þannig gera nemendur sér betur grein fyrir einum megintilgangi alls náms sem er undirbúningur undir starf og tími þeirra og kraftar á vegferðinni í námi og starfi nýtast betur. Rannsóknir á íslandi sýna að náms- og starfsráðgjöf getur fyrirbyggt brottfall. Af þessu sést að náms- og starfsráðgjöf getur jafnt eflt einkahagi sem þjóðarhag og er það ástæða eflingar á þessarari þjónustu innan ESB og OECD landanna. 1Úr stefnuyfirlýsingu rfkisstjórnarinnar frá vori Áhersla verður lögð á gæði, sveigjanleika og fjölbreytni í námsframboði þannig að allir geti fundið nám við sitt hæfi. Fjölgað verður námsleiðum og áhersla aukin á valfrelsi nemenda og einstaklingsmiðað nám, meðal annars til að draga úr brottfalli nemenda á firamhaldsskólaaldri. Efla skal list- og verkmenntun á öllum skólastigum og auka náms- og starfsráðgjöf. Lögð verður áhersla á að skapa ný tækifæri til náms fyrir þá sem hafa eingöngu lokið grunnskólaprófí og efla fullorðinsfræðslu innan skólakerfis og á vinnumarkaði". 2 Starfshópur menntamálaráðuneytis skilaði skýrslu um náms- og starfsráðgjöf í febrúar 2007 í tengslum við 10 skrefa samkomulag KÍ og ráðuneytisins. 3 í grunnskólalagafrumvarpi kemur t.d. fram að þriðjungur náms í 9. bekk er valið af nemanda (26. gr.) og í frumvarpi til framhaldsskólalaga kemur fram að námsleiðum í framhaldsskóla verður fjölgað mikið. HÁSKÓLI ÍSLANDS FÉLAGSVÍSINDADEILD Odda við Sturlugötu 101 Reykjavík Sími: Fax:

76 Mörg grannríki okkar setja sérstök lög um náms- og starfsráðgjöf og í ljósi þess að lítið er fjallað um náms- og starfsráðgjöf í grunnskólalagafrumvarpi er hér bent á að það væri leið til að byggja upp þjónustu sem ætlað er að ná sömu markmiðum og sett eru í okkar nágrannalöndum. í þeim drögum sem hér liggja fyrir er ekki margt sagt um náms- og starfsráðgjöf, sumt er til bóta frá því sem áður var, en annað er óljóst þannig að við sem stöndum að menntun náms- og starfsráðgjafa sjáum ekki að unnt verði að ná settu marki með þeirri umgjörð sem lagafrumvarpið setur, til þess er hún alltof rýr. Sérstaklega er bagalegt að ekki er kveðið á um að komið verði á fót ítarlegu og hlutlausu upplýsingakerfi um nám og störf, ekki er tryggt að náms- og starfsráðgjöfín verði unnin af fagaðilum með ákvæði um fagmenntun, ekki er talað um forvamir gegn brottfalli, um aðkomu foreldra að náms- og starfsráðgjöf, um upplýsingar um aðgengi námsbrauta í framhaldsskólum (sbr. 40. gr. frumvarps framhaldsskólalaga), um áætlanir í námsog starfsráðgjöf, svo að eitthvað sé nefnt. Til skýringar er í fylgiskjali að fínna skilgreiningar á náms- og starfsráðgjöf og náms- og starfsfræðslu. Þar er einnig að fínna upplýsingar um umfang náms- og starfsráðgjafar og námsog starfsfræðslu í grunn- og framhaldsskólum. Námsnefnd telur að í grunnskólalögum eigi að tilgreina að náms- og starfsráðgjafar séu fagmenn með fagmenntun að baki (MA gráða). Þetta væri í samræmi við það sem sagt er um kennaramenntun í frumvarpi til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla grunnskóla og framhaldsskóla. Um þessar mundir stendur yfír endurskoðun MA náms í náms- og starfsráðgjöf og gefur það tækifæri til að samræma markmið í menntun náms- og starfsráðgjafa við markmið sem sett verða á vettvangi. Menntun náms- og starfsráðgjafa á íslandi var stofnsett árið 1990 í félagsvísindadeild Háskóla íslands og hafa um 250 nemendur útskrifast með árs framhaldsnám. Árið 2004 var námið lengt í 2ja ára MA nám. Tvisvar sinnum hefur verið boðið upp á nám í náms- og starfsráðgjöf með fjamámssniði. Aðsókn að náminu er mikil, mun meiri en unnt er að anna. Aðgangskröfur í námið er B. Ed. gráða, BA/BS gráða og kennsluréttindi, BA/BSc gráða í félagsvísindum, guðfræði eða iðjuþjálfun. Þessi umsögn er eðliiega gefln út frá sjónarhóli menntunar náms- og starfsráðgjafa, en að öðru leyti styðjum við umsögn Félags náms- og starfsráðgjafa um skólafrumvörpin. Samstarf fagfélagsins og náms í náms- og starfsráðgjöf hefur alltaf verið með miklum ágætum.

77 Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins 11. gr. Hér þarf að standa : Um skilyrði þess að hljóta ráðningu sem skólastjóri, stjórnandi, kennari eða náms- o s starfsráðsiafi ígrunnskóla... Það er hætt við að nemendur hafi margir ekki aðgang að náms- og starfsráðgjafa ef skólastjórum er það í sjálfsvald sett hvort þeir ráða náms- og starfsráðgjafa. Þá færi réttur þeirra til náms- og starfsráðgjafar fyrir lítið. 12. gr. "Að frumkvæði skólastjóra mótar hver skóli áætlun til ákveðins tíma um hvemig símenntun kennara og annars starfsfólks hans skuli hagað svo að hún sé í sem bestu samræmi við áherslur skólans, sveitarfélagsins og aðalnámskrár. Kennarar og skólastjórar grunnskóla skulu eiga kost á reglulegri símenntun í þeim tilgangi að efla starfshæfni sína. Þeir skulu einnig eiga kost á námsleyfum. Sveitarfélög skulu greiða upphæð er svarar til 1,3% af dagvinnulaunum kennara og skólastjóra í sveitarfélaginu í sérstakan sjóð er Samband íslenskra sveitarfélaga annast rekstur á og varðveitir. Úr sjóði þessum skulu greidd laun kennara og skólastjóra við grunnskóla vegna námsleyfá allt að einu ári. Sjóðurinn ráðstafar einnig þeim Qármunum sem ríkið veitir til símenntunar kennara og skólastjóra. Samband íslenskra sveitarfélaga skipar fímm menn í stjóm sjóðsins, tvo tilnefnda af Kennarasambandi íslands og þrjá af Sambandi íslenskra sveitarfélaga. Stjórn sjóðsins setur sér starfsreglur og birtir þær." Athugasemd: Námsnefnd mælist til þess að náms- og starfsráðgjafar verði tilgreindir í þessari grein um símenntun og námsleyfi og eigi jafnan kost á því eins og kennarar og skólastjómendur. 13. gr. Markmið náms- og starfsráðgjafar í grunnskólum er sett í frumvarpinu með því að kveða á um rétt nemenda til náms- og starfsráðgjafar. En þar segir: Nemendur eiga rétt á að njóta námsráðgjafar í grunnskóía og ráðgjafar um náms- og starfsval. Þetta er óneitanlega framfaraskref í náms- og starfsráðgjöf en námsnefndin er þeirrar skoðunar að ef þetta markmið á að nást þurfí að búa betur að faghópi náms- og starfsráðgjafa, bæði með lagalegri umgjörð, verkfærum (s.s. upplýsingakerfi um nám og störf), námsefni í náms- og starfsfræðslu og með gerð áætlana í náms- og starfsráðgjafarþjónustunni. Æskilegt væri að kveða á um þetta í lögum, sbr. dönsku löggjöfina um náms- og starfsráðgjöf gr. Hér vantar að geta þess að foreldrar verði upplýstir um námsmöguleika barna sinna og virkjaðir í skipulagðri náms- og starfsráðgjöf vegna námsvals bama sinna, fyrst í vali fyrir og 10. bekk og svo vegna vals í framhaldsskóla. 4 Lov nr. 298,2003 om vejledning om valg af uddannelse og erhverv. Og Lov nr. 559,2007, om ændring af lov om vejledning om valg af uddannelse og forskellige andre love og om ophævelse af lov om broygninsforlöb til ungdomsuddannelseme.

78 24. gr. í lið 1segir: í aðalnámskrá skal m.a. leggja áherslu á [...] rtáms- og starfsfrœðslu og kynningu á atvinnulífi og námsleiðum til undirbúnings náms- og starfsvali. Þessi liður hefur staðið í grunnskólalögum frá árinu 1991 (og 1995), en samt njóta einungis um helmingur grunnskólanemenda náms- og starfsfræðslu og oftast einungis í 10. bekk. Þannig hefur ekki verið unnt að ná þessu markmiði á undanförnum 17 árum, sem er líklega vegna þess að námsáætlanir hafa ekki legið nægilega skýrt fyrir og að náms- og starfsfræðslan ekki skylda. Hér vegur einnig þungt að mjög lítið námsefni er til og okkur vantar hlutlaust og ítarlegt upplýsingakerfi um nám og störf, en slíkt kerfi þykja jafn sjálfsögð og símaskráin í nágrannalöndum okkar. Ef ná á þessum markmiðum sem þama er getið er ljóst að gera verður bragarbót á þeim verkfærum sem náms- og starfsráðgjafar og náms- og starfsfræðslukennarar eiga aðgang að. Æskilegt væri að á þessu væri tekið í grunnskólalögum. í liðum i og j er einnig fjallað um þætti sem falla undir náms- og starfsfræðslu og náms- og starfsráðgjöf. Einnig þar er ekki ljóst hvemig á að ná markmiðum og er það bagalegt þar sem hér er um að ræða mikilvæga þekkingu í félagslegu umróti nútímans. 25. gr. Hér kemur fram að nemendur geti uppfyllt námsmarkmið einstakra námsgreina og námssviða með mismunandi hætti og að nemendur geti lokið grunnskóla á skemmri tíma en 10 árum. Það er ljóst að ef þessi markmið eiga að nást verða að koma til áætlanir í bæði náms- og starfsráðgjöf og náms- og starfsfræðslu og nemendur verða að ráða fram úr ýmsum verkefnum í námi sínu þar sem æskilegt er að náms- og starfsráðgjafar komi að. 26. gr. Þessi grein fjallar um val á námi og er greinilegt að það á að auka val nemenda, s.s. eins og að nemendur geta valið um þriðjung náms í og 10. bekk, þeir geta stundað fjamám og þeir geta stundað nám í áföngum í framhaldsskóla. Aukið val eykur álag á nemendur og er æskilegt að hér komi fram að náms- og starfsráðgjafar styðji nemendur í námsvali þeirra. í námsnefnd sitja: Guðbjörg Vilhjálmsdóttir, dósent Sif Einarsdóttir, dósent Ásta Gunnlaug Briem, fulltrúi 1. árs nema Ingibjörg Þórdís Þórisdóttir, fulltrúi 2. árs nema Jónína Ó. Kárdal, áheyrnarfulltrúi Náms- og starfsráðgjafar Háskóla íslands f.h. námsnefndar Guðbjörg Vilnjálmsdómr, dósent SifÐ narsdóttir, dósent

79 Fylgiskjal Skilgreiningar á náms- og starfsráðgjðf og náms- og starfsfræðslu og umfang þessarar starfsemi í grunn- og framhaldsskólum. Skilgreining á náms-og starfsráðgjöf: "Náms- og starfsráðgjöf er í eðli sínu fyrirbyggjandi starf sem felst í að Iiðsinna einstaklingum við að finna hæfileikum sínum og kröftum farveg við haefi og leita lausna ef vandi steðjar að í námi eða starfi. Heitið náms- og starfsráðgjöf felur í sér mikilvægi tengsla náms og starfs - tengsla menntunar og vinnumarkaðar. Náms- og starfsráðgjafar aðstoða einstaklinga m.a. við að vinna úr upplýsingum um nám og störf og hvetja þá til sjálfsskoðunar m.t.t. þeirrar stefnu sem þeir vilja taka í námi og starfi" (Úr skýrslu menntamálaráðuneytisins um náms- og starfsráðgjöf, 2007, bls.8)5. Þannig vinna náms- og starfsráðgjafar að því að styðja nemendur í ferðalagi þeirra um skólakerfi og út í atvinnulíf. í því felst að komast yfir eða krækja fyrir hindranir sem kunna að vera í vegi, þ.e. að sinna persónulegum málefnum. Umfang náms- og starfsráðgjafar: Fjöldatölur yfir náms- og starfsráðgjafa eru birtar í fyrrnefndri skýrslu. Þar kemur fram að 2005 störfuðu 58 námsog starfsráðgjafar i grunnskólum og 58 í framhaldsskólum. Næsta víst er að síðan hefur náms- og starfsráðgjöfum Qölgað. Skilgreining á náms- og starfsfræðslu: Náms- og starfsfræðsla er kennslugrein sem heíur að markmiði að gera einstaklinga hæfari til að stjóma sínum málum á náms-og starfsferlinum með því að upplýsa þá um nám og störf og efla með þeim hæfni til að velja, áætla og undirbúa starfsferil sinn. Náms- og starfsfræðsla er einn þáttur í starfi náms- og starfsráðgjafa og fá nemendur þjálfun í skipulagningu og framkvæmd náms- og starfsfræðslu í námi sínu. Umfang náms- og starfsfræðslu í nýlegri MA ritgerð6 stendur að náms- og starfsfræðsla er kennd sem val eða skylda í 26% grunnskóla og 36% framhaldsskóla. Ritgerðin segir frá könnun sem nær til náms- og starfsráðgjafa í grunn- og framhaldsskólum. Þar kemur fram að lífsleikni er kennd í um 90% skólanna, en þar af er náms- og starfsfræðsla kennd sem stór hluti af lífsleikni i um 20% skólanna). Ljóst er að náms- og starfsfræðslan er lítil að umfangi hér á Iandi miðað við það sem gerist í okkar nágrannalöndum. Námsefni i náms- og starfsfræðslu er afar lítið að vöxtum (tvenns konar vefefni og 5 verkefnahefti gefin út á níunda og tiunda áratug siðustu aldar) og náms- og starfsfræðslan kennd í fáum skólum. Þetta þýðir að um 2000 nemendur útskrifast úr grunnskóla á ári hverju án þess að fá neina skipulega fræðslu um nám og störf af hálfu skóla síns. Það má segja að þetta sé eitt af því sem einkenni íslenskt skólakerfi i samanburði við nágrannalöndin, þvi miður. 5 Menntamálaráðuneytið. (2007). Náms- og starfsráðgjöf. Skýrsla starfshóps. Reykjavík: Menntamálaráðuneytið. 6 Sigriður Dísa Gunnarsdóttir. (2006). Að stuðla að þróun starfsferils nemenda: Þáttur náms- og starfsráðgjafa í grunn- og framhaldsskólum. Óbirt MA ritgerð. Háskóli íslands.

80 Alþingi Erindi nr. Þ /3S ~ \//< 7?é komudagur -Z-2 / 2o<7tf FLJÓTSDALSHÉRAÐ Nefndasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Egilsstöðum 21. janúar 2008 Efni: Umsðgn um menntafrumvörp - þingmál nr. 285, 286, 287 og 288 Á fundi fræðslunefndar Fljótsdalshéraðs 15. janúar sl. voru menntafrumvörpin, þ.e. þingmál nr til umfjöllunar. Eftirfarandi var bókað á fundi nefndarinnar: Umsögn um frumvarp til laga um leikskóla, þingmál nr. 287 Mál nr. FR Frœðslunejhd fagrtar því að hlutverk og ábyrgð foreldra sé gert skýrara með því frumvarpi sem hér er til umfjöllunar. Nefndin telur Ijóst að ákvœði í lögunum muni geta skapað talsverðan kostnaðarauka og bendir þar m.a. á ákvœði um mat og eftirlit með gceðum leikskólastarfs og ákvœði um sérfrœðiþjónustu. Nefhdin telur ekki ástœðu til að fjalla um símenntun í lögum um leikskóla, slíkt eigi heima í kjarasamningum aðila. 2. Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla, þingmál nr. Mál nr. FR Frœdslunefnd fagnar auknum sveigjanleika, skýrari ábyrgðarþáttum og kœruleiðum í frumvarpinu. Sum atriði hefði nefndin gjarnam séð innihalda enn meiri sveigjanleika og má þar m.a. nefna ákvceði um skólaskyldu, sem eingöngu er tiltekið að geti verið 10 ár eða skemmri en ekki lengri en 10 ár. Nefndin telur ástœðu til að óttast að ákveðin atriði muni óhjákvœmilega leiða til aukins kostnaðar sveitarfélaganna, og vísar í því sambandi t.d. á ákvceði um mat og eftirlit, sérfrœðiúrrœði o.fl. Frœðslunefnd óttast að mörg ákvæði verði sérlega íþyngjandi fyrir minni skóla og lítil sveitarfélög, svo sem hvað varðar frjálst skólaval foreldra o.þ.h. og telur óþarfi að lögbinda slíkt atriði. Nefhdin sér enga ástœðu til að fjalla um símenntunarþátt í lögunum og gerir því að tillögu sinni að 12. gr. falli út, enda sé þetta atriði sem eigi heima í kjarasamningum starfsmanna og ekki lögum. I 29. gr. frumvarpsins er rœtt um að starfsáætlun skuli lögð árlega fyrir skólanefhd, frœðslunefhd telur nauðsynlegt að fram komi að skólanámskrá skuli lögð fram til staðfestingar í skólanefhd. Lyngási 12 Pósthólf Egilsstaðir Sfmi Fax egilsstadirxstegifsstadir.is

81 m FLJÓTSDALSHÉRAÐ Um skipan skólanejhdar er rætt í 6. gr. - frœðslunejhd leggur áherslu á að ájram sé kostur að sameina verkejhi hjá einni nejhd, svo sem t.d. hvað varðar málejhi leik-, grunn- og tónlistarskóla, enda er nú skv. 45. gr. heimilt að reka slíkar stojhanir undir einni sameiginlegri stjórn. Að álliti þessu standa 5 nejhdarmenn, ÞL, AA, ÞR, JG og SB Sojjia Sigurjónsdóttir, julltrúi í jrœðslunejhd skilaði séráliti þar sem ejtirjarandi kemur jram: Mín túlkun á jrjálsu skólavali í jrumvarpinu er sú að það þurfi ekki að vera íþyngjandi jyrir sveitarjélög. Að öðru leyti tek ég undir álit nejhdarinnar. Umsðgn um frumvarp til laga um framhaldsskóla, þingmál Mál nr. FR nr. 287 Fræðslunejhd jagnar auknum áherslum á samjellu í skólastarji sem koma jram í menntajrumvörpunum og gerir ekki aðrar athugasemdir við jrumvarp til laga um jramhaldsskóla. Umsðgn um frumvarp til laga um menntun og ráðningu Mál nr. FR kennara og skjólastj, þingmál nr. 288 Fræðslunejhd jagnar því samræmi sem lögin stuðla að með tilliti til stöðu starjsjólks leik- og grunnskóla m.a. með lögverndun leikskólastarjsheitsins. Fræðslunejhd bendir á ósamræmi á miíli 9. og 12. greinar þessa jrumvarps og 11. greinar jrumvarps til laga um grunnskóla og 6. gr. jrumvarps til laga um leikskóla. Nejhdin gerir athugasemd við hversu ítarleg lögin eru í ákveðnum atriðum svo sem hvað varðar tilgreiningu tiltekinnar dagsetningar í 14. grein varðandi ráðningu starjsjólks grunnskóla. Þessu er hér með komið á framfæri. A/IWS Irv p ^ m Helga Guðmundsdóttir, fræðslufulltrúi Fljótsdalshérað Lyngási Egilsstaðir Lyngási 12 Pósthólf Egilsstaðir Sími Fax egilsstadirápegiisstadir.is

82 Alþingi _ / E rindi nr. Þ /3 ^ //sz Á Z kom udagur J! / / f l ó a h r e p p u r Nefodasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Þingborg 24. janúar 2008 Á fundi sveitarstjómar Flóahrepps 20. desember 2007 var lagt fram erindi frá Menntamálanefiid Alþingis þar sem óskað er umsagna um frumvörp til laga um grunnskóla, leikskóla, framhaldsskóla og menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda fyrir 22. janúar Sveitarstjóm samþykkti að óska eftir umsögn fræðslunefndar. Einnig var foreldraráði og foreldra-og kennarafélögum Flóaskóla og Krakkaborgar bent á að kynna sér frumvörpin. Á fundi sveitarstjómar Flóahrepps 23. janúar 2008 var erindið tekið fyrir aftur. Fenginn var frestur fyrir sveitarstjóm Flóahrepps til að skila umsögnum 24. janúar. Sveitarstjóm þakkaði greinargóða umsögn fræðslunefndar sem liggur fyrir varðandi frumvörpin og tekur undir athugasemdir nefndarinnar. Varðandi frumvarp til laga um grunnskóla eru gerðar eftirfarandi athugasemdir: Vegna 5. greinar: Samningsstaða viðtökusveitarfélaga við lögheimilissveitarfélag bama vegna skólavistunar þeirra er skert verulega með ákvæði greinarinnar en gjama er um að ræða nemendur sem þurfa aðstoð af einhveiju tagi í grunnskólum. Vegna 8. greinar: Með því að lögbinda sjö manna skólaráð er væntanlega gert ráð fyrir viðbótarkostnaði sveitarfélaga vegna greiðslna fyrir fundarsetur. Vegna 16. greinar: Erfitt getur reynst fyrir lítil sveitarfélög sem ekki reka eigin skólaskrifstofur að koma til móts við erlenda nemendur og fjölskyldur þeirra eins og greinin gerir ráð fyrir. Umtalsvert viðbótarfjármagn þyrfti ef sveitarfélög eins og Flóahreppur á að geta staðið við þessa grein. Vegna 17. greinar Væntanlega felst aukinn kostnaður og aukin ábyrgð fyrir sveitarfélög-með þessari grein. Vegna 28. greinar: Skóladagar nemenda skulu samkvæmt frumvarpinu eigi vera færri en 180 á hveiju skólaári. í 26. gr. núgildandi grunnskólalaga, sem tekin hefur verið út, er gert ráð fyrir því að sveitarfélög geti sótt um undanþágu frá reglum um starfstíma skóla vegna atvinnuhátta eða aðstæðna í einstökum skólahverfum enda sé sýnt fram á að það hafi ekki áhrif á árangur skólastarfs. Talið er að hér vanti sveigjanleika hvers sveitarfélags/fræðsluyfirvalda til að haga skólaári eins og best hentar hverju sinni, þó innan eðlilegra marka rétt eins og í núgildandi lögum. Veena greinar: í í þessum greinum getur falist mikil vinna og mikill kostnaður fyrir sveitarfélög þar sem gert er ráð fyrir því að sveitarfélögin taki við verkefiium Menntamálaráðuneytis. Óvíst er að lítil sveitarfélög geti haldið úti aðila með sérþekkingu sem getur sinnt matsstörfum og gæðaeftirliti. Enn og aftur kalla þessi atriði á aukin fjárútlát sveitarfélaga, án þess að tryggt sé að þeim berist aukið fjármagn á móti. Veena 45. greinar: Lýst er yfir ánægju með síðustu málsgrein þessarar greinar, þess efhis að sveitarfélög geti rekið saman leikskóla, grunnskóla og tónlistarskóla undir stjóm eins skólastjóra að fenginni umsögn Þingborg Selfoss - Sími: Netfang: floahreppur@floahreppur.is - Veffang: - Kt.:

83 skólanefnda. í þessu felst mikill sveigjanleiki fyrir lítil sveitarfélög, sem jafhvel reka ofangreinda skóla í sama húsnæði. Veena 46. greinar: Þetta undanþáguákvæði frá kennslu í grunnskólum þarf að skoða mjög vel út frá því hvaða ástæður geti legið að baki slíkum ákvörðunum. Fræðslunefnd og sveitarstjóm Flóahrepps lýsa yfir almennri ánægju með þann aukna sveigjanleika sem felst í frumvarpinu varðandi starfsemi grunnskóla. Samhliða auknum sveigjanleika þurfa sveitarfélög og fræðsluyfirvöld þeirra að taka við auknum skyldum og ábyrgð. Þó er lýst er yfir áhyggjum af aukinni fjárhagslegri ábyrgð sveitarfélaga vegna nýrra laga og mikilvægt er að sveitarfélög fái aukið fjármagn í málaflokkinn. Varðandi fhunvarp til laga um leikskóla eru gerðar eftirfarandi athugasemdir: Veena 5. kafla, 12. greinar: Hjá sveitarfélögum þar sem húsnæði er ekki samkvæmt reglugerðum, verður að koma skýrt fram bráðabrigðarúrræði í reglugerð, þannig að tekið sé tillit til eldra húsnæðis sem ekki er byggt með starfsemi leikskóla í huga. Vegna 7. kafla greina: Vegna úttekta, gæðamats og eftirlits verður að vera skýrt að sveitarfélög fái fjármagn til að koma til móts við auknar skyldur og ábyrgð sem felast í nýjum verkefnum. Lýst er yfir ánægju með auknar áherslur á þróunar- og nýbreytnistarf og annað faglegt starf innan leikskóla. Sjóður sem styrkir slík verkefni þarf að vera til staðar hjá ríkinu til að fjármagna slík verkefni. Einnig er ánægjulegt að sjá að leikskólar séu almennt betur viðurkenndir sem fyrsta skólastig bama og aukinni tengingu við grunnskólana. Samhliða þeirri viðurkenningu þurfa sveitarfélög og fræðsluyfirvöld þeirra að taka við auknum skyldum og ábyrgð. Aukin fjárhagsleg ábyrgð sveitarfélaga vegna nýrra laga er áhyggjueftii og mikilvægt er að sveitarfélög fái aukið fjármagn í málaflokkinn. Varðandi frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla eru gerðar eftirfarandi athugasemdir: Það er ánægjulegt að gerðar séu meiri menntunarkröfur til leik-grunn- og framhaldsskólakennara en veldur um leið áhyggjum ef einhver hætta verður á minnkandi eftirspum eftir náminu vegna aukinna krafna. Það er gleðiefni að laun munu væntanlega hækka umtalsvert með auknum menntunarkröfum en um leið þarf aukið fjármagn til sveitarfélaga að vera tryggt svo unnt sé að standa undir þeim kostnaði. Virðingarfyllst, f.h. sveitarstjómar, Samtök suxmlenskra sveitarfélaga Samband íslenskra sveitarfélaga

84 Alþingt Erindi m Þ /3 S - //< * 3 komudagur Reykjanesbær 21.janúar 2008 Berist: Menntamálanefnd Skri stofo Alþingis, nefndasvið Austurstræti 8-10,150 Reykjavík Sendandi: FFGÍR, -Foreldrafélög og foreldraráð grunnskólanna í Reykjanesbæ Mánagötu Reykjansbæ kt: ffgir@ffgir.is Umsögn um 285. mál á 135. Iðggjafarþingi Lagafrumvarp um grunnskóla, heildarlög Hér er umsögn FFGÍR við einstaka lagagreinar og greinargerðir þeirra og óskum við eftir að þær verði teknar til greina við aðra umræðu í Alþingi. 8.gr: Skólaráð Mælst er til að skólaráð verði fjölmennara, 8-9 manns og það væri gott að fá fleiri sjónarmið frá starfsfólki skólanna í umræðu skólaráðs. Við teljum mikilvægt að það sitji fulltrúi lengdrar viðveru eða fristnndastarfs í skólaráði, og fleiri fulltrúar annara starfsmanna skólanna. Við teljum ekki gott að allir i skólaráði séu skipaðir til tveggja ára I senn. Það þarf að koma í veg fyrir að allir í skólaráði hætti á sama tíma og það endumýjist að fullu á tveggja ára fresti með nýju fólki (nema skólastjóra). Þannig tapast niður dýrmæt þekking og reynsla. Við teljum mikilvægt að þar sem skólaráð sé lögbundið ráð, sé eðlilegt að allir þátttakendur fái greiðshir fyrir störf sín í ráðinu, þ.á.m. fulltrúar foreldra. Ekki getur talis eðlilegt eða sjálfsagt að fulltrúar foreldar verði í sjálfboðavinnu og þeir einu í ráðinu sem ekki séu á launum við störf sín þar, enda eðlilegt að koma til móts við væntanlegt vinnutap þar sem störf skólaráðs verða væntanlega á hefðbundnum vinnutíma. Ekki teljum við æskilegt að fé til þessara starfa verði tekið af fé sem ætlað er til annara skólastarfa, heldur er mikilvægt að því fylgi viðbótarfé til sveitarfélaganna sem ætlað er til þessara starfa.

85 9.gr. Foreldrafélag Við lýsum yfir ánægju okkar með að vaegi foreldrafélaga í umræðu um faglegt skólastarf sé aukið með því að lögbinda tilvist þess. Hér er lögð áhersla á samstarf heimila og skóla, en við óskum eftir að lögð verði skýrari áhersla á það að skólastjómendum beri að móta skrifleea stefiiu sem sé öllum sýnileg, t.d. á heimasíðu, og þar með séu talin markmið með samstarfi heimila og skóla og samstarfí við foreldrafélag þ.á.m. Það er af því að samstarf er mjög Qölþœtt. Flestir skóla segjast vilja gott samstarf, en skilgreina ekki hvað í því felst og hvaða skref skólinn muni taka í þeim efíium. Við óskum eftir að lögbundið sé að skólastjómendum beri að móta stefnu og ramma í þeim málaflokki, samstarfi heimila og skóla, sem foreldrar og starfsfólk skóla vinni eftir. ll.g r. Starfslið Getur kennari sem lendir á sakaskrá sótt um náðun, og ef hún fæst getur þá viðkomandi hafíð aftur störf sem kennari? Fordæmi eru fyrir slíku í liði þingmanna t.d. 31.gr. Kostnaður í skyldunámi Við óttumst að vettvangsnám minnki umtalsvert sem við teljum mikilvægan þátt í námi bama og stuðlar að bættum náms og félagsþroska. Við leggjum áherslu á að skólastjómendum verði veitt aukið svigrúm til að taka gjald af nemendum vegna ferðalaga sem flokkast undir vettvangsnám, eða að aukið Qármagn sem á að notast til vettvangsferða verði veitt til skólanna. Að lokum þakkar FFGÍR fyrir tækifæri til að fá að senda inn umsögn um frumvarp til grunnskólalaga. Þar m i stigin skref til að auka sveigjanleika í skólastarfi, auka sjálfstæði skóla og bæta aðkomu og ábyrgð foreldra á skólastarfínu sem við teljum vera framfaraspor.

86 Til: Frá: Skrifstofu Alþingis, Nefndasvið Austurstræti Reykjavík Foreldraráði Garðaskóla 210 Garðabær Alþingi Erindi nr, Þ ISS/IN8 komudagur « oo^ Málefni: Frumvarp, grunnskólar, 285. mál (heildarlög) Dags: 21/01/08 Foreldraráð sat fund hjá skólanefnd Garðabæjar þann 8. Janúar 2008 þar sem Guðrún Ebba Ólafsdóttir formaður frumvarpsnefndar kynnti nýja tagafrumvarpið um grunnskóla. í framhaldi var frumvarpið rætt á fundi foreldraráðsins. Foreldraráð Garðaskóla lýsir almennri ánægju með frumvarpið. Foreldraráðið vill þó koma eftirfarandi á framfæri: 1. Kafli Gildissvið, hlutverk grunnskóla og skólaskylda 2. gr. Markmið í frumvarpinu er gert ráð fyrir að orðið kristilegt siðgæði" sé tekið út. Fulltrúar ráðsins töldu breytinguna ásættanlega enda gild rök sem liggja henni að baki. Hins vegar telur foreldraráð að breyting sem þessi megi ekki leiða til breytinga í þeim hefðum í skólahaldi sem tengjast kristni s.s. jólaskemmtunum og kirkjuheimsóknum. Foreldrar eiga að hafa val. II. Kafli Stjómskipan grunnskóla 8. gr Skólaráð Foreldraráð er þeirrar skoðunar að í skólaráði halli á hlut foreldra. Var því velt upp hvort væri rétt að fjölga fulltrúum í ráðinu úr 7 í 9 til að auka hlut foreldra. IV. Kafli Nemendur 17. gr Nemendur með sérþarfir V. Kafli Foreldrar 18. gr Foreldrar og meðferð upplýsinga Foreldraráð tekur undir það að foreldrar eigi rétt á að velja grunnskóla innan sveitarfélags hvort sem barnið er heilbrigt eða með sérþarfir. Virðingafyllst

87 HUNAÞING VESTRA KLAPPARSTÍG HVAMMSTANGI SlMI: FAX: KT VSK. nr Alþingi /3S//2?/ komudagur / 200 <? Nefndasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Málefni: Urasagnir um frumvörp til leikskóla-og grunnskólalaga. Á 141. fundi sveitarstjómar Húnaþings vestra þann 22.janúar 2008 var m.a. tekið fyrir: 1. Tekinn fyrir 2. dagskrárliður. Fundargerð 97. fundar fræðsluráðs 9. janúar. Fundargerð í 2 liðum. Oddviti kynnti. Lögð var firam svohljóðandi tillaga vegna 1. liðar: Sveitarstjóm Húnaþings vestra samþykkir að senda fyrirliggjandi umsagnir Fræðsluráðs Húnaþings vestra, Foreldrafélags Leikskólans Asgarðs og Foreldrafélags Grunnskóla Húnaþings vestra um frumvörp til laga um grunnskóla, leikskóla, framhaldsskóla og menntun kennara og skólastjómenda til menntamálanefndar Alþingis. Að öðru leyti tekur sveitarstjóm Húnaþings vestra undir umsagnir Sambands íslenskra sveitarfélaga um umrædd frumvörp. Borinn undir atkvæði 1. liður fundargerðarinnar ásamt framangreindri tillögu og samþykkt með 6 atkvæðum. Hjálagt: Umsögn stjómar foreldrafélags Leikskólans Asgarðs 287. mál Umsögn foreldraráðs Grunnskóla Húnaþings vestra 285. Mál Umsögn firæðsluráðs Húnaþings vestra, Ofangreint tilkynnist hér með. Hvammstanga p ' Guðrún Ragnarsdóttir'

88 Hvammstangi 11. janúar 2008 Með vísan í bréf dags sendir foreldraráð Grunnskóla Húnaþings vestra eftirfarandi umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla. Foreldraráð Grunnskóla Húnaþings vestra gerir eftirfarandi athugasemdir við frumvarp til laga um grunnskóla (285. mál): A) Vegna 2. greinar. Út er tekið orðalagið kristilegt siðgæði og í staðinn sett... umburðarlyndi, jafiirétti, lýðræðislegu samstarfi, ábyrgð, umhyggju, sáttfysi og virðingu fyrir manngildi. Foreldraráð telur mikilvægt að halda orðalaginu kristilegt siðgæði inni þannig að setningin hljóði t.d. svo: Starfshættir grunnskóla skulu mótast af kristilegu siðgæði s.s umburðarlyndi, jafnrétti, lýðræðislegu samstarfi, ábyrgð, umhyggju, sáttfysi og virðingu fyrir manngildi. Greinargerð: Þeir þættir sem taldir eru upp falla allir undir kristilegt siðgæði. Orðalagið kristilegt siðgæði hefiir hins vegar meiri kjölfestu sem viðmið, stendur á rótfastari grunni og gefur tóninn fyrir nánari útskýringu á þeim hugtökum sem á eftir fara. Maiingildi getur t.a.m. verið afar breytilegt eftir samfélögum og trúararfur hefur þar mikið að segja. Orðalagið kristilegt siðgæði gerir ekki kröfu um trúaijátnmgu eða trúarafstöðu en útskýrir augljóslega rætur gildismatsins. Við teljum til bóta að hafa öll þau hugtök sem eru í frumvarpinu en teljum jafiiframt afar brýnt að orðalagið kristlegt siðgæði standi á sínum stað. B) Foreldraráð fagnar stofiiun skólaráðs og telur það vera til þess fallið að efla faglega umræðu og skilvirkni innan stjómkerfis skólans. Að öðru leiti lýst foreldraráði almennt vel á frumvarpið Fh. foreldraráðs, ir : HÚNAÞING VESTR

89 Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins k o m u d a g u r 33 / S Menntamálanefnd Alþingis, Nefndasvið v. Austurvöll, Reykjavík. Kópavogi, 21. janúar 2008 Umsögn Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins um frumvörp til laga um leikskóla, mál 287, um grunnskóla, mál 285. um framhaldsskóla, mál 286, og um mentun og ráðningu kennara og skólastjórnenda, mál 288. Meðfylgjandi eru umsagnir stofnunarinnar um ofangreind lagafrumvörp, sem rýnihópar sérfræðinga hennar settu fram eftir ítarlega skoðun á texta og innihaldi frumvarpanna. Athugasemdir stofounarinnar byggjast á hlutverki hennar í þjónustu við fótluð böm og fjölskyldur þeirra og á þörfum og réttindum þess hóps, sem sækir stuðning sinn til stofnunarinnar. Því þykir mér rétt að fara nokkrum almennum orðum um stöðu stofnunarinnar og eðli vanda þeirra, sem þangað sækja þjónustu. Greiningar- og rágjafarstöð ríkisins starfar skv. lögum nr. 80/2003, en í 1. grein laganna kemur eftirfarandi fram: Markmið laga þessara er að tryggja að böm með alvarlegar þroskaraskanir sem geta leitt til fötlunar fái greiningu, ráðgjöf og önnur úrræði sem miða að því að draga úr afleiðingum röskunarinnar, enn fremur að tryggja öflun, viðhald og miðlun firæðilegrar þekkingar á þessu sviði. í þessum tilgangi skal á vegum ríkisins starfrækt stofnun, Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins sem þjóni landinu öllu. í 8. grein laganna kemur eftirfarandi jafnframt fram: Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins fer þó með eftirfylgd og ráðgjöf til lengri tíma vegna einstaklinga með óvenjuflóknar eða sjaldgæfar fatlanir og þroskaraskanir og sérhæfð vandamál tengd fötlun þeirra. Greiningarstöðin er þannig meginþekkingar- og greiningarstofnun ríkisins á sviði fatlana bama, sem löggjafinn hefur lagt á ríkar skyldur. Nánast öll böm á landinu með alvarlegar fatlanir, svo sem þroskahamlanir, einhverfu og skyldar raskanir og hreyfihamlanir, eru skjólstæðingar stofiiunarinnar hvað varðar greiningu, ráðgjöf og eftirfylgd. Það er með þennan hóp huga sem umsögn Greiningarstöðvar er sett firam. > F,ix ') Netfanq: qreininqwqreining.is Veffang:

90 Greiníngar- og ráðgjafarstöð ríkisins Varðandi skjólstæðingahóp stofnunarinnar segir um í lögunum: Með fötlun er átt við það ástand sem skapast þegar einstaklingur þarf fjölþætta þjónustu og aðstoð til langframa vegna alvarlegrar þroskaröskunar eða annarrar röskunar á fæmi. Skjólstæðingar Greiningarstöðvar eru því böm með víðtækan og langvinnan vanda, sem nær langt út fyrir almenna erfiðleika í bóklegu námi með hefðbundinni skólagöngu. Fötlun þeirra snertir flesta þætti daglegs lífs þeirra og fjölskyldna. I flestum tilvikum er þörf á þjálfun ýmissa fæmisþátta (t.d. talþjálfun, iðjuþjálfun, sjúkraþjálfun), sem við núverandi aðstæður þarf að sækja út fyrir skólakerfið, oftast á ábyrgð foreldra. Þá er algengt öll uppvaxtarárin að fatlað bam geti ekki verið á eigin vegum eftir að skóla lýkur á hveijum degi og því er ofit þörf á heilsdagsskóla alla skólagöngu bamsins. Þá þurfa ofl að koma til vistunarúrræði eins og skammtímavistanir og stuðningsfj ölskyldur, vegna álags á fjölskyldu og systkini, og aðstoð og þjálfun í félagslegum samskiptum. Það er brýnt að skilgreina réttindi þessara barna og fjölskyldna þeirra á hinum ýmsu skólastigum. Nær undantekningalaust geta þau ekki vegna fötlunar sinnar fylgt aðalnámsskrá og þurfa því einstaklingsnámskrá sem tekur mið af þroskastöðu þeirra og getu hveiju sinni. Þegar til staðar er líkamleg fötlun, þarf að tryggja að skólabyggingar geri þeim kleift að komast leiðar sinnar um skólahúsnæði. Þegar til staðar eru erfiðleikar í aðlögun og hegðun þarf að vera til þekking og aðstaða til að beita aðferðum atferlismótunar. Svona mætti reyndar lengi halda áfram um hinar ýmsu hliðar á þeim vanda sem fötluð böm og fjölskyldur þeirra standa andspænis í lífi sínu. Það hýtur því að vera keppikefli að við setningu laga sem ná til allra skólastiga sé hugað sérstaklega að því að vel sé séð fyrir þörfum þessara bama þannig foreldrar þeirra þurfi ekki í endurtekin skipti alla skólagöngu þeirra að beijast fyrir rétti þeirra og vera í óvissu um menntunarúrræði bama sinna nær alla skólagöngu þeirra. Mér væri sérstök ánægja að fá tækifæri til að kynna frekar fyrir nefndarmönnum þarfir þessa hóps og þau úrræði, sem samfélagið þarf að hafa til reiðu til að létta göngu þeirra og bæta horfur þeirra til sjálfstæðs lífs á fullorðinsárunum. Virðingarfyllst, Stefán J. Hreiðarsson, sérfræðingur í fötlunum bama, forstöðumaður Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins

91 c > Greir Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins ráði Kópavogi, 21. janúar 2008 Umsögn Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins um frumvarp til laga um grunnskóla. Þingskjal 319, má!285. Greiningar- og ráðgjafarstöð vill koma eftirfarandi ábendingum á framfæri vegna ofangreinds lagafrumvarps: 2. grein 1. mgr. Hlutverk grunnskóla, í samvinnu við heimilin, er að stuðla að alhliða þroska, menntun ogfœrni allra nemenda og þátttöku þeirra í lýðræðisþjóðfélagi......starfshættir grunnskóla skulu mótast af umburðarlyndi, janfrétti, lýðræðislegu samstarfi, ábyrgð og aga, umhyggju, sáttfysi,.. 6. grein 2. mgr a. að sjá til þess a ð... njóti lögboðinnar kennslu og þjálfunar 12. grein 1. mgr Að frumkvæði skólastjóra mótar... í sem bestu samræmi við áherslur skólans, sveitarfélagsins og aðalnámskrár, auk þess að stuðla að öflun þekkingar á kennslu bama meðfatlanir og aðrar sérþarfir. 13. grein 1. mgr... Grunnskóli skal í hvívetna haga störfum sínum og skólaumhverfi þannig að nemendur finni til grein 1. mgr S /. i k H)X 4 0 > Notl.niq cirpininq<p'qi vtnmq /s Vpffanq:

92 ríkisins Nemendur bera ábyrgð á... með hliðsjón af aldri og þroska. 4. mgr Meðan mál skv. 3. mgr. er óútkljáð getur skólastjóri vísað nemanda úr skóla um stundarsakir eða ótímabundið, enda hafi nemandifengið þann sérstuðning og skólaumhverfi sem hann á rétt á skv. 17. gr. Sé nemanda vísað úr skóla skal skólastjóri tafarlaust tukynna þá ákvörðun foreldrum nemanda og skólanefnd. 15. grein Skólastjóra er heimilt * samráði við foreldra að veita nemanda undanþágu frá skyldunámi grein Foreldrum skulu á þeim tímamótum veittar upplýsingar um skólagöngu bamsins... möguleikum á túlkaþjónustu. Sé um að rœða barn meðþekkta fötlun eða aðrar sérþarfir skal skóli afla upplýsinga um greiningu bamsins,fyrri þjónustu ogþarfirþessfyrir aðstoð i samráði við foreldra og skalforeldrum gerð grein fyrirþví hvernig sérkennslu verði háttað og hvernig skólinn muni maeta sérþörfum barnsins 17. grein Nemendur eiga rétt á að komið sé til móts við námsþarfir þeirra í almennum grunnskóla án aðgreiningar, þar sem tekið er tillit tu líkamlegs og andlegs atgervis. Eferfitt reynist að veita vióeigandi kennslu í almennum grunnskóla án aðgreiningar skal skóli skapa nemanda sérúrræði i samráði við foreldra þar sem aðstœður og kennsla henta. Nemendur sem eiga erfitt með nám sökum námserfiðleika, tilfinningalegra eða félagslegra örðugleika og/eða fötlunar, sbr. 2. gr. laga um málefiii fatlaðra, langveikir nemendur og aðrir nemendur með... í samræmi við metnar sérþarfir, enþœr eru metnar af sérfrœðiþjónustu skóla. Tekið er mið af greiningum sérfrœðiþjónustu utan skóla ef þœr eru til staðar. Nemendur sem að mati læknis geta ekki sótt skóla vegna slyss, langvarandi veikinda eða alvarlegrar fötlunar eiga rétt á sjúkrakennslu sem fylgi námsskrá eftir því sem kostur er. Ef ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla... skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu í samráði við sérfræðiþjónustu skólans. Ekki er unnt að vísa nemanda úr skóla nema tryggð sé skólavist í öðrum skóla í sveitarfélaginu i samráði við foreldra. i t.n ' 1ÚS401 qreiniiiq'fl'qrcininq.is Voffancf

93 c>greir Greiningar- og ráði ráðgjafarstöð ríkisins 18. grein Eigi í hlut foreldar sem ekki tala íslensku eða nota táknmál skal foreldrum tryggð túlkun eins og kostur er á upplýsingum sem nauðsynlegar eru vegna samskipta foreldra og skóla samkvæmt þessari grein. Efum er að rœða seinfœraforeldra skal þess gœtt sérstaklega að því að tekið sé tillit til sérstððu þeirra i samstarfi og við túlkun upplýsinga. 20. grein í athugasemdum um einstakar greinar frumvarpsins segir í fyrstu málsgrein: Ákvæði um skólahúsnæði grunnskóla eru gerð almennari en í gildandi lögum og sett í eina grein í stað fjögurra nú, þ.e. 20.,21. og 22. gr. gildandi laga er skeytt saman og 54. gr. um skólabókasöfn er felld brott. (hér ætti þá 19. greinin einnig að vera í upptalningunni)... Húsnæði og allur aðbúnaður skal taka mið af því að tryggja öryggi og vellíðan allra nemanda, þar með taldra langveikra nemanda, nemanda meðfötlun eða geðræna erfiðleika, svo sem hvað varðar aðgengi, hentugan húsbúnað, hljóðvist, lýsingu og loftræstingu. Tryggja þarf aðgengifatlaðra að öllu húsnœði skólans og þmfa nemendur að hafa aðstöðu til hvíldar uían kennslustunda. Sérstaklega þarf að tryggja nemendum með skerta dómgreind öryggi í skólahúsnœði og á skólalóðum Ráðherra setur reglugerð um húsnæði og búnað grunnskóla í samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga þar sem nánar skal kveðið á um aðstöðu, búnað, slysavamir og öryggismál í grunnskólahúsnæði og á skólalóðum. 24. grein 1. mgr. Aðalnámskrá... a. Ráðherra setur grunnskólum aðalnámskrá sem er endurskoðuð reglulega. í henni er m.a. kveðið nánar á um hlutverk grunnskólans 2. mgr í aðalnámskrá og við skipulagningu náms og kennslu...og eigi þess kost að velja sér viðfangsefni og nálgun í eigin námi þóþannig að markmiðum námskrár sé náð. Þegar um er að rœða nemendur með fötlun eða aðrar sérþarfir, skal gerð e : S.iíHt /.i' >1US40I NotJcinq c/rpiiiinq<?'qreinin(;.i% Vetfanq: w w w qœininq.is

94 o Greir Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins ráði einstaklingsnámskrá fyrir hann, sem er endurskoðuð reglulega og myndar grunn að sérkennslu hans og annarrarþjónustu skólans. 26. grein 1. mgr.. Markmiðið með því er að gera nemendur ábyrga fyrir eigin námi eins og þroski þeirra leyfir og skapa sveigjanleika í skólastarfi grein 1. mgr... tilgangur þess er að fylgjast með því hvemig nemendum tekst að mæta markmiðum aðalnámskrár og ná námsmarkmiðum sínum, örva nemendur til framfara og meta hveijir þurfa á sérstakri aðstoð að halda. Meta skal árangur ogframfarir nemenda með sérþatfir á sambœrilegan hátt og annarra nemanda skólans i samræmi við einstaklingsnámsskrá hans. 29. grein 1. mgr... Skólanámskrá er nánari útfærsla á aðalnámskrá grunnskóla um markmið, inntak náms og námsmat, sérkennslu, starfshætti og mat á árangri og gæðum skólastarfs. 33. grein 1. mgr. í öllum grunnskólum skal nemendum gefinn kostur á að taka þátt í tómstunda- og félagsstarfi og tryggja þarf að tekið sé mið afþörfum nemenda með fötlun eða aórar sérþarfir iþ vi starfl Sveitarstjóm getur enn fremur boðið grunnskólanemendum lengda viðveru utan daglegs kennslutíma. Leitast skal við að nemendum með fötlun, á öllum námsstigum grunnskólans, standi tu boða lengd viðvera utan daglegs skólatima óski foreldrar eftir þvl 40. grein 1. mgr. S'HlO l-,i\ '! 0>:4 0 l N otfonq qreinmq(q'qieininq.is Veffanq: i v w w.qreining.is

95 c > Greir Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins ráði Sveitarfélög skulu tryggja að sérfræðiþjónusta... í sérfræðiþjónustu felst annars vegar stuðningur við nemendur og fjölskyldur þeirra, þar með talið greining á námsog aðlögunarvanda, og hins vegar mgr. í grunnskólum skal frá upphafi skólagöngu nemenda vmnið að forvamastarfi með skimunum og athugunum á nemendum til að tryggja þeim kennslu og námsaðstoð við hæfi. Auk þess skal fara fram greining og meðferð, isamráði viðfélags- og heilbrigðisþjónustu, á nemendum sem eiga í sálrænum og félagslegum erfiðleikum. Allar athuganir á vegum skóla og sérfræðiþjónustu hans sem varða einstaka nemendur skulu gerðar í samráði við og með skriflegu samþykki foreldra. Leitastskal við að greining farifram eins fljótt og kostur er til að þörfum nemenda sé mœtt með skilvirkum hœtíi...greina skal foreldrum frá niðurstöðum slíkra athugana og í samráði við þau leita eftir greiningu á sérhœfðum greiningar- og meðferðarstofnunum, ef œtla má að vandi barnsins sé óvenju alvarlegur eða langsvinnnur. 3. mgr Foreldrar nemenda geta óskað eftir greiningu samkvæmt þessari grein, auk þess sem skólastjóri, kennarar eð a... Sérfraeðiþjónusta sér um að greining fari fram á námsogfélagslegum etfiðleikum nemenda, skilar tillögu til skólastjóra um hvemig við skuli bregðast, veitír ráógjöf, fylgist með úrbótum og metur árangur. 5. mgr Sveitarfélög sem reka grunnskóla skulu hafa frumkvæði að samstarfi sérfræðiþjónustu, félagsþjónustu og heilbrigðisþjónustu innan sveitarfélagsins vegna nemenda með sérþarfir, sálræna- ogfélagslega erfiðleika og langvinn veikindi. 42. grein Sveitarfélög skulu sjá nemendum fyrir sérúrræðum innan grunnskóla eða stofna til reksturs sérskóla þegar almennt nám og kennsluhættir hæfa ekki þörfum eða hag nemenda. Slíkum úrræðum er ætlað að veita nemendum sérhæfit umhverfi til náms í lengri eða skemmri tíma þar sem jafnframt skal lögð áhersla á að veita starfsfólki almennra grunnskóla stuðning, kennslufræðilega ráðgjöf og aðgang að sérhæfðu námsefni og námsgögnum. Solveig SigurðardóttirTsVtðsstjúi i fagsviðs hreyfi- og skynhamlana Guðrún Þorsteinsdóttir, félagsráðgjafi, fagsviði einhverfu og skyldra raskana ííi>. Nctfrtin; qrptninqíp'qreininq.is Voffanq:

96 c>greir Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins ráði fiav Margrét Valdimarsáóttir, bama- og unglingageðlæknir, þroskahamlana Sólveig Norðfjörð, sálfræðingur, fagsviði þroskahamlana /[ícysjd^f Mt'ii.i f,i\ 'i /í)s4()1 Notlancr (jreniinq&qieininij.i') Veffanq:

97 Menntamálanefnd Alþingis Hr. Sigurður Kári Kristjánsson formaður Alþingishúsinu við Austurvöll 101 Reykjavík Alþingi E rin d i nr. Þ komudagur 12 3.'200$ I Varðandi stofnun siálfstætt rekins grunnskóla í frv. til laea um grunnskóla Undirritaðir hyggjast stofna sjálfstaett rekinn grunnskóla í Reykjavík. Fyrirliggjandi frv. til laga um grunnskóla (Þskj mál) gerir ráð fyrir því í 43. gr. að samþykki um stofnun sé fengið hjá sveitarfélaginu áður en viðurkenningar er leitað hjá menntamálaráðuneytinu. Frv. gerir ráð fyrir því að sveitarfélög leggi fram a.m.k. 70% rekstrarstyrk til sjálfstætt rekinna grunnskóla. Við teljum sjálfstætt rekinn skóla vera samkeppnisaðila við sveitarfélagið um skólarekstur (um nemendur og kennara) og falli starfsemi hans því undir Samkeppnislög nr. 8/1993. Skólinn er fyrirtæki sem fær atvinnurekstramúmer hjá ríkisskattstjóra og Hagstofu íslands með þeim réttindum og skyldum sem því fylgja eins og önnur fyrirtæki í sveitarfélaginu. Fjárframlög til skóla eru yfirleitt miðuð við nemendafjölda. Nýr skóli kann því að minnka aðsókn nemenda í skóla sveitarfélagsins og þannig minnka tekjur þess. Sveitarfélagið gæti því haft hag af því að takmarka þessa samkeppni með ráðum sem engin lagaákvæði eru um, svo sem að krefjast upplýsinga um leiðir sem skólinn fer til að laða að sér nemendur og kennara eða setja skilyrði um að kennarar skólans hafi félagsaðild að Kennarasambandi íslands og kjarasamning við sveitarfélagið. Því þarf að afrnarka í lögum eða reglugerð hvaða upplýsinga sveitarfélagið getur krafíst af sjálfstætt reknum skóla og hvaða skilyrði skólinn þarf að uppfylla til að fá leyfi sveitarfélagsins. Að öðrum kosti er hætta á að ómálefhaleg sjónarmið hafi áhrif þegar fjallað er um umsókn um rekstarleyfi fyrir hugsanlegan samkeppnisaðila. í frv. er ekki fjallað um þann möguleika að grunnskólar séu stofnaðir án þess að sótt sé um styrk frá sveitarfélagi. Því getur sveitarfélagið komið í veg fyrir stofhun skólans þótt hann uppfylli öll skilyrði til að fá viðurkenningu menntamálaráðuneytis. Við teljum að ef sjálfstætt rekinn skóli fer ekki fram á rekstrarstyrk skuli hann ekki þurfa samþykki sveitarfélags fyrir stofinm fremur en ýmis önnur fyrirtæki í sveitarfélaginu sbr. einkastofur lækna. Sömuleiðis geti sveitarfélagið ekki krafist upplýsinga um væntanlegan rekstur eða sett skiiyrði fyrir stofnun hans. Við förum fram á að menntamálanefhd Alþingis taki þessi sjónarmið til umræðu í tengslum við umfjöllun sína um fyrirliggjandi frv. til laga um grunnskóla. 108 Reykjavík 112 Reykjavík Samrit til Sturlu Böðvarssonar forseta Alþingis

98 Gréta Jónsdóttir Fjölskyldu- og Hjónaráðgjafi DIP Alþingi Erindi nr. Þ 13 5 //0 &l komudagur 2*2.I. 2. o o 8 Reykjavík 21. janúar 2008 Menntamálanefiid Alþingis, 150 Reykjavík Frumvarp til laga um grunnskóla. Það er mjög ánægjulegt að breytinga er að vænta í skólakerfmu með nýju fi*umvarpi sem vonandi verður að lögum með smá breytingum. Ég hef nokkrar áhyggjur af nokkrum atriðum og óska eftir að þau verði skoðuð nánar. 8.gr í annarri málsgrein er fjallað um skólaráð og hvemig það á að vera skipað. Þama þarf að gæta jafiiræðis á milli foreldra og annarra sem í ráðinu sitja. Nauðsynlegt þykir mér að hafa lágmark þijá foreldra skólabama á móti þrem öðrum auk skólastjóra, þannig að aldrei séu fleiri fulltrúar skólans en fulltrúa bama. 17.gr í 2. málsgrein 17. greinar segir: Nemendur sem eiga erfitt með nám sökum sértækra námsörðugleika, tilfinningalegra eða félagslegra örðugleika og/eða fötlunar, sbr. 2. gr. laga um málefhi fatlaðra, nemendur með leshömlun, langveikir nemendur og aðrir nemendur með heilsutengdar sérþarfir eiga rétt á sérstökum stuðningi í námi í samræmi við metnar sérþarfir. Rannsóknir sýna að 5-10% bama eru með ADHD eða athyglisbrestur og ofvirkni og samkvæmt nýlegum rannsóknum þá bendir allt til að skortur á boðefiii í heila sé orsök ADHD. Hjá Tryggingastofnun ríkisins eru böm með ADHD skilgreind sem böm með Þroskaröskun. Eg bendi á nauðsyn þess að orðalag sé skýrt svo ljóst sé hvaða böm um ræðir. Lagt er til að talað verði um böm með hegðunar- og þroskaraskanir. I 5. málsgrein 17. greinar segir: Ef ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemenda samkvæmt þessari grein skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu. Þetta finnst mér grafalvarlegt mál og bendi á hættu þess að böm með hegðunar- og þroskaraskanir geti þurft að þvælast á milli skóla ef skólastjórar vilja ekki svona barn í sinn skóla. Þó að nefiidur sé kæruréttur þá er það ekki nóg og getur tekið langan tíma. Það verður að vera hægt að skjóta málum til óháðs aðila sem tekur jafiit tillit til beggja sjónarmiða ef upp koma deilur um skóla fyrir bam með hegðunar- eða þroskaröskun. Ég tel þetta óæskilega breytingu. 12. málsgrein 3. greinar stendur Foreldrar gæta hagsmuna bama sinna. Lögð er mikil áhersla á að foreldrar sinni skyldum sínum, það er þvi mjög skrýtið að þegar kemur að skólavist nemanda með sérþarfir að þá sé það skjólastjóri sem ef til vill þekkir bamið lítið, sem ákveður hvar bamið verði í skóla eða í bekkjardeild. Af hveiju er skólastjórum betur treystandi en foreldrum, þegar kemur að ákvörðunum um menntun bams með sérþarfir? Alfaskeiði 56, 220 Hafnarfirði S: Tölvupóstur ereta(a).persona. is is

99 Gréta Jónsdóttir Fjölskyldu- og Hjónaráðgjafi DIP Mér finnst algiörleea óásættanleet að frumvarpið verði sambvkkt með bessu ákvæði. Sambærileg ákvæði er ekki að finna í frumvarpi til laga um leikskóla né til framhaldsskóla og ekki koma fram nein rök fyrir því að öðruvísi skuli staðið að málum í grunnskólum. Ef skóli á að vera án aðgreiningar þá þurfa skólar að endurskoða vinnubrögð sin og viðhorf. Þeir þurfa að horfa á það sem sjálfsagt að allir nemendur hverfisins eigi að fá þar kennslu við hæfi. Það að lögfesta ákvörðunarvald skólastjóra um hveijir megi hefja skólagöngu í sínum hverfisskóla er í mótsögn við grunnforsendur skóla án aðgreiningar og mun torvelda framkvæmd skóla án aðgreiningar og þannig vinna gegn þessum mikilvæga tilgangi laganna. 18. gr í 2. málsgrein 18. gr. segir: Foreldrum er skylt að veita grunnskóla upplýsingar um bam sitt sem kunna að skipta máli fyrir skólastarfið og velferð þess.... Meðferð upplýsinga skal vera á hendi skólastjóra eða annarra sérfræðinga á vegum sveitarfélagsins samkvæmt nánari ákvörðun þess. Þama þarf að hafa mjög skýrt ákvæði um meðferð trúnaðarupplýsinga í skólasamfélaginu bæði í rituðu og töluðu máli. Það þarf að nefha að þeir sem gæta trúnaðarupplýsinga um bam er skylt að veita starfsmönnum skólans sem sinna nemanda með sérþarfir upplýsingar um greiningar og þá erfiðleika sem nemandinn glímir við í samráði við forsjáraðila. Þetta er eitthvað sem lítið hefur verið sinnt og kostar ofl mikil vandræði og deilur á skólagöngu bama með hegðunarraskanir. Einnig er ástæða til að benda á að starfsmenn frístundaheimila hafi einnig upplýsingar um greiningar bama sem þar vistast í samráði við forsjáraðila. 20.gr Ekkert er í framvarpi til laga um grunnskóla sem gerir ráð fyrir bömum með sérþarfir í sambandi við skólastofur. En það er í frumvarpi til leikskólalaga og er mælst til að því verði bætt inn í frumvarp til laga um grunnskóla:..gera skal ráð fvrir rvmi fvrir sérfræðibiónustu vegna barna með sérbarfir pg vinnuaðstöðu (12. grein ). Böm með ADHD þrífast best í litlum hópum og gildir það í raun um öll böm. Það reynir allt of mikið á úthald bama með hegðunar- og þroskaraskanir, þar með böm með ADHD að vera í stórum og jafhvel opnum rýmum, en þar eru líka oft erfiðleikar fyrir venjuleg böm. Bekkjareiningar í skólum hér eru oft allt of stórar. Hámark ætti að vera 15 böm í bekk til þess að bömin eigi jafnan aðgang að kennara sínum. Það er stórfurðulegt að 5 ára bam í leikskóla hefur góðan aðgang að sínum kennara sem aðeins þarf að sjá um örfá böm en um leið og bamið er komið í 6 ára bekk þá virðist búist við að gríðarleg þroskabreyting verði hjá baminu og bamið þurfi ekki lengur á því að halda að hafa góðan aðgang að kennara sínum. Það er engin möguleiki að kennari með 28 til 30 böm geti sinnt þeim öllum á 45 mínútum. Þetta er gríðarleg mismunum, verið að bijóta á rétti bama til menntunar og í raun í algjörri mótsögn við þarfir bama almennt. 27.gr Hér er ljallað um námsmat og fær skólinn nokkuð fijálsar hendur varðandi útfærslu. Það er frábært að samræmd próf verði felld niður en í staðin er talað um könnunarpróf sambærileg við 4 og 7 bekkjar könnunarprófin. Hver er munurinn þama á milli? Þessi próf koma til með að valda bömum með þroskaraskanir alveg jafh miklum vandræðum og hætta skapast á því að Alfaskeiði 56, 220 Hafnarfirði S: Tölvupóstur ereta(a).dersona. is is

100 Gréta Jónsdóttir Fjölskyldu- og Hjónaráðgjafi DIP erfitt geti orðið að komast inn í framhaldsskóla. Mikilvægt er að komi fram að böm með þroskaraskanir þurfa meiri tíma og aðstoð í prófum, einnig þurfa þau meira næði. Fyrir böm með hegðvmar- og þroskaraskanir eru kannanir á þekkingu í formi verkefha mikið betri leið og gefa einkunn eftir þekkingu og viðleitni. Eftir því sem ég kemst næst eru til grunnskólar sem nota svipað kerfi. 28. gr Ekki er rætt um lengd kennslustunda, frímínútur og matarhlé í þessum hluta frumvarpsins. Hver skóli á að sjá um þessa hluti sjálfur. Þama skapast mikil hætta fyrir böm með hegðunarraskanir, úthald þeirra er ekki nema uþb 20 mínútur í einu, en þau geta lent í að þurfa að sitja upp í 120 mínútur í einu án þess að fá frímínútur og er það algerlega óásættanlegt fyrir bam. Það þarf að vera lögskipað að bam fái fnmínútur og best væri að stytta kennslustundir eða allavega skifta þeim niður í þijá hluta. Böm eiga að hafa sama rétt og reyndar meiri en fullorðnir einstaklingar. Ef talið er að við fullorðin þurfum að standa upp í 10 mínútur á hverri klukkustund (skv kjarasamningum Borgarstarfsmann og fl), þá hlýtur bam í skóla að þurfa að standa upp allavega tvisvar á klukkustund. 33.gr í 33. grein frumvarpsins er til staðar heimild til sveitarfélaga að bjóða uppá tómstundastarf og lengda viðveru. Slík þjónusta er ein af forsendunum fyrir skóla án aðgreiningar. Hvemig eru úrræði grunnskólans fyrir félagslega einangraða nemendur í bekk? Það er nauðsynlegt að skapa bömum félagslegt öryggisnet með hópvinnu frá upphafi til enda skólaárs og væri með því lagður góður grunnur að forvamarstarfi fyrir hóp sem er mun móttækilegri fyrir stuðning á þessum aldri miðað við unglingsaldurinn. Það er vitað að félagsleg einangrun er oft mjög stórt vandamál hjá bömum með sérþarfir og hefur gríðarleg áhrif á líðan bamanna, námsárangur og fjölskyldu þeirra. Hópavinnu væri hægt að vera með í samráði við félagsþjónustu sveitarfélaga og starfsmenn tónlistarskóla, íþrótta- og tómstundaráða. Það em nánast engin úrræði samfélaginu fyrir félagslega einangruð böm. Bömin þurfa markvissa þjálfun í samskiftum og félagsfæmi. Félagslega einangrað bam getur orðið kvíðið, þunglynt, verið með sjálfsvígshugsanir auk þess getur hegðun orðið andfélagsleg og mikil hætta er á að bam leiðist út í notkun vímuefiia. 40 gr Það er ánægjulegt að nú eigi að ganga lengra varðandi sérfræðiþjónustu við böm með sérþarfir. Mjög gott er að nú eigi sérfræðingar að fylgja sínum greiningum eftir með þvi að leysa vandann líka. Tíl umhugsunar: Því miður er ADHD ekki skilgreint sem fötlun á íslandi, [sbr. skilgreining á hugtakinu fatlaður í 2. gr. laga nr. 59/1992, um málefni fatlaðra] þar af leiðandi hefur þjónusta við Álfaskeiði 56, 220 Hafnarfirði 3 S: Tölvupóstur sreta(a),dersona. is

101 Gréta Jónsdóttir Fjölskyldu- og Hjónaráðgjaji DIP þennan stóra hóp bama ekki verið nægilega góð hvort heldur er í skólakerfinu eða annarsstaðar. Rannsóknir hjá KHÍ hafa leitt í ljós að böm með ADHD eru stærsti streituvaldurinn í starfi grunnskólakennara og má það örugglega að hluta til rekja til þess að ekki hefur fram til þessa verið nógu skýrt í grunnskólalögum hver staða þessara nemenda er skv. grunnskólalögum og hvaða rétt þau hafa til stuðnings og sérkennslu. Það er ótrúlega oft að foreldrar bama með ADHD fái þau svör að ekki sé til fjármagn fyrir sérkennslu eða öðrum stuðningi. Þurfa því foreldrar stundum að vera með nemandanum í skólanum svo vikum og mánuðum skifir. Bam með ADHD er oft ekki velkomið í skólaferðalög eins og í 7 bekk þegar farið er á Reykjaskóla vegna þess að það er ekki hægt að manna stuðning fyrir bömin vegna fjárskorts. Það er alveg ótrúlegt mögulegt sé að bijóta svona á rétti bama. Virðingarfyllst Gréta Jónsdóttir Fjölskyldu- og Hjónaráðgjafi DIP Alfaskeiði 56, 220 Hafnarfirði S: Tölvupóstur zreta(a),dersona. is

102 GRIMSNES- O G G R A FN IN G SH R EPPU R Alþingi Erindinr.Þ 13^/262 komudagur 2.8. ).Q.öö > Nefiidarsvið Alþingis Austurstræti Reykjavík. 22. janúar Umsögn sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps um frumvörp til laga um Ieik- og grunnskóla. Almennt um frumvörpin. Það vekur athygli við lestur og yfirferð frumvarpanna, að eftir er að gera Aðalnámsskrá sem tekur mið af frumvörpunum. Sama gildir um reglugerðir, sem þó er vísað í! Til þess að geta metið firumvörpin til einhverrar hlítar verða þessir hlutir að vera til staðar, enda geti þeir ráðið allmiklu um alla framkvæmd og kostnað sveitarfélaganna. Það er fagnaðarefiii að í frumvörpunum er gert ráð fyrir auknu sjálfstæði sveitarfélaga varðandi rekstur skólanna. Sama er að segja um áherslu frumvarpsins um tengsl á milli skólastiga og skýr ákvæði um að persónuupplýsingar fylgi bömum milli skólastiga. Það er og vel að hlutverk skólastjóra grunnskólans er skýrt og fært nær stjómunarhlutverki annarra stjómenda stofiiana á vegum sveitarfélaga. Eðlilegt er þó að spyrja hvers vegna viðlíka ákvæði er ekki að finna um hlutverk og stjómunarábyrgð leikskólastjóra? Möguleikinn á samrekstri leik- grunn- og tónlistarskóla er jákvæð breyting og getur þýtt hagræðingu fyrir einhver sveitarfélög, eykur sveigjanleika og skapar betri grundvöll fyrir heildstæðum skólarekstri í fámennum sveitarfélögum. Sprotasjóður, sem styðja á við nýjungar í skólastarfi, verður opinn öllum skólastigum, í stað grunnskólans eingöngu eins og var áður. Sjóðurinn getur orðið að liði í skólum sem taka upp nýbreytni- og þróunarstarf. Sá stuðningur á ekki síður við þegar horft er til minni skóla í fámennum byggðarlögum. Sérstakur gleðivaki fyrir fámennt skólasamfélag eru ákvæði 26. gr. um val í námi og heimild til að meta skipulagt nám sem stundað er utan grunnskólans og tímabundna þátttöku í atvinnulífi, félagslífi, fþróttum eða skipulögðu sjálfboðastarfi, sem nám, enda falli það að markmiðum skólastarfs. Raunar má segja margt fleira jákvætt um anda þessara laga og einstakar greinar þeirra, þótt hér verði látið staðar numið í upptalningu. Borg 801 Selfoss Sími: Fax: gogg@gogg.is

103 Lagagreinar um hlutverk og ábyrgð sveitarfélaga varðandi ytra mat á skólastarfi eru nýjar. Þar getur verið um talsverðan kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin að ræða. Ytra mat hefur verið og er í höndum menntamálaráðuneytis og hefur á ýmsu oltið um framkvæmd þess. Það er með öllu ólíðandi að ekki fylgi nauðsynlegt fjármagn verkefnum sem þannig eru flutt. Leikskólafrumvarpið. 11. gr. um stofiiun foreldraráðs er einkennileg í ljósi þess að frumvarpið gerir ráð fyrir að mögulegt sé að reka fleiri skóla saman. Það má benda á að í grunnskólafrumvarpinu er gert ráð fyrir mun einfaldari lausn, þ.e. stofnun skólaráðs. 12. gr. Þar eru reglur um skólahúsnæði og aðra aðstöðu. Þótt ekki sé gert ráð fyrir að breytingamar hafi áhrif til fjölgunar bama á hvem starfsmann, þá eru gerðar kröfur um aukna aðstöðu fyrir sérfræðinga og starfsfólk. Þessi ákvæði munu þýða aukinn kostnað og er ekki að sjá að í frumvarpinu sé gert ráð fyrir hvaðan það fjármagn ætti að koma. Við setningu reglugerðar verður að gæta hófs og taka verður tillit til þess að mikið er af eldra skólahúsnæði úti á landsbyggðinni sem þarf að gera á nauðsynlegar breytingar. Til þess þarf tíma og fjármagn. 7. gr. Upplýsingargjöf um hagi bams er öllum aðilum til hagsbóta sé trúnaðar og tillitssemi gætt. 23. gr. Fjallar um sérfræðiþjónustu og skyldur sveitarfélaga til að veita þjónustu við hæfi og sinna eftirliti með starfsemi leikskólans. Ekki eru öll sveitarfélög í stakk búin að taka þessar skyldur á sig. Þetta mun hafa umtalsverðan kostnað í för með sér. Ekki að sjá að í frumvarpinu sé gerð grein fyrir hvaðan þessir fjármunir eigi að koma. Grunnskólafrumvarpið. 5. gr. Fjallar um sveitarfélög og skyldu þeirra að setja sér stefriu í skólamálum og að sjá til þess að öil böm á grunnskólaldri sem búa í sveitarfélaginu hafi aðgang að skóla, hvort sem þau hafi þar lögheimili eða ekki. Þetta kallar á skýrar verklagsreglur m.a. vegna vistunar bama utan lögheimilis. Einnig kallar þessi grein á að krafist verði raunkostnaðar fyrir skólagöngu bama sem vistuð eru utan lögheimilissveitarfélags, og er skólaakstur órjúfanlegur hluti þess kostnaðar, ef svo ber undir. 8. gr. Um skólaráð, það er athygli verð nýjung sem áhugavert verður að sjá hvemig virkar. Skólaráðinu er ætlað að vera hluti af stjómunarfyrirkomulagi skólans og er vonandi að það hvetji til aukinnar umræðu um málefiii skólans úti í samfélaginu og hjá foreldrum. 17. gr. og 42. gr. Fjalla um nemendur með sérþarfir og sérúrræði. Enn er þar kveðið á um auknar skyldur sveitarfélaganna... Nauðsynlegt er að úrskurðarvald sé skýrt ef til ágreinings kem ur.

104 20. gr. Fjallar um húsnæði og aðstöðu í grunnskóla, það er opnara en áður og er að hluta til bóta. Þó er í 3mgr ákvæði um að sveitarfélögum sé gert skylt að hafa samráð við hagsmunaaðila skólasamfélagsins og aðila í grenndarsamfélagi um hönnun skólahúsnæðis. Slíkt ferli getur verið afar kostnaðarsamt þó það geti verið fræðandi fyrir áhugafólk. Gera verður þá kröfii að sýnt verði fram á að slíkt ferli skili betra skólastarfi, áður en það er sett í lög. 26. gr. Um val í námi 31. gr. Um kostnað í skyldunámi og 32. gr. Um lok skyldunáms. Taka þarf af allan vafa um hver beri kostnaðinn ef nemandi tekur áfanga í framhaldsskóla. 40. gr. Þar er kveðið á um sérfræðiþjónustu og stoðkerfi grunnskólans. Sveitarfélögum er skylt að sjá nemendum og starfsfólki fyrir ráðgjöf og sérfræðiþjónustu. Einnig er bætt við ákvæði um að sérfræðiþjónustan skili tillögum til skólastjóra um hvemig bregðast skal við tilgreindum vanda, fylgist með úrbótum og meti árangur. Sveitarfélögin eiga nú að hafa forgöngu um samstarf sérfræðiþjónustu, félagsþjónustu og heilgrigðisþjónustu innan sveitarfélagsins. Þetta getur orðið erfitt verkefiii þar sem ríkisvaldið ákveður fjármagn til þjónustunnar einhliða og nýleg dæmi eru um biðlista upp í allt að 7 mánuði fyrir greiningu einstakra nemenda. Tryggja verður að fjármagn til verkefiia sem tengjast stoðkerfi grunnskólans sé nægilegt þannig að sveitarfélögin geti sinnt lögboðnum skyldum - annars eru lögin bara orðin tóm.

105 G ru n d a rfja rð a rb æ r NETFANG: grundarfjordur@grundarfjordur.is HEIM ASÍÐA: Alþingi Erindi nr. Þ (3S~j 12.65' komudagur 2& L 2 ö o g 24. janúar 2008 Menntamálanefnd Alþingis Alþingi v. Austurvöll, 150 Reykjavík. Efni: Umsagnir bæjarstjórnar Grundarfjarðarbæjar um frumvörp að lögum um Rrunnskóla, leikskóla, framhaldsskóla og um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda. Umsagnir bæjarstjórnar Grundarfjarðar um skólafrumvörp. Bæjarstjórn Grundarfjarðar leggur mikla áherslu á að kannaður verði til hlítar kostnaðarauki sveitarfélaga vegna lögfestingu frumvarpanna, sérstaklega aukinn kostnaður minni sveitarfélaga. Jafnframt verði gerðar viðeigandi ráðstafanir til að auka tekjur sveitarfélaga til að mæta auknum kostnaði vegna skólamála. Á ýmsum sviðum skólamála eru gerðar auknar kröfur til sveitarfélaga og ekki gert ráð fyrir að þeim kostnaðarauka verði mætt á nokkurn hátt. í umsögn menntamálaráðuneytis með t.d. grunnskólafrumvarpinu segir að bein kostnaðaráhrif séu óljós og að menntamálaráðuneytið og Samband íslenskra sveitarfélaga muni safna upplýsingum og þróa mælikvarða til að meta kostnaðaráhrif. í umsögn fjármálaráðuneytis kemurfram að ákveðin atriði íþyngi minni sveitarfélögum meira en þeim stærri". Bæjarstjórn Grundarfjarðartelur þetta óásættanlega nálgun, því það hefur sýnt sig í gegnum árin að mjög erfitt er að sækja kostnaðarauka til ríkisvaldsins eftir á. Athugasemdir um einstök frumvörp: Frumvarp til laga um grunnskóla 2. gr, Bæjarstjórn Grundarfjarðar þykir miður að ekki skuli vera lengur í textanum að starfshættir skuli mótast af kristilegu siðgæði, heldur talin upp þau atriði sem það byggir á. Kristin trú er trú flestra íslendinga og yfirvöld eiga ekki að vera feimin við að nefna það, enda þótt trúfrelsi ríki í landinu. Mælt með að bæta við orðinu metnaði í upptalningu um starfshætti grunnskóla skulu mótast af". 8. gr. Greinin fjallar um skólaráð. Bæjarstjórn mælir með að minni sveitarfélögum þar sem er t.d. einn til tveir grunnskólar hafi heimild til að skólanefnd annist verkefni skólaráðs. í minni sveitarfélögum geta verkefni skólanefndar og skólaráðs skarast og verkaskipting verið óskýr. U:\GIG\Bæjarráð\Svör og erindi Frá bæjarráði\327fumenn doc GRUNDARGÖTU 30, 350 GRUNDARFJÖRÐUR, SÍMl: , FAX:

106 10.gr. Nemendafélögmunu hugsanlega eiga erfitt að veita umsagnir um áætlanir. Lagter til að nægilegt sé að áætlanir séu kynntar nemendaráði. Einstök sveitarfélög geti haft þetta ákvæði í sínum reglum, eftir því sem þau sjálf ákveða. 23. gr. Þarna kemur fram að gjaldskrárákvarðanir eru kæranlegar, en það er ekki tíundað hvað skuli liggja til grundvallar gjaldskrá. í skýringum með frumvarpinu er sagt að almennt viðmið sé að nemendur greiði hráefniskostnað vegna skólamáltíða. Þetta er ekki mjög skýrt og þýðir aukin útgjöld fyrir sveitarfélög. 26. gr. Val í námi Þar er gert ráð fyrir að nemendur eigi kost á vali um námsgreinar og námssvið í um þriðjungi námstímans. Fyrir minni skóla getur verið nánast ómögulegt að verða við þessu í staðbundnu námi, en möguleikar opnast með fjarnámi. 33. gr. Það er ástæða til að skýra betur á hverju gjaldskrárákvarðanir megi byggja. 41. gr. í minni sveitarfélögum verði heimilt að nýta heilsugæslustöðvar í stað þess að byggja sérstakt húsnæði í grunnskólum. Sjá sambærilegt ákvæði í frumvarpi til framhaldsskólalaga. Um 8. kafla: Kaflinn er varðar mat og eftirlit með gæðum er óskýr og ómarkviss og þarf að skoða betur. Frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Á undanförnum árum hafa mörg sveitarfélög gert átak til að fjölga menntuðum leikskólakennurum sem starfa við leikskóla og stutt þá starfsmenn sem sækja sér formlegrar menntunar. Enn er þó stór hluti starfsfólks leikskólanna ófaglærður. Krafa um aukna menntun kennara mun að lokum leiða til kostnaðarauka fyrir sveitarfélög og getur leitt til aukinna erfiðleika við að ráða menntaða kennara. Þörf er á markvissum aðgerðum til að draga úr neikvæðum áhrifum fýrirhugaðrar breytingar. Ríkisvaldið þarf að greiða kostnaðarauka sveitarfélaga. Með góðri kveðju, U:\GIG\Bæjarráð\Svör og erindi frá bæjarráði\327fumenn doc

107 Alþingi Erindi nr. Þ o komudagur 2S.I Almennt um frumvarpið Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla Umsagnaraðili: Grunnur félag starfsfólks skólaskrifstofa * Almenn ánægja með frumvarpið í heild * Sérstaklega ánægjulegt að sjá hversu mikið tillit hefur verið tekið til athugasemda Grunns, sem kynntar voru á fundi nefndar um endurskoðun grunnskólalaga 22. ma( 2006 * í umsögn Grunns eru aðeins gerðar athugasemdir við þær greinar sem félagið telur ástæðu til að gera breytingar á I. KAFLI Gildissvið, hlutverk grunnskóla og skólaskylda. * 3.gr. Skólaskylda - Á k v æ ð i u m a ð h v e r skóli skuli v e ra e in se tin n er fellt brott - M á þá tvís e tja skóla? E r þ ö rf á a ð h alda inni í lö gunum ákvæ ði um að skólar skuli vera einsetnir? 5.gr. Sveitarfélög II. KAFLI Stjómskipan grunnskóla - Sveitarfélögum g ert skylt að sjá til þess að öll b örn í sveitarfélaginu njóti skólavistar, óháð því h vort börn eigi lögheim ili í sveitarfélaginu, sbr fósturb örn og útlendingar - H vað m e ð Ktil sveitarfélög sem hafa ekki bolm a gn til að taka við fjölda n em enda m eð alvarlegfrávik? D æ m i eru um að hlutfall fósturbarna í árgangi I litlum skóla hafi farið um og yfir 4 0 %. N auðsynlegt að endurskoða aðferðir b arnaverndaryfirvalda vegna vistunar barna og skerpa á samstarfi þeirra og viðtökusveitarfélaga. 12. gr. Símenntun III. KAFLI Starfslið grunnskóla - Á kvæ ð i um nám sleyfi kennara og skólastjóra - F ra m b o ð á n á m i s a m h lið a v in n u h e fu r vaxið m ik ið á u n d a n f ö rn u m á ru m se m o g fra m b o ð á s tu ttu m nám skeiðum sem nýtast kennurum vel í starfi. - B rý n t a ð b re y ta ve rk la g i v ið v e itin g u nám sleyfa þ a n n ig a ð fleiri gefist k o s tu r á e n d u r - og s ím e n n tu n. V. KAFLI Foreldrar 18. gr. Foreldrar og meðferð upplýsinga - Foreldrar eiga rétt á að velja grunnskóla innan sama sveitarfélagsfyrir börn sín skv reglum sveitarfélagsins. - Er þetta alltaf fram kvæ m anlegt? - Hvað m eð skólaakstur í dreifbýli? Lengda við ve ru? M á sveitarfélag setja takmarkanir á þvf í reglum sínum? - V æ ri rétt að tala um forrá ðam enn, en ekki eingöngu foreldra í þessari grein? - Ákvæði um túlkaþjónustu getur verið kostnaðarsamt. 1

108 VI. KAFLI S k ó la h ú s n æ ð i o g a ð s ta ð a í g ru n n s k ó lu m 22. gr. Skólaakstur - f fy rri iö g u m v a r e in n ig á k v æ ð i u m a ð rá ð h e rra se tti re g lu r u m tilh ö g u n skó laaksturs. Það h e fu r ekki verið gert. - O f t h e f u r risið á g re in in g u r m iili sveita rstjó rn a o g foreldra um fyrirkom ulag. - Á rfð a n d i a ð re g lu r v e rð i s e tta r se m fyrs t o g að þess v e rð i ja fn fra m t g æ t t a ð þ æ r skerði ekki sjálfsforræ ði sveitarfélaga. VII. KAFLI Inntak náms, námssklpan, nám sfram boð, Almennt um kaflann: námsmat og staristími - Á h e rslu rva rð a nd i m egin m arkm ið e ru g ó ð, þau vfsa til fjölbreyttra kennsluhátta, á byrg ðar n em e nda f nám i og skóiasamféiaginu o g vals n em e nda um framsetningu ogviðfangsefni. - Nám sm atskaflinn e r í ó sam ræ m i v ið þetta. Leggja þarf áherslu á fjölbreyttara nám sm at o g eins þ arf m arkm ið nám sm ats að vera opnara. Það virðist sem aðefns sé lögð éhersla á þekkingarprófun. - Áherslan á lokam arkm ið A ðaln ám skrárlyk ta r af mikilli stýringu og g etur kom ið f veg fyrir þá fjölbreytni f kennsluháttum sem b o ð u ð e r annarsstaðar f frum varpinu. VIII. KAFLI M at og eftlrttt með gaeðum grunnskólastarfs 36. gr. Innra mat - Á rfðandi e r að sveitarfélögum verði tryg gð u r a ðgangur að ráðgjöf sérfræ ðinga o g viðeigandi m atstæ kjum. M atskerfið v e rð u r a ð vera fra m kvæ m an le gt, sa m a n b u rð a rh æ ft o g skiljanlegt o g kostnaður v e rð u r að vera hóflegur. 37. gr. Ytra mat sveitarfélags - Á k væ ð ið u m ytra m at sveitarfélaga e rtilflu tn in g u rfrá ríki til sveitarfélaga. f þvf feist a ukinn kostnaður fyrir sveitarfélög. - Vantar nánari skiigreiningar og viðm ið. IX. KAFLI Sérfræ ðiþjónusta og stoðkerfi grunnskóla 40.gr. Sklpulag og framkvæmd sérfræðíþjónustu - Sveitarfélög eiga að stuðla að þvf að ýmis þjiifun fari fram innan grunnskóte l ^ í sérfmðlngimi i«m eku «m starfsmtnn svaftarmaga, m.a. íðjuþjálfun, talþjilfun og sjúkraþjálfun. - Mikill kostnaður getur falist i því að tryggja viðeigandi húsnœði fyrir þessa starfsemi - Er eðlilegt að sérfraeðlngar vinnf Innan skólans in þess að skólastjóri hafi boðvald yfir þeim? Aðgengí að þessum sérfraeðingum ekki allsstaðar til staðar. - Þjónusta við fjölskyidur og starfefólk - þetta er auknlng þjónustu! Víðtaekur aðgangur starfsmanna að sirfraeðiþjónustunni sem lýtur að andlegri og llkamlegri veífarð, sbr skýringar í umfjölfun um iagagrainina. - Sérfmðiþjónustan á að tryggia* að nemendur fál kennslu og námsaðstoð við h»fi. Þessi aðill er í riðgjanhiutverki en er atlt ( elnu orðinn framkwmdaraðili líka. Hér er ruglað saman framkvaamdastjóm og ráðgjöf. Það að tryggja nemendum kenrtslu og námsaðstoð er stjómsýsluverkefni sveiterféiagsins, sérfraaðiþjónusta á að vera hlutlaus ráðgjöf. Það þarf að skilja á milíi ráðgjafar og stjómsýslu. IX. KAFLI Sérfræðiþjónusta og stoðkerfi grunnskóla... framhald 40.gr. Skipulag og framkvæmd sérfræðiþjónustu - E ftirlitsh lu tve rk sé rfræ ð iþ jó nu stun na ro g m at á árangri. S a m k væ m t þessu eru starfsm enn sé rfræ ð iþ jó nustunnar annarsvegar ráðgjafar og hinsvegar geta þeir sagt skólastjóranum fyrir verkum. - H é r e ru slegnir nýir tó n a r sem leiða til kostnaðarauka, sérstakiega v arðandi m at o g eftirlit sérfræ ðiþjónustunnar. Þvf e r afar m ikilvæ gt að ákvæ ði um kostnaðarskiptingu verð skýrð og endurm etin. - G ru n n u r h vetu r m e n n tam á la nefn dtil að kalla eftir um sögn félags skóiasálfræ ðinga u m þen nan kafla lagafrum varpsins. X. KAFLI Viðurkenninggrunnskóla, samreksturog helmakennsla 43. gr. Viðurkenning grunnskóla sem reknir eru a fö ð ru m en sveitarfélogum - Grunnur leggur tll að ákvaaðum þessarar grainar verði vísað tll kostnaðarmatsnefndarinnar. - Reynslan af þessu á kw ð i umdelld. Óánagja hefur veríð hjá sveítarfélögum um útrelkninglnn. - Reíkningsskilareglur sveltarfélaga hafa breyst mikið. - Reiknuð afnot af íþróttahúsnaaði og innri leiga eru innlfalin í rekstrartostnaði skóla, skólaakstur í dreifbýlum sveltarfélögum og ýmislegt fleira. - Einkastólar fá afnot af húsnaði hjá sveltarfétaginu en samt 70-75% af vegnu meðaltali heildarrakstrertostnaðar allra grunnslcóla sem reknir eru af sveítarfélögum í landinu i hvem nemanda > gallaðir útreikninpr. - óeðlilegt að kveða i um þetta í lagatexta, réttara v» r i að gera það í reglugerðum og vlsa til nefndar sem sér um útrelkninga é kostnaði. 2

109 Ýmsar athugasemdir Ákvæði um þagnarskyldu þarf að vera í lögunum Reglugerðir æ ttu að iiggja fyrir um leið og lagafrumvörp. G ru nnur hvetur til þess að fullt samráð verði haft við Sambandið við samningu reglugerða. M ö rg ákvæ ði i göm lu lögunum voru ekki kostnaðarmetin. Full ástæða e r til að kostnaðarmeta allar breytingar sem felast í nýja lagafrumvarpinu. Vantar sam ræ m ingu milli frum varpa um leik-, g runn- og framhaldsskóla, t.d. er ekkert fjallað um grunnskóla i fram haldsskólafrumvarpinu, en viða í grunnskólafrum varpinu erta la ð um framhaldsskóla, ekki er heldurfjallað lelkskóla i grunnskólafrumvarpinu, en oft visað i grunnskólalög i leikskólafrumvarpinu.

110 Alþingi Erindi nr. Þ 135/ * * 61 komudagur Q-C08 Ú^étaHim^ur mncm drtí Hafnarfírði 21. janúar Menntamálanefnd Alþingis Alþingishúsinu við Austurvöll 150 Reykjavík. Máleíni: Umsögn fræðsluráðs Hafnarfjarðar við frumvarp um leikskóla, frumvarp um grunnskóla og frumvarp um menntun og ráðningu kennara(...) sem liggja fyrir Alþingi veturinn Fræðsluráð þakkar menntamálanefhd Alþingis fyrir tækifærið til að bregðast við ofangreindum frumvörpum. Ráðið tekur þó fram að málið er umfangsmikið og það fær ekki langan tíma til að svara erindi nefodarinnar. Þvi áskilur ráðið sér allan rétt til að koma með athugasemdir síðar í ferlinu og bregðast við atriðum sem koma fram, t.d. ef menntamálanefiid Alþingis leggur til breytingar sem fræðsluráð getur ekki brugðist við í dag. A fundum firæðsluráðs Hafnarfjarðar sitja bæði pólitískir fulltrúar og áheymarfiilltrúar ýmissa hópa, þ.e. fulltrúar starfsmanna skóla og foreldra. Öllum þeim sem sitja fundi fiæðsliu-áðs Hafiiarfjarðar var gefinn kostur á að koma með sínar athugasemdir/ábendingar og er samantekt þeirra hér komið á framfæri. r Abendingar og athugasemdir við frumvörpin 1. Það er viðhorf fræðsluráðs Hafiiarfjarðar að nýtt frumvarp um leikskóla, grunnskóla og um menntun og ráðningu kennara séu tímabær. Mikilvægt er þó að samstaða sé um frumvörpin í heild sinni á Alþingi milli allra stjómmálaflokka til að sem breiðust samstaða náist um framkvæmd þeirra. Það er líka mikilvægt að gefa frumvörpimum nægan tíma í umræðu og skoðun áður en þau verða samþykkt. Mörg atriði í frumvörpunum eru mikilvæg nýlunda í skólastarfi sem eru til bóta. Almennt séð er ráðið sátt við þá meginstefiiu frumvarpsins að skólaganga bama á íslandi sé samfélagslegt verkefiii sem sveitarfélög beri meginábyrgð á - þótt opnaðir séu frekari möguleikar á öðrum skólafommm og ítrekuð sé grundvallarábyrgð foreldra á uppeldi og menntun bama. Fræðsluráð fagnar einnig auknum möguleikum sveitarfélaga til að stýra skólahaldi, t.d. með auknum samrekstri leik- og grunnskóla. Jafnframt er minnt á að þótt eftirlit með skólastarfi sé áhersluþáttur í frumvarpinu í ýmsum greinum þess (t.d gr.), til að telja sig tryggja gæði í skólastarfi, ætti ekki síður að leggja áherslu á skólaþróun, kennslufræðilegan stuðning og framfaraþætti sem frekar tryggja og viðhalda gæðum heldur en eftirlit í sjálfu sér. Skólaþróim gerist ekki fyrir efitirlit eða samræmd próf heldur viðleitni starfsfólks skóla til að gera betur og því að unnið sé að þróun m m SÍMI: (+354) ST R A N D G O T U 31 BRÉFASÍMI: (+354) H AFNARFJÖRÐUR NETFANG: skolaskr@hafnarf ordur.is

111 mannauðs í hveijum skóla og sveitarfélagi. Þarf ekki að ýta undir slíkt með ákvæðum í lögunum samhliða eftirlitsáherslum? Samhliða þessu mætti leggja áherslur á nauðsyn námsmats í skólastarfi en þó ekki þær áherslur sem frumvarpið heldur helst fram. Námsmat er ekki fyrst og fremst til að mæla hvort markmiðum námskráa eða hvort skor á prófum samkvæmt ytri stöðlum sé mætt heldur einnig til að örva nemendur í námi, veita kennurum leiðbeiningar fyrir áframhaldandi kennslu og sýna nemendum hvar þeir geti bætt sig í námi. Greinin í framvarpinu um námsmat er því frekar stofiianaleg og ekki nægilega tengd kennslufræði sem er upprunaleg áhersla námsmats í skólum (27. grein). Því ætti áherslan á námsmat fyrst að vera á kennslufræðilegan tilgang þess og síðan samfélagslegan (sem er afleiddur) sem er öfugt við greinina eins og hún birtist nú í frumvarpinu. 2. Það er nauðsynlegt að endurskoða frumvörp um samfélagslegar stofiianir öðru hvoru og sérstaklega ef lagaumhverfi þeirra er mjög háð samfélagsgerð á hveijum tíma - ekki síst þegar þjóðfélagsbreytingar eru örar. Því er mikilvægt að lagasetning taki mið af slíku og viðhafi sveigjanleika til að bregðast við nýjum aðstæðum síðar. í þeim skilningi teljum við þetta frumvarp vera framfor frá þeim lögum sem nú eru í gildi og eru mörg atriði í frumvörpunum til bóta. Þó má lagasetningin ekki vera of hamlandi fyrir sveitarfélög í framkvæmd og þau verða að hafa möguleika til sveigjanleika og hagræðingar hjá sér. Sem dæmi um slíkt er í leikskólafrumvarpi ákvæði um að foreldraráð leikskóla sé kallað sama í september (11. gr.). Það er of stýrandi því reynslan sýnir að það gerist helst í október í Hafiiarfirði. Er því ekki betra að hafa greinina víðari og tala um að kalla ráðið saman að hausti frekar en í september sem er því óþarfa binding í lögum. Annað dæmi um slíkt getur t.d. verið um rétt sveitarfélaga og skóla til frávika frá almennum áherslum. Frumvörpin gera alltaf ráð fyrir að einstakir skólar séu heildstæðir, þ.e. séu frá bekk. Hvað ef skóli er eingöngu frá bekk (yngsta stig) eða bekk (yngsta og miðstig)? Þurfa þá öll ákvæði að vera eins, t.d. um nemendafélög, námsráðgjöf (13. gr.), skólaráð (8. gr.) og inntak náms (24. grein sbr. nýjung þar um náms- og starfsfræðslu og aðalnámskrá lagfæri hér að nokkru leyti) að vera nýtt til fullnustu. Það eru margvíslegar aðstæður í skólahaldi sveitarfélaga sökum ólíkrar stærðar þeirrar sem taka þarf tillit til. Þarf menntamálanefhd ekki að skoða slíkt nánar í lagasetningunni í heild sinni? 3. Lögð er áhersla á að hveni breytingu á frumvörpunum sem fela í sér skyldur fyrir sveitarfélög, sem munu annast framkvæmd laganna, sé kostnaðargreind og fjármagn fylgi þá með. Þannig er margt í frumvarpinu óljóst með kostnaðarauka. Dæmi um atriði sem fela í sér kostnaðarauka fyrir skólastarf er m.a. um búnað skóla (5. gr.), skólaráð (8. gr.), innra mat skóla og ytra mat sveitarfélaga ( gr.), lengt skólaár um 10 daga (28. gr.), túlkaþjónusta við foreldra grunnskóla sem tala ekki íslensku (18. gr.), skólamálsverðir (23. gr.), grunnskólanám í framhaldsskólaáfongum (31. gr.) og margt fleira sem of langt mál er að telja hér upp. Það er því algjör forsenda þess að verði frumvarpið samþykkt að endurskoðaður verði hlutur sveitarfélaga í opinberum skatttekjum í þátt átt að sveitarfélög fái þar stærri hlut en nú er. Öðruvísi getur þetta frumvarp aldrei orðið að veruleika og gagnslaust að samþykkja það. 4. Eitt mest krefjandi viðfangsefhið í skilgreiningu laga lun skólahald yfirleitt er þátturinn um sérþarfir nemenda: Nemendur eiga rétt á að komið sé til móts námslegar þarfir þeirra í almennum grunnskóla án aðgreiningar, án tillits til líkamlegs eða andlegs atgervis (17. gr., 1 mlgr. frumvarps hmmmt' I I ST R A N D G Ö T U HAFNARFJÖRÐUR SIMI: (+354) BRÉFASIMI: (+354) NETFANG: skolaskr@hafnarfiordur.is

112 um grunnskóla) Hvergi í frumvörpunum, né í reglugerðum fram að þessu, hefur verið skilgreint nákvæmlega hvaða þjónustu nemendur eiga rétt á sem hafa fengið skilgreindan vanda (t.d. ofvirkni, athyglisbrest, leshömlun, dyslexíu, kvíðaraskanir o.s.frv.), þannig er þetta opinn reikningur fyrir sveitarfélög ef þarfir finnast hjá hvaða nemanda sem er. Jafiivel læknar og sálfræðingar í dag telja sig geta skrifað upp á ákveðnar kröfur til sveitarfélaga um þjónustu vegna nemenda sem þeir hafa skilgreint sérstakar þarfir hjá. Sveitarfélög taka ekki við opnum reikningi hér og áskilja sér því allan rétt til að ákvarða sjálf hvaða þarfir verða leystar og hverjar ekki geri ríkisvaldið það ekki og slíkt sé jafiiframt fjármagnað í samræmi við það. Þetta frumvarp leysir ekki þennan vanda. Þannig er staðan í dag að kostnaður vegna sérkennsluþarfa nemenda í leik- og grunnskólum er langt umfram það fjármagn sem sveitarfélögin fá í dag samkvæmt samningi ríkins og sveitarfélaga frá heild sinni er sátt við auknar menntunarkröfur til kennara en það leysir ekki vanda sem nú er til staðar í skólastarfi, þ.e. á meðan skólar þurfa að ráða starfsfólk sem ekki uppfyllir fagkröfur og starfsfæmi (er á undanþágu) nýtast ákvæði um starfsvemd og aukna menntun kennara ekki til fullnustu. Auk þess er fagnað möguleikum sveitarfélaga til samreksturs skóla milli skólastiga og nauðsyn þess að réttindi starfsfólk séu í samræmi við það. Sbr. að taka þarf út eða í 28. gr. leikskólafrumvarps til að slíkt sé varðveitt. í því felst að það sé ekki nóg að hafa réttindi á öðru hvoru skólastigi til að kenna eða stýra í skóla sem er samrekinn og fá laun í samræmi við starfsréttindi sín. Það verður að hafa réttindi á báðum stigum. í reynd þýðir þetta í dag að það þarf að auðvelda kennurum á grunnskólastigi að fá leikskólaréttindi en ekki öfugt því leikskólakennarar eiga auðveldara með að fá réttindi á grunnskólastigi (gildir þvi einnig um stjómendur beggja skólastiga þvi þeir þurfa kennararéttindi). Frumvarpið um menntun og ráðningu kennara skýrir það ekki nægilega vel. Við teljum mikilvæg atriði i tengsliun við frumvörpin þijú að alltaf sé lögð áhersla á mikilvægi fagmennsku í kennarastarfi og lögvemdun kennslustarfa. Eins verði að leggja áherslu á að sem fagfólk fái uppeldisstéttimar í skólastarfi eðlilegt starfsumhverfi (t.d. að ekki verði ætlast til að kennarar vinni sína fagvinnu á kvöldin likt og kemur fram i skýringum við 5. gr. leikskólafrumvarps) og fagmennska kennara og uppeldismenntaðra starfsmanna stýri framkvæmd skólastarfs en ekki þaríir foreldra fyrir bamagæslu, þarfir atvinnulifs að fá starfsfólk i vinnuna eða álíka sem stundum virðist ráða för umfiram fagmennsku i skólastarfi - þótt allt þetta þurfi að vinna í samspili. 6. Samkvæmt frumvörpunum munu nokkrar reglugerðir verða gerðar eftirá á grundvelli laganna, t.d. í 27. grein. Mikilvægt er að hafa eingöngu reglugerðir um það sem skiptir miklu máli til að útskýra lögin frekar en ekki þegar um einföld atriði er að ræða eins og t.d. vinnulag ráða. Engin íþyngjandi ákvæði fyrir sveitarfélög mega þar koma fram án þess að þau fái fjármagn til þeirra sérstaklega. Eins þarf að tryggja að engar reglugerðir verði settar án samráðs við sveitarfélögin, auk viðeigandi fjármagns, og verklag sem kemur í kjölfar lagasetningar gefi sveitarfélögum sveigjanleika til að skipa málum eftir aðstæðum i héraði án þess að brjóta á rétti bama. Er t.d. nauðsynlegt að setja reglugerð um skólaráð skv. lokasetningu 8. gr. grunnskólalaganna? Geta lögin ekki verið nógu skýr til að sveitarfélögum sé siðan falin framkvæmd málsins, jafiivel á vettvangi þeirra sjálfra án atbeina ríkisvaldsins? mmwiá SIMI: (+354) ST R A N D G O T U 31 BRÉFASÍMI: (+354) HAFNARFJORÐUR NETFANG: skolaskr@hafnarfjordur.is

113 7. Réttur foreldra og barna gagnvart skólastarfi sveitarfélaga er mikilvægur en þó verður að gæta hófs við slíka lagasetningu þar sem skólahald er einnig samfélagslegt verkefni þar sem réttur fárra getur ekki verið meiri en hópsins í heild (allt starfsfólk, nemendur og foreldrar). Dæmi um nýjan þátt er í 24. gr. en þar segir að nemendur... eigi þess kost að velja sér viðfangsefiii og nálgun 1 eigin námi og eiga val í námi sínu um viðfangsefiii, námsaðferðir og námsgreinar... (26. gr.). Það er í reynd hægt að túlka þetta á mismunandi hátt en við teljum mikilvægt að öll frumvörpin í heild sinni feli í sér að það sé fagmennska kennara og skólastjómenda sem stýri kennslu og leiðum og aðferðum í námi sem gefi nemendum möguleika til sveigjanleika og einstaklingsbundinna nálgana í námi en ekki að það séu einstaka nemendur sem stýra skólum og kennsluháttum í kennslustundum. Skólastarfi er alltaf stýrt af fagfólkinu þar sem þeir leitast við að nálgast nemendur og finna kennsluverkefiii og aðferðir við hæfi þeirrra en er ekki val fyrir nemendur sjálfa um að velja að læra eftir ákveðnum aðferðum eða læra alls ekki ella. Einstaka viðhorf foreldra og nemenda geta ekki haft bindandi ákvarðanir fyrir skólahald heildarinnar og hagsmxma sveitarfélagsins. Það er mikilvægt að virðing sé borin fyrir fagmnennsku uppeldisstétta í öllu skólastarfi því það er lykillinn að farsælu skólastarfi. Þarf ekki að kveða skýrar á um þetta? Það verður líka að gera sanngjamar kröfur til bama og foreldra í skólastarfi. Er t.d. þörf á að tala um skyldur bama (30. gr. leikskólafrumvarps)? Þá finnst okkur nauðsynlegt að fara vel yfir allar kröfur um persónuvemd foreldra á upplýsingum um eigin böm, t.d. í upplýsingamiðlun milli leikog grunnskóla vegna nemenda sem eiga í námslegum eða félagslegum vanda. Þar er slæmt ef foreldrar geta leynt mikilvægum upplýsingum fyrir skólastarf og tafið að vitneskja komist til skila milli kennara. Þetta er vandmeðfarin lína sem uppeldisréttur foreldra er virtur en nauðsyn skóla fyrir upplýsingar sé virt engu að síður. 8. Hvenær námi í grunnskóla lýkur er óljóst samkvæmt 25. og 32. gr. í grunnskólafrumvarpi og líklegt að í framkvæmdinni munu ýmsar skemmri skímir koma fram síðar nema lögin verði skír hvað þetta varðar. Það á sérstaklega við ef nemandi tekur ekki 10. bekk áður en hann lýkur grunnskóla en það hefur þekkst í grunnskólum að einstaka nemendur hafi verið færðir upp um bekk og ljúka þá 10. bekk eftir 9 ára skólagöngu og heftir því farið í gegnum námsefni 10. bekkjar en það á ekki við alla samkvæmt þessu frumvarpi. Ef markmiðssetning ein á að ráða hvenær nemandi lýkur grunnskólanámi mætti líka túlka það sem lengra nám en tíu ár því það ná fæstir nemendur að ná öllum markmiðum aðalnámskrár á 10 ámm - svo víðtæk er hún. Hættan í dag er sú að ef nemandi lýkur samræmdum prófum á minna en tíu árum ljúki hann grunnskólagöngu án þess að ljúka námi í öðrum námsgreinum eða hugað sé að félagslegum þáttum hveiju sinni. Hver ber þá ábyrgð á námi nemenda? Við setjum fram efasemdir um að þessi framsetning í 25. gr. verði nægjanlega gefandi og taka eigi skýrar fram um ákvörðunarrétt skóla til að meta og útskrifa nemendur áður en 10 ára skólaskyldu er lokið og ekki hafa það í höndum nemenda, foreldra eða almennra námsmarkmiða sem felur aðeins í sér yfirsýn yfir hluta af skólagöngu nemenda. 9. Bent er á takmarkandi þátt í 12. gr. grunnskólafrumvarps um upphæð til símenntunar kennara (1,3% dagvinnulauna) þar sem slíkt sé samningsatriði í kjarasamningum - og hluti samkomulags sveitarfélaga við ríkið um tekjuskiptingu svo ríkisvaldið er að veija sig í þessari grein. Það er ekki talið ráðlegt, jafiivel þótt þetta sé sett fram með fyrirvara með ákvæði til bráðabirgða fyrir aftan frumvarpið. I 12. gr. ætti að leggja mikla áherslu á mikilvægi símenntunar og endurmenntunar kennara og nauðsyn þess að þeim bjóðist endurmenntun við hæfi, bæði samhliða starfi og með SKÓLASKRIFSTQFA H AFN ARFJARÍA R ST R A N D G Ö T U HAFNARFJÖRÐUR Sl'MI: (+354) BRÉFASÍMI: (+354) NETFANG: skolaskr@hafnarfiordur.is 4

114 sérstökum og reglulegum námsleyfum á föstu árabili (lengi hefiir viðmiðun verið 10 ár en í reynd frekar ár miðað við fjárframlög sem þarf að stytta verulega). Nefna ætti tilgang slíkrar sí- og endurmenntunar í frumvarpinu, þ.e. að hún miði að því að efla starfsfæmi kennara til að þeir verði stöðugt færari að mæta betur námslegum og félagslegum þörfum nemenda sinna. Gera þarf ráð fyrir fjármagni og vinnutímaskilgreiningum til slíks eins og öðm sem að frumvarpinu snýr og gerist það væntanlega í kjarasamningum. 10. Við setjum okkur ekki á móti því að kennarar frá öðrum löndum, sem hafa svipaðar menntunarkröfur til kennara og gilda á íslandi, fái hér kennsluréttindi. En ætti ekki setja skýrar kröfur um íslenskukunnáttu kennara í leik- og grunnskólum upp að vissu marki og tryggja rétt nemenda til samskipta á íslensku í sérhveijum námshópi/námsgrein? 11. Nemendur sem hafa sem íslensku sem annað tungumál fjölgar stöðugt og þeir eiga jafiivel báða foreldra sem hafa íslensku sem fyrsta tungumál (em nú nálægt 4% í leik- og grunnskólum í Hafiiarfirði). I 16. gr. er kveðið á um rétt tvítyngdra til íslenskunáms - sem er vel. Það er þó ekki skilgreint hver er réttur nemenda hér og þær bjargir sem eigi að vera til staðar, þ.e. hve mikla þjónustu tvítyngdir skuli fá (t.d. hve marga stuðningstíma á viku í íslensku eða að þeir skuli fá aðstoð í öllum námsgreinum þegar þeir skilja ekki kennslufyrirmæli á íslensku) eða að hvaða árangri skuli stefnt að (t.d. vera almennt málhæfur á íslensku í samskiptum eða ná námsmarkmiðum aðalnámskrár í íslensku hveiju sinni). Sveitarfélög geta ekki tekið við enn einum opnum reikningi hér. Uthlutanir jöfiiunarsjóðs sveitarfélaga til nýbúafræðslu í dag duga ekki til að leysa þennan vanda. Attar löggjafmn sig á að hér eykst kostnaður ár frá ári eins og staðreyndir sýna. T.d. fjölgaði þeim nemendum sem eiga íslensku sem annað tungumál um 50% í grunnskólum Hafiiarfjarðar frá skólaárinu til skólaársins og rúmlega 40% í leikskólunum á sama tíma um leið og nemendum fjölgar innan við 5%. Það er ekkert sem bendir til annars að þessi aukning haldi áfram á næstu árum og áratugum með opnun vinnumarkaðar í Evrópu og auknum viðskiptum á hnattvæðingartímum. 12. Það ætti að vera vera skýrt í lögum að ef nemandi í grunnskóla stundar nám í framhaldsskóla, þótt það sé skilgreint sem hluti af námi í grunnskóla (t.d. tekið sem valgrein), skuli það alltaf greitt af framhaldsskólanum en ekki grunnskólunum. Sú leið að blanda þessu saman, að greiða stundum og stundum ekki er villandi. Ef nemandi í grunnskóla vill hefja framhaldskólanám og vinna sér inn námseiningar á því skólastigi ætti það að gerast á kostnað framhaldsskólans. Hitt er of flókið og verður sífellt deiluefhi. Lýst er yfir stuðningi við það að foreldrar greiði uppihald (fæði og gistingu) í vettvangsferðum skóla. Þó væri hægt að samþykkja breytingu um uppihald og það verði nemendum að kostnaðarlausu ef ríkisvaldið leggur til viðbótarfj ármagn sem því nemur (en sá kostnaður hleypur á tugum milljóna á ári ef allt er talið). Þá væri ekki í vegi að eyða þeirri óvissu í lögum um að til séu aðrar ferðir sem farið er í á starfstíma grunnskóla en vettvangsferðir, t.d. óvissuferðir, utanlandsferðir eða útskriftarferðir sem eigi algjörlega að vera á kostnað nemenda og foreldra að þeirra ósk - í samráði við skóla og með samþykki hans ef slíkar ferðir fara firam á skóladögum nemenda. Það er enn nokkur óvissa um skólaferðalög sem þarf að eyða og kostnaðarmeta í samræmi við það. : (+354) ST R A N D G O T U 31 BRÉFASÍMI: (+354) HAFNARFJORÐUR NETFANG: skolaskr@hafnarf ordur.is

115 13. Nýlunda í frumvarpi um grunnskóla eru ítarleg ákvæði um mat og eftirlit sveitarfélaga á skólastarfsemi í sveitarfélaginu (37. gr. grunnskólafrumvarps) auk ítarlegrar upplýsingaskyldu. Það getur í sjálfii sér verið eðlilegt og gerist líklega sjálfkrafa að sveitarfélög hafi góða yfirsýn yfir eigið skólastarf. Sveitarfélögum er þó eðlilegra að líta á sig sem styðjandi aðila og hlutverk þess sé fyrst og fremst að stuðla að því að skólastarf gangi vel, ráða hæfa stjómendur og veita nægar bjargir til skólastarfs sveitarfélagsins. Við efumst því um að umrædd grein leggi rétta áherslu á þátt sveitarfélags í skólastarfi og hvort ekki dugi eftirlitsþáttur menntamálaráðuneytis í 38. gr. sem eftirlitsþáttur laganna. Stuðningsþáttur sveitarfélaga er mikilvægari en eftirlitsþáttur þess og engin nauðsyn að gera kröfiar um opinbera tilkynningaskyldu um skólahald í lögum aðra en þá sem sveitastjómarmenn og almenningur í sveitarfélögum koma sér saman um á hveijum tíma. Þessi grein þarf því gagngerrar endurskoðunar við með tilliti til stuðningshlutverks sveitarfélaga við skólastarf. Það em til aðrar leiðir fyrir sveitarfélög til að ræða skólastarf en með áherslu á eftirlit, þ.e. að hafa fyrstu áherslu á stuðning þar sem slíkar áherslur sækja stöðugt meira á í skólastarfi í alþjóðlegu samhengi (sbr. Það þarf því að vera meira styðjandi lagaumgjörð við stuðningshlutverk sveitarfélaga sem þær reka í gegnum skólaskrifstofur sínar og því ætti að lagfæra 37. gr. grunnskólafrumvarps í samræmi við það, alla vega að líta svo á að þetta séu tvær hliðar á sama peningi og skilgreina það þannig í lögum en ekki bara eftirlitsþáttinn. 14. Umræða hefur verið í fjölmiðlum um hlut trúarbragða, sérstaklega kristindóms, í fhunvörpunum. Fræðsluráð styður núverandi framsetningu - sem reyndar er engin nýjung því aðgreining skólastarfs firá kirkjulegu starfi kom í grunnskólalög þegar árið Áfram er mikilvægt að trúarbragðafræðsla sé þáttur í skólastarfi og að íslenskar hefðir og venjur sem tengjast trúarbrögðum fái áfram sem hingað til sinn vettvang í skólastarfi eins og eðlilegt þykir, s.s. jólaskemmtanir, að læra trúarlega söngva, heimsækja kirkjur og fá heimsókn prests á sorgarstundu svo eitthvað sé nefnt. Hugmyndin um trúarbragðafrelsi hefur ekki falið í sér að afneita öllu trúarlegu og hleypa því ekki inn fyrir þröskuld skólanna. Við teljum frumvörpin hér í eðlilegum farvegi og gefa skólastarfi eðlilegt rými til að fást við trúarleg viðfangsefrii eins og önnur náms- og félagsleg viðfangsefni í skólastarfi. Hér með lýkur þessari samantekt og er treyst á menntamálanefiid að taka þau sjónarmið sem fram koma í henni með í umræðuna um þessi mikilvægu frumvörp um skólastarf á Islandi. Það skiptir miklu málki að vel takist til og er treyst á ykkur að taka tillit til sjónarmiða sveitarfélaga við lokafrágang laganna því framkvæmd þeirra veltur algjörlega á sveitarfélögunum og eins því að nægilegt fjármagn fylgi þeim fjölmörgu kostnaðaraukandi ákvæðum sem í þeim em. Virðingarfyllst, f.h. fræðsluráðs Hafiiarfjarðar Magnús Baldursson, Sviðsstjóri fræðslusviðs / fræðslustjóri '!FS_Tp_FA ST R A N D G Ö T U 31 «220 HAFNARFJÖRÐUR SÍMI: (+354) BRÉFASÍMI: (+354) NETFANG: skolaskr@hafnarf ordur.is

116 Sólborg v/norðurslófl Sími Akureyri Fax Alþingi - nefndasvið Austurstræti Reykjavík Alþingi Erindi nr. Þ / 3 T ^ s ý komudagur / J w S Háskólinn á Akureyri University of Akureyri Skrifstofa rektors Akureyri, 28. janúar 2008 Tilv.: Efni: Frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál. Háskólinn á Akureyri þakkar fyrir tækifærið að fá að senda umsögn um ofangreint frumvarp ásamt firumvörpum um framhaldsskóla, 286. mál, um leikskóla, 287. mál og um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288. mál. Almennt um þessi fjögur frumvörp má segja að þau horfi til verulegra framfara í íslensku skólakerfi. Þau styrkja stöðu kennara og það er sérstakt fagnaðarefni að starfsheitið leikskólakennari verður lögvemdað og að kennarar þurfi að ljúka fimm ára námi til að fá að nota starfsheitin leik-, grunn- og framhaldsskólakennari, þau bæta tengingu á milli skólastiga og auðvelda flutning starfsmanna á milli þeirra svo að einhver atriði séu nefnd. Þau eru líkleg þegar til lengri tíma er litið að styrkja stöðu skóla í samfélaginu. Hér á eftir fer umsögn Háskólans á Akvireyri vim frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál. í 7. grein er fjallað um stjómun grunnskóla. Þar er kveðið á um það að skólastjóri geri tillögur til sveitarstjómar um fyrirkomulag stjómunar í grunnskóla með tilliti til þarfa viðkomandi skóla. Ekki verður séð hvers vegna sér ákvæði þarf um skóla með færri nemendur en 60. Með sama hætti og í fjölmennari skólum verður að teljast í hæsta máta eðlilegt að skólastjóri geri tillögur til sveitarstjómar um fyrirkomulag stjómunar skólans, þ.e. um tilnefningu staðgengils. I 8. gr. er nýtt ákvæði um skólaráð sem kemur í stað foreldraráðs sem kveðið er á um í gildandi lögum. Skólaráð hefur þó talsvert annað hlutverk en foreldraráðið. Hér er um áhugaverða nýjung að ræða en í skólum í nágrannalöndum er svipuð ráð að finna í skólum. Umhugsunarvert er hins vegar hví nemendum er ekki tryggður seturéttur í ráðinu með fullum réttindum. I skóla sem á að leggja áherslu á vitund nemenda um borgaralega ábyrgð og skyldur hlýtur að vera eðlilegt að löggjafinn gefi nemendum kost á virkri þátttöku í skólaráði skólans. Þá er álitamál hver skipan ráðs af þessu tagi á að vera að öðru leyti. í Danmörku er sú leið valin að foreldrum er tryggður meirihluti í skólaráði. í greininni er kveðið á um að ráðherra sé heimilt að setja reglugerð um starfsemi skólaráða í samráði við samtök sveitarfélaga, kennara og foreldra. Ekki verður séð að þörf sé á frumkvæði ráðherra hér að lútandi fremur en að ráðherra setji skólastjóra erindisbréf, heldur á það að vera á valdi sveitarfélaga að setja skólaráði reglur. Hlutverk þess er tilgreint i lögum og útfærslan ætti að vera sveitarfélaganna. I 11. gr. er kveðið á um ráðningu skólastjóra og starfsliðs grunnskóla. í greininni segir að óheimilt sé að ráða einstakling til starfa sem hlotið hefur refsidóm fyrir brot á

117 Sóiborg v/norðurslóð Sími mm Háskólinn 600 Akureyri Fax á Akureyri University of Akureyri Skrifstofa rektors ákvæðum XXII. kafla hegningarlaga. Hér er vísað til kynferðisbrotakafla laganna. Umhugsunarvert er hví einungis er vísað til þessa tiltekna kafla. Hvað þá um brot á friðhelgi einkalífs, manndráp o.s.frv. Hegningarlög taka til hvers konar afbrota sem geta gert menn vanhæfa að umgangast böm eða að bera ábyrgð á uppeldi þeirra og menntun. Hér þarf því að endurskoða orðalag sem nær til fleiri þátta. Þá er einnig umhugsunarvert að einungis er rætt um að óheimilt sé að ráða kennara sem gerst hafi brotlegur en ekkert fjallað um þann sem hefur orðið brotlegur í starfi. Hér vísast til þess sem áður er sagt í athugsemdum um frumvarp um ráðningar kennara og skólastjóra grunnskóla að ótækt er að ekki séu nein ákvæði til um að kennari geti misst leyfisbréf vegna brota í starfi eða annars staðar. í 14. gr. segir að nemendur beri ábyrgð á eigin námi. Nám í skóla er flóknara fyrirbrigði en svo að hægt sé að yfirfæra ábyrgðina með einfbldum hætti á nemendur eins og hér er gert. Til dæmis má taka að tæplega er hægt að varpa árangri nemenda á samræmdu prófi alfarið á hans ábyrgð. Þar hlýtur kennari og skóli að bera ábyrgð einnig. Hér væri nær að kveða á um að nemendur bæru ábyrgð á framkomu sinni, umgengni, samskiptum og námsástundun með hliðsjón af aldri. í 17 gr. er fjallað um kennslu nemenda með sérþarfir. í greininni segir að náist ekki samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemanda skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu. Hér er gerð athugsemd við beygingu orðsins skólavistun, ef. skólavistar. Böm eru ekki lengur vistuð í skóla en þiggja sína skólavist þar. Hér á því að standa fyrirkomulag skólavistar. Það kann svo líka að vera álitamál hvort skólastjóri eigi að hafa þennan úrskurðarrétt gegn vilja foreldra. í gildandi lögum er við það miðað að telji foreldrar bams eða forráðamenn, kennarar eða aðrir sérfræðingar að bamið fái ekki notið kennslu við sitt hæfi í heimaskóla sé það forráðamanna að sækja um skólavist fyrir það í sérskóla, ekki kennaranna, sérfræðinganna eða skólastjóra. Þetta ákvæði hefur hins vegar ekki tryggt ákvörðunarvald foreldra að þessu leyti sbr. hæstaréttardóm þar að lútandi. í 24. gr. er fjallað um aðalnámskrá og upp taldir 12 efnisþættir sem leggja skal áherslu á í aðalnámskrá. Ástæða er til að benda á að 13. liðnum verði bætt við upptalninguna; lestur og lesskilning eða læsi. í gildandi aðalnámskrá grunnskóla, almennum hluta er hvergi minnst á læsi eða lestur en lestur sem námsgrein er tilgreindur í íslenskuhluta námskrár. Mikilvægi læsis er óumdeilt í nútíma samfélagi. Lestur og læsi gengur þvert á allar námsgreinar. Það skiptir því miklu að skólar á öllum stigum hlúi sem best að góðri fæmi allra nemenda á þessu sviði, enda byggir annað nám á góðri lestrarfæmi. Því er mikið í húfi að vel takist til í lestramáminu þar sem framtíðarmöguleikar einstaklingsins eru að miklu leyti komnir undir því og skólagangan verði farsæl. í 25. gr.er fjallað um markmið náms og upp taldar kennslugreinar grunnskólans. Athygli vekur að þar er kristinfræði, siðfræði og trúarbragðafræði felld út. I umsögn með frumvarpinu segir að ekki sé gert ráð fyrir því að hætt verði að kenna námsgreinina heldur teljist hún til samfélagsfræða. í umsögninni er veik röksemdafærsla fyrir breytingunni, sagt að í viðmiðunarstundaskrá séu þessar greinar taldar upp saman með sameiginlega tíma til ráðstöfunar og þá geti ákveðnir þættir heimilisfræði, siðfræði og trúarbragðafræða tengst lífsleikni. Þar segir ennfremur að með þessu móti sé lagaákvæði um námsgreinar og námssvið gerð almennari og meira svigrúm innan aðalnámskrár til að skilgreina áherslur í samræmi við þróun samfélagsins. Þetta verður

118 Sóiborg v/norðurslóð Simi Akureyri Fax Háskólinn á Akureyri University of Akureyri Skrifstofa rektors tæpast lesið á annan hátt en að draga megi úr áherslum á trúarbragðafræðsluna og færa í aðra þætti samfélagsgreina. í 28. gr. er fjallað um starfstíma grunnskóla en þar segir að skóladagar nemenda skulu eigi vera færri en 180. Skiptin milli kennsludaga og annarra skóladaga nemenda sé á ábyrgð skólastjóra að höfðu samráði við skólaráð og að fenginni staðfestingu skólanefndar. Við setningu laganna 1995 var mikil umræða um skólatíma sem snerist m.a. um það með hvaða hætti hægt væri að tryggja nemendum lágmarkskennsludagafjölda. Þóttust menn sjá þá að verulega skorti á að skólar nýttu heildardagafjölda 9 mánaða skólans nógu vel til kennslu. Það ráð var tekið að lögfesta lágmarkskennsludagafjölda, 170 daga. Vekja skal athygli á að lög nr. 66/1995 kveða á um að kennsludagar skuli ekki vera færri en 170 dagar að lágmarki. I kjarasamningum milli kennara og sveitarfélaga náðist samkomulag vim 180 skóladaga. Ekki verður endilega séð að nauðsyn beri til að lögfesta ákvæði kjarasamnings að þessu leyti og fóma viðmiðunarmörkum um lágmarkskennsludagafjölda nemenda og hverfa nú að ákveðnu marki til fyrra horfs. í 37. gr. segir að sveitarfélög skuli leitast við að fylgja eftir innra og ytra mati þannig að slíkt mat leiði til umbóta í skólastarfi. Á sama tíma og verið er að færa aukið vald til skólastjóra og skóla á faglegum málum er umhugsunarvert hvort þetta ákvæði ætti ekki að beinast að skólastjóra fremur en sveitarstjóm. Skólastjóri er miklu fremur í lykilaðstöðu til að fylgja eftir innra og ytra mati til umbóta, sveitarstjóm hefur takmarkaða möguleika til þess í raun nema með fyrirmælavaldi sem ekki endilega leiðir til mikilla umbóta. Athyglisvert er að í þessu frumvarpi er talsvert dregið úr áherslum á aðkomu menntamálaráðuneytis á ytra mat. Svo virðist sem ákveðinnar uppgjafar gæti gagnvart hlutverki ráðuneytis í þeim þætti. Skv. 38. gr. virðist áherslan nú færð meira á það að ráðuneytið byggi upp gagnabanka um skólastarf og miðli upplýsingum fremur en að vinna að ytra mati með úttektum á sjálfsmatsaðferðum skóla og sjálfstæðum úttektum á starfi skóla. Því má velta fyrir sér hví ekki er í þessari grein sambærilegt ákvæði og sett er í 42. gr. frumvarps til laga um framhaldsskóla þar sem segir að ytra mat menntamálaráðuneytis geti náð til framhaldsskóla í heild, aðferða við innra mat eða annarra skilgreindra þátta í skólastarfinu. Jafriframt geti ytra mat náð til nokkurra framhaldsskóla í senn. Þá er einnig álitamál hví grunnskólum eða sveitarfélögum er ekki ætlað að standa ráðuneyti menntamála skil á því hvemig brugðist skuli við niðurstöðum ytra mats með sama hætti og framhaldsskólum. Með þeim hætti yrði eftirlitsskylda menntamálaráðuneytis mun skilvirkari og ef til vill auðveldara að stuðla að auknu gæðaöryggi í starfsemi grunnskóla sem gagnrýnt er í nýútkominni skýrslu Ríkisendurskoðunar. Áhersla frumvarpsins á rannsóknir er í sjálfu sér ágæt en álitamál hlýtur að vera hvort draga á úr áherslum á ytra mat af hálfu menntamálaráðuneytis og flytja hana til sveitarfélaga. í eldri lögum var ytra matið fengið ráðuneyti sem óháðum aðila en tæpast er hægt að segja að sveitarfélög séu það leggi þau mat á eigin skóla. Þá er ástæða til að minna á að á undanfomum árum hefur Hagstofa Islands verið að byggja upp fjölþættan gagnagrunn um skólamál og því tæpast þörf á að menntamálaráðuneytið geri slíkt hið sama.

119 Sólborg v/norðurslóð Simi Akureyri Fax Háskólinn á Akureyri University of Akureyri Skrifstofa rektors í 40 gr. er ijallað um sérfræðiþjónustu og stoðkerfi grunnskóla. Greinin er tiltölulega löng en hlutverk þjónustunnar er ekki dregið eins skýrt upp og í gildandi lögum. Ekkert er minnst á í hverju sérfræðin á að vera fólgin eða hvaða þekkingu löggjafinn viil að skólar hafi fyrst og fremst aðgang að. í fyrstu efnisgrein segir að í sérfræðiþjónustu felist annars vegar stuðningur við nemendur og ljölskyldur þeirra og hins vegar stuðningur við starfsemi grunnskóla og starfsfólks þeirra. Sú uppsetning sem hér er stungið upp á virðist viðhalda hinni klínísku áherslu sem viðgengist hefur í sérfræðiþjónustu skóla með því að leggja áherslu á vanda nemandans en ekki vanda skólans við að mæta þörfum nemandans. Breytt uppröðun efnisþátta í hlutverkinu þar sem fyrst yrði talinn upp stuðningur við starfsemi grunnskóla og starfsfólk þeirra og síðan stuðningur við nemendur og fjölskyldur þeirra dregur úr hinni klínísku nálgun þar sem megináherslan væri lögð á ráðgjöfina og stuðninginn við faglegt starf kennarans. Ástæða er til að benda á að í reglugerð um sérfræðiþjónustu skóla nr. 386/1996 er sú áhersla lögð að störf sérfræðiþjónustu skóla skuli fyrst og fremst beinast að því að efla grunnskólana sem faglegar stofnanir sem geti leyst flest þau viðfangsefiii sem upp koma í skólastarfi og veita starfsmönnum skóla leiðbeiningar og aðstoð við störf sín efitir því sem við á. Mikilvægt er að ekki verði horfið frá þessari áherslu og því skiptir máli að þessi tónn sé sleginn í ákvæðum um sérfræðiþjónustu skóla og stoðþjónustu í frumvarpinu. í greininni segir að í grunnskólum skuli frá upphafi skólagöngu nemenda unnið að forvamarstarfi með skimunum og athugunum á nemendum til að tryggja þeim kennslu og námsaðstoð við hæfi. Álitamál er hvort ákvæði af þessu tagi er best staðsett í kafla um sérfræðiþjónustu, hvort ákvæðið sé ekki betur komið í sérstakri grein. Með staðsetningu þess í kaflanum um sérfræðiþjónustu og stoðkerfi grunnskóla vísar það til þess að þetta sé viðfangsefni hennar en síður hins almenna kennara. Forvamarstarf og greiningar af ýmsu tagi verður hins vegar alltaf mikilvægur þáttur í starfi kennara sem frekar ber að leggja áherslu á en að draga úr. I gildandi lögum eru ákvæði um sérfræðiþjónustu mun skýrari en hér er. Þar er t.d. ákvæði um að sveitarfélögum skuli skylt að sjá skólum fyrir námsráðgjöf og sálfræðiþjónustu. Hér er þessa ekki getið en þess í stað sagt að skólastjóri skuli samræma innan hvers skóla störf þeirra er sjá um málefni einstakra nemenda er lúta að sérfræðiþjónustu, námsráðgjöf og skólaheilsugæslu. Krafan um námsráðgjöf er ekki gerð með sama hætti og í gildandi lögum. Álitamál er hvort ekki væri ástæða til að gera sérstaka grein fyrir námsráðgjöf og inntaki hennar í skólastarfinu í sérstökum kafla i frumvarpinu. Að gerðum þessum athugasemdum um einstök ákvæði frumvarpsins mælir Háskólinn á Akureyri með samþykkt þess. Virðingarfyllst, Þorsteinn Gunnarsson, rektor

120 J U h Íflg Í Erindi nr. Þ '3 5 //2 o 3 komudagur Heimili og skóli Landssamtök foreldra Nefiidasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Reykjavík, 22. janúar 2008 Efiii: Umsögn Heimilis og skóla við frumvörp til leik, - grunn og framhaldsskólalaga. Hjálögð eru umsagnir stjómar Heimilis og skóla við frumvarp til leikskólalaga, mál 287, grunnskólalaga, mál 285 og framhaldsskólalaga, mál 286. Virðingarfyllst, f.h. stjómar Heimilis og skóla

121 Umsögn um frumvörp til laga um leik,- grann- og framhaldsskóla Hér á eftir fer umsögn Heimilis og skóla - Landssamtaka foreldra um frumvörp til laga um leik,- grunn- og framhaldsskóla. Heimili og skóli tók virkan þátt í umræðu og undirbúningi þessara frumvarpa og átti fulltrúa í öllum laganefhdunum, sem og í þeim starfshópum sem unnu að einstaka viðfangsefnum samhliða vinnunni í laganefiidunum. Þetta mun vera í fyrsta sinn sem foreldrar taka þátt í vinnu við mótun lagafrumvarpa firá upphafi. Það er álit stjómar Heimilis og skóla að vel hafi verið staðið að framkvæmd vinnu við gerð frumvarpanna þó hugsanlega hefði verið hægt að tryggja enn meiri samfellu á milli skólastiga með meira samstarfi lagane&danna þriggja en raun varð. í þessum frumvörpum eru margar róttækar breytingar sem mögulega kalia á aukna starfskrafta tímabundið til að innleiða ákveðna þætti, s.s. aukna aðkomu foreldra að skólastarfi. í ljósi þess hversu mikilvægt er að vel takist til að virkja foreldra til frekari þátttöku í skólastarfi og tryggja að sátt ríki um þá aðkomu leggur stjóm Heimilis og skóla áherslu á að menntamálaráðuneytið ráði verkefiiisstjóra til að stuðla að árangursríkri stofiiun og starfsemi skólaráða í leik- og grunnskólum og stofiiun foreldraráða í framhaldsskólum. Foreldrar eru mikilvægasti bakhjarl bama sinna. Niðurstöður innlendra og erlendra rannsókna á þátttöku foreldra í skólastarfi bama sinna vísa allar í sömu átt; þátttaka foreldra skiptir máli og getur í einstaka tilvikum skipt sköpum fyrir árangur bams í skóla.

122 Um grunnskóla Frumvarp til laga um grunnskóla er á margan hátt róttækt og mun stuðla að meiri samfellu, annars vegar á milli leik- og grunnskóla, og hins vegar grunn- og framhaldsskóla. Nemendur geta nú hafið nám í grunnskóla fyrr og lokið því fyrir 16 ára aldur. Það hefði mögulega verið hægt að ganga lengra í því að tryggja samfellu á milli skólastiga, s.s. með þvi að sameina löggjafir um grunn- og framhaldsskóla í eina líkt og Norðmenn hafa gert. Aukin dreifstýring í skólakerfinu hefur rutt sér til rúms á undanfömum árum og því brýnna en áður að tryggja samráð allra hagsmunaaðila. Heimili og skóli lögðu sérstaka áherslu á aukna aðkomu foreldra að skólastarfi bama sinna við endurskoðun laganna, s.s. með ósk um lögbindingu foreldrafélaga og stofiiun nýs samráðsvettvangs foreldra, kennara og annarra starfsmanna skóla í gegnum skólaráð. Um starfsemi þessa nýja samráðsvettvangs þarf að setja reglugerð til að tryggja að starfsemin verði virk frá upphafi. Foreldrar eru annar stærsti hagsmunahópurinn í skólasamfélaginu og niðurstöður fjölda innlendra og erlendra rannsókna sýna að virk þátttaka foreldra í skólastarfi getur skipt sköpum um námsárangur bams. Það er ekki einungis mikilvægt að réttur foreldra til aðkomu og upplýsinga um skólastarfið sé tryggður í lögum, heldur er ekki síður mikilvægt að þeim sé gerð ljós ábyrgð sín gagnvart skólagöngu bama sinna. Frumvarp til laga um grunnskóla kallar eftir slíkri ábyrgð af hálfu foreldra. Frumvarpið nefnir hins vegar ekki rétt forsjárlausra foreldra á aðgengi að upplýsingum mn stöðu bama sinna og námsárangur í skóla og við því þarf að bregðast. Hvert bam á rétt á að njóta æsku sinnar í skólastarfi. Eitt baráttumála Heimilis og skóla við endurskoðun laganna var að tryggja nemendunum sjálfum betri aðkomu að mótun skólastarfsins og þátttöku í ákvarðanatöku. Nemendur vilja geta haft eitthvað að segja um það umhverfi sem þeir stunda nám í, segja álit sitt á fyrirhuguðum breytingum á skólastarfi, sem og vera virkir þátttakendur í mótun skólareglna og viðurlaga við brotum á þeim. Nemendur munu ekki eiga fulltrúa í skólaráði sbr., frumvarpið en víðtækt samráð við hagsmunafélag nemenda verður tryggt í reglugerð um starfsemi skólaráða. Skólastarf þarf í meira mæli að undirbúa og styðja nemendur til þátttöku í slíku starfi. Að sama skapi er mikilvægt að huga að gæðum skólastarfs og þeim mælikvörðum sem notaðir eru til að meta árangur. Það felast ákveðin gæði í því að bami líði vel í skólanum sínum og þann þátt má ekki vanmeta í allri umræðu um gæði náms. Ný löggjöf kallar á öflugra og virkara innra mat í hverjum skóla sem í starfsáætlun hvers árs getur sett sér sýnilega mælikvarða á árangur. Hlutverk menntamálaráðuneytis í gæðamati skóla er mikilvægt og það hlutverk þarf ráðuneytið að hafa tækifæri til að rækja enn betur en áður, s.s. með breytingum á samræmdum könnunarprófum og víðtækari eftirfylgni með niðurstöðum úttekta. Aukið sjálfstæði skóla kallar á aukna ábyrgð skólastjórenda á markmiðasetningu og árangursmat en ekki síður aukið ytra eftirlit af hálfu sveitarfélaga til að tryggja að ákvæði laganna séu uppfyllt. Heimili og skóli lagði í vinnunni við endurskoðun laganna ríka áherslu á að sveitarfélögum yrði gert að sinna eftirliti með skólastarfi innan síns sveitarfélags með markvissari hætti en áður og þannig veita skólimum bæði aðhald og stuðning við útfærslu á skólastarfi. 1

123 Hér á eftir fara athugasemdir við einstaka greinar frumvarpsins. 2. grein Markmifl Fnlltrúi Heimilis og skóla í grurmskólanefndinni studdi sameiginlega niðurstöðu nefndarinnar um breytingu á núverandi 2.grein laganna en í ljósi umræðu í þjóðfélaginu sl. vikur og þess misskilnings sem hefur gætt um ástæður breytingarinnar og mögulegar afleiðingar hennar leggja samtökin til að eftirfarandi texta (feitletraður) verði bætt við 2. grein, 1. mgr: Starfshœttir grunnskóla byggja &þjóðlegum, kristnum og húmanískum arfi íslenskrar menningar og skulu mótast a f umburðarlyndi, jafiirétti, lýðrœðislegu samstarfi, ábyrgð, umhyggju, sáttfysi og virðingu fyrir manngildi. 6. grein Skólanefnd Foreldrar eiga skv. lögum áheymarfulltrúa í skólanefiidum. Nokkuð hefur borið á því undanfarin ár í einstaka sveitarfélögum að fulltrúar foreldra hafi ekki verið boðaðir á skólanefndarfundi og ekki átt þess kost að sitja í starfshópum sem er ætlað að Ijalla um einstaka viðfangsefni. Þá er ljóst að sumum fulltrúum foreldra, sem og fulltrúum kennara og skólastjómenda er ekki ljóst hlutverk sitt í skólanefiidum þar sem þeir fá ekki erindisbréf í hendur líkt og kjömir fulltrúar. Til að tryggja virkari þátttöku allra fulltrúa, kjörinna jafiit sem áheymarfulltrúa, í skólanefiidum er lagt til að ó.grein, 4. mgr., hljóði svo: Skólastjórar, grunnskólakennarar og foreldrar í sveitarfélagi kjósa hver úr sínum hópi aðalog varamann til setu á skólanefiidarfundum með málfrelsi og tillögurétt. Þessir fulltrúar starfa samkvsmt ákvæðum erindisbréfa. 7. grein Skélastióri I 7. gr., 1. mgr. Segir að Skólastjóri stuðlar að samstarfi... Með tilliti til 8. greinar um Skólaráð og 9. greinar um Foreldrafélag væri betra ef ábyrgð skólastjóra væri gerð skýrari. Þannig er lagt til að 7. gr., 1. mgr., 2. setning hljóði svo: 5'kólastjóri ber ábyrgð & samstarfi allra aðila skólasamfélagsins**. 8. grein Skólaráð Heimili og skóli fagnar sérstaklega tilkomu 8. greinar laganna um skolaráð enda baráttumál samtakanna um hríð að búa til samráðsvettvang allra hagsmunaaðila í hverju skólasamfélagi. Heimili og skóli hefðu viljað ganga lengra í því að veita skólaráðum formlegt vald en þess er vænst að sveitarfélög sjái hag í því að veita skólaráðum hvers skóla formlegt vald til ákvarðanatöku í einstaka málaflokkum og fái greiðslu fyrir störf sín líkt og aðrar nefndir á vegum sveitarfélags. Fulltrúi Heimilis og skóla í nefiidinni lagði fiam drög að reglugerð fyrir skólaráð og í kjölfarið var ákveðið að helstu hagsmunaaðilar skyldu í samstarfi við menntamálaráðuneyti gera reglugerð um starfsemi skóla. í lokayfirferð draga var texta um að ráðherra skuli setja reglugerð um starfsemi skólaráða breytt í að ráðherra sé heimilt að setja reglugerð. Grunnforsenda þess að skólaráðin muni ná að vaxa og dafiia er að reglugerð verði strax sett um starfsemi þeirra og því leggur Heimili og skóli til að 8.gr., 3. mgr., hljóði svo: 2

124 Ráðherra setur reglugerð um starfsemi skólaráða í samráði við samtök sveitarfélaga, kennara ogforéldra. 9. grein Foreidrafélag Foreldrafélag í grunnskólum er nú í fyrsta sinn lögbundið og skólastjóri gerður ábyrgur fyrir stofiiun þess og því að starfsemi foreldrafélagsins sé virkt. Heimili og skóli fagna þessu ákvæði sérstaklega. II. grein Starfslið III. grein um starfslið skóla er kveðið á um að liggja skuli fyrir sakarvottorð við ráðningu líkt og í leikskólalögum. Heimili og skóli fagnar þessum nýmælum. Hins vegar vantar að kveða á um þagnarskyldu starfsliðs skóla líkt og gert er í frumvarpi um lög um leikskóla. Þagnarskylda um málefni einstakra nemenda og fjölskylda þeirra er ekki síður mikilvæg í grunnskóla og allir starfsmenn skóla þurfa að vera meðvitaðir um skyldur sínar og þagmælsku vegna erfiðra mála. Sökum mikilvægis er ekki nægilega skýrt að ákvæði um þagmælsku sé einungis í greinargerð. Mikilvægt að standa vörð um þagmælsku vegna erfiðra mála, ekki nægilega skýrt að setja einungis í greinargerð. Þannig leggja samtökin til að við 11. grein bætist 2 málsgreinar sem hljóða líkt og 7. grein leikskólalaga: Starfslið grunnsköla skai gæta fyustu þagmœlsku um kagi bama og foreldra þeirra, sem það fæ r vitneskju um i s ta r fi sú íu og leynt skulu fara samkvœmt íögum, fyrirmœlum yfirmanna og eðli máls. Þagnarskylda helstþótt viðkomandi látið af stðrfum. Þagnarskylda starfsliðs grunnskóla nœr ekki til atvika sem ber að tukynna um Iðgum samkvœml Skal skólastjóri brýna skyldur þessar fyrir starfsliðið og sérstaklega tilkynningarskyldu þess samkvœmt bamavemdarlðgum. 13. grein - Réttur nemenda 113. grein er kveðið á um rétt nemenda til að njóta náms- og starfsráðgjafar en ekki kveðið á um hver skuli sinna þeirri ráðgjöf. Náms- og starfsráðgjöf verður æ mikilvægari fyrir nemendur, sérstaklega í ljósi þess að þeim er nú í ríkara mæli en áður gert að bera ábyrgð á eigin námi. Náms- og starfsráðgjöf er ekki á færi hvers og eins að sinna og mikilvægt að skólar leitist við af fremsta megni að ráða til sín fagmenntaðan náms- og starfsráðgjafa til að sinna þeim störfum. Lagt er til að við 13. grein, 3. mgr., verði: Nemendur eiga rétt á að njóta námsráðgjafar í grunnskóla og ráðgjafar um náms- og starfsval af til þess bœrum sérfrœðingum. 14. grein - Ábvrgð nemenda Heimili og skóli fagna sérstaklega breytingum á 14. grein laganna. Ákvæði um brottvísun nemenda er skýrara en áður og áréttað um málsmeðferð. Skólastjóri fær nú heimild til að vísa nemanda úr skóla ótímabundið skv. ákvæðum stjómsýslulaga. Réttur foreldra til að kæra málsmeðferð er tryggður en til að tryggja sambærilega málsmeðferð t.d. innan hvers sveitarfélags er mikilvægt að sveitarfélög setji verklagsreglur fyrir skólastjómendur til að vmna eftir svipað og Reykjavíkurborg hefur nú þegar gert, sem eru aðgengilegar fyrir alla foreldra. Sömuleiðis þurfa sveitarfélög að tryggja að foreldrar séu upplýstir um rétt sinn og mögulegar kæruleiðir. 3

125 Sé nemanda vísað ótímabundið úr skóla þarf sveitarstjóm að tryggja viðkomandi annað kennsluúrræði. í núverandi reglugerð er gert ráð fyrir þremur vikum en Heimili og skóli leggur áherslu á að krafa verði gerð um að tryggja slík úrræði enn fyrr. 16. grein - móttðkuáatlttn Heimili og skóli fagnar nýjum ákvæðum um móttökuáætlun fyrir alla nemendur og lögbindingu túlkaþjónustu fyrir erlenda foreldra og heymarlausa foreldra. Samtökin eru á þeirri skoðun að skólar þurfi að leitast við að tryggja nemendum aðgengi að móðurmálsnámi og hefðu kosið að kveðið væri skýrar um þann rétt í frumvarpinu þó ljóst sé að erfitt gæti reynst að tryggja kennslu í móðurmáli í hveijum skóla. Hins vegar er það jákvætt að kennsla í íslensku sem annað tungumál er lögbundin í fyrsta sinn. í því sambandi er mikilvægt að menntamálaráðuneyti gefí út skilgreiningu og leiðbeiningar um kennslu í íslensku sem annað tungumál til að tryggja að gæðum kennslunnar verði ekki ábótavant. 17. grein Heimili og skóli styður breytingar á þessari grein laganna en ítrekar að tryggja þurfi að vald skólastjóra verði ekki með þeim hætti að hann ákvarði um fyrirkomulag skólavistunar nemenda með sérþarfir einhliða, náist ekki samkomulag við foreldra, heldur þurfi að liggja fyrir umsögn sérfróðra aðila, s.s. skólasálfræðings skóla. Sveitarfélög skulu setja verklagsreglur um slíka málsmeðferð og tryggja foreldrum aðgengi að þeim. Sömuleiðis þurfa sveitarfélög að tryggja að foreldrar séu upplýstir um rétt sinn og mögulegar kæruleiðir. 18. grein - Foreldrar og meðferð upnlvsinga Heimili og skóli fagnar sérstaklega þessari grein sem er nýmæli og leggur skyldur á herðar foreldra að veita skóla upplýsingar um bam sem kunna að skipta máli fyrir skólastarfið og velferð bamsins. Greinin leggur einnig þær skyldur á foreldra að styðja við skólagöngu bama sinna og námsframvindu, ss. með virkri þátttöku í skólastarfinu og með því að tryggja að þau njóti nægilegrar hvíldar og að frístundastarf, sem alla jafiia er æskilegt að hvert bam eigi kost á að taka þátt í, komi ekki niður á námi þeirra. Sérstaklega fagna samtökin tilmælum um að skólar veiti foreldrum raunveruleg tækifæri til að taka þátt í námi bamsins, s.s. hvað varðar markmiðssetningu og mat á námi og framförum, sem og skólastarfinu almennt. 27. grein - Námsmat Skv. 3. grein laganna er foreldri skyldgreint sem sá aðili sem fer með forsjá bams. Þess er hins vegar hvergi getið í lögunum að forsjárlausir foreldrar geti fengið upplýsingar um nám bam síns og námsárangur. Heimili og skóli leggur til að í 27. gr.ein. 2. mgr.. verði einnip tekið á upplysingaskvldu til forsiárlauss foreldris og bá með hliðsión af beirri meeinreglu sem birtist í 52. gr. bamalaga nr. 76/2003. Sú regla kveður á um skýran rétt forsjárlauss foreldris til upplýsinga um bam sitt frá skólum. 4

126 29. grein - Skéhmámgkrá oe starfeáætlun Hlutverk kennara við gerð skólanámskrár og skólaráða við gerð árlegrar starfsáætlunar er ekki skýr í 29. grein né til samræmis við 8. grein þar sem kemur fram að skólaráð fjalli um árlega starfsáætlun skóla. Lagt er til að 29. grein, 1. mgr., 1 setning hljóði svo: í hverjum grunnskóla skal gefa út skólanámskrá og starfsáœtlun og er skólastjóri ábyrgur fyrir gerð þeirra í samráði við kennara og skólaráð. Heimili og skóli lögðu áherslu á að ákvæði um árlega endurskoðun skólanámskrár færu út úr lögunum en í staðinn væri kveðið á um gerð árlegrar starfsáætlunar þar sem fram koma almennar upplýsingar um starfsemi skólans og sértækar upplýsingar um starfsáætlanir nemenda og markmið skólans um árangur á starfsárinu. Þá áherslu vantar í 29. grein, 2. mgr., og lagt er til að lsetning 2 mgr. hljóði svo; í árlegri starfsáœtlun er m.a. gerð grein fyrir skóladagatali, þ.m.t. lengd jólaleyfis, páskáleyfis og annarra vetrarleyfa, starfsáætlun nemenda, árangursmarkmiðum, skólareglum, stoðþjónustu, félagslífi og öðru þvi sem varðar starfsemi skólans ár hvert. 30. grein - Skóiareglur I 30. grein er villa í 2.mgr. þar sem kveðið er á um að skólareglur skulu unnar í samráði við fulltrúa nemenda í skólaráði en skv. 8. grein laganna eiga nemendur ekki fulltrúa í skólaráði. Brýnt er að nemendur komið að gerð skólareglna sem og gerð viðurlaga við brotum á skólreglum. Þá er ekki síður mikilvægt að kveðið sé á um kynningu skólareglna fyrir alla nemendur og foreldra þeirra. Heimili og skóli leggur til að 30. grein 2. mgr. hljóði svo: Skólastjóri er ábyrgur fyrir gerð skólareglna og kynningu þeirra og skulu þœr unnar í samráði við skólaráð og stjóm nemendafélags. 31. grein - Kostnaður í skvldunámi Heimili og skóli leggur áherslu á að grunnskóli sé gjaldfijáls fyrir alla nemendur, hvort sem þeir stimda nám í skólum á vegum sveitarfélags eða í sjálfstætt reknum skólum. Sömuleiðis leggja samtökin áherslu á að tryggt sé að sveitarfélög veiti skólum nægilegt fjármagn til að nemendur geti notið vettvangsferða á skólatíma og jafnvel aukið þann þátt í námi bama án þess að foreldrar beri kostnað af. í ljósi umræðu eftir síðustu breytingu á grunnskólalögum sem tóku gildi í janúar 2007 telja samtökin nauðsynlegt að skólum sé skapað svigrúm til að fara í lengri ferðir, s.s. í skólabúðir og námsferðir erlendis, ss í gegnum nemendaskipti. Rétt þykir að að foreldrar beri allan kostnað af slíkum ferðum enda séu þær skipulagðar í fullu samráði við foreldra þeirra bama sem við á. Tryggja þarf á hverjum tíma að allir nemendur eigi þess kost að taka þátt í lengri ferðum. Þannig leggja samtökin til að 33. grein, 4. mgr., hljóði svo: Oheimilt er að taka gjald a f nemendum vegna ferðalaga sem flokkast undir vettvangsnám á skólatíma eða eru að öðru leyti hluti af skyldunámi nemenda. Þó er heimilit að taka gjald fyrir ferðum og uppihaldi í námsferðum nemenda, að höfðu samráði við foreldra. Tryggja þarfþátttöku allra bama í sukum ferðum án tiuits tujjárhagsstöðu foreldra. 33. grein - tamatundahtarf og lengd viðvera? 133. grein stendur að sveitarstjóm geti boðið grunnskólanemendum lengda viðveru utan daglegs skólatíma. Þróun undanfarinna ára hefur verið með þeim hætti að víðast hvar er boðið 5

127 upp á þessa þjónustu en ekki kveðið nánar um starfsemina í lögum. Stjóm Heimilis og skóla telur mikilvægt að lögbinda rétt nemenda til slíkrar þjónustu og sömuleiðis lögbinda viðmiðanir um umgjörð þjónustunnar, s.s. mönnun, aðbúnað og starfshætti með hliðsjón af grunnskólalögunum til að tryggja farsælt starf, almenna velferð og öryggi allra bama hvar sem þau búa á landinu. Lagt er til að 33. grein, 1 mgr., hljóði svo: íöllum grunnskólum skal nemendum geflnn kostur á að taka þátt í tómstunda- og félagsstarfi. Tómstunda- ogfélagsstarf getur verið liður í daglegu starfi og utan venjulegs skólatíma. Sveitarstjórn skal einnig bjóða grunnskólanemendum lengda viðveru utan daglegs kennslutíma. Lengd viðvera er á ábyrgð skólastjóra. Ráðherra setur reglugerð um starfsemi lengdrar viðveru. Það er ekki síður brýnt að tryggja ábyrgðarskyldu sveitarfélaga með þjónustunni og mat og efitirlit með gæðum hennar. Þannig ætti 35. grein um markmið mats og eftirlits með gæðum skólastarf einnig að ná yfir þessa þjónustu. 41. grein - Skólaheilsugæsla Heimili og skóli telja að vinna þurfi markvisst að því að færa heilsugæslu yfir til sveitarfélaga þannig að skólahjúkrunarfræðingar verði starfsmenn skóla. Sömuleiðis er lagt til að gert sé ráð fyrir að skólahjúkrunarfræðingar starfi í skólum, þar sem því verður komið við, á skólatíma. 43. grein - Viflnrkenning grunnakóla sem reknir ern a f fiftrum en sveitarfálfiguni Heimili og skóli hefur áður lýst yfir þeirri skoðun sinni að sveitarfélög eigi að leggja sjálfstæðum skólum sem þau samþykkja rekstur um 100% af vegnu meðaltali rekstrar skóla í sveitarfélaginu og tryggja þannig fjölbreytileika í skólastarfi og jafhræði allra bama til náms. Sömuleiðis þarf að tryggja að þar sem sveitarfélög greiða sömu upphæð til sjálfstæðra skóla og annarra í sveitarfélaginu, þurfi foreldrar ekki að greiða aukalega fyrir skólavist bams síns, eða hærri gjöld fyrir sömu þjónustu og er veitt í öðrum skólum, s.s. mat og dvöl í heilsdagsskóla að skóladegi loknum. 45. grein - Samrekstur Heimili og skóli fagna sérstaklega þessu ákvæði í lögunum og telja að möguleikar til samrekstur geti haft jákvæð áhrif á þróun skólastarfs. 6

128 HÚNAÞING VESTHA KLAPPARSTlG HVAMMSTANGI SÍMI: FAX: KT VSK. nr Alþingi E nndim Þ / 3 S / / 2 6? komudagur Umsögn fræðsluráðs Húnaþings vestra um frumvörp til Grunnskólalaga nr. 285 og Leikskólalaga nr. 287 " Á 97. fundi firæðsluráðs Húnaþings vestra þann 9. janúar 2008 var m.a. tekið fyrir. 1. Erindi frá byggðarráði. Beiðni um umsögn vegna bréfs frá menntamálanefnd Alþingis. Kynning á frumvarpi til laga um framhaldsskóla og frumvarp til laga (mál nr. 288) um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla og kröfur til menntunar. Afgreiðslur: Fræðsluráð fjaliaði um frumvarp til laga um grunnskóla, leikskóla og menntun kennara og skólastjómenda. Telur fræðsluráð að þessi frumvörp séu í heild sinni jákvæð. Að hluta til er um að ræða aðlögun að því umhverfi sem ríkir í dag. Skýrar er kveðið á um réttindi, skyldur og ábyrgð hlutaðeigandi aðila sem er af hinu góða. Fræðsluráð tekur ekki afstöðu til frumvarps til laga um framhaldsskóla.

129 M^FAFÉJTVG Iðjuþjálfafélag Islands Borgartúni Reykjavík - S Alþingi Erindi nr. Þ ''2S-///S-C ) komudagur /z o /t Nefhdarsvið Aíþingis Austurstræti Reykjavík Reykjavík Rfai: IJmsðgn Iðiubiálfafélaes íslands um friimvam til lagaum Grunnskóla mál. Iðjuþjálfafélaga íslands þakkar tækifæri til umsagnar um ofangreint frumvarp. Engar athugasemdir eru gerðar við frumvarpið. f.h.kiuþjálfafélags íslands - sial@bhm.is

130 í S AF JARÐ ARBÆR Umsogn um frumvarp til laga um grunnskóla. komudagur Eftirfarandi er umsögn starfshóps sem fór yfir frumvarpið fyrir hönd ísafjarðarbæjar. í upphafi viljum við lýsa ánægju okkar með frumvarpið. Þar er að finna þætti sem mjög gott er að séu orðin skýr í lögum. Viljum við í því sambandi t.d. benda á 11., 14. og 19. grein. Þó eru nokkur atriði sem okkur finnast ekki vera nógu skýr eða ekki til hagræðingar. í 1. grein laganna er talað um möguleika á heimakennslu. Ekkert er þó talað um útfærsluna á því hvemig á að skipuleggja hana, hveijir hafa rétt á að nýta sér þetta úrræði o.s.frv. Við teljum mikilvægt að skýra þetta mun betur áður en til framkvæmda af þessu tagi kemur. 4. grein þar sem talað er um að Menntamálaráðuneytið leggi skólunum til námsgögn. Eins og staðan er í dag er mjög mikill hluti af námsefni á neti og því hefur ljósritunarkostnaður skólanna aukist verulega. Upp kom spuming um hvort sérstaklega ætti að eymamerkja fjármuni til að koma til móts við þennan kostnað. Varðandi móttöku fósturbama í skóla, saman ber 5. grein finnst okkur mikilvægt að hugað sé að stöðu minni skóla, þar sem fósturböm koma iðulega til dvalar. Mikilvægt er að gott samstarf sé við skóla þegar ákvörðun er tekin um staðsetningu fósturheimila. Það þarf strax þá að liggja fyrir hversu mörg böm skólinn teystir sér til að taka við á hveiju skólaári til að fyrirbyggja að upp komi mál þar sem bami er úthlutað fósturheimili og skólinn sér sér ekki fært að taka bamið inn í skólann. I 7. grein er talað um að ef færri en 60 nemendur eru við skólann skuli skólastjóri ákveða hver t á að sinna skólastjóm í forföllum hans. Má af því draga þá ályktun að ef skólinn hefur fleiri en 60 nemendur eigi að vera fleiri stjómendur við skólann. Við teljum eðlilegra að miða frekar við fjölda starfsmanna en fjölda nemenda þar sem það getur verið mjög mismunandi milli skóla hversu þungir nemendumir eru. Sem dæmi má nefna að töluvert fleiri starfsmenn þarf í skóla þar sem mikið er um sérþarfir en í skóla þar sem fáir nemendur þurfa sérstaka aðstoð. Eins var athugasemd við 18. greinina, eða útskýringuna við hana, þar sem segir að : Bætt er við ákvæði um að foreldar eigi rétt á að taka þátt í námi bamsins, þ.e. hvað varðar markmiðssetaingu þess og mat á námi og framförum, svo og skólastarfinu almennt, samkvæmt skipulagi skólans. Á foreldri að geta hafit áhrif á skipulag kennarans af því að það STJÓRNSÝSLUHÚSIÐ HAFNARSTRÆTI 1, PÓSTHÓLF 56, 400 ÍSAFJÖRÐUR KENNITALA: SÍMI: , FAX: BANKI

131 ÍSAFJARÐARBÆR vill frekar að unnið sé að öðrum markmiðum en kennarinn vinnur að. Hvemig kemur það út í 20 bama bekk þar sem margir foreldrar koma að með ólíkar áherslur? Verður kennarinn ekki að hafa úrslitavald í slíkum tilfellum? í 29. grein er svo að finna orð sem við skiljum ekki nógu vel í þessu samhengi. Hvað er átt við með starfsáætlun nemenda? Er verið að tala um kennsluáætlun, einstaklingsáætlun, stundatöflu eða eitthvað annað sem ekki er nú þegar í notkun í almennu skólastarfí. Fyrir hönd starfshópsins tíríiún OjJciJcirxMd. Kristín Ósk Jónasdóttir Grunnskólafulltrúi Skóla- og fjölskylduskrifstofa ísafjarðarbæjar STJÓRNSÝSLUHÚSIÐ HAFNARSTRÆTI 1, PÓSTHÓLF 56, 400 ÍSAFJÖRÐUR KENNITALA: SÍMI: , FAX: BANKI

132 ^ Alþingi Erindi m Þ i3s//ö3^ ^ j j homudagur ISJ.200S ÍSLENSK MÁLNEFND Nefiidasvið Alþingis, Austurstræti 8-10, 150 Reykjavík. Reykjavík 12. janúar 2008 Efni: umsögn um þingskjal mál: Frumvarp til laga um grunnskóla. íslenskri málnefnd hefiir borist til umsagnar frumvarp til laga um grunnskóla. Hún vill koma að athugasemdum við tvær greinar frumvarpsins, 2. gr. og 16. gr. 2. gr. Málnefhdin leggur til að breyting verði gerð á 2. gr. frumvarpsins til þess að koma tungumálinu inn í markmiðslýsinguna. Á fyrstu setningu annarrar málsgreinar verði þessi breyting: 16. gr. Grunnskóli skal stuðla að víðsýni hjá nemendum og efla færni þeirra í íslensku máli, skilning þeirra á íslensku samfélagi, sögu þess og sérkennum, högum fólks og á skyldum einstaklingsins við samfélagið, umhverfið og umheiminn. í 35. gr. laga um framhaldsskóla er kveðið á um að kennsla í framhaldsskólum skuli fara fram á íslensku. íslensk málnefnd telur mikilvægt að slíkt skilyrði sé einnig tekið fram um lægri skólastigin. Hún leggur því til að 16. gr. hefjist svona: Kennsla í grunnskólum skal fara fram á íslensku. Heimilt er að nám fari fram á öðrum tungumálum en íslensku þegar það leiðir af eðli náms eða námskrár. Með þessum breytingum telur Málnefiidin að staða íslenskrar tungu sé allvel tryggð í skólastarfinu. Virðingarfyllst, Cjuu$rtM*J JÍúhA&kJ Guðrún Kvaran, formaður íslenskrar málnefiidar Neshaga 16, ÍS-107 Reykjavík Sími Bréfasími Kennitala:

133 Nefndasvið Alþingis, menntamálanefnd, Alþingi, 150 Reykjavík. Jafnréttisstofa Alþingi Erindi nr. Þ / 3s~// s /3 / y komudagur Akureyri, 31. janúar Með bréfi dags. 14. desember 2007 óskaði menntamálanefnd eftir umsögnum Jafnréttisstoíu um eftirtalin frumvörp: Frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál Frumvarp til laga um framhaldsskóla, 286. mál Frumvarp til laga um leikskóla, 287. mál Frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288. mál. Meðfylgjandi eru almennar athugasemdir sem lúta að öllum frumvörpunum Qórum og síðan koma athugasemdir við greinar einstakra frumvarpa. Athugasemdir sem eiga við um og 288. mál Markmið laga um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla nr. 96/2000 er að koma á og viðhalda jafnrétti og jöfiium tækifærum kvenna og karla og jafna þannig stöðu kynjanna á öllum sviðum samfélagsins. I 19. gr. laganna kemur fram að á öllum skólastigum skuli veita fræðslu um jafnréttismál, meðal annars með því að leggja áherslu á að búa bæði kynin jafnt undir virka þátttöku í samfélaginu, fjölskyldulífi og atvinnulífi. í 2. mgr. 19. gr. segir að í náms- og starfsfræðslu og við ráðgjöf í skólum skuli leitast við að kynna bæði piltum og stúlkum störf sem hingað til hefiir verið litið á sem hefðbundin karla- eða kvennastörf. í 3. mgr. 19. gr. segir enn fremur að þess skuli sérstaklega gætt að kennslu- og námsgögn séu þannig úr garði gerð að kynjum sé ekki mismunað. Rannsóknir hafa sýnt að töluverður misbrestur er á því að jafhréttisfræðslu sé sinnt í skólakerfinu. Jafnréttisstofa telur að til þess að uppfylla ákvæði jafhréttislaga sérstaklega 19. gr., sé nauðsynlegt að vísa með skýrum hætti til þessara ákvæða í frumvörpunum öllum, þannig að tryggt verði að á öllum skólastigum verði veitt fræðsla umjafnréttismál og náms- og kennslugögn uppfylli skilyrði jafiiréttislaga. I frumvarpi til nýrra jafnréttislaga sem nú liggur fyrir þinginu, og búast má við að verði afgreitt á allra næstu vikum, en enn frekar hnykkt á ofangreindum atriðum. Þar segir í 23. gr. að kynjasamþættingar skuli gætt við alla stefnumótun og áætlanagerð í skóla- og uppeldisstarfi. Að á öllum skólastigum skuli nemendur hljóta fræðslu um jafnréttismál, þar sem meðal annars skuli lögð áhersla á að búa bæði kynin undir jafha þátttöku í samfélaginu, svo sem í fjölskyldu- og atvinnulífi. í 3. mgr. er sagt að kennslu- og námsgögn skuli vera þannig úr garði gerð að kynjum sé ekki mismunað og enn fremur segir, í 4. mgr. 23. gr. frv., að í náms- og starfsfræðslu og við ráðgjöf í skólum skulu piltar og stúlkur óháð kyni hljóta fræðslu og ráðgjöf í tengslum við sömu störf. Miðað við ákvæði núgildandi jafnréttislaga sem vísað er til hér að ofan, og með vísan til frumvarps til nýrra jafnréttislaga, telur Jafhréttisstofa nauðsynlegt að nefndin fari vel yfir öll frumvörpin, með það að markmiði að tryggja að ákvæða jafnréttislaga sé gætt og markmiðum þeirra, er lúta að skólastarfi sé náð. Jafnréttisstofa Borgum 600 Akureyri Sími: Bréfsími: Netfang: jafnretti@jafnretti.is 1

134 & Um frumvarp tíl laea um grunnskóla mál. 2. gr. Markmið. í greininni segir m.a. að starfshættir grunnskóla skuli mótast af jafhrétti. Jaftiréttisstofa telur að kveða þurfi skýrar að orði um að jafnrétti kynja í öllu skólastarfi skuli tryggt. 13. gr. Réttur nemenda. Lagt er til að bætt verði inn í 1. mgr....nemendur finni til öryggis og njóti hæfileika sinna, óháð kyni. í 2. mgr. ætti að vísa til 2. mgr. 19. gr. jafnréttislaga nr. 96/2000, en þar segir að í náms- og starfsfræðslu og við ráðgjöf í skólum skuli leitast við að kynna bæði piltum og stúlkum störf sem hingað til hefur verið litið á sem hefðbundin karla- eða kvennastörf. Sjá einnig 4. mgr. 23. gr. frumvarps til nýrra jafnréttislaga, en þar segir að í náms- og starfsfræðslu og við ráðgjöf í skólum skuli piltar og stúlkur óháð kyni hljóta fræðslu og ráðgjöf í tengslum við sömu störf. 24. gr. Aðalnámskrá Það þarf að vera tryggt að í aðalnámskrá grunnskóla séu ákvæði jafiiréttislaga varðandi jafnréttisfræðslu uppfyllt, en í 1. mgr. 19. gr. laganna segir að veita skuli jafnréttisfræðslu á öllum skólastigum, sbr. einnig 2. mgr. 23. gr. frumvarps til nýrra jafnréttislaga þar sem segir að nemendur skuli á öllum skólastigum hljóta fræðslu um jafnréttismál. 25. gr. Markmið náms í 2. mgr. er lagt til að bætti verði inn í upptalninguna...jafnréttismálum... Um frumvarp til laea um framhaldsskóla mál. 2. gr. Hlutverk. Jafiiréttisstofa telur að í þessar grein ætti að vísa til jafiiréttislaganna og taka fram að hlutverk framhaldsskóla sé að búa nemendur, óháð kyni, undir þátttöku í atvinnulífmu og frekara námi. í loka málslið 2. mgr. 2. gr. ætti að taka framað bæði kynin eigi í framhaldsskólum að öðlast sömu (sambærilega) fæmi til að gegna sérhæfðum störfum og kynin hafi sömu forsendur til að sækja sér frekari menntun. 21. gr. Aðalnámskrá. Jafhréttisstofa telur nauðsynlegt að vísa hér til ákvæða jafnréttislaga um menntun og skólastarf, til þess að tryggt verði að þau ákvæði verði uppfyllt af framhaldsskólunum. 22. gr. Skólanámskrá. í lokamálslið 2. mgr. 22. gr. verði bætti við að sérhver skóli skuli í skólanámskrá gera grein fyrir því hvemig hann uppfyllir markmið jafnréttislaga varðandi nám og kennslu. 37. gr. Náms- og starfsráðgiöf. Nauðsynlegt að vísa til 2. mgr. 19. gr. jafnréttislaga þar sem talað er sérstaklega um að við náms- og starfsfræðslu og við ráðgjöf í skólum skuli leitast við að kynna bæði piltum og stúlkum störf sem litið hefur verið a'sem hefðbundin karla- eða kvennastörf. Sjá einnig 4. mgr. 23. gr. frumvarps til nýrra jafiiréttislaga þar sem segir að stúlkur og piltar skuli, óháð kyni, hljóta fræðslu og ráðgjöf í tengslum við sömu störf. 2

135 Um frumvarp til laea um leikskéla mál. 2. gr. Markmið Jafnréttisstofa telur að í þessari grein eigi að taka fram að það eigi að búa bæði kynin jafiit undir jafna þátttöku á öllum sviðum samfélagsins. Þess vegna er rétt að nefiia jafhrétti kynja í þessari gein, alveg eins og víðsýni, tjáningu ofl. 13. er. Aðalnámskrá Jafnréttisstofa telur nauðsynlegt að vísa hér til ákvæða jafnréttislaga irni menntun og skólastarf, til þess að tryggt verði að þau ákvæði verði uppfyllt af leikskólunum. 14. er. Skólanámskrá í 1. mgr. 14. gr. verði bætti við að sérhver skóli skuli í skólanámskrá gera grein fyrir því hvemig hann uppfyllir markmið jafnréttislaga varðandi jafiiréttisfræðslu. Um frumvarp til laea um meoptun og ráðningu kennara og skólastiórnenda við leikakóla. grunnskóla og framhaldsskóla mál. Ráðningar Jafnréttisstofa bendir á nauðsyn þess að allt allir stjómendur og kennarar á öllum skólastigum hafi þekkingu á jafhréttismálum, en slík þekking er forsenda fyrir því að markmiðum jafiiréttislaga varðandi menntun og skólastarf verið náð. í frumvarpi til nýrra jafhréttislaga segir í 1. mgr. 23. gr. að kynjasamþættingar skuli gætt við alla stefhumótun og áætlanagerð í skóla- og uppeldisstarfi. Ljóst er að verði það frumvarp að lögum verða gerðar ríkar kröfur til allra skólastiga um að tryggja kynjasamþættingu. Vegna þessa þarf að taka fram, í þeim ákvæðum sem lúta að ráðningum, sérstaklega ráðningum stjómenda, sjá oe 17. gr. frumvarpsins, að þekking á jafiiréttismálum sé nauðsynleg. 8. gr. Um inntak menntunar leik-. erunn- og framhaldsskólakennara í þessu ákvæði er rétt að taka fram nauðsyn á því að tilvonandi kennarar á öllum skólastigum fái fræðslu um kynjajafhrétti, enda er þekking þessara aðila á jafnréttismálum forsenda fyrir því að markmiðum jafiiréttislaga varðandi menntun og skólastarf verði náð. Virðingarfyllst, f.h. Jafnréttisstofu 3

136 Alþingi Erindi nr. Þ I2S/I3S? komudagur (&2-0.06$ Nefndasvið Alþingis Unnur Kristín Sveinbjamardóttir, nefiidarritari Austurstræti Reykjavík Sa m g ö n g u r á ð u n ey tið Jöfnunarsjóður sveitarfélaga Hafnarhúsinu við Tryggvagðtu 150 Reykjavík sími: bréfasími: postur@sam.stjr.is samgonguraduneyti.is Reykjavík 5. febrúar 2008 Tilv.: JSV /114-0 Vísað er til erindis, dags. 14. desember 2007, þar sem Jöfiiunarsjóði sveitarfélaga er gefinn kostur á að veita umsagnir um eftirtalin frumvörp: Grunnskólar mál. Framhaldsskólar, 286. mál. Leikskólar, 287. mál Menntun og ráðning kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288 mál. Ráðgjafamefnd Jöfiiunarsjóðs sveitarfélaga hefiir tekið framangreind frumvörp til umfjöllunar. A fundi í lok janúar sl. samþykkti nefiidin eftirfarandi bókun: Augljóst er að frumvörpin hafa íjbr með sér aukinn kostnað fyrir sveitarfélögin. Verði Jöfnunarsjóði sveitarfélaga falið að jafna þann kostnað verður að auka ráðstöfunarfjármagn sjóðsins sem því nemur. Fyrir hönd ráðherra Elín Pálsdóttir Elín Gunnarsdóttir

137 AlÞin&.qc/iasp Erindi nn Þ komudaeur «2&/. 2 ^ komuaag K N NARAHÁ s K0 LI ÍSLANDS Reykjavík, 28. janúar sk Nefndarsvið Alþingis Unnur Kristín Sveinbjamardóttir nefhdarritari Austurstraeti Reykjavík Efni: Umsagnir um lagafrumvörp um skólamál Með bréfi þessu fylgja umsagnir Kennaraháskóla íslands um þijú þeirra fjögurra lagafrumvarpa um skólamál sem skólinn fékk til umsagnar nýlega. Umsögn skólans um eitt þessara frumvarpa hefur þegar verið send Alþingi. Eins og fram kemur í umsögnum skólans leitaði skrifstofa rektors til sérfræðinga skólans á hverju hinna umræddu sviða til að undirbúa viðbrögð stofnunarinnar. Rétt er að gera hér grein fyrir hverjir þessir sérfræðingar eru enda vissulega um mikilvægt og umfangsmikið verk að ræða. í starfshópnum sem vann umsögn skólans um frumvarp til laga um leikskóla sátu þessir: Hrönn Pálmadóttir lektor dr. Jóhanna Einarsdóttir prófessor Bryndís Gunnarsdóttir aðjúnkt í starfshópnum sem vann umsögn skólans um frumvarp til laga um grunnskóla sátu þessir: Anna Kristín Sigurðardóttir námsbrautarstjóri kennarabrautar dr. Gunnar E. Finnbogason dósent Baldur Sigurðsson dósent Guðbjörg Pálsdóttir lektor Stakkahlíö 105 Reykjavík Sími: ÁR2008 Símbréf: wwwkhl

138 í starfshópnum sem vann umsögn skólans um frumvarp til laga um framhaldsskóla sátu þessir: dr. Kristín Bjamadóttir dósent dr. Gestur Guðmundsson prófessor dr. Hafþór Guðjónsson dósent Þórunn Blöndal dósent í starfshópnum sem vann umsögn skólans um frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla sátu þessir: dr. Ingvar Sigurgeirsson prófessor dr. Gyða Jóhannsdóttir dósent Guðmundur B. Kristmundsson dósent Virðingarfyllst, Svanhildur Kaaber skrifstofustjóri, skrifstofu rektors

139 I? KENNARAHÁSKÓLI ÍSLANDS Reykjavík, 28. janúar sk Nefhdarsvið Alþingis Unnur Kristín Sveinbjamardóttir nefhdarritari Austurstræti Reykjavík Efni: Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla Kennaraháskóla íslands hefur borist til umsagnar frumvarp til laga grunnskóla, 285. mál. Skrifstofa rektors fól nokkrum sérfræðingum skólans í þeim málefnum sem frumvarpið tekur til að ganga frá umsögn stofiiunarinnar og fer hún hér á eftir: Almennt um frumvarpið Kennaraháskólinn telur að í fnimvarpinu sé tekið á ýmsu sem er til bóta, t.d. er leitast við að skýra kæru- og áfrýjunarleiðir og skýra verkaskiptingu o.s.frv. Umsögnin hér á eftir fjallar fyrst og fremst um athugasemdir um frumvarpið í heild sinni. Starfshópurinn sem fallaði um frumvarpið á vegum Kennaraháskólans hefði kosið að lögin gæfu skýrari sýn til framtíðar um nám og kennslu sem gæti verið vegvísir fyrir frekari útfærslu í aðalnámskrá og við ákvörðun um inntak kennaramenntunar. Lögin endurspegla ekki nægilega vel markmið og ætlan löggjafans eins og þeim er lýst í greinargerð með frumvarpinu. Nokkur stór grundvallaratriði, sem varða t.d. gildi, hugmyndafræði eða um inntak náms, eru óljós eða ekki nægilega fram haldið á meðan smærri atriði, sem ef til vill mætti útfæra á vettvangi sveitarfélaga, eru nákvæmlega útfærð. Nokkur dæmi um þetta eru rakin hér á eftir. Um markmið laganna (2. gr.) Þessi grein er ein mikilvægasta grein laganna og því oft til hennar vitnað. Því skiptir miklu að hún sé vel úr garði gerð. Þegar talað er um þátttöku í lýðræðisþjóðfélagi þá er ekki nægjanlega vel undirstrikað að nemendur séu virkir í mótun þess þjóðfélags sem þeir eru hluti af. Mikilvægt er að undirstrika að allir hafa eitthvað til málanna að leggja og að mikilvægt sé að hlusta á Stakkahlíö 105 Reykjavík Sími: ÁR2008 Sí mbréf:

140 aðra, taka tillit til og virða sjónarmið annarra. Lýðræði er rammi utan um ákveðið samfélag þar sem einstaklingar hafa leyfí til að ræða saman um mikilvæg málefiii. Vegna þessa má vel undirstrika mikilvægi samræðna sem þátt í lýðræðislegum starfsháttum skólans. í fj ölmenningarsamfélagi er mikilvægt að nemendur fái tækifæri til að tala saman til að auka skilning á ijölbreytileika menningar og í gegnum þjálfun í samræðum sé unnið gegn fordómum og misskilningi. Benda má á að sú hugmyndafræði sem nefnd er hér að ofan er mjög í anda borgaravitundar sem lögð hefur verið áhersla á af hálfu menntamálaráðuneytisins. Má einnig hér benda á að í Bamasáttmála SÞ (12. gr.) er kveðið á um rétt nemenda til að tjá sig um þætti sem þá varðar sérstaklega og að tillit sé tekið til sjónarmiða þeirra. Þessir þættir koma ekki nægilega skýrt fram í markmiðsgrein né í lögunum sem heild, sbr. 8. grein. Kennaraháskólinn telur að í þessari mikilvægu grein laganna sé nauðsynlegt að taka fram að skólinn sé fjölmenningarlegur vinnustaður og að þar sé nemendum ekki mismunað eftir uppruna, kyni, kynhneigð, útliti, búsetu, stétt, efnahag, trúarbrögðum, heilsufari, eða andlegu og líkamlegu atgervi. Kennaraháskólinn telur nauðsynlegt að nefna orðið mannréttindi í þessari grein, ekki aðeins að taka fram að í skólanum eigi að kenna nemendum að þekkja og virða mannréttindi heldur skulu þeir og njóta fullra mannréttinda. Um skólaráð (8. gr.) Kennaraháskólinn fagnar tillögum um skólaráð og telur þær til þess fallnar að auðvelda aðgengi foreldra að upplýsingum og ákvarðanatöku auk þess sem það er yfirleitt vænlegra til árangurs að fólk vinni saman heldur en sitt í hvoru lagi eins og var með kennararáð og foreldraráð. Starfshópur Kennaraháskólans hefði þó viljað sjá aðgengi nemenda að skólaráði skilgreint betur. Eins og greinin er núna getur skólaráð ákveðið hvemær leitað er sjónarmiða nemenda og hvenær ekki. Skýrara væri að gera ráð fyrir fjölda fulltrúa þeirra í ráðinu og líta á nærveru þeirra frekar sem reglu en sem undantekningu. Þetta væri meira í anda markmiða um nemendalýðræði og aukinnar ábyrgðar nemenda. E.t.v. væri eðlilegra að sveitarfélög setti reglur um skólaráð heldur en ráðherra, einkum í ljósi þess að eitt af markmiðum laganna er að auka áhrif sveitarfélaga. Símenntun kennara (12. gr.) Greinin er óskýr um meginlínur þótt óþarflega nákvæmt sé fjallað um ákveðin atriði. Af skýringum með frumvarpi má ráða að ætlunin sé að sveitarfélög séu ábyrg fyrir símenntun kennara eins og tíðkast um atvinnurekendur annars staðar í atvinnulífmu. Svo virðist þó sem ríkið ætli að veita áfram fé til símenntunar sem ráðstafað er úr sjóði á vegum Samband íslenskra sveitarfélaga. Nauðsynlegt er að kveða skýrar að orði og taka af tvímæli um það hver ber ábyrgð á símenntun starfsmanna grunnskólanna. í sömu grein er fjallað um að kennarar og skólastjórar grunnskóla skuli eiga rétt á reglulegri símenntun til að efla starfshæfni sína. Hér er ekki talað um annað starfsfólk en kennara og skólastjóra sem þó hljóta að eiga sama rétt.

141 Kennaraháskólinn telur ástæðu til að lögin tryggi betur en nú er rétt kennara og skólastjóra til samfellds námsorlofs í ár eða misseri. í núverandi skipan getur kennari búist við því að fá slíkt orlof í eitt ár einu sinni á starfsævinni. Eins og þjóðfélagið hefur breyst á undanfömum árum, og þar með kröfur til kennara og skóla, er það of lítið. Fjölmenningarlegur skóli Fjölmenningarlegur skóli kemur ekki fyrir í frumvarpinu né er fjallað um fjölmenningu í neinum tengslum við grunnskólann. Þetta er að mati hópsins alvarlegur ágalli á frumvarpinu. Nauðsynlegt er að undirstrika það hlutverk grunnskólans þegar í markmiðsgrein að hann skuli stuðla að gagnkvæmri kynningu, fordómaleysi og aðlögun erlendra bama að íslensku samfélagi jafnt sem aðlögum íslenskra bama að fj ölmenningarlegu samfélagi. í 16. grein er fjallað um ýmis praktísk atriði varðandi aðlögun að nýjum skólum, þar með talið aðlögun erlendra bama, en það er aðeins angi af því markmiði að stuðla beri að fj ölmenningarlegu skólastarfi og því víðsýni sem því fylgir. Móttökuáætlun fyrir alla nemendur eins og talað er um í 16. grein er þarft framtak en á ekki samleið með ákvæðum um íslenskukennslu fyrir erlenda nemendur, sem reyndar er mjög brýn líka. Lög um grunnskóla eiga að tryggja að allir þegnar samfélagsins búi yfir lágmarksþekkingu og fæmi til að spjara sig í samfélaginu. Þar er kunnátta í íslensku lykilatriði. Lögin þurfa að bregðast við þeim aðstæðum að fólk með annað móðurmál flytur til landsins á ýmsum aldri. Með einhveijum hætti þarf að tryggja þessu fólki, óháð aldri, rétt til íslenskukennslu, því að kostnaðarlausu. Lög um grunnskóla taka til þegna á ákveðnum aldri, en þau þurfa að haldast í hendur við önnur lög sem um þetta fjalla, og heildarstefiian þarf að vera skýr og afdráttarlaus. Skóli án aðgreiningar - að koma til móts við einstaklingsþarfir í greinargerð með frumvarpi er lögð áhersla á að komið sé til móts við einstaklingsbundnar þarfir og er hugtakið einstaklingsmiðað nám oft nefnt í því sambandi. Jafnframt segir í greinargerð að lagt sé til að meginstefnan um skóla án aðgreiningar verði lögfest í í samræmi við Salamanca-yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna. Þessar ským áherslur í greinargerðinni skila sér ekki inn í lögin nema að takmörkuðu leyti. Hugtakið einstaklingsmiðað nám kemur hvergi fyrir né heldur er talað um einstaklingsbundnar námsáætlanir fyrir alla nemendur. í 25. grein er talað um að nemendur skulu eiga þess kost að uppfylla námsmarkmið með mismunandi hætti. Til að uppfylla þetta og koma til móts við aukna ábyrgð nemenda á eigin námi og þátttöku foreldra í námi bama sinna, væri mun skýrara að tala um einstaklingsbundnar áætlanir nemenda. Minnst er á hugtakið skóli án aðgreiningar í 17. grein þar sem fjalla er um nemendur með sérþarfir. Hugtakið hefur þó hvergi verið nefnt skilgreint. Skóli án aðgreiningar er vítt grundvallarhugtak sem vísar til skipulags í skóla sem gerir ráð fyrir fullri þátttöku allra í skólasamfélaginu. Miðað við ásetning mætti kveða skýrar á

142 um grunnskóli á íslandi sé skóli án aðgreiningar og það ætti að koma fram í markmiðsgrein. Um skólahúsnæði Fagnað er ákvæði um þátttöku hagsmunaaðila við hönnun skólahúsnæðis, það er í anda markmiða um lýðræði og virka þátttöku. Fyrst verið er að telja upp ýmsa eiginleika sem skólabyggingar þurfa að uppfylla varðandi öryggi og vellíðan væri ekki úr vegi að bæta við að þar skuli til dæmis vera aðstaða til fjölbreytilegra kennsluhátta með vel útbúnum stofum með gögnum og góðu skólabókasafni. Um inntak náms Ekki eru settar fram skýrar línur um inntak eða markmið náms heldur er víða kveðið á um að það skuli gert í aðalnámskrá, sem samkvæmt þessu frumvarpi hlýtur að verða nokkuð ítarleg áfram. Þannig er ekki verið að styðja við það markmið á auka sjálfræði sveitarfélaga eða einstakra skóla heldur er það sett í hendur ráðuneytis eða ráðherra á hveijum tíma að ákveða hvemig á að skipta upp námskrám, hvað nemendum er ætlað að læra o.s.frv. í VII. kafla er fjallað um inntak náms, námsskipan, námsframboð, námsmat og starfstíma. í 24. grein er fjallað um aðalnámskrá. Þar eru gefnar linur um viðhorf og nokkuð um kennsluhætti sem hafa skuli að leiðarljósi. Einnig er komið inn á eiginleika og afstöðu sem þroska skuli með nemendum. Kennaraháskólinn telur að í lögum sem þessum þurfi að gæta vel að því að almenn grundvallaatriði séu í heiðri höfð og fara ekki inn á þau svið sem Aðalnámskrá em ætluð. Hér er til dæmis talað um leikræna og listræna tjáningu en ekki er ija lla ð um læsi og munnlega og skriflega tjáningu, svo ekki sé minnst á gildi samræðu. Talað er um að leggja áherslu á ýmis konar vitund og andlega velferð en ekkert minnst á menningarvitund eða þátttöku í menningarlífi. Nemendum er ætlað að læra margvíslegar leiðir við öflun upplýsinga og sérstök áhersla á tæknimiðla en hvergi minnst á að nemendur lesi bækur sér yndis og fróðleiks. í 25. grein er fjallað um markmið náms. Þar kemur fram að ráðherra er ætlað að hafa vald til að ákvarða það að mestu með aðalnámskrá. Áhersla er lögð á að hægt sé að ljúka grunnskóla fyrr en ekki að boðið sé upp á dýpkun í grunnskólanum. Bæði inntak náms og kennsluhættir virðast vera í höndum yfirvalda en ekki virðist gert ráð fyrir að einstökum nemendum séu sett markmið eða að þeir hafi sjálfir áhrif á nám sitt og setji sér markmið. í 26. grein er fjallað um val nemenda, þar sem gengið er út frá því að val nemenda um námsgreinar auki ábyrgð þeirra á eigin námi. Þetta þarf nánari skýringu. Val getur verið innan greina, um áherslur eða vinnubrögð. í 27. grein er fjallað um námsmat. Ástæða til að í lögunum sé undirstrikað að námsmat eigi að vera fjölbreytt. Þar er hvergi minnst á skriflegan vitnisburð og hugtakið próf er notað eins og það sé eina alvöm námsmatið. Lítið er um inntak en meira um formsatriði.

143 Hugtakið starfsáœtlun nemenda kemur fram í 29. grein en er ekki frekar útskýrt í greinargerð. Skilgreina þarf hvað átt er við með starfsáætlun nemenda. Af samhenginu má ráða að líklega er ekki um að ræða einstaklingsbundna áætlun. Orðalag í 29. grein gefur til kynna að nemendafélög hafi ekki annað hlutverk en að staðfesta starfsáætlun skóla á sömu forsendum og skólanefnd. Nemendafélög og foreldrar ættu að vera virkir þátttakendur í mótun starfsáætlunar og það ætti með einhverjum hætti að koma fram hér. í 31. grein er ijallað um kostnað í skyldunámi. Ákveðins ósamræmis gætir í því að nám í framhaldsskóla skuli vera nemendum að kostnaðarlausu en ekki annað nám, s tónlistamám sem skilgreina má sem hluta af námi í grunnskóla, sbr. 26. grein. í 34. grein er fjallað um sprotasjóð grunnskóla. Kennaraháskólinn fagnar því að stuðningur við þróunarstarf í skólum landsins skuli lögfest en óljóst er um hvaða fjárhæðir er að ræða. Nauðsynlegt er að lögfesta slíkum sjóði ákveðna tekjustofna. Virðingarfyllst, Svanhildur Kaaber skrifstofustjóri, skrifstofti rektors

144 Erindinr.Þ \2S/l2k>o komudagur 2&I. 2 ö Nefndasvið Alþingis Menntamálanefnd Austurstræti Reykjavík O KBNNARASAMBAND ISUNDS Reykjavík, 28. janúar 2008 Umsögn KÍ um frumvarp til grunnskólalaga. Umsögnin er unnin af Kennarasambandi íslands (KÍ), Félagi grunnskólakennara (FG) og Skólastjórafélagi íslands (SÍ). Allar beinar tillögur um breytingu á texta einstakra greina frumvarpsins eru inndregnar og skáletraðar. Almennt um frumvarpið Kennarasamband íslands (KÍ) átti tvo fulltrúa í nefnd sem skipuð var af menntamálaráðherra og vann að heildarendurskoðun á grunnskólalögum og samdi drög að frumvarpi til nýrra grunnskólalaga. Er það skoðun fulltrúa KÍ að nefndin hafi unnið vel og skilað góðu verki. í frumvarpinu eru að mati KÍ ýmis mikilvæg nýmæli sem stuðlað geta að skilvirkara og árangursríkara skólastarfi. Ber þar hæst að mati KÍ að lagt var upp með það að skrifa frumvarpið út frá nemandanum og þörfum hans. í frumvarpinu eru auknar skyldur lagðar á foreldra eða forráðamenn nemenda um samstarf við skólann um nám og uppeldi nemenda. í kaflanum um nemendur er leitast við að skilgreina skyldur og réttindi nemenda, sem felur að mati KÍ í sér ígildi vinnuverndarlaga fyrir nemendur. KÍ/FG telur að frumvarpið eigi að ganga lengra í að vernda nemendur fyrir of miklu vinnuálagi og leggur því til að ákvæði um lengd vinnulotna og ákvæðum um lengd jóla- og páskaleyfa í núgildandi lögum verði bætt inn í frumvarpið. Fullvíst er að frumvarpið muni hafa í för með sér breytingar á starfsháttum grunnskóla og starfi kennara og stjórnenda í grunnskólum. Þegar borin eru saman ákvæði grunnskólalaga við efni frumvarpsins sést glögglega að aðkoma hins almenna kennara að stjórnun og stjórnkerfi skólans er skert. Kennarar og skólastjórnendur eru sérfræðingar í kennslu, uppeldi og stjórnun grunnskóla og bera sameiginlega ríka ábyrgð á grunnskólastarfi í landinu. KÍ/FG leggur ríka áherslu á að frumvarpið verði lagfært hvað varðar aðkomu kennara að stjórnun og skipulagningu á innra starfi skólans.

145 KÍ og aðildarfélög sambandsins gera alvarlega athugasemd við það að skólaárið sé lengt úr 170 dögum í 180 með þeim hætti sem frumvarpið segir til um. Tryggja þarf í reglugerðarákvæði til hvers má nota þessa 10 viðbótardaga og að þeir séu ekki viðbótar kennsludagar, heldur séu þeir skilgreindir sem aðrir skóladagar til samræmis við kjarasamning KÍ og LN vegna grunnskólans og eins og kemur fram í greinargerð með frumvarpinu. Ný lög eiga að skylda sveitarfélög til að sinna lágmarksþjónustu og tryggja jafnrétti til náms. Lögð er áhersla á sveigjanleika milli skólastiga, rétt nemenda til þess að njóta náms- og starfsráðgjafar og rétt nemenda til þjónustu við hæfi innan grunnskólans. KÍ telur að tryggja verði framkvæmd lagaákvæða með skýru orðalagi og að texti sé nógu afgerandi til þess að hann taki af allan vafa um skyldur sveitarfélaga. KÍ leggur áherslu á að orðalagi s.s. leitast skal við; stuðlað skal að; þar sem því verður við komið; þar sem mögulegt er" verði breytt eftir því sem frekast er unnt og þannig dregið skýrt fram hvað lögin þýða fyrir nemendur og forráðamenn þeirra, starfsmenn skóla, skipulag skólastarfs, skólamannvirki og rekstur, fjármögnun grunnskóla, gæði skólastarfs og jafnrétti til náms. Mikilvægasta markmið breytinga á grunnskólalögum nú er að mati KÍ að miða lögin og framkvæmd þeirra við nemandann, nám hans, þroska, skólagöngu, hagsmuni, velferð og réttindi en jafnframt undirstrikar KÍ að virða þarf og meta störf skólastjórnenda, kennara, og annarra starfsmanna skóla. Tryggja þarf góðan umbúnað um skólastarfið og efla fremur en draga úr virkri þátttöku starfsmanna í stjórnun, stefnumótun og þróun í grunnskólum landsins. Athugasemdir við einstakar greinar Ekki eru gerðar athugasemdir við eftirtaldar greinar frumvarpsins: 1. gr. Gildissvið, 2. gr. Markmið, 3. gr. Skólaskylda, 4. gr. Yfirstjórn, 8. gr. Skólaráð, 9. gr. Foreldrafélag, 10. gr. Nemendafélag, 16. gr. Móttökuáætlun og nemendur með annað móðurmál en íslensku, 17. gr. Nemendur með sérþarfir, 18. gr. Foreldrar og meðferð upplýsinga, 22. gr. Skólaakstur, 24. gr. Aðalnámskrá, 30. gr. Skólareglur, 32. gr. Lok grunnskóla, 33. gr. Tómstundastarf og lengd viðvera, 34. gr. Sprotasjóður skóla, 35. gr. Markmið, 36. gr. Innra mat, 39. gr. Samræmt námsmat, 42. gr. Sérúrræði, 43. gr. Viðurkenning grunnskóla sem reknir eru af öðrum en sveitarfélögum, 47. gr. Kæruheimild og48. gr. Gildistaka. 5. gr. Sveitarfélög. Það er skoðun KÍ / FG / SÍ að í greininni þurfi að kveða fastar að orði og það eigi að vera skylda sveitarstjórna að koma á samstarfi skólastiganna. Einn mikilvægasti boðskapurinn í lögunum er að auka samstarf og upplýsingaflæði milli skólastiga og gera skilin milli skólastig sveigjanlegri. Til 2

146 að skapa vettvang til að framfylgja því markmiði er nauðsynlegt að sveitarfélög séu gerð ábyrg fyrir því að samstarfið eigi sér stað. KÍ / FG / SÍ leggja til tvær breytingar á 5. gr. sem eru svohljóðandi 1. Lagt er til að í lok 1. mgr. bætist eftirfarandi ml.: Sveitarstjórn skal koma á samstarfi leikskóla og grunnskóla annarsvegar og grunnskóla og framhaldsskóla hinsvegar. 2. Lagt er til að í lok 4. mgr. bætist eftirfarandi ml.: Sveitarstjórn ber að ganga úr skugga um að skólavist skólaskylds barns sé tryggð áður en ákvörðun er tekin um að barn getifengið tímabundna forsjá í öðru sveitarfélagi en það á lögheimili í. 6. gr. Skólanefhd. 1. Lagt er til að 2. mgr. um meginhlutverk skólanefndar orðist með eftirfarandi hætti í staflið g-: að komaá tengslum og samstarfi leikskóla og grunnskóla annars vegar og grunnskóla og framhaldsskóla hins vegar. 2. FG/KÍ telja fulla ástæðu til að ákvæði um að kennarar eiei 2 fulltrúa í skólanefnd í stærri sveitarfélöeum verði áfram í erunnskólalöeum. Lagt er til að viðmið verði hækkað úr 15 kennurum í gildandi lögum í frá og með 50. Lagt er til að við 4. mgr, 6.gr. bætist eftirfarandi: / sveitarfélagi þar sem stöðugildi eru 50 eðafleiri skulu kjörnir tveir fulltrúar grunnskólakennara og jafnmargir til vara. 7. gr. Skólastjóri. 1. KÍ / FG leggur á það mikla áherslu að ákvæði um kennarafund séu með skilgreindum hætti inni í lögum. Lagt er til að eftirfarandi málsliðir komi í stað 3.ml., l.mgr. 7.gr: Skólastjóri boðar til kennarafunda svo oft sem þurfa þykir á starfstíma grunnskóla. Kennarafundi skulu sækja kennarar og aðrir sérfræðingar skólans. Auk þess skal boða til slíksfundar ef þriðjungur kennara skólans æskirþess. Skólastjóri boðar til starfsmannafunda svo oft sem þurfa þykir. 3

147 2. Lagt er til að viðmiði um fjölda nemanda í síðustu málsgrein verði breytt þannig að í stað 60 komi 40: Hafi grunnskóli færri en 40 nemendur, og efekki er annar stjórnandi, ákveður... m 8. gr. Kennararáð. KÍ / FG leeeur mikla áherslu á að aðkoma hins almenna kennara að stiórnun skóla verði trveeð í löeum. Þetta á við um alla áætlanagerð og skipulagsvinnu svo sem gerð starfsáætlana, skólanámskrár, skóladagatals og endurmenntunaráætlunar. Kennararáð er tengiliður milli kennara og stjórnenda skóla. Sjónarmið fara ekki að öllu leyti saman um þetta efni innan KÍ og þannig finnst SÍ ekki ástæða til að hafa lagatexta sem kveður á um kennararáð en bendir á að það sé ekkert sem hindrar að skólar geti valið að hafa kennararáð ef það er fyrirkomulag sem hentar í ákveðnum skólum. Á grundvelli hinna fyrstnefndu sjónarmiða er lagt er til að ný grein bætist inn í frumvarpið og aðrar greinar færist aftur sem því nemur. Greinin verði svohljóðandi: / skólum, þarsem kennslumagn nemur tíufullum stöðum eðafleiri auk skólastjóra, kjósa kennarar þriggja manna kennararáð sem í umboði kennara er skólastjóra til ráðuneytis um stjórn skólans. íöðrum skólum fer kennarafundur með hlutverk kennararáðs. f kennararáði skal sitja íþað minnsta einn kennarifyrir hvert stig grunnskólans, þ.e. yngsta stig (1.-4. bekkur), miðstig (5.-7. bekkur) og elsta stig ( bekkur). íþeim skólum sem ekki hafa öll stiginn skalfyrst kjósa fulltrúa kennara fyrir hvert stig skólans og síðan skal kjósa um önnur laus sæti. Kennararáð skalfunda að minnsta kosti mánaðarlega á stafstíma skóla. Nýtt kennararáð skal kosið áfyrsta kennarafundi skólaársins, ekki síðar en 31. ágúst ár hvert. Kennararáð skal vinna með skólastjóra að innra skipulagi skóla og við að skipuleggja starfshætti. Kennararáð skal koma að gerð skólanámsskrárgerð og gerð starfsáætiunar skóla áður en það er lagtfyrir kennarafund og f umsagnarferli. Kennararáð skal vinna að því að efla jákvæð samskipti kennara við stjórnendur skólans og skólasamfélagið. Kennararáð starfar í umboði kennara á milli kennarafunda Skólastjóri skal a.m.k. tvisvar á árí boða til sameiginlegs fundar kennararáðs, skólaráðs og nemendaráðs til þess að veita upplýsingar um skólastarfið og fjalla um málefni þessara ráða. 4

148 11. gr. Starfslið. 1. Lagt er til að 1. mgr. orðist svo með breytingum: Við ráðningu kennara og skólastjóra skal aæta ákvæða aildandi laaa um löaverndun á starfsheiti oa starfsréttindum arunnskólakennara oa skólastióra. ákvæðum sveitarstjórnarlaga og nánari fyrirmælum í samþykkt um stjórn sveitarfélags eftir því sem við á. 2. KÍ / FG / SÍ vekja sérstaka athygli á því að eðlilegt væri að fella inn í greinina ákvæði um ráðningu náms- og starfsráðgjafa við hlið kennara og skólastjórnenda sem hluta af grunnstarfsliði skóla. Það væri í meira samræmi við aukna áherslu á náms- og starfsráðgjöf sem grunnþátt í starfi skóla heldur en að fjalla eingöngu um þessa starfsmenn og starfsheiti þeirra í 40. grein sem fjallar um skipulag og framkvæmd sérfræðiþjónustu. 12. gr. Símenntun. KÍ / FG / SÍ leggja til að í 3. mgr. standi að láemarki 1,3% í stað þess að það standi er svarar til 1,3% gr. Réttur nemenda. 1. Vinnuálag og lengd vinnulota þarf að sníða að aldri og þroska nemenda, sbr. ákvæði gildandi laga. KÍ/FG leggur til að inn komi eftirfarandi sem 6. og 7. ml, 1. mgr., 13.gr.: Kennsludagur grunnskólanemenda skal hefjast að morgni og vera samfelldur með eðlilegum stundáhléum og matarhléi. Stundahlé (frímínútur) í grunnskóla skulu að lágmarki vera 15 mínútur á móti hverjum 80 mínútum sem kenndar eru og matarhlé að lágmarki 30 mínútur. Innan SÍ eru þau sjónarmið ríkari að fela eigi skólum ábyrgð á að gæta hagsmuna og velferðar nemenda í þessum efnum. 2. Einnig leggja KÍ / FG / SÍ til að ákvæði um jólafrí og páskafrí séu óbreytt eins og þau eru í 28. gr. gildandi laga. Lagt er til að inn komi sem 8. og 9. ml, í 1. mlg., 13. gr.: / grunnskóla skal miðað við að jólaleyfi nemenda séfrá og með 21. desember til og með 3. janúar og páskaleyfi frá pálmasunnudegi til og með þriðjudegi eftir páska. Heimilt er að víkjafrá þessu ákvæði í skólanámskrá, enda sé þess gætt að hvíldartími nemenda sé ekki skertur á skólaárinu.

149 14. gr. Ábyrgð nemenda. KÍ / FG / SÍ leggja til að 1. mgr. 14. gr. hljóði svo: Nemendur bera ábyrgð á námi sínu, framkomu og samskiptum að teknu tilliti til aldurs og þroska. Nemendur eiga aðfá leiðsögn foreldra og skóla til að taka ábyrgð á eigin námi. Nemendur skulu setja sér markmið um framgang náms og hvernig þeim verði náð / samvinnu við kennara ogforeldra. 15. gr. Skólaskylda. KÍ / FG / SÍ leggja áherslu á rétt og möguleika nemenda til sveigjanleika í námi og skólagöngu svo sem með tilliti til upphafs og loka grunnskólagöngu og til samfellu í námi miðað við aldur, þroska og námslega stöðu. Gæta verður að samræmi og gagnsæi í ákvarðanatöku um málefni einstakra nemenda samkvæmt 15. grein og 26. grein og ennfremur að virða rétt nemenda til að njóta náms og skólagöngu í samræmi við ákvæði laga og aðalnámskrár grunnskóla. 19. gr. Ábyrgð foreldra. KÍ / FG / SÍ Leggja til að til að í upphafi 1. mgr. standi: Foreldrar bera ábyrgð á námi barna sinna og ber aðfylgjast vel með námsframvindu þeirra í samvinnu börnin og kennara þeirra. 20. gr. Skólamannvirki. KÍ / FG/SÍ leggja til að til viðbótar við 20. gr komi ný 4. mgr., aðrar mgr. færast aftar sem því nemur: Við hönnun, byggingu og endurnýjun skólahúsnæðis skulu sveitarfélög gæta þess að stjórnendur, kennarar og aðrir sérfræðingar skólans hafi afmarkaða vinnuaðstöðu. Sérhönnuð vinnuaðstaða skal aðskilin frá þeim rýmum skólans sem nemendur hafa aðgang að. Ekki er heimilt að ráðstafa þessu rými til annarra aðila. 21. gr. Umsjón skóiamannvirkja. Gert er ráð fyrir því í frumvarpinu að heimiluð sé önnur nýting skólahúsnæðis. Því telja KÍ / FG / SÍ að tryggja þurfi vörslu gagna í grunnskólanum og að kennari geti gengið til starfa að morgni án þess að eiga á hættu að starfsumhverfi hans hafi verið raskað. Lagt er til að ný málsgrein bætist við 21. gr. og verði 3. mgr.: Við ráðstöfun skólahúsnæðis til annarrar starfsemi skal þess gætt að skólahúsnæðið, munir þess og gögn verði ekkifyrir raski. Þeim hluta húsnæðis sem geymir persónuleg gögn og muni starfsmanna grunnskóla má aldrei ráðstafa til annarra aðila. Við útlán 6

150 eða samnýtingu á skólahúsnæði skal tekið tillit til ákvæða persónuverndar-, vinnuverndar- og heilbrigðisákvæða laga sem um það fjalla. 23. gr. Skólamálsverðir. Stefna KÍ er að grunnskólinn sé gjaldfrjáls. Lagt er til að í stað 2. ml, l.mer og 2. mer. komi eftirfarandi: Sveitarfélögum er ekki heimilt að taka gjald fyrir skólamáltíðir. 25. gr. Markmið náms. KÍ / FG / SÍ Leggja til að til viðbótar í 1. mgr. komi nýr 3. ml. sem hljóðar svo: Ákvörðun um aðgreiningu eða samþættingu námsgreina og námssviða er tekin undir forystu skólastjóra ísamvinnu stjórnenda og kennara skóla og með sama hætti og skólanámskrá enda er ákvörðunin hluti af skólanámskránni. 26. gr. Vai i námi. KÍ / FG / SÍ leggja til að í stað þess að nota orðalagið kost á vali sé notað orðalagið rétt á vali í 2. mgr. og verði 2. mgr. svohljóðandi: í og 10 bekk eiga nemendur réttá vali um námsgreinar og námssvið í um þriðjungi námstímans. 27. gr. Námsmat. KÍ / FG / SÍ telja að texti greinarinnar geti valdið misskilningi og því er lagt til að í 2. mgr., 2. ml. bætist eftirfarandi og ml. hljóði svo: Þó er heimilt að nota uodlvsinaar úr námsmati innan skólans, veita þessar upplýsingar vegna flutnings nemenda milli skóla og innritunar íframhaldsskóla, enda sé krafist fullrar þagnarskyldu og málsmeðferðar í samræmi við gildandi lög um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga. 28. gr. Starfstími. KÍ / FG/SÍ getur fallist á frumvarpstexta þar sem skóladagar eru tilgreindir 180 og að 10 viðbótardagar séu skilgreindir með öðrum hætti en 170 kennsludagar. Grunnskólar landsins hafi fullkomið frelsi til að ráðstafa viðbótardögunum með þeim hætti sem hentar hverjum skóla. KÍ / FG/SÍ leggja áherslu á að ný 1. mgr., 28. gr. komi í stað 1. mgr. eins og hún er í frumvarpinu. Lagt er til að 1., 2. og 3. mgr. verði svohljóðandi í stað l.mgr. frumvarpsins og aðrar mgr. færist aftar: 7

151 Starfstími nemenda í grunnskóla skal á hverju skólaári vera að lágmarki níu mánuðir. Skóladagar nemenda eru 180. Þar afer heimilt að skipuleggja 10 aðra daga en hefðbundna kennsludaga á hverju skólaári til að auka sveigjanleika í skólastarfi. Kennsludagarskulu eigi verafærri en 170. Dæmi um sveigjanlega viðverudaga eru skólasetningar- og skólaslitadagar, foreldaviðtalsdagar, jólaskemmtanir, árshátíðardagur, íþrótta- og útivistardagar og aðrir sérstakir dagar sem geta verið breytilegir milli ára. Skólastjóri hefurforystu um gerð skóladagatals í samvinnu við kennara. Skal þar tilgreina skiptingu milli kennsludaga og annarra skóladaga nemenda. Gerð skóladagatals er á ábyrgð skólastjóra að höfðu samráði við skólaráð og er það hluti af starfsáætlun skóla. Til víðbótar ofangreindri breytingartillögu leggur KÍ/FG til að fremst í 3. mgr., 28. gr. komi eftirfarandi setningar: Skólastjóri ákveður lengd kennslustunda í samráði við kennararáð/kennarafund og í samræmi við ákvæði kjarasamninga. Kennslufræðileg rök skulu liggja til grundvallar ákvörðuninni og gæta þarfað hvíldarákvæðum sbr. 13.gr. 29. gr. Skólanámskrá og starfsáætlun. KÍ / FG leggja til að bætt verði inn í l.mgr. 29. gr. og inn komi nýr 2. ml. sem hljóði svo: Skólastjóri hefur samráð við kennara og aðra sérfræðinga í skólanum um gerð skólanámskrár og starfsáætlunar. 31. gr. Kostnaður í skyldunámi. Stefna KÍ / FG / SÍ að grunnskólinn sé með öllu gjaldfrjáls, þ.e. að meðtöldum skólamáltíðum, námsferðum og námsgögnum og vegna náms á mörkum skólastiga. Lagt er til að síðasti ml., 1. mgr. 31. gr. falli út. Lagt er til að síðasti ml. 4. mgr. 31. gr. orðist svo: Þó er heimilt að taka gjald fyrir gistikostnað í námsferðum nemenda, að höfðu samráði viðforeldra. 37. gr. Ytra mat sveitarfélaga. KÍ / FG / SÍ telja mjög mikilvægt að fram komi í stefnumörkun frumvarpsins eða í reglugerð, reglur og umgjörð um það hvernig sveitarfélög framkvæma ytra mat sem hingað til hefur verið í höndum ráðuneytisins.

152 Til að skýra ábyrgð sveitarfélaga varðandi ytra mat er lagt til að í upptalningu í 1. mgr. bætist við ytra mat sveitarfélags" þannig að setningin verði: Sveitarfélög sinna mati og eftirliti með gæðum skólastarfs, sbr. 5 og 6. gr., og láta árlega ráðuneyti í té upplýsingar um framkvæmd skólahalds, innra matskóla, ytra mat sveitarfélags, framgang skólastefnu sinnar og áætlanir um umbætur. í 2. mgr. er lagt til að leitast við" verði tekið út og bætt við birta opinberlega upplýsingar um ytra mat sitt og áætlanir um úrbætur og". Setningin verði því: Sveitarfélög skulu birta opinberlega upplýsingar um ytra mat sitt og áætlanir um úrbætur ogfylgja eftir innra og ytra mati þannig að slíkt mat leiði til umbóta í skólastarfi. Það er skoðun KÍ / FG / SÍ að það rýri verulega tilgang mats ef ekki er skýrt að það eigi að leiða af sér umbætur ef þörf er á. Einnig verður að teljast óeðlilegt að það sé ekki skylda sveitarfélaga að birta áætlun um úrbætur í Ijósi þess að skv. 36. gr. ber grunnskólum að birta opinberlega upplýsingar um innra mat sitt og áætlanir um umbætur. 38. gr. Ytra mat menntamálaráðuneytis. KÍ / FG / SÍ telja afar óeðlilegt að þess sé ekki getið í lögum að ráðuneytið beri ábyrgð á mati og eftirliti sem m.a. á að tryggja að farið sé eftir lögum og reglugerðum, þó svo að hlutverki þess sé breytt og að framkvæmd ytra mats færist að hluta til sveitarfélaga. Þessari skoðun lýsti Umboðsmaður Alþingis fyrir grunnskólalaganefndinni í endurskoðunarvinnunni sem frumvarpið er afrakstur af. Því er lagt til að 1. mgr. verði breytt í það form sem hér segir: Menntamálaráðuneyti ber ábyrgð á mati og eftirliti með skólahaldi á grunnskólastigi og annast öflun, greiningu og miðlun upplýsinga um starfí grunnskólum, ýmist í einstökum grunnskólum eða einstökum þáttum grunnskólastarfs. Þetta opnar einnig leið, t.d. fyrir skólastjóra og/eða starfslið leikskóla og foreldraráð til að óska eftir aðkomu ráðuneytis ef grunur leikur á að ekki sé farið eftir lögum, reglugerð eða aðalnámskrá. Menntamálaráðuneytið á að vera úrskurðaraðili í málum og úttektaraðili á rekstri sveitarfélaga á grunnskólanum. Láta gera úttektir (ytra mat) á starfi skóla með reglubundnum hætti. Menntamálaráðuneytið á að tryggja framkvæmd grunnskólalaga og sjá til þess að sveitarfélög sinni skyldum sínum. Sveitarstjórnir eiga að framfylgja grunnskólalögum og er mjög nauðsynlegt að aðhald og eftirlit sé hjá æðra stjórnsýslustigi. 9

153 40. gr. Skipulag og framkvæmd sérfræðiþjónustu. KÍ / FG / SÍ vill halda inni ákvæði núgildandi laga um að sveitarfélög sinni kennsluráðgjöf og að sveitarfélögum sé gert skylt að gefa starfsmönnum sínum kost á stoðþjónustu þegar starfsmaður óskar eftir aðstoð s.s. vegna kulnunar í starfi eða annarra vandamála sem upp kunna að koma. Lagt er til að til viðbótar við 1. mgr. komi eftirfarandi: Stjórnendur og kennarar skulu eiga rétt á kennsluráðgjöf eftir þörfum. Allir starfsmenn skólans skulu eiga rétt á viðeigandi handleiðslu sálfræðings eða annarra sérfræðinga vegna mála er upp koma. Skilgreina og útfæra skal þessa þætti nánar í hverjum skóla. KÍ / FG / SÍ eru sammála um nauðsyn þess að efla náms- og starfsráðgjöf og telja nauðsynlegt að sett viðmið um að hver náms- og starfsráðgjafi geti að hámarki þjónað 300 nemendum. Þessu mætti bæta inn í 4. mgr. 40. gr. eða útfæra t.d. í reglugerð eða með sambærilegum hætti. Ennfremur er minnt á athugasemd samtakanna við gr. 11 um að bæta þar við efni um ráðningu náms- og starfsráðgjafa til starfa. 41. gr. Skólaheilsugæsla. Skoða þarf gildandi lög um heilbrigðisþjónustu til að efla skólahjúkrun. Krafa KÍ/ FG /S Í er að viðvera skólahjúkrunarfræðings innan skóla verði aukin til muna frá því sem nú tíðkast. Á liðnum árum hefur það aukist til muna að nemendur í almennum grunnskólum þurfi að taka inn lyf á starfstíma skóla og er kennari ekki menntaður í þeim fræðum. Slíkt á að vera í verkahring skólahjúkrunar. 44. gr. Þróunarskólar. Það er skoðun KÍ /FG / SÍ að fara þurfi mjög gætilega með undanþágurétt ráðherra frá grunnskólalögum meðal annars vegna þess að eftirlit og mat á framkvæmd og gæðum skólastarfs á íslandi stendur fremur veikum fótum. Nauðsynlegt er að efla það til muna ef veita á undanþágur frá lögum, reglugerðum og aðalnámskrá. Menntamálaráðuneyti þarf að hafa virkt eftirlit með þeim aðilum sem heimilað er að starfrækja þróunarskóla með undanþágu frá lögum og framkvæma reglulega ytra mat eða láta framkvæma það í sínu nafni af þar til bærum aðilum. 45. gr. Samrekstur. KÍ / FG / SÍ gera kröfu um að skólastjóri skólans hafi leyfisbréf til kennslu í grunnskóla í samræmi við ákvæði 24. gr. laga um menntun og réttindi. 10

154 Lagt er til að 3. mgr. hljóði svo: Sveitarfélögum er heimilt að reka saman grunnskóla, leikskóla og tónlistarskóla undir stjórn eins skólastjóra aðfenginni umsögn skólanefnda. Skal stjórnandi slíkrar stofnunar hafa leyfisbréf til kennslu á grunn- og leikskólastigi. Ákvæði þetta gildir einnig um skóla sem reknir eru á grundvelli 1. mgr. Hinn samrekni skóli starfar að öðru leyti samkvæmt lögum um viðkomandi skólastig. 46. gr. Undanþágur. Innan KÍ hafa menn velt fyrir sér hvað það þýðir að gefa leyfi til heimakennslu barna. Hægt er að finna rök með og á móti. Meginregla laga um skólahald er að það er skólaskylda á grunnskólastigi og er því ekki breytt í frumvarpinu. KÍ / FG / SÍ leggja áherslu á að um undanþágu er að ræða og fara verður mjög varlega í að beita henni. Gæta þarf að rétti nemandans til náms og kennslu samkvæmt lögum og aðalnámskrá og hvað sé honum fyrir bestu hverju sinni og alls ekki byggja undanþágur skv. þessari grein t.d. á hagkvæmnis- eða sparnaðarsjónarmiðum á kostnað hinna faglegu. Ekki má vanmeta þann hluta skólastarfsins sem eflir nemendur í félagslegri færni og kennslu í lífsleikni, en slíkt geturtapast ef gefin er undanþága til heimakennslu nemenda. F.h. Kennarasambands íslands og aðildarfélaga 11

155 KOPAVOGSBÆR Alþingi Erindi nr. Þ / 3 * komudagur M ál# janúar 2008 Nefndasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Efni: Umsögn bæjarráðs Kópavogs um Frumvarp til laga um grunnskóla, þskj mál. Á heildina litið er ofangreint framvarp til bóta fyrir grunnskólafræðslu í landinu og sérstaka athygli vekja ýmis ákvæði um aukið frelsi og ákvarðanarétt hjá sveitarfélögum og í skólunum sjálfum. Hins vegar er ljóst að frumvarpið felur í sér kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin sem reka skólana. Mikilvægt era ð búið sé að semja um hvemig þeim kostnaðarauka er mætt áður en frumvarpið verður að lögum. Athugasemdir við einstaka þætti frumvarpsins eru tilgreindir hér að neðan: í 2. gr. frumvarpsins er fjallað um markmið. Hér er ekki gert ráð fyrir að grunnskólinn fullnægi undirbúningi einstaklingsins út í lífið. Heldur er áhersla lögð á að grunnskólinn stuðli að þátttöku einstaklíngsins í lýðræðisþjóðfélagi sem er í sífelldri þróun. Undirritaður saknar fyrri áherslu og telur að skoða hefði átt lengingu skólaskyldu í 18 ár til þess að koma fyrir menntun sem seljanleg væri á almennum vinnumarkaði. 3. gr. Frumvarpsins fjallar um skólaskyldu. Sá sveigjanleiki sem fram kemur í þessari grein er til mikilla bóta fyrir einstaklingsmiðaðar áherslur í skólastarfi. 5. gr. í greinagerð koma fram mjög gagnleg atriði er varða vistanir og fósturböm. Þessi grein er mjög hnitmiðuð og gagnleg þar sem hún tekur á alltof algengum vandamálum. 7. gr. Aukið umboð skólastjóra til ákvörðunar um stjómunarhætti er mikilvæg viðbót. 12. gr. Símenntun. Undirrituðum finnst óeðlilegt að lögbinda framlag til símenntunar. Auk þess er það óeðlilegt að Alþingi feli samvinnuvettvangi sveitarfélaga ákveðin verkefni svo sem sjóðsstofnun eins og kveðið er á í 3ju málsgrein. Eðlilegt hlýtur að teljast að símenntun sé hluti af kjarasamningum og að einstök sveitarfélög geti notað símenntunartækifæri sinna starfsmanna sem samkeppnistæki til að laða til sín góða starfsmenn. 17. gr. í greinagerð kemur fram að; í frumvarpinu er talað um sérúrræði grunnskóla en ekki sérdeildir en áfram er talað um vistun í sérskóla. Mjög gagnleg áhersla. V. kafli, Foreldrar. 2. setning í 18. gr. er óþörf. Að öðru leiti er þessi kafli mjög þarfur og tilgreindar skyldur foreldra mjög gagnlegt innlegg. Undirritaður leggur til að þær áherslur á skyldur foreldra sem tilteknar eru í greinagerðinni komi skýrar fram í lagagrein frumvarpsins. í 20. gr. er tiltekið að sveitarfélög skuli hafa víðtækt samráð við hagsmunaaðila skólasamfélagsins um hugmyndafræði við hönnun húsnæðis og mun það eflaust verða til bóta. Fannborg Kópavogur sími bréfsími

156 25. gr. í þessari grein er fjallað um árangursviðmið. Undirritaður telur að hér séu um þarfar áherslur að ræða sem þurfi að þróast þannig að fræðsluskylda taki við af skólaskyldu í áföngum. 26. gr. Hér er áréttað um hluti sem voru komnir inn í endurskoðun sem tók gildi við upphaf síðasta árs. Mjög mikilvægt fyrir sveigjanleika í skólastarfi. 27. gr. Hér er ekkert minnst á til hvers námsmat á að nýtast skólastarfi. Það mætti jafnvel álykta sem svo að vitnisburð megi ekki nota innan skólans t.d. þegar einn kennari tekur við nemandanum af öðrum kennara. 28. gr. Ákvæði um 180 skóladaga var kjarasamningsbundið ákvæði. Að setja þetta ákvæði í lög getur hugsanlega kallað á endurskoðun kjarasamninga. 40. gr. Hér er fagnaðarefni að áhersla skuli efld á það hvort sérfræðiþjónusta hefur skilað árangri eða ekki. Þetta ákvæði mun verða til þess að gera sérfræðiþjónustu marksæknari en nú er. Greinilegt er að auka á umfang sérfræðiþjónustu frá fyrri reglugerð og lögum. Það leiðir af sér að endurskipuleggja þarf þjónustuna t.d. ef sérfræðiþjónustan á að hafa forgöngu um samstarf við hina ýmsu aðila og einnig ef veita á starfsfólki skóla handleiðslu sem lýtur að andlegri og líkamlegri velferð þeirra. Lagt er til að sérfræðiþjónusta skili tillögum til skólastjóra um hvemig bregðast skuli við eftir að greining liggur fyrir, fylgist með úrbótum og meti árangur. Þetta getur verið snúið í framkvæmd þar sem í tillögunum getur verið ósk um aukin fjárútlát, t.d. að nemanda skuli fylgja stuðningsfúlltrúi eða hann fái viðbótar sérkennslu. í Kópavogi hafa skólastjórar fengið til skólanna allt það ijármagn sem ætlað er til þess að sinna nemendum og þeir bera ábyrgð á ráðstöfun þess. Sérfræðiþjónustan getur því aðeins komið með tilmæli um þjónustu en framkvæmdin er í höndum skólastjóra. í síðustu málsgrein 40. greinar er nefnt að foreldrar geti kært synjun á greiningu. Oft er þessu öfugt farið, þ.e. foreldrar vilja stundum ekki samþykkja að greining fari fram. Hvemig á að snúa sér í slíkum málum? Er það bamaverndarmál, þ.e. að foreldrar bregðist þá foreldraskyldum sínum. Á heildina litið er þetta frumvarp til laga um grunnskóla mjög athyglisvert og mun án efa efla og auðvelda ýmsa þætti skólastarfs. Með því að færa ábyrgð í auknum mæli til sveitarfélaga og til skólanna sjálfra er undirritaður sannfærður um að einstakir skólar muni koma fram með nýjungar sem verði öðrum hvatnig og eftirbreyttni. Einnig era áherslur á innra- og ytra mat mjög athyglisverðar með tilliti til gagnsemi ólíkra aðferða í skólastarfi. \/Írr^in ot Ámi Þór Hilmarsson Framkvæmdastjóri fræðslusviðs Bæjarritari

157 Landbúnaöarháskóli íslands Agrlcultural Uníversity of lceland Alþingi Erindi nr. Þ /3s//y/< p komudagur J/J.jesg Nefodasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Hvanneyri 20. febrúar 2008 Hér með fylgja umsagnir Landbúnaðarháskóla íslands um eftirtalin frumvörp um skólamál: Grunnskólar mál hski 319 Framhaldsskólar, 286. mál þskj. 320 Leikskólar, 287 mál þskj. 321 Menntun og ráðning kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288 mál þskj Beðist er velvirðingar á því hversu seint umsagnirnar berast. rektor Aöalstöðvar / Headquarters: Hvanneyri IS * 311 Borgarnes lceland Sími /Tel.: (+354) Fax: (+354) Netfang / lbhi@lbhi.is

158 Umsögn um frumvarp um grunnskóla þskj mál Til: Menntamálanefndar Alþingis Frá: Landbúnaðarháskóla íslands Landbúnaðarháskóli íslands fagnar frumvarpi til laga um grunnskóla. Það er mjög tímabært að endumýja þessa löggjöf, styrkja þannig grunnskólastigið og skerpa betur á tengslum þess við önnur skólastig. Ekki eru gerðar athugasemdir við einstakar frumvarpsgreinar. F.h. Landbúnaðarháskóla íslands Ágúst Sjtfurðsson rektor

159 Erindinr.Þ I3S/1269 komudagur aúos A fundi Hreppsnefiidar Langanesbyggðar fostudaginn 25. janúar sl. var eftirfarandi bókun gerðm.a.: 4. Innsend eríndi - Tll afgreiðslu Alþingi - Frumvörp til laga um grunnskóla og leikskóla. Sveitarstjóri gerði grein fyrir umrœðu um frumvörpin á nýafstöðnu skólaþingi og innan stjómar Eyþings aukþess sem hann kynnti drög að umsögnum frá sambandi íslenskra sveitarfélaga. Samþykkt að lýsa yfir stuðningi við frumvarpsdrögin með þeim fyrirvara þó að þau verði einfölduð eins ogfrekast er unnt. Aukþess verði þess vcenst að ríkisvaldið bœti sveitarfélögunum að fullu þann kostnaðarauka sem frumvörpin leiða hugsanlega til. Fram kom að frumvörpin eru þegar farin til kynningar innan frœðslu og menningamefndar. Alþingi - Frumvörp til laga um framhaldsskóla og menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Vísað til bókunar að ofan. Framangreindu er hér með komið á framfæri. Bjöm Ingimarsson sveitarstjóri Langanesbyggð

160 Nefndasvið Alþingis Unnur Kristín Sveinbjamardóttir Nefndarritari Menntamálanefnd Austurstræti Reykjavík Alþingi S^ Ærindi nr. Þ igur LÝÐH E I LSUSTÖÐ Reykjavflc, Tilv. 072/ RMJ Efni: Umsögn um heildarlög um grunnskóla, mál 285. Lýðheilsustöð fagnar því að fá þetta tækifæri til umsagnar um ofangreint frumvarp. Lýðheilsustöð tekur undir þær jákvæðu breytingar sem finnast í frumvarpinu. Hér eru þær tillögur sem okkur þykir bæta frumvarpið enn frekar og einnig bendum við á mikilvægi þess að tryggja samvinnu milli menntamálayfirvalda, heilbrigðisyfirvalda og þeirra sem fara með málefni sveitarfélaga á öllum skólastigum. Lagt er til að skilgreint verði hlutverk þess aðila sem ber ábyrgð á framkvæmd forvamar-, heilsueflingu og eineltisáætlunar og er jafnframt tengiliðir við hagsmunaaðila s.s. aðrar stofnanir og foreldra um samstarf vegna forvamarverkefna. Á öllum skólastigum skal meðferð tóbaks, áfengis og annarra vímuefna vera bannað í skólanum og á skólalóð. 2. gr. Markmið. Stendur nú: Grunnskóli skal stuðla að víðsýni hjá nemendum og efla skilning þeirra á íslensku samfélagi, sögu þess og sérkennum, högum fólks og á skyldum einstaklingsins við samfélagið, umhverfið og umheiminn. Við greinina bætist málsgrein: Grunnskólinn skal stuðla að aukinni heilbrigðisvitund, fæmi og ábyrgð á eigin heilbrigði. Við 2.m.gr. 13.gr. bætist: Umsjónarkennari vísi málinu áfram eða komi því í farveg ef þurfa þykir. (Ekki hægt að gera kröfu um að kennari geti leiðbeint við öll mál.) Við 18.gr. er mikilvægt að hafa í huga persónuvemd, rétt foreldra til að ákveða hvaða upplýsingar eru veittar skólanum með tilliti til velferðar barnsins. Við 20.gr. bætist málsgrein: Skólar skulu tryggja að nemendur hafi tækifæri til að hreyfa sig í samræmi við ráðleggingar Lýðheilsustöðvar um hreyfingu og taki mið af handbók Lýðheilsustöðvar um hreyfingu í skólastarfi. Skólahúsnæði og lóð við grunnskóla séu þannig úr garði gerð að það hvetji til fjölbreyttrar hreyfingar, innan- sem utandyra. la ugavegi Reykjavík Sími Bréfsími lydheiísustod@ lydheilsusfod,í5

161 23. gr. Skólamálsverðir. Stendur nú: í grunnskóla skulu nemendur eiga kost á málsverði á skólatíma í samræmi við opinber manneldismarkmið. Verði: Grunnskólar skulu tryggja að í boði sé innan veggja hvers skóla heilnæmt fæði í samræmi við ráðleggingar Lýðheilsustöðvar og manneldisráðs um mataræði og næringarefni. Skólum og mötuneytum á vegum þeirra ber að fara eftir handbók fyrir skólamötuneyti sem Lýðheilsustöð hefur gefið út. Við 30.gr. bætist við: Skólareglur skuli vera birtar/sýnilegar, t.d. á heimasíðu skólans. Meðferð tóbaks, áfengis og annarra vímuefna verði bannað í skólanum og á skólalóð. Við 33.gr. bætist við: Sveitarfélögum er skylt að vinna að samfelldum skóladegi fyrir böm í grunnskóla sem innihalda tómstundir. Við 40.gr. Mikilvægt að þessu sé vel fylgt eftir og að böm hljóti samræmda þjónustu. Einnig þarf að kveða skýrar á um þagnarskyldu starfsfólks í grunnskóla. Virða þarf rétt foreldra og bama um einkalíf. Við 41.gr. Auka skal vægi skólaheilsugæslu í grannskóla. Starfsmaður skal hafa skilgreint aðgengi að nemendum með heilbrigðisfræðslu og gætt sé samræmis við lög um skólaheilsugæslu. Þórólfur Þórlindsson Forstjóri Lýðheilsustöðvar

162 Grunnskóli 8. gr Ráðherra er heimilt að setja reglugerð um starfsemi skólaráða í samráði við samtök sveitarfélaga, kennara og foreldra. 14. gr Ráðherra mælir nánar fyrir um framkvæmd þessarar greinar I reglugerð. (ábyrgð nemenda) 17. gr Ráðherra setur í reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd þessarar greinar og málsmeðferð. (nemendur með sérþarfir) 18. gr Ráðherra setur reglugerð um meðferð upplýsinga og um rétt foreldra til aðgangs að upplýsingum um börn sín. 20. gr Ráðherra setur reglugerð um húsnæði og búnað grunnskóla I samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga þar sem nánar skal kveðið á um aðstöðu, búnað, slysavarnir og öryggismál í grunnskólahúsnæði og á skólalóðum. 22.gr Ráðherra setur nánari reglur um tilhögun skólaaksturs í samráði við Samband Islenskra sveitarfélaga 27. gr Ráðherra setur nánari ákvæði I reglugerð um meðferð niðurstöðu námsmats í grunnskólum og miðlun upplýsinga um námsmat vegna flutnings nemenda milli skóla og innritunar í framhaldsskóla og um rétt foreldra til þess að fá vitneskju um slíkar upplýsingar. Erindi nr. Þ ' 3o/lóU kmméagur ^oos um starfsemi skólaráða um ábyrgð nemenda um nemendur með sérþarfir um meðferð upplýsinga um húsnæði og búnað grunnskóla. um skólaakstur um meðferð upplýsinga milli skólastiga 34. gr Sprotasjóður um sprotasjóð 38. gr Ráðherra setur reglugerð um innra og ytra mat og upplýsingaskyldu sveitarfélaga að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga. 39. gr Ráðherra setur í reglugerð nánari ákvæði um fyrirkomulag og framkvæmd samræmds námsmats, prófa og rannsókna I grunnskólum og undanþágur nemenda frá samræmdu námsmati, samkvæmt þessari grein. 40. gr Ráðherra setur reglugerð um sérfræðiþjónustu og starfsemi nemendaverndarráða I samráði við Samband (slenskra sveitarfélaga. 46. gr Ráðherra setur reglugerð um skilyrði til heimakennslu á grunnskólastigi. 43. gr Ráðherra er heimilt að setja reglugerð um framkvæmd þessarar greinar í samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga og Hagstofu Islands. í reglugerð skal m.a. kveðið nánar á um skilyrði fýrir viðurkenningu, hvernig staðið verði að veitingu hennar, upplýsingagjöf til sveitarfélaga og ráðuneytis, eftirlit með starfsemi og afturköllun viðurkenningar. um innra og ytra mat á grunnskólum. um upplýsingaskyldu sveitafélaga til ráðuneytis um fyrirkomulag og framkvæmd samræmds námsmat, prófa og rannsókna í grunnskólum um undaþágur nemenda frá samræmdu námsmati. um sérfærðiþjónustu í grunnskólum og nemendaverndarráð um heimakennslu um viðurkenningu einkaskóla

163 Alþingi Erindi nr. Þ / / 3 / 3 komudagur *?<?#<? Nefndasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík M O SFELLSBÆR 22. janúar, 2008 Efni: Umsögn um frumvarp til laea um grunnskóla mál. Umsagnaraðili: Mosfellsbær. Hér fylgir umsögn um 285. mál: Almennt séð fagnar Mosfellsbær þeim ljórum frumvörpum um menntamál sem lögð eru fram samtímis, mál nr , en ekki síst aðdraganda þeirra og gerð en leitað hefur verið til fjölmargra aðila um gerð frumvarpanna. Hér er líka stigið framfaraspor í samskiptum ríkis og sveitarfélaga, en menntamálaráðuneyti og Samband íslenskra sveitarfélaga munu sameiginlega vinna að því í kjölfar lagasetningar að safiia upplýsingum og þróa mælikvarða til að meta kostnaðaráhrif þeirra lagabreytinga sem frumvörpin hafa í för með sér fyrir sveitarfélög. Fagnað að í flestum þáttum frumvarpsins og í því hefur verið komið til móts við athugasemdir sem varða hagsmuni sveitarfélaga og komið hafa fram í aðdraganda að gerð þess. Mál sem snerta Mosfellsbæ sérstaklega er að skóli eins og Krikaskóli getur nú verið stýrt sem einni rekstrareiningu án þess að sækja til þess sérstakar undanþágur og af skólastjóra sem annað hvort hefiir leik- eða grunnskólamenntun. Tveggja skólastjórakerfi eins og við Lágafellsskóla og Varmárskóla verður ekki háð undanþágum. Athueasemdir: Það helsta sem enn vantar upp á frumvarp um grunnskóla er að enn er skólinn mjög námsgreinamiðaður en ekki markmiðsmiðaður, sbr. VII. kafli laganna. Æskilegast væri að lögin kveði á um námssvið og áherslur sbr. 24. gr. og kveði þannig á um þau markmið sem grunnskólanum og nemendum hans er sett. í 25. gr. er ráðuneyti hins vegar gerta að stýra í aðalnámskrá hlutfallslegri skiptingu tíma milli námssviða og námsgreina í grunnskóla. Og þegar við bætist að í ráðuneyti skuli setja í aðalnámskrá ákvæði um inntak og skipulag náms í íslensku, íslensku sem öðru tungumáli eða íslensku táknmáli, stærðfræði, ensku, dönsku eða öðru Norðurlandamáli, list- og verkgreinum, náttúrugreinum, skólaíþróttum, samfélagsgreinum, lífsleikni og upplýsinga- og tæknimennt, þá hefur framkvæmd leitt af sér að námsgreinamar sem slíkar verða markmið í sjálfimi sér og stýra öllu Þ v e r h o l t i M o s f e l l s b æ r K t Sím i Fax

164 2 skólastarfi. Námsgreinar verða markmið í sjálfum sér, en ekki leið, tæki eða aðferð til að ná markmiðum fyrir einstaklinga og það samfélag sem hann býr og hrærist í. Fyrir bragðið verður íslenski grunnskólinn einsleitur og miðstýrður, en gefur ekki sem skyldi einstökum sveitarfélögum möguleika á að reka grunnskóla sem hefur það að markmiði að aðlaga skólastarf að því nærsamfélagi sem hver og einn skóli býr við. Virðingarfyllst Skrífstofa frœðslu- og menningarsviðs Mosfellsbjæar Þverholti Mosfellsbær 2

165 Alþingi. Erindi nr. Þ komudagur *?? -/ Mýrdalshreppur Nefndasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík 431-III-1 Umsögn um grunnskólalög.docx Vík, 25. janúar Umsögn um frumvarp til grunnskólalaga, mál nr. 285 Sveitarstjórn Mýrdalshrepps er í meginatriðum sátt við framlagt frumvarp til laga um grunnskóla en telur að nokkur atriði þurfi að skoða nánar. í 5. gr. er m.a. kveðið á um skyldu sveitarfélaga til að veita börnum skólavist hvort sem þau hafa lögheimili í sveitarfélaginu eða ekki. í reglugerð þar að kveða á um heimild sveitarfélags til að krefjast raunkostnaðar vegna barna sem vistuð eru utan lögheimilissveitarfélags þ.m.t. kostnað vegna skólaaksturs. í 45. gr. er kveðið á um samrekstur skóla og og m.a. opnað á að sveitarfélög reki í einni stofnun, og undir stjórn eins skólastjóra, leikskóla, grunnskóla og tónlistarskóla. Sveitarstjórn fagnar þessu ákvæði en minnir á að samræmi þarf að vera milli 28. og 5. gr. leikskólafrumvarps, 7. gr. grunnskólafrumvarps sem og 10. og 13. gr. frumvarps um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda. Sveinn Pálsson sveitarstjóri Austurvegi Vík Sími Bréfasími Kennitala

166 n NÁMSMATSSTOFNUN Alþingi Erindi nr. Þ / S komudagur / * / Reykjavík Nefndasvið Alþingis Skrifstofu Alþingis Austurstræti Reykjavík Varðandi: Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla. Ágæta nefndasvið. Hér fylgir með umsögn Námsmatsstofnunar um frumvarp til laga um grunnskóla, ásamt tveimur fylgiskjölum. Stofnunin taldi ekki ástæðu til þess að tjá sig um önnur frumvörp sem send voru út, þar sem bæði frumvarp til laga um framhaldsskóla og frumvarpið um leikskóla falla að mestu utan við starfssvið stofnunarinnar. í frumvarpinu um framhaldsskóla er raunar minnst á viðmiðunarpróf/könnunarpróf sem ráðherra getur látið skólum í té, en að svo komnu máli sér stofnunin ekki ásteeðu til þess að tjá sig um þetta atriði þar sem margt varðandi þessi próf er þess eðlis að það þarfnast nánari skýringa áður en stofnunin getur tjáð sig um tillöguna. Frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda er jafnframt alfarið utan verksviðs Námsmatsstofnunar og því er ekki fla llað um það. Stofnunin er í heildina mjög jákvæð gagnvart öllum þeim breytingum sem hér eru boðaðar, þó umsögn hennar fjalli einvörðungu um samræmd próf og skyld efni. Virðingarfyllst F. h. Námsmatsstofnunar úlíus K. Björnsson fo/skjðumaður Borgartún 7a 105 Reykjavfk Slmi Fax namsmat@namsmat.is

167 NÁMSMATSSTOFNUN Nefndasvið Alþingis Skrifstofii Alþingis Austurstræti Reykjavík Umsögn frá Námsmatsstofnun um frumvarp til laga um grunnskóla. Þskj mál. 39. gr. Samræmt námsmat. Menntamálaráöuneyti stendur fyrir samrœmdu námsmati ( grunnskólum, leggur grunnskólum íþ ví skyni til samrœmd könnunarpróf og annast framkvœmd samrœmds námsmats. Samrœmd kðnnunarpróf í íslensku og stœrðfræði skulu lögð fyriralla nemendur (4. og 7. bekk grunnskóla. Nemendur (fyrri hluta 10. bekkjar skuluþreyta samrœmd könnunarpróf ííslensku, stærðfrœði og ensku. Önnur prófskal halda samkvæmt ákvörðun ráðherra. Skólastjóra er heimilt efgildar ástæður mæla með þvíog samþykki foreldra liggur fyrir að veita nemendum undanþágu frá þ v í að þreyta könnunarpróf ( einstökum prófgreinum 4., 7. og 10. bekkjar. Námsmatsstofnun eða annar til þess bœr aðili, sem ráðherra ákveður, hefur umsjón með gerð og framkvæmd samrœmds námsmats og prófa samkvæmt grein þessari. Ráðherra setur í reglugerð nánari ákvæði um fyrirkomulag og framkvæmd samræmds námsmats, prófa og rannsókna í grunnskólum og undanþágur nemenda frá samræmdu námsmati, samkvæmtþessari grein. Umsögn: Námsmatsstofnun er almennt mjög hlynnt þeim breytingum sem hér eru lagðar til, þar sem þær miða að því að gera samræmd próf nýtilegri fyrir vinnu nemenda og kennara og fjarlægja marga af þeim göllum sem hijá núverandi kerfi. Lögð er áhersla í frumvarpinu á þær þijár grunngreinar sem flest annað nám byggist á og er þessi breyting mjög í samræmi við breyttar áherslur í sýn manna á skólastarf og einstaklingsmiðað nám. I greinargerð frumvarpsins er minnst á rafræn einstaklingsmiðuð könnunarpróf og er sú áhersla afar mikilvæg, þar sem hér er komið til móts við kröfur skóla og nemenda um að námsmat miðist við getu hvers einstaklings og sinni þörfum hans. Rafræn einstaklingsmiðuð próf sem laga sig að getu hvers og eins hafa þann eiginleika að geta mælt jafh nákvæmlega getuna hjá öllum nemendum, hvort sem þeir eru mjög góðir eða slakir í viðkomandi grein. Því henta þau afar vel þeirri áherslu á einstaklingsmiðað nám sem nú um stundir er mjög áberandi í skólakerfinu. Þessi breyting hefur þó í för með sér ýmislegt sem ákvarða þarf nánar og er í meðfylgjandi minnisblaði og greinargerð gerð nánari grein fyrir þeim atriðum. í 39. gr. er einnig minnst á önnur próf sem ráðherra getur gangsett og er þar líklega átt við próf í þeim greinum sem felldar eru á brott í frumvarpinu, samfélagsfræði, náttúrufræði, öðrum tungumálum en ensku og líklega er einnig átt við verk- og listgreinar. Hugsanlega má gera ráð fyrir því að þessi próf yrðu haldin með einhverra ára millibili, en slíkt fyrirkomulag hefiir áhrif á bæði þá aðferðafræði sem notuð yrði og jafnframt afleiðingar fyrir þær niðurstöður sem kæmu út úr slíkum prófum. Þá yrði lítil áhersla á einstaklingseinkunnir og því yrði hlutverk slíkra prófa líklegast Borgartún 7a 105 Reykjavlk Sfmi Fax namsmat@namsmat.is

168 n NÁMSMATSSTOFNUN fyrst og fremst að mæla frammistöðu kerfisins í ákveðnum greinum og jafnframt að fylgjast með breytingum á þeirri frammistöðu yfir tíma. Því þyrfti að byggja slík próf upp á allt annan hátt en núverandi próf og á enn annan hátt en gert er ráð fyrir í rafrænum einstaklingsmiðuðum prófum. Líklegt væri að best að nota svokallaðar matrix sampling aðferðir, sem eru sambærilegar þeirri aðferðafræði sem notuð er í stórum alþjóðlegum rannsóknum svo sem PISA. Nefna má að í Svíþjóð er ætlunin að gangsetja slík próf sem ætlað er að meta kerfíð í heild og breytingar yfír tíma. Að lokum er rétt að endurtaka að Námsmatsstofnun álítur þær breytingar sem lagðar eru til í frumvarpinu á samræmdum prófum til verulegra bóta þar sem þær ættu að leiða til þess að nemendur, kennarar og forráðamenn nemenda fái betri upplýsingar í hendur um stöðu hvers og eins nemanda, ásamt því að upplýsingamar um skólakerfið í heild gætu orðið verulega betri en nú er. Sú áhersla sem kemur fram í frumvarpinu á að fylgjast með breytingum yfir tíma eru afar mikilvægar og bæta úr núverandi skorti á slíkum upplýsingum. Flest þeirra atriða sem hér hafa verið nefrid þarf að útfæra mun nánar í reglugerð og verkáætlunum um þær breytingar sem fyrirhugaðar eru. Fylgiskjöl: 1. Minnisblað um innleiðingu rafrænna samræmdra prófa. 2. Einstaklingsmiðuð tölvuvædd könnunarpróf (ETK):Ðrög að þróunarverkefhi. Borgartún 7a 105 Reykjavfk Sfmi Fax

169 komudagur 22,l.2.öö8 Alþingi Menntamálanefnd 150 Reykjavík Persónuvemd Rauöarárstig Reykjavík sími: bré&sími: net&ng: vef&ng: personuvemd.is Reykjavík, 18. janúar 2008 Tilvísun: RJ/- Efni: Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla (mál nr. 285,135. löggjafarþing) Þann 10. október 2007, funduðu lögfræðingar Persónuvemdar með fuuteúum menntamálaráðuneytisins vim tiltekin ákvæði í frumvarpsdrögum til nýrra laga um leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. I ljósi þess að stuttur tími var tdl stefau við samningu frumvarpanna, var ákveðið að Persónuvemd myndi skila umsögn til menntamálanefndar Alþingis þegar frumvarpsdrögin líegju fyrir. í 2. mgr. 18. gr. frumvarpsins er fjallað um persónuupplýsingar um böm en þar kemur fram að foreldrum sé skylt að veita grunnskóla upplýsingar um bam sitt sem kunna að skipta m áli fyrir skólastarfið og velferð þess. Það er mat Persónuvemdar að þetta orðalag þurfi að þrengja þannig að skýrt verði að foreldrum sé einungis skylt að veita grunnskóla upplýsingar um bam sitt sem nauðsynlegar eru fyrir skólastarfið og velferð bamins. Geta má þess að framangreind afstaða er í samræmi við þær skýringar sem fitram koma í greingargerð með 18. gr. frumvarpsins en þar segir m.a.: Til þess að skólaganga bams geti gengið sem eðlilegast fyrir sig verða stjómendur grunnskóla að hafa réttar og sem bestar upplýsingar um bam og líðan þess. Ljóst er í því sambandi að upplýsingar sem teljast nauðsynlegar við ákvörðun um rétt eða skyldu nemenda geta fallið hér undir og enn fremur upplýsingar sem teljast nauðsynlegar fyrir skólastjómendur til þess að rækja skyldur sínar samkvæmt mmvarpinu. Virðingarfyllst Rakel Jensdóttir

170 Alþingi Erindinr.Þ Í35//223 kom udagur 2S- I.Q >0$ Nefndasvlð Alþingis Austurstræti Reykjavík Reykjavík, 23. jan Stjóm Prestafélags íslands (PÍ) hefur skoðað fjögur frumvörp menntamálaráðherra um leikskóla, grunnskóia, framhaldsskóla og kennaramenntun. Frumvörpin bera vitni um metnað og framsýni og mörg nýmæli ættu að styrkja skólakerfið og bæta námslega stöðu íslenskra bama og ungmenna í samanburði við aðrar þjóðir. Stjóm PÍ dregur þó fram eftirfarandi atriði um einstök frumvörp: 1. Frumvarp til laga um leikskóla, þskj. 321 í 2. gr. c stendur að markmið skólastarfsins sé að stuðla að umburðarlyndi og víðsýni bama og efla siðferðisvitund þeirra en kristilegt siðgæði er látið falla niður. Það er rökstutt með því að sífellt fleiri böm af erlendu bergi brotin séu við nám í leikskólum, sem hafi annað móðurmál en íslensku. Einnig er breytingin rökstödd með því að sífellt fleiri séu utan þjóðkirkju eða ástundi önnur trúarbrögð og því sé þetta eðlileg breyting í ljósi breyttra aðstæðna í samfélaginu. Sá skilningur nefiidarinnar er hins vegar áréttaður í skýringum með frumvarpinu að þær dyggðir sem sérstaklega eru taldar upp; umburðarlyndi, víðsýni og öflug siðferðisvitund séu vissulega kristilegar dyggðir. Auk þess er það skilningur nefridarinnar að það sé jafnframt kristin dyggð að einstaklingar í samfélaginu sýni af sér ábyrgð sem jafnframt er eitt af markmiðum leikskólastarfsins sbr. 2. gr. d. Mikilvægt er að ígrunda vel afleiðingar þess ef hugtakið kristilegt siðgæði fellur út úr lögum. Það er auðvitað alveg ljóst að íslensk menning hefur allt til þessa verið kristin menning. Siðferði kristninnar hefur mótað íslenskt samfélag, siðferðisvitund íslendinga og hefur haft djúpstæð áhrif á lagasetningu í landinu. Um 90% þjóðarinnar eru kristinnar trúar og þess vegna er merkilegt ef það er orðið mikið feimnismál að nota orðið kristilegt" upphátt eða á prenti! Við megum ekki afneita uppruna okkar. Til foma sögðu heimspekingamir: Maður þekktu sjálfan þig! Ef íslensk þjóð veit ekki af hvaða rótum hún er sprottin og þekkir ekki þann arf sem hún fékk í vöggugjöf; hvemig á hún þá að vita hver hún er? Sú sjálfsvitund er forsenda þess að vera heilbrigður einstaklingur/heilbrigð þjóð. Um þessar mundir er afstæðishyggja mjög ráðandi, það viðhorf að allar skoðanir séu jafn réttháar og rétt og rangt sé ekki til nema sem smekksatriði. Er það ekki í sjálfu sér dæmi um mjög vafasama skoðun sem við ættum að beijast gegn? Afleiðing slíkrar afstæðishyggju í siðferðisefrium er firring. Firrt þjóð er óheilbrigð og óhamingjusöm þjóð! Orðalagið kristið siðgæði leggur áherslu á sjálfstæða tilvist siðgæðisins, óháð manninum og tímanlegum skoðunum hans. Við hljótum að geta sýnt fólki af öðrum uppruna virðingu sem og trú þess og arfi enda þótt við köstum ekki okkar eigin fyrir róða. Raunar er spuming hvort við séum ekki einmitt færari um að sýna öðrum virðingu óháð kynferði, trúarbrögðum, skoðunum, þjóðemisuppruna, kynþætti, litarhætti o. fl. ef okkur hefur verið miðlað kristilegu siðgæði.

171 2. Frumvarp til laga um grunnskóla, þskj. 319 Stjóm Prestafélags íslands gerir athugasemd við 2. gr. og telur afar mikilvægt að fella ekki kristilegt siðgæði niður úr upptalningu um starfshætti grunnskóla. Við tökum undir þau markmið 2. gr. að grunnskóli skuli stuðla að víðsýni hjá nemendum og efla skilning þeirra á íslensku samfélagi, sögu þess og sérkennum, og bendum á að það er einmitt kristinn siður í þúsund ár, sem gegnsýrir sögvma og íslenskt samfélag. Fyrir kristilegu siðgæði og ofantöldum markmiðum má færa samfélagsleg, menningarleg, þekkingarleg og siðgæðisleg rök. U. þ. b. 90% þjóðarinnar tilheyra kristnum kirkjudeildum. Það eykur víðsýni og umburðarlyndi að þekkja eigin trúararf og vera læs á menningu þjóðarinnar. Kristilegt siðgæði stendur þannig með djúpar rætur í menningu og sögu þjóðariimar og lýsir vel þeim siðgæðisgrundvelli sem skólastarf á íslandi hefúr, án þess að kastað sé rýrð á upptalningu þeirra gilda, sem í frumvarpinu eru. Stjóm PÍ gerir einnig alvarlegar athugasemdir við 25.gr., að kristinfræði, siðfræði og trúarbragðafræði flokkist undir samfélagsgreinar. Best væri að fá inn í aðalnámskrá sérákvæði um trúarbragðafræði, siðfræði og kristinfræði, í stað þess að fella þessar greinar (kristinfræði) undir samfélagsgreinar eins og gert var við gerð námskrárinnar árið Það samrýmist ekki þeim veigamiklu samfélagslegu, menningarlegu, þekkingarlegu og siðgæðislegu rökum, sem færa má fyrir mikilvægi þessara greina. Stjóm PÍ fagnar því að nám í opinberum grunnskólum skuli áfram veitt nemendum að kostnaðarlausu. Enn fremur ber að fagna mörgum nýjungum sem rýmka um leyfi til foreldra og sveitarfélaga eða annarra til að kenna heima eða stofna skóla. 3. Frumvarp tíl laga um framhaldsskóla, þskj. 320 Það frumvarp sem hér er lagt fyrir boðar miklar umbreytingar í skipulagi náms í firamhaldsskólum hér á landi. Kjama þeirra breytinga er að finna í V. kafla gr..21 og gr. 23. Þar stendur: Aðalnámskrá framhaldsskóla, er ráðherra setur, kveður á um markmið og fyrirkomulag skólastarfs -21.gr. Framhaldsskólar setja sér námsbrautarlýsingar og leggja þœr fyrir ráðherra til staðfestingar gr. Þetta er síðan skýrt þannig í athugasemdum: Samkvæmt frumvarpinu færist gerð námsbrautarlýsinga frá ráðuneytinu til framhaldsskólanna. Það þýðir að skólunum er falin eiginleg tillögugerð um fyrirkomulag, samhengi og inntak náms (Athugasemdir bls.19). Með þessu er í raun hveijum skóla falið að leggja þær áherslur í námsframboði sínu sem hann kýs. Einu mörkin sem sett eru varða íslensku, ensku og stærðfræði. Þannig skal nám til stúdentsprófs vera opið svo fremi það skili því markmiði... að undirbúa nemendur undir nám á háskólastigi (18. gr.). Þó skulu nemendur hafa lokið 45 einingum í íslensku, ensku og stœrðfrœði (Athugasemdir bls.23). Kostur þessa er augljóslega aukin samkeppni og fjölbreytni í skólastarfi. Gallinn er afltur á móti sá að þessi skipan kemur niður á námsgreinum sem til þessa hafa ekki notið vinsælda eða kynningar og eru ekki líklegar til að hraða námsframvindu í skólunum. í 43. gr. kemur fram að fjárveitingar til skólafari m.a. eftir fiölda nemenda- og þar af leiðandi líklega einnig vinsældum námsframboðs.

172 Þar sem hraði og samkeppni einkennir frumvarpið er vandséð hvemig koma megi að nýjum greinum eða greinum sem kenndar eru t.d. á Norðurlöndunum en hafa ekki verið kenndar hér að ráði í framhaldsskóla og eru því í raun óþekktar. Trúarbragðafræði er gott dæmi um slíka námsgrein T rúarbragðafræðin hefur verið homreka í íslenskum framhaldsskólum og einungis kennd sem valgrein ef áhugi er fyrir hendi. Á Norðurlöndunum er hún skyldugrein til stúdentsprófs, en hér eiga aðeins íslenska, enska og stærðfræði að heyra undir þá skilgreiningu eins og fyrr segir. Úr því að ráðuneytið leggur ekki línumar nema almennt mun trúarbragðafræðin án efa sitja áfram á hakanum. Þetta er í raun í andstöðu við 2.gr. frumvarpsins þar sem stendur: Hlutverkframhaldsskóla er að stuðla að alhliða þroska allra nemenda og virkriþátttökuþeirra í lýðræðisþjóðfélagi... Með vaxandi fjölmenningu og fjölgun íslenskra ríkisborgara sem eru af erlendu bergi brotnir eykst nauðsyn þess að brjóta niður múra á milli menningarheilda og trúarhópa og auka þar með umburðarlyndið. Slíkt er best gert með meðal annars almennri fræðslu um trúarbrögð heimsins og þar með menningu og siði þjóða og þjóðarbrota. Til að slík fræðsla verði að gagni og nái að stuðla að alhliða þroska nemenda og virkri þátttöku þeirra í lýðræðisþjóðfélagi þarf hún að ná til allra, hvort sem nemendur stunda nám til framhaldsskólaprófs, stúdentsprófs eða starfsréttindaprófs. Aðeins með ákvörðun frá ráðuneytinu er það mögulegt. Slík ákvörðun þyrfti því að fylgja þessum lögum. 4. Frumvarp til laga um menntun kennara, þskj. 322 Kennarar landsins sinna því mikilvæga starfi að sjá um menntun, umönnun og að hluta til uppeldi bama og ungmenna í íslensku samfélagi. Framtíð einstaklings og samfélags byggir á því að þetta hlutverk sé vel af hendi leyst. Leikskólakennarar, grunnskólakennarar, framhaldsskólakennarar ásamt stjómendum menntastofnana hafa því mikil og varanleg áhrif á böm og ungmenni. Því er nauðsynlegt fyrir heill einstaklinga og samfélags að staðið sé á sem faglegastan hátt að menntun þeirra og þeim séu búin þau starfsskilyrði sem best eru. Það er með öllu óásættanlegt að ráðið sé í störf þessa fagfólks af ófaglærðu fólki. Þá er þeim tilmælum beint til þeirra er vinna munu að endurskipulagi náms leikskólakennara, grunnskólakennara, framhaldsskólakennara og skólastjómenda, að það verði hluti af faglegum og nauðsynlegum undirbúningi þessarra hópa er starfa munu í fjölmenningarlegu samfélagi, að kynna sér trúarbrögð og þau miklvægu áhrif sem trúarbrögð og menning hafa á þroska og sjálfsmynd hvers einstaklings. Bent er í því sambandi á undirbúning og menntun sömu stétta í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við (t.d. Norðurlöndin og Bretland). Prestafélagið lýsir ánægju sinni með áherslur í lagafrumvarpi þessu á faglega menntun, Iögvemdun fagfólks í starfí og endurskoðun menntunar í breyttu samfélagi. Virðingarfyllst, f. h. stjómar Prestafélags íslands,

173 Alþingi Erindi nr. Þ /3S~/ / s? # komudagur 2 + Rauði kross íslands Menntamálanefnd Alþingls Alþingi 150 Reykjavík Reykjavík, 25. febrúar 2008 Meðfýlgjandi er umsögn Rauða kross íslands vegna frumvarps um breytingu á lögum um grunnskóla, 285. mál Virðingarfyllst, f.h. Rauða kross íslands Kristján Sturluson framkvæmdastjóri

174 Rauði kross íslands UMSÖGN RAUÐA KROSS ÍSLANDS um frumvarp til laga um breytingu á lögum um grunnskóla (Lagt fyrir Alþingi á 135. löggjafarþingi ) í frumvarpinu eru nokkur atriði sem Rauði kross íslands vill vekja athygli menntamálanefndar á. Þau snúa fyrst og fremst að málefnum nemenda með annað móðurmál en íslensku. Félagið vill einnig hvetja til þess að kveðið verði á um nauðsyn þess að nemendur i grunnskóla læri skyndihjálp, sem og að meiri áhersla verði lögð á að þætta mannréttindafræðslu og mannúðarmál inn í námsefni grunnskóla. Um 16. gr. Nauðsynlegt er að útskýra hvað felst í móttökuáætlun skóla eða sveitarfélags þegar tekið er á móti nemendum með annað móðurmál en íslensku. Rauði kross íslands tekur undir mikilvægi þess að í lögum sé kveðið á um stuðning við nemendur af erlendum uppruna sem eru að hefja skólagöngu. Stuðningurinn þarf að felast í ráðgjöf og aðgangi að upplýsingum um skólastarfið. Einnig telur félagið að nemendur með annað móðurmál en íslensku eigi rétt á andlegum og félagslegum stuðningi, sérstaklega á meðan þau eru að taka sín fýrstu skref í skólanum. Með því má auðvelda nemendum aðlögun og minnka Líkur á kviða, álagi og jafnvel áfalli sem reynslan sýnir að nemendur upplifa oft við að aðlagast nýju samfélagi. Rauði krossinn leggur til að nemandi sem er að stíga sín fyrstu skref i skólanum fái greiðan aðgang að túlki og leiðbeinanda sem fylgi þeim fýrstu mánuðina. Félagið hvetur til þess að móðurmálskennsla erlendra barna verði lögbundin svo að nemendur missi ekki tengsl við eigin menningu og foreldra sem tala stundum ekki annað tungumál en móðurmálið. Einnig eiga nemendur auðveldara með að læra annað tungumál, hafi þeir góð tök á eigin móðurmáli.

175 Alþingi Erindi nr. Þ l3s/löfy komudagur & 188. fundur fræðsluráðs Reykjanesbæjar haldinn mánudaginn 21, janúar 2008, kl að Tjamargötu 12. Vinnufundur um frumvörp til leik- og grunnskólalaga Mættir voru: Garðar K. Vilhjálmsson, Guðný Ester Aðalsteinsdóttir, Einar Þ. Magnússon, og Brynja Lind Sævarsdóttir. Eiríkur Hermannsson firæðslustjóri ritaði fundargerð. ###### 1. Leikskólafrumvarp Fræðsluráð Reykjanesbæjar fagnar fraxnkomnu frumvarpi og telur það til bóta um flest. Þó vill ráðið leggja áherslu á að dregið verði úr þeim kröfum sem gerðar eru um mat og eftirlit með leikskólum, sbr gr. Fræðsluráð telur að með gerð skólastefhu, skýrslna um innra mat og símenntunar starfsfólks, auk áætlanagerðar bæjarfélagsins sé nóg að gert við mat á skólastarfinu. Einnig er lagt til að samræmis verði gætt milli leik- og grunnskóla um kröfur sem gerðar eru til sérfræðiþjónustu. Fagnað er ákvæðum um samrekstur leik- grunn- og tónlistarskóla í einni stofriun undir stjóm eins skólastjóra. 2. Grunnskólafrumvarp Fræðsluráð Reykjanesbæjar telur margt jákvætt við framkomið frumvarp en álítur það þó of stýrandi og ítarlegt um margt. Nauðsynlegt er að tryggja sveitarfélögum meira svigrúm um framkvæmd skólastarfs. Þá er hvergi í frumvarpinu vikið að þeim kostnaði sem af því hlýst fyrir sveitarfélögin. Ráðið vill sérstaklega gera athugasemdir við tvennt. Um 8. gr. Fræðsluráð Reykjanesbæjar telur framkomnar hugmyndir um skólaráð um margt skarast við hlutverk skólanefndar. Ætla má að erfitt verði að manna slík ráð öðruvísi en að um launuð störf verði að ræða. Um 31. gr. Ekki er lagst gegn því að vettvangsferðir skuli að meginstefhu til vera gjaldfrjálsar sem hluti af skyldunámi en ákvæðið eins og það er fram sett stendur fjölbreytni i starfsemi skólanna fyrir þrifum. Greinin er of heftandi t.d. þegar kemur að kostnaðarsömum ferðum eða jafiivel nemendasamskiptum við nágrannalönd. Hana þarf að umorða þannig að skólanum sé heimilt í fullu samráði við foreldra að standa fyrir fjáröflun eða kostnaðarþátttöku foreldra innan hóflegra marka enda sé tryggt að enginn verði undanskilinn sökum knapps efriahags. Annars er hætt við að útivistar- og náttúruskoðunarferðir verði víða lagðar af og skólar verði af tækifærum til að byggja upp samstöðu og samkennd nemenda. Fleira ekki gert og fundi slitið kl Garðar K. Vilhjálmsson formaður Einar Þ. Magnússon Guðný Ester Aðalsteinsdóttir Brynja Lind Sœvarsdóttir

176 Alþingi Borgarstjórinn í Reykjavík Erindi nr. Þ J3S/ /2 3 > komudagur 2S.I.20oS Reykjavík, 24. janúar 2008 R ÓKH/jb Alþingi - Menntamálanefnd 150 REYKJAVÍK Frumvarp til laga um grunnskóla - umsögn Á fundi borgarráðs í dag var samþykkt umsögn borgarlögmanns frá 22. þ.m. um frumvarp til laga um grunnskóla. Umsögnin, sem fylgir í ljósriti, er hér með send menntamálanefnd Alþingis. Ólafur Kr. Hjörleiisson e.u. Afrit: Borgarlögmaður

177 Reykjavíkurborg Borgarlögmaður Borgarráð Reykjavík, 22. janúar 2008 R KSt/ás Umsögn Reykjavíkurborgar um frumvarp til laga um grunnskóla. Með bréfí, dags. 12. desember sl. sendi menntamálanefiid Alþingis til umsagnar frumvarp til laga um grunnskóla. Frestur til að skila umsögn um frumvarpið var til 22. janúar sl. en undirrituð óskaði eftir framlengdum fresti til 25. janúar. í erindi menntamálanefhdar var mælst til þess að frumvörpin yrðu sérstaklega kynnt fyrir foreldrafélögum og/eða nemendafélögum. Vegna skamms frests til að vinna umsögnina sem að stórum hluta lenti inni í jólafríi skólanna reyndist ómögulegt að verði við þeirri málaleitan. Undirrituð hefiir yfirfarið frumvarpið og gerir eftirfarandi athugasemdir: Almennt um frumvarpið. Með frumvarpinu er gert ráð fyrir auknum sveigjanleika og fjölbreytileika í skólamálum sem ber að fagna Þannig á að stuðla að meiri samvinnu milli skólastiga og auðvelda nemendum að flytjast á milli skólastiga þegar þeim hentar. Verður það á valdi skólastjóra að ákveða hvenær unnt er að útskrifa grunnskólanemanda. Kveðið er á um rétt nemenda til að velja námsaðferðir, viðfangsefiii og námsgreinar. Sérstakt fagnaðarefiii er að nú er gert ráð fyrir heimild til þess að reka saman í einni stofnun leik- og grunnskóla og jafiivel leikskóla, grunnskóla og tónlistarskóla. Þótt Reykjavíkurborg reki ekki tónlistarskóla er þetta engu að síður jákvæð breyting Athygli vekur að mjög víða er fjallað um skyldur sveitarstjóma, skólastjóra, foreldra og nemenda en hvergi minnst á skyldur kennara. Mætti af lestri frumvarpsins næstum ætla að kennarar kæmu lítið sem ekkert að skólastarfinu. Ymis ákvæði þessa frumvarps munu hafa í for með sér aukinn kostnað fyrir sveitarfélögin þótt óljóst sé hversu mikill sá kostnaðarauki verður. Því er mikilvægt áform menntamálaráðuneytis og Sambands íslenskra sveitarfélaga um söfhun upplýsinga og þróun mælikvarða til að meta kostnaðaráhrifin gangi eftir. Um 5. gr. I ákvæðinu er m.a. tekið á þeim tilvikum þegar böm vistast í tímabundnu fóstri á vegum bamavemdaryfirvalda utan lögheimilissveitarfélags. Segir í 3. mgr. að sveitarfélögum sé skylt að sjá til þess að skólaskyld böm njóti skólavistar. Sömu skyldur hvíli á sveitarfélögum ef sá sem fer með forsjá bams, þ.e. fósturforeldri, á lögheimili í sveitarfélaginu enda semji sveitarfélög sín á milli um skólavist barna. Upp hafa komið tilvik þar sem ekki hefur samist milli sveitarfélaga um skólavist bama í fósturvist og því ekki tök á að bamið sæki skóla á meðan á fósturúixæðinu stendur. Slík staða hamlar starfi bamavemdaryfirválda auk þess sem hún gengur Ráðhús Reykjavíkur 101 Reykjavík sími: borgarlogmadur@reykjavik.is

178 2 gegn skýlausum rétti bamsins til að njóta skólavistar. Er því lagt til að síðari hluti 2.ml. 3. mgr. 5. gr., þ.e. enda semji sveitarfélög sín á milli um skólavist bam a, falli brott og að við bætist nýr málsliður svohljóðandi: Skulu sveitarfélög gera með sér samning um skólavist barnsþegar svo háttar til. Með þessari breytingu er kveðið skýrt úr um að réttur bamsins til skólavistunar gengur framar og er ekki bundinn við að samningar milli sveitarfélaga hafi náðst. Hinn nýi málsliður er jafnframt bæði eðlilegur og nauðsynlegur svo unnt sé að undirbúa fósturvistun bamsins og móttöku nemandans í skólanum. Um 6. gr. í ákvæðinu er fjallað um verkefni skólanefiidar en menntaráð fer með hlutverk skólanefndar hjá Reykjavíkurborg. Með ákvæðinu er skólanefnd falið að staðfesta áætlun skóla ár hvert auk þess sem nefndin skal fylgjast með gerð skólanámskrár. Blasir við að þessar nýju skyldur munu hafa í för með sér kostnaðarauka enda fer menntaráð Reykjavíkurborgar með eftirlit með um 40 grunnskólum í borginni. Má velta fyrir sér þörfinni á því að skólanefhd staðfesti starfsáætlanir einstakra skóla og hvort ekki dugi og sé jafnvel meira í samræmi við sjálfstæði grunnskólanna að starfsáætlanir skóla séu lagðar fyrir skólanefiid til kynningar svo nefiidin geti sinnt eftirlitsskyldu sinni varðandi framkvæmd náms og kennslu í sveitarfélaginu sbr. c-liður 6. gr. frumvarpsins. Um 7. gr. I ákvæðinu er kveðið á um verkefni og ábyrgð skólastjóra. Þannig segir að skólastjóri sé forstöðumaður grunnskóla, stjómi honum og veiti faglega forustu. Reykjavíkurborg saknar þess að ekki er í ákvæðinu minnst á rekstrarlega ábyrgð skólastjóra og leggur til að 1. ml. ákvæðisins verði svohljóðandi: Við grunnskóla skal vera skólastjóri sem er forstöðumaður grunnskóla, stjómar honum, veitir faglega og rekstrarlega forystu og ber ábyrgð á starfi skólans gagnvart sveitarstjóm. I 3. ml. 1. mgr. er kveðið á um að skólastjóri boði til kennara- og starfsmannafunda svo oflt sem þurfa þyki. Sé almennt talin þörf á því að kveða á um jafn sjálfsagða skyldu skólastjóra og að halda fundi með starfsmönnum er lagst gegn því að greint sé á milli starfsgreina í skólanum með þeim hætti sem gert er í ákvæðinu. Má í því sambandi vekja athygli á því að í dag sitja ekki aðeins kennarar svonefnda kennarafundi heldur sitja þar einnig aðrir fagaðilar sem starfa í skólum, s.s. þroskaþjálfar, námsráðgjafar og félagsráðgjafar. Er því lagt til að 3. ml. 1. mgr. 7. gr. verði svohljóðandi: Skólastjóri skal haldafundi reglulega með starfsfólki skóla. Akvæði 7. gr. frumvarpsins felur í sér meira svigrúm til þess að ákveða fyrirkomulag stjómunar einstakra skóla og er þannig t.d. ekki lengur skylt að hafa aðstoðarskólastjóra í skóhim sem em yfir vissri stærð. Þannig getur skólastjóri, gangi frumvarpið eftir, ákveðið að hafa ekki aðstoðarskólastjóra en í hans stað aðra stjómendur, s.s. deildarstjóra, stigstjóra, fagstjóra o.s.frv. Skal einn þeirra þá vera staðgengill skólastjóra. Ber að fagna þessari breytingu. Hins vegar má kveða með skýrari hætti á um að sveitarstjóm skuli samþykkja fyrirkomulag stjómunar í

179 3 einstökum grumiskólum. Því er lagt til að fyrri málsliður 2. mgr. 7. gr. orðist svo: Skólastjóri leggur fyrir sveitarstjórn til samþykktar tillögur um Jyrirkomulag stjórnunar í grunnskóla með tilliti til þarfa viðkomandi skóla. Um 8. gr. Ákvæðið kveður á um að við hvem grunnskóla skuli starfa skólaráð sem komi þá í stað kennararáðs og foreldraráðs. Skal skólaráðið vera samráðsvettvangur skólastjóra og skólasamfélagsins. Bent er á líklegan kostnaðarauka vegna setu foreldra og fulltrúa grenndarsamfélagsins í skólaráði. Leiða má að því líkum að ef gerð er krafa um að foreldrar og fulltrúar grenndarsamfélagið komi inn í starf skólans á daglegum vinnutíma skóla að það verði ekki gert án þess að til greiðslu þóknunar komi vegna setu slíkra funda. Enn líklegra er að erfitt verði að koma slíkum fundum við á skólatíma vegna vinnu foreldra og að slíkir fundir verði þá haldnir að loknum almennum vinnudegi og þá með yfirvinnugreiðslum til fulltrúa kennara og annars starfsfólks í skólaráði. Um 9. gr. Athygli vekur að aðeins er með almennum hætti fjallað um að hlutverk foreldrafélags. Þannig segir að hlutverk þess sé að styðja skólastarfið, stuðla að velferð nemenda og efla tengsl heimila og skóla. Hvergi er gert ráð fyrir þeirri sjálfsögðu kröfii að foreldrar eigi rétt á upplýsingum um kennsluhætti og árangur skólastarfs, s.s. hvemig hann er mældur eða almennri aðkomu foreldra að umræðum og skoðanaskiptum við skólastjómendur og kennara um þessa þætti mála. Þá er ekki gert ráð fyrir að foreldrafélagið fái til umsagnar starfsáætlun og aðrar áætlanir varðandi skólahaldið, að ekki sé minnst á áætlanir um fyrirhugaðar meiri háttar breytingar á skólahaldi og starfsemi skóla. Þetta eru hins vegar allt saman áætlanir sem nemendafélag skóla á að fá til umsagnar, sbr. 10. gr. Þótt vissulega sé mikilvægt að nemendur hafi eitthvað um fyrirkomulag skóla og kennslu að segja þá vekur óneitanlega furðu þetta misræmi milli aðkomu foreldrafélags og nemendafélags. Að eina formfasta aðkoma foreldra að málefiium skóla sé í gegnum skólaráðið er ekki í neinu samræmi við áherslu á samstarf foreldra og skóla. Brýnt er að ákvæðið sé endurskoðað í samræmi við framangreind sjónarmið. Um 11. gr. Lagt er til að í stað þess að tala um starfslið við skóla sé talað um starfsfólk. í 3. mgr. er lagt bann við því að ráða einstakling til starfa við grunnskóla sem hlotið hafi refsidóm fyrir brot á ákvæðum XXII. kafla almennra hegningarlaga. I nýsamþykktum æskulýðslögum nr. 70/2007 er að finna sambærilegt ákvæði. Lagt er til að ákvæði 3. mgr. taki mið af því ákvæði enda óheppilegt og örðugt í framkvæmd að fylgja ákvæðum laga sem gilda um starf með bömum sem eru ekki að öllu leyti samhljóða. Má t.d. sjá fyrir sér að sami starfsmaður vinni bæði sem skólaliði í grunnskóla og heyri þá undir lög um grunnskóla og svo í lengdri viðveru á vegum ÍTR að loknum skóladegi og heyri þá undir æskulýðslög. Þá skarast gildissvið ákvæðamia því 3. mgr. 10. gr. æskulýðslaga tiltekur yfirmenn skóla. Til viðbótar þessu er vert að vekja athygli á því að ákvæði samhljóða því sem hér um ræðir er að finna í fiumvarpi til laga um leikskóla. Þrátt fyrir það er ekki samræmi milli athugasemda við frumvarpsákvæðin. Þannig segir í athugasemd við 11. gr. frumvarps til grunnskólalaga að um sé að ræða nýtt ákvæði en í frumvarpi til

180 4 leikskólalaga segir um 6. gr. sem er eins og áður segir samhljóða því ákvæði 11. gr. frumvarps til grunnskólalaga að fyrirmyndina sé að finna í æskulýðslögum sem aftur eigi sér fyrirmynd í 2. mgr. 36. gr. bamavemdarlaga. Þetta mun þanrug ekki aðeins valda praktískum vandræðum í framkvæmd eins og áður er rakið heldur einmg við túlkun ákvæðanna. Varað er sterklega er við því að svo mismunandi ákvæði gildi um starfsmenn sem vinna með bömum og því eindregið lagt til að fyrirmynd ákvæðis 3. mgr. 11. gr. verði ákvæði æskulýðslaga og það verði því svohljóðandi: Óheimilt er að ráða einstakling til starfa við grunnskóla sem hlotið hefur refsidóm vegna brota á ákvæðum XXII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Sama gildir um þá sem hlotið hafa refsidóm fyrir brot gegn lögum um ávana- ogfikniefni nr. 65/1974 á síðastliðnum fimm árum. Skólastjóri á rétt til upplýsinga úr sakaskrá um það hvort tiltekinn einstaklingur, sem sótt hefur um starf hefur hlotið dóm vegna brota sem ákvæðið tekur til, að fengnu samþykki hans. Um 12. gr. Alfarið er lagst gegn því að í lögum um grunnskóla sé fjallað um rétt kennara til símenntunar. Engin dæmi eru fyrir því að í sérlögum sé fjallað um símenntunarrétt einstakra fagstétta sem viðkomandi lög ná til. Verður ekki séð hvaða rök kalla á að farið sé með þessum hætti inn á svið sem almennt er leitt til lykta í starfsmannastefrium sveitarfélaga og í kjarasamningum sveitarfélaga og viðsemjenda þeirra, aðeins af því að kennarar eiga í hlut. Slíkt gildir ekki um félagsráðgjafa, sálfræðinga og aðra starfsmenn sem starfa við félagsþjónustu sveitarfélaganna, heilbrigðisfulltrúa, bókasafrisfræðinga, byggingarfulltrúa, skipulagsfulltrúa, bamavemdar-starfsmenn o.s.frv. Og hvað með annað starfsfólk við grunnskóla, s.s. námsráðgjafa, sálfræðinga og þroskaþjálfa. í öllum framanröktum tilvikum er þörf á vel menntuðu fagfólki sem viðheldur menntun sinni. Því er lagt til að ákveðið í heild falli brott. - Um 14. gr. Lagt er til að í 1. mgr. sé talað um hliðsjón af þroska bams, ekki aldur og ákvæði verði svohljóðandi:,,nemendur bera ábyrgð á eigin námi ogframkomu sinni og samskiptum með hliðsjón afþroska." í 3. mgr. er það nýmæli að gert er ráð fyrir að komið geti til ótímabundinnar brottvikningar úr skóla. Þótt fallast beri á að rétt sé í lögum að gera ráð fyrir ótímabundinni brottvikningu nemenda úr skóla verður að vera ljóst að slíku úrræði ber aðeins að beita í ítrustu tilvikum og að ætíð skuli gæta meðalhófs við ákvörðun á því að beita því úrræði. Þótt tekið sé fram að um slíka ákvörðun skuli gilda ákvæði stjómsýslulaga væri það til skýringar og til frekari tryggingar því að meðalhófs verði gætt ef í nefndaráliti væri þetta skýrt nánar og þar tiltekin dæmi um hvenær málefnalegt gæti verið að beita úrræðinu, s.s. ef um alvarlegt eða itrekað líkamlegt ofbeldi af hálfu nemanda væri að ræða, dreifmgu fíkniefiia eða svipuð brot. Um 16. gr. í 1. mgr. er kveðið á um að greina skuli foreldrum frá möguleikum á túlkaþjónustu. Orðalagið er óljóst og því er lagt til að foreldrum sé greint frá rétti þeirra til tulkaþjónustu.

181 5 Um 17. gr. í ákvæðinu er kveðið á um auknar skyldur grunnskólans við nemendur með sérþarfir. Við blasir að þetta mun þýða aukinn kostnað án þess að hægt sé að leggja mat á hversu mikil aukning kostnaðar er um að ræða þar sem ráðherra er ætlað að kveða nánar á um framkvæmd ákvæðisins. Ætíð er óheppilegt að fela ráðherra að kveða á um kostnaðarsamar skyldur sveitarfélaga í reglugerð, þótt í einhveijum tilvíkum verði því ekki forðað. Almennt á að gera slíkt með lögum eins og frekast er kostux. Mjög nauðsynlegt er að reglugerð ráðherra stuðli að samræmingu í framkvæmd þannig t.d. böm sem ekki geta sótt skóla vegna slyss eða langvarandi veikinda njóti sambærilegrar kennslu óháð búsetu. Er brýnt að menntamálanefnd Alþingis geti þessa í nefiidaráliti sínu. Ákvæði 5. mgr. 17. gr. kveður á um ákvörðunarvald skólastjóra ef ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla um skólavistun nemanda. Lagt er til að aftan við 1. ml. bætist eftirfamdi: Skal ákvörðun tekin með hliðsjón a f áliti sérfrœðinga og með heildarhagsmuni barnsins að leiðarljósi. Um 18. gr. í 1. mgr. er kveðið á um rétt foreldra á upplýsingum um skólastarfið og skólagöngu bama sinna. Vakin er athygli á því að ákvæðið nær aðeins til þess foreldris sem fer með forsjá bamsins ekki til forsjárlauss foreldris, en foreldrar eru samkvæmt 2. mgr. 3. gr. frumvarpsins þeir sem fara með forsjá bama. Þótt forsjárlausu foreldri séu tryggðar munnlegar upplýsingar um skólagöngu bams samkvæmt 52. gr. bamalaga nr. 76/2003 er óheppilegt að ekki sé í neinu minnst á þennan rétt til upplýsinga í ákvæði sem fjallar um upplýsingarétt foreldra. Jafhframt er bent að að fyrirsjáanlegt er að aukinn kostnaður mun fylgja þessu ákvæði. Um 19. gr. Lagt er til að í stað orðalags 1. mgr. um að skólastjóri skuli leita lausna og taka ákvörðun um úrbætur komi...skalskólastjóri leita leiða til úrbóta. Um 20. gr. Þótt ákvæðið sé að mestu sama efhis og ákvæði gildandi laga um gerð og kostun skólamannvirkja er tilefin til þess að það komi fram í nefiidaráliti, til viðbótar athugasemdum með frumvarpinu, að ákvæðið komi ekki í veg fyrir að skólamannvirki sé reist í einkafiamkvæmd eða jafiivel tekið á leigu ef aðstæðum háttar þannig að það verði að teljast hagkvæmasti kosturinn. í lok 2. mgr. eru talin upp ýmis atriði sem stuðla eiga að vellíðan og öryggi nemenda í skólanum. Óheppilegt er að taka út nokkra þá þætti sem samkvæmt lögum ber að uppfylla við hönnun og útbúnað húsnæðis. Þess í stað er lagt til að í lok 2. mgr. fari út eftirfarandi:...svo sem hvað varðar hentugan húsbúnað, hljóðvist, lýsingu og loftræstingu. Þess í stað komi ný setning svo hljóðandi:,fiúsnœði og allur aðbúnaður skal taka mið afþví að tryggja öryggi og vellíðan nemenda og starfsfólks.

182 6 Um 21. gr. Þótt hér sé með almennari hætti fjallað um umsjón skólamannvirkja og ráðstöfim þeirra en í gildandi lögum leysir það ekki að fullu þann ágreining sem á stundum hefur verið uppi milli skólastjóra og sveitarstjóma um ráðstöfun húsnæðis til annarrar starfsemi. Agreiningurinn hefur snúist um það hvenær önnur starfsemi raskar lögbundinni notkun húsnæðis og virðist mat skólastjóra á því ofl fara eftir því hvaða skólastjóri á í hlut. Þannig virðist skólastjóri enn geta einn meira og minna ákveðið hvað raski lögbundinni notkun húsnæðisins. Þannig gæti skólastjóri hugsanlega enn hafhað því að önnur starfsemi komi inn í skóla t.d. eftir klukkan tvö á daginn þegar skólavist bamanna er lokið þar sem vinnudegi kennara sé ekki lokið. Slíkt vinnur gegn ákvæðum lagaxma um samþættingu skóla og fristundastarfs þannig að vinnudagur bama sé óslitinn. Því væri til skýringar ef í áliti menntamálanefndar væru nefnd dæmi um hvað gæti talist raska lögbundinni notkun húsnæðis. Um 23. gr. Alfarið er lagst gegn þvi að gjaldheimild skóla vegna skólamáltíða sé takmörkuð við hráefniskostnað eins og gert er í athugasemdum með ákvæðinu. Kostnaður sveitarfélaga við skólamáltíðir felst í meiru en aðkeyptu hráefni. Má á það minna að sumir skóla kaupa matinn að, án þess að kostnaður þess vegna sé sérstaklega aðgreindur í hráefiiiskostnað annars vegar og kostnað við að laga matinn og flytja hins vegar. Aðstæður skóla til að bjóða upp á skólamat eru jafnframt misjafnar. Sumir skólar búa yfir fullkomnu skólaeldhúsi en aðrir fá matinn aðsendan, hvort sem það er frá öðrum skóla eða þjónustuaðila á markaði. Þar sem gert er ráð fyrir að gjald vegna fæðis sé kostnaðartengt er ekki eðlilegt að í stórum sveitarfélögum þar sem starfa margir skólar sé einungis ein gjaldskrá. Þvi er lagt til að 2. ml. 1. mgr. 23. gr. hljóði svo:,, Skólum er heimilt að taka gjaldfyrir skólamáltíðir samkvæmt sérstakri gjaldskrá sem þeir setja. Þá komi skýrt fram í nefhdaráliti að sú heimild sé ekki bundin við hráefniskostnað heldur kostnaðarverð við gerð og framreiðslu skólamáltíða. Um 24. gr. Það skýtur skökku við í ljósi anda frumvarpsins um aukinn sveigjanleika og fjölbreytileika i skólastarfi að á sama tíma er gert ráð fyrir aukinni miðstýringu af hálfu menntamálaráðuneytis með setningu aðalnámskrár en ákvæðið er mun ítarlegra en ákvæði gildandi laga. ítarlegt ákvæði 24. gr. um hvað aðalnámsskrá skuli taka til má ekki standa í vegi fyrir því að markmið frumvarpsins um sveigjanleika og fjölbreytileika nái fram að ganga. Er fullt tilefei til þess að ákvæði frumvarpsins sé rýnt og að sú rýning skili sér í skýringum, ef ekki breytingartillögum, menntamálanefndar. Lagt er til að í stað þess að í 3. mgr. sé kveðið á um bann við mismunun sé nálgunin með jákvæðum formerkjum og kveðið á um jafiian rétt bama og að ákvæðið verði svohljóðandi: Markmið náms og kennslu og starfshættir grunnskóla skulu veraþannig að tryggt sé jafnrœði óháð uppruna, kyns, kynhneigðar, búsetu, stéttar, trúarbragða, heilsufars, fötlunar eða stöðu að öðru leyti.

183 7 Um 25. gr. Hér er kveðið á um að nemendur skuli m.a. eiga val um námsaðferðir án þess að skilgreint sé hvað felist í hugtakinu námsaðferð. Mikilvægt er að það liggi fyrir hvort nemandi geti hafiiað því að læra stærðfræði í gegnum myndlist svo dæmi sé tekið. Því er nauðsynlegt að hugtakið verði skilgreint. Um 26. gr. Ákvæðið gerir ráð fyrir auknu vali nemenda í námi sínu sem er jákvætt, ýtir undir sveigjanleika náms og mun að öllum líkindum efla kennslu í list- og verkgreinum. Rétt er þó að vekja athygli á því að ákvæðið mun hafa í för með sér kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin þar sem aðstaða fyrir list- og verkgreinakennslu í skólum, sérstaklega eldri skólum, miðast við þær kröfur sem er að finna í núgildandi lögum og námsskrá. Um 27. gr. í 2. mgr. er kveðið á um að óheimilt sé að veita upplýsingar um vitnisburði einstakra nemenda öðrum en þeim sjálfum og foreldrum þeirra. Vísað er til athugasemda við 18. gr. frumvarpsins varðandi stöðu forsjárlausra foreldra sem og að þetta fortakslausa bann kann að stangast á við áðumefiit ákvæði 52. gr. bamalaga. í 3. mgr. er kveðið á um rétt nemenda og foreldra til að fá niðurstöðu námsmats endurskoðað. Lagt er til að því verði sett tímamörk hversu lengi sá réttur stendur, t.d. innan mánaðar frá því að námsmat er afhent. Um 29. gr mgr. er kveðið á um að starfsáætlun skóla skuli árlega lögð fyrir nemendafélag. Vísað er til athugasemda við 9. gr. um aðkomu foreldrafélags. Samkvæmt 8. gr. frumvarpsins ijallar skólaráð einnig um starfsáætlun skóla og er því lagt til að skólaráðinu sé bætt við í ákvæði 2. ml. 2. mgr. 29. gr. Þá segir í ákvæðinu að skólanefhd staðfesti gildistöku áætlunarinnar þegar fyrir liggur að hún sé m.a. í samræmi við kjarasamninga. Ekki verður komið auga á nauðsyn þess að skólanefiid, sem og allir umsagnaraðilar, þ.m.t. nemendafélög séu að yfirfara sérstaklega hvort starfsáætlun skóla sé í samræmi við kjarasamninga. Sveitarfélög skulu í allri sinni starfsemi virða kjarasamninga, ekki bara kjarasamninga kennara. Þá setja ýmsar stofnanir á vegum sveitarfélaga sér starfsáætlanir, ýmist á grundvelli laga sbr. t.d. heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga eða samkvæmt nánari ákvörðun sveitarfélags um skipulag starfseminnar, án þess að talin sé sérstök þörf á að setja upp sérstakt kerfi nefhda og umsagnaraðila sem skulu kanna hvort slíkar áætlanir séu í samræmi við kjarasamninga. Með vísan til þess að ekki hefur borið á að sveitarfélög bijóti sérstaklega kjarasamninga gagnvart starfsfólki í skólum og þess sem áður er rakið er lagt til að 2. ml. 2. mgr. 29. gr. verði svohljóðandi: Starfsáœtlun skola skal árlega lögðfyrir skólaráð, foreldrafélag og nemendafélag til umsagnar og fyrir skólanefnd til staðfestingar. Skólanefnd staðfestir gildistöku áœtlunarinnar þegar fyrir liggur að hún hafi verið unnin í samrœmi við lög, aðalnámsskrá og ákvarðanir sveitarstjórnar um fyrirkomulag skólahalds. Um 31. gr. Þótt ekki sé lagst gegn því að vettvangsferðir skuli að meginstefiiu til vera gjaldfijálsar sem hluti af skyldunámi þá er það afstaða Reykjavíkurborgar að ákvæðið eins og það er fram sett standi fjölbreytni í starfsemi skólanna fyrir þrifum.

184 8 Ekki nægir að heimilt sé að taka gjald vegna uppihalds nemenda. Bent er á að ferðakostnaður nemenda getur verið mjög hár, t.d. þegar farið er landshluta á milli og blasir við að ef ekki verður hægt að innheimta slíkan kostnað mun það hafa áhrif á hvert farið er með nemenda. Minnt er á að alsiða er í eldri bekkjum grunnskóla að fara nemendur í lengri ferðalög, sem standa jafiivel í heila viku. Slik ferðalög eru jafnvel ekki bundin við ferðalög innanlands. Töluvert er um að skólar heimsæki skóla í vinabæjum á Norðurlöndum. Ákvæðið eins og það er úr garði gert vinnur gegn þeirri þróun en það er síst æskilegt. Þá verður að gera ráð fyrir því að frumkvæði geti komi frá foreldrum um að farið sé með nemendur í tiltekna vettvangsferð. Ákvæðið hindrar að skólinn geti mætt framkominni ósk foreldra þegar búið er að ráðstafa vettvangsfjármunum nema viðkomandi ferð teljist ekki hluti af skyldunámi. Þannig liggur fyrir að ákvæðið mun ekki aðeins hafa í för með sér kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin heldur virka hamlandi á úrval og fjölda vettvangsferða. I samræmi við framansagt er lagt til að ákvæðið verði svohljóðandi: Ferðalög semflokkast undir vettvangsnám eða eru að öðru leyti hluti a f skyldunámi nemenda skulu almennt vera gjaldfrjáls. Þó er heimilt, í samráði við foreldra, að taka gjaldfyrir einstakar ferðir, s.s. vegna uppihalds nemenda og akstur eða ferðakostnað í lengri ferðum. Um 33. gr. Ekki verður séð að þörf sé á að kveða sérstaklega á um heimildir sveitarfélaga til að bjóða upp á aukna þjónustu við böm í formi lengrar viðveru. Sveitarfélögum er þegar heimilt á grundvelli 7. gr. sveitarstjómarlaga að taka að sér hvert það verkefhi sem varðar íbúa þeirra, enda sé það ekki falið öðrum til úrlausnar að lögum. Þá er lengd viðvera alls ekki alltaf verkeíni skólanna. í Reykjavik sér ITR um lengda viðveru skólabama. Að vísu fer hún fram í húsnæði skólanna í samræmi við heimild í 22. gr. gildandi grunnskólalaga um að sveitarstjóm sé heimilt að ráðstafa skólahúsnæði til æskulýðsstarfsemi en er að öllu leyti á ábyrgð ÍTR. Þá er lengd viðvera ekki hluti skóladagsins og þannig ekki hluti af gjaldfijálsu skyldunámi nemenda og því ekki þörf á sérstakri lagaheimild til að innheimta gjald vegna þeirrar þjónustu sem felst í lengdri viðveru bama eftir skóladag. Lagt er til að lokamálsliðut 1. mgr. sem og 2. mgr. falli brott og að ákvæðið verði svohljóðandi: I öllum grunnskólum skal nemendum gefinn kostur á að takaþátt í tómstunda- og félagsstarfi. Tómstunda- og félagsstarf getur bæði verið liður í daglegu starfi og utan venjulegs skólatíma. Um 36. gr. Lagt er til breytt orðalag 1. mgr. og að hún hljóði svo: Ihverjum grunnskóla fer stöðugt fram með kerfisbundnum hætti, mat á árangri og gœðum skólastarfs á grundvelli 35. gr. með virkri þátttöku starfsmanna, nemenda ogforeldra eftir því sem við á. Vakin er athygli á því að víða vantar þekkingu á skólasamfélaginu á því hvemig framkvæma á innra mat á skólastarfi og er því viðbúið að töluverður kostnaður muni fylgja innleiðingu matsins. Þá er á það bent að í dag er þetta mat á ábyrgð og kostnað ráðuneytisins.

185 9 Um 37. gr. Það eftirlit og sú stjómsýsla sem ákvæðið gerir ráð fyrir er flókið og viðamikið verk sem mun hafa í för með sér verulegan kostnað fýrir sveitarfélögin. A það er bent að þetta mat er á ábyrgð og kostnað menntamálaráðuneytisins í dag. Vandséð er að þörf sé á árlegri upplýsingagjöf til ráðuneytis svo það geti sinnt eftirliti sínu og má raunar draga í efa að ráðuneytið gæti unnið úr öllu þessu magni upplýsinga árlega. Ætla verður að nægja myndi að ráðuneytinu væru látnar upplýsingamar í té á þriggja ára fresti. Því er lagt til að 1. mgr. verði svohljóðandi: Sveitarfélög sinna mati og eftirliti með gœðum skólastarfs, sbr. 5. og 6. gr., og láta ráðuneyti í té upplýsingar um framkvœmd skólahalds, innra mat skóla, framgang skólastefnu sinnar og áœtlanir um umbætur á þriggja ára fresti. Þá er lagt til að í 2. mgr. falli brott orðalagið...leitast við að... og að málsgreinin verði svohljóðandi: Sveitarfélög skulu jylgja eftir innra ogytra matiþannig að slíkt mat leiði til umbóta í skólastarfi. Um 39. gr. Reykjavíkurborg fagnar því að horfið sé frá samræmdum prófum í núverandi mynd og könnunarpróf tekin upp í þeirra stað sem lögð verða fyrir að hausti. Um 40. gr. í núgildandi gnmnskólalögum er áhersla lögð á ráðgjöf og handleiðslu við kennara og skólastjómendur. Lögð er áhersla á samspil einstaklingsins við hið félagslega umhverfi og stutt við kennara og skólastjómendur í því verkefhi að taka við og mæta margbreytilegum hópi nemenda og virða hann. í frumvarpinu virðist sem minna sé gert úr ráðgjöf og handleiðslu við fagfólk skólanna. Þetta verður að telja miður. Jafnframt stangast það á við niðurstöðu könnunar sem nýlega var framkvæmd meðal kennara og skólastjómenda hjá Reykjavíkurborg. Þar kom fram að þeir óskuðu sérstaklega eftir aukinni ráðgjöf til starfsmanna skóla vegna bama með sérþarfir. Því er lagt til að áherslum í 2.ml. 1. mgr. 40. gr. verði breytt og 1. mgr.. verði svohljóðandi: Sveitarfélög skulu tryggja að sérfræðiþjónusta sé veitt í grunnskólum, ákveða fyrirkomulag hennar og stuðla að því að hún fari fram innan grunnskóla. í sérfræðiþjónustunni felst annars vegar stuðningur við starfsemi grunnskóla og starfsmenn þeirra hvað varðar ráðgjöf og handleiðslu og hins vegar stuðningur við nemendur í námi og skólastarfi og foreldra hvað varðar nám þeirra. Um 43. gr. Ákvæðið er óljóst og allt of miklu vísað til ráðherra í formi heimildar til að setja reglugerð um framkvæmdina. Þannig verður ekki ráðið hvort skólanefrid sveitarfélags eigi að hafa eftirlit með einkaskólum, hvert slíkt eftirlit verður og í hvaða formi. Akvæðið tekur ekki á öðru en að ráðherra megi viðurkenna slíka skóla enda liggi fýrir samþykki sveitarfélags og að slíkt samþykki megi binda við ákveðinn hámarksfjölda nemenda. Auk þess er kveðið á um að slíkir skólar eigi rétt á styrk úr sveitarsjóði og hvemig hann skuli reiknaður. Er nauðsynleg að kalla eftir að ákvæðið taki á því hver sé staða sjálfstætt rekinna skóla gagnvart sveitarfélögum og

186 10 skólanefiidum sveitarfélaga varðandi ijárhagslegt og faglegt eftirlit. Það nægir ekki að um slíkt sé einvörðungu fjallað í reglugerð. Um 47. gr. í 1. mgr. er almenn kæruheimild til menntamálaráðherra vegna tiltekinna ákvarðana um rétt og skyldur nemenda í grunnskólum eða foreldra þeiira. Til þessa hefur verið ekki verið fullljóst hvaða ákvarðanir sæta kæru og þá til hvaða ráðuneytis. Niðurstöður stjómvaldsákvarðana í grunnskólum landsins hafa ýmist sætt kæru til menntamálaráðuneytis eða til félagsmálaráðuneytis. Er jákvætt að þeirri óvissu er eytt með þessu frumvarpi enda verður að skilja fiumvarpið svo að aðrar ákvarðanir en tilteknar eru sérstaklega í frumvarpinu sæti ekki stjómsýslukæru. í 2. mgr. er kveðið á um að sveitarstjóm geti ákveðið í samþykkt um stjóm og stjómsýslu sveitarfélagsins að áður en hægt er að kæra ákvörðun skv. 1. mgr. skuli fyrst beina kæru til skólanefhdar eða annars tiltekins aðila innan sveitarfélagsins. Almennt er gengið út fiá því að sveitarstjómarstigið sé eitt stjómsýslustig. Að hér sé gert ráð fyrir að niðurstaða ákveðinna mála sæti stjómsýslukæru innan sveitarfélagsins gengur þvert á það sjónarmið og er framandi. Kristbjörg Stephensen

187 2. gr. 1. viðauka. Réttur til menntunar Folgero o.fl. gegn Noregi Dómur frá 29. júní Yfirdeild Mál nr /02 8. gr. Friðhelgi einkalífs og fjölskyldu 9. gr. Hugsana-, samvisku- og trúfrelsi 14. gr. Bann við mismunun 2. gr. 1. viðauka. Réttur til menntunar Grunnskólar. Trúarbragðafrœðsla. 1. Málsatvik Kærendur eru Ingebjerg Folger0, f. 1960, Geir Tyber0, f. 1956, Gro Larsen, f. 1966, Arne Nytræ, f. 1963, og Carolyn Midsem, f Kærendur eru meðlimir í félagi húmanista í Noregi og jafnframt foreldrar grunnskólabama á þeim tíma sem um ræðir. Haustið 1997 var námskrá fyrir norska grunnskóla breytt. I þeim breytingum voru tvær aðskildar námsgreinar, kristinfræði og lífsskoðanir, sameinaðar í eina, KRL (kristindómsfræðsla með innsýn í trúarbrögð og lífsskoðanir). Samkvæmt eldri skipan gátu foreldrar sótt um að böm sín yrðu undanþegin kennslu í kristinfræði. Samkvæmt nýja kerfinu var einungis unnt að fá undanþágu frá kennslu í ákveðnum hlutum hinnar nýju námsgreinar. Henni var ætlað að fræða böm um eftirfarandi: Biblíuna og kristindóm sem menningararfleifð, evangelíska-lúterska trú (ríkistrú Noregs sem 86% landsmanna aðhyllast), önnur kristin trúarbrögð, önnur trúarbrögð og kenningar heims, siðfræði og heimspeki. Með námsgreininni átti að leitast við að efla skilning og virðingu fyrir kristinni trú og húmanískum gildum. Einnig átti það að efla skilning, virðingu og koma á samskiptum milli einstaklinga með ólíka trú og sannfæringu. Kennsla hófst á öllum skólastigum skólaárið í norskum lögum um menntun frá árinu 1998 segir að nemandi, samkvæmt beiðni foreldris, skuli undanþeginn kennslu í þeim þáttum náms sem út frá trúarbrögðum eða lífsskoðun hans og fjölskyldu teljast jafhast á við iðkun eða fylgni við önnur trúarbrögð eða lífsskoðun. Kærendur auk annarra foreldra leituðust við að fá böm sín undanþegin allri kennslu KRL en var hafhað. Hinn 14. mars árið 1998 höfðuðu þeir mál fyrir héraðsdómi í Osló vegna árangurslausra umleitana sinna en kröfum þeirra var hafhað. í málinu vísuðu þeir m.a. til þess að brotið væri í bága við 9. og 14. gr. sáttmálans auk 2. gr. samningsviðauka nr. 1. Þann 25. mars árið 2002 lögðu nokkrir norskir foreldrai (kærendur ekki þar á meðal) fram kvörtun við mannréttindanefnd SÞ sem starfar samkvæmt alþjóðasamningi um borgaraleg og stjómmálaleg réttindi frá áxinu Niðurstaða nefndarinnar var að reglur norska skólakerfisins hvað varðaði KRL brytu í bága við ákvæði samningsins. 79

188 2. gr. 1. viðauka. Réttur til menntunar 2. Meðferð málsins hjá Mannréttíndadómstólnum Kœrart Kærendur héldu þvi fram að með þvi að synja bömum þeirra um algera undanþágu frá kennslu i KRL væru þeir útilokaðir frá því að tryggja bömum sínum menntun i samræmi við trú þeirra og samvisku. Einnig héldu þeir þvi fram að undanþágureglumar yllu ákveðnum óþægindum sem leiddi til þess að byrðin sem lögð væri á foreldra sem ekki væru kristnir væri meiri en sú sem lögð væri á kristna foreldra sem enga ástæðu hefðu fyrir því að leitast eftir undanþágu frá kennslu í KRL til handa börnum sínum og að kerfið væri þar með aðlagað að hagsmunum meirihlutans. Að þeirra mati fól þetta í sér mismunun. Kærendur töldu að brotið væri í bága 9. gr. sáttmálans um hugsana-, samvisku- og trúfrelsi, 2. gr. samningsviðauka nr. 1 um rétt til menntunar, 8. gr. um friðhelgi einkalífs og fjölskyldu og 14. gr. um bann við mismunun. Niðurstaða Þann 18. maí 2006 ákvað deild dómstólsins að eftirláta yfirdeild lögsögu i málinu í samræmi við 30. gr. sáttmálans. Um 2. gr. 1. viðauka: Dómstóllinn taldi að kvartanir kærenda varðandi 9. gr. sáttmálans og 2. gr. samningsviðauka nr. 1lytu að sömu atriðum. Taldi hann eðlilegt að lita eingöngu til síðamefnda ákvæðisins sem væri sérákvæði um menntun. Dómstóllinn benti fyrst á að markmið innleiðingar á KRL hefði verið að leitast við að tryggja opið og heildstætt skólaumhverfi, óháð bakgrunni nemenda, trú, þjóðemi og fleiri þáttum. Slíkt teldist samræmast meginreglum um fjölhyggju og hlutlægni sem fælist í 2. gr. samningsviðauka nr. 1. Akvæði norsku laganna um menntun frá árinu 1998 sem skiptu máli lögðuo áherslu á að kristindómur yrði ekki aðeins kynntur heldur einnig önnur trúar- 3 ^ brögð og lífsskoðanir. Markmið þeirra var að forðast sértrúarstefnu og hlúa að ^ -> i samskiptum milli ólíkra menningarheima. Einnig átti að leitast við að efla skilning D á milli nemenda með því að færa þá saman innan ramma eins viðfangsefnis í stað þess að heimila algera undanþágu frá kennslu. Slíkar undanþágur myndu leiða til aðskilnaðar nemenda á grandvelli þeirra námsgreina sem þeir tækju. '* Sú staðreynd að kennsla í kristindómi væri stærri þáttur fagsins en önnur Oq "O* viðfangsefni var, að mati dómstólsins, ekki sem slík brot á réttindum sem tryggð ; væru samkvæmt 2. gr. samningsviðauka nr. 1. Þegar litið væri til þess að kristin tx trú skipaði stóran sess í sögu og hefð Noregs félli það innan svigrúms ríkisins - til mats að ákveða innihald námskrárinnar með þeim hætti. Hins vegar væri ljóst C> að yfirgnæfandi áhersla væri lögð á kristindóm, sér í lagi ef litið væri til tiltekins ákvæðis laganna sem kvæði á um að markmið kennslu væri m.a. að leitast við að veita bömum kristið og siðferðilegt uppeldi, í samvinnu við heimili þeirra. Þessi ríki mismunur í áherslu endurspeglaðist einnig í því orðalagi sem notað væri í lögunum i heild sinni. Ennfremur i þvi að u.þ.b. helmingur þess sem kenna átti samkvæmt kennsluskrá fagsins vísaði til kristindóms og það sem eftir stæði væri skipt milli annarra trúaibragða or 'ífsskoðana.

189 2. gr. 1. viðauka. Réttur til menntunar Ákvæðið um þann tilgang kennslu að veita kristið og siðferðilegt uppeldi, lýsingar á kennslu i KRL og önnur ákvæði í regluverkinu bentu til þess að mismunur milli kennslu í kristindómi annars vegar og öðrum trúarbrögðum og lífsskoðunum hins vegar væri ekki aðeins megindlegur heldur einnig eigindlegur. Að teknu tilliti til þess munar væri ekki Ijóst með hvaða hætti fræðslan ætti að efla með fullnægjandi hætti skilning, virðingu og samræður á milli einstaklinga af mismunandi trú og lífsskoðunum. Dómstóllinn leit því næst til þess hvort heimild til að æskja undanþágu frá hlutum kennslu í KRL vægi á móti ójafnvægi í inntaki námsins. Dómstóllinn benti fyrst á að veruleg vandamál risu í framkvæmd þessa undanþágukerfis. Keríið fæli í sér að foreldrar yrðu að vera ítarlega upplýstir um inntak einstakra kennslustunda og námsþátta til að þeim væri unnt að tilkynna skóla í tíma hvort bam þeirra skyldi undanþegið ákveðnum þáttum námsins. Akveðnir erfiðleikar væru fólgnir í því að krefjast þess af foreldrum að vera stöðugt upplýstir um kennslu í faginu og velja út þá þætti sem þættu ósamræmanlegir trú þeirra, sérstaklega þegar það væri almenn fræðsla í kristinni trú sem foreldramir væru mótfallnir. Að auki væri sú skylda lögð á foreldra að gefa gildar ástæður fyrir beiðnum um undanþágu að undanskildum þeim tilvikum sem augljóslega fælu í sér trúarlegar athafnir. Dómstóllinn benti á að upplýsingar um samvisku og trú einstaklinga lytu að innilegustu þáttum einkalífs þeirra. Dómstóllinn taldi að hætta léki á því að foreldrum fyndust þeir knúnir til að upplýsa skólayfirvöw um innilegustu þætti trúar þeirra og samvisku, jafnvel þótt á þá væri ekki lögð sú skylda að upplýsa skólayfirvöld um þá þætti og að skólayfirvöldum væri skylt að gæta þess að virða einkalífþeirra. í þriðja lagi vísaði dómstóllinn til hinnar sveigjanlegu afstöðu sem skólayfirvöld skyldu hafa gagnvart beiðnum foreldra um undanþágu frá ákveðnum þáttum kennslu. Hún fæli í sér að tillit skyldi tekið til bæði trúarsannfæringar eða samvisku foreldra og þeirra athafna fagsins sem um væri að ræða. í stað beinnar þátttöku nemenda gætu þeir, eftir atvikum, fylgst með því sem ætti sér stað, t.d. með bænum samnemenda, sálmasöng, kirkjuþátttöku og uppsetningu tiltekinna skólaleikrita. Gronnhugmyndin væri að undanþágan tæki til þátttöku í slíkum athöfinun sem slíkum en ekki til þeirrar fræðslu sem fælist í því að fylgjast með athöfnunum. Að mati dómstólsins var þessi aðgreining milli þátttöku og fræðslu bæði flókin í framkvæmd auk þess sem hún virtist líkleg til að grafa undan skilvirkni heimildarinnar til undanþágu frá kennslu að hluta. í framkvæmd væru foreldrar líka settir í erfiða stöðu að þurfa að fara fram á það við kennara að taka á sig auknar byrðar í kennslunni með því að beita öðrum kennsluaðferðum gagnvart bömum þeirra. Dómstóllinn taldi kerfið sem byggðist á undanþágu að hluta frá kennslu geta lagt þungar byrðar á foreldra, samfara hættu á óviðeigandi opinberun á einkalífi þeirra. Auk þessa væri hættan á árekstrum til staðar og slqct gæti aftrað ákveðnum foreldrum frá því að leggja fram beiðnir um undanþágu. í ákveðnum tilvikum, þ.e. þegar áhorfs væri krafist í stað beinnar þátttöku, væri grafið undan virkni heimildar til undanþágu frá kennslu að hluta. Sem slíkt teldistþað varla samræmast 7 A

190 2. gr. 1. viðauka. Réttur til menntunar tétti foreldranna til samviskufrelsis eins og hann væri túlkaður í ljósi 8. og 9. gr. sáttmálans og þegar leitast væri við að tryggja rétt til menntunar samkvæmt 2. gr. samningsviðauka nr. 1. Dómstóllinn minnti á að sáttmálinn væri mótaður til að tryggja hagnýt og virk réttindi í stað fræðilegra og óáþreifanlegra réttinda. Norska ríkið vísaði til þess að foreldrar gætu falið einkaskólum að mennta böm sín. Dómstóllinn féllst ekki á það að þessi röksemd gæti aflétt skyldu ríkisins til að tryggja fjölhyggju í ríkisskólum sem opnir væru öllum. Þrátt fyrir lofsverð markmið laganna sem um væri að ræða og tilgang KRL í skólakerfinu var, með hlíðsjón af framangreindu, ekki unnt að fallast á að norska ríkið hefði tryggt með fullnægjandi hætti að upplýsingum og þekkingu væri komið til skila á hlutlausan, gagnrýninn hátt sem virti sjónarmið Qölhyggju. Með því að hafna kærendum um algera undanþágu frá kennslu fyrir böm þeirra í KRL hefði því verið brotið í bága við 2. gr. samningsviðauka nr. 1. Átta dómarar skiluðu séráliti. Um aðrar greinar sáttmálans sem vísað var til: í ljósi framangreindrar niðurstöðu um 2. gr. samningsviðauka nr. 1 komst dómstóllinn einróma að þeirri niðurstöðu að ástæðulaust væri að skoða sérstaklega hvort brotið væri í bága við 14. gr. sáttmálans þegar hún væri túlkuð í tengslum við 8. og 9. gr. sáttmálans og 2. gr. samningsviðauka nr. 1. Dómstóllinn var einróma um að niðurstaða um framangreint brot á 2. gr. samningsviðauka nr. 1 væru kærendum fullnægjandi miskabætur. Samkvæmt 41. gr. sáttmálans voru þeim dæmdar evrur vegna málskostnaðar.

191 Alþingi Erindi nr. Þ ^25/ /3< >/ kpmudagur > % DROG AÐ REGLUGERÐ Um skólaráð við grunnskóla 1. gr. Skólaráð starfa við alla grunnskóla. Kosið skal til skólaráðs til tveggja ára í senn. í ráðinu sitja tveir fulltrúar foreldra, kjömir á aðalfundi foreldrafélags, tveir fulltrúar kennara, kjömir á almennum kennarafimdi, einn fulltrúi annarra starfsmanna skólans, og einn fulltrúi grenndarsamfélags valinn af öðrum folltrúm skólaráðs. Ef samkomulag næst ekki um fulltrúa grenndarsamfélags skal sá fulltrúi koma úr röðum foreldra. Fulltrúar nemenda eiga kost á að taka þátt í umræðum skólaráðsins þegar fjallað er um velferðar- og hagsmunamál nemenda eftir nánari ákvörðun ráðsins. Skólastjóri situr í skólaráði, er oddviti þess og stýrir fúndum þess. Staðgengill skólastjóra situr fundi skólaráðs í forföllum skólastjóra. 2. gr. Skólaráð: a. er samráðsvettvangur um skólahald skóla milli skólastjóra og skólasamfélagsins og framfylgir stefiiu sveitarfélags um skólahald, b. fjallar um árlega starfsáætlun skólans, rekstraráætlun hans og aðrar áætlanir um skólastarfið, tekur þátt í að móta stefhu og sérkenni skóla fær til umsagnar fyrirhugaðar meiri háttar breytingar á skólahaldi og starfsemi skóla áður en endanlega ákvörðun um þær er tekin. e. fylgist almennt með öryggi, aðbúnaði og almennri velferð nemenda f. fjallar um skólareglur, umgengishætti í skólanum, og aðstöðu félagsstarfs foreldra og nemenda. f. veitir umsögn um erindi frá skólanefhd sveitarfélags, foreldrafélagi, almennum starfsmannafundi, nemendaráði, einstaklingum, og menntamálaráðuneytinu sé þess óskað g. íjallar um mál sem varða einstaka nemendur sem vísað hefúr verið úr nemendavemdarráði. Með slík mál skal farið sem trúnaðarmál. p* p Sveitarstjóm getur falið skólaráðum einstakra skóla ákveðin verkefhi til viðbótar við það sem stendur i reglugerð þessari. 3. gr. Skólaráð getur vísað erindum sem það hefúr fjallað um, ásamt umsögn, til skólanefndar, foreldrafélags, starfsmannafúndar, nemendaráðs og nemendavemdarráðs. Rísi ágreiningur í skólaráði skal leitas við að jafiia hann og reyna að ná niðurstöðu án þess að greiða þurfi atkvæði. Komi til atkvæðagreiðslu um mál ræður afl atkvæða. Falli atkvæði jöfii ræður atkvæði skólastjóra.

192 4. gr. Skólaráð starfar á starfstíma skóla, en heimilt er að kalla það saman á öðrum tíma beri brýna nauðsyn til. Skólastjóri boðar reglulega til funda. Skylt er að kalla saman fund ef tveir eða fleiri skólaráðsmenn óska þess. Halda skal gerðábók um skólaráðsfundi og skulu fundargerðir liggja frammi í skólanum og á heimasíðu skóla. Um greiðslur til skólaráðsmanna fer samkvæmt samþykkt sveitarfélags um greiðslu fyrir setu í nefiidum á vegum þess. 5. gr. Reglugerð þessi er sett samkvæmt heimild í 8. gr. Laga nr. X um grunnskóla og öðlast þegar gildi. Drög sett fram a f Maríu Kristínu Gylfadóttur, formanni Heimilis og skóla ogfulltrúa samtakanna í nefnd um endurskoðun grunnskólalaga, í mars 2007.

193 Alþingi Erindi nn Þ /3S/IN& komudagur ^3. (. 200$* s a f n a r á ð the museum c o u n c i l o f i c e I a n d Nefndasvið Alþingis, Austurstræti 8-10, 150 Reykjavík laufásvegi reykjavík sfmi: fax: w w w.safnarad.is sa fn a ra d ð sa fn a ra d.is Reykjavík 21. janúar 2008 Tilvísun: alþ.skoli Efni: Umsögn um frumvarp tíl laga um grunnskóla, 285. mál, (heildarlðg) Á fundi Saftiaráðs 15. janúar sl. var fjallað um ofannefiit frumvarp til laga. Safiiaráð gerir eftirfarandi athugasemdir við frumvarpið: Grunnskólar, 285. mál, (heildarlög) 24. gr. Aðalnámsskrá Bætt verði við einum lið (m) þar sem fram koma þær áherslur sem leggja á í aðalnámsskrá grunnskólanna: m.^amstarf skóla við söfh og aðrar menningarstojhanir samfélagsins. Rflkstuðningur: Söfii gegna mikilvægu hlutverki í samfélaginu og hafa mikla sérstöðu á sviði menntunar. Nálægð við uppruna þekkingarinnar, safhgripina sjálfa og samhengi þeirra, ásamt óþijótandi möguleikum til miðlunar, skapa þá sérstöðu. í I. kafla, 2. gr. frumvarpsins um grunnskóla segir: Grunnskólinn skal stuðla að víðsýni hjá nemendum og efla skilningþeirra á íslensku samfélagi, sögu þess og sérkennum, högum fólks og á skyldum einstáklingsins við samfélagið, umhverfið og umheiminn. Nemendum skal veitt tœkifœri til að nýta sköpunarkraft sinn og afla sérþekkingar og leibii í stöðugri viðleitni tiil menntunar og þroska. Mikilvægt er að nýta þá fjölmörgu möguleika sem söfii og aðrar menningarstofhanir bjóða upp á hvað varðar áhrifaríka menntun bama og skilning þeirra á eigin samfélagi, sameiginlegum arfi, fortíð og stefnu. f.h. Safiiaráðs, Anna Þorbjörg Þorgrímsdóttir, starfandi framkvæmdastjóri

194 Nýsköpunarsjóður námsmanna Stofnun; Listasafii Reykjavíkur Nemi: Heiena Guttormsdóttir Umsjóa: ÓiöfK. Sigurðardóttir Heití verkefiiis: Safitið og samfélagið Lokaskýrsia Alþingi Erindi nr. Þ Æ S //W komudagur / $ Safiiið og Listasafn Reykjavíkur október 1999 Helena Guttormsdóttir kt

195 Safnið og samfélagið Skýrsla um nýsköpunarverkefhi unnið fyrir fræðsludeild Listasafiis Kjarvalsstöðum og í Ásmundarsafni með styrk frá Nýsköpunarsjóði námsmanna. Höfundur: Helena Guttormsdóttir. Reykjavíkur Efnisyfirlit Inngangur... 2 Ritaskrá...5 Greining á fræðslustarfi Kjarvalsstaða...7 Úrvinnsla úr könnun Væntingar í aðalnámskrá grunnskóla Hugmyndir að kennslulíkani Niðurstöður...43 Lokaorð...46 Heimildaskrá Nýsköpunarverkefnið Safnið og samfélagið Listasafn Reykjavíkur, Helena Guttormsdóttir

196 III. Niðurstöður úr viðhorfskönnun meðal kennara. Inngangur Eitt af því sem greinir fræðslustarf safna frá því fræðslustarfí sem unnið er innan veggja skólanna, er að safnkennarinn á erfitt með að meta árangur heimsóknarinnar. Því situr safhkennarinn oít eftir með spumingar eins og; Hveiju skilar heimsóknin? Getur hún haft áhrif á viðhorf og gildismat nemenda? Vekur hún nemendur til umhugsunar þegar heim er k<mnið? Þeir sem hugsanlega geta metið þessa þætti eru kennaranir sem fyigja nemendum. Og hvað finnst þeim sjálfum um safnaheimsóknir? Af hverju koma þeir og með hvaða nemendur? Til að fá svör við spumingum af þessum toga, lagði fræðsludeild Kjarvalsstaða síðastliðinn vetur viðhorfskönnun fyrir þá kennara sem komu með hópa á safiiið. Markmiðið var að fá upplýsingar um tíðni heimsókna og viðhorf til safiia og safhfræðslu Kjarvalsstaða. Alls tóku 59 kennarar þátt í könnuninni og var lögð áhersla á að ná til þeirra grunnskólakennara sem komu í safhið. Hér á eftir koma spumingamar og svörin við þeim í töflum. Síðan koma niðurstöðumar í prósentum og settar í kökurit, að lokum er lesið í niðurstöðumar. Aftast er svo eitt eintak af spumingalistanum. (Sjá fylgislgal 1) Viðhorfskönnun meðal kennara Grunnskða Framhaidsskóla Nýsköpunarverkefnið Safnið og samfélagið Listasafn Reykj avíkur, Helena Guttormsdóttir 12

197 Ég er; Fjöldi Bekkjakennari 36 Myndmenntakennari 14 Listasögukennari 2 Sögukennari 0 Annað 5 Ósvarað 2 Samtals: 59 24% 62% Bekkjakennari Myndmemtakemari Ustasögukennari Sögukennari Annað Ösvaraö Nemendur mínir eruí; Fjöldi l.bekk grumskóla 4 2.bekk grurmskóla 7 3.bekk grunnskóla 1 4. bekk grunnskóla 0 5.bekk grunnskóla 3 6.bekk grumskóla 25 7.bekk grurmskóla 6 8.bekk grunnskóla 1 9.bekk grunnskóla 3 10-bekk grunnskóla 4 framhaldsskóla 5 Hefur þú áður farið með nemendur þína á listasafn? Fjöldi Já 41 Nei 16 Ósvarað 2 Samtals: 59 Já Nei Ósvaraö Nýsköpunarverkefiiið Safiiið og samfélagið Listasafii Reykj avíkur, Helena Guttormsdóttir 13

198 Á hvaða listasafn fórstu síðast? Kjarvalstaði Fjöldi Kjarvalstaði 15 Asmundasafn 8 Listasafn islands 5 Önnur 7 söfn/sýningarsali Mörg söfn 7 Ósvarað 17 Samtals: 59 29% 12% 12% 25% 14% Asmundasafn Listasafn íslands Önnur söfn/sýningarsali Mörg söfn Ósvarað Ég fer að jafnaði með nemendur á iistasafn/sýningar; Fjðldi Oftar en einu sinni f mánuði 2 Einu sinni i mánuði 5 Tvisvar á ári 6 Sjaldnar en einu sinni á ári 14 Ósvarað 21 Samtals: 59 Eg fer að jafnaði á listasafn/sýningar; Fjöldi Oftar en einu sinni í mánuði 15 Einu sinni f mánuði 11 Tvisvar á ári 17 Einu sinni á árí 7 Sjaldnar en einu sinni á ári 3 Aðeins með nemendur 1 Osvarað 5 Samtals: 59 12% 29% 25% 19% Oflar en einu sinni i mðnuði Einu sinni i mánuði Tvisvaráári Einu sinni á ári Sjaktnar en einu sinni á áii Aðeins meö nemendur Ósvanað Nýsköpunarverkefoið Safhið og samfélagið Listasafii Reykjavíkur, Helena Guttormsdóttir 14

199 Hefur þessi bekkur hópur áður farið á listasafn? Fjöldi Já 25 Nei 26 Ósvarað 8 Samtals: 59 44% ^B U2% J á N e i Ó svarað í hvaða bekk voru þau og á hvað safn var farið? Aðeins svöraðu 14 af 59 þessari spuraingu. Tíminn frá því að nemendur fóru á síðustu sýningu var frá 0 (þ.e.a.s. fóru síðast á þessu ári) tu 5 ár. Meðaltími milli sýningarferða var ním 2 ár. Hvaðan kom frumkvæðið að því að fara á þessa sýningu? Fjöldi Frá kennara (mér sjálfum) 19 Frá myndmenntakennara 14 Frá öðrum kennara 7 Frá skólastjóra 1 Frá nemendum 0 Annað 12 Ósvaraö 6 Samtals: 59 20% 10% 12% 24% 32% Frá kennara Frá m yndmenntakennara Frá öðrum kennara Frá skólastjóra Frá nemendum OAnnað Ósvarað Finnst þér skipta máli að nemendur kynnist íslenskri listasögu? Fjöldi Miklu 45 Nokkru 9 Litiu 0 Engu 0 Ösvarað 5 Samtals: 59 M iklu Nokkru Litlu Engu Ósvarað Nýsköpunarverkefiiið Safiiið og samfélagið Listasafii Reykj avíkur, Helena Guttormsdóttir 15

200 Miklu Nokkru Litiu Engu Ósvarað Fínnst þér skipta máli að nemendur kynnist myndlist á safni /sýningum? 8%! Fjöldi Miklu 45 Nokkru 9 Litlu 0 Engu 0 Ósvarað 5 Samtals: 59 15% Miklu Nokkru Litlu Engu Ósvanaö 77% Finnst þér mikilvægt að safnkennari taki á móti nemendum á safninu? Fjöldi Mjög mikilvægt 52 Nokkuð mikilvasgt 2 Skiptir litlu máli 0 Skiptir engu máli 0 Ósvarað 5 Samtals: 59 89% Mjög mikilvægt Nokkuð mikilvægt Skiptir litlu máli Skiptir engu máli Ósvarað Nýsköpunarverkefiiið Safnið og samfélagið Listasafii Reykjavíkur, Helena Guttormsdóttir 16

201 Finnst þér heimsóknin gagnleg? Fjöldi Mjög 49 Nokkuð 2 Ekki nógu 0 Alls ekki 0 Ósvarað 8 Samtals: 59 Mjög Nokkuð Ekki nógu Alls ekki Ósvarað Telur þú að hægt sé að tengja efni þessarar sýningar við önnur viðfangsefni nemenda? Fjöldi Já 46 Lfklega 4 Nei 0 Ösvarað 9 Samtals: 59 15% Já Líklega Nei Ósvarað Ef ítarefni væri sent í skólana til að undirbúa heimsóknina, telur þú að ; Fjöldi Tfmi gæfist til að vinna með efnið í skólanum 29 Það mundi auðga heimsóknina 22 Slfkur undirbúningur nægði til að kennarí skoðaði sýninguna einn með bekknum 0 Annað 0 Ósvarað 8 Samtals 59 Nýsköpunarverke&ið Safiiið og samfélagið Listasafii Reykj avíkur, Helena Guttormsdóttir 17

202 Finnst þér það röskun á skólastarfi að fara í vettvangsferðir? Fjöldi Mikil 0 Nokkur 11 Lftil 17 Engin 27 Ósvarað 4 Samtals: 59 7% 0% BMikil Nokkur Lftil Engin Ósvarað Hvert er viðhof þitt til safnferða? Fjöldi Mjög jákvætt 50 Nokkuðjákvætt 4 Frekar neikvætt 0 Mjög neikvætt 0 Ósvaraö 5 Samtals: 59 Mjög jákvætt Nokkuðjákvætt Frekar neikvætt Mjög neikvætt Ósvarað 85% Hvert er viðhorf nemenda þinna til safnferða? Fjöldi Mjög jákvætt 20 Nokkuðjákvætt 30 Frekar neikvætt 2 Mjög neikvætt 0 Ósvarað 7 Samtals: 59 M jög jákvætt Nokkuð jákvætt Frekar neikvætt M jðg neikvætt Ósvarað 85% Nýsköpunarverke&ið Safnið og samfélagið Listasafo Reykjavíkur, Helena Guttormsdóttir 18

203 Annað sem þú vilt að komi fram: Hér eru orðrétt birt nokkur svör sem lýsa þeim viðhorfum komu fram í þessum lið: Már finnst vel að þessu staðið og mjög vel heppnað. Góðar móttökur og jákvætt að fá rútuferð að safninu. Þetta var virldlega skemmtilegt og algjör nauðsyn að fá leiðsögn. Safiia/vettvangsferðir eru mjög misjafhar og fer mikið eflir skipulagi á vettvangi hvemig tekst til. Nauðsyniegt er að safiiakennari hafi góða þekkingu á því sem hann er að kynna og hafi örugga framkomu, til að skapa jákvætt viðhorf gagnvart listskoðun almennt. Mér finnst frábært að bömin fái sérstök verkefiú tengd sýningunni eins og á þessari Kjarvalssýningu. Verkefiii sem gefa tilefhi til umræðu og persónulegra vangaveltna nemenda. Góð fræðsla á safiii eykur gleði og skilning nemenda á því sem að fyrir augu ber. Því oftar sem farið er eykst innsýn og hugsun. Skólinn er tvísetinn. Stundaartafla nemenda er ekki miðuð við að fara á söfn. Því þarf að raska daglegu starfi til að t.d. öll 7.ára böm komist á safn. En það vildi ég svo gjaman. Það er nokkur lenska meðal nemenda að vera á móti safiiaheimsóknum, þó að þau njóti þeirra flest, þegar að á reynir. Niðurstðður Ýmislegt áhugavert má lesa úr þessari viðhorfskönnun. Eitt af því sem er mjög sláandi, er að greinileg fylgni er á milli þess hvemig safiiið kynnir sýningar inn í skólana og hverjir koma. Til dæmis kynnti fræðsludeild Kjarvalsstaða sérstakt verkefiii fyrir 6.bekk í tengslum við Kjarvalssýningu í safiúnu og bauð skólum í Reykjavík rútuferðir. Af þeim kennurum sem svömðu könnuninni vom 43% að koma með ó.bekk. Þetta sýnir augljóslega hvemig frumkvæði safiisins getur virkað sem hvati inn í skólana og jafhvel haft úrslitaáhrif á það hverju nemendur kynnast. Þessar niðurstöður gefa tvennt til kynna, í fyrsta lagi að fræðsludeild Kjarvalsstaða virðist hafa það traust hjá kennurum að þeir koma á sýningar sem fræðsludeildin leggur áherlsu á að kynna og í öðm lagi að ferðakostnaður virðist skipta skólana miklu máli í safnaferðum. Þá er það umhugsunarvert að 44% nemendahópanna vom í sinni fyrstu vettvangsferð á listasafii. Sérstaldega er þetta athyglivert þegar skoðuð em svör kennara inn mikilvægi og gagnsemi safhaheimsókna. En milli 80 og 90 % kennara sem tóku þátt í könnuninni, telja skipta miklu Nýsköpunarverkefiiið Safiiið og samfélagið Listasafh Reykjavíkur, Helena Guttormsdóttir 19

204 máli að nemendur kynnist myndlist á safiii /sýningum og að safhkennari taki á móti nemendum. Þá telja þeir heimsóknina afar gagnlega og að hana megi nýta við önnnur viðfangsefni, sem nemendur eru að vinna að í skólanum. Þetta hlutfall verður enn hærra ef einungis þeir sem tóku afstöðu eru skoðaðir. Það er einnig áhugavert að aðeins í einu tilfelli af 59 kom frumkvæði að heimsókn í safhið frá skólayfirvöldum, það er skólastjóra. Þó ber að hafa eitt í huga; Þeir kennarar sem taka þá ákvörðun að koma á safnið, koma þangað sennilega með jákvæðara viðhorf en þeir sem sitja í skólunum og fara ekki. En fyrst kennarar sem koma á safhið eru svo sannferðir um gagnsemi slíkra heimsókna og ánægðir með hvaju hún skilar nemendum eins og þessar niðurstöður gefa til kynna hlýtur það að kalla á að reynt verði að finna ástæður þess að safhheimsóknir skólanema eru jafii tilviljanakenndar sem raun ber vitni. Kennarar virðast hafa mikinn áhuga á að nemendur vinni verkefhi tengd heimsókninni, sem gefa tilefhi til umræðna og persónulegra vangaveltna nemenda. Þessar jákvæðu niðurstöður kalla á eina stóra spumingu: Hvers vegna eru tengsl skóla og safiia jafii tilviljunarkennd og skýrslan sem Reykjavíkurborg lét vinna áriðl987 gefur til kynna. Er ekki kominn tími til að skólamir móti ákveðna stefiiu í þessum málum Eiga böm að geta farið í gegnum grunnskólann án þess að heimsækja helstu listasöfn þjóðarinnar? Nýsköpunarverkefiiið Safnið og samfélagið Listasafii Reykjavíkur, Helena Guttormsdóttir 20

205 SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA Alþingi Erindi nr. Þ 135/ / 2 f komudagur 3 o.l. 2 0 ö 8 Alþingi Reykjavík 28. janúar 2008 b.t. menntamálanefndar Austurstræti SA GB/- 150 REYKJAVÍK Tilv.: 340 Efni: Umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga um frumvarp til laga um grunnskóla Frumvarpið barst Sambandi íslenskra sveitarfélaga til umsagnar með bréfi dags. 14. desember Um er að ræða frumvarp til nýrra heildarlaga um grunnskóla. Fulltrúar sambandsins áttu sæti í nefnd sem skilaði frumvarpstillögu til menntamálaráðherra og einnig var haft ágætt samráð við sambandið af hálfu menntamálaráðuneytis um endanlegan frágang frumvarpsins og mat á kostnaðaráhrifum þess fyrir sveitarfélögin. Við frumvarpsgerðina var í veigamiklum atriðum komið til móts við ábendingar sambandsins um einstök atriði frumvarpsins og er sambandið því í meginatriðum sammála efni þess. Enn er þó ástæða til að koma á framfæri allmörgum athugasemdum og ábendingum um efni frumvarpsins. 1. Meginbreytingar sem felast í frumvarpinu Nokkuð er um ný frumvarpsákvæði og má þar nefna ákvæði 8. gr. um skólaráð, 18. gr. um foreldra og meðferð upplýsinga, 30. gr. um skólareglur, gr. um mat sveitarfélaga á skólastarfi, 45. gr. um samrekstur, 46. gr. um undanþágur og 47. gr. um kæruheimild. Af sambandsins hálfu var lögð á það áhersla við frumvarpsgerðina að sett yrði rammalöggjöf og að tryggja þyrfti sjálfsákvörðunarrétt sveitarfélaga til að ákveða skipulag skólahalds í hverju sveitarfélagi. Sú áhersla endurspeglast að einhverju leyti í niðurlagi 1. mgr. 5. gr. þar sem segir að sveitarfélög skuli setja sér almenna stefnu um grunnskólahald í sveitarfélaginu og kynna fyrir íbúum. Þótt hér sé um nýja lagaskyldu að ræða hefur fjöldi sveitarfélaga þegar sett sér metnaðarfulla stefnu í skólamálum og fylgt þeirri stefnumörkun markvisst eftir. Til að slík stefna nái að stuðla að fjölbreytileika í skólahaldi er þó mikilvægt að miðstýring af hálfu menntamálaráðuneytisins verði ekki of mikil við setningu aðalnámskrár og reglugerða. Þótt frumvarpsgreinar séu nokkuð færri en í gildandi grunnskólalögum eru ýmis ákvæði mun ítarlegri en áður, sbr. einkum 5., 6., 13., 16., 17., , , 34., 40. gr. í VII. kafla frumvarpsins eru mikilvæg ákvæði sem fjalla um inntak náms, námsskipan og námsmat, tengsl grunnskóla og framhaldsskóla, starfstíma grunnskóla, kostnað í skyldunámi, skólareglur, tómstundir o.m.fl. Mörg þessara ákvæða eru skýrari en ákvæði gildandi laga en ákvæði um aðalnámskrá eru alltof ítarleg og geta leitt til mikillar miðstýringar, þvert á markmið frumvarpsins. Almennt má segja í frumvarpinu komi fram skýr vilji til að auka sveigjanleika og fjölbreytni í skólamálum. Þannig er ætlunin að stuðla að meiri samvinnu milli skólastiga og auðvelda nemendum að flytjast á milli skólastiga þegar Borgartúni 30, pósthólf , 1 28 Reykjavík, sími , fax , s a m b a n s a m b a n d. i s,

206 þeim hentar, m.a. með því að leggja minni áherslu en áður á samræmd grunnskólapróf. Verður það á valdi skólastjóra að ákveða hvenær unnt er að útskrifa grunnskólanemanda. Réttur nemenda til að velja námsaðferðir, viðfangsefni og námsgreinar gildir frá upphafi skólagöngu en í bekk skulu nemendur eiga kost á vali um námsgreinar og námssvið í um þriðjungi námstímans. Fyrir sveitarfélögin er sérstakt fagnaðarefni að gert er ráð fyrir heimild til að reka leikskóla, grunnskóla og tónlistarskóla í einni stofnun og undir stjórn eins skólastjóra. Þessi breyting ætti að nýtast mörgum sveitarfélögum, ekki síst hinum fámennari, en tíminn á eftir að leiða í Ijós hvort stærri sveitarfélög nýti sér einnig þennan möguleika. Loks telur sambandið áberandi hve III. kafli frumvarpsins, sem ber yfirskriftina Starfslið grunnskóla" er fáorður um hlutverk og skyldur starfsfólks skóla samanborið við ítarleg ákvæði IV. og V. kafla um hlutverk og ábyrgð nemenda og foreldra. Er III. kaflinn lítt breyttur frá ákvæðum IV. kafla gildandi laga en að mati sambandsins mætti vera betra samræmi milli þessara þriggja kafla frumvarpsins og einnig á milli samsvarandi ákvæða í II. kafla frumvarps til laga um framhaldsskóla. 2. Athugasemdir og breytingartillögur við einstakar greinar Um 5. gr. Mikilvægt er að barnaverndaryfirvöld kanni aðstæður í skólamálum í viðtökusveitarfélagi og hafi samráð við viðkomandi skólayfirvöld áður en þau ganga frá samkomulagi um vistun barna á grunnskólaaldri. í fámennum sveitarfélögum kann að vera skortur á úrræðum til sérkennslu eða annarri sértækri þjónustu og leggur sambandið áherslu á að þær breytingar sem lagðar eru til í greininni kalli ekki yfir sveitarfélögin afdráttarlausa skyldu til þess að veita fósturbörnum skólavist þegar málefnalegar ástæður leiða til annarrar niðurstöðu. Um 6. gr. Hlutverk skólanefndar er ítarlega útfært í 6. gr. Sambandið mælist til þess að gerð verði sú breyting á c-lið 2. mgr. að nefndin fylgist ekki aðeins með gerð skólanámskrár heldur verði það einnig hlutverk hennar að staðfesta námskrána. Sjá einnig athugasemd við 29. gr. frv. Um 8. gr. í greininni er nýtt ákvæði um skólaráð grunnskóla sem kemur í stað kennararáðs og foreldraráðs. Mörg sveitarfélög hafa bent á að þau muni verða fyrir umtalsverðum kostnaðarauka af þessari breytingu. Annað hvort verði að greiða foreldrum og fulltrúa nærsamfélagsins þóknun ef fundir skólaráðs eru haldnir á daglegum vinnutíma í grunnskóla eða greiða yfirvinnu til fulltrúa kennara og annars starfsfólks í skólaráði. Um 11. gr. Lagt er til að í fyrirsögn III. kafla og í fyrirsögn og texta 11. gr. komi orðið starfsfó lk i stað orðsins starfslið". Einnig er vakin athygli á því að í umsögn Reykjavíkurborgar um frumvarpið er kallað eftir betra samræmi við ákvæði æskulýðslaga og barnaverndarlaga. Tekur sambandið eindregið undir þau sjónarmið og breytingartillögu borgarinnar við 3. mgr. 11. gr. Um 12. gr. Að áliti Sambands íslenskra sveitarfélaga eiga reglur um símenntun starfsfólks grunnskóla alls ekki heima í lögum um grunnskóla. Eðlilegra væri að kveða á um þessi réttindi í kjarasamningum, eins og tíðkast 2

207 um flestar starfsstéttir, eða í lögum um réttindi og skyldur kennara og skólastjórnenda grunnskóla. Sambandið gerir jafnframt sérstaka athugasemd við 3. mgr. 12. grv sbr. einnig ákvæði til bráðabirgða II. Við yfirfærslu grunnskólans var sérstaklega um það samið að ríkissjóður greiddi framlög vegna símenntunar kennara og skólastjóra grunnskóla. Samkvæmt skýringum við frumvarpsgreinina er gert ráð fyrir að Samband íslenskra sveitarfélaga taki við vörslu sjóðs vegna símenntunar kennara sem menntamálaráðuneytið hefur ráðstafað árlega til símenntunar kennara í samræmi við samkomulag sem gert var við undirbúning yfirfærslu grunnskólans til sveitarfélaganna. Ef ætlunin er að sambandið yfirtaki þetta verkefni menntamálaráðuneytisins er eðlilegt að um það verði samið milli ríkis og sveitarfélaga en eins og ákvæðið er orðað virðist gert ráð fyrir að umsýslukostnaður falli á sambandið. Leggst sambandið eindregið gegn því að þessi umsýsla verði gerð að skylduverkefni þess. Einnig skal bent á að framlög ríkisins til símenntunar hafa rýrnað verulega að verðgildi þar sem árleg fjárhæð á fjárlögum hefur haldist óbreytt að krónutölu þrátt fyrir verðlagsbreytingar. Um 16. gr. Nýjar áherslur koma fram í 1. mgr. 16. gr., sbr. einnig 4. mgr. 18. gr. frumvarpsins, þar sem mikilvægi móttökuáætlana grunnskóla er undirstrikað, m.a. gagnvart nemendum og foreldrum sem ekki tala íslensku. Sambandið telur umrædd ákvæði vera löngu tímabær en bendir á að sambærileg ákvæði vantar í frumvarp til laga um framhaldsskóla. Um 17. gr. í 17. gr. er kveðið fastar að orði en áður um rétt nemenda með sérþarfir. Að áliti sambandsins er upptalningin í 2. mgr. 17. gr. alltof ítarleg, þrátt fyrir að þar vanti stærsta hópinn sem glímir við sértæka námsörðugleika, sem eru börn með athyglisbrest eða ofvirkni (ADHD). Verður ekki annað séð en að 1. mgr. 37. gr. gildandi laga afmarki á skýrari hátt þann hóp nemenda sem ákvæðinu er ætlað að ná til. í 3. mgr. 17. gr. er nýtt ákvæði sem tryggir rétt nemenda sem ekki geta sótt skóla vegna slyss eða langvarandi veikinda til sjúkrakennslu en í gildi er samkomulag milli Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga og Reykjavíkurborgar um slíka kennslu. í ákvæðinu felast þó ríkari skyldur en áður sem munu valda sveitarfélögum auknum útgjöldum. Hvort og þá hve mikið kostnaður sveitarfélaga mun aukast vegna þessara breytinga ræðst að miklu leyti af ákvæðum reglugerðar sem menntamálaráðherra setur á grundvelli 6. mgr. 17. gr. Sambandið telur rétt að vekja athygli á því augljósa misræmi sem er milli 17. og 40. gr. þessa frumvarps samanborið við 34. og 37. gr. frumvarps til laga um framhaldsskóla að því er varðar réttindi nemenda með sérþarfir og ólíkar skyldur þessara skólastiga til að veita sérfræðiþjónustu. Er þetta einnig í ósamræmi við yfirlýst markmið við gerð frumvarpanna um að auka samfellu og samstarf milli skólastiga. Um 18. gr. Eins og fram kemur í umsögn um frumvarp til laga um leikskóla telur sambandið mikilvægt að settar verði reglur um meðferð upplýsinga um nemendur grunnskóla. í reglugerð sem ráðherra verður heimilt að setja skv. 2. mgr. 18. gr. mætti þó einnig kveða á um hvenær heimilt er að eyða upplýsingum um nemendur. Leggur sambandið til orðalagsbreytingu þannig að reglugerðarheimildin verði um meðferð, eyðingu og miðlun upplýsinga 3

208 milli skólastiga". Er Ijóst að mörg sveitarfélög og skólar telja vera þörf fyrir skýrari reglur um þessi atriði. Um 20. gr. Að áliti sambandsins er greinin of ítarleg og er mikil hætta á að reglugerð sem ráðherra er ætlað að setja skv. 4. mgr., m.a. um búnað, slysavarnir og öryggismál í grunnskólahúsnæði og á skólalóðum" verði of stýrandi og íþyngjandi fyrir sveitarfélögin. Ekki verður annað séð en að orðunum við hönnun grunnskólahúsnæðis" sé ofaukið í 3. mgr. 20. gr. en einnig telur sambandið nægjanlegt að kveða á um að skólaráð skuli fjalla um hönnun skólahúsnæðis. Loks leggur sambandið til svohljóðandi orðalag í 1. málsl. 2. mgr. 20. gr.: H úsnæ ði og a llu r aðbúnaður sk a l taka m ið a f þ v ía ð tryggja öryggi og vellíðan nemenda og starfsfólks. Um 23. gr. Aðstæður skóla til að bjóða upp á skólamáltíðir eru misjafnar. Sumir skólar búa yfir fullkomnu skólaeldhúsi en aðrir fá matinn aðsendan, hvort sem það er frá öðrum skóla eða þjónustuaðila á markaði. Sambandið telur ástæðu til að gera athugasemd við skýringar með greininni þar sem sagt er almennt viðmið að nemendur greiði hráefniskostnað vegna skólamáltíða. Sú er alls ekki reyndin í öllum sveitarfélögum heldur þekkist einnig að miða við raunkostnað. Um gr. Sambandið telur 24. gr., sem fjallar um aðalnámskrá, vera alltof ítarlega og er mikilvægt að við setningu aðalnámskrár verði gætt hófs þannig að námskráin standi ekki í vegi fyrir meginmarkmiðum frumvarpsins og þeim megintilgangi grunnskólans að börn stundi nám við hæfi og fræðist á þann hátt að það komi þeim að gagni bæði almennt í lífinu og við frekara nám. Umhugsunarefni er hvort sá tilgangur komi nægilega skýrt fram í upptalningu í 1. mgr. 24. gr. frumvarpsins. Sérstök athygli er vakin á því að sambærilegt ákvæði í 2. mgr. 29. gr. gildandi laga var fellt brott með lögum nr. 98/2006. í skýringum við 14. gr. frumvarps sem varð að þeim lögum sagði um ástæðu þessarar breytingar: La g t er t il að 2. mgr g r. g iíd a n d i íaga fa lli brott, en ákvæ ðið lögbindur þæ r áherslur sem leggja á í starfi skóta. f 1. mgr. 2. g r. laganna er hlutverk grunnskólans skilg rein t og þ v í e r 2. mgr. 29. g r. einungis nánari útfæ rsla á þ e irri grein. í 1. mgr g r. laganna seg ir hins vegar að í aðalnámskrá grunnskóla sk u li nánar kveðið á um uppeldishlutverk grunnskólans og m eginstefnu í kennslu og kennsluskipan f sam ræ m i við h lu tverk grunnskólans skv. 2. g r. Raunin e r sú að aðalnámskrá grunnskóla kveður á um þæ r áherslur sem lagðar eru í starfi grunnskóla, bæ ði f a/menna hlutanum og í aðalnám skrám einstakra nám sgreina og nám ssviða, og þ v í verður ekki séð að sérstök þ ö rf sé á þ v í að binda áherslur í skólastarfi m eð þeim hæ tti sem g ert e r í 2. mgr. 29. g r. laganna." Engu er líkara en að láðst hafi að taka tillit til þessarar breytingar á grunnskólalögum við gerð þessa frumvarps og leggur sambandið til að upptalning í a.-l. liðum 1. mgr. 24. gr. falli brott en gr. að öðru leyti sameinaðar. Um 26. gr. í greininni, sem fjallar um val í námi, er valgreinum og mismunandi námsaðferðum gert mun hærra undir höfði en í 32. gr. gildandi laga. Að áliti sambandsins mun greinin leiða til mjög jákvæðrar þróunar í skólastarfi en jafnframt er líklegt að kostnaður sveitarfélaga aukist vegna fjölgunar valgreina. Markmiðið er að gera nemendur ábyrgari fyrir eigin námi 4

209 og skapa sveigjanleika í skólastarfi, sbr mgr. 26. gr. Líkt og í gildandi lögum er heimilt að meta nám sem stundað er utan grunnskólans, atvinnuþátttöku, sjálfboðaliðastarf og þátttöku í félagslífi eða íþróttum sem nám enda falli það að markmiðum skólastarfs, sbr. 3. mgr. Nýtt ákvæði er í 4. mgr. 26. gr. sem kveður á um rétt grunnskólanemenda til að stunda nám í einstökum námsgreinum á framhaldsskólastigi. Skilyrði er að nemandi hafi sýnt fullnægjandi færni. Um ábyrgð á kostnaði vegna slíks náms fer skv. 31. gr. Um 29. gr. Vakin er athygli á misræmi í orðalagi annars vegar í 3. mgr. 14. gr. frumvarps til laga um leikskóla og hins vegar 2. mgr. 29. gr. frumvarps til laga um grunnskóla, sem er eðlilegt að verði leiðrétt. Telur sambandið eðlilegt að skólanefnd staðfesti skólanámskrá ekki síður en starfsáætlun skóla líkt og lagt er til í frumvarpi til nýrra leikskólalaga. Um 31. gr. í greininni, sem fjallar um kostnað í skyldunámi, eru mikilvægar breytingar sem varða nám grunnskólanemenda í framhaldsskólaáföngum, sbr. 1. og 2. mgr. 31. gr. Sambandið leggur áherslu á að kostnaðarábyrgð vegna þessara nemenda þarf að vera skýr og stjórnsýsla eins einföld og kostur er. Verður ekki annað séð en að greinin eyði þeirri óvissu sem ríkt hefur um kostnaðarhlutdeild hvers aðila. Þó má e.t.v. hugsa sér að í stað þess að gert verði samkomulag milli framhaldsskóla og grunnskóla eins og kveðið er á um í 2. mgr. 31. gr. verði settar almennar reglur sem framhaldsskólum beri að fara eftir við innritun grunnskólanemenda í einstaka áfanga. Samkvæmt skýringum við greinina getur þetta nám verið þrenns konar: 1. í fyrsta lagi getur verið um að ræða nám sem skipulagt er af grunnskólum samkvæmt samkomulagi við framhaldsskóla. Þá greiðir ríkið kennslukostnað vegna áfanga sem nemandinn tekur og fær metna síðar sem hluta af framhaldsskólanámi. Sveitarfélögin greiða kostnað vegna námsgagna og innritunarkostnað nemenda í framhaldsskóla, enda er námið einnig metið sem hluti af skyldunámi, t.d. sem valgrein, og skal því vera nemendum að kostnaðarlausu, sbr. 3. og 4. mgr. 26. gr. Þegar um þetta er að ræða skulu sveitarfélag og framhaldsskóli gera með sér samkomulag. 2. í öðru lagi geta nemendur án sérstakrar aðkomu síns grunnskóla tekið einstaka námsáfanga í framhaldsskóla sem viðbót við grunnskólanám. Þá greiðir ríkið fyrir kennslukostnað og nemandinn greiðir fyrir námsgögn og innritunarkostnað, enda er námið ekki metið sem hluti af grunnskólanámi, en með þessum hætti getur nemandi flýtt fyrir sér í námi og fengið viðfangsefni við hæfi í einstökum greinum þótt hann að öðru leyti stundi nám í grunnskóla. 3. Loks er sá möguleiki fyrir hendi að nemandi óski eftir því að fá nám í einstökum framhaldsskólaáföngum metið sem valgrein, en að öðru leyti er námið ekki skipulagt í samstarfi grunnskóla og framhaldsskóla. í þeim tilvikum er sveitarfélögum ekki skylt að greiða kostnað sem af náminu hlýst, sbr. 26. gr. frumvarpsins. Rétt er að taka fram að ákvæði 4. mgr. 31. gr. um ferðalög nemenda kom inn í grunnskólalög árið 2006 þrátt fyrir andmæli sambandsins. Skólum var þar með bannað að taka gjald af nemendum vegna ferðalaga sem flokkast undir 5

210 vettvangsnám eða eru að öðru leyti hluti af skyldunámi. í frumvarpinu er heimilað að taka gjald fyrir uppihald í slíkum ferðum en aksturskostnaður verður áfram á kostnað skólans. Þótt sambandið leggist ekki gegn því að vettvangsferðir sem eru hluti af skyldunámi séu að meginstefnu til gjaldfrjálsar þá er það afstaða margra sveitarfélaga að ákvæðið eins og það er fram sett standi fjölbreytni í starfsemi skólanna fyrir þrifum. Ekki nægir að heimilt sé að taka gjald vegna uppihalds nemenda þvf ferðakostnaður nemenda getur verið mjög hár, t.d. þegar farið er landshluta á milli og blasir við að ef ekki verður hægt að innheimta slíkan kostnað mun það hafa áhrif á hvert farið verður í nemendaferðir og fjölda ferða. Meðal annars er hætta á að þessi takmörkun dragi úr ásókn í dvöl í skólabúðum fyrir grunnskólanemendur en einnig er algengt að fara með nemendur í eldri bekkjum grunnskóla í lengri ferðalög, sem standa jafnvel í heila viku. Má nefna að færst hefur í vöxt að skólar heimsæki skóla í vinabæjum á Norðurlöndum. Ákvæðið eins og það er úr garði gert vinnur gegn þeirri þróun. Þá verður að gera ráð fyrir því að frumkvæði geti komið frá foreldrum um að farið sé með nemendur í tiltekna vettvangsferð. Ákvæðið hindrar að skólinn geti mætt framkominni ósk foreldra þegar búið er að ráðstafa vettvangsfjármunum nema viðkomandi ferð teljist ekki hluti af skyldunámi. Þannig liggur fyrir að ákvæðið mun ekki aðeins hafa í för með sér kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin heldur virka hamlandi á úrval og fjölda vettvangsferða. í samræmi við framansagt er lagt til að ákvæðið verði svohljóðandi: Ferðalög sem flokkast un dir vettvangsnám eða eru að öðru le y ti h lu ti a f skyldunám i nemenda skulu alm ennt vera gja ld frjá ls. Þó er heim ilt, í sam ráði við foreldra, að taka g ja ld fyrir einstakar ferðir, s.s. vegna uppihalds nemenda og ferðakostnað í lengri ferðum. 33. gr. Sambandið telur ástæðu til að minna á að lengd viðvera grunnskólabarna þarf alls ekki að fara fram í húsnæði grunnskóla og er á margan hátt óeðlilegt að kveða í grunnskólalögum á um heimild sveitarfélaga til að bjóða upp á þetta úrræði. Leggur sambandið til að lokamálsliður 1. mgr. sem og 2. mgr. 33. gr. falli brott. Um gr. í VIII. kafla er kveðið á um mat og eftirlit með gæðum grunnskólastarfs og eru umræddar greinar nánast samhljóða gr. frumvarps til laga um leikskóla. Bent skal á að aukið mat á skólastarfi mun ekki eitt og sér ná þeim markmiðum sem fram koma í 35. gr. um að auka gæði skólastarfs eða tryggja réttindi nemenda. Niðurstöður mats geta hins vegar verið mikilvægt tæki sem hafa má hliðsjón af við stefnumótun og getur lagt grunninn að ákvörðunum um þróun skólastarfs. Samkvæmt gildandi grunnskólalögum er mat á skólastarfi á ábyrgð og kostnað menntamálaráðuneytis en í frumvarpinu er gert ráð fyrir stórauknum skyldum sveitarfélaga við framkvæmd mats. Sambandið óttast að það eigi eftir að reynast mjög fþyngjandi verkefni fyrir sveitarfélögin að framkvæma innra og ytra mat. Ef ætlunin er að leggja þessar skyldur á sveitarfélögin er brýn nauðsyn á því að menntamálaráðuneytið gefi út leiðbeiningar eða handbók um matsaðferðir til að auðvelda framkvæmd mats og tryggja að niðurstöður verði samanburðarhæfar. Vinna við innra mat er bæði flókin og tímafrek og líkleg til að útheimta mikinn tíma hjá 6

211 stjórnendum grunnskóla og sérfræðingum sveitarfélaga í grunnskólamálum, tíma sem e.t.v. yrði betur varið í önnur verkefni. Líklegt er að minni sveitarfélög neyðist til þess að fá utanaðkomandi sérfræðinga til að framkvæma slíkt mat og munu þau verða fyrir miklum kostnaði af þeim sökum. Tilgangur árlegrar upplýsingasöfnunar skv, 1. mgr. 37. gr. mætti liggja skýrar fyrir. Einnig er mikilvægt að menntamálaráðuneyti, Samband íslenskra sveitarfélaga, Hagstofa íslands, Námsmatsstofnun og aðrir opinberir aðilar vinni sameiginlega að því að samræma upplýsingaöflun og úrvinnslu upplýsinga um skólahald. Eðlilegt er að stefnt verði að því að auðvelda sveitarfélögum upplýsingagjöfina sem mest, t.d. með rafrænni upplýsingasöfnun. Um 40. gr. í gr. er fjallað um sérfræðiþjónustu, skólaheilsugæslu og sérúrræði innan grunnskóla. í frumvarpinu er lögð mikil áhersla á greiningu einstaklinga en minna gert úr handleiðslu við kennara og skólastjórnendur. Sambandið telur nauðsynlegt, m.a. í tengslum við áform um lengingu kennaranáms, að leggja aukna áherslu á auka hæfni kennara til að taka á vandamálum sem upp kunna að koma gagnvart einstökum nemendum, t.d. vegna þroskaraskana og annarra sértækra námsörðugleika. í mgr. 40. gr. felast tillögur um miklar breytingar á hlutverki sérfræðiþjónustu sveitarfélaga og stóraukin ábyrgð stjórnenda og starfsmanna grunnskóla á því að nemendum með sérþarfir verði veitt öll þjónusta sem þeir þurfa á að halda. Er hér um afar umdeilanlegar áherslur að ræða, eins og m.a. kemur fram í umsögn Reykjavíkurborgar og Grunns, félags starfsfólks skólaskrifstofa, og fleiri aðila um frumvarpið. Grundvallarbreyting felst í 3. mgr. þar sem ekki er aðeins gert ráð fyrir því að starfsmenn sérfræðiþjónustu verði ráðgjafar um úrræði fyrir nemendur heldur geti þeir nánast sagt skólastjóra fyrir verkum auk þess sem gert er ráð fyrir virku eftirliti af hálfu sérfræðiþjónustu í stað hlutlausrar ráðgjafar. Mikilvægt er að hafa í huga að hluti sérfræðiþjónustu við grunnskólabörn er á forræði annarra aðila en sveitarfélaga, svo sem sjúkraþjálfun, iðjuþjálfun og talkennsla. Starfsfólk sérfræðiþjónustu sveitarfélaga hefur ekki vald til að skipuleggja þjónustu þessara aðila. Einnig er aðgengi að slíkri þjónustu misjafnt eftir landshlutum. Til þess að þau metnaðarfullu markmið náist sem að er stefnt um samþættingu þjónustu við nemendur er því þörf á náinni samvinnu við stofnanir ríkisins og sjálfstætt starfandi sérfræðinga en einnig er um mjög íþyngjandi skyldur að ræða fyrir sveitarfélögin. Því hljóta jafnframt að vera takmörk sett hve mikil ábyrgð verður lögð á starfsfólk sveitarfélaga og stjórnendur grunnskóla ef samvinna allra aðila gengur ekki sem skyldi. Sambandið leggur til að dregið verði úr þessum skyldum eftir því sem frekast þykir unnt. Líklegt er að sveitarfélögin verði fyrir miklum kostnaðarauka ef greinin verður samþykkt óbreytt og leggur sambandið áherslu á að skoðað verði hvort of strangar kröfur séu gerðar til sveitarfélaga og grunnskóla í ákvæðinu. Einnig vekur sambandið athygli á að sambærilegar skyldur eru ekki lagðar á stjórnendur og starfsmenn framhaldsskóla í frumvarpi til laga um framhaldsskóla eins og nánar er vikið að í umsögn um það frumvarp. Má þannig vænta þess að sérfræðiþjónusta við framhaldsskólanema verði með allt öðrum hætti 7

212 en á öðrum skólastigum og er þá tæpast hægt að tala um samræmi eða samfellu milli skólastiga. Unn 43. gr. í greininni er fjallað um viðurkenningu grunnskóla sem reknir eru af öðrum en sveitarfélögum, þróunarskóla, samrekstur grunnskóla og annarra skóla og heimakennslu. Með lögum nr. 98/2006 var gerð veruleg breyting á ákvæðum laganna um einkarekna skóla. Þar var sveitarfélögum gert skylt að greiða einkareknum grunnskólum með allt að 200 nemendur framlag sem nemur að lágmarki 75% af vegnum meðalkostnaði á hvern nemanda í öllum sveitarfélögum. Umfram þann nemendafjölda er framlagið að lágmarki 70% fyrir hvern nemanda. Sambandið andmælti þessari lagabreytingu harðlega á sínum tíma og eru þau andmæli ítrekuð nú. Aðrar breytingar sem lagðar eru til í 43. gr. eru hins vegar almennt til þess fallnar að gera lagaumhverfi einkarekinna grunnskóla skýrara en áður. Reynslan sýnir að einkareknir grunnskólar verða tæpast reknir nema til komi rekstrarframlag frá því sveitarfélagi þar sem skólinn starfar og, eftir atvikum, framlag með hverjum nemanda úr öðrum sveitarfélögum. Eðlilegt er því að lögbinda að sveitarfélag sem samþykkir stofnun einkarekins grunnskóla skuli jafnframt samþykkja að greiða til hans rekstarframlag til að styðja eðlilegan rekstargrundvöll. Slík framlög þurfa að taka mið af fjölda nemenda og starfsmannafjölda. Leggur sambandið til að 2. mgr. 43. gr. orðist svo: G runnskólar sem h/jóta viðurkenningu skv. 1. mgr. eiga rétt á fram /agi ú r sveitarsjó ð i th starfsem i sinnar í samræmi við fjölda nemenda sem hafa /ögheim i/i íþ v í sveitarfé/agi sem skó/inn starfar í. Fram/ag ska/ ákveðið a f sveitarstjórn og getur þ a ð verið m ishátt e ftir nemendafjö/da og rekstrarum fangi skó/a. Einnig getur rekstraraði/i sam ið við aðrar sveitarstjó rn ir um að veita nemendum úrþeim sveitarfé/ögum skó/avist. Gagnrýni sambandsins á forsendur greiðsluhlutfalls sveitarfélaga til einkarekinna grunnskóla, sem fram kemur í umsögn um drög að frumvarpi til breytinga á lögum um grunnskóla, dags. 27. október 2005, hefur aldrei verið svarað af menntamálaráðuneytinu með rökstuddum útreikningum. Benti sambandið einkum á að villa virtist vera í útreikningum þar sem sveitarfélögum beri ekki nein skylda til að taka þátt í stofnkostnaði einkarekinna grunnskóla. Einnig má benda á fleiri kostnaðarþætti grunnskóla sem fram koma í reikningsskilum sveitarfélaga, svo sem vegna skólaaksturs. Um 45. gr. Sambandið fagnar því nýmæli sem felst í 45. gr. frumvarpsins en þar er kveðið á um samrekstur skóla. Meðal annars er opnað á að sveitarfélög geti rekið í einni stofnun, og undir stjórn eins skólastjóra, leikskóla, grunnskóla og tónlistarskóla. Einnig eru ítarleg ákvæði um samvinnu sveitarfélaga um rekstur leikskóla. Um 46. gr. í greininni er nýtt ákvæði þar sem fjallað er um rétt foreldra til að óska eftir undanþágu frá skólaskyldu til að geta kennt börnum sfnum heima að hluta eða öllu leyti. í greininni eru lagðar verulegar eftirlitsskyldur á sveitarfélögin en erfitt er að segja til um hversu íþyngjandi þetta verkefni verður fyrir sveitarfélögin fyrr en fyrir liggur hvort mikil ásókn verður í slíkar undanþágur. 8

213 Um 47. gr. í greininni er nýtt ákvæði um almenna kæruheimild til menntamálaráðherra vegna nánar tilgreindra ákvarðana um rétt og skyldu nemenda eða foreldra. Eins og ítarlega er útskýrt í athugasemdum við greinina getur sveitarstjórn ákveðið í samþykkt um stjórn og stjórnsýslu sveitarfélagsins, sem sveitarstjórn setur skv. 10. gr. sveitarstjórnarlaga, nr. 45/1998, að áður en hægt er að kæra ákvörðun skv. 1. mgr. til menntamálaráðuneytis skuli fyrst beina kæru til skólanefndar eða annars tiltekins aðila innan stjórnsýslu sveitarfélagsins. Sveitarstjórn getur í þessu sambandi ákveðið hvaða ákvarðanir skv. 1. mgr. 47. gr. það eru sem slíkur kæruréttur skal gilda um og einnig hvort slíkar stjórnvaldsákvarðanir, sem teknar eru af hálfu sjálfstætt rekinna grunnskóla skv. 43. gr. frumvarpsins skuli kærðar með sama hætti til sveitarfélagsins. Þetta fyrirkomulag er sérstakt að tvennu leyti. í fyrsta lagi er það fyrirkomulag almennt ekki viðhaft að gert sé ráð fyrir stjórnsýslukæru innan stjórnkerfis sveitarfélaga. Sveitarfélög starfa á einu stjórnsýslustigi og því almennt ekki um kæruleiðir að ræða innan þeirra. í öðru lagi er það heldur ekki algengt að innan stjórnsýslunnar sé gert ráð fyrir tvíþættu kæruferli áður en endanlegur stjórnvaldsúrskurður fæst. Hér liggja þó að baki ákveðin rök, eins og nánar er rakið í skýringum við greinina. í því Ijósi og með hliðsjón af sjálfstjórn sveitarfélaga er eðlilegt að sveitarfélög hafi svigrúm til þess að ákveða hvort ákvarðanir í þeim málum sem hér um ræðir sæti kæru innan sveitarfélagsins eða endurupptöku. Reynslan verður að leiða í Ijós hvort þær breytingar sem greinin felur í sér verða sérstaklega fþyngjandi fyrir sveitarfélögin. Það mun einkum ráðast af því hvort stjórnsýslukærum vegna ágreinings um framkvæmd laganna á eftir að fjölga frá því sem verið hefur. Málskotsréttur vegna ákvarðana sem snerta grunnskólann hefur verið óljós í lögum og hafa m.a. allmörg erindi borist félagsmálaráðuneyti á grundvelli almennrar kæruheimildar í sveitarstjórnarlögum. Telur sambandið eðlilegra að ráðuneyti menntamála verði úrskurðaraðili í öllum ágreiningsmálum um grunnskólahald og lítur sambandið svo á að í frumvarpinu komi fram á tæmandi hátt hvaða ákvarðanir geti sætt stjórnsýslukæru. Að lokum skal bent á að í þeim ákvæðum frumvarpsins sem upp eru talin í 1. mgr. 47. gr. er víða sérstaklega vikið að íhlutunarrétti menntamálaráðuneytis gagnvart þeim sveitarfélögum sem stjórnsýslukæra beinist að. Valdheimildir menntamálaráðuneytisins ná þannig lengra en venja er varðandi málskot ákvarðana sveitarstjórna. Að mati sambandsins er þó gætt nokkurs hófs í frumvarpinu hvað þetta varðar og gerir sambandið ekki athugasemd við það fyrirkomulag sem kveðið er á um í greininni. 3. Kostnaðaráhrif fyrir sveitarfélögin Eins og fram kemur í fylgiskjali II við frumvarpið hafa menntamálaráðuneytið og Samband fslenskra sveitarfélaga ákveðið að vinna sameiginlega að því að meta kostnaðaráhrif þeirra lagabreytinga sem frumvarpið hefur í för með sér en eins og þar kemur fram eru bein kostnaðaráhrif óljós og að verulegu leyti háð aðstæðum og útfærslu mismunandi ákvæða í hverju sveitarfélagi. Einnig er mögulegt að einstök ákvæði frumvarpsins geti leitt til hagræðingar í skólahaldi. Niðurstöðu greiningar á hugsanlegri útgjaldaaukningu sveitarfélaga vegna lagabreytinganna verður vísað til úrlausnar á grundvelli 9

214 samstarfssáttmála ríkis og sveitarfélaga eftir því sem tilefni gefst til. Væntir sambandið þess að eiga gott samstarf við menntamálaráðuneytið um þetta mikilvæga verkefni. Að áliti sambandsins gæti framkvæmd innra og ytra mats, sbr. VIII. kafla, reynst sveitarfélögum mjög íþyngjandi og valdið þeim verulegum kostnaðarauka. Kostnaður vegna aukinna verkefna við sérfræðiþjónustu og aðstoð við nemendur með námsörðugleika, sbr. 17. og 40. gr. gæti einnig vaxið mikið. Fleiri ákvæði frumvarpsins gætu leitt til aukins kostnaðar. Má þar nefna ákvæði 8. gr. um skólaráð, 26. gr. um aukinn rétt nemenda til vals f námi og námsaðferðum, 46. gr. um eftirlit með heimakennslu og 47. gr. um málskotsrétt. Þannig má benda á að aukið hlutverk skólanefnda getur kallað á fjölgun starfsmanna í einhverjum sveitarfélögum en skv. 47. gr. er sveitarstjórn heimilt að ákveða að skólanefnd úrskurði í ágreiningsmálum áður en heimilt verður að skjóta þeim til menntamálaráðuneytis. Virðingarfyllst SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA % Guðjón Bragason sviðsstjóri lögfræðisviðs 10

215 Samband sveitarfélaga á Austurlandi Hafnargötu 28 eh. * 710 Seyðisfirði * Sími * Fax * Netfang ssa@ssa.is * Nefndasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík. Seyðisfirði 21. janúar 2008 Alþingi Eríndi nr. Þ / S f / ý w r komudagur E fn i: Umsögn SSA til menntamálanefndar Alþingis. Frumvarp : Grunnskólar 285. mál. Frumvarp : Framhaldsskólar 286. mál. Frumvarp : Leikskólar : 287 mál. Frumvarp : Menntun og ráðnig kennara 288. mál. Stjóm SSA tók fyrir frumvörpin á fundi sínum 18. janúar sl.á Egilsstöðum. Á sama tíma fjallaði stjóm Sambands ísl sveitarfélaga einnig um frumvörpin á Egilsstöðum. Stjóm SSA telur að í heildina eigi frumvörpin það sameiginlegt að bæta skólastarfið á öllum stigvim gera það markvissara og auka gæði kennslunnar með þeirri nálgun að menntun allra bama verði sambærileg við það besta sem þekkist í nágrannalöndunum. Rétt er að benda á að að með samþykkt þeirra má ætla að allnokkur kostnaðarauki verði þeim fylgjandi hjá sveitarfélögunum. Þar má nefna t.d lengingu kennaranámsins. Nauðsynlegt er því að fyrir liggi kostnaðarmat á frumvarpi um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda. Varðandi Framhaldsskólana, sem eru á hendi ríkisins, og stofnkostnað þeim fylgjandi er það margítrekuð krafa frá sveitarfélögunum að þau verði leyst undan greiðsluþátttöku í stofnkostnaði framhaldsskólanna. Einnig sú krafa að þau láta afhendi lóðir án endurgjalds. Verkaskipting ríkis og sveitarfélaga á að vera skýr og eyða ber öllum gráum svæðum. Stjórn SSA gerir ekki athugasemdir við einstaka greinar í frumvörpunum en vísar til ítarlegrar, innsendrar, umsagnar stjórnar Sambands ísl. sveitarfélaga varðandi frumvörpin 4. Virðingarfyllst fjystj ómares A Þ(Stv^ldur/óhannsson framkvæmdastj óri Kt * Viðskiptabanki: LÍ Seyðisfirði nr. 176 HB 26 reikn.nr. 91

216 Alþingi EnZZp I3S /IM komudagur < QcoS> Samband foreldrafélaga og foreldraráða í skólum Reykjavíkur á grunnskólastigi Reykjavík Nefndasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Umsögn um 285. mál. frumvarp til laea um grunnskóla Stjóm SAMFOK þakkar íyrir tækifæri til að gefa umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla. Við gerð umsagnarinnar var hafl samráð við foreldra grunnskólabama í Reykjavík. SAMFOK bauð foreldrum til fundar 17. janúar sl. þar sem fulltrúi menntamálaráðuneytisins kynnti frumvarpið. Umsögn þessi endurspeglar m.a. viðhorf foreldra sem fram komu á þeim fundi. Grein 4: Lögð er áhersla á mikilvægi sjálfstæðrar gagnaöflunar menntamálaráðuneytisins þegar kemur að eftirliti með gæðum skólastarfs. Grein 5: Mikilvægt er að tryggður sé réttur fósturbama til skólagöngu. í þeim tilfellum þar sem bam er vistað tímabundið hjá fósturforeldrum, sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu, án þess að fósturforeldrar hafi forræði yfir baminu þarf réttur bamsins til skólagöngu í því sveitarfélagi að vera tryggður. Grein 8: Stjóm SAMFOK lýsir yfir miklum vonbrigðum með 8.greinina. í stað þess að stuðla að eflingu foreldraráða er lagt til nýtt ráð, skólaráð, sem á að leysa þau af hólmi. Skólaráðið hefur samkvæmt þessu frumvarpi engin formleg völd og óljóst hvaða raunveruleg áhrif skólaráð á að hafa á skólastarfið. Þar sem skólaráð á að vera samráðsvettvangur skólastjóra og skólasamfélags um skólahald telur stjóm SAMFOK eðlilegt að ráðið sé skipað, í jöfiium hlutföllum, á jafiiréttisgrunni, öllum aðilvim skólasamfélagsins, kennurum og eða starfsmönnum skólans, nemendum og foreldrum. Stjóm SAMFOK þykir halla nokkuð á vægi foreldra í væntanlegu skólaráðið og vill því leggja til að í stað fulltrúa grenndarsamfélagsins sem 7. fulltrúa í skólaráði verði settur inn þriðji fulltrúi foreldra. Síðustu ár hefur umræðan um mikilvægi lýðræðis í skólastarfi, þ.m.t. nemendalýðræðis, verið vaxandi. Það skýtur því skökku við að fulltrúar nemenda skulu eiga kost á að taka þátt í umræðum skólaráðs þegar fjallað er um velferðar- og hagsmunamál nemenda eftir nánari ákvörðun ráðsins. Stjóm SAMFOK telur að allt skólastarf sé velferðar- og hagsmunamál nemenda og því rétt að nemendur eigi fullgildan fulltrúa í skólaráði. Við bendum á 13. greinina um rétt nemenda þar sem segir að nemendur eigi rétt á því að koma sjónarmiðum sínum á framfæri varðandi námsumhverfi, námstilhögun og fyrirkomulag skólastarfs. SAMFOK leggur áherslu á að ráðherra setji reglugerð um starfsemi skólaráða, nýti heimildarákvæðið í 8. greininni því annars eru líkur á að skólaráðin verði hjóm eitt. Eins og frumvarpið lítur út núna er starfsemi skólaráðs algerlega undir viðhorfum, áhuga og vilja skólastjóra komin. Skólastjóri hefur vald til að túlka hvað honum finnst nauðsynlegt/hæfilegt um Suðurlandsbraut 24, 3. hæð, 108 Reykjavík Sími: , Netfang: Veffang: samfok.is

217 starfsemi skólaráðs. Nauðsynlegt er að settar verði skýrar viðmiðunarstarfsreglur fyrir skólaráðin þar sem gerð er krafa um lágmarks starfsemi og hlutverk þeirra skýrt nánar. Góð reynsla af starfí foreldraráða styður þetta. Árið 2004 samþykkti þáverandi fræðsluráð í Reykjavík reglur til viðmiðunar um samstarf foreldraráða og skólayfirvalda. Reglur þessar skýrðu hvaða kröfur og væntingar fræðsluyfirvöld gerðu til starfsemi foreldraráðanna og því var hægt að minnka ágreining um starfið sem byggðist á mismunandi túlkun aðilanna. Stjóm SAMFOK leggur áherslu á að greitt verði fyrir setu í skólaráði eins og öðmm lögskipuðum nefndum. Annað er óvirðing við starf skólaráðsins og ekki til þess fallið að auka vægi eða styrkja starf þess. Grein 12: í þjóðfélagi í sífelldri þróun sem leggur metnað sinn í öflugt og faglegt starf grunnskólans er símenntun kennara mjög mikilvægur þáttur. Stjóm SAMFOK telur eðlilegt að í 12. greininni sé gerð grein fyrir því hvemig koma á til móts við þá kennara sem lokið hafa þriggja ára háskólanámi en vilja bæta við sig menntun og ljúka mastersprófi. Stjóm SAMFOK telur að það sé hægt að gera með því að bjóða tímabundið upp á lægra starfshlutfall og minni kennsluskyldu. Grein 14: í Bamalögum, V. kafla, 3. málsgrein 28. greinar stendur: Foreldrum ber að afla bami sínu lögmæltrar fræðslu og ala með því iðjusemi og siðgæði. Foreldrum ber að stuðla eftir mætti að því að bam þeirra fái menntun og starfsþjálfun í samræmi við hæfileika þess og áhugamál. Stjóm SAMFOK telur 1. málsgrein 14. greinar þessa frumvarps í ósamræmi við þetta. Hvað með ábyrgð foreldra á bömum sínum til 18 ára aldurs? Hvað með ábyrgð kennara/skólans á náminu? SAMFOK telur eðlilegra að hér sé tekið fram nemendur, foreldrar og kennarar beri sameiginlega ábyrgð á náminu. SAMFOK leggur áherslu á að sem fyrst verði sett reglugerð um framkvæmd 14. greinarinnar og þar verði tryggt að ekki verði veittur lengri frestur en 3 vikur til að útvega nemanda sem vikið hefiir verið tímabundið úr skóla annað kennsluúrræði. Grein 17: í fyrstu málsgreininni stendur: Nemendur eiga rétt á að komið sé til móts við námsþarfir þeirra í almennum grunnskóla án aðgreiningar, án tillits til líkamlegs eða andlegs atgervis. SAMFOK telur fimmtu málsgreinina Ef ekki tekst samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemanda samkvæmt þessari grein skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu í hrópandi ósamræmi við þá fyrstu. Fyrir það fyrsta vantar hér að skólastjóri skuli hafa samráð við sérfræðinga og hafa hagsmuni bamsins að leiðarljósi. En alvarlegra er þó að í 18. greininni er talað um rétt foreldra til að velja grunnskóla innan sveitarfélags fyrir böm sín, skv. reglum sveitarfélagsins. Af hverju er það skólastjóri sem á að ákveða hvort bamið fær skólavist í almennum grunnskóla þegar um fatlaðan/þroskahamlaðan nemenda er að ræða? I 24. greininni er líka talað um að markmið náms og kennslu og starfshættir grunnskóla skulu vera þannig að komið sé í veg fyrir mismunun vegna... heilsufars, fötlunar... Er það ekki mismunun ef bam fær ekki að vera í almennum grunnskóla af því að það er fatlað/hamlað? Stjóm SAMFOK hefur áhyggjur af því að með fimmtu málsgreininni sé opnað fyrir að skólasamfélagið taki ekki ábyrgð á og tryggi ekki réttindi nemenda með sérþarfir. Hvar á t.d. að setja mörkin? Annað hvort á nemandi með sérþarfir sinn rétt á skólagöngu í almennum grunnskóla eða ekki. Einnig getur það varla talist góð málsmeðferð að annar deiluaðila, hér skólastjóri, geti einn tekið lokaákvörðun í málinu. Stjóm SAMFOK leggur til að vísa skuli slíkum ágreiningsefnum til þriðja aðila. Grein 18: Stjóm SAMFOK vill að kveðið verði sterkara að orði í 4. mgr. skal skóli leitast við verði skal skóli tryggja túlkun. SAMFOK hefur áhyggjur af því að ef leitast við sé hafit í lögum sökum þess að menn telja sig ekki geta tryggt túlkun á öllum tungumálum verði það Suðurlandsbraut 24, 3. hæð, 108 Reykjavfk Sími: , Netfang: samfok@samfok.is. Veffang: samfok.is

218 ákveðin afsökun, menn sofni á verðinum og ekki verði farið í sérstakar aðgerðir til að útvega og mennta túlka. Grein 26: Aftur er vísað í 14. greinina, geta nemendur axlað fulla ábyrgð á eigin námi? Abyrgð foreldra á uppeldi bama og menntun þarf að koma inn. Ekki frýja nemendur ábyrgð en hún getur ekki verið þeirra alfarið. Grein 28: Stjóm SAMFOK óttast að kennsludagar vatnist út með ákvæðinu um að skóladagar skulu ekki vera færri en 180 og styður ekki þessa breytingu. SAMFOK fagnar því að skólar fái aukið svigrúm til að skipuleggja skóladaginn en leggur áherslu á að hagsmunir bamanna verði látnir ráða ferðinni og að líkar ákvarðanir séu aðeins teknar eftir virkt samráð við foreldra. Grein 29: Gert er ráð fyrir að nemendafélagið fái starfsáætlun til umsagnar, ekki talað sérstaklega um skólanámskrána, sem þó hlýtur að teljast hagsmunamál nemenda. Við vísum afitur í 13. greinina, nemendalýðræði og rétt þeirra til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri. Hér gætir ósamræmis milli greina, í 10. greininni stendur að nemendafélag skuli fá til umsagnar...aðrar áætlanir er varða skólahaldið... sem sagt óskýrt og, eins og í núgildandi lögum, túlkunaratriði. Taka þarf af allan vafa um þetta atriði. Einnig þarf að setja inn að skólaráð fái starfsáætlun til umsagnar til að gæta samræmis við 8. gr. Grein 30: SAMFOK telur eðlilegt að sett sé í lög að skylt sé að kynna skólareglur fyrir öllum foreldmm. Grein 37: SAMFOK telur 2. málsgreinina of veika og leggur til að hún hljóði svo: Sveitarfélög skulu fylgja eftir innra og ytra mati þannig að slíkt mat leiði til umbóta í skólastarfi Grein 40: Stjóm SAMFOK gerir athugasemd við að foreldri getur aðeins kært ef bami er synjað um greiningu, ekki um úrræðin sem fylgja/eða fylgja ekki í kjölfarið. Virðingarfyllst, f.h. hönd stjómar SAMFOK Suður\andsbrau\24,3. hæð, A08 RevK\av\k S f e 5B2.7720, Nelíang: mm/smá-'m**

219 Alþingi Erindi m Þ komudagur Til hæstvirts menntamálaráðherra, frú Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur Frá Samstarfsnefnd kristinna trúfélaga á íslandi Athugasemd vegna frumvarps til laga um grunnskóla Samstarfsnefnd kristinna trúfélaga á íslandi fagnar frumvarpi menntamálaráðherra til nýrra grunnskólalaga í meginatriðum. Einkum er áherslan á mikilvægi samstarfs foreldra og skóla til fyrirmyndar. Sú breyting sem boðuð er á 2. gr. laganna og lýtur að starfsháttum skóla hlýtur þó að vekja andmæli. Telur nefiidin miður að ákvæði um að kristilegt siðgæði liggi til grundvallar starfí grunnskólans skuli vera afiiumið, bæði í ljósi samferðar þjóðar og kristni í rúm þúsund ár en ekki síður með samtíðina í huga og aðstæður bama í breytilegum heimi. Sá tryggi grundvöllur kærleikans sem kristin trú gefur hlýtur að vera mikilvægur nú ekki síður en fyrr á tímum, einnig til að tryggja umburðarlyndi og virðingu fyrir skoðunum annarra. ndi í Reykjavíkl4. febrúar 2008, C' o /a u yr/-&r/ /szi4/j/zijc*n Fulltrúi Hvítasunnukirkjunnar FulltruiKáþólsku kirkjunnar Fulltrúi íslensku Kristskirkjunnar Fulltrúi Óháða safiiaðarins Fuiítrúi fríkirkjunnar Vegarins Pl/lU'

220 Alþingi Erindi nr. Þ IZS/ZÖM homudagur lom. «ICo8 Reykjavík, 3. apríl 2008 Til menntamálaráðherra, Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur Til menntamálanefiidar Alþingis Afrit sent formönnum þingflokka. Efni: Frumvarp til laga um grunnskóla, 25. grein. Samstarfsnefnd kristinna trúfélaga sendi álit um 2. grein frumvarps til laga um grunnskóla fyrr á þessu ári. Vill nefiidin nú fá að gera athugasemd við 25. grein frumvarpsins. Samkvæmt 25. grein er námsgreinin Kristin fræði, siðfræði og trúarbragðafræði felld niður sem sjálfstætt fag og felld undir almennar samfélagsgreinar. í greinargerð með frumvarpinu segir: Loks er tillaga um að kristin fræði, siðfræði og trúarbragðafræði flokkist undir samfélagsgreinar en teljist ekki sérstakur liður í lögum. Áfram verði áhersla á þessa þætti innan samfélagsgreina, en í gildandi viðmiðunarstundaskrá í aðalnámskrá eru þessir þættir með sameiginlega tíma til ráðstöfunar. Samstarfsnefnd kristinna trúfélaga leggst eindregið gegn því að fagið,jcristin fræði, siðfræði og trúarbragðafræði verði felld niður sem sjálfstætt fag. Setningin áhersla verði lögð á þessa þætti sýnir glöggt hve óörugga stöðu fagið mun hafa. Af samræðum við kennara og reynslu okkar sem foreldra vitum við að þetta fag á nú þegar undir högg að sækja í mörgum skólum. Þó að þessar greinar hafi sameiginlega tíma til ráðstöfunar í viðmiðunarstundaskrá eru það eldki rök fyrir því að leggja hana niður. Það er alveg ljóst að með þessu er vegið að kristinfræðikennslu í skólum en einnig og ekki síður að allri trúarbragðafræðslu. Þetta gerist á tíma vaxandi fjölmenningar hér á landi og vaxandi alþjóðavæðingar, þegar mikilvægt er að við þekkjum bæði okkar trúarbrögð og trúarbrögð annarra, og lífsskoðanir. Þessi breyting er einnig í mótsögn við skólahald víðast Evrópu. í ritinu Religious Education in Europe (2007) sem Intereuropean Commission on Church and School gefur út kemur einmitt fram að í flestum löndum Evrópu er greinin kennd sem sérstök námsgrein. Þá hefur öryggis og samvinnustofiiun Evrópu sent frá sér leiðbeinandi reglur um kennslu um trúarbrögð í skólum þar sem tekið er fram að þekking á trúarbrögðun og trú sé mikilvægur þáttur í gæðum menntunar sem geti stuðlað að lýðræði, gagnkvæmri virðingu, aukið stuðning við trúfrelsi og skilning á fjölbreytni samfélagsins.1 Þá er í þessari námsgrein einnig áhersla á að kenna siðfræði. Sú siðfræði grundvallast á hinum kristna og húmanistíska arfi sem við höfum sem þjóð þegið í arf frá gegnum kynslóðum og á sér rætur í fomöld. Miðlun hans hlýtur að teljast mikilvægt hlutverk skóla. 1Organisation for Security and Co-operation in Europe/Office for Democratic Institutions and Human Rights: The Toledo guiding principles of teaching about religions and beliefs in public schools (2007).

221 Spyija má hvaðan sú krafa kemur að fella Kristinfræði, siðfræði og trúarbragðafræði niður sem sérstakt fag. í könnun sem Gallup gerði árið 2004 fyrir Guðfræðistofhun, Þjóðkirkjuna og Kirkjugarða Reykjavíkur, var spurt um afstöðu til kristindómsfræðslu í skólum. Afþeim sem afstöðu tóku sögðu 72% að hún væri hæfileg, 20% að hún væri of lítil og 9% að hún væri of mikil. Þama kemur skýrt fram að ekki er áhugi á því að minnka þessa kennslu, eins og óhjákvæmilega er hætta á ef fagið verður fellt niður sem sjálfstætt fag. Einnig var spurt um trúarbragðafræðslu (fræðsla í grunnskólum um önnur trúarbrögð en kristni) og þar voru skilboðin skýr: Hún er of lítil. Af þeim sem tóku afstöðu sögðu 33% að hún væri hæfileg, tæp 64% töldu að hún væri of lítil. Trúarbragðafræðsla á íslandi stendur veikum fótum. Hún er aðeins kennd sem valgrein í nokkrum framhaldsskólum og í kennaranámi. Full ástæða er til að styrkja hana á öllum skólastigum. Því er afar mikilvægt að fagið Kristinfræði, siðfræði og trúarbragðafræði fái áfram að vera sérstakt fag í grunnskóla og verði sem slíkt forsenda þekkingar og skilnings og ítrekun á mikilvægi þess að einnig sé lögð áhersla á þessi trúarbragðafræði í framhaldsskóla. F. h. Samstarfsnefndar kristinna trúfélaga Samstarfsnefnd kristinna trúfélaga er samvinnuvettvangur kristinna kirkna og kirkjulegra hreyfinga á íslandi. Aðild að þessari nefiid eiga: Aðventistar, Fríkirkjan Vegurinn, Hvítasunnukirkjan, Hjálpræðisherinn, íslenska Kristkirkjan, Kaþólska kirkjan, Óháði söfriuðurinn og Þjóðkirkjan.

222 Alþingi, Erindi nr. Þ ISS/HS^ komudagur ooe? S A M T Ö K A T V IN N U L ÍF S IN S Alþingi Nefndasvið 150 Revkjavík GSE/ag Reykjavfk Efni: Umsðgn Samtaka atvinnulífsins um frumvarp um leikskóla og prunnskóia og frumvarp um nienntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaidsskóla. Samtök atvinnulífsins telja ofangreind frumvörp almennt talið horfa til framfara i skóiastarfi. Miklar krðfur eru gerðar til menntastofnana samfélagsins um að þær skili velmenntuðum og þroskuðum einstaklingum með margs konar fæmi til að takast á við áskoranir i starfi og einkalífi. Með frumvörpunum er m.a. settur rammi um starf í leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, tengsl og gagnvirkt samstarf skólastiganna skýrt, jafnframt því sem lögð er aukin áhersla á mikilvægi eftirlits og mats á gæðum skólastarfs. Samtök atvinnulífsins telja frumvörpin t meginatriðum í samræmi stefhumótunar atvinnullfsins i menntamálum en þar segir m.a. Menntakerfið, skólar og fræðslufvrirtæki. er mikilvægt þjónustutæki til að byggja upp og viðhalda þekkingu sem nýtist í atvinnulífinu. Öll skólastig skipta máli. Á leikskólastigi og i yngri bekkjum grunnskóla er æskilegt að efla vitneskju um atvinnulífið og ieggja grunn að viðhorfi jafiit drengja sem stúlkna til þeirra tækifæra sem bjóðast i atvinnulífi, í grunnskólum er eðlilegt að fræðsla um atvinnulífið sé þáttur í iífsieikni. Kantianir sýna að frumkvöðlaeðlið er ríkt i íslensku þjóðinni og mikilvægt er að hlúa að þeirri sérstöðu, verðlauna framtakssemi og árangur og hvetja nemendur til dáða. Halda þarf áfram að innleiða hugsunarhátt samkeppni um þjónustu, gæði og velferð nemenda. Hraðfara hnattvæðing gerir kröfur um sveigjanlegt og viðbragðsfljótt menntakerfi. Gera þarf einstökum skólum kleift að bera sig saman við aðra skóla með velferð nemenda að leiðarijósi. Skólar eiga að veita sem besta þjónustu og starfsemi þeirra þarf i auknum mæli að miðast við óiíkar þarfir nemenda. Möguleiki þarf að vera fyrir hendi til að umbuna framsæknum og þjónustumiðuðum skólum og kennurum. Eðlilegt er að árangur kennara verði metinn ekki síður en nemenda. Með gæði, þjónustu og velferð einstaklinga að leiðarljósi ber stjómvöldum að kaupa þjónustu á sviði frasðslu og menntunar af þeim fræðslufyrirtækjum sem neytendur þjónustunnar helst kjósa. Rekstrarform slíkra fyrirtækja getur verið með ýmsu móti. en stjómvöld setji regiur um starfsemi skóla og veiti þeim aðhald og eftirlit. Auka þarf stjórnunarrétt og ábyrgð stjórnenda í skólum og öðrum menntafyrirtækjum sem nú eru í opinberum rekstri. Sjá nánar á vef SA í kaflanum um málefni. Aösetuf: Símí: Bréfíimi: NieHang: Veffang: Boígortún Jo 5910DCQ 5 9 CXi50 :0: 3's c :s wa'v.'sqjs i 05 Reykiovíí!

223 m SAM TÓ K A f V! N N U U f' SIN S í þessari umsögn eru ekki gerðar athugasemdir við einstákar greinar einstakra firumvarps eins og í umsögn um frumvarp um framhaldsskóla. Athugasemdir við þessi frumvörp lúta að þrennu: 1. Samtök atvinnulífsins hafa efásemdir um réttmæti þess að binda afdráttalaust í lög menntunarskilyrði fyrir ráðningu leiksskólastjóra, aðstoðarieíkskólastjóra, grunnskólastjóra, aðastoðarskólastjóra grunnskóla, og stjómendur framhaldsskóla samanber umsögn samtakanna um frumvarp til laga um framhaldsskóla. Samtökin eru andvíg því að binda hendur þeirra sem bera ábyrgð á þvf að reka skólana með þessu hætti. Þeim á að treysta til að velja hæfasta einstaklinginn til starfans hverju sinni. Skólastjórnun er ofitast að stærstum hluta rekstur og ekki ástæða er til að takmarka með lögum hverjir geti orðið skólastjórar. 2. Samtök atvinnulífsms telja það skipta máli að í lögum um þetta efni sé sveigjanleiki þannig að skólstjórnendum sé unnt að raða og halda lengur en ár í senn í fólk með margskonar tnenntun og fjölbreytilega reynslu sem nýtist til kennslustarfa þótt hún jafngildi ekki meistaraprófi eða öðrum viðmiðum sem kveðið er á um m.a. í 3., 4. og 5. grein frumvarpsins um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda. 3. Samtök atvinnulífsins telja fráleitt að ákvæði stjómsýslulaga gildi um viðurlög við brotum á skólareglum eins og skilja má 14. gr og 47. grein frumvarps til laga um grunnskóla. Gerð er athugasemd við ákvæði þessa veru í 33. grein framhaldsskólafrumvarpsins og dregið i efa að það sé vilji Iðggjafans að viðlög við brotum á skólareglum þurfí að fela í sér slíka skriffmnsku og takmörkun á boðvaldi stjórnenda skóla. Þær athugasemdir eiga við um ofangreindar greinar grunnskólafrumvarpsins. A ðtatur Sími: Bréfsími: Notfang: VeHang: Borgortúr: )0050 sa sa.is Reykjavík

224 Alþingi Erindi nr. Þ I3S/HX2 komudagur 2 3. L 2 O 0 < f Reykjavík, 21. janúar, 2008 Frá Samtökum áhugafólks um atferlisgreiningu á íslandi (SATÍS) Auðarstræti 9,105 Reykjavík, Atli Magnússon, formaður. Til Menntamálanefndar Alþingis b.t. skjalaskráningar, nefndasviði skrifstofu Alþingis Austurstræti Reykjavík Varðandi: Athugasemdir við frumvarp til grunnskólalaga, 285. mál, Samtök áhugafólks um atferlisgreiningu lýsa ánægju sinni með endurskoðun grunnskólalaga. Innan vísinda- og fræðasviðs atferlisgreiningar liggur þekking byggð á rannsóknum og reynslu á námi og kennslu í víðustu merkingu þess orðs. Þar má nefiia kennslu í almennum bekkjum, lausnir á náms- og hegðunarerfiðleikum nemenda og sérhæfð kennsla bama með alvarlegar þroskaraskanir. Samtökin gera athugasemdir við nokkrar lagagreinar frumvarpsins. Nánar tiltekið gerum við athugasemdir við þær greinar sem fjalla um gildissvið og hlutverk grunnskóla, nemendur, inntak náms og námsmat, mat á gæðum grunnskólastarfs og sérfræðiþjónustu grunnskóla. í þessum athugasemdum leggjum við áherslu á að frumvarpið kveði á um kennslu nemenda sem meginmarkmið þar sem gagnreyndum (evidence-based) aðferðum er beitt. Markmið kennslu verði metin samkvæmt hlutlægum og mælanlegum árangursviðmiðum í stað huglægra viðmiða og slíkt mat fari oft fram, jafnvel daglega, sbr. aðferðir námskrártengdra mælinga (curriculum-based measurement). Hlutlægar mælingar eiga bæði við um mat á námi einstaklings svo og mat á gæðum grunnskólastarfs. Samtökin leggja til að tilvísun í greind frávik varðandi nemendur með sérþarfir, verði tekin út en í stað þessi verði fjallað um fœrni og hegðun nemenda þegar ákvarða á sérstakan stuðning við nemendur í námi. Við leggjum því áherslu að ákvörðun um hver þurfi á sérþjónustu að halda byggi á athugun á fæmi, hegðun og líðan nemenda frekar en á tiltekinni sjúkdómsgreiningu. Slík athugun byggi á gagnreyndum aðferðum, s.s. virknimati (functional behavioral assessment). Einnig er nauðsynlegt að frumvarpið kveði skýrt á um rétt bams á íhlutun í kjölfar athugunar þegar þess er þörf, þar sem gagnreyndum aðferðum er beitt undir handleiðslu sérfræðinga, en ekki aðeins aðstoð við hæfi. Nánari athugasemdir við hveija grein má sjá í meðfylgjandi skjali, bæði almennar athugasemdir við hveija grein svo og tillögur að breytingum á texta. Virðingarfyllst,

225 Atli Magnússon, M.Sc., BCBA, formaður SATÍS, atferlisfræðingur á fagsviði þroskahamlana, Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins. Anna-Lind Pétursdóttir, Ph.D, sálfræðingur og verkefiiastjóri, Menntasviði Reykjavíkur Guðríður Adda Ragnarsdóttir, atferlisfræðingur og kennari. Atferlisgreining og kennsluráðgjöf. Kristín Guðmundsdóttir, MS, BCBA, atferlisfræðingur og Aðjúnkt við Félagsvísinda- og lagadeild Háskólans á Akureyri Ragnar S. Ragnarsson, M.Sc., atferlissálfræðingur, Skólaskrifstofu Suðurlands.

226 Athugasemdir við einstaka greinar. 2. gr. Markmið. Fyrsta markmið grunnskóla á að vera að kenna nemendum þá fæmi sem þeir þurfa til leiks og starfs í lýðræðisþjóðfélagi. Grunnskólinn á að tryggja það að allir nemendur nái grundvallarfæmi þannig að þau hafi möguleika til frekara náms og þátttöku í þjóðfélaginu. Auk þess er það okkar álit að í þessari grein ætti að koma fram að kennsluhættir skulu byggjast á gagnreyndum (evidence-based) aðferðum sem auka fæmi nemenda. Einnig má benda á að kveða mætti sterkar að orði í fyrstu línum fyrstu og annarar málsgreinar þar sem talað er um að skóli eigi að stuðla að alhliða þroska og stuðla að víðsýni, með því að breyta því í auka ahliða þroska og fæmi og auka víðsýni Nemendur. 13. gr. Réttur nemenda. Nemendur eiga rétt á að kennarar beiti gagnreyndum (evidence-based) kennsluaðferðum. Einnig ætti að koma fram hér að það sé réttur nemenda að kennara beri ábyrgð á að kennslan auki fæmi þeirra og skili mælanlegum framförum. 14. gr. Ábyrgð nemenda. Eins og fram kemur í fyrstu málsgrein þá skulu nemendur taka ábyrgð með hliðsjón af aldri en mikilvægt er að þama sé líka tekið tillit til þroska og gæti því fyrsta málsgrein hljómað svona: Nemendur bera ábyrgð á eigin námi og á framkomu sinni og samskiptum með hliðsjón af aldri og þroska í lok þriðju málsgreinar er talað um að ef ekki verði breyting á hegðun nemanda skuli kennari leita til sérfróðra ráðgjafa skólans. Það er okkar álit að bamið skuli eiga kost á ihlutun ef hegðunarvandi á sér stað, og að hún sé byggð á gagnreyndum aðferðum, s.s. virknimati (functional behavioral assessment). Einnig teljum við nauðsynlegt að unnið sé eftir heildstæðri stuðningsáætlun byggðri á virknimatinu. Þriðja, fjórða og fimmta málsgrein þar sem fjallað er um viðbrögð við alvarlegum vanda nemandas, eiga að okkar mati mun betur heima undir 13.gr um rétt nemenda.

227 17.gr. Nemendur með sérþarfir. i : <la jscns að ckki bcri að mismuna nemendum, er það álit okkar að taka eigi út tilvísun í i>r. ntl lavik við að ákvarða rétt á árangursríkri kennslu. Með þessum breytingum gæti fyrsta nriisurcm hlióðaö svo: ' icnuendur eiga rétt á að komið sé til móts við námsþarfir þeirra í almennum jrumiskóla án aðgreiningar. Tekið skal tillit til líkamlegs og andlegs atgervis og icniendum skal ekki m ism unað vegna sérþarfa þeirra. \ilir nemendur sem skortir fæmi eða hafa dregist aftur úr í námi eiga rétt á kennslu og iiiutun scm skila mælanlegum framförum og gerir þeim kleift að ná markmiðum ðalnámskrár.! í t.i 'Okemur þriðju málsgrein þar sem fjallað er um rétt foreldra til að sækja um sérúrræði ' \ r i nj niið. þa er það álit okkar að foreldrar og starfsfólk skólans eigi líka að hafa rétt á því i vi k íi am þjónustu utanaðkomandi sérfræðinga til að veita ráðgjöf vegna bam s í innan 1 1 i ja "sí skólans. i: mií> tinnst okkur ekki rétt að skólastjóri taki ákvörðun um skólavistun bam s ef ekki næst 'úhikoinulag um skólavist nemanda milli grunnskóla og foreldra, eins og fram kemur í fjórðu Mi.í'Si p.'in. Réttara væri að vísa m álinu til óháðra sérfræðinga. 24. gr. Aóalnámskrá. l > * ).! ikkar tillaga að breyts röð á liðum samkvæmt þvi sem við teljum mikilvægast í u ; íuanskra. Með breyttri röð væri hún svona með nokkrum orða- og áherslubreytingum u'icr undirstrikaðar: nam sem nýtist nemendum i daglegu lífi og við frekara nám og starf, hæfni nemenda til að beita gagnrynni hugsun. skilja orsakasamhengi og draga rökrettar ályktanir sjálfsvitund, siðgæðisvitund, félagsvitund og vitund nemenda um borgaralega abvrgð og skyldur, líkamlega og andlega velferð, heilbrigða lífshætti og ábyrga umgengni við líf og tiinhverfi. þjálfun í íslensku i öllu námi, sérstaklega að orða hugsanir sínar í mæltu og iítuðu máli. fiölbætta listræna tjáningu, : skilning og frjótt og skapandi starf, nýsköpun og frumkvöðlanám, ; jafnvæ gi m illi bóklegs og verklegs náms, leik bama sem náms- og þroskaleið, undirbúning beggja kynja jafn t undir virka þátttöku í samfélaginu, fjölskyldulífi

228 og atvinnulífi, k. margvíslegar leiðir við öflun þekkingar með notkun tæknimiðla, upplýsingatækni og safna- og heimildavinnu, 1. náms- og starfsfræðslu og kynningu á atvinnulífi og námsleiðum til undirbúnings náms- og starfsvali. 25. gr. Markmið náms. Því ber sérstaklega að fagna því að aðalnámskrá skuli innihalda ákvæði um árangursviðmið. Að okkar mati ætti þetta ákvæði ekki bara að meta hvenær nemandi telst hafa lokið einstakri námsgrein eða námssviði, heldur að árangursmatið sé framkvæmt miklu oftar til þess að nemandi, forráðamenn og skóli sjái hvert stefiiir í námi svo hægt sé að bregðast skjótar við ef árangur er ekki viðunandi. Að öllu jöfhu er ekki mælt nægilega oft, ítarlega eða vel hvemig nemendur standa í námsgreinum og vitnisburðir sem sumir skólar gefa út tvisvar á ári eru langt frá því að vera viðunandi upplýsingagjöf. Árangursmælingamar eiga að vera símat fyrir alla nemendur. Huglægar matsaðferðir eins og að kennari hafi það á tilfinningunni að nemandi standi sig vel í námi eru ekki áreiðanlegar mælistikur. Þess vegna er mikilvægt að aðrar greinar frumvarpsins séu með ákvæði þar sem árangur og árangursmælingar eru lögfestar, samanber aðrar athugasemdir SATÍS við þetta frumvarp, til dæmis athugasemd um námskrártengdar mælingar í 27. grein þessara laga. 26. gr. Val í námi. Almenn athugasemd: Samkvæmt 1. mgr er markmiðið með þessari grein að gera nemendur ábyrga fyrir eigin námi. Að gefa nemendum val frá upphafi skólagöngu leiðir ekki nauðsynlega til ábyrgðar. Val og aukin ábyrgð á eigin námi á frekar við á seinni stigum grunnskólans. Ef markmiðið með þessari grein er að gera nemendur ábyrga fyrir eigin námi þá þarf fyrst að kenna þeim að bera ábyrgð. Ótækt er að gefa sér þá forsendu að ábyrgð nemenda sé sjálfsprottin. Ef markmiðið er hins vegar að gefa nemendum val í námi til þess að skapa sveigjanleika í skólastarfi eins og fram kemur í lok annarar setningar 1. málsgreinar, þá þarf að tryggja að þeim sé kennd grundvallarfæmi 1 lestri, reikningi, skrift og list- og verkgreinum, á fyrstu þremur til fjórum árum grunnskólans. Án slíkrar fæmi á nemandinn ekki raunhæft val. Athugasemdir við 26. grein eiga líka við um hluta 24. greinar þar sem talað er um að nemendur eigi þess kost að velja sér viðfangsefiii og nálgun í eigin námi. 27. gr. Námsmat. Það er mikilvægt að í þessari grein komi fram að námsmat skuli vera áreiðanlegt og réttmæt samkvæmt mælingar- og próffræðilegum viðmiðum. Mælingar á árangri og framförum þurfa að vera hlutlægar (objective) því annars geta þær verið gagnslausar og jafiivel gefið misvísandi eða rangar upplýsingar um gengi eða stöðu nemanda. A þann hátt er hægt að koma í veg fyrir að námsmat byggist á tilfinningu eða huglægu mati kennarans fyrir getu eða

229 framförum nemandans, eins og því miður eru dæmi um. Einnig bendum við á að nota skuli markbundið mat t.d. námskrártengdar mælingar við símat á námsframvindu nemenda. Námsskrártengdar mælingar (Curriculum-based Measurement) eru stuttar (1-3 mín) mælingar á nákvæmni og hraða nemanda í grunnfogum, s.s. lestri, stærðfræði, stafsetningu og ritun. Mælingamar fela í sér efni úr námsskrá hvers skólaárs og frammistaðan endurspeglar að hve miklu leyti nemandinn hefur tileinkað sér efiii námsskrár í tilteknu fagi. Því veita þær kennaranum upplýsingar um hversu vel kennslan skilar sér til hvers nemanda. í annari málsgrein þar sem talað er um hveijir hafi aðgang að námsmati þá bendum við á að það þurfi að vera skýrt að sérfræðingar skólaskrifstofa, starfsfólk heilsugæslu og sérhæfðra greiningarstöðva sem og sjálfstætt starfandi sérfræðingar eigi aðgang að upplýsingum um nemendur að því gefnu að forráðamenn hafi gefið leyfi til athugunar á bami þeirra. 30.gr. Skólareglur. Við teljum að nauðsynlegt að lögin kveði á um hvert markmið skólareglna sé, þ.e. að nemendur læri eðlilegar umgengisreglur í umhverfi skólans og taki ábyrgð á gjörðum sínum. Við teljum því brýntað höfuðmarkmið skólareglna sé bundið í lög vegna þess að brot á þeim getur orðið ásteitingarsteinn í lagalegu tilliti. Markmið skólareglna hlýtur að vera að að koma í veg fyrir, draga úr eða uppræta brot á reglunum OG að kenna eðilegar umgengnisvenjur. Öflugasta íhlutunin til slíks er að viðurkenna og upplýsa um það sem vel er gert daglega Fjölmargar rannsóknir staðfesta þetta. Viðurlög við brotum eru nauðsynleg en því miður hefur hingað til verið allt of mikið einblínt á brotaþáttinn, en það látið alveg ótalið af skóla þegar þær em virtar. Loks er brýnt að kenna skólareglunar. Það er víða svo að skólareglumar eru ekki áberandi (s.s. prentaðar í blöðung sem skólinn gefur einu sinni út á skólaári en þær hanga hvergi uppi í skólahúsnæðinu) og það er ekki farið yfir þær með nemendum. Nemendur sem kunna ekki skólareglumar eru líklegri til að bijóta þær. Það er ekki sanngjamt að refsa nemanda fyrir brot á reglum sem hann hefur ekki lært. Það er sjálfsögð krafa að ætlast til að nemendur kunni skólareglunar utanbókar. Mat og eftirlit með gæðum grunnskólastarfs. 35.gr. Markmið. Hugtök eins og "gæði" og "skólastarf' er hægt að skilgreina mjög breitt sem gerir það að verkum að merking þeirra í lagaákvæði sem þessu verður óljós og getur verið tilefhi útúrsnúninga. Þessvegna er nauðsynleg að bæta við hugtökunum "kennsla" og "árangur." því þau geta gert markmið eftirlitsins markvissara og réttmætara. Þannig mydnu eflirfarandi liðir breytast og hljóða svo (viðbætur undirstrikaðar): Markmið mats og eftirlits með gæðum starfs í grunnskólum er að: a. veita upplýsingar um kennslu oe skólastarf, árangur þess og þróun til fræðsluyfirvalda, starfsliðs skóla, viðtökuskóla, foreldra og nemenda, b. tryggja að starfsemi skóla sé í samræmi við ákvæði laga, reglugerða og aðalnámskrár grunnskóla, c. auka gæði oe mælanleean áraneur náms og skólastarfs og stuðla að umbótum,

230 d. tryggja að réttindi nemenda séu virt og að þeir fái þá þjónustu sem þeir eiga rétt á samkvæmt lögum. 36. gr. Innra mat. Hugtakið "skólastarf1er hægt að skilgreina mjög breitt sem gerir það að verkum að merking þess í lagaákvæði sem þessu verður óljós og getur verið tilefiii útúrsnúninga. Þessvegna er nauðsynleg að bæta við hugtakinu "kennsla" vegna þess að það er lykilhugtak og aðalatriði í starfssemi skólanna. Þannig er það okkar tillaga að gert sé ítarlegt mat á árangri og gæðum kennslu og skólastarfs. Einnig bendum við á að matið skuli vera bæði áreiðanlegt og réttmætt. Rök fyrir áreiðanlegum og réttmætum mælingum við gerð innra mats eru þau sömu og koma fram í athugasemda við 27. gr 39. gr. Samrœmt námsmat. Bent er á að námskrártengdar mælingar (Curriculum-based measurement) henta vel og eru notaðar víða erlendis við samræmt námsmat. Meðal kosta námskrártengdra mælinga er einföld og fljótleg fyrirlögn, notagildi við kennslu og markmiðssetningu, sýnilegar framfarir nemenda í átt að markmiðum skólanámskrár og víðtækar heimildir um áreiðanleika og réttmæti samkvæmt erlendum rannsóknum. Sérfræðiþjónusta og stoðkerfi grunnskóla. 40. gr. Skipulag og framkvœmd sérfrœðiþjónustu. Við mælum með að í stað þess að vísað sé í greiningu á sálrænum eða félagslegum erfiðleikum sem hafa áhrif á nám, verði talað um greiningu á hegðun, fæmi og/eða líðan nemenda sem eiga í erfiðleikmn.ástæða þessara breytinga er svo víðtækari greining gæti farið firam því greining á fæmi er mjög mikilvæg í íhlutun með t.d. böm með þroskafrávik eða athyglisbrest og ofvirkni. Einnig viljum við benda á að er ekki nægilegt að bam fái aðstoð "við hæfi" í kjölfar athugunar eða skimunar vegna þess að það er mjög óljóst og teygjanlegt hvað "við hæfi" merkir. Bamið á að eiga rétt á árangursríkri íhlutun. Sú íhlutun verður að byggja á gagnreyndum aðferðum (evidence-based practice). Einnig er mikilvægt að böm sem þurfa markvissa íhlutun að mati sérfræðinga eiga rétt á slíkri íhlutun í skóla. Slík íhlutun skal fara fram vmdir handleiðslu sérfræðinga. 42. gr. Sérúrrœði. Við mælum með að við þessa grein verði bætt að sérúrræði eða sérskólar skuli einkennast af gagnreyndum íhlutunum.

231 Alþingi Erindinr.Þ I3S/(Ol-Z komudagur 22A &Oö<P SKÓLM =RÖU N.ÍS Til Aiþingis Um sögn um frum vörp... um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda... um leikskóla, aru nn skóla og fram haldsskóla Stjórn Samtaka áhugafólks um skólaþróun fagnar tækifæri til að veita umsögn um frumvörpin. Stjómarmenn eru sammála um að í heild marki þessi löggjöf mörg jákvæð skref fram á við. Sem dæmi má nefna ákvæði um samrekstur leik- og grunnskóla, foreldraráð við leikskóla, skólaráð við grunnskóla og aukið sjálfstæði framhaldsskólanna til að móta námskrár sínar. Þá eru mikilvæg ný ákvæði um fræðsluskyldu til 18 ára aldurs og um sveigjanleg skil á milli skólastiga. Stjórnin lýsir sérstökum stuðningi við ákvæði um sprotasjóð skóla, en leggur um leið áherslu á að sjóðnum verði tryggðar fjárveitingar sem dugi til að styðja við veigamikil þróunarverkefni. Því miður hafa þróunarsjóðir skólastiganna til þessa haft yfir mjög takmörkuðu fjármagni á ráða, og styrkir verið allt of litlir. Efasemdir stjórnarmanna beinast helst að óljósum ákvæðum um framkvæmd ytra mats. Þau ákvæði þarf að skerpa. Þá bendir stjórnin á að það kunni að hamla þróun grunnskólastarfs að binda í lög í hvaða greinum og árgöngum samræmd próf séu haldin. Eðlilegra er að fela Námsmatsstofnun, eða öðrum aðila sem ráðherra ákveður, að taka ákvörðun um þetta í samráði við menntamálaráðuneytið. Reykjavík 18. janúar 2008, f.h. Samtaka áhugafólks um skólaþróun, IngVdi o iy u i yen b iu i i ritari

232 SAMTÖK SUNNLENSKRA SVEITARfÉLAGA Alþingi Erindi nr. Þ ' 3o/ I2ö I komudagur 2-V. i 2ooS Selfossi, 22. janúar SA ÞH Nefndasvið Alþingis Menntamálanefnd Austurstræti Reykjavík Efni: Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál Hér á eftir fer umsögn Samtaka sunnlenskra sveitarfélaga um frumvarp til laga um grunnskóla, 285. mál, skv. beiðni menntamálanefndar Alþingis, sbr. bréf dags. 14. desember Almennt um frumvörp til laga um grunn- og leikskóla Það er fagnaðarefni að í frumvörpunum er gert ráð fyrir auknu sjálfstæði og frelsi sveitarfélaga varðandi skólarekstur. Einnig er ánægjulegt að stjórnunarábyrgð skólastjóra er aukin og hlutverk þeirra fært nær stjórnunarhlutverki annarra stjórnenda stofnana. Möguleikinn á samrekstri leik-, grunn- og tónlistarskóla er mál sem sveitarfélögin hafa lengi óskað eftir og getur það þýtt hagræðingu og sparnað fyrir sveitarfélögin, ekki síst þau minni, og eykur verulega sveigjanleika í rekstrarformi skólaeininga, jafnt í þéttbýli sem dreifbýli. (16. gr. um leikskóla og 45. gr. um grunnskóla). Þar er einnig kveðið á um heimild sveitarfélaga til að standa saman að rekstri skóla. Lagagreinar um hlutverk og ábyrgð sveitarfélaga varðandi ytra mat á skólastarfi eru nýjar af nálinni. Þar gæti verið um umtalsverðan kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin að ræða og þarf að gefa sérstakan gaum að því að hlutverk sveitarfélaga sé vel skilgreint, sem og þau verkefni sem felast í þessum greinum og að þeim fylgi fjármagn sem nemur kostnaði. Ytra mat var áður á hendi menntamálaráðuneytis. Sveitarfélögin hafa gagnrýnt að menntamálaráðuneytið hafi ekki staðið sig hvað varðar eftirlit með skólastarfi og nauðsynlega eftirfylgd. Þetta verkefni ætti því ekki að vera verr komið á höndum sveitarfélaga ef því fylgir nauðsynlegt fjármagn. Nauðsynlegt er þó að hafa í huga að minni sveitarfélög hafa ekki endilega stofnanir eða Aðsetur - Address: Símar - Telephone: Myndsendir - Fax: Netfang - Kennitala - Id.no.: Austurvegur sass@sudurland.is Selfoss Iceland

233 sérfræðinga til að sinna þessu hlutverki og þurfa þau sveitarfélög að bregðast skjótt við verði frumvarpið að lögum. Sprotasjóður sem styðja á við þróun og nýjungar í skólastarfi verður sameiginlegur fyrir leik-, grunn- og framhaldsskóla. Hann getur orðið góður stuðningur við skóla vegna nýbreytni og þróunar, ekki síst hvað varðar skóla í tekjulitlum sveitarfélögum. Sprotasjóður tekur við af Þróunarsjóði grunnskóla sem eingöngu var fyrir grunnskóla. í frumvörpunum er kveðið sérstaklega á að stjórnendur og kennarar skuli njóta símenntunar. Símenntun er orðin sjálfsagður hluti af starfsmannastefnu hvers sveitarfélags nær til allra starfsmanna sveitarfélaganna. Þessi ákvæði ættu að vera óþörf. Grunnskólafrumvarpið í 1. gr. um gildissvið er fjölgað valkostum til grunnskólanáms. Þar er bætt inn einkareknum skólum og heimakennslu sem valkostum. Þetta aukna frelsi er jákvætt. í 3. gr. og 15. gr. er fjallað um skólaskyldu, sem nú skal að jafnaði vera 10 ár, en getur þó verið styttri. Þetta er jákvætt og í takt við það sem þegar er farið að gerast. Skv. frumvarpinu þarf ekki lengur að sækja sérstaka undanþágu til menntamálaráðherra, heldur getur skólastjóri metið hvort grunnskólanámi sé lokið. 5. gr. fjallar um sveitarfélög. í greininni er sveitarfélögum gert skylt að setja sér stefnu í skólamálum. Ekki er ástæða til að gera athugasemd við þetta, enda eru allflest sveitarfélög þegar komin vel á veg með að móta stefnu, hafi þau ekki gert það nú þegar. Skyldur sveitarfélaga til að sjá öllum börnum á grunnskólaaldri sem búa í sveitarfélaginu fyrir vist í grunnskóla, hvort sem þau hafa þar lögheimili eða ekki, kallar á að verklagsreglur séu skýrðar, m.a. vegna vistunar barna utan lögheimilis. Einnig kallar þessi grein á heimild til sveitarstjórna til að krefjast raunkostnaðar fyrir skólagöngu bama sem vistuð eru utan lögheimilissveitarfélags af lögheimilissveitarfélaginu. Sveitarfélög á Suðurlandi hafa lent í því þegar böm eru vistuð á svæðinu að lögheimilissveitarfélög neiti að greiða raunkostnað, bæði hvað varðar skólavist og skólaakstur. í 7. gr. um skólastjóra er vald og ábyrgð skólastjóra aukið og hlutverk hans fært nær því sem gerist og gengur um aðra forstöðumenn stofnana. Þessi breyting er jákvæð.

234 8. gr. um skólaráð er athyglisverð nýjung sem áhugavert verður að takast á við. Skólaráðið er hluti af stjórnunarstrúktúr skólans og ætti að ýta undir umræðu milli foreldra og starfsliðs skóla - og nemenda þar sem það á við - um markmið og áherslur skólans. 17. gr. og 42. fjalla um nemendur með sérþarfir og sérúrræði. Þar er kveðið á um auknar skyldur sveitarfélaga gagnvart nemendum með sérþarfir, hvort sem um er að ræða langveik börn eða með námslega eða tilfinningalega örðugleika. Breytt er orðalagi úr sérdeildum í sérúrræði, en áfram miðað við að börn skuli að öllu jöfnu njóta skólavistar í heimaskóla. í gildandi lögum er talað um sérdeildir/sérskóla, en í frumvarpinu er talað um sérúrræði þegar kennsluhættir hæfa ekki þörfum eða hag nemenda. (Þetta er í takt við þróun á Suðurlandi, s.s. tilraunaverkefnið Gaulverjaskóla og ART-meðferð/þjálfun í skólum). í greininni er sú nýjung að skólastjóri geti úrskurðað um fyrirkomulag skólavistunar nemenda ef ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla, enda fari hann að ákvæðum stjórnsýslulaga. Nauðsynlegt er að úrskurðarvaldið sé skýrt þegar ágreiningur er fyrir hendi, en jafnframt að réttur barnsins sé hafður í fyrirrúmi. í 18. og 19. gr. er réttur og ábyrgð foreldra tilgreind og þá einnig sú skylda að allar upplýsingar sem varða skólagöngu og velferð barns fylgi því, sbr. sambærilegar greinar í leikskólafrumvarpinu. 20. gr. fjallar um skólahúsnæði og aðstöðu í grunnskóla. Líkt og í leikskóla er þetta ákvæði mun opnara en áður og ekki tilgreind einstök rými. T.a.m. er ákvæði um skólasafn fellt út. Þetta er til bóta og í samræmi við að sveitarfélögum sé treystandi fyrir rekstri grunnskólanna. Þó er vert að gera athugasemdir við 3. mgr. þessa ákvæðis, þar sem sveitarfélögum er gert skylt að hafa samráð við hagsmunaaðila skólasamfélagsins og aðila í grenndarsamfélagi við hönnun grunnskólahúsnæðis. Þarna er eflaust tekið mið af hönnunarferli Ingunnarskóla í Reykjavík og fleiri skóla þar á eftir. Slíkt ferli er jákvætt að mörgu leyti, en getur verið afar kostnaðarsamt. Sýna þarffram á að slíktferli skili betra skólastarfi áður en það er sett í lög. í 23. gr. er heimiluð gjaldtaka fyrir skólamáltíðir, sem er í samræmi við það sem tíðkast í skólum í dag. 26. gr. um val í námi, 31. gr. um kostnað í skyldunámi og 32. gr. um lok skyldunáms taka af vafa sem hefur verið varðandi áfanga í framhaldsskóla, hver eigi að bera kostnað af þeim í hvaða tilviki. Þetta er nauðsynlegt þar sem ekki hefur verið samræmi að þessu leyti milli sveitarfélaga og jafnvel skóla. í 40. gr. er kveðið á um sérfræðiþjónustu og stoðkerfi grunnskóla. Þar er gert ráð fyrir að sérfræðiþjónusta fari fram innan grunnskóla (sem er í samræmi

235 við það sem gert hefur verið á starfssvæði SKS). Greinin er almennar orðuð en áður, en skýrt kveðið á um að sveitarfélögum sé skylt að sjá nemendum og starfsfólki fyrir ráðgjöf og sérfræðiþjónustu. Einnig er bætt við ákvæði um að sérfræðiþjónustan skili tillögum til skólastjóra um hvernig bregðast skuli við greindum vanda, fylgist með úrbótum og meti árangur. Sveitarfélög skulu nú hafa forgöngu að samstarfi sérfræðiþjónustu, félagsþjónustu og heilbrigðisþjónustu innan sveitarfélagsins vegna nemenda með sérþarfir og langvinn veikindi og hafa forgöngu um samstarf við aðila sem annast sérhæfð greiningar- og meðferðarúrræði á vegum ríkisins vegna einstakra nemenda. (Þetta er nokkuð í takt við þróun mála á starfssvæði SKS, en þó vantar að skoðaðar verði leiðir sem þjónustan hefur til að fylgjast með úrbótum og meta árangur og hvert ber að skila athugasemdum sé ekki verið að vinna eftir ráðgjöf sérfræðinga). í 47. gr. um kæruheimild er skýrður réttur foreldra til að kæra tilteknar ákvarðanir til menntamálaráðherra. Þar er, á svipaðan hátt og í leikskólafrumvarpinu, sveitarfélagi heimilt að vísa máli til skóla- / fræðslunefndar til umfjöllunar áður en kæra er afgreidd til ráðuneytisins. Umsögninni er hér með komið á framfæri. Virðingarfyllst, f.h. SASS framkvæmdastjóri - 4 -

236 D SELTJARNARNESBÆR Alþingi Kirkjustræti 150 Reykjavík Alþingi Erindi nr. Þ 13S/HHS komudagur 2 3.1i200<? Seltjamames, 22. janúar 2008 Tilvfsun /220 Efni: Umsðgn um frumvarp tíl laga um grunnskóla, 285. mál. Til menntamálanefndar Alþingis: Almennt: Seltjarnarneskaupstaður fagnar framkomnu frumvarpi til laga um grunnskóla og telur það bæði til mikilla bóta ásamt því að skapa ný tækifæri til að efla menntun nemenda í íslenskum skólum. Hinn aukni sveigjanleiki og flæði milli skólastiga sem í frumvarpinu má finna er í senn ánægjuleg áskorun spennandi úrlausnarefni fyrir alla þá er að leik-, grunn- og framhaldsskólastarfi koma. Sú viðleitni í frumvarpinu að samræma lög um leik-, grunn- og framhaldsskóla að nokkru leyti er til bóta en þar hefði hugsanlega mátt ganga enn lengra á mörgum sviðum. Seltjarnarneskaupstaður bendir á að ýmsir þættir í frumvarpinu gefa tilefni til að verkefna- og tekjuskipting milli rfkis og sveitarfélaga verði endurskoðuð á gagnrýninn hátt. 8.gr.: Bent er á að æskilegt væri að kveðið væri á um sams konar fyrirkomulag varðandi aðkomu foreldra á öllum skólastigum, þ.e. annað hvort foreldraráð eða skólaráð. 29. gr.: Bent er á að æskilegt væri að samræmi væri í orðalagi á milli skólastiga, þ.e. að sá hluti 14. gr. leikskólalaga, 29. greinar grunnskólalaga og 22. greinar framhaldsskólalaga er fjalla um skólanámskrá, starfsáætlun og umsagnar- og staðfestingarferli þeirra væri eins á öllum skólastigum. 36. og 37. gr.: Jákvætt er að skerpt skuli á mikilvægi mats á skólastarfi. Framkvæmd á vönduðu innra- og ytra mati á skólastarfi er vandasöm og getur leitt til umtalsverðs kostnaðarauka fyrir sveitarfélög. Við útfærslu reglugerðar þarf að huga vandlega að því að mælt verði fyrir um raunhæfar útfærslur og leitast verði við að skapa gegnsætt, skilvirkt kerfi. Óskar J. Sandholt framkvæmdastjóri fræðslu-, menningar- og þróunarsviðs Austurströnd Se11jarnarnes Sími Símbréf

237 Alþingi Erindi nr. Þ I3S/ /06/ komudagur öð SIÐMENNT Félag siðrænna húmanista á íslandi Umsögn um frumvörp tíl laga um leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Siðmennt félag siðrænna húmanista á íslandi fagnar sérstaklega eftirfarandi breytingum á lögum um leikskóla og grunnskóla: í frumvarpi til laga um leikskóla er í 2. gr. Gert ráð fyrir að orðið siðferðisvitund verði notað í stað orðalagsins kristilegt siðgæði. í frumvarpi til laga um grunnskóla er gerð tillaga um breytt orðalag þannig að í stað orðalagsins kristilegs siðgæðis í núverandi lögum verði: Starfshættir grunnskóla skulu mótast af umburðarlyndi, jafnrétti, lýðræðislegu samstarfi, ábyrgð, umhyggju sáttfysi og virðingu fyrir manngildi. Siðmennt styður þessar breytingar og eru helstu rök félagsins eftirfarandi: Skólar eru og eiga að vera veraldlegar stofiianir. í landinu er skólaskylda og það getur þvi hvorki verið rétt né sanngjamt að starfshættir skóla skuli taka mið af siðferðisgildum eins trúar-eða lífsskoðanahóps. Slíkt brýtur að mati félagsins í bága við mannréttindi. Siðmennt itrekar þá afstöðu sína að það er mannréttindamál að skólastarf skuli mótast af almennu góðu siðgæði en ekki kristilegu og breytir engu þar um hvort í skólum landsins séu eingöngu islendingar eða aukinn fjöldi nemenda af erlendum uppruna sem aðhyllist önnur trúarbrögð en kristni. Fagnar Siðmennt því í frumvarpi til laga um grunnskóla 15. gr. að þátttaka í starfi trúar-eða lífsskoðanafélögum s.s. með ferðalögum, sbr. fermingarferðalögum er ekki talin gild ástæða til þess að fá leyfi frá skólasókn. Fagnar Siðmennt jafhframt eftirfarandi orðum í 24. gr.: Markmið náms og kennslu og starfshættir grunnskóla skulu vera þannig að komið sé í veg fyrir mismunun vegna uppruna, kyns, búsetu, stéttar, trúarbragða, heilsufars, fötlunar eða stöðu að öðru leyti. Reykjavik 18. janúar 2008 F.h. stjómar Siðmenntar Jóhann Bjömsson SIÐMENNT ER AÐILI AÐ EFTIRFARANDI SAMTÖKUM: IHEU - Intemational Humanist and Ethical Union EHF - European Humanist Federation MRSÍ - Mannréttindaskrifstofu íslands

238 Sigurður Pálsson Frostaskjóli 13, 107 Reykjavík Erindi nr. Þ ^3S//7.22 komudagur éx 3. 00<? Til menntamálaráöherra frú Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur og menntamálanfndar Alþingis. Efni: Frumvarp til laga um grunnskóla. Undirritaður vill hér með koma á framfæri fáeinum athugasemdum við frumvarp til laga um grunnskóla sem nú liggur fyrir hinu háa Alþingi. Athugasemdir mínar lúta einkum að 2. og 25. grein frumvarpsins. Um 2. grein. í fyrirliggjandi frumvarpi er gert ráð fyrir að nefna ekki kristilegt siðgæði í lagatextanum en tilgreina þess í stað atriði sem talin eru einkenna kristilegt siðgæði. I greinargerð með frumvarpinu segir: Þykir rétt að tilgreina ekki beint kristilegt siðgæði í ljósi breytinga á samfélaginu á undanfómum árum. Þessi breyting er í samræmi við ábendingar frá ýmsum aðilum. Ekki er nánar tilgreint í hverju umræddar breytingar á þjóðfélaginu eru. Þó má ætla að verið sé að vísa til vaxandi fjölhyggju- og fjölmenningar. í þeirri umræðu gleymist þó oft að meirihluti innflytjenda er kristinnar trúar. Þá er þess ekki getið í greinargerð hvaða ýmsu aðilar hafa bent á nauðsyn þessarar breytingar. Þegar menntamálaráðherra fylgdi frumvarpinu úr hlaði sagði ráðherra meðal annars: Eru breytingarnar gerðar að höfðu samráði við fjölmarga aðila. Framangreind hugtök endurspegla hugtök kristilegs siðgæðis og grunngildin sem íslenskt þjóðfélag byggir á. Og nokkru síðar: Ég legg áherslu á, herra forseti, að með breytingunni er ekki verið að draga úr mikilvægi kristinnar trúar og kristilegu gildismati, menningu okkar og hegðun. Þessari eindregnu afstöðu ráðherra til kristinna gilda ber að fagna. / I andsvari sínu við athugasemd Karls V. Matthíassonar um 2. gr. frumvarpsins sagði ráðherra: Ég tel hins vegar greinina eins og hún er

239 sett fram þarna vera rétta. Viö litum þar til þeirra breytinga sem hafa átt sér staö í samfélaginu á undanfömum árum en ekki síður til þess að Mannréttindadómstóll Evrópu gerði Norðmönnum það aö þeir þurftu að breyta sínum lögum þar sem einmitt var fjallað um kristilegt siðgæöi. Þá er ég kominn að kjarna fyrri athugasemdar minnar. Ég leyfi mér að staðhæfa að ályktunin sem dregin er af dómi mannréttindadómstóls Evrópu í kærumáli nokkurra forledra gegn norska ríkinu sé að verulegu leyti á misskilningi byggð, þar sem hinar norsku forsendur eru ekki fyrir hendi hér á landi. Þetta byggi ég m.a. á því að ég hef fylgst með þessum málarekstri og forsendum hans frá upphafí, kynnt mér dóm mannréttindadómstólsins gaumgæfilega og borið skilning minn undir mér lögfróðari menn. Til nánari skýringar á áliti mínu vil ég tilgreina nokkur mikilvæg atriði. Aðdragandi kærumálsins var þessi: / A miðjum tíunda áratug síðustu aldar gerðu Norðmenn róttækar breytingar á trúarbragðafræðslu í norska skyldunámsskólanum og sameinuðu tvær námsgreinar, kristindómsfræðslu og það sem þeir kölluðu livsynsundervisning". Hið síðara hafði verið valkostur fyrir þá nemendur sem ekki kusu að taka þátt í hefðbundinni kristindómsfræðslu. Þessi breyting var gerð í því skyni tryggja að allir nemendur, án tillits til trúar- og lífsskoðana, fengju sömu fræðslu og jafnframt til þess að nemendur með ólík lífsviðhorf fengju tækifæri til að kynnast og ræða þau við skólafélaga. Þetta var talið stuðla betur að gagnkvæmum skilningi og umburðarlyndi en fyrra fyrirkomulag. Tekið var skýrt fram að trúarbragðafræðslan ætti að vera venjuleg námsgrein sem ætlað væri að miðla þekkingu lyti sömu lögmálum og önnur fræðsla í skólanum, þ.e. þetta skyldi vera hlutlæg fræðsla þar sem þau viðhorf sem frætt væri um hverju sinni fengju að tala fyrir sig sjálf. Tekið var fram aö boðun trúar eða innræting trúarskoðana væri ekki hlutverk skólans. A f þessum sökum voru slilyrði um undanþágu frá þátttöku i þessari fræðslu mjög þröng. Eingöngu var hægt að fá undanþágu frá þeim þáttum sem foreldrar uptöldu vera þátttöku í trúariðkun eöa trúarlegum athöfnum. Foreldrar þurftu að sækja um undanþágu skriflega og rökstyðja hana. Kæra umræddra foreldra til Mannréttindadómstóls Evrópu fólst í því að þessi þröngu

240 3 undanþáguákvæði, meö þeim skilyröum sem þeim fylgdu, væru brot á ákvæöum í Mannréttindasáttmála Evrópu, m.a. 9. gr. og 2. gr. í viðauka nr. 1. Þá töldu umræddir foreldrar að nefnd skilyrði fyrir undanþágu væru brot á ákvæðuml4. gr. sáttmálans um bann við mismunun. Niðurstaða dómsins var sú að umrædd skipan mála væri brot á 9. gr. og 2. gr. í viðauka nr. 1 en ekki brot á 14, gr. sáttmálans. Forsendur dómsins eru lykilatriði viö túlkun hans. Þær voru m.a. þær að væru lagaákvæði um greinina og námskráin skoðuð í ljósi markmiðsgreinar norska grunnskólans hefði fræðsla um kristna trú í norska grunnskólanum í eðli sínu (kvalitatíft) aðra stöðu en fræösla um önnur trúarbrögö og lífsviðhorf. í markmiðsgreininni er m.a. kveðið á um að skólinn skuli veita nemendum kristilegt og siðgæðislegt uppeldi (ei kristen og moralsk oppseding). Lagaákvæði um námsgreinina kváðu á um að kennarar í greininni ættu að taka mið af markmiðsgrein skólans. Þetta þótti mannréttindadómstólnum gefa ótvírætt til kynna að fræðsla skólans um kristna trú væri eðlisólík fræðslu um önnur trúarbrögð. A f þeim sökum væru undanþáguskilyrðin of þröng með tilliti til mannréttinda. Hins vegar gerði dómurinn enga athugasemd við það aö umfang kristindómsfræöslunnar væri mun meira en fræöslu um önnur trúarbrögö og lífsskoðanir með tilliti til sögu og menningar norsku þjóðarinnar. Vert er að vekja sérstaklega athygh á þessu. Dómsniðurstaðan kvað ekki á um að Norðmenn þyrftu aö breyta markmiðsgrein skólans eins og staðhæft hefur verið. Hins vegar hafa norsk stjórnvöld, að teknu tilliti til röksemda dómsins fyrir niðurstöðu sinni, kosið aö vinna aö breytingum á markmiðs grein skólans og er gert ráð fyrir að tillögur verði lagðar fyrir norska Stórþingið fyrri hluta þessa árs. Norðmenn hafa nú gert breytingar á námskrá greinarinnar og á undanþáguákvæðunum til að koma til móts viö niðurstöður dómsins. Rétt er aö geta þess aö dómurinn klofnaði í málinu og var felldur með 9 atkvæðum gegn átta, Minnihlutinn taldi að mennréttindi hefðu ekki vrið brotin. Þetta er óvenju tæpur meirihluti í svo fjölskipuðum dómi. Að minni hyggju eiga tvær meginforsendur dómsins ekki við hér á landi. I fyrsta lagi er íslenska grunnskólanum ekki ætlað að veita

241 nemendum kristilegt uppeldi, þótt starfshættir skólans eigi aö mótast af kristilegu siögæöi. A þessu tvennu er aö mínu mati grundvallarmunur. I gildandi grunnskólalögum er verið aö visa til þess gildagrunns sem íslenskt þjóöfélag hefur byggt á um aldir og flestir eru sammála um, þótt ýmsir sem fallast á þessi siðgæðisviðmið telji sig ekki trúarlega skuldbundna þeim. Eins og ráðherra hefur bent á er ekki verið að yfirgefa þessi grunngildi sem mótað hafa íslenskt þjóðlíf í þúsund ár. Það er því vandséð hvers vegna ekki má nefna hvaðan þau eru ættuð. Að mínu mati er grundvallarmunur á því að skólinn veiti nemendum kristilegt uppeldi, sem ber væntanlega að skilja sem kristið trúaruppeldi, og því að starfshættir skólans skuli mótast af kristilegu siðgæði. Líklega væri þó enn skýrara að vísa til gildagrunns þess sem menningararfurinn hefur miðlaö sem hins húmanisk- kristna menningararfs. / I öðru lagi eru engin sértæk ákvæði í gildandi grunnskólalögum um undanþágu frá kristindóms- og trúarbragðafræðslu skólans. í lögunum eru hins vegar almenn ákvæði um undanþágur nemenda frá einstökum þáttum skólastarfs óski foreldrar þess. Menntamálaráðuneytið hefur hins vegar ekki, að því er ég best veit, sett viðmiðunarreglur fyrir skólastjórnendur hvem ig með slíkar beiðnir skuli fara og er það miður. Um 25. grein. / I 25. grein fyrirliggjandi frumvarps til laga um grunnskóla er gert ráð fyrir að námsgrein sem nú ber heitið kristin fræði, trúarbragðafræði og siðfræði verði sett undir hatt samfélagsgreina. Um þetta segir í greinargerð með frumvarpinu:. Loks er tillaga um að kristin fræði, siðfræði og trúarbragðafræði flokkist undir samfélagsgreinar en teljist ekki sérstakur liður í lögum. Áfram verði áhersla á þessa þætti innan samfélagsgreina, en í gildandi viðmiðunarstundaskrá í aðalnámskrá eru þessir þættir með sameiginlega tíma til ráðstöfunar. Þesssi breyting á stöðu greinarinnar kristin fræöi. trúarbragðafræöi og siðfræöi verður að teljast róttæk í meira lagi. Greinin er lögð niður sem sérstök námsgrein en hins vegar boðað að áhersla verði lögð á þessa þœtti (!) innan samfélagsgreina. Þaö vekur furðu að ekki skuli vera í

242 greinargerð færð nein rök fyrir breytingunni, en þess aðeins getið að greinin hafi deilt kennslustundum með samfélagsgreinum. Það er eindregin skoðun min að verði af þessari breytingu veikist staða trúarbragðafræðslunnar verulega á sama tíma og víða um Evrópu og einnig hér á landi hefur verið bent á mikilvægi þess að efla trúarbragðafræðslu og fræðslu um önnur lífsviðhorf vegna vaxandi alþjóðavæðingar og fjölmenningar. Skulu nú tilgreind dæmi um þetta. / Arið 1996 skipaði þáverandi menntamálaráðherra, Björn Bjarnason, stefnumótunarnenfd um endurskoðun aðalnámskráa grunn- og framhaaldsskóla. Nefndin skilaði skýrslu í aprí Þar segir m.a.: Ljóst er að alþjóðleg samskipti munu verða sífellt stærri þáttur í lífi uppvaxandi kynslóða og því mikilvægt að nemendur öðlist einnig skilning á menningu og sögu annarra þjóða og sameiginlegri arfleifð mannkyns og öðlist þannig umburðarlyndi gagnvart ólíkum kynþáttum." Síðan segir (leturbr. mín): Mun minni tíma er varid til kennslu kristinna frœða hér á landi en hjá nágrannaþjódunum. Mikilvœgt er ad kristin frædi, sidfrœði og trúarbragðafrœði fái tilhlýðilegt rými í grunnskólum og staða þeirra greina verði skoðud sérstaklega. Einkum er brýnt að endurskoða námsefni í þessum greinum. Að lokinni umræddri endurskoðun á námskrá sá þess því miður hvergi stað að tillit hefði verið tekið til þessa álits. Menntamálaráðherra sagði þegar frumvarp til laga um grunnskóla var lagt fram: í skólum landsins á að fara fram fræðsla, uppeldi og menntun. Skólarnir okkar ganga út á það og það erum við sammála um. Hins vegar verður trúarbragðafræðsla að vera mjög sterk og öflug og við þurfum að kynna börnum okkar trúarbrögð. Þar leikur kristnin að mínu mati lykilhlutverk. Undir þetta skal tekið. Að leggja greinina niður sem sérstaka námsgrein og gera fræðsluna að eins konar viðhengi við samfélagsgreinar stuðlar að minni hyggju ekki að því að styrkja fræðslu skólanna um kristinn dóm, önnur trúarbrögð og lífsviðhorf. Þvert á móti tel eg að þessi ætlaða ráðstöfun muni veikja hana til muna. Benda má á að greinin er kennd sem sérstök námsgrein í flestum löndum Evrópu eins og kemur fram í nýju riti Religious Education in Europe (2007), sem ICCS

243 (Intereuropean Commission on Church and School sem hefur participative status at the Council of Europe ) gefur út. 7 / I þessu sambandi er einnig vert aö vekja athygli á eftirfarandi: I yfirlýsingu frá CoGREE (Coordinating Group for Religion in Education in Europe) segir: Existence among people from different cultural backgrounds is clearly dominated by their religious and non-religious worldviews. Becoming acquainted with diversity is a matter of learning and should be faciliated by the public education system. Awareness of the importance o f religion both for individual human development and for common life in society has become increasingly significant during the past few years. - Education which takes no account of the religious explanation o f human and spiritual experience of humanity is ipso facto incomplete. Þá hefur OSCE/ODHIR ( Organisation for Security and Co-operarion in Europe/Offíce for Democratic Institutions and Human Rights) sent frá sér ritlinginn Toledo guiding principles o f teaching about religions and beliefs in public schools (2007) þar sem segir m.a. (bls. 18): There is a growing consensus among educators that knowledge of religions and beliefs is an important part of a quality education an that it can foster democratic cicizenship, mutual respect, enhance support for religious freedom, and promote an understanding of societal diversity. A f þessu má ráöa að ríkari þörf er fyrir að efla trúarbragðafræðslu í skólakerfinu fremur en þrengja að henni. Færa má rök fyrir því að trúarbragðafræðsla og samfélagsgreinar eigi samleið á tilteknum sviðum. Það er hins vegar kennslufræðilegt útfærsluatriði. Það eru þó ekki næg rök fyrir því að leggja trúarbragðafræðsluna niður sem sérstaka námsgrein. Minna má á að á sínum tima (1998) vísaði starfshópur á vegum menntamálaráðuneytisins til undirbúnings endurskoðunar námskrár í samfélagsgreinum því verkefiii frá sér að taka þátt 1 gerð námskrár í kristnum fræðum og trúarbragðafræðum á þeim forsendum að greinin væri ekki samfélagsgrein. Vandi fræðslu um kristindóm, trúarbrögð og önnur lífsviðhorf í íslenska skólakerfinu er að mínu mati fyrst og fremst ófullnægjandi menntun kennara. Hún á sér meðal annars rætur í því að framhaldsskólar sinna

244 7 ekki þessari fræðslu nema sem valgrein og þá í undantekningartilvikum. Þetta er öfugt við flest nágrannalönd okkar þar sem fræðsla um trúarbrögð er kjarnagrein í framhaldsskólum. Þetta veldur þvi að kennranemar hér á landi hafa fæstir fengið fræðslu um trúarbrögð síðan þeir voru í grunnskóla. Fram undir síðustu aldamót voru kristin fræði og síðar einnig trúarbragðafræði kjarnagrein í kennaranámi en eru nú valkvæðar greinar sem veldur því, þar sem framboð valgreina er mikið, að meirihluti kennara kemur út úr skólanum með sömu menntun í þessum greinum og þeir höfðu er þeir luku grunnskólaprófi. Sama gildir um kennslufræði greinarinnar. Þessi gloppa í framhaldsskóla- og kennaramenntuninni veldur mestu um veika stöðu greinarinnar í grunnskólum og það öryggisleysi sem margir kennarar lýsa þegar kemur að fræðslu um trúarbrögð. Eigi að sinna kalli tímans um aukna og vandaða fræðslu um trúarbrögð og lífsskoðanir þarf að verða róttæk breyting á menntun kennara á þessu sviði, bæði hvað varðar almenna kennara og sérkennara í greininni. Jafnframt er þörf á öflugum endurmenntunarnámskeiðum. Auk þess þyrfti að gera átak í fræðslu framhaldsskólanna um þetta atriði, því með auknum þroska þurfa nemendyur að fá tækifæri til að afla sér þekkingar og glíma við álitamál af essu tagi. Að framansögðu er ljóst að ég teldi það glapræði að samþykkja að draga úr sérstöðu og mikilvægi þessarar fræðslu með því að skilgreina hana sem einn þátt í kennslu samfélagsgreina. Mikilvægara væri að hverfa aftur til þess sem var fyrr á árum og fá greininni sérstaklega tilgreindan kennslustundafjölda til að undirstrika mikilvægi henar og til að tryggja að henni væri sinnt. Endurskoðun námskrár er sístætt viðfangsefni. Ég tel að námskrá í kristinum fræðum, trúarbragðafræðum og siðfræði sem menntamálaráðuneytið gaf út endurskoðaða á siðasta ári standist val þær grundvallarkröfur sem gera má til trúarbragðafræðslu í fjölmenningarsamfélagi. Að lokum vil ég leyfa mér að vitna í 2. tölulið 26. geinar i Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna: Menntun skal beina í þá

245 átt aö þroska persónuleika einstaklinganna og innræta þeim virðingu fyrir mannréttindum og mannhelgi. Hún skal miða að því að efla skilning, umburðarlyndi og vináttu meðal allra þjóða, kynþátta og trúarflokka og að efla starf Sameinuðu þjóðanna í þágu friðarins." Ég leyfi mér að staðhæfa að fræðsla um trúarbrögð og lífsskoðanir sé einn mikilvægasti þátturinn í því að stuðla að því að þessum markmiðum verði náð. Reykjavík, 20. febrúar 2008 Afrit sent formönum þingflokka

246 9 Stutt kynning á sendanda: Fæddur Menntun: / Almennt kennarapróf og söngkennarapróf frá Kennaraskóla Islands BA í guðfræði og uppeldisfrædi Cand theol Mun að óbreyttu verja doktorsritgerð í menntunarfrædum við Kennaraháskóla Islands á vori komanda. Heiti rannsóknarinnar er: Kirkja og skóli á 20. öld. Um stöðu ogþróun kennslu í kristnum frœðum, trúarbragðafræðum og siðfræði á liðinni öld í samanburði við þróunina í Danmörku, Noregi og Svíþjóð. Störf: Kennari við Breiðagerðisskóla í Reykjavík Skrifstofustjóri hjá Ríkisútgáfu námsbóka Námstjóri við menntamálaráðuneytið í kristnum fræðum, trúarbragðafræðum og siðfræði Forstöðumaður námsefnissviðs Námsgagnastofnunar Framkvæmdastjóri Hins íslenska biblíufélags Sóknarprestur við Hallgrímskirkju í Reykjavík Stundakennari í trúaruppeldis- og kennslufræði við KHÍ frá Stundakennari í trúarlífssálarfræði og trúaruppeldis- og kennslufræði við guðfræðideild Háskóla íslands frá 1998.

247 Nefhdasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Alþingi Erindinr.Þ komudagur / j& f Reykjavík 22. jan Umsögn Sjónarhóls um eftirtalin frumvörp til laga um : X^Grunnskóla, 285. mál Framhaldsskóla, 286. mál Leikskóla 287. mál Menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288. mál Stjóm og starfsfólk Sjónarhóls - ráðgjafarmiðstöðvar ses. fagnar tilkomu ofangreindra fmmvarpa. Gerð er athugasemd við tvö þessara frumvarpa. Frumvarp til laga um grunnskóla. Stjóm og starfsfólk Sjónarhóls - ráðgjafarmiðstöðvar ses. fagnar tilkomu frumvarps til laga um grunnskóla þar sem áhersla er lögð á þarfir nemenda. Sérstakt ánægjuefiii er að skóli án aðgreiningar skuli nú vera lögfestur. Stjóm Sjónarhóls vill þó gera eftirfarandi athugasemdir við frumvarp til laga um grunnskóla: 5. gr. frumvarpsins Sveitarfélögum er skylt að sjá til þess að skólaskyld börn skv. 3. gr. sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu njóti skólavistar eftir því sem nánar segir í lögum þessum. Jafnframt hvíla sömu skyldur á sveitarfélögum e f sá er fer með forsjá barns á lögheimili í sveitarfélaginu, enda semji sveitarfélög sín á milli um skólavist barna, sbr. 5. mgr. I þessari málsgrein mætti skilgreina betur skyldur sveitarfélaga í þeim tilfellum þar sem böm eru búsett í sveitarfélagi án þess að þau eða forsjáraðilar þeirra eigi lögheimili í sveitarfélaginu. Mikilvægt er að öllum bömum sé tryggð skólavist og óviðunandi er að sveitarfélög geti neitað bömum sem búsett eru í sveitarfélaginu um lengri eða skemmri tíma um skólavist. 17. gr. frumvarpsins. í 17. grein frumvarpsins kemur fram að Efekki nœst samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemanda samkvœmt þessari grein skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu Við teljum þessa breytingu ekki af hinu góða, verið er að færa mikið vald frá foreldum til skólastjómenda. Einnig má benda á að í frumvarpinu er lögð mikil áhersla á ábyrgð og skyldur foreldra gagnvart skólagöngu bama sinna og er þessi grein í mikilli þversögn við þá áherslur. Teljum við með öllu óásættanlegt að frumvarpið verði samþykkt með þessu ákvæði.

248 20. gr. frumvarpsins Lagt er til að sett verði inn í grunnskólalög sambærilegt ákvæði um skólahúsnæði eins og er að finna í frumvarpi til leikskólalaga. Gera skal ráðfyrir rými fyrir sérfrœðiþjónustu vegna barna með sérþarfir og vinnuaðstöðu (12. grein). 24. gr. frumvarpsins íaðalnámsskrá er m.a. kveðið nánar á um uppeldishlutverkgrunnskólans og meginstefnu í kennslu og kennsluskipan í samrœmi við hlutverk grunnskólans, sbr. 2. gr. Mikilvægt er að lögð verði áhersla á námsefni um félagshæfni í aðalnámskrá grunnskóla. Kennsla á þessu sviði virðist vera mjög handahófskennd og er nauðsynlegt að slíkt námsefiii komi inn í aðalnámskrá. Nemendur eiga margir hveijir mjög erfitt uppdráttar félagslega og myndi kennsla í félagsfæmi nýtast þeim hópi mjög vel. Kennsla í félagsfæmi er þó mikilvæg fyrir alla og er nauðsynlegt að leggja meiri áherslu á kennslu á þessu sviði heldur en nú er gert. 47. gr. frumvarpsins Ákvarðanir um rétt og skyldu einstakra nemenda sem teknar eru í grunnskólum á grundvelli 4. mgr. 5. gr 4. mgr. 14. gr 3. og4. mgr. 15. gr 4. mgr. 17. gr 1. mgr. 19. gr 1. mgr. 23. gr 4. mgr. 26. gr 4. mgr. 31. gr 2. mgr. 32. gr 2. mgr. 33. gr 3. mgr. 40. gr. og 2. mgr. 46. gr. eru kæranlegar til ráðherra. Um meðferð kœrumála fer að ákvæðum stjórnsýslulaga. Sveitarstjórn getur ákveðið í samþykkt um stjórn og stjórnsýslu sveitarfélagsins að áður en hœgt er að kœra ákvörðun skv. 1. mgr. skuli fyrst beina kæru til skólanefndar eða annars tiltekins aðila innan stjórnsýslu sveitarfélagsins. Mikilvægt er að stofnuð verði úrskurðamefhd kærumála. í mörgum tilfellum eru mál þannig vaxin að skjótrar úrlausnar er þörf. Dæmi eru til dæmis um að nemandi geti ekki gengið í sinn heimaskóla og aðrir skólar neiti að taka við viðkomandi nemanda. í slíkum tilfellum er mjög mikilvægt að málið sé afgreitt með hraði svo að nemandi sé ekki utan skóla til lengri tíma. Einnig er mikilvægt að foreldrar geti leitað til úrskurðamefiidar í þeim tilfellum þar sem þeir eru ósáttir við afgreiðslu mála í heimaskóla bama sinna. Frumvarp til laga um framhaldsskóla. Stjóm og starfsfólk Sjónarhóls - ráðgjafarmiðstöðvar ses. fagnar tilkomu frumvarps til laga um fiamhaldsskóla og sérstaklega fögnum við ákvæðum um lengingu fræðsluskyldu til 18 ára aldurs. Líklegt má telja að með þessu nýja ákvæði megi draga stórlega úr brottfalli nemenda úr framhaldsskóla. Viljum við þó leggja til að sett verði inn í lög um framhaldsskóla sambærilegt ákvæði um skólahúsnæði eins og er að finna í frumvarpi til leikskólalaga. Gera skal ráð fyrir rými fyrir sérfrœðiþjónustu vegna barna með sérþarfir og vinnuaðstöðu (12. grein). Virðingarfyllst, fyrir hönd stjómar og starfsfólks Sjónarhóls - ráðgjafarmiðstöðvar ses., f. />. t C ru J rid i.tr f/l'f Guðríður Hlíf Aðalsteinsdóttir, framkvæmdastjóri ó -H ^ f~ Áslaug Jónsdóttir, stjómarformaður

249 fotnudq&y i8.l-q.00s Skeiða- og Gnúpverjahreppur Ámesi 16. janúar Nefndarsvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Ágæti viðtakandi. Menntamálanefnd óskar eftir umsögn um frumvarp varðandi grunnskóla. Sveitarstjóm gerir eftirfarandi athugasemd. Verksvið skólaráðs þarf að skilgreina betur, sveitarstjóm bendir á að í fámennum sveitarfélögum er 7 manna ráð veruleg aukning við það sem nú er. Sveitarstjóm telur ástæðu til að hafa þagnarskyldu starfsmanna í lögunum. Með kveðju! Sveitarsíjóri Sk og Gnúpverjahi Sigurður Jónsson, í Skeiða- og Gnúpverjahreppur Skrífstofan Ámesi - afgreiðslutími mánudaga til fimmtudaga ki og sími fax skeidgnup.is

250 Alþingi Erindi nr. Þ 12S/ / ^ 9 komudagur 22* /. 2.oo<? 1908 Hafiiaifirði, 22. janúar 2008 Athugasemdir sem fram hafa komið frá skólastjórum í Hafnarfirði við nýtt frumvarp til laga um grunnskóla. 8. grein Skólaráð Verksvið umfangsmikið og krefst mikils vinnuframlags. Þátttaka foreldra getur ekki áfram byggst á því að þeir vinni verkið í sjálfboðavinnu og utan dagvinnutíma. Enda ófært fyrir skólastjóra og annað starfsfólk að þurfa að vinna með ráðið utan dagvinnu. Líklegt þykir að foreldrar taki að sér setu í ráðinu með það fyrir augum að sinna þvi utan við sinn dagvinnutíma. Reynslan hefur verið þessi með samstarf við foreldraráð. Rétt er að benda á að það hefur þótt skorta skýrar reglur um það hvemig skuli valið í foreldraráð hingað til og er það þá ekki síður nauðsynlegt að hafa það skýrt hvernig vali á fiilltrúum í skólaráð skuli háttað. Það er ekki síst nauðsynlegt vegna þess að starfssvið skólaráðs er ætlað að vera enn umfangsmeira en foreldraráðs. Aukinn launakostnaður fyrir sveitarfélagið. 9. grein Samkvæmt 9. gr. verður skylda að hafa foreldrafélag við alla skóla og á skólastjóri að bera ábyrgð á stofnun þess. Haim á þá væntanlega einnig að bera ábyrgð á því að það sé starfandi eftir að það hefiir verið stofnað. Kveða þarf skýrar á um þessi atriði. Með þessari lagagrein er frumkvæði að stofnun og rekstrí foreldrafélaga tekið frá foreldrum og fært undir skóla. Er það örugglega skref í rétta átt? 25. grein Virkar óljóst hvað átt er við með 3. til og með 6. málsgrein. Er átt við að námsmarkmið fyrir nemendur sem ljúka námi á skemmri tíma en 10 árum, verði eða geti veríð önnur en annarra nemenda? Sjá einnig 32. grein 2. mgr. sem virkar eins og þversögn við þetta. 31. grein Kostnaður vegna framhaldsskólaáfanga fellur á sveitarsjóði að fullu - hefor ekki verið áður bundið í lög. Aukinn kostnaður fyrir sveitarfélagið. F.h. skólastjóra í Haftiarfiröi Helgi Amarsoa

251 Alþingi Eríndi nr. Þ ^mudagur 7. f. {*'* Alþingi Snæfellsbæ, 31. janúar 2008 b.t. menntamálanefndar Austurstræti Reykjavík Efni: Umsögn Skólanefiidar Snæfellsbæjar um fhunvarp til laga um grunnskóla. 1. Skólanefnd Snæfellsbæjar hefur skoðað frumvarpið og vill gera athugasemdir við nokkra þætti. Sérstaklega gerir skólanefiid athugasemdir við þá þætti frumvarpsins sem bera með sér aukin útgjöld fyrir sveitarfélögin. Skólanefnd telur að lögin verði að vera rammalöggjöf sem verði að hafa í sér sveigjanleika fyrir sveitarfélögin enda eru aðstæður lítilla sveitarfélaga algerlega ósambærilegar við stóru sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu. Ýmsir þættir geta vissulega verið til bóta fyrir stærri og flóknari sveitarfélög, en á sama tíma flækt stjómsýslu og verið íþyngjandi fyrir minni einingar víða um land. Skólanefiid Snæfellsbæjar vill ítreka mikilvægi þess að lögin verði rammalöggjöf og að sjálfsákvörðunarréttur sveitarfélaga til að ákveða skipulag skólahalds í hverju sveitarfélagi sé virtur. Skólanefndin fer fram á að íþyngjandi breytingar gangi ekki lengra en þörf krefur. 2. Athugasemdir skólanefndar við einstakar greinar eða kafla: 3. grein. Skólaskylda Skólanefnd vill vekja athygli á því að í þeim tilfellum sem gætu komið upp að nemandi þyrfti að vera færður niður um bekk, þá yrði hann að hætta í gnmnskóla eftir 9. bekk. 7. grein. Skólastjóri Svo virðist sem þessi breyting verði til minna aðhalds sveitarfélagsins á skólastjóra. Hér er m.a. ekki lengur krafist umsagnar skólanefndar varðandi ráðningu skólastjómenda. 8. grein. Skólaráð Hér telur skólanefnd að verið sé að miða eingöngu við stærri og flóknari sveitarfélög og kallar eftir ákvæði sem býður upp á meiri sveigjanleika í framkvæmd.

252 Þættir sem eru til einföldunar og aukinnar skilvirkni í stærri sveitarfélögum geta leitt til hins gagnstæða í hinum minni. í greininni er nýtt ákvæði um skólaráð grunnskóla sem kemur í stað kennararáðs og foreldraráðs. Skólanefiid bendir á að Snæfellsbær muni verða fyrir umtalsverðum kostnaðarauka af þessari breytingu. Annað hvort verði að greiða foreldrum og fulltrúa nærsamfélagsins þóknun ef fundir skólaráðs eru haldnir á daglegum vinnutíma í grunnskóla eða greiða yfirvinnu til fulltrúa kennara og annars starfsfólks í skólaráði. Búast má við að þessari breytingu fylgi aukin fundarseta, aukið skrifræði og aukin útgjöld. Skólanefnd Snæfellsbæjar leggur til að í upphafi 8. greinar komi málsgrein sem býður upp á sveigjanleika fyrir sveitarfélögin, þar sem kveðið sé á um að sveitarfélagi sé heimilt að stofna skólaráð við grunnskóla sína sem tekur þá við þeim hlutverkum sem kveðið er á um í lögunum. 9. grein. Foreldrafélag Hér er stofnun foreldrafélags sett á ábyrgð skólastjóra en hingað til hefur stofiiun foreldrafélaga verið valkvæð og á ábyrgð foreldra. Skólanefiid telur ekki rétt að færa ábyrgðina frá foreldrunum enda er fólgin viss mótsögn í því að samtök sem eiga að stvðia við skólastarfið skuli vera á könnu og ábyrgð skólans. 11. grein. Starfslið Skólanefnd telur ástæðu til að leggja sérstaka áherslu á eftirfarandi: Skólanefhd lvsir vfir áhyggium sínum vfir auknum menntunarkröfum leik- og grunnskólakennara sem tengiast bessu frumvarpi. Skólanefiid telur að þrátt fvrir háleit markmið um menntun í samræmi við störf og ábvrgð komi sú löggiöf ekki til með að ná markmiðum sínum og sennilega verða til skaða begar allt komi til alls. Þesar farið er að krefiast meistaraprófs til að mega nota starfsheitið grunnskólakennari er búið að lengia námið verulega. með óhiákvæmilegum kostnaði. Þetta telur skólanefnd að muni fækka beim sem leggia námið fvrir sig og minnka stórlega framboð viðurkenndra grunnskólakennara. Afleiðingar þess verða að skólana verður að reka með hærra hlntfalli ófaglærðra leiðbeinenda og bá hefur umrædd löggiöf þveröfug áhrif en til var ætlast. Auk bessara afleiðinga mun bað verða til óbæginda að betta mun hækka hlutfall laiisráðinna starfsmanna, með tilhevrandi óvissu fvrir bæði starfsfólk. foreldra og stiómendur skólanna. 17. grein. Nemendur með sérþarfir. í þessari grein felst aukinn kostnaður fyrir sveitarfélögin. Ýmis sérfræðiþjónusta getur verið töluvert dýrari fyrir sveitarfélög í dreifbýli heldur en á Reykjavíkursvæðinu sökum samgöngumöguleika. Ákvæði um sjúkrakennslu á ábyrgð sveitarfélags getur orðið dýrt í framkvæmd.

253 18. grein. Foreldrar Hér vill skólanefnd gera athugasemd við ákvæði um túlkaþjónustu sem eflaust hefur aukinn kostnað í för með sér. 19. grein. Ábyrgð foreldra. Hér er sú breyting frá texta gömlu laganna að foreldrar bera nú ábyrgð á innritun í skóla en ekki lengur forráðamaður. Skólanefiid telur eldra ákvæðið betra enda er forræði ekki alltaf í höndum foreldra. 20. grein. Skólahúsnæði og aðstaða Hér vill skólanefnd ítreka andstöðu sína við að sveitarfélögum verði gert skylt að hafa starfandi skólaráð (sem samkvæmt þessari grein á að taka þátt í undirbúningi gerðar skólamannvirkja). 23. grein. Skólamálsverðir Skólanefnd tekur undir athugasemd Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem segir: Aðstœður skóla til að bjóða upp á skólamáltíðir eru misjafhar. Sumir skólar búa yfir fullkomnu skólaeldhúsi en aðrir fá matinn aðsendan, hvort sem það er frá ððrum skóla eða þjónustuaðila á markaði. Sambandið telur ástœðu til að gera athugasemd við skýringar með greininni þar sem sagt er almennt viðmið að nemendur greiði hráefhiskostnað vegna skólamáltíða. Sú er alls ekki reyndin í öllum sveitarfélögum heldur þekkist einnig að miða við raunkostnað. Skólanefiid telur að hér sé um kostnaðarauka að ræða grein. Aðalnámskrá Skólanefiid telur þessa grein vera full ítarlega og er mikilvægt að við setningu aðalnámskrár verði gætt hófs þannig að námskráin standi ekki í vegi fyrir meginmarkmiðum frumvarpsins og þeim megintilgangi grunnskólans að böm stundi nám við hæfi og fræðist á þann hátt að það komi þeim að gagni bæði almennt í lífinu og við frekara nám. Skólanefrid vill sérstaklega taka fram að stóraukin áhersla á val nemenda verður sveitarfélögunum miög dvr í framkvæmd.

254 27. grein. Námsmat. Skólanefnd gerir athugasemd við þriðju málsgrein 27. greinar þar sem Qallað er um rétt nemenda og foreldra til að skoða prófórlausnir. Skólanefhd telur mjög nauðsynlegt að á þessum rétti séu skýr tímamörk. 29. grein. Skólanámskrá og starfsáætiun Samkvæmt þessari grein þarf ekki að leggja skólanámskrá lengur fyrir skólanefnd til staðfestingar. Skólanefnd telur það ekki breytingu til batnaðar. 31. grein. Kostnaður í skyldunámi Búast má við að af annari málsgrein þessarar greinar hljótist aukinn kostnaður fyrir sveitarfélögin. Skólanefiid tekur ennfremur undir athugasemd Sambands íslenskra sveitarfélaga um þessa grein þar sem segir: Rétt er að taka fram að ákvœði 4. mgr. 31. gr. um ferðalðg nemenda kom inn í grunnskólalög árið 2006þrátt fyrir andmœli sambandsins. Skólum var þar með bannað að taka gjald a f nemendum vegna ferðalaga sem flokkast undir vettvangsnám eða eru að öðru leyti hluti af skyldunámi. Ifrumvarpinu er heimilað að taka gjald fyrir uppihald í slíkum ferðum en aksturskostnaður verður áfram á kostnað skólans. Þótt sambandið leggist ekki gegn því að vettvangsferðir sem eru hluti a f skyldunámi séu að meginstefnu til gjaldfrjálsar þá er það afstaða margra sveitarfélaga að ákvceðið eins og það erfram sett standi fjölbreytni í starfsemi skólanna fyrirþrifum. Ekki nœgir að heimilt sé að taka gjáld vegna uppihalds nemenda því ferðakostnaður nemenda getur verið mjög hár, t.d. þegar farið er landshluta á milli og blasir við að ef ekki verður hægt að innheimta slíkan kostnað mun það hafa áhrif á hvert farið verður í nemendaferðir og fjölda ferða. Meðal annars er hœtta á að þessi takmörkun dragi úr ásókn í dvöl í skólabúðum fyrir grunnskólanemendur en einnig er algengt að fara með nemendur í eldri bekkjum grunnskóla í lengri ferðalög, sem standa jafnvel í heila viku. Má nefha að fœrst hefur í vöxt að skólar heimsœki skóla i vinabæjum á Norðurlöndum. Ákvœðið eins og það er úr garði gert vinnur gegn þeirri þróun. Þá verður að gera ráðfyrir því að frumkvœði geti komið frá foreldrum um að farið sé með nemendur í tiltekna vettvangsferð. Akvœðið hindrar að skólinn geti mœtt framkominni ósk foreldra þegar búið er að ráðstafa vettvangsfjármunum nema viðkomandi ferð teljist ekki hluti a f skyldunámi. Þannig liggur fyrir að ákvœðið mun ekki aðeins hafa í för með sér kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin heldur virka hamlandi á úrval ogfjölda vettvangsferða. í samrœmi við framansagt er lagt til að ákvœðið verði svohljóðandi: Ferðalög semflokkast undir vettvangsnám eða eru að öðru leyti hluti af skyldunámi nemenda skulu almennt vera gjaldfrjáls. Þó er heimilt, í samráði viðforeldra, að taka gjaldfyrir einstakar ferðir, s.s. vegna uppihalds nemenda og ferðakostnað í lengri ferðum.

255 grein. Um mat og eftirlit Skólanefnd tekur heils hugar undir með Sambandi íslenskra sveitarfélaga en í athugasemd þaðan segir: Bent skal á að aukið mat á shólastarfi mun ekki eitt og sér ná þeim markmiðum sem fram koma í 35. gr. um að auka gœði skólastarfs eða tryggja réttindi nemenda. Niðurstöður mats geta hins vegar verið mikilvœgt tœki sem hafa má hliðsjón a f við stefnumótun og getur lagt grunninn að ákvörðunum um þróun skólastarfs. Samkvæmt gildandi grunnskólalögum er mat á skólastarfi á ábyrgð og kostnað menntamálaráðuneytis en í frumvarpinu er gert ráð jyrir stórauknum skyldum sveitarfélaga við framkvæmd mats. Sambandið óttast að það eigi eftir að reynast mjög íþyngjandi verkefni fyrir sveitarfélögin að framkvœma innra ogytra mat. Efœtlunin er að leggja þessar skyldur á sveitarfélögin er brýn nauðsyn á því að menntamálaráðuneytið gefi út leiðbeiningar eða handbók um matsaðferðir til að auðvelda framkvœmd mats og tryggja að niðurstöður verði samanburðarhœfar. Vinna við innra mat er bæði flókin og tímafrek og líkleg til að útheimta mikinn tíma hjá stjórnendum grunnskóla og sérfrœðingum sveitarfélaga í grunnskólamálum, tíma sem e.t.v. yrði betur varið í önnur verkefni. Líklegt er að minni sveitarfélög neyðist til þess að fá utanaðkomandi sérfrœðinga til að framkvœma slíkt mat og munu þau verða fyrir miklum kostnaði a f þeim sökum. Skólanefnd Snæfellsbæjar tekur heilshugar undir þetta og gerir þar með þessa athugasemd að sinni. Sýnt er að þessi grein kallar á mikinn kostnaðarauka og flóknari stjómsýslu. Skólanefnd þykir sýnt að enn og aftur er verið að miða við aðstæður á höfuðborgarsvæðinu sem eru allar aðrar en í dreifbýli. 40. grein. Skipulag og framkvæmd sérfræðiþjónustu Skólanefnd þykir nokkuð ljóst að greinin kallar á aukinn kostnað sveitarfélaganna. Að öðru leiti tekur skólanefnd undir athugasemd Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem segir: mgr. 40. gr.felast tillögur um miklar breytingar á hlutverki sérfræðiþjónustu sveitarfélaga og stóraukin ábyrgð stjómenda og starfsmanna grunnskóla á því að nemendum með sérþarfir verði veitt öllþjónusta sem þeir þurfa á að halda. Er hér um afar umdeilanlegar áherslur að ræða, eins og m.a. kemur fram í umsögn Reykjavíkurborgar og Grunns, félags starfsfólks skólaskrifstofa, ogfleiri aðila um frumvarpið. Grundvallarbreytingfelst í 3. mgr. þar sem ekki er aðeins gert ráð fýrir því að starfsmenn sérfræðiþjónustu verði ráðgjafar um úrræði fyrir nemendur heldur geti þeir nánast sagt skólastjóra fyrir verkum auk þess sem gert er ráð fyrir virku eftirliti afhálfu sérfræðiþjónustu í stað hlutlausrar ráðgjafar.

256 3. Annað Að öðru leiti vill skólanefnd benda á að víða í frumvarpinu er verið að stórauka ábyrgðarsvið skólastjóra. Því má búast við að auknar launakröfur skólastjóra muni leiða til kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin. F.h. Skólanefndar Snæfellsbæjar Örvar Marteinsson

257 Alþingi Erindi nr. Þ I26/I0W komudagur <22 / janúar2008 Efhi bréfins: Sr. Gunnar Jóhannesson mælir gegn því að orðin kristilegt siðgæði" séu felld úr markmiðsgreinum íslenskra grunnskólalaga af neðangreindum ástæðum. Hattvirta menntamálanefnd. Nokkuð hefur verið rætt um framkomna bneytingartillögu á lögum um leik- og grunnskóla, sem nú bíður afgreiðslu á Alþingi, þá einkum að orðalagið kristilegt siðgæði skuli fellt úr matkmiðsgrein Iaganna. Nylegur úrskurður Mannréttindadómstók Evrópu gegn Noregi vegna tilhögunar á kristinfneðikennslu hefur tengst umræðunni, og viiðist hann ekki síst liggja að baki áðumefndri breytingatillögu. Um leið og ég fagna því að fögrum og háleitum gildum sé baett við markmiðsgrein laganna vil ég með bréfi þessu mæla gegn því að oiðin kristilegt siðgæði" séu felld úr lögunum og jafnframt koma á framfæri því sem ég tel mikilsverð og fliugunarveið atriði sem málið varða. Enda þótt kristilegt siðgæði kunni að viiðast léttvægt atriði í annars viðamikilli og lofsveiðri rammalöggjöf um menntamál landsins þá tel ég það engu að síður miklu máli skipta því það varðar grunngeið samfélags okkar. Þeir sem hæst hafa talað gegn kristni og kirkju líta á úrskuið Mannréttindadómstólsins sem réttketingu þess að gert sé út um öll kristin auðkenni íslensks skólastarfs. Það má jafnvel heita svo að í huga sumra jafngildi dómurinn nálgunarbanni á kirkjuna af hálfu skólans. Þetta tel ég rangar ályktanir. Ástæða þess að kært var til Mannréttindadómstólsins var sú hve örðugt það reyndist að fá undanþágu frá þeim þáttum kristindómsfneðslunnar sem fólk upplifði sem trúariðkun. Hugmyndin var ekki að veitt yrði undanþága frá beinni fræðslu um kristna trú. En vegna þröngra undanþáguskilyrða þóttu skólayfirvöld ganga gegn trú- og samviskufrelsi þeirra sem báðust undan, ekki síst í ljósi markmiðsgreina norskra grunnskólalaga er kveða á um að skólinn stuðli að kristifegu og siðgæðislegu uppeldi. Þessi úrskurður Mannréttindadómstólsins féll á einu atkvæðl Mannréttindadómstóllinn taldi hins vegar ekki um mismunun að ræða í samhengi málsins, þ.e. að fjallað sé um kristna trú umfram aðra. Sú ákvörðun, sem einhugur ríkti um innan dómsins, grundvalkðist á sérstöðu kristinnar trúar í norskri sögu og menningu. Úrskurður Mannréttindadómstólsins er því í meginatriðum sá, eins og þar til bærir menn hafa sýnt fram á, að miðað við uppbyggingu umræddrar námsgreinar (Kristinfræði, trúarbragðafræði og heimspeki - KRL) og markmiðsgrein skólans hefðu undanþáguákvæðin átt að vera rýmri. Á íslandi gilda önnur ákvæði en í Noregi þar sem hér er aðeins kveðið á um að skólastarf mótist af kristikgu siðgæði". Þá ber og að geta þess að íslenskir skólar hafa lögum samkvæmt veitt undanþágu frá einstökum þáttum skólastarfs þegar óskað hefur verið eftir þvl Dómurinn á því ekki við íslenskar aðstæður. I þessu ljósi þykir mér erfitt að skilja nauðsyn þess að kristilegt siðgaaði sé felk úr lögum. f samhengi málsins þykir mér þverstæðukennt að í landi þar sem um eða yfir 90% fólks aðhyllist kristna trú að meira eða minna leyti sé ekki unnt að tryggja trúfreki með öðrum kosti en að leggja af kristilegt siðgæði" sem áhersluatriði í íslensku skólastarfl Þeua veldur mér margvíslegum áhyggjum. Það er auðséð að spumingin sem við blasir er sú hvemig virðing fyrir eigin skoðunum og hefð og viiðing fyrir skoðunum og hefð annarra fara saman. Það er hins vegar vandséð hvemig hægt er að grundvalla viiðingu fyrir

258 skoðunum eða hefð eins á því að hirða lítt um eða vanvirða sínar eigin eða annarra. Lýðneði getur ekki byggst á slíku viðhorfl Gullna reglan (sbr. Mt 7.12) er góð áminning þar um. Verði fiamkomið lagafrumvarp samþykkt í óbreyttri mynd verður enn höggvið á þann streng sem tengir saman íslensku þjóðina og kristna trú, streng sem hefur í flestu reynst haldgóð lífæð í árþúsund. Það er vont til þess að vita. Með því fellur enn eitt viridð. í huga sumra kann það að viiðast lítilmótlegt eitt og sér en það er varðstöð utan um það sem skiptir mjög maiga miklu máli og ætti ekki að vera léttvægt fundið af nokkrum: þann sið og þá menningu sem mótað hefur íslenska þjóð, rætumar sem íslensk þjóðmenning hefur vaxið af. Eg er samt, svo sem von er, hlutdnegari en svo að ég telji siðgæði standa á hefðaigrundvelli einum, siðurinn sjálfur gerir það ekki heldur. Samt er ég ekki foidómafullur. Ég dreg auðvitað taum eigin sannfæringar líkt og aðrir, rétt eins og eiginmaður sem kemur konu sinni til vamar þegar að henni er sótt. Enginn láir honum það. Eg tala ekki máli kristinnar trúar vegna þess að hún hafi verið til siðs og sé það enn í miklum mæll Eg geri það vegna þess að ég tel að erindi hennar sé hafið yfir siði og tíðaranda. Kristið siðgæði á ekki erindi í lögum vegna sögunnar einnar heldur vegna þess að það skiptir raunverulegu máll Siðgæði snýst um siðferðisviðmið, sem kveða á um breytni og skyldur manna á meðal, þau gildi sem við viljum að séu í heiðri höfð í samfélaginu. En það er ekki maðurinn sem mótar siðgæðið eða sníður því stakk; það er ekki löggjafinn sem grundvallar siðgæðið (þó að dauðarefsing sé leidd í lög er það ekki réttlæting fyrir hemú). Siðgæðið stendur manninum ofar, honum er það gefið. Maðurinn á að mótast af siðgæðinu og lög eiga að grundvallast á þvl En hvaða siðgæði? Enda þótt megindyggðir llkt og kærleikur, umburðariyndi og jafnrétti séu sammannlegar (a.m.k. sammannkg hugsjón) liggur munurinn á kristnu siðgæði og veraldlegu/ guðkusu siðgæði í því að kristið siðgæði gerir ráð fyrir handhafa siðgæðisins, uppruna þess og mælistiku. Orðalagið kristið siðgæði" leggur áherslu á sjálfstæða tilvist siðgæðisins, óháð manninum og tímalegum skoðunum hans eða löngunum; og varar við þeirri órökréttu og viðsjálu hugsun að maðurinn sé sjálfur mælikvarði siðgæðisins; að siðgæðið sé komið undir skoðunum og viðhorfum fólks - persónulegum smekkhvers og eins! Þess má geta, samhengisins vegna, að hugmyndin um tilvist mannréttinda - réttindi sem öllum em gefin óháð stað og stund, þjóðemi eða lifsskoðun - hefur fiá öndverðu byggst á þeirri vitund að til sé eitthvað sem er mannlegu yfirvaldi æðra og hægt er að skírskota til og skjóta þannig algildum stoðum undir þá kröfu að allir eigi óskorað tilkall til vissra réttinda án tillhs til kynfeiðis, trúarbragða, skoðana, þjóðemisuppruna, kynþáttar, lkariiáttar, efnahags, ættemis og stöðu að öðru leyri, eins og segir í stjómarskrá íslenska lýðveldisins; m.a. réttinn til lífs, frelsis og mannhelgis, og að þau réttindi grundvallist ekki á viðhorfum sem blása í ólíkar áttir á ólíkum tímum. Ég tel að ekkert siðgæái standi til lengdar nema það hafi til viðmiðunar ekthvað sem er manninum æðra. Dyggðir eins og umburðariyndi og jafnréttl sem standa án allra viðmiðana, em líkastar fiski á þurru landi. Hver og einn getur gripið þær á lofti sér til gagns eða öðrum til ógagns, alk eftir því hvemig vindar blása. Þegar ég lit til markmiðsgreina hins breytta frumvarps get ég ekki annað en spurt: Umburðarlyndi - til hvers og fyrir hvem? Jafnrétti - til hvers og fyrir hvem? Og ábyrgð, umhyggja, sáttfýsi og viiðing! Afram má spyrja. Staðreyndin er sú að blóm lifir ekki án róta sinna. Það gerir þjóð og menning ekki heldur þegar til lengdar lætur. Ekki í óbreyttri mynd að minnsta kostl Virðingarfyllst og með fyrirfram þökk Sr. Gunnar Jóhannesson Sóknarprestur Hofsóss- og HókprestakaUs Kiikjugötu 13,565 Hofsósi gunnar.johannesson kirkjan.is

259 Alþingi Erindi nn Þ /35//0S9 komudagur S.M Bolimgarvík 18.janúar 2008 Menntamálanefnd Alþingis í frumvarpi til laga um grunnskóla sem nú liggur fyrir Alþingi er að finna í 17. grein ákvæði um að ef ekki náist samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemenda með sérþarfir skuli skólastjóri ákvarða í málinu. Gildi um þá ákvörðun ákvæði stjómsýslulaga. Hér eru lagðar til breytingar frá núverandi lögum þar sem vald er fært frá foreldrum til skólastjómenda, vald sem við teljum að foreldrar eigi að hafa og hafi skv. núgildandi lögum. Okkur finnst mjög alvarlegt að stjómendur skóla, sem reknir eru af veitafélögum okkar, hafi vald til að vísa bami úr sínum heimaskóla og vísa á sérskóla. Margt getur haft áhrif á ákvörðun skólastjóra og er fé til kennslu fatlaðra nemenda þar eitt. Að okkar mati skulu foreldrar ákveða hvaða skóli hentar þeirra bami. Það er nógu erfitt að bajast við fordóma skólastjómenda og mikil vinna hefur verið unnin af hagsmunasamtökum fatlaðra til að breyta viðhorfum til skólamála fatlaðra nemenda. Unnið hefur verið að skóla án aðgeiningar síðustu ár og teljum við að sú hugmyndafræði samræmist ekki 17.grein í nýju frumvarpi um grunnskóla. Ef ákvæðið verður samþykkt sjáum við fram á að ef sú staða kemur að skólastjórar á Vestfjörðum sjá sér ekki fært að veita fötluðum nemandum skólavist af einhveijum ástæðum er ekki annað í stöðu fjölskyldunnar en að flytja á höfiiðborgarsvæðið þar sem engin sérskólaúrræði eru fyrir hendi á Vestfjörðum. Við skorum á menntamálanefhd Alþingis að breyta 17. gein í frumvarpi til laga um grunnskóla. Stjóm styrkrarfélags fatlaðra á Vest^örðum Auður Finnbogadóttir formaður

260 STYRKTARFÉLAG KRABBAMEINSSJÚKRA BARNA Alþingi Erindi nr. Þ 135/12.04 komudagur 2 H,l 2 o o 8 Kópavogur 21.Janúar Nefndasvið skrifstofu Alþingis Efni: Umsögn um lagafrumvarp. Sendandi: Styrktarfélag krabbameinssjúkra bama Mál nr.: 285, 286 og 287 Heiti: Frumvarp til laga um grunnskóla, leikskóla og framhaldsskóla Örfá orð um börn með krabbamein og síðbúnar afleiðingar í takt við framfarir í lækningum á sviði krabbameins hafa batalíkur aukist verulega bæði hjá fullorðnum og börnum en þó í ríkari mæli hvað síðamefnda hópinn varðar. Þótt slík þróun sé út af fyrir sig ómetanleg þá fylgir sá böggull skammrifi að sum böm þurfa að greiða háan toll fyrir lækninguna. Þar er átt við afleiðingar sjúkdómsins og/eða meðferðarinnar sem valda bömum jafhan meiri skaða en fiillorðnum sökum þroskastigs, viðkvæmara umhverfis o.fl. Þessum afleiðingum má deila í tvennt, snemmbúnar og síðbúnar afleiðingar. Á snemmbúnum afleiðingum er oftast ráðin bót en öðru máli gegnir hvað hinar síðbúnu varðar. Þar hefur vantað og vantar enn úrræði en þetta er þó misjafnt eftir löndum. Þar sem batalíkur hafa aukist verulega sbr. ofangreint hefur þeim bömum fjölgað - og fjölgar enn - sem lifa af krabbameinsmeðferð og að sama skapi fjölgar bömum sem búa við síðbúnar afleiðingar. Fjöldi þeirra bama sem greinast árlega með krabbamein hér á landi hefur verið frá upphafi skráningar nær óbreytt hlutfall af fjölda landsmanna, nú um böm 18 ára og yngri að meðaltali, og er það sama hlutfall og annars staðar í hinum vestræna heimi. Það er mikið áfall þegar bam greinsit með krabbamein enda um lífshótandi sjúkdóm að ræða. Fjölskyldumynstrið umtumast og baminu er því sem næst kippt úr sambandi við hefðbundið umhverfi sitt. Fyrir bam á skólaaldri getur verið mjög erfitt að aðlaga sig eftir sjúkdómsmeðferðina sem getur tekið eitt til tvö ár eða jafhvel lengur. Engan þarf því að undra að það gengur hreinlega ekki að senda bamið í skólann og ætlast til að allt verði eins og áður en það veiktist þótt hér á íslandi og reyndar víðar hafi sá háttur verið á. Rétt þykir að geta þess að SKB (Styrktarfélag krabbameinssjúkra bama) hefúr um alllangt skeið unnið að verkefni sem kallast RJÚFUM EINANGRUNINA en í því felst að böm sem vegna langtíma sjúkdóms, slyss eða fötlunar geta verið í sambandi við bekk sinn og skólafélaga með aðstoð ljarfundabúnaðar. Þetta verkefni hefúr að mörgu leyti gefist vel en dugir þó skammt til að mæta þeim þörfum sem hér eru til umfjöllunar. Síðbúnum afleiðingum er gjama skipt í tvo grunnhópa, líkamlegar og sálfélagslegar. Líkamlegum síðbúnum afleiðingum má skipta í fimm svið: Heilastarfsemi Vöxtur Kynþroski og frjósemi Hlíðasmári Kópavogur - Sími Fax skb@skb.is -

261 STYRKTARFÉLAG KRABBAMEINSSJÚKRA BARNA Nýgreining krabbameins Skaði á öðrum líffærum t.d. hjarta, lungum, maga/þörmum o.s.frv. Listinn yfír þekktar afleiðingar er langur en sem dæmi má nefha: Jafhvægisleysi Erfiðleikar með fínhreyfingar Skortur á minni, einbeitingarhæfni o.fl. sem veldur námsörðugleikum Böm ná ekki þeirri hæð sem gera hefði mátt ráð fyrir ef alvarlegur sjúkdómur hefði ekki sett strik í reikninginn Takmörkun á getu líkamans til að þroskast kynferðislega Ófrjósemi Aukin hætta á að greinast með nýtt krabbamein Veiking hjartavöðvans Glerjungur tanna skaddast Sem dæmi um sálfélagslegar síðbúnar afleiðingar, sem í mörgum tilfellum eru beinar eða óbeinar afleiðingar líkamlegra síðbúinna afleiðinga, má nefna: Hræðsla Einmanaleiki Einangrun Fælni Depurð/þunglyndi Það skal skýrt tekið fram að mjög misjafnt er hvort böm sem fengið hafa krabbamein búa við síðbúnar afleiðingar eða ekki og allur gangur er á því í hvaða mæli og hversu alvarlegar afleiðingamar eru hjá þeim sem ekki sleppa. Enn fremur leita læknar og vísindamenn stöðugt leiða til að krækja hjá aðgerðum og meðferðum sem líkur eru á að hafi í för með sér alvarlegar síðbúnar afleiðingar. Á stofnfund foreldrahóps um síðbúnar afleiðingar innan SKB 17. apríl árið 2007 mættu foreldrar um 25 bama og voru náms- og félagslegir erfiðleikar bamanna eins og rauður þráður í umræðunni. Algengt er að þau flosni upp úr námi vegna úrræðaleysis og skorts á stuðningi. Miðað við Qölda stofnenda má reikna með að ungmenni búi á íslandi í dag við alvarlegar síðbúnar afleiðingar af völdum krabbameins í æsku. íslenska stjómkerflð hefiir nánast ekkert sinnt með skipulögðum hætti þörfum bama sem glíma við síðbúnar afleiðingar. Úrræðin sem þeim standa til boða eru þ.a.l. af skomum skammti. Hlíðasmári Kópavogur - Sími Fax skb@skb.is -

262 STYRKTARFÉLAG KRABBAMEINSSJÚKRA BARNA Frumvarp til laga um grunnskóla, þskj Mál - Umsögn Það er mikið gleðiefni og langþráð að sérstaklega skuli kveðið á um réttindi langveikra bama í þessu frumvarpi og það ber að þakka. Margt er hér til bóta en þó ástæða til að staldra við nokkur atriði. 17.gr., 2. málsgr.: Kveða þarf skýrt á um að böm sem fengið hafa krabbamein í æsku njóti sérstaks stuðnings við nám í þeim tilgangi að mæta hugsanlegum síðbúnum afleiðingum en hluti af þeim geta verið námsörðugleikar. Einnig þarf að tryggja með skýru laga- eða reglugerðarákvæði rétt þeirra á aðstoð sérkennara. í 17. grein er ákvæði um að ef ekki náist samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemenda með sérþarfir skuli skólastjóri ákvarða í málinu. Gildi um þá ákvörðun ákvæði stjómsýslulaga. Hér eru lagðar til breytingar frá núverandi lögum þar sem vald er fært frá foreldrum til skólastjómenda, vald sem við teljum að foreldrar eigi að hafa og hafi skv. núgildandi lögum. Að mati okkar hjá SKB er þessi breyting óásættanleg. Það er niðurstaða margra kannana og rannsókna að systkin langveikra bama eru í áhættuhópi hvað varðar námsörðugleika, félagsleg og tilfinningaleg vandamál. Til að tiyggja rétt þeirra á viðeigandi aðstoð og stuðningi einkum til að fyrirbyggja nefiida erfiðleika þarf að koma skýrt fram í þessari málsgrein að gert sé ráð fyrir þeim í upptalningunni. Enn fremur þarf reglugerðin sem gert er ráð fyrir í 6. málsgrein að ná skýlaust yfir umræddan hóp. Hvað varðar sjúkrakennslu þarf að kveða skýrt á um að langveik böm sem ekki geta stundað skóla eigi rétt á aðgangi að fullnægjandi fjarfundabúnaði og með aðstoð hans þátttöku í kennslu bekkjarfélaga auk félagslegs samneytis við þá. 18.gr.: Hér, sjá 2. málsgr., er kveðið á um skyldur foreldra til að veita starfsfólki skólans upplýsingar um bam þeirra sem kunna að skipta máli fyrir skólastrfið og velferð bamsins. Undir þetta falla vafalaust viðeigandi upplýsingar um bam sem fær krabbamein eða annan alvarlegan langvinnan sjúkdóm og systkin þess á grunnskólaaldri. Ennfremur er kveðið á um meðferð slíkra upplýsinga og að menntamálaráðherra setji reglugerð um hana. Allt er þetta gott og blessað. En þar sem mörg dæmi eru um að upplýsingar um böm sem að ofan er bent á hafi ekki komist til skila, t.d. þegar forfallakennari grípur inn í kennslu, nýr kennari kemur til sögunnar, bam flyst í annan bekk eða nýjan skóla, með slæmum og stundum mjög alvarlegum afleiðingum er mjög mikilvægt að skýrt sé kveðið á um ábyrgð skólastjóra til að fyrirbyggja slíkar afleiðingar. Þetta má t.d. gera í reglugerðinni. 20.gr., 4. málsgr.: Sbr. ofangreindar athugasemdir um 17.gr. hvað varðar Qarfundabúnað þyrfti að undirstrika í reglugerð hér nauðsyn þess að slíkur í fullnægjandi gæðum sé skyldubúnaður. Hlíðasmári Kópavogur - Sími Fax skb@skb.is -

263 STYRKTARFÉ LAG KRABBAMEINSSJÚKRA BARNA 40.gr.: Því er fagnað að frumvarp þetta geri ráð fyrir að skólastjóra verði skylt að stofna og starfrækja nemendavemdarráð. Áður hefur verið bent á mikilvægi forvama, þegar systkin langveikra bama og/eða böm sem fengið hafa krabbamein og gætu þ.a.l. þurft að takast á við síðbúnar afleiðingar af þess völdum, eiga í hlut. E.t.v. er m.a. átt við þetta þar sem kveðið er á um forvamarstarf með skimun en hér ítrekað til að tryggja að svo sé. Jafnframt er lagt til að skýrar sé kveðið á um þetta atriði bæði í frumvarpinu og reglugerð um sérfræðiþjónustu og starfsemi nemendavemdarráðs. 41.gr.: Vísað er til stefnumótunar ríkisins árið 2000 í málefnum langveikra bama nánar tiltekið Skólaheilsugæsla og heilsugæsla og hvatt til þess að hún sé höfð að leiðarljósi þar sem ekki hefur þegar verið tekið á viðkomandi atriðum í frumvarpinu. Hlíðasmári Kópavogur - Sími Fax skb@skb.is -

264 STYRKTARFÉLAG KRABBAMEINSSJ ÚKRA BARNA Frumvarp til laga um leikskóla, þskj Mál - Umsögn 21.gr., 3. málsgr.: Mikilvægt er að í reglugerð sé tekið tillit til sérþarfa langveikra bama og bama sem búa við síðbúnar afleiðingar af völdum krabbameins í æsku. Sama á við um systkin þessara einstaklinga sem eru á leikskólastigi. Hugað skal að forvömum ekki síður en þjónustu vegna viðvarandi ástands. 22.gr., 1. málsgr.: Ekki á að þurfa "viðurkennda greiningaraðila" til að skera úr um hvort böm með krabbamein og böm sem búa við síðbúnar afleingar af völdum krabbameins eigi rétt á sérstakri aðstoð og þjálfun. Rétturinn þarf að vera sjálfgefinn og það þarf að koma skýrt fram í þessari grein eða annars staðar í frumvarpinu. Þetta þarf einnig að eiga við um systkin á leikskólaaldri einkum m.t.t. forvama. í athugasemdum um 22.gr. er tekið fram að réttur bama til sérstakrar aðstoðar og þjálfunar feli ekki í sér annað viðhorf en gert hefur verið ráð fyrir áður skv. lögum um málefni fatlaðra og lögum um almannatryggingar. Þessi athugasemd verður að teljast með ólíkindum í ljósi baráttu foreldrasamtaka langveikra bama á síðustu tveimur áratugum fyrir auknum réttindum í stjómkerfinu þ.m.t. menntakerfinu. Það er einnig athyglivert í þessu tilliti að skoða stefnu þáverandi ríkisstjómar í málefnum langveikra bama sem kynnt var formlega í febrúar árið 2000 og eðlilegt að spurt sé hvað varð um þau fögru fyrirheit sem gefin voru. 26.gr.: Systkin bama með krabbamein þurfa að hafa forgang hvað leikskólavist varðar þar sem umönnun hins alvarlega sjúka bams er foreldrunum mjög tímafrek. 27.gr.: Heimili bama sem fá krabbamein lenda gjama í fjárhagslegum hremmingum vegna aukins kostnaðar og launasamdráttar af augljósum ástæðum. Hér á því að kveða skýrt á um að gjaldtaka í umræddum tilfellum bæði hvað varðar sjúka bamið og systkin sé óheimil. Þar sem um mjög fáa einstaklinga er að ræða kæmi slík ákvörðun varla niður á rekstri leikskólans. Hlíðasmári Kópavogur - Sími Fax skb@skb.is -

265 STYRKTARFÉLAG KRABBAMEINSSJÚKRA BARNA Frumvarp til laga um framhaldsskóla, þskj mál 34.gr., 4. málsgr.: Hér er ekki kveðið nógu fast að orði þar sem "...að leitast við..." felur ekki í sér nein réttindi. í stefnu ríkisstjómarinnar 2000 í málefnum langveikra bama segir: "Ráðuneytið mun beita sérfyrir því að gert verði ráð fyrir langveikum unglingum í framhaldsskólum og að við skipulag náms og kennslu verði sérstaklega tekið mið a f eðli veikindanna." Það er illmögulegt að una því að ekki sé staðið við gefm loforð þótt ný ríkisstjóm sitji nú við völd og því hér með hvatt til viðeigandi breytinga á fumvarpinu. Að endingu skal enn vísað í stefnumótun ríkisins árið 2000 í málefnum langveikra bama og hvatt til að staðið sé við efndir: Fræðsla um langveik börn fyrir kennara og kennaranema Ráðuneytið mun hlutast til um að fræðsla um málefni langveikra bama verði efld, sérstaklega í Kennaraháskóla íslands og í endurmenntun starfandi kennara. Bent er á að endurmenntunarsjóður grunnskóla sem er í vörslu menntamálaráðuneytisins er líklegur til að styðja verkefni af þessu tagi. Reykjavík, 21. janúar 2008, Fyrir hönd SKB. Óskar Öm Guðbrandsson, framkvæmdastjóri (sign) Þorsteinn Ólafsson, formaður vinnuhóps um síðbúnar afleiðingar (sign) Hlíðasmári Kópavogur - Sími Fax skb@skb.is -

266 Alþingi Erindi nr. Þ / 35/ komudagur 2S.iQ.00S Alþíngi - menntamálanefnd Selfossi, 24. janúar Kirkjustræti 150 Reykjavík Varðar: Umsögn um fhimvarp til grunnskólalaga, mál Hjálagt fylgir umsögn Sveitarfélagsins Árborgar um frumvarp til laga um grunnskóla. Frumvarpið var kynnt sérstaklega fyrir grunnskólanefhd, þar sem áheymarfulltrúi foreldra á sæti. Ráðhúsi Árborgar - Austurvegi 2 - IS-800 Selfoss Sfmi Fax Pósthólf Kennitala radhus@arborg.is -

267 0 Sveitarféiagið ÁRBORG Efni: Selfossi, 24. janúar RT Umsögn Sveitarfélagsins Árborgar um frumvarp til laga um grunnskóla, þskj mál. Lagt fyrir Alþingi á 135. löggjafarþingi Málið barst Sveitarfélaginu Árborg til umsagnar með bréfi menntamálaneíndar Alþingis, dags. 12. desember Skólanefhd grunnskóla Árborgar hefur fjallað um frumvarpið. 1. Almennar athugasemdir a. Ahersluatriði Sambands íslenskra sveitarfélaga Sveitarfélagið Árborg harmar að ekki hafa öll áhersluatriði Sambands íslenskra sveitarfélaga, sem fram koma í fylgiskjali 1 á bls í skólaskýrslu sambandsins 2007, náð fram að ganga við endurskoðun grunnskólalaga. í því sambandi skal sérstaklega nefna eftirfarandi atriði sem ekki hefur verið tekið tillit til: Að grunnskólalögin verði rammalöggjöf og aðalnámskrá verði ekki of ítarleg og stýrandi fyrir skólastarf Að ákvæði um lögvarinn rétt til framlags úr sveitarsjóði til einkarekinna grunnskóla verði felld út úr frumvarpinu Að hlutverk og ábyrgð ríkis og sveitarfélaga vegna grunnskólanemenda, sem búa við fötlun, sjúkdóma og aðrar sérstakar aðstæður, verði skýrt Að endurskoðun leiði ekki til aukins kostnaðar fyrir sveitarfélögin b. Gildistaka, samráð og reglugerðarsmíði I gildistökuákvæði frumvarpsins kemur fram að nýjum grunnskólalögum er ætlað að öðlast gildi þann 1. júlí 2008 og er gildistaka væntanlega miðuð við að frumvarpið verði afgreitt á yfirstandandi þingi. Sveitarfélagið Árborg harmar að vegna mikils hraða, sem var á starfi nefndar sem vann að heildarendurskoðun grunnskólalaga og samningu fmmvarps til nýrra grunnskólalaga undir lok nefndarstarfsins, áttu fulltrúar sambandsins í nefndinni ekki möguleika á samráði við sveitarstjómarmenn og starfsmenn sveitarfélaga áður en frumvarpið var lagt fram. Rekstur grunnskólans tekur um 35% af skatttekjum sveitarfélaga og því samráð innan sveitarfélaga um löggjöf á sviði grunnskólamála gífurlega mikilvæg. Vegna reglugerðarsmíði og annarra fyrirmæla á grundvelli nýrra grunnskólalaga bendir Sveitarfélagið Árborg á að í frumvarpinu er gert ráð fyrir fjölda reglugerða og er í nokkrum tilvikum um að ræða reglugerðir og/eða fyrirmæli sem ekki eru til staðar samkvæmt núgildandi grunnskólalögum auk þess sem frumvarpið gerir ráð fyrir umtalsverðum breytingum á nokkrum ákvæðum frá núgildandi lögum. Það skal tekið að Sveitarfélagið Árborg gerir athugasemdir við nokkur eftirfarandi ákvæði og eru þær athugasemdir raktar undir liðlc og lið 2 hér að neðan. Athygli er sérstaklega vakin á eftirtöldum ákvæðum: 8. gr. frv. um skólaráð 6. mgr. 15. gr. um viðmiðanir vegna undaþágu frá skólasókn 17. gr. um kærurétt ef ekki næst samkomulag milli skóla og foreldra um fyrirkomulag skólavistunar bams með sérþarfir 18. gr. frv. um réttarstöðu foreldra og meðferð upplýsinga 20. gr. frv. um skólamannvirki varðandi slysavamir og öryggismál 22. gr. frv. um skólaakstur

268 0 SvettarféJagið ÁRBORG 4. mgr. 26. gr. frv. um viðmið í aðalnámskrá 27. gr. frv. um námsmat 2. mgr. 32 gr. frv. um útskrift áður en 10 ára grunnskólanámi er lokið (útfærsla í aðalnámskrá) 34. gr. frv. um sprotasjóð skóla VIII. kafla frv. um mat og eftirlit með gæðum grunnskólastarfs 39. gr. frv. um samræmt námsmat 43. gr. frv. um einkaskóla 46. gr. frv. um heimakennslu c. Kostnaðarauki sveitarfélaga Eins og fram kemur í fyrirvara fulltrúa Sambands íslenskra sveitarfélaga í endurskoðunamefnd grunnskólalaga er fullvíst að frumvarpið mun hafa í för með sér kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin. Verði frumvarpið að lögum óbreytt liggur fyrir að þegar við gildistöku nýrra grunnskólalaga komi til kostnaðarauka fyrir sveitarfélög. Samhliða því að frumvarpið var lagt fram hefði verið nauðsynlegt að leggja mat á kostnaðarauka sveitarfélaga og að við meðferð málsins á Alþingi hefði legið fyrir með hvaða hætti sveitarfélögum verði tryggt ijármagn til að standa undir þeim kostnaðarauka. Sveitarfélagið Árborg bendir á efitirfarandi nýmæli í frumvarpinu sem munu hafa í för með sér ófyrirséðan kostnað fyrir sveitarfélög: 1. mgr. 3. gr., sbr. 2.mgr. 15. gr. frv. um skólagöngu bama undir skólaskyldualdri, sbr. og 1. gr. frumvarps til leikskólalaga 5. gr. um skyldu til að taka útlendinga, sem ekki eiga lögheimili í sveitarfélaginu, inn í skóla 16. gr. frv. um gerð almennrar- og einstaklingsmóttökuáætlunar fyrir erlenda nemendur 4. mgr. 18. gr. um túlkaþjónustu 17. gr. frv. vegna rýmri skilgreiningar á nemendum með sérþarfir 3. mgr. 20. gr. frv. um skyldu sveitarfélaga til samráðs við hagsmunaaðila skólasamfélagsins og aðila í grenndarsamfélagi um hönnun grunnskólahúsnæðis 2. og 3. mgr. 26. gr. frv., sbr. 31. gr. um nám samhliða grunnskólanámi, þ.e. einingarbært framhaldsskólanám sem skilgreint er sem hluti af grunnskólanámi og valkvætt nám í 8. bekk VIII. kafla frv. um innra mat skóla og ytra mat sveitarfélaga vegna vinnu stjómenda 1. mgr. 40.gr. um að þjónusta sérfræðinga, sem ekki em starfsmenn skóla, fari sem mest fram innan skólans 3. mgr. 40. gr. frv. um aukin verkefni sérfræðiþjónustu skóla, þ.e. eftirfylgni og mat á árangri aðgerða 43. gr. frv. um lögvarinn rétt einkaskóla til framlags úr sveitarsjóði 47. gr. frv. um fjölgun kæranlegra ákvarðana vegna aukinnar vinnu stjómenda 2. Athugasemdir við einstakar greinar 1. mgr. 3. gr., sbr. 15. gr. um upphaf skólaskyldu. Ekki er mælt með því að bömum verði heimilað að hefja grunnskólanám fyrr, en að hausti þess árs sem þau verða 6 ára. Slíkt fyrirkomulag hefur án efa í för með sér kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin mun fjölgun nemenda í fyrsta bekk um áramót útheimta breytingar á skipulagningu skólastarfs og hugsanlega skiptingu í bekkjardeildir.

269 lll H Svertarfól&gið ÁRBORG 2. mgr. 3. gr. þykir betur fara í 18. gr., þ.e. í kafla um foreldra, réttindi þeirra og skyldur. Reyndar kemur málsgreinin Foreldrar gæta hagsmuna bama sinna á skólaskyldualdri einnig fram í 1. mgr. 18. gr., þar sem lagt er til að ákvæðinu verði frekar skipað. í 3. mgr. 5. gr. frv. kemur fram að sveitarfélögum sé skylt að sjá bami fyrir skólavist ef lögskipaður forráðamaður bams á lögheimili í sveitarfélaginu. Kemur fram í athugasemdum með frumvarpinu að með þessu sé ætlað að tryggja rétt fósturbama til skólagöngu í lögheimilissveitarfélagi fósturforeldra og er það vel. Þó er mælt með því að orðalag greinarinnar verði að þessu leyti skýrara og tilgreini beinlínis að bam í fóstri og/eða á meðferðarheimili á vegum bamavemdaryfirvalda eigi rétt á skólagöngu í lögheimilissveitarfélagi fósturforeldra enda semji sveitarfélögin um skólavist sín á milli. Með lögum nr. 69/2006 var gerð veigamikil breyting á bamalögum þess efhis að nú er sameiginleg forsjá foreldra í kjölfar hjónaskilnaðar og sambúðarslita meginregla. Bamalög skylda foreldrar hins vegar til að ná samkomulagi um hjá hvoru foreldrinu bam skal eiga lögheimili. Eins og frumvarpsgreinin er orðuð má ætla að böm foreldra sem fara með sameiginlega forsjá eigi rétt á skólavist í lögheimilissveitarfélagi beggja foreldra enda semji sveitarfélög svo um sín á milli. Varað er við að opna fyrir skólagöngu bama sem lúta sameiginlegri forsjá foreldra sem búa í tveimur sveitarfélögum þar sem slíkt fyrirkomulag ógnar festu og stöðugleika sem þarf að vera í skólasókn bama sem og félagslegum tengslum. Varðandi aðgang erlendra bama sem hingað koma til skólagöngu er athygli vakin á nauðsyn þess að staðfest verði af útlendingaeftirliti hver fari með forræði bams af erlendu bergi brotnu sem hér er áður en skólaganga hefst. 11. gr. frv. fjallar um starfslið skóla. í athugasemdum með frumvarpsgreininni er tekið fram að í greininni sé ekki sérstaklega Qallað um réttindi og skyldur kennara, skólastjómenda og annarra starfsmanna og í því sambandi réttilega vísað til ákvæða sveitarstjómarlaga og kjara- og ráðningarsamninga þar sem kveðið er á um veigamikil réttindi og skyldur starfsmanna skóla. Það er skoðun Sveitarfélagsins Árborgar að nauðsynlegt sé að í grunnskólalögum sé vísað til helstu skyldna starfsmanna skóla gagnavart samskiptum við nemendur og foreldra, s.s. þagnarskyldu, ákvæða siðareglna kennara varðandi samskipti við nemendur og foreldra og tilkynningaskyldu bamavemdarlaga. Slík almenn tilvísun eigi frekar við í grunnskólalögum en sérákvæði 12. gr. um símenntun starfsmanna. í frumvarpi til leikskólalaga er sérákvæði um þagnarskyldu (1. mgr. 7. gr.) og mikilvægt ákvæði um skyldu leikskólastjóra varðandi tilkynningarskyldu til bamavemdamefhdar (2. mgr. 7.gr.) Mælt er með að sambærilegt ákvæði verði sett í grunnskólafrumvarpið. 17. gr. frv. fjallar um nemendur með sérþarfir. Eins og fram kemur í samanburðarskjali Guðjóns Bragasonar, lögfræðings, felast væntanlega auknar skyldur og þar með aukinn kostnaður í fyrirmælum ákvæðisins enda er skilgreining á nemendum með sérþarfir rýmri en í núgildandi lögum auk þess sem kostnaður vegna sjúkrakennslu er nýmæli. 18. gr. frv. um rétt foreldra til að velja grunnskóla innan sveitarfélags fyrir böm sín þykir með öllu óásættanleg. Það verður að vera meginregla laganna að val á skóla innan sveitarfélags sé alfarið á forræði sveitarfélaga. Ef þannig háttar til, t.d. þegar bömum á grunnskólaaldri fækkar í einstökum hverfum/svæðum, getur sveitarfélagið boðið foreldrum upp á val m.v. aðstæður og íbúaþróun á hveijum tíma. Nauðsynlegt er að í grunnskólafrumvarpinu sé sambærilegt ákvæði og er í 1. mgr. 16 gr. frumvarps til leikskólalaga.

270 Svettarféiagiö ÁRBORG í 3. mgr. 18.gr. frv. er nýmæli þar sem kveðið er á um að foreldrar skuli fá tækifæri til að taka þátt í námi bama sinna, svo og í skólastarfi almennt. I athugasemdum með frumvarpinu kemur fram að með ákvæðinu um þátttöku í námi bams sé átt við markmiðssetningu þess og mat á námi og framförum, svo og skólastarfinu almennt, samkvæmt skipulagi skólans. Umrædd ummæli í athugasemdum frumvarpsins um þátttöku foreldra í mati á námi og framförum þykja óaðgengileg og óheppileg. Mat á námi og framförum nemenda verður að vera í hendi kennara í samræmi við ákvæði grunnskólalaga og aðalnámskrár sbr. 27. gr. og/eða menntamálaráðuneytisins, sbr. 39. gr. Ákvæði 3. mgr. 18. gr. veitir hins vegar foreldrum ótvíræðan rétt til að fylgjast með kennslu bama sinna, t.d. að sitja í kennslustundum eins og víða hefur tíðkast í kjölfar álits mermtamálaráðuneytisins um setu foreldra í kennslustundum bama sinna í gnmnskólum frá júm' Vegna áðumefhdra athugasemda um 3. mgr. 18. gr. er hætta á að upp geti komið ágreiningur milli skóla og foreldra og er því mælt með að gerð verði breyting á umræddu orðalagi 3.mgr. 18. gr. frumvarpsins og ákvæðið gert skýrara. í 2. mgr. 23. gr. frv. (gjaldtaka fyrir skólamálsverði), 5. mgr. 31. gr. frv. (gjaldtaka fyrir uppihald í námsferðum), sbr. 4. mgr. sömu greinar og 2. mgr. 33. gr. frv. (gjaldtaka fyrir uppihald í námsferðum) er kveðið á um að gjaldskrárákvarðanir sveitarfélagsins samkvæmt umræddum greinum séu kæranlegar til menntamálaráðherra. í athugasemdum með frumvarpinu segir að hér sé vísað til þeirra einstöku ákvarðana i skilningi stjómsýslulaga, nr. 37/1993, sem teknar em á vegum sveitarfélaga um gjaldheimtu. Umrætt ákvæði þykir óljóst og vafi hvort átt sé við að ákvörðun sveitarstjómar um að setja gjaldskrár sé kæranleg eða hver einstök álagning. a-1 liður 24. gr. frv. Tekið er undir athugasemdir sem fram koma í samanburðarskjali Guðjóns Bragasonar, lögfræðings, um að upptalning á áhersluatriðum í aðalnámskrá sé án efa of ítarleg. 29. gr. frv. Mælt er með því að skólanámskrá skuli lögð fyrir skólanefiid til staðfestingar á sama hátt og starfsáætlun enda samræmist það hlutverki skólanefiidar, sbr. 6. gr. frv. Fyrirmæli 4. mgr. 31. gr. um bann við að taka gjald af nemendum vegna vettvangsferða annað en vegna uppihalds, munu án efa draga úr vettvangs- og námsferðum. Þá mun krafa um boðað samráð við foreldra um gjald vegna uppihalds verða þungt í vöfum og nær óframkvæmanlegt í stærri skólum. Ákvæði VIII. kafla um mat á skólastarfi þykir viðamikið og flókið, m.a. vegna mats á því hvað skuli telja til skólastarfs og hvað ekki. Auk þess mun ákvæðið auka kostnað sveitarfélaga verulega eins og vikið hefur verið að hér að framan. 3. mgr. 40. gr. Lagt er til að starfsmenn félagsþjónustu (bamavemdar) geti líkt og starfsmenn heilsugæslu óskað eftir greiningu. Slíkt væri í samræmi við ákvæði greinarinnar um samráð við félagsþjónustu vegna einstakra nemenda og að æskilegt sé að fulltrúi félagsþjónustu sitji í nemendavemdarráði eins og frarn kemur í athugasemdum með greininni. 3. Lokaorð Sveitarfélagið Árborg fagnar mörgum nýmælum í frumvarpinu og má þar m.a. nefiia heimild til samreksturs skólastiga, starfsemi skólaráðs, sveigjanleika milli grunn- og framhaldsskóla og ný ákvæði um ábyrgð, réttindi og skyldur foreldra og bama og breytt fyrirkomulag samræmdra prófa. Hins vegar em áhyggjur vegna aukins kostnaðar ítrekaðar svo og mikilvægi frekara samráðs við sveitarfélögin.

271 GARÐ U R^Í 100 ám Erindi nr. Þ / 3 ± / /? $? - komudagur *zfv. Menntamálanefod Alþingis Garði 25. janúar 2008 Efni: Umsögn um frumvörp til laga um leik- og grunnskóla. Skólanefiid Sveitarfélagsins Garðs fjallaði um frumvörp til laga um leik- og grunnskóla á fundi sínum þann 24. janúar Nefiidarmenn voru sammála um að í heildina séu frumvörpin til bóta fyrir skólastarf. Sérstaklega ánægjulegt er að með frumvörpunum er boðaður aukinn sveigjanleiki í skólastarfi á báðum skólastigum og samfella á milli þeirra. Nemendum gerð sú leið greiðfær að færast á milli skólastiga og námshraði við hæfi hvers og eins þannig auðveldaður. Einnig er það fagnaðarefiii að heimild er gefin til samreksturs skóla og skólastiga og að kennarar hafi leyfi til að kenna á fleiri en einu skólastigi að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Skólanefiidin telur að þó erfitt sé að meta raunkostnað vegna breytinganna fyrr en reynsla er fengin við framkvæmd þeirra, sé mikilvægt að athuga sérstaklega kostnað vegna frumvarps um grunnskóla þar sem fjallað er um skólaráð og sérfræðiþjónustu. Þetta á einnig við um greinar sem ijalla um mat á skólastarfi bæði í frumvarpi um leik- og grunnskóla. Virðingarfyllst, )ard formaðtó skólane: arður Bæjarstjóri þar stm ferskir vlnéar btése SvcitarféUpie Garður Sunnubrtut *r#f Sfml Fi* W*tftn (archrfivgirdur.is

272 Alþingi Erindi nr.þþ / s r / / 0? f M? / 1 / i /t S o,. Sveitarfélagið Hornajjörður k o m u d ú g u r -? -? / J 0 O # +ArAno& Nefndasvið Alþingis bt. Menntamálanefiid Austurstræti Reykjavík Homafirði, 21. janúar2008 nr. erindis ÓIG Málefni: Umsagnir um lagafrumvörp, um grunnskóla 285. mál og leikskóla 287. mál. Meðfylgjandi er umsögn bæjarráðs Homafjarðar um ofangreind lagafrumvörp sem samþykkt var á fundi ráðsins 21. janúar 2008, sbr. bréf menntamálanefhdar Alþingis, dags. 12. desember s.l. þar sem óskað var eftir umsögn um frumvörp til laga um grunnskóla, 285. mál og leikskóla 287. mál. Þessu er hér með komið á framfæri. Meðfylgjandi: Umsögn bæjarráðs Homafjarðar á frumvörpum til laga um grunnskóla, 285. mál og laga um leikskóla, 287. mál. Aftit sent: Hafnarbraut 27, 780 Hornafirði, kt , sími , fax ,homajjordur@ homafjordur.is

273 Umsögn við frumvörp til laga um leikskóla og grunnskóla Eftirfarandi umsögn byggir að mestu leyti á yfirferð og umræðu um frumvörpin í skólanefnd Homafjarðar. Leikskólar 287. mál. Frumvarp til laga um leikskóla 4. grein, sveitarfélög. Sveitarfélög hafa forystu um að tryggja bömum leikskóladvöl og bera ábyrgð á heildarskipan skólahalds... Ekkert kemur fram um aldur (hvenær böm geta hafið leikskólagöngu) og hvort tryggja eigi öllum bömum leikskólavist. Annað í frumvarpinu bendir þó til þess að þessa þætti ákveði hvert sveitarfélag með sínum reglum. 6. grein, starfslið. Rétt þykir að benda á þann skort sem er á menntuðu fólki til starfa við leikskóla og að áfram þurfi að ráða ófaglærða starfsmenn í verulegum mæli. Bent er á 20. grein ífrumvarpi til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla ogframhaldsskóla en þar er kveðið á um undanþáguheimild til að ráða ófaglært starfsfólk. Sú grein setur þó ríkari skyldur á leikskólann við ráðningu starfsfólks en gert er í dag. Tryggja þarf að reglur og undanþáguheimildir setji ekki slíkar skorður að erfitt verði að manna leikskólana. Ekki verður séð að í næstu framtíð verði nægilega margir menntaðir leikskólakennarar til að fylla störf í leikskólimum. 11. grein, foreldraráð, sem er nýmæli í leikskóla. Lýst er yfir ánægju með þetta ákvæði. 12. grein, húsnæði og fjöldi bama í leikskóla. Greinin gerir ráð fyrir því að þær rýmisog bamgildaviðmiðanir sem eru í gildandi reglugerð um starfsemi leikskóla verði felldar á brott en í stað þess settar lágmarkskröfur um húsnæði og aðbúnað leikskóla. Hér er um verulega breytingu að ræða og kallar væntanlega á nýtt ákvæði í reglum um hvemig fara eigi með fjölda bama í leikskóla. Einnig segir í þessari grein: Gert skal sérstaklega ráð fyrir rými fyrir sérfræðiþjónustu vegna bama með sérþarfir og vinnuaðstöðu starfsfólks. Þetta ákvæði getur kallað á töluverðar breytingar á eldra húsnæði og verður þannig íþyngjandi fyrir sveitarfélögin. Þá er reglan um fjölda bamgilda á starfsmann úti. Við það vaknar sú spuming hvort engin viðmið verði heldur fyrst og fremst byggt á mati stjómenda leikskólanna. Slíkt getur leitt til deildra meininga milli sveitarstjómar og leikskólanna um mönnun. Það er því mikilvægt að ný reglugerð um þessa þætti verði afdráttarlaus og skýr. 16. grein, tengsl leikskóla og grunnskóla. Lýst er ánægju með þessa grein. Fram kemur í athugasemdum við frumvarpið að markmiðið sé að tryggja að byggt sé á fyrra námi og reynslu leikskólabarna þegarþau koma í grunnskóla. Starfsmenn leikskóla hafa lýst því yfir að þetta skipti verulegu máli fyrir bömin þegar þau em komin í grunnskóla. Er undir það tekið og lögð áhersla á að grunnskólinn geti lært margt af fyrirkomulagi náms í leikskólanum. 18. gr. innra mat og 19. gr. ytra mat. Þetta ákvæði hefur í för með sér aukin útgjöld fyrir sveitarfélögin og er ekki eina atriðið sem það á við. Mikilvægt er að ríki og sveitarfélög fari yfir þá þætti sem kalla á aukin útgjöld og komist að niðurstöðu um hvemig á því

274 verði tekið. Það er ekki eðlilegt að sveitarfélögin axli ein aukinn kostnað samfara þqssu frumvarpi sem og frumvarpi til laga um grunnskóla. 21. grein, skipulag sérfræðiþjónustu. Tekið er undir það að stuðlað skuli að því að sérfræðiþjónustan fari fram innan leikskóla. Reynsla sýnir að sú þjónustan nýtist best fari hún fram innan skólanna (leik- og grunnskóla). Það getur verið kostur að þessi þjónusta tengist sérfræðiþjónustu við grunnskólana en um leið bent á að engin ástæða sé til að sveitarfélög reki fjölmenna miðstýrða sérfræðiþjónustu fyrir leik- og grunnskóla. Grunnskólar 285. mál. Frumvarp til laga um grunnskóla 6. grein er nokkuð ítarlegri en sambærileg grein í núgildandi lögum. I henni er m.a. fjallað um meðferð kærumála. Fundarmenn á skólanefndarfundi vom sáttir við þessa grein í heild sinni. 7. grein, skólastjóri og 11. grein, starfslið. Fram kemur í athugasemdum við 7. grein að ákvæði um stöðu skólastjóra em skýrari en í gildandi lögum. Þá boðar þessi grein aukið svigrúm sveitarstjóma og er það vel. 8. grein, skólaráð. Gert er ráð fyrir að skólaráð - samráðsvettvangur skólastjóra og skólasamfélags um skólahaldið - taki m.a. yfir starfsemi foreldraráða. Við umræður í skólanefnd, þar sem m.a. situr fulltrúi foreldra, var almenn sátt um þessa grein. 9. grein, foreldrafélag og 10. grein, nemendafélag. Tekið var undir mikilvægi þessara greina. 13. grein, réttur nemenda. í greininni er m.a. kveðið á um rétt nemenda á að njóta námsráðgjafar í grunnskóla og ráðgjafar um náms- og starfsval og er undir það tekið. Fundarmenn á skólanefndarfundi veltu fyrir sér með hvaða hætti þetta ætti að fara fram og hverjir skuli sinna þessu hlutverki. Skortur á sérmenntuð starfsfólki gæti sett skorður. 16. grein, móttökuáætlun...sem er nýmæli. Tekið er undir mikilvægi þess að festa þetta með ákvæði í lögum. 17. grein, nemendur með sérþarfír. Á fundi skólanefiidar var m.a. rætt um nýfallinn hæstaréttardóm þar sem hafnað var rétti nemanda til að ganga í almennan grunnskóla. Spurt er hvort þessi grein taki af öll tvímæli um þann rétt. 18. grein, foreldrar og meðferð upplýsinga. Tekið er undir þessa grein þar sem kveðið er á um upplýsingaskyldu foreldra en hún er talin er vera mikilvæg bæði fyrir bamið og skólann. 31. grein, kostnaður í skyldunámi. Athugasemdir á fundi skólanefndar við þessa grein snemst fyrst og fremst um hugsanleg aukin útgjöld grunnskólans vegna kaupa á námsgögnum fyrir nemendur sem taka áfanga í framhaldsskóla meðfram grunnskólanámi. Sá kostnaður, eins og annar námsbókakostnaður í framhaldsskóla, eigi

275 að vera borinn uppi af nemandanum en ekki grunnskólanum þrátt fyrir að áfanginn sé tekinn meðan nemandi er í grunnskóla. Þá er spurt um jafnræði meðal nemenda, hvort verið sé að gera þeim hærra undir höfði sem taka framhaldsskólaáfanga á grunnskólaaldri. Þeir geti a.m.k. losnað við að greiða fyrir þær námsbækur sem tengjast þessum áföngum. 33. grein, tómstundastarf og lengd viðvera. Nú er það svo að fjölmörg sveitarfélög hafa komið á fót félagsmiðstöðvum sem sinna að stærstum hluta tómstundastarfs með grunnskólanemendum í efri bekkjum grunnskólans. í flestum tilfellum er þó eitthvert tómstundastarf innan grunnskólans. Er hætta á að þessi gein geti skapað árekstra? Væri e.t.v. ástæða til að bæta inn í greinina... taka þátt í tómstundastarfi og félagsstarfi / grunnskóla og/eða félagsmiðstöð sem sveitarfélagið rekur. 37. grein, ytra mat sveitarfélaga (o. fl. greinar). Lögð er í frumvarpinu aukin skylda á eftirlit sveitarfélaga með skólastarfi og mati á því, bæði í leik- og grunnskóla. Þetta gæti kallað á aukningu í starfsliði og þar með aukinn kostnað. Ástæða er til að Samband ísl. sveitarfélaga og ráðuneytið fari yfir þessi mál. 39. grein, samræmt námsmat. Ljóst er að dregið verður verulega úr þætti samræmdra prófa í starfi grunnskólans en þau hafa mikið verið gagnrýnd af skólafólki, einkum vegna þess að þau hafi stýrt skólastarfi alltof mikið. Fram hefur komið það sjónarmið að þessi grein geti verið eins og óútfylltur víxill, ekki sé ljóst hvað áhrif samræmd könnunarpróf í 10. bekk í íslensku, stærðfræði og ensku muni hafa þegar farið verður að útfæra þau og framkvæma. 46. grein, undanþágur. Þar er m.a. kveðið á um rétt foreldra til að kenna bömum sínum heima að hluta eða öllu leyti. Settur var fyrirvari við þessa grein og minnt á að í skóla fer ekki einungis fram hefðbundið nám, þar fari fram mikilvægt félagsleg uppeldi. Þama þurfi að gæta varúðar þó að vissulega geti komið upp tilfelli þar sem heimanám á fullan rétt á sér. Bæjarráð Hornafjarðar 21. janúar 2008.

276 Alþingi Erindi nr. Þ 13S/ komudagur 0>.H. %Q08 Alþingi b.t. Menntamálanefndar Alþingishúsinu 150 Revkiavík Bæjarráð Ölfus hefur kynnt sér frumvarp mennamálaráðherraum leikskóla, grunnskólaog framhaldsskóla og menntun og ráðningu kennara og skólastjóra. Eftirfarandi umsögn var samþykkt í bæjarráði: Sveitarfélagið Ölfuss vill í eftirfarandi umsögn lýsa almennt ánægju sinni með þau frumvörp sem menntamálaráðherra hefur nú lagt fyrir á Alþingi um leikskóla, grunnskóla, framhaldsskóla og um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda. Frumvörpin bera vitni um nýja og metnaðarfulla hugsun í skólamálum þar sem áhersla hefur verið lögð á að tryggja enn betur menntun, uppeldi og umönnun bama og unglinga. Hins vegar er ljóst að innleiðing frumvarpanna kemur til með að auka kostnað sveitarfélaga á ýmsum sviðum skólamála, svo sem við framkvæmd sérfræðiþjónustunnar, við mat og eftirlit með skólastarfi en þar eru skyldur sveitarfélaga auknar til muna og um skyldur sveitarfélaga til að leitast við að tryggja túlkun til foreldra sem hafa annað móðurmál en íslensku og/eða nota táknmál. Sveitarfélagið leggur áherslu á að góð og náin samvinna milli menntamálaráðuneytis og Sambands íslenskra sveitarfélaga verði við að kostnaðarmeta frumvörpin, sbr. þær fyrirætlanir sem settar eru fram í fylgiskjölum með frumvörpum um leikskóla og grunnskóla. Afar mikilvægt er að góð niðurstaða fáist úr því samráðsferli í þágu sveitarfélaga og skiptir það sköpum við innleiðingu frumvarpanna að svo verði til að frumvörpin og markmið þeirra skili þeim árangri sem af þeim er ætlast. Sveitarfélagið Ölfuss fagnar því víðtæka samráði sem haft var við hagsmunaaðila leik- og grunnskólamála meðan á samningu frumvarpanna stóð. Mikilvægt er að sem víðtækust sátt ríki um nýja löggjöf jafii mikilvægs málaflokks og menntamál eru. Efhislega bera frumvörpin með sér að leitast hefur verið við að búa til löggjöf til hagsbóta fyrir þá sem njóta þjónustu skólanna, þ.e.a.s. nemendur og forráðamenn þeirra. Nánar og skýrar er kveðið á um réttindi og skyldur þessara aðila og búnar til leiðir til handa forráðamönnum til að gæta betur hagsmuna bama sinna. Þá sýna ýmis ákvæði frumvarpanna að í auknum mæli hefur einnig verið horft til hagsmuna starfsfólks skólanna, sérstaklega leikskólastigsins, og möguleikar einstakra sveitarfélaga til að móta eigið skólastarf með hliðsjón af aðstæðum heima fyrir auknir til muna frá því sem er í gildandi löggjöfum um skólastigin. Leik- og grunnskólafrumvarpið fela í sér skilgreiningu á hugtakinu foreldri sem vísar til þeirra aðila sem fara með forsjá bams í skilningi gildandi bamalaga. Sveitarfélagið telur það gefa

277 tilefni til að skoðað verði með hvaða hætti unnt sé að auka réttarstöðu forsjárlausra foreldra í bamalögum og í væntanlegri löggjöf um skólastigin þijú sem hér um ræðir. Má benda á það ef frumvarpið fer svona í gegn þá geta forsjárlausir foreldra t.d. ekki setið í stjóm foreldrafélags og ef þeir þurfa á túlkaþjónustu að halda eiga þeir ekki rétt á henni. Sveitarfélagið vill að lokum taka undir þau markmið sem endurspeglast í frumvarpi um menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda og lúta að því að kennaramenntun er lengd og sérstaklega því að sambærilegar kröfur eru gerðar um lengd menntunar þeirra aðila sem hyggjast leggja fyrir sig kennsiu á mismunandi skólastigum. Leikskólinn er fyrsta skólastigið og hafa rannsóknir sýnt að tími mótunar og þroska sé mikill þegar böm eru á leikskólaaldri. Gera þarf þ.a.l. kröfur til þess að fagmenntun þess starfsfólks sem í leikskólum starfar sé síst minni en þeirra sem starfa á öðrum skólastigum. Áhersla á mikilvægi samfellu og samstarfs milli einstakra skólastiga endurspeglast jafhframt í þeirri kröfú að gera sambærilegar kröfur til kennara á öllum skólastigum. Leyfisbréf kennara eru útvíkkuð þannig að þau geta skarast milli skólastiga og er það vel. Að öðru leyti leyfir sveitarfélagið sér að taka undir umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga sem nú þegar hefur verið send menntamálanefhd Alþingis. Þorlákshöfh 11. apríl 2008,

278 Alþingi Erindi m Þ komudagur Menntamálanefnd Alþingi 150 Reykjavík Tálknafirði 23.janúar2008. Varðar: Beiðni Menntamálanefndar í bréfum dags. 12.desember 2007, umsagnir um frumvörp. Grunnskólar, 285.mál (heildarlög) Framhaldsskólar, 286.mál (heildarlög) Leikskólar, 287.mál (heildarlög) Menntun og ráðning kennara og skólastjórnenda við leik-, grunn,- og framhaldsskóla, 288.mál Tálknafjarðarhreppur hefur tekið fyrir, rætt og kynnt þau frumvörp sem um raeðir og hefur engar efnislegar athugasemdir við umrædd mál. Tálknafjarðarhreppur vísar í umsagnirsambands íslenskra sveitarfélaga, um umrædd frumvörp, en vill koma eftirfarandi á framfæri. Við umfjöllun í nefndum sveitarfélagsins kom fram að nefndarfólk telur frumvörpin innihalda metnaðarfull markmið til handa skólastarfi í landinu. En jafnframt kom skýrt fram að til þess að sveitarfélög geti haldið úti metnaðarfullu skólastarfi á leik- og grunnskólastigi í anda fyrirliggjandi frumvarpa þá verður að fýlgja með aukin fjárframlög ríkisins til handa sveitarfélögum landsins. Það er staðreynd að brostin er á flótti réttindakennara út úr grunnskólum og illa hefur tekist til með mönnun leikskóla þ.a. aukið fé þarf fyrst og fremst til þess að hækka laun þessa starfsfólks, sem sinnir þessum mikilvægu störfum þ.e. menntun barna okkar. Því er mjög mikilvægt að við meðferð þessara frumvarpa verði heildarmyndin skoðuð til enda þ.a. markmiðið um eitt besta skólakerfi í heimi verði náð. Virðingarfyllst Jf.h. Tálknafjarðarhrepps Tálknafjarðarhreppur Miðtún I 460 Tálknafjörður Síml Fax talknafjordur@talknafjordur.ls 460 Tálknafjörður

279 A l þ i n g i Erindinr.Þ I3S//26/ komudagur 2<P-1 ^OOo Um bo ð sm að ur Barna Nefiidasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Reykjavík, 24. janúar 2008 Tilvísun: UB 0801/4.1.1 Efiti: Frumvarp ttt laga um grunnskóla, heildarlög, 285. mál Vísað er til bréfs menntamálanefndar Alþingis, dagsett þann 14. desember 2007, þar sem óskað er eftir umsögn umboðsmanns bama um ofangreint frumvarp. Undirrituð lýsir yfir ánægju sinni með framkomið írumvarp og tehir það endurspegla vel þær breytingar og þróun sem orðið hafá í íslensku samfélagi og þar með íslensku skólakerfi á undanfömum áratugum. Það var lðngu orðið tímabaert að ráðast í heildarendurskoðun grunnskólalaganna og við yfirlestur er ljóst að vandað hefiir verið til verks og reynt að koma til móts við viðhorf og sjónarmið Qölmargra og ólíkra hagsmunaaðila. Umboðsmaður bama skoðar grunnskólalögin fyrst og fremst út fiá rétti og hagsmunum nemenda og hefúr lagt á það áherslu að lögin tryggi gæði menntunar, jafhræði nemenda, vellíðan þeirra og réttaröryggi. Fyrrum umboðsmanni bama gafst kostur á að koma athugasemdum og ábendingum til þeirrar nefiidar sem vann frumvarpið og ánægjulegt að sjá að tekið hefur verið tillit til fjölmargra þeirra. í frumvarpinu eru hlutverk, ábyrgð, réttindi og skyldur skólans, nemenda og foreldra betur skilgreind og skýrð, skilin milli ríkis og sveitarfélaga betur afinörkuð og útfærð og reglur um málsmeðferð eru mun skýrari. Þá er bundið í lög að grunnskólinn sé fyrir öll böm án tillits til líkamslegs eða andlegs atgervis og réttur bama með sérþarfir til margs konar þjónustu tiyggður. Umboðsmaður bama vill engu að síður koma á framfæri eftirfarandi ábendingum við einstaka greinar sem undirrituð telur ástæðu til að menntamálanefnd skoði nánar áður en fiumvarpið verður samþykkt á hinu háa Alþingi. AÐSETUR: Laugavegur 13, 2. hæð, 101 Reykjavfk Sími: Brófasími: númer: Netfang: ub@barn.is Veffang:

280 ii 5. gr. í greininni er kveðið á um þá skyldu sveitarfélags að sjá til þess að ðll böm á skólaskyldualdri sem lögheimili eiga í sveitarfélaginu njóti skólavistar og er þetta í samræmi við gildandi lög. Til embættis umboðsmanns bama hafa borist ábendingar er varða böm í tímabundnu fóstri sem synjað hefiir verið um skólavist í viðtökusveitarfélagi, enda breytist ekki Iögheimilisskráning bams þegar þessu úrræði er beitt. Ýmsar ástæður geta verið fyrir því að taka þarf bam af heimili sínu tímabundið, en ljóst er að búa þarf því öruggt skjól á nýjum stað. Mikilvægt er að bömin upplifl sig sem þátttakendur og hluta af nýju samfélagi og er skólaganga og félagsleg tengslamyndun við jafnaldra ákveðinn og nauðsynlegur hlekkur í því ferli. Því er að mati umboðsmanns bama nauðsynlegt að bömum sem ráðstafáð er tímabundið til annarra umönnunaraðila sé takmarkalaust tryggð skólaganga. 8. gr. Til þess að renna stoðum undir nemendalýðraeði í grunnskólum og tiyggja að nemendur geti haft raunveruleg áhrif á skólaumhverfí sitt telur umboðsmaður bama afar mikilvægt að lögbundið verði að fulltrúar nemenda eigi sæti í skólaráði, enda má ætla að flestallt sem skólaráð fjallar um tengist hagsmunum og velferð nemenda á einn eða annan hátt. Þá þarf að mati umboðsmanns bama að tryggja að greitt sé fyrir setu í skólaráðum. Jalhframt er mikilvægt að styrkja foreldrafélögin fjárhagslega. ll.gr. Umboðsmaður bama fagnar því að auknar kröfur verði gerðar til ráðningar starfsliðs grunnskóla, þó undirrituð hefði kosið að sjá enn ríkari kröfur gerðar. Þá er mikilvægt að sveitarfélög og/eða grunnskólar setji sér verklagsreglur um hvemig taka beri á málum þegar grunur leikur á að bam hafi verið beitt kynferðislegu ofbeldi og rétt væri einnig að kveða á um skyldu starfsmanna til að vinna í fyllsta samræmi við líkamlegar og andlegar þarfir bamanna og að taka það sérstaklega ftam að ekki megi beita bam líkamlegum eða andlegum refsingum. 13. gr. í frumvarpsgreininni segir m.a. að gæta skuli þess að hæfilegt vinnuálag sé í skóia og að nemendur njóti hæfilegrar hvíldar. Umboðsmanni bama hafa borist ábendingar er varða mikið vinnuálag bama í grunnskólum, sérstaklega efri bekkjardeildum. Umboðsmaður telur mikilvægt að hver og einn skóli setji sér viðmið og mörk varðandi námið og hvað teljist eðlilegt og hæfilegt námsálag. Þá er mikilvægt að kennarar einstakra greina hafi samráð stn á milli um verkefhaskil og kannanir sem lagðar eru fyrir nemendur á skólaárinu þannig að álagi sé hæfilega dreift yfir árið.

281 14.gr. í 1 jngr. segir að nemandi beri ábyrgð á eigin námi í samræmi við aldur. Rétt væri að bæta við þessari setningu, / samvinnu við kennara og foreldra líkt og gert var í fyrstu frumvarpsdrögunum. Þá telur umboðsmaður bama að 3. og 4. mgr. 14.gr. séu ekki nægilega skýrar. Ekki sé ljóst hvaða tilvik eða hegðun nemanda réttlæti það að gripið sé til þeirrar neyðarráðstöfúnar að vísa bami úr skóla. Einnig telur umboðsmaður bama ófert að ekki sé geit ráð fyrir ákveðnum tímafresti fyrir skólanefiid að finna annað skólaúrræði. 17.gr. Umboðsmaður bama vill árétta mikilvægi þess, að það sé fyrst og fremst á forræði foreldra að taka ákvötðun um skóiavist bama sinna með hagsmuni og velferð þeirra að leiðarljósi. Verði ágreiningur milli foreldra og skólans um sérúrræði eða skólavist er mikilvægt að fleiri fegaðilar en skóiastjóri komi að ákvörðun, t.a.m. nemendavemdarráð og aðrir sérfræðingar sem vinna með baminu. 18. gr. I 3. gr. frumvarpsins eru foreldrar skiigreindir sem þeir sem fara með forsjá bams í skilningi bamalaganna. Sérstaklega þarf að huga að því að samræmis gæti milli grunnskólalaga og 52. gr. bamalaga nr. 76/2003 en það ákvæði veitir forsjáriausum foreldmm ákveðinn rétt til upplýsinga um bam. 20. gr. og 22. gr. Umboðsmaður bama ítrekar mikilvægi þess að ráðist verði í gerð reglna og vinnuferla sem tryggi aðstöðu, aðbúnað, slysavamir og öryggismál í skólanum, á skólalóð, í skóiabíi. Þá þarf að vera Ijóst að sveitarfélag ber ábyrgð á öiyggi bama hvar sem þau eru á vegum skólans. 33. gr. Undirrituð vill benda á mikilvægi þess að settar verði opinberar reglur og umgjörð vegna lengdrar viðveru bama á fristundaheimilum eða í heilsdagsskóla. í dag ríkir mikil óvissa um hvaða reglur gilda, ef einhveijar, um þetta mikilvæga úrræði, m.a. um starfsemina og aðbúnað bamanna þar. 36. gr. og 37. gr. Umboðsmaður bama vili benda á mikilvægi þess að við mat á gæðum skólastarfs sé einnig hugað að úttekt á starfi nemenda- og foreldrafélaga og raunveruleg áhrif þeirra, hvemig almenn líðan nemenda er tryggð og hvemig tekið er á agamálum og félagslegum þáttum svo sem einelti.

282 i f 47. gr. Umboðsmaður bama hefiir bent á að það gæti verið bót í því að stofeuð væri sérstök úrskurðamefiid skólamála Ifkt og eru til staðar varðandi ýmsa aðra málaflokka. Að lokum vill umboðsmaður bama undirstrika mikilvægi þess að ráðist verði strax í gerð reglugerða til þess að tryggja að markmið frumvarpsins og þau réttindi sem þar eru sett fram nái fram að ganga. Sérstaklega er mikilvægt að ráðist verði í gerð reglna og verkferla varðancji sérúrræði og sérþjónustu samkvæmt frumvarpinu. Skilgreina þarf hvemig standa á að skimunum, athugunum og greiningum (m.a. hver framkvæmir þær) og samvinnu allra þeirra aðila sem koma að bðmum með sérþarfir. Þá má nefiia míkilvægi þess að nemendur geti leitað til skólahjúkrunarfræðings hvenær sem er á skólatíma og að starfsfólk grunnskólans hafi fjölbreytta menntun og þekkingu á langvinnum sjúkdómum og fotlunum sem áhrif hafa á skólagöngu bama. Ljóst má vera að skóli án aðgreiningar er háleitt og gott markmið. En til þess að það nái fram að ganga þarf húsnæði, aðgengi, aðbúnað/tækjabúnað, sem og kennshigðgn, sem taka mið af fötlun og sérþörfiim nemenda. Auk þess þarf sérmenntaða kennara og starfsfólk ásamt nægilegu Qármagni til að tryggja stuðning við einstaka nemendur. Virðingarfyllst % kxwivxij V q Margrét Maria Siguiðardóttir, umboðsmaður tyama

283 Aíþingi Erindi nr. Þ komudagur 42.S. QCOo UMBOÐSMAÐUR B a rn a Menntamálanefnd Alþingis B.t. formanns, Sigurðar Kára Kristjánssonar Alþingi við Austurvöll 150 Reykjavík Reykjavík, 8. maí 2008 Efini: Skólaginca bama í fóstri Meðfylgjandi er skýrsla umboðsmanns barna um skólagöngu barna sem eru f fóstri utan lögheimilissveitarféiags. Skýrslan er unnin úr upplýsingum frá barnaverndarnefndum sem umboðsmaður óskaði eftfr vegna ábendinga um að oft gengi erfiölega að fá skólayfirvöld tll að taka við bömum í tímabundnu fóstri og að brögð væru að því að fósturbörnum væri synjað um skólavist í viðtökusveitarfélagi. Skýrslan gefur til kynna að böm f tímabundnu fóstri njóti ekki sama réttar til skóiagöngu og önnur börn. Mikilvaegt er að tekið sé á þessum vanda sem fyrst og gerðar séu ráðstafanir til að börn f tímabundnu fóstri njóti þessa réttar síns í samræmi við Bamasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Umboðsmaður barna vonar að verði frumvarp til nýrra grunnskólalaga að lögum verði tekinn af allur vafi um skytcki sveitarféiaganna tll þess að sjá tll þess að öll skólaskyld börn sem sækja um skólavist f sveitarfélaginu fái skóiavist hvort sem þau eiga lögheimili þar eða ekki. AÐSETUR: Laugavegi 13, 2. Hæð, 101 Reykjavík Sími: Bréfasími: númer: Netfang: ub@barn.is Veffang:

284 Umboðsmaður Barna Skólaganga barna sem voru í fóstri á vegum barnaverndarnefnda Apríl 2008

285 Aðdragandi Embætti umboðsmanns bama hafa borist allnokkrar ábendingar vegna bama í tímabundnu fóstri sem neitað hefur verið um skólavist í viðtökusveitarfélagi. I ljósi þessa sendi umboðsmaður bama Bamavemdarstofu bréf hinn 5. nóvember 2007 þar sem m.a. var beðið um upplýsingar um skólagöngu bama sem em í fóstri á Islandi. Ennfremur var spurt um hvort brögð væm að því að bömum í fóstri væri synjað um skólavist í viðtökusveitarfélagi. I svarbréfi sínu dagsettu 15. nóvember 2007 vísaði Bamavemdarstofa þeim lið frá sér með þeim rökum að böm í fóstri væm á vegum þeirra bamavemdamefiida sem ráðstafa þeim en ekki Bamavemdarstofu. Þvi væri réttast að umboðsmaður beindi fyrirspum sinni til barnaverndamefndanna sjálfira. Framkvæmd Bréf var sent til allra bamavemdamefhda á landinu hinn 11. janúar 2008 og óskað eftir neðangreindum upplýsingum um skólagöngu bama í fóstri á vegum bamavemdame&danna á árunum Hversu mörg böm hafa verið í fóstri á ykkar vegum á árunum ? 2. Hefur einhveijum þessara bama verið synjað um skólagöngu á þessum tíma? 3. Ef svo er óskar umboðsmaður bama eftir upplýsingum um ástæðu synjana, hversu lengi bömin hafa verið án formlegrar menntunar og til hvaða úrræða hefur verið gripið til að leysa þennan vanda. Frestur til þess að svara var gefmn til 4. febrúar og höfðu þá 8 svör borist umboðsmanni. Aðrir gáfu sér lengri tíma og hafði umboðsmanni bama borist svör 29 bamavemdamefhda frá öllum landshlutum hinn 4. apríl Tvær nefndir svömðu ekki fyrirspuminni. Efitirfarandi niðurstöðum er ætlað að varpa ljósi á stöðu þeirra mála er varðar skólavist bama í fóstri. I þeim svömm bamavemdamefiida sem vitnað er til er öllum nöfiium sleppt eða breytt. I stað nafna bamavemdamefiida hafa verið sett númer frá Engin sérstök regla er á því hvemig bamavemdamefhdir em númeraðar. Misjafht er hvort bamavemdamefhdir taka fram hvort svör þeirra taki mið af bömum í varanlegu eða tímabundnu fóstri. A því er nokkur munur þar sem ekki er gert ráð fyrir að vandkvæði séu til staðar vegna skólavistar þegar um varanlegt fóstur er að ræða, enda fylgir því

286 lögheimilisflutningur sem gerir sveitarfélaginu skylt að sjá baminu fyrir viðeigandi skólaúrræði. Tölulegar upplýsingar eru því nokkuð skekktar þar sem heildarfjöldi bama í fóstri tekur ekki tillit til þess hvort bam er í varanlegu fóstri eða tímabundnu. Niðurstöður A f þeim 361 bömum sem voru á skólaaldri og í fóstri (varanlegu og tímabundnu) á árunum voru 18 (5%) án skólavistar á því tímabili, samkvæmt upplýsingum frá bamavemdamefhdum. Mun fleiri dæmi em þó um að böm hafi verið frá skóla til lengri eða skemmri tíma vegna biðar eftir skólavist, allt frá nokkmm dögum upp í nokkra mánuði. Hjá 65% eða 19 af þeim nefndum sem svömðu hafði ekki komið til að bami í fóstri hefði verið neitað um skólavist. Astæðan var þá yfirleitt sú að ekki hafði þurft að ráðstafa bami í fóstur í annað sveitarfélag eða að sveitarfélagið sjálft hafði þróað úrræði í eigin heimabyggð. Tiu bamavemdamefhdir svara þvi hins vegar að böm á þeirra vegum hafi einhvem tíma á tímabilinu verið án skólavistar og em því vel kunnugar þeim erfiðleikum sem geta fylgt því að fá skólavist fyrir þau fósturböm. Urræðaleysi Svo virðist sem smæð skóla geti sett sitt mark á viðhorf skólanefnda og -stjómenda til skólavistar fósturbama. Samkvæmt upplýsingum frá bamavemdamefhdum virðist ein helsta skýringin sem gefin er fyrir synjun um skólavist vera sú að viðkomandi skólar séu í flestum tilvikum litlir og fámennir og skorti getu til þess að fá hæft starfsfólk til að veita nemendum með sérþarfir (s.s. námsörðugleika og hegðunarvandamál) viðunandi þjónustu. Þá getur reynst erfitt fyrir minni skóla að taka inn ný böm og aðlaga þau því skólastarfi sem þar fer fram. Skólamir töldu sig þ.a.l. ekki i stakk búna til að veita bömunum þá þjónustu og stuðning sem þeim var nauðsynlegur, sbr. neðangreind svör: [Starfsmanni] er kunnugt um vangetu lítilla skóla [...] um lengri eða skemmri tima til að veita nemendum með mikla námsörðugleika sökum alvarlegra geð- og atferlisraskana viðunandi þjónustu; í fyrsta lagi vegna örðugleika til að fá hæft starfsfólk í fámenninu til 3

287 að sinna baminu; i öðru lagi vegna lélegs undirbúnings bamaverndarnefndarinnar sem vistaði barnið og í þriðja lagi tregðu lögheimilissveitarfélags bamsins til að greiða sérkostnað vegna kennslu og umönnunar barnsins. (Bamavemdamefiid nr. 20, 11. febrúar 2008). Skólavist var synjað með þeim rökum að það hafi verið skólanum ofviða að veita barninu nauðsynlega þjónustu, vegna sérþarfa þess. (Bamavemdamefhd nr. 24, 19. febrúar 2008). Sótt var um skólavist fyrir barn í [...] vorönn 2007 og var henni hafhað og fylgdi enginn rökstuðningur höfnuninni. Aftur var sótt um fyrir þetta barn skólaárið og þá var samþykkt að veita barninu skólavist. skólavistinni: Eftirfarandi skilyrði voru gerð fyrir Að 50% álagyrði greitt ofan á viðmiðunargjald Sambands íslenskra sveitarfélaga. Að [sveitarfélag] tryggi greiðslur vegna nemandans að öllu leyti og komi til að nemandinn þurfi á sérkennslu eða annarri aðstoð að halda verði samið sérstaklega um greiðslur vegna þess. Að verði námsdvöl nemandans í [...] með öðrum hætti en skólastjóri, kennarar eða stjórn Byggðarsamlags [...] geti sætt sig við áskilur stjórn Byggðarsamlags [...] sér þann rétt að binda enda á dvöl barnsins við skólann. (Bamavemdamefhd nr. 2, 21. janúar 2008). I ofangreindu tilviki var bamið áfram skráð í grunnskóla lögheimilissveitarfélags á vorönn 2007 og hafði kennari þaðan umsjón með námi þess en fósturforeldrar sáu hins vegar um kennsluna. í öðm tilviki fékk bam skólavist skólaárið með svipuðum skilyrðum og í dæminu hér að ofan. Skólaárið var sama bami hins vegar synjað um skólavist án skriflegs rökstuðnings. I því tilviki bámst hins vegar þau munnlegu skilaboð til fósturmóður að bamið mætti ekki koma aftur í skólann vegna hegðunar sem það hafði sýnt um vorið. 4

288 í svörunum kemur þó íram að í sumum þeirra tilvika þar sem neitað var um skólavist á grundvelli sérþarfa bams hafí ekki verið um að ræða nemendur með mikla eða sértæka námsörðugleika. Sértækar greiðslur komu frá [...] þrátt fyrir að telpan ætti ekki við sértœka námsörðugleika að stríða. (Bamavemdamefhd nr. 12, 31. janúar 2008). Efltirfarandi dæmi lýsa einnig ágætlega þrautagöngu bamavemdamefnda við að útvega skjólstæðingum sínum skólavist eftir að heppilegt fósturheimili hefur verið fundið og viðhorfí til fósturbama: Tœplega 11 ára drengur. Við leit fannst hentugt fósturheimili fyrir drenginn í [...] Stjórnendur [..Jskóla höfnuðu beiðni um skólavist og voru viðbrögðin þannig að ákveðið var að reyna ekki frekar að ná samvinnu um þetta. (Bamavemdamefhd nr. 12, 31. janúar 2008). Fjórtán ára gamall drengur sem hefur í tveimur sveitarfélögum fengið miður góða afgreiðslu hvað varðar viðurkenningu á skólagöngu í því sveitarfélagi þar sem fannst hentugt fósturheimili. [...] Sótt var fyrir drenginn um skólagöngu í mars 2004 en ætlaði skólinn sér ekki að taka við honum. Deiluefni var greiðsla með drengnum og um það hver ætti að greiða kostnað vegna skólaaksturs. Drengurinn var búinn að dvelja á fyrra fósturheimili sínu í þrjár vikur áður en [barnaverndarnefnd] gat þröngvað fram skólavist fyrir hann. Ari seinna var sótt um skólavist fyrir drenginn á [...] en stefht var að varanlegu fóstri hans þar eftir reynslufóstur. Ekki reyndist unnt að koma drengnum í skólavist íþví sveitarfélagi þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir og bréfasendingar og vilja [...] til aukinnar greiðslu með drengnum. Segir m.a. í bréfi frá grunnskólanum [...] að skólinn hafi aldrei gefíð sig út fyrir að vera sérstök stofnun til að taka á móti nemendum með mikla sérfræðiaðstoð. I máli þessa drengs var aldrei þ ö rf hans fyrir sérfræðiaðstoð í skóla, heldur miklu fremur að fá traust og uppbyggilegt heimili fyrir hann. (Bamavemdamefhd nr. 12, 31. janúar 2008). 5

289 Tafir á afgreiðslu Það vekur athygli að ekki virðast vera neinir samræmdir verkferlar hjá sveitarfélögunum þegar sótt er um skólavist fyrir fósturbam. Skólanefnd fer að jafnaði yfir umsóknina en það getur liðið þó nokkur tími á milli funda og með því tapast dýrmætur tími fyrir bömin. I svörum frá bamavemdamefhdum koma ekki fram tölulegar upplýsingar um þann fjölda sem er án skólavistar meðan beðið er eftir svari skólanefridar. Margir nefna þó að talsverður tími geti liðið frá því að bam fer í tímabundið fóstur og þar til skólavist getur hafist. Bent hefur verið á að þessi afgreiðsla hafí farið mjög dalandi eftir að sveitarfélög tóku við rekstri skóla. Skv. reynslu [bamaverndarnefndar] eru viðtökur sveitarfélags þar sem bami er ráðstafað í fóstur með ýmsu móti og ekki fyrir hendi samræmdir verkferlar eða viðmið þegar sótt er um skólavistfyrir fósturbarn. I sumum tilvikum hefur það átt sér stað að um skólavist aðkomubarnsins hafi verið fjallað á kennarafundi, í skólanefnd og loks í sveitarstjórn. Nauðsynleg ákvörðun getur tafist meðþessu móti [...]. (Bamavemdamefhd nr. 24, 19. febrúar 2008). Þó svo að skólavist gangi eftir í flestum tilvikum og samskipti við gmnnskóla séu oft góð virðast þó stundum einhveijir hnökrar á afgreiðslu mála. Sveitarstjómir eru þó misfljótar að afgreiða mál sem þeim berast. Eðli barnaverndarmálanna er þannig að í sumum málum gefst ekki langur tími til undirbúnings fósturs. (Bamavemdamefhd nr. 4, 23. janúar 2008). Þá eru fjölmörg dœmi um að börnin hafi þurft að bíða eftir því að samþykki hafi fengist fyrir skólavist og þau þá oft komin á fósturheimilið og eru án skóla í lengri eða skemmri tíma, frá nokkrum dögum og upp í nokkra mánuði. Hefur reynslan sýnt að sumir skólastjórnendur eru alltaf jákvœðir að taka við fósturbörnum en aðrir eru alltaf neikvæðir og reyna að komast hjá því. (Bamavemdamefhd nr. 12,31. janúar 2008). 6

290 Ágreiningur um kostnað í 2. mgr. 39. gr. reglugerðar um fóstur nr. 804/2004 segir: Efbam fer í tímabundið fóstur skal sveitarfélag sem ráðstafar barni í fóstur greiða kostnað vegna grunnskóla meðan ráðstöfun varir. " Það er að margra mati ótækt að viðtökusveitarfélagið eitt meti og taki ákvörðun um þá þjónustu sem bam þarf á að halda. Oft virðast viðtökusveitarfélögin krefjast hærri greiðslna með bami en lögheimilissveitarfélag þess metur eðlilegt. Til að tryggja bami skólavist virðast lögheimilissveitarfélögin þó oft reiðubúin til þess að greiða hærri fjárhæðir með bami en viðmiðunarreglur Sambands íslenskra sveitarfélaga kveða á um. Fannst hentugt fósturheimili i [...] fyrir drenginn en hann þurfti að bíða í einn og hálfan mánuð eftir því að komast í skólann þar eftir að hann kom á fósturheimilið. íþessu tilviki gerði sveitarfélagið [...] [barnaverndarnefnd] tilboð um að þeir skyldu taka við drengnum fyrir rúmlega kr. í grunngjald á mánuði, sem er langt fyrir ofan venjulegt viðmiðunargjald í samningi á milli sveitarfélaga. (Bamavemdamefhd nr. 12, 31. janúar 2008). Barni hafnað Til að fósturvist gangi upp verður samstarf við skóla að vera gott og samfélagið tilbúið til að veita baminu skólavist og þá aðstoð sem það þarfnast. Það getur legið mikil vinna að baki því að fínna rétta fósturheimilið fyrir bam sem ráðstafa á í fóstur og spila margir þættir þar inn í. Sú vinna getur þó orðið að engu ef ekki næst gott samstarf við skólastjómendur í viðtökusveitarfélagi. Dýrmætur tími getur þá tapast sem getur haft mjög neikvæðar afleiðingar fyrir nám og líðan viðkomandi bams. í þeim tilvikum þar sem hentugt fósturheimili hefur verið fundið fyrir bam er ótækt að málið skuli stranda á skólagöngu bamsins. Þetta sjónarmið kemur vel fram í neðangreindum svörum: Starfsfólk [barnaverndarnefndar] þekkir vel þann vanda [...] að fósturbörnum hefur verið neitað um skólagöngu og/eða mjög erfiðlega hefur gengið að ná samvinnu við skólastjórnendur. Vandinn felst í því að mjög oft hefur reynst erfitt að fá samþykki skólastjórnenda í sveitarfélögum til að taka við bam i í skóla þar sem fyrirhugað er að 7

291 vista barn í tímabundnu fóstri. Þetta er ekki nýr vandi en hann hefur farið vaxandi. Oft hefur komið upp sú staða að búið er að finna fósturheimili sem hentar baminu en stjórnendur skólans neita að taka við barninu og er þá ekki hœgt að vista bamið á heimilinu. [...] (Bamavemdamefhd nr. 12, 31. janúar 2008). Að mati starfsmanna [bamaverndamefhdar] er þessi staða með öllu ólíðandi og telja að brotið sé alvarlega á réttindum þessara barna. Telja starfsmenn það óásættanlegt að lenda ítrekað í því að fundist hefur gott fósturheimili sem hentar vel barni en geta síðan ekki notað það vegna þess að skólastjómendur eru ekki tilbúnir til samvinnu um skólavist fyrir barnið. [...] Þessi börn hafa líka oft dregist aftur úr í námi og a f þeim sökum lika brýnt að þau lendi ekki í því að vera án skóla til lengri eða skemmri tíma. (Bamavemdamefhd nr. 12, 31. janúar 2008). Þrátt fyrir að [...] vœri tilbúið að borga tœpar kr. aukalega á mánuði fyrir telpuna í skóla var henni hafnað um skólavist í grunnskólanum. Fósturrof átti sér stað. (Bamavemdamefhd nr. 12, 31. janúar 2008). Arið 2005 varð barnavemdarnefhd í tveimur tilvikum að hætta við að setja böm á fósturheimili sem talin voru henta þar sem viðkomandi skólar neituðu að taka við börnunum. Astæðurnar voru sagðar þær að um erflð börn væri að ræða og skólarnir hefðu hvorki fjárhagslegt bolmagn né húsakynni til að taka við þeim. Auk þess væri ekki nœgilegt pláss í skólabílnum. Öðru þessara barna var fundið fósturheimili í öðru sveitarfélagi, en ekki tókst að finna annað heimili fyrir hitt bamið og varð því að hætta við að setja það bam i fóstur. (Bamavemdamefhd nr. 29, 4. apríl, 2008). Þegar svo afdrifarík ákvörðun hefur verið tekin að taka bam af heimili sínu og ráðstafa því í fóstur má ætla að önnur vægari úrræði hafí þegar verið reynd til að aðstoða fjölskylduna í sínum vanda. Það vekur því furðu þegar bamavemdamefhd hefiir metið það bami fyrir bestu að 8

292 ráðstafa því í fóstur fjarri heimili sínu sé horfið frá þeirri áætlan og ákveðið að bamið skuli dveljast áfram á heimili sínu. Hætt er við því að þetta geti aukið óstöðugleika í lífi bams og getur tæplega verið til þess fallið að efla tiltrú bamsins og fjölskyldunnar á bamavemdarkerfinu. I flestum þeim tilvikum þar sem skólavist er hafhað voru önnur úrræði í boði fyrir viðkomandi böm og er heimakennsla eitt helsta úrræðið. Eitt dæmi er um að fósturforeldrar hafí ekið bami 2 daga í viku í skóla lögheimilissveitarfélags eftir að viðtökusveitarfélag synjaði um skólavist. Hvor leiðin telur þar um 70 km. Að öðru leyti var bamið án skólavistar. Um lög og reglur I 3. mgr. 76. gr. stjómarskrárinnar segir:,jiörnum skal tryggð i lögum sú vernd og umönnun sem velferðþeirra krefst." 1 1. mgr. 65. gr. er svo að fínna jafhræðisreglu stjómarskrárinnar: Allir skulu vera jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda án tillits til kynferðis, trúarbragða, skoðana, þjóðemisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ættemis og stöðu að öðru leyti. Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi bamsins var fullgiltur fyrir íslands hönd árið Fullgilding hans felur í sér að ísland er skuldbundið að þjóðarétti til að virða og uppfylla ákvæði samningsins. Jafhræðisreglu Bamasáttmálans er að finna í annarri grein hans: 1. Aðildarriki skulu virða og tryggja hverju barni innan lögsögu sinnar þau réttindi sem kveðið er á um i samningi þessum, án mismununar a f nokkru tagi, án tillits til kynþáttar, litarháttar, kynferðis, tungu, trúarbragða, stjórnmálaskoðana eða annarra skoðana, uppruna með tilliti til þjóðernis, þjóðhátta eða félagslegrar stöðu, eigna, fötlunar, œtternis eða annarra aðstæðna þess eða foreldris þess eða lögráðamanns. 2. Aðildarriki skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til að sjá um að barni sé ekki mismunað eða refsað vegna stöðu eða athafna foreldra þess, lögráðamanna eða fjölskyldumeðlima, eða sjónarmiða sem þeir láta i Ijós eða skoðana þeirra. 9

293 í þriðju grein Bamasáttmálans er svo að finna grunnregluna um að alltaf skuli hagsmunir bamsins hafðir í forgmnni: 1. Það sem bami erfyrir bestu skal ávallt hafa forgang þegar félagsmálastofhanir á vegum hins opinbera eða einkaaðila, dómstólar, stjórnvöld eða löggjafarstofhanir gera ráðstafanir sem varða börn. 2. Með hliðsjón a f réttindum og skyldum foreldra eða lögráðamanna, eða annarra sem bera ábyrgð að lögum á börnum, skuldbinda aðildarríki sig til að tryggja börnum þá vernd og umönnun sem velferð þeirra krefst, og skulu þau íþví skyni gera allar nauðsynlegar ráðstafanir á sviði löggjafar og stjómsýslu. [...] Þetta sjónarmið hefiir verið tekið inn í bamavemdarlög nr. 80/2002 en í 1. mgr. 4. gr. um meginreglur bamavemdarstarfs segir: J bamavemdarstarfi skal beita þeim ráðstöfunum sem ætla má að bami séu fyrir bestu. Hagsmunir bama skulu ávallt hafðir i fyrirrúmi í starfsemi bamaverndaryfirvalda mgr. 28. gr. Bamasáttmálans segir ennfremur um rétt bama til menntunar: Aðildarriki viðurkenna rétt barns til menntunar og skulu þau, tilþess að rétturþessi nái fram að ganga stig a f stigi ogþannig að allir njóti sömu tœkifæra, einkum: a) Koma á skyldu til grunnmenntunar sem allir geti notið ókeypis. [...] e) Gera ráðstafanir til að stuðla að reglulegri skólasókn og draga úr því að nemendur hverfi frá námi. Samkvæmt 1. gr. laga um grunnskóla nr. 66/1995 er sveitarfélögum skylt að halda skóla fyrir öll böm á aldrinum 6 til 16 ára sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu. Þá er öllum bömum og unglingum á aldrinum 6 til 16 ára skylt að sækja skóla. Sambærilegt ákvæði um skólaskyldu er að fínna í 3. gr. frumvarps til laga um grunnskóla (285. mál), sem nú liggur fyrir Alþingi. í 5. gr. sama frumvarps er hins vegar fjallað um ábyrgð sveitarfélaga: 10

294 [...] Sveitarfélögum er skylt að sjá tilþess að skólaskyld börn skv. 3. gr. sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu njóti skólavistar eftir því sem nánar segir í lögum þessum. Jafnframt hvíla sömu skyldur á sveitarfélögum e f sá er fer með forsjá barns á lögheimili í sveitarfélaginu, enda semji sveitarfélög sín á milli um skólavist barna, sbr. 5. mgr. Liggi ekki fyrir ákvörðun stjórnvalds um lögheimili barns kveður sveitarstjórn á um skólaskyldu þess, enda búi barnið í sveitarfélaginu og leitað hafi verið eftir innritun þess i skóla, sbr. 19. gr. Synjun sveitarstjórnar er kæranleg eftir fyrirmælum 47. gr. I úrskurði getur menntamálaráðuneyti lagt fyrir sveitarfélag að tryggja barni skólavist innan sveitarfélagsins. Sveitarstjórn í sveitarfélagi þar sem barn á lögheimili getur samið við annað sveitarfélag um að veita baminu skólavist þannig að viðtökusveitarfélag hafi sömu skyldur gagnvart skólavist þess og ætti það lögheimili þar. í athugasemdum sem fylgdu frumvarpinu segir að ákvæðinu sé ætlað að tryggja samfellda skólagöngu bama sem eru í fóstri á heimili utan lögheimilissveitarfélags. Að mati umboðsmanns breytir þetta þetta þó engu í málefnum bama í tímabundnu fóstri þar sem áfram er kveðið á um að lögheimili í sveitarfélagi sé forsenda skyldu viðkomandi sveitarfélags til að tryggja bami skólavist. Ennþá veltur skólaganga bamanna á því hvort sveitarfélögin nái samkomulagi um skólavist þeirra. Það að sveitarfélög geti samið um skólavist bama utan lögheimilissveitarfélags tryggir því á engan hátt rétt bama í tímabundnu fóstri til skólagöngu. I umsögn umboðsmanns bama um ofangreint frumvarp, dags. 24. janúar 2008, segir um þessa grein frumvarpsins: I greininni er kveðið á um þá skyldu sveitarfélags að sjá til þess að öll börn á skólaskyldualdri sem lögheimili eiga i sveitarfélaginu njóti skólavistar og er þetta í samræmi við gildandi lög. Til embættis umboðsmanns barna hafa borist ábendingar er varða börn í timabundnu fóstri sem synjað hefur verið um skólavist í viðtökusveitarfélagi, enda breytist ekki lögheimilisskráning barns þegar þessu úrræði er beitt. Ymsar ástæður geta verið fyrir þvi að taka þ a rf barn a f heimili sinu tímabundið, en Ijóst er að búa þ arf þ ví öruggt s/g'ól á nýjum stað. Mikilvægt er að börnin upplifi sig sem þátttakendur og 11

295 hluta a f nýju samfélagi og er skólaganga og félagsleg tengslamyndun við jafnaldra ákveðinn og nauðsynlegur hlekkur í því ferli. Því er að mati umboðsmanns bama nauðsynlegt að börnum sem ráðstafað er tímabundið til annarra umönnunaraðila sé takmarkalaust tryggð skólaganga. Bamavemdarstofa tekur í sama streng í umsögn sinni um ofangreint frumvarp, dags. 31. janúar Þar er mælt með því að 3. mgr. 5. gr. frumvarps til laga um grunnskóla verði breytt með eftirfarandi hætti: Sveitarfélögum er skylt að sjá til þess að skólaskyld böm skv. 3. gr. sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu og börnum sem hefur verið ráðstafað í fóstur til fósturforeldra sem eiga lögheimili í sveitarfélaginu skv. ákvœðum barnaverndarlaga njóti skólavistar eftir því sem nánar segir í lögum þessum. Ennfremur mælir Bamavemdarstofa með því að a. liður 2. mgr. 6. gr. frumvarpsins hljóði svo: að sjá til þess að öll skólaskyld böm sem rétt eiga á skólavist í sveitarfélaginu njóti lögboðinnar fræðslu, Lokaorð Umboðsmaður bama ítrekar að samkvæmt Bamasáttmálanum og íslenskri löggjöf er það grundvallarréttur og skylda allra bama 6 til 16 ára að ganga í skóla. Að framansögðu er Ijóst að víða er pottur brotinn þegar kemur að skólagöngu bama í tímabundnu fóstri. Samkvæmt ofangreindum upplýsingum frá bamavemdamefndum landsins er þessi vandi ekki nýr af nálinni og virðist hann frekar vera vaxandi. Engir samræmdir verkferlar virðast vera til milli sveitarfélaga þegar umsókn um skólavist fyrir bam í tímabundnu fóstri er tekin til meðferðar. Þá hefur þetta ástand farið dalandi eftir að sveitarfélög tóku við rekstri skóla að mati einnar bamavemdamefndar. Margar bamavemdamefndir upplifa tafir á afgreiðslu og neikvætt viðhorf skólayfirvalda til fósturbama í viðtökusveitarfélögum sem getur skipt sköpum um möguleika þeirra til að byggja sig upp og njóta stuðnings í nýju umhverfi. Smæð skólanna og mat þeirra á vangetu sinni til að mæta þörfum fósturbamanna virðist oftast vera ástæða tafa og synjunar þeirra á að veita fósturbami skólavist. Það vekur einnig athygli að í sumum þeirra tilvika þar sem tvísýnt hefur verið xun skólavist er samið um aixkagreiðslur til viðtökuskóla, oft töluvert umfram þær viðmiðunarupphæðir sem Samband íslenskra sveitarfélaga hefur sett. Þá eru dæmi um að skólinn og aðilar tengdir honum áskilji sér rétt til að binda endi á dvöl 12

296 nemandans ef hann uppfyllir ekki þau einhliða skilyrði sem skólinn setur. Umboðsmanni er einnig kunnugt um dæmi þess að lögheimilissveitarfélag barasins hafi verið ósammála mati viðtökusveitarfélags á þörf á viðbótargreiðslum vegna sérfræðiþjónustu og af þeim sökum hafi sveitarfélögin ekki náð að semja um skólagöngu fósturbaras. Af ofangreindu má fullyrða að böm í varanlegu fóstri fá allt aðra og betri afgreiðslu en böra í tímabundnu fóstri. Umboðsmaður bama vill sérstaklega árétta að hér er um óviðunandi aðstöðumun skólabama að ræða og vísar til jafnræðisreglu stjómarskrárinnar og Bamasáttmálans í þessu sambandi. Það hlýtur að vera skylda okkar sem samfélags að tryggja þessum bömum með lögum viðeigandi stuðning og sama rétt til náms og þroska og öðrum bömum. Ósamkomulag tveggja sveitarfélaga um fjármuni og önnur sjónarmið ættu ekki að ráða því hvort markmið fósturráðstafana náist og velferð og skólaganga bams sé tryggð. Þegar um er að ræða grundvallarrétt bama til að mennta sig og þroska hæfileika sína ættu hagsmunir bamanna ávallt að ganga framar hagsmunum sveitarfélaga. 13

297 print Page 1 o f7 Erindi nr. Þ I3S/IW I komudagur 13,3. 2oo maí 2006 Minnisblað vegna fundar með nefnd sem endurskoðar grunnskólalög Minnisblað umboðsmanns bama vegna firndar þann 22. maí 2006 með nefiid sem endurskoðar grunnskólalög. Umboðsmaður bama skoðar málefiii grunnskólans út frá rétti og hagsmunum nemenda og þá fyrst og fremst út frá lögfræðilegum sjónarhóli. Grunnskólalög setja ramma um skólastarfið- þau eiga að vera verkfæri í daglegri starfsemi þeirra. Lagatextinn (og uppbygging hans) verður að vera skýr og einfaldur m.a. þar sem þeir sem vinna eiga eftir þeim eru ekki löglærðir. Rauði þráðurinn í lögunum á að vera það sem bami er fyrir bestu. sbr. 3. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi bamsins (BSSÞ). Mikilvægt er að þessi grundvallarregla komi fram í allri löggjöf er varðar böm. Grunnskólalög eru meðal þeirra 5 lagabálka er varða böm mestu og því er rétt að setja þessa meginreglu inn í markmiðslýsingu laganna. í umfjöllun þessari er tekið mið af því að frumvarp til breytinga á grunnskólalögum, sem hefur verið til meðferðar á Alþingi, verði samþykkt eins og það kom frá menntamálanefiid þingsins. Umboðsmaður bama skilaði nefiidinni umsögn um frumvarpið og tók nefiidin flestar athugasemdir hans til greina.(umsögn meðfylgjandi). Umboðsmaður bama leggur megináherslu á að grunnskólalög trvggi gæði menntunar/fræðslu, jafnræði nemenda. vellíðan þeirra og réttarörvggi. Taka þarf mið af skuldbindingum íslands samkvæmt BSSÞ og öðrum alþjóðlegum samningum svo sem Mannréttindasáttmála Evrópu, samningum SÞ frá 1966 um annars vegar borgaraleg og stjómmálaleg réttindi og hins vegar um efiiahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi, SALAMANCA- yfirlýsingunni og rammaáætlun UNESCO frá Rétt er að vekja sérstaka athygli á að samkvæmt ákvæðum BSSÞ ( 2. gr. og 28. gr.) þarf að tryggja öllum bömum sama rétt (rétt til sambærilegrar menntunar), hvar sem þau búa á landinu. Bamanefiid SÞ hefur gert athugasemdir við Svía um þetta atriði. Meðal þess sem þarf að skoða er: I. Stjórnsýsla skólakerflsins Stjómsýsla skólakerfisins er hvorki nægilega skýr né skilvirk þegar litið er til þess hve veigamiklir hagsmunir nemenda geta verið í húfi. Tryggja þarf að málsmeðferðarreglur stjómsýslulaga gildi um allar ákvarðanir er varða réttindi og skyldur nemenda og að samræmis og jafnræðis sé gætt við túlkun laganna um land allt með því að slíkar ákvarðanir fái ávallt umfjöllun á fleiri en einu stjómsýslustigi. Með lögum nr. 66/1995 um grunnskóla var meginábyrgð á skólahaldi og framkvæmd grunnskólalaga færð á sveitarfélögin. Ákvæði stjómarskrárinnar um sjálfsforræði sveitarfélaga, sveitarstjómarlaga og grunnskólalaga veita sveitarfélögunum verulegt svigrúm til að skipuleggja skólahald og nám í samræmi við aðstæður og þarfir á hveijum stað. Menntamálaráðuneytinu er þó ætlað að koma að ákveðnum ákvörðunum og hafa eftirlit með framkvæmd laganna. (Sumar ákvarðanir sveitarfélaga má

298 print Page 2 of 7 kæratil félagsmálaráðuneytis skv gr. sveitarstjómarlaga nr. 45/1998.) Skýra þarf betur í lögunum grunnreglur um ákvarðanaferli og málsmeðferð og hvaða ákvarðanir teljist stjómsýsluákvarðanir sem stjómsýslulög taka til. Undanfarin ár hefur orðið sú þróun í íslenskum rétti að skilgreining þar á hefiir rýmkað, þ.e. að allar þær ákvarðanir er varða réttindi og skyldur borgaranna falli hér undir. Slíkar ákvarðanir samkvæmt grunnskólalögum eru t.d. þær er varða rétt til sérkennslu, sérfræðiþjónustu, agamál, skólasókn, valgreinar o.fl. Jafnframt þarf að skýra kæruleiðir og skapa þeim formlegan farveg- skólastjóri-skólanefiidráðuneyti/kærunefiid. Grunnskólalög kveða á um 10 ára skólaskyldu bama og rétt þeirra til menntunar. Hér er um mjög mikilvæga hagsmuni bama að ræða sem ráðið geta úrslitum um hvemig þeim famast í lífinu. Þegar til þess er litið má ljóst vera að tryggja ber jafiiræði nemenda og að túlkun og beiting grunnskólalaga sé samræmd. Sjónarmið er varða réttaröryggi borgaranna hníga í sömu átt. I núgildandi grunnskólalögum er gert ráð fyrir því að unnt sé að skjóta nokkrum ákvörðunum til menntamálaráðuneytis til endanlegrar úrlausnar - en þau eru afar fá. Umboðsmaður bama telur að huga beri að því hvort ekki sé rétt að stofna sérstaka úrskurðamefiid skólamála. sem skjóta mætti ákveðnum ákvörðunum skólanefiida til. Slík nefiid væri skipuð fulltrúum sveitarfélaga, ráðuneytis og jafiivel fleirum og hefði aðsetur í menntamálaráðuneytinu. Mörg dæmi era um slíkar kæru/úrskurðamefiidir sem fjalla um ákvarðanir sveitarstjóma, m.a.: Úrskurðamefnd félagsþjónustu, sbr. lög nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga (í athugasemdum með framvarpinu sagði að lagt væri til að komið yrði á fót sérstökum óháðum úrskurðaraðila til þess að treysta réttaröryggi skjólstæðinga félagsþjónustunnar). Kærunefnd barnavemdarmála, sbr. 6. gr. bamavemdarlaga nr. 80/2002. Urskurðarnefnd skipulags- og byggingamála, sbr. lög nr. 73/1997. Kœrunefnd húsnœðismála, sbr. lög nr. 44/1998. II. Skilgreina þarf, betur en nú er gert, hlutverk og ábyrgð, réttindi og skyldur -skólans, nemenda og foreldra Skólinn/sveitarfélagið Mest ber á ábyrgð og skyldum þegar skólinn sjálfur á í hlut. Skoða þarf betur 2. gr. laganna um hlutverk skólans og inntak menntunar. Rétt er að hafa í lögunum ákvæði um meginmarkmið náms og kennslu og fræðslu- og uppeldishlutverk grunnskólans. Skólinn er fyrst og fiemst fræðslustofium en hann gegnir einnig mikilvægu uppeldishlutverki- þó meginábyrgð á uppeldi bama sé að sjálfsögðu á hendi foreldra. Þetta ákvæði þarf að vera skýrara og hnitmiðaðra. Ekki er nægilegt að slík umfjöllun sé i aðalnámskrá, þar á hins vegar heima frekari útlistun á meginmarkmiðum. I lögum verður að tilgreina rétt allra nemenda til tiltekinnar lágmarksmenntunar, þannig að skýrt komi fram hvað allir nemendur eiga að hafa tileinkað sér eða öðlast grundvallarfæmi í að loknu lögbundnu skyldunámi. Rétt væri að setja ákvæði 4. og 5. mgr. 29. gr. inn í þessa umfjöllun- ekki síst þegar litið er til þeirra breytinga sem gerðar vora á þeirri grein í fyrrnefndu fiumvarpi til breytinga á grunnskólalögum. Kveða þarf skýrt á um að skólinn beri ábvrgð á örvggi og líðan nemenda meðan þeir era í skólanum eða taka þátt i starfi á vegum skólans. Grunnskólalög taka ekki á ábyrgð skóla að þessu leyti og fáir dómar hafa gengið hér á landi. í þeim hefur verið byggt á almennu skaðabótareglunni - skilyrði bótaábyrgðar er að tjón megi sannanlega rekja til lélegs aðbúnaðar eða viðhalds húsnæðis eða skorts á eftirliti af hálfu starfsmanna skóla. I Svíþjóð hefur Hæstiréttur komist að þeirri niðurstöðu að eftirlitsskylda foreldra færist yfir á skóla á skólatíma þegar böm eru í skyldunámi- nemendur séu skólaskyldir og foreldrar hafi ekki möguleika á að hafa eftirlit með þeim. Hér má einnig vísa til álits menntamálaráðuneytisins um öryggi nemenda og ábyrgð kennara frá ágúst /print.aspx?id= &ownertype=l &ownerid=

299 print Page 3 of 7 í áðurgreindu frumvarpi um breytingar á grunnskólalögum er að finna ákvæði um þetta efiii, sbr. 10. gr. þess. Þar segir að grunnskólinn sé vinnustaður nemenda og að við hönnun og byggingu skólahúsnæðis skuli taka mið af þörfum nemenda og líðan og leggja áherslu á öruggt náms- og starfsumhverfi. Einnig segir í 11. gr. þess að menntamálaráðherra skuli setja sérstaka reglugerð um slysavamir og öryggismál í grunnskólahúsnæði og skólalóðum í samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga. Loks er í 2. gr. kveðið á um að ráðherra setji nánari reglur um tilhögun skólaaksturs í samráði við sömu aðila. Þessi ákvæði eru öll til mikilla bóta. En ákvæði grunnskólalaga má enn bæta að þessu leyti. Á miklu veltur að börnum líði vel í skólanum- það hefur m.a. mikil áhrif á námsárangur. Böm eru drjúgan hluta dags í skólanum níu mánuði ársins. Líðan þeirra ræðst af mörgum atriðum sem ýmist varða heimilisaðstæður þeirra eða aðstæður í skólanum. Húsnæði og allur aðbúnaður í skólanum skipta miklu máli. Þar þarf að huga að mörgu, stærð og gerð húsnæðis, búnaði, hljóðvist, lýsingu, loftræstingu, hreinlæti og almennum hollustuháttum. Grunnskólalög verða að tryggja nemendum og foreldrum þeirra rétt til að gæta hagsmuna þeirra og sækja rétt þeirra í þessu efiii, telji þeir aðbúnaði eða öryggi ábótavant. En andleg og félagsleg líðan nemenda skiptir ekki minna máli. Skerpa þarf á skyldum skólans í þessu efni. Þannig þarf að kveða skýrt á í lögum um að skólastjóm skuli taka á einelti, sem því miður er enn mikið vandamál í skólum, þrátt fyrir mikla umræðu og aðgerðir (t.d. Olweusarverkefiiið) undanfarin ár. Svo má kveða á um í reglugerð hvemig það er gert. Um þetta má vísa í ákvæði í lögum nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum og reglugerð nr. 1000/2004 um aðgerðir gegn einelti á vinnustað. Ekki verður við unað að böm búi við lakari lagavemd en fullorðnir í þessu efni. Réttindi og skyldur nemenda Réttur varðandi námið, m.a. inntak þess. Réttur varðandi aðbúnað í skóla/skólalóð/skólabíl- öryggi, líðan, heilsa (líkamleg, andleg og félagsleg). Réttur til að hafa áhrif, m.a. á umhverfi sitt, námstilhögun og fyrirkomulag skólastarfs. Réttur varðandi sérúrræði, sérkennslu, sérfræðiþjónustu - sem einstaklingar/hópur-. Skvldur þeirra gagnvart skóla og starfsmönnum skóla, samnemendum og sjálfum sér. í núgildandi lögum eru ákvæði er varða rétt nemenda á víð og dreif jafiiframt því sem VII. kafli þeirra ber yfirskriftina: Réttindi og skyldur nemenda. Hvergi er þó skilgreindur réttur bams varðandi námið sjálft, þ.e. inntak þess. Ákvæði þessi þarf að skerpa, setja þau fram með skipulagðari (samfelldari) hætti og gera þau markvissari jafiiframt því sem kveða þarf með skýrum hætti á um hvemig réttindum nemenda verði náð fram. Áður hefur verið vikið að atriðum er varða rétt nemenda varðandi inntak náms og öryggi þeirra og líðan og vísast til þess er þar segir. Réttur til að hafa áhrif 12. gr. BSSÞ leggur þá skyldu á aðildarríki hans að þau tryggi bömum, sem geta myndað eigin skoðanir, rétt til að láta þær fijálslega í ljós í öllum þeim málum, sem þau varða og að tekið skuli réttmætt tillit til skoðana þeirra í samræmi við aldur þeirra og þroska. í fyrrgreindu frumvarpi um breytingar á grunnskólalögum eru ákvæði sem ætlað er að uppfylla þessar skuldbindingar. í 9. grein þess er gert ráð fyrir að skylt verði að stofha nemendaráð í hveijum skóla en í núgildandi lögum er einungis að finna heimild til þess. Skulu nemendaráðin fá til umsagnar skólanámskrá og aðrar áætlanir eða meiri háttar breytingar á skólahaldi. Ákvæði um nemendaráð mætti útfæra enn frekar. &ownertype= 1 &ownerid=

300 print Page 4 of 7 Við lok grunnskóla er mikilvægt að nemendur njóti góðra leiðbeininga og ráðgjafar um náms- og starfsval og möguleika sína í þeim efnum, sbr. m.a. 28. gr. BSSÞ. Rétt væri að taka í lögin frekari ákvæði um námsráðgjöf og aðkomu foreldra að henni, m.a. til að koma í veg fyrir brottfall úr námi. Réttur nemenda varðandi sérúrræði. sérkennslu og sérfræðiþjónustu Skóli án aðgreiningar er háleitt og gott markmið sem vinna ber eftir. Ljóst er þó að það hefur ekki gengið sem skyldi. Að því er virðist hefur verið farið af stað án nægs undirbúnings. Til að skóli án aðgreiningar gangi upp þarf: Húsnæði, aðgengi, aðbúnað/tækjabúnað, sem og kennslugögn, sem taka mið af fötlun og sérþörfum nemenda. Sérmenntaða kennara og starfsfólk. Nægilegt fjármagn til að tryggja stuðning við einstaka nemendur. Skilgreina þarf betur í lögunum rétt nemenda með sérþarfir, m.a. til að tryggja jafiiræði nemenda um land allt. Þegar litið er til réttaröryggissjónarmiða er ekki nægilegt að kveða á um rétt nemenda í þessum efiium í reglugerð- nema þá um smærri framkvæmdaratriði. I 37. gr. núgildandi grunnskólalaga er kveðið á um rétt nemenda, sem eiga erfitt með nám sökum sértækra námsörðugleika, tilfinningalegra eða félagslegra örðugleika/ og eða fotlunar sbr. lög um málefhi fatlaðra nr. 59/1992, til sérstaks stuðnings í námi. Setja þarf skýr ákvæði í lögin um sama rétt langveikra bama og annarra bama með heilsutengdar sérþarfir sem og um sjúkrakennslu. Ekki er nóg að hafa slík ákvæði í reglugerðum eða aðalnámskrá eins og nú er. I grunnskólalögunum sjálfum þarf að kveða á um skyldu sveitarfélags til að tryggja sérstuðning við nemendur og hvemig það verði gert. Skyldu skólastjóra til að meta þörf einstakra nemenda fyrir sérstuðning og að stilla upp námsáætlun, um skýrt ferli mála og boðleiðir innan skólans. Hvort og þá hvaða greining þurfi að liggja fyrir, ábyrgð skólans á því að hún fáist fram og að hraða skuli máli. Mikilvægt er að málsmeðferðarreglur séu skýrar, m.a. um rétt foreldra til að koma að ákvörðunum og til að kæra ákvarðanir skóla til skólanefiidar og jafnvel til æðra stjómsýslustigs. í dag er í reglugerðum kveðið á um sumt af því sem hér var nefiit. Rétt er að mati umboðsmanns bama að í lögum séu að finna ákvæði um rétt bama í grundvallaratriðum en að í reglugerðum verði fjallað um frekari útfærslu á framkvæmdinni. Jafnframt þarf að vera ótvírætt að það er nemandinn sem á rétt á stuðningnum en ekki skólinn þannig að fjárframlög fylgi nemandanum. Tryggja þarf samfellu í þjónustu við böm sem eru að koma inn í grunnskóla og hafa notið góðs einstaklingsstuðnings í leikskóla. Huga þarf að því hvemig gögn varðandi þau færist á milli skólastiga en jafhframt að tryggt sé að meðferð slíkra gagna uppfylli kröfur um trúnað. Gera þarf sérstaklega ráð fyrir og setja reglur um samvinnu foreldra og skólans þegar nemandi með sérþarfir á í hlut- sem og um samstarf skóla við aðra þá þjónustuaðila sem að málum bamsins koma. I aðalnámskrá er fjallað um að nauðsynlegt sé að meta sérþarfir nemenda með öflugri skimun og greiningu sem allra fyrst á skólagöngunni og að brugðist sé við á markvissan hátt. Ekki þarf að hafa mörg orð um mikilvægi snemmtækrar íhlutunar. Því verður að skýra rétt nemenda í þessu efni í lögunum. Ljóst er að skóli án aðgreiningar krefst þess að skólahjúkrun verði efld til muna og þarf því ítarlegri ákvæði um það efiii í löggjöfina. Sama á við um ýmsa aðra sérfræðiþjónustu svo sem námsráðgjafa, félagsráðgjafa, sálfræðinga o.fl. sem veita þarf inni í skólunum eða a.m.k. í nánu samhengi við skólastarfið. I 39. gr. grunnskólalaga er kveðið á um að heimilt sé að stofiia nemendavemdarráð og í reglugerð nr. 388/1996 er fjallað nánar um þau. Rétt væri að gera skylt að stofna slíkt ráð í öllum skólum, a.m.k. yfir ákveðnum stærðarmörkum. Taka þarf til sérstakrar skoðunar ákvæði laganna um þjónustu við nemendur með sérþarfir, um &ownertype= 1 &ownerid=

301 print Page 5 of 7 sérfræðiþjónustu, sérdeildir og sérskóla. Setja þarf slík ákvæði fram með samfelldum hætti - en ekki dreift eins og nú er. Meðal annars þarf að fjalla um hver á að ráða því hvar bam með sérþarfir sækir skóla. Nú eiga foreldrar bams síðasta orðið um þaðjafhvel þó allir sérfræðingar sem að máli koma séu þeirrar skoðunar að bami væri fyrir bestu að tekið sé á því með örðum hætti en foreldrar vilja. Huga má að því að gera hér breytingar á - en þá þarf að setja upp reglur um vandaða meðferð máls, þar sem foreldrar eiga rétt á að koma sínum sjónarmiðum að og til að kæra niðurstöðu til æðra stjómvalds. Foreldrar eru ekki alltaf hæfastir til þess að meta hagsmuni bams síns rétt. Jafnframt verður að huga að rétti annarra nemenda í þessu efiii. Fómarkostnaður bams með sérþarfir má aldrei vera meiri af því að vera í almennum skóla en af því að nýta sérúrræði. Um skyldur nemenda er m.a. fjallað í 41. gr. grunnskólalaga. Að mati umboðsmanns bama væri rétt að setja í lögin ákvæði sams konar og eru í 2. og 3. gr. reglugerðar nr. 270/2000 um skólareglur í grunnskólum. Um skyldu hvers skóla til að setja sér skólareglur og hvemig þær skuli settar, m.a. um aðkomu foreldra og nemenda að þeim og ábyrgð þeirra á að þeim sé framfylgt. Þar komi einnig fram hvemig með agabrot skuli farið innan skóla og samráð við foreldra. I núgildandi lögum eru það aðeins mál er varða brottvikningu úr skóla sem sérstakar málsmeðferðarreglur gilda um. Rétt er að tryggja að ef nemandi gerist sekur um alvarlegt brot á skólareglum eða brot sem varða einhveijum tilteknum viðurlögum, þá verði að kalla til foreldra til að gæta hagsmuna hans. Rétt er að nefna að ef skyldur nemenda eru vel skilgreindar og reglur um jafnræði og réttaröryggi þeirra eru skýrar, þá geta agareglur verið strangari. Segja má að það sé hluti af að undirbúa nemendur fyrir lífið að hafa þá með í að setja skólareglur og kenna þeim að virða þær. Réttindi og skyldur foreldra I lögum um grunnskóla er vikið að skyldum foreldra í 2 greinum: Samkvæmt 6. gr. er þeim skylt að sjá til þess að bam innritist í skóla þegar það kemst á skólaskyldualdur og að það sæki skóla. Þessi skylda foreldra er talin til forsjárskyldna, sbr. 3. mgr. 28. gr. bamalaga nr. 76/2003. Jafiiframt segir í 8. gr. laga um grunnskóla að ef foreldri fær tímabundna undanþágu frá skólasókn bams síns þá beri því að sjá til þess að nemandi vinni upp það sem hann kann að missa úr námi meðan á undanþágu stendur. Ljóst má vera að fleira stendur uppá forráðamenn nemenda varðandi skólavist þeirra og nám. Þær skyldur verða að sjálfsögðu ekki tæmandi taldar í lögum, en það væri rétt að kveða skýrar á um þær en nú er gert. í aðalnámskrá segir m.a. að á foreldrum hvíli sú skylda að bömin séu eins móttækileg fyrir þeirri menntun sem skólinn annast og framast er unnt. Þá skyldu mætti taka upp í lögin sem og að þeim beri að fylgjast með námsframvindu bama sinna jafiiframt því sem þeim beri að sínu leyti að stuðla að því að haldið verði uppi aga í skólum. Einnig þarf að kveða skýrar á um rétt foreldra- sem hóps og sem foreldra einstakra bama. Samkvæmt bamalögum nr. 76/2003 og lögræðislögum nr. 71/1997 eiga foreldrar rétt á og ber skylda til að gæta hagsmuna bama sinna til 18 ára aldurs. Sú staðreynd birtist ekki sem skyldi í núgildandi grunnskólalögum. Ekki þarf að hafa mörg orð um að rannsóknir sýna að samstarf foreldra og skóla hefur jákvæð áhrif á skólastarf og líðan og námsárangur nemenda. Skólinn og foreldrar eru í reynd samstarfsaðilar í því veigamikla starfi sem uppeldi og menntun bama er. Hér er um gagnkvæma hagsmuni foreldra og skóla að ræða en þó fyrst og fremst væri slíkt lögbundið samstarf til mikilla hagsbóta fyrir nemendur. Því þarf að setja ákvæði í grunnskólalög sem efla það samstarf sem mest. Aukin áhrif foreldra á starfsemi skóla auka um leið ábyrgð þeirra. I grunnskólalögum skulu foreldraráð gefa umsögn um skólanámskrá. Frumvarp það sem nú liggur fyrir Alþingi um breytingar á grunnskólalögum veitir foreldraráðum aukið vægi. í því er gert ráð fyrir að þau fái til umsagnar allar meiri háttar breytingar á skólahaldi og starfsemi skóla áður en þær eru &ownertype=l &ownerid=

302 print Page 6 o f7 teknar og að þau komi að undirbúningi að gerð skólahúsnæðis. Þessi breyting er til bóta en umboðsmaður bama telur æskilegt að foreldraráð komi að fleiri ákvörðunum, t.d. um lengd kennslustunda- sérstaklega ef fella á úr lögum ákvæði um að meðallengd kennslustunda skuli vera 40 mínútur. Jafiiframt væri rétt að foreldrar væru hafðir með í ráðum við gerð skólareglna. Skoða mætti hvort rétt er að kveða á um skyldu foreldra til samstarfs við skóla með einhveijum hætti. í þessu sambandi má m.a. benda á 3. mgr. 28. gr. bamalaga : Foreldrum ber að afla barni sínu lögmœltrar frœðslu og ala með því iðjusemi og siðgœði. Foreldrum ber að stuðla eftir mœtti að því að bam þeirra fái menntun og starfsþjálfun í samrœmi við hœfileika þess og áhugamál. Setja þarf skýrari reglur um uppbyggingu og ramma starfs foreldra. í 15. gr. grunnskólalaga segir heimilt að stofiia foreldrasamtök við skóla en í 16. gr. segir að skylt sé að stofiia 3ja manna foreldraráð. Jafnframt væri rétt að tryggja fjárhagsgrundvöll þessara ráða og landsamtaka þeirra. í þessu sambandi er rétt að nefiia að auka þarf skilning vinnumarkaðarins og í samfélaginu öllu á mikilvægi þess að foreldrar geti sinnt þessum mikilvægu skyldum sínum. Til að mynda þyrfti að tryggja rétt foreldra gagnvart vinnuveitendum til að sækja foreldraviðtöl etc. Réttur foreldra einstakra nemanda til að fá ákvörðun brevtt Setja þarf skýrari reglur um rétt foreldra til að kæra einstakar ákvarðanir er varða böm þeirra til skólanefiidar og i einstökum tilvikum jafiivel lengra- eins og áður er vikið að. I umsögn umboðsmanns bama um áðumefiit frumvarp til breytinga á grunnskólalögum voru gerðar athugasemdir sem lúta að þessu efiii, t.d. varðandi 6. gr. og 19. gr. þess og er vísað til þess er þar segir. Menntamálanefnd Alþingis tók athugasemdimar til greina í nefndaráliti sínu og hefur gert tillögur um breytingar á frumvarpinu í samræmi við þær. r III. Ymis önnur atríði Námsmat IIX. kafla grunnskólalaga er fjallað um námsmat en því er ætlað að afla sem öruggastrar vitneskju um árangur skólastarfsins og hvemig einstökum nemendum eða hópum gengur að ná settum markmiðum. Námsmat á að vera óhlutdrægt, heiðarlegt og sanngjamt gagnvart nemendum. Samkvæmt 3. mgr. 45. gr. eiga nemandi og forráðamaður hans rétt á að skoða metnar prófurlausnir og í reglugerð nr. 710/1996 er kveðið frekar á um hvemig skuli að því staðið. Samkvæmt þessum ákvæðum á nemandi aðeins rétt á að skoða gögn en hann á ekki rétt á að fá niðurstöðu mats (einkunn eða vitnisburði) breytt. Þar sem niðurstaðan getur varðað nemandann miklu, væri eðlilegt að áskilja honum rétt til þess að óska eftir að niðurstaðan sæti endurskoðun. I aðalnámskrá er fjallað um námsmat út frá því að það sé gert fyrir nemanda, til að ljóst sé hvemig honum famast sem einstaklingi og í samanburði við aðra. Jafiiframt sé því ætlað að veita skólum aðhald- þannig að unnt sé að fylgjast með hvort skólamir eru að standa undir skyldum sínum- sem sagt til að bæta nám og kennslu. í grunnskólalögum nr. 66/1995 voru í fyrsta skipti sett ákvæði um mat á skólastarfi. Þar er megin áherslan lögð á sjálfsmat en menntamálaráðuneytinu ber að sjá til að fram fari ytra mat á starfsemi skóla og úttekt á sjálfsmatsaðferðum skóla. Skýra þarf ákvæði grunnskólalaga um eftirlit og mat á menntun, kveða á um gæðamat og setja lágmarkskröfur um hvað mat skuli taka til. Setja inn ákvæði um að m.a. skuli taka út starf nemendaog foreldraráða og raunveruleg áhrif þeirra, hvemig almenn líðan nemenda er tryggð og hvemig tekið er á agamálum og félagslegum þáttum svo sem einelti. Nýbúar - nemendur með annað móðurmál en íslensku 00/print.aspx?id= &ownertype=l &ownerid=

303 print Page 7 of 7 r Nú eru tæplega 1600 nemendur í grunnskólum á Islandi með annað móðurmál en íslensku. A næstu misserum mun þeim eflaust fjölga til muna. Taka þarf til sérstakrar skoðunar málefiii þessara nemenda- bæði á landsvísu og í einstökum sveitarfélögum. í núgildandi lögum er vikið að nemendum með annað móðurmál en íslensku í 36. gr. og segir þar að þau eigi rétt á sérstakri kennslu í íslensku og að heimilt sé að veita þeim undanþágur varðandi samræmd próf. í aðalnámskrá segir að böm þessi hafi ólíkan menningarlegan, mállegan og námslegan bakgrunn og hafi því misjafiiar forsendur til að takast á við almennt nám í íslenskum skólum. Ljóst er að um mál þessara bama þarf að fjalla meira í lögunum og sérstaklega þarf að huga að samstarfi skóla við foreldra þeirra. Tryggja þarf að nemendur og foreldrar þeirra eigi greiðan aðgang að upplýsingum og ráðgjöf og rétt væri að huga að því hvort skipa eigi þeim talsmann í einhveijum tilvikum. r Jafiiframt þarf að tryggja að erlend böm, sem hér dvelja komi öll inn í skólakerfið- kveða þarf skýrt á um skyldur stjómvalda- ríkis og sveitarfélaga- í því efhi. Rétt er að minna á að í 2. gr. 1. BSSÞ segir : Aðildarríki skulu virða og tryggja hverju bami innan lögsögu sinnar þau réttindi sem kveðið er á um í samningi þessum án mismununar af nokkru tagi... Hér er m.a. átt við rétt bams til menntunar skv. 28. gr. hans. Vakin skal athygli á að í frumvarpi til breytinga á grunnskólalögum sem liggur fyrir Alþingi er gerð breyting á 1. gr. laganna í þá veru að sveitarfélögum verði skylt að halda skóla fyrir öll böm sem eiga lögheimili í viðkomandi sveitarfélagi. Að þessu þarf að huga. Trúarbragðafræðsla Island er í dag fjölmenningarsamfélag og sú staðreynd þarf að endurspeglast í grunnskólalögum. I núgildandi lögum er ekki vikið að rétti nemenda í þessu efiii en í aðalnámskrá er að finna umfjöllun um það. Nú fá foreldrar undanþágu fiá skólasókn skv. 8. gr. eða 35. gr. laganna og er svo litið á að þá beri foreldrar og skólinn ábyrgð á því að nemandinn fái jafiigild tækifæri til menntunar og þroska. I raun er ekki tryggt að nemendur fái slík tækifæri og brýtur það gegn ákvæðum 2. og 29. gr. laganna um jafnræði og 2.mgr. 27. gr. um vikulegan kennslutíma hvers nemanda. Á þessu þarf að taka við yfirstandandi endurskoðun laganna. Til baka Reykjavík, 22. maí 2006 Ingibjörg Rafiiar, umboðsmaður bama

304 Alþingi Erindi nr. Þ /Sj komudagur *??./ Menntamálaneftid Reykjavík 22. jan Alþingis 150 Reykjavík Umsögn Umhyggju, félags til stuðnings langveikum bömum um eftirtalin frumvörp til laga um: Grunnskóla, 285. mál. Framhaidsskóla, 286. mál. Leikskóla, 287. mál. Menntun og ráðningu kennara og skólastjómenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 288. mál. Félagið gerir eftirfarandi athugasemdir um frumvörp þessi. Frumvarp til laga um grunnskóla. Félagið lýsir yfir ánægju sinni með breyttar áherslur í þessu firumvarpi þar sem nemendur eru hafðir í forgrunni. Þó telur Umhyggja að fastar þurfi að kveða á um réttindi langveikra bama í grunnskólum landsins 17. grein fumvarpsins. 1. málsgrein. Langveik böm hafa oft á tíðum aðrar þarfir en heilbrigð böm. Langveikir nemendur þurfa á mun meiri sveigjanleika í skólastarfínu og aukinn skilning á sínum veikindum. Það er oft truflaður nætursvefti, t.d.böm með liðagigt eiga gjaman við mikinn stirðleika að stríða fyrst á morgnana og geta ekki mætt fyrr en seinna en stundatafla segir til um. Nemendur með langvinn veikindi þurfa gjarnan að hvíla sig yfir skóladaginn. Þetta er mikilvægt með tilliti til þess að þau missi sem minnst úr skóla, auk þess sem færa má rök fyrir því að hæfileg áhersla á námið sé hluti af því að hjálpa bömunum að ná bata. 3. málsgrein. Nemendur sem em langtímum saman frá skóla vegna langvinnra veikinda þarf að tryggja kennslu heim Slíkt ákvasði þarf að festa með lögum, þar sem ákvaeði um sjúkrakennslu heim hefur verið við gildi undanfarin ár en fæstir skólastj ómendur virða eða hafa um það vitneskju. Fimm kennslustundir á viku er of lítið eins og tíðkast hefur hér á landi. Heimili: Sími: Fax: Kennitala: Bankareikningur: Netfang: Veffang: Háaleitisbraut Landsbankinn umhyggja.is 108 Reykjavík

305 5. málsgrein. Hér eru lagðar til breytingar frá núverandi lögum þar sem vald er fært frá foreldrum til skólastjómenda, vald sem við teljum að foreldrar eigi að hafa og hafi samkvæmt núgildandi lögum. Þetta telur Umhyggja, félag til stuðnings langveikum bömum að þarfnist rækilegrar endurskoðunar. 40. grein frumvarpsins: Almennt um sérfræðiþj ónustu og stoðkerfi grunnskóla Hver er í raun skólaþjónusta sveitafélaganna við langveik böm og fjölskyldur þeirra þegar kemur að sérfræðiþjónustu? Það þarf að líta með mun heildrænni sýn á ijölskylduna sem slíka. Skólaakstur og sjúkraþjálfun og annars konar þjálfim er mörgum fjölskyldum langveikra bama mikið áhyggjuefni. Mörg bamanna þurfa lífsnauðsynlega á mikilli þjálfun að halda. Æskilegt væri að þjálfun bamanna færi fram í skólanum t.d. á meðan bekkjafélagar þeirra fara í leikfimi. Verði bömin að fara út í bæ í sína þjálfun er skólaakstur mjög mikilvægur. Einnig þarf að vera mun meiri stuðningur við Qölskylduna í veikindum bamanna. Systkini þeirra langveiku glíma oftar en ekki við mikla erfiðleika í sínu lífi. Kvíði, hræðsla og sorg eru meðal þess sem getur gert vart við sig og áhrifin eru oft langvarandi. Hluti af sérfræðiþjónustu er stuðningur við fjölskylduna. Frumvarp tíl laga um framhaldsskóla. Umhyggja, félag til stuðnings langveikum bömum fagnar ákvæðum um lengingu fræðsluskyldu til 18 ára aldurs. Þó vill félagið minna á þá ábyrgð sem fylgir langveikum nemendum með sérþarfir í framhaldsskóla. Það verður að taka fullt tillit til þess sveigjanleika sem nemandinn þarf á að halda vegna veikinda sinna sem geta orðið umtalsverð í sumum tilfellum. Frumvarp til laga um leikskóla. Umhyggja, félag til stuðnings langveikum bömum fagnar nýjum áherslum í frumvarpi þessu. Félagið vill þó benda á mikilvægi þess að sérfræðiþjónustan sé aðlöguð að þörfum fjölskyldunnar. Það er einnig mjög mikilvægt að við framkvæmd sérfræðiþjónustu skuli sveitafélög leggja áherslu á góð tengsl leikskóla og grunnskóla með samfellu í skólastarfi að leiðarsljósi. Frumvarp til laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Félagið vill benda á að auka verður á fræðslu kennara og starfsfólks í íslensku skólasamfélagi um böm með langvinn veikindi og sérþarfir. Einnig þarf að koma á sérhæfðum ráðgjafarteymum innan skólanna sem nokkurs konar bakland fyrir kennara og annað starfsfólk skólanna. Mikilvægt er að ijölga fagfólki á báðum skólastigum þ.e. grunn-og framhaldsskóla, ss. sálfræðingum, sérkennurum og þroskaþjálfum. F.h. Umhyggju,félags til stuðnings langveikum bömum, Ragna Marinósdóttir, framkvæmdastjóri

306 Sendandi: Umsjónarfélag einhverfra Háaleitisbraut 13, 108 Reykjavík Umsjónarfélag einhverfra Alþingi Erindim Þ komudagur ^ 3. / Viðtakandi. Menntamálanefnd Alþingis Reykjavík Erindi: Umsögn vegna Frumvarps til laga um grunnskóla, Þskj Umsjónarfélag einhverfra hefur ákveðið aö senda inn athugasemd vegna 17. greinar frumvarps um grunnskólalög. Greinin er eftirfarandi: 17. gr. Nemendur með sérþarfir. Nemendur eiga rétt á aö komiö sé til móts viö námsþarfir þeirra í almennum grunnskóla án aðgreiningar, án tillits til líkamlegs eða andlegs atgervis. Nemendur sem eiga erfitt með nám sökum sértækra námsörðugleika, tilfinningalegra eða félagslegra örðugleika og/eða fötlunar, sbr. 2. gr. laga um málefni fatlaðra, nemendur með leshömlun, langveikir nemendur og aðrir nemendur með heilsutengdar sérþarfir eiga rétt á sérstökum stuðningi I námi í samræmi við metnar sérþarfir. Nemendur sem að mati læknis geta ekki sótt skóla vegna slyss eða langvarandi veikinda eiga rétt til sjúkrakennslu annaðhvort á heimili sfnu eða á sjúkrastofnun. Sjúkrakennsla er á ábyrgð viðkomandi sveitarfélags. Telji foreldrar bams, skólastjórar, kennarar eða aðrir sérfræðingar að það fái ekki notið kennslu við sitt hæfi í almennum grunnskóla geta foreldrar sótt um skólavist fyrir barnið I sérúrræði innan grunnskóla eða I sérskóla. Ef ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fýrirkomulag skólavistunar nemanda samkvæmt þessari grein skal skólasljóri taka ákvörðun í málinu. Gilda um þá ákvörðun ákvæði stjórnsýslulaga. Ákvörðun er kæranleg eftir fyrirmælum 47. gr. laganna. Ráðherra setur í reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd þessarar greinar og málsmeðferð. Þegar ráðuneytiö kveöur upp úrskurð í málum sem þvf berast á grundvelli þessarar greinar er þvf heimilt að mæla nánar fyrír um fyrirkomulag skólavistunar nemanda og skyldur sveitarfélags f því efni. f þessari grein er gert ráð fyrir aö skólastjóri taki ákvöröun i þeim máium sem ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla vegna skólavistar bama með sérþarfir. Eins og staðan er í dag fara foreldrar með þetta vald og er það eðlilegt að okkar áliti að foreidrar ráði skóiavist bama sinna hvort sem þau eru heilbrígð eða fötiuð. Að flytja þetta vaid tii skólastjóra er óðsættanlegt því þeir hafa ekki þá menntun sem þarf til að meta stöðu fatlaöra eða vefkra bama. Ef foreldrum er ekki treystandi til að taka ákvaöanir fyrir böm sfn, ættu bamavemdaryflrvöid að koma aö mðlunum eins og þegar um heilbrigð böm er að rasða. Ef þvi er ekki við komi ætti að vera nefnd með fulltrúum frð BUGL, Greiningar- og rððgjafarstöð riktsins og menntamálarððuneyti sem sem tæki ðkvörðunina. Fyrir hönd Umsjónarfélags einhverfra, Siggín Birgisaóttir, ffamkvæmdastjóri. Umsjónarfélag einhverfra, The lcelandic Autistic Society, Háaleitisbraut 13, 108 Reykjavík Tel./sími: , vortex.is

307 Nefhdasvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Alþingi Érindi m Þ / 3 S fmmdogur roskahjálp Reykjavík 21. janúar 2008 Landssamtökin Þroskahjálp þakka fyrir að fá til umsagnar: Frumvarp til laga um Grunnskóla 285. mál. Samtökin gera eftirfarandi athugasemdir við áðurgreint frumvarp. Frumvarp til laga um grunnskóla 285. mál. Almennt eru samtökin ánægð með breyttar áherslur í þessu frumvarpi þar sem nemendur eru hafðir í forgrunni. Það er sérstakt fagnaðarefni að skóli án aðgreiningar skuli nú lögfestur. 17 grein. Samtökin gera þó alvarlegar athugasemdir við 5. málsgrein 17. greinar þar sem segir Ef ekki næst samkomulag milli foreldra og grunnskóla um fyrirkomulag skólavistunar nemenda samkvæmt þessari grein skal skólastjóri taka ákvörðun í málinu. Landssamtökin Þroskahjálp telja að með þessu nýmæli lagana sé mikið vald fært frá foreldrum til skólastjómenda og er hér um að ræða grundvallarbreytingu frá því sem er í núgildandi lögum. Vissulega er ákvæði um kærurétt foreldra að finna í umræddri grein en að mati samtakanna er afar langsótt að ætla að foreldrar almennt muni nýta þann rétt sinn, auk þess sem það er ekki æskilegt að böm hefji sína skólagöngu með boðvaldi ráðuneytis. Samtökin benda á að í frumvarpinu er lögð mikil áhersla á ábyrgð og skyldur foreldra gagnvart skólagöngu bama sinna. Því til stuðnings má nefiia að í 2. málsgrein 3. greinar stendur Foreldrar gæta hagsmuna bama sinna. Því skýtur það nokkuð skökku við að þegar kemur að því að taka ákvörðun um fyrirkomulag skólavistar nemenda með sérþarfir skuli skólastjórum vera betur treystandi en foreldrum. Samtökin telja með öllu óásættanlegt að frumvarpið verði samþykkt með þessu ákvæði. Rétt er að benda á að sambærileg ákvæði er hvorki að finna í frumvarpi til laga um leikskóla né til framhaldsskóla og ekki koma fram nein rök fyrir því að öðruvísi skuli staðið að málum í grunnskólum. Skóli án aðgreiningar kallar á að skólar endurskoði vinnubrögð sín og viðhorf og gangi út frá því sem gefnu að allir nemendur hverfisins eigi að fá þar kennslu við hæfi. Það að lögfesta ákvörðunarvald skólastjóra um hverjir megi hefja skólagöngu í sínum hverfisskóla er í mótsögn við grunnforsendur skóla án aðgreiningar og mun torvelda framkvæmd skóla án aðgreiningar og þannig vinna gegn þessum mikilvæga tilgangi lagaima. Samtökin benda einnig á að ákvæði um sérskóla er hvorki að finna í lögum um leikskóla eða framhaldsskóla. Út frá því má álykta að eitt af markmiðum fyrirliggjandi firumvarps hlýtur því að vera að á grunnskólastig verði ekki þörf fyrir slíkar sérstofhanir. Landssamtökin Proskahjálp Háaleitisbraut Reykjavík Sími Fax Kennit

308 20 gr. Lagt er til að sett verði inn í grunnskólalög sambærilegt ákvæði um skólahúsnæði eins og er að finna í frumvarpi til leikskólalaga Gera skal ráð fyrir rými fyrir sérfræðiþjónustu vegna bama með sérþarfir og vinnuaðstöðu (12. grein). 33.grein. Ástæða er til að minna á mikilvægi félagslegrar þátttöku fatlaðra nemenda. í 33. grein frumvarpsins er til staðar heimild til sveitarfélaga að bjóða uppá tómstundastarf og lengda viðveru. Að mati Landssamtakanna Þroskahjálpar er slík þjónusta ein af forsendum fyrir skóla án aðgreiningar. Virðingarm f.h. Landssamtakanna Þroskjflhjálp: GerðurtA. Amadóttir, formaður Friðrik Sigurðsson, framfe^æmdastjóri Landssamtökin Proskahjálp Háaleitisbraut Reykjavík Sími Fax Kennit. 52 I I

309 lí ÞrotkAþiálfcfélag ftlanda Þroskaþjálfafélag íslands Alþingi. 13S/I221 komudagur 2S. L 2 0 ö $ Reykjavík Umsögn Þroskaþjálfafélags íslands: Þingskjal mál. Frumvarp til laga um grunnskóla Þroskaþjálfafélag íslands lýsir yfir ánægu sinni með frumvarpið í heild sinni og telur að það marki framsækna og heildstæða stefnu um grunnskóla. Sérstaklega ber að fagna þeim áherslum sem lagðar eru á rétt nemenda til að komið sé til móts við þarfir þeirra í almennum grunnskóla án aðgreiningar, án tillits til líkamlegs eða andlegs atgerfis. III. KAFLI. Starfslið grunnskóla 11.gr. Starfslið Við aðra málsgrein bætist starfsheitiðþroskaþjálfi. Greinin verður þá svohljóðandi: Um skilyrði þess að hljóta ráðningu sem skólastjóri, stjórnandi kennari eða broskaþiálfi fer samkvœmt gildandi lögum þar um. Rökstuðningur: Sérþekkingar þroskaþjálfa er í auknu mæli óskað innan grunnskólanna og fjöldi þeirra sem þar starfa hefur aukist jafii og þétt. Til að tryggja nemendum með sérþarfir aðkomu þroskaþjálfa að námi þeirra verður að skilgreina stöður þroskaþjálfa innan grunnskólanna. Þroskaþjálfar hafa lögvemdað starfsheiti skv. lögum nr. 18/1978 og eru ráðnir til að vera hluti af daglegu starfi grunnskóla sem starfa eftir markmiðum skóla án aðgreiningar. Þeir hafa sérstöðu miðað við aðra sérfræðinga sem falla undir sérfræðiþjónustu þar sem þjónusta þeirra er að fullu samofin allii kennslu skólans. 12. gr. Símenntun Við aðra málsgrein bætist: þroskaþjálfar. Greinin verður þá svohljóðandi: Kennarar, þroskaþiálfar og skólastjórar grunnskóla skulu eiga kost á reglulegri símenntun í þeim tilgangi að efla starfshœjni stna. Þeir shilu einnig eiga kost á námsleyfum. Borgartúni 6 throska@throska.is Sími: Reykjavík Fax:

310 Þro«k>þJálfaf4l«9 iilandi Þroskaþjálfafélag íslands IV. KAFLI. Nemendur 17. gr. Nemendur með sérþarfir Lagt er til að 5 og 6 málsgreinar þessarar greinar verði felldar á brott. VI. KAFLI. Skólahúsnæði og aðstaða grunnskóla 20. gr. Skólamartnvirki Við aðra málsgrein bætist: Gert skal sérstaklega ráð jyrir rými fyrir nemendur með sérþarfir, sérjrœðiþjónustu og vinnuaðstöðu starfsfólks. Virðingarfyllst, f.h. Þroskaþjálfafélags íslands Borgartúni Reykjavík throska@throska.is Sími: Fax:

311 Alþingi Erindi nn Þ komudagur Nefndarsvið Alþingis Austurstræti Reykjavík Reykjavík, 23. janúar 2008 Efni: Umsögn um frumvarp til laga um grunnskóla. Öryrkjabandalaai (slands hefur borist til umsagnar frumvarp til laga um grunnskóla. ÖBI fagnar þeim breytingum sem gerðar eru á frumvarpinu og þeim áherslum sem þar koma fram um að öllum börnum séu búnar kjöraðstæður til náms og þroska. Gerðar eru eftirfarandi athugasemdir við frumvarpið. 1. ÖBÍ hefur fengið athugasemdir frá foreldrum fatlaðra barna sem hafa af því áhyggjur að skólastjórum skuli vera falið að taka endanlega ákvörðun um fyrirkomulag skólavistar nemenda með sérþarfir, sbr. 17. gr. frumvarpsins. Jafnvei þó svo að slíkar ákvarðanir séu kæranlegar til menntamálaráðherra þá hafa foreldrar áhyggjur af þeim tíma og fyrirhöfn sem slíkt fyrirkomulag kemur til með að hafa í för með sér. í 18. gr. frumvarpsins um foreldra og meðferð upplýsinga er fjailað um foreldar sem ekki tala íslensku eða nota táknmál. Þar segir að skólinn skuli leitast við að tryggja foreldrum túlkun á upplýsingum sem nauðsynlegar eru vegna samskipta foreldra og skóla. Að mati ÖBÍ er ástæða til að breyta þessu ákvæði á þá leið að skólanum sé skylt að tryggja foreldrum sem nota táknmál túlkun á upplýsingum sem nauðsynlegar eru vegna samskipta foreldra og skóla. Er í því sambandi vísað í héraðsdóm Reykjavíkur1frá því í desember 2005 en niðurstaða dómsins fól í sér skyldu Reykjavíkurborgar til að ábyrgjast túlkaþjónustu í foreldraviðtölum í grunnskóla fyrir foreldra sem nota táknmál. Virðingarfyllst, q f.h. ÖBÍ framkvæmdastjóri 1Sjá hjálagðan héraðsdóm

312 Ár 2005, fimmtudaginn 1. desember, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, í málinunr. E-4873/2005: uppkveðinn svohljóðandi Krístín Friðriksdóttir gegn Reykj avíkurborg dómur: Mál þetta, sem dómtekið var 22. nóvember siðastliðinn að afloknum munnlegum málflutningi, er höfðað 29. júní 2005 af Kristínu Friðriksdóttur, Engjaseli 87, Reykjavík, gegn Reykjavíkurborg, Ráðhúsinu, Reykjavík. Stefnandi krefst þess að viðurkennd verði skylda stefnda til að greiða kostnað stefnanda vegna aðstoðar táknmálstúlks á foreldrafundum í Seljaskóla þegar málefiii bama stefiianda eru til umfjöllunar. Þá krefst stefnandi að stefndi verði dæmdur til greiðslu króna ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 38/2001 fiá 14. september 2004 til greiðsludags og að dráttarvextir leggist við höfuðstól á tólf mánaða fresti, i fyrsta sinn 14. september Að lokum krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda eins og mál þetta væri ekki gjafsóknarmál. Stefiidi krefst sýknu af kröfum stefiianda og málskostnaðar úr hendi hennar að mati dómsins. I Stefnandi og eiginmaöur hennar eru heymarlaus og kveða þau íslenskt táknmál vera móðurmál sitt. Stefiiandi talar enga íslensku og maður hennar mjög takmarkað. Af þeim sökum þarfnast þau aðstoðar túlks til að eiga samskipti við fólk sem ekki kann íslenskt táknmál. Stefiiandi og ma»3ur hennar eiga tvo syni sem báðir eru heyrandi og stunda nám í Seljaskóla hér í borg. Viö inngöngu drengjanna i skólann voru stefnandi og eiginmaður hennar boðuð í foreldraviðtal og óskaði stefnandi eftir að túlkur yrði þeim til aðstoðar. Lýsti skólinn sig reiðubúinn til að panta túlkinn en hafnaði greiðslu reiknings fyrir þjónustu hans. Af þeim scikum pantaði stefnandi túlkinn sjálf og greiddi fyrir þjónustuna. Með bréfi til skólans 9. september 2004 óskaði stefnandi eftir að reikningurinn yrði endurgreiddur. Erindið var ítrekað þrívegis en það bar eigi árangur. Sama álitaefni hefur komið upp á foreldrafundum eftir þetta og hefur skólinn í öllum tilvikum vísað kröfu stefiianda til stefiida. Stefiiandi leitaði fulltingis Félags heymarlausra sem annaðist bréfaskipti fyrir hönd heimar og sendi meðal annars fyrirspum vegna ágreiningsins til Fræðslumiðstöðvar Reykj ivikur. Leitaði stofnunin álits borgarlögmanns sem svaraði með bréfi 3. október 2003 cg taldi að túlkaþjónusta félli ekki undir þær skyldur sem sveitarfélögum er ætlað að veita fötluðum einstaklingum. Félag heymarlausra sendi

313 2 Fræðslumiðstöð Reykjavíkur fyrirspum 23. september 2004 þar sem óskað var upplýsinga um hvort stofnunin hygðist greiða foreldrum heymarlausra bama í grunnskólum borgarinnar fyrir túlkaþjónustu. Þá var farið fram á upplýsingar xun hvaða starfsreglur giltu hjá miðstöðinni um túlkaþjónustu við foreldra sem ekki tala íslensku og á hvaða forsendum ákvarðanir um greiðslur væru teknar. Svar barst 24. október 2004 þess efnis að grunnskólar Reykjavikur greiddu ekki fyrir þessa þjónustu þar sem hún félli ekki undir þær skyldur sem sveitarstjómum séu ætlaðar lögum samkvæmt að veita fötluðum einstaklingum. í kjölfarið var þess óskað að borgarstjóm ógilti ákvörðunina, meðal annars með vísan til ákvæða grunnskólalaga nr. 66/1995, en á fundi borgarráðs 17. febrúar 2005 var því hafnað. II Stefnandi byggir á því að stefnda beri að greiða kostnað vegna túlkaþjónustu í samskiptum skóla og heymarlausra foreldra enda varði það réttindi og skyldur bama þeirra að fullkominn gagnkvæmur skilningur sé tryggður. Geti ofangreind samskipti verið undanfari stjómsýsluákvörðunar skólans sem stjómvalds og beri því að tryggja að beinar og óbeinar ákvarðanir skólans séu teknar að fullrannsökuðu máli þar sem allar staðreyndir liggi fyrir og forsjáraðilar hafi raunverulega getað gætt hagsmuna bama sinna í aðdraganda ákvörðunarinnar. Að auki hafi það ríkt forvamargildi til þess að imnt sé að grípa inn í aðstæður áður en til alvarlegra og jafnvel meira íþyngjandi aðgerða er gripið. Er í því sambandi vísað til meginreglna stjómsýsluréttar um meðalhóf og skyldu stjómvalds til rannsóknar. í 1. gr. grunnskólalaga nr. 66/1995 sé kveðið á um skyldu sveitarfélaga til að halda skóla fyrir öll böm og unglinga á aldrinum sex til sextán ára. Þá beri stjómvöldum við úrlausn mála að gæta samræmis og jafnræðis í lagalegu tilliti samkvæmt 11. gr. stjómsýslulaga nr. 37/1993 og sé óheimilt að mismuna aðilum við úrlausn mála. Stefnandi telji þessa skyldu virta að vettugi af hálfu stefnda með því að tryggja ekki greiðslu fyrir túlk í samskiptum skóla og heymarlausra foreldra. Sitji heymarlausir foreldrar því ekki við sama borð og heyrandi foreldrar og foreldrar af erlendum uppruna sem tryggð sé slík þjónusta. Af lögmæltri skólaskyldu og inntaki skólaskylduhugtaksins verði eindregið ráðið að greiðsluskylda hvíli á sveitarfélaginu. í skyldum stefnda felist að ganga úr skugga um að forsjáraðilar séu upplýstir um með hvaða hætti stefndi innir skylduna af hendi. Samkvæmt rannsóknar- og leiðbeiningarreglu stjómsýsluréttarins beri grunnskólum stefiida að tryggja að allar ákvarðanir um nám og námsvist nemandans séu teknar að vel rannsökuðu máli og að forsjáraðilar, sem gæta hagsmuna nemandans, hafi fullkominn skilning á þvi sem fram fer í foreldraviðtölum. Til samanburðar sé vísað til þess að

314 3 skattyfirvöldum beri að greiða fyrir og sjá til þess í samskiptum sínum við heymarlausa að túlkur sé viðstaddur til þess að tryggja að gagnkvæmur skilningur málsaðila sé fullkominn áður en hugsanleg stjómsýsluákvörðun er tekin. Hvíli sambærileg skylda á grunnskólum sem stjómsýsluhafa þegar ákvarðanir séu teknar um réttindi og skyldur nemenda og einnig til að tryggja að nemendum verði veitt þau úrræði sem skólakerfið hefur upp á að bjóða. Þá telur stefnandi að synjun stefiida stríði beinlínis gegn aðalnámskrá grunnskóla. Þar sé skýrt kveðið á um mikilvægi góðs upplýsingaflæðis milli forsjáraðila og skóla. Sé álitið að það sé forsenda góðs skólastarfs og þar af leiðandi góðrar menntunar grunnskólanemenda að gagnkvæmt traust ríki milli heimilis og skóla. Vegna synjunar stefnda sitji stefiiandi við lakara borð en heyrandi foreldrar sem og foreldrar af erlendum uppruna. Þegar foreldrar af erlendum uppruna eru boðaðir til foreldraviðtals sé það gert með sérstöku eyðublaði sem geri ráð fyrir að skólinn panti túlk sé þess óskað. Sé greitt fyrir þjónustu túlks í þeim tilvikum. Sé því brotin jafhræðisregla stjómsýsluréttarins í tilviki stefnanda. í munnlegum málflutningi var til stuðnings stefnukröfum jafiiframt á þvi byggt af hálfu stefiianda að skýra ætti 1. gr. laga nr. 59/1992 um málefni fatlaðra til samræmis við 1. gr. grunnskólalaga. Stefndi reisir sýknukröfu aðallega á aðildarskorti, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga sé markmið félagsþjónustu á vegum sveitarfélaga að tryggja fjárhagslegt og félagslegt öryggi og stuðla að velferð íbúa á grundvelli samhjálpar. Með félagsþjónustu sé samkvæmt 2. gr. laganna átt við þjónustu, aðstoð og ráðgjöf í tengslum við tíu málaflokka sem tilgreindir séu í ákvæðinu, meðal annars við aldraða og fatlaða. Réttur þessara þjóðfélagshópa sé því tryggður í lögum. í 42. gr. laganna sé mælt fyrir um að félagsmálanefiid skuli vinna að því með fötluðum, hvort sem er af líkamlegum eða andlegum ástæðum, að þeim verði tryggð sambærileg lífskjör og jafnrétti á við aðra þjóðfélagsþegna. Jafnframt skuli fötluðum sköpuð skilyrði til að lifa sem eðlilegustu lífi miðað við getu hvers og eins. Þá sé kveðið á um það í 44. gr. laganna að fatlaðir eigi rétt á almennri þjónustu og aðstoð samkvæmt lögunum og skuli þeim veitt þjónusta á almennum stofnunum eftir þvi sem unnt er og við á. Samkvæmt því sé það lögboðin skylda sveitarstjóma að veita fötluðum einstaklingum félagsþjónustu. Samkvæmt 7. gr. laga nr. 59/1992 um málefiii fatlaðra skuli fatlaðir eiga rétt á allri þjónustu ríkis og sveitarfélaga og skuli ávallt leitast við að veita fötluðum þjónustu samkvæmt almennum lögum á sviði menntunar og heilbrigðis- og félagsþjónustu. Reynist

315 4 þjónustuþörf hins fatlaða meiri en svo að henni verði fullnægt innan almennrar þjónustu skuli hinn fatlaði fá þjónustu samkvæmt ofangreindum lögum. Sem dæmi um almenna þjónustu megi nefiia svonefnda liðveislu, sbr. 24. gr. laganna. í því ákvæði sé kveðið á um að sveitarfélög skuli eftir föngum gefa fötluðum kost á liðveislu en með henni sé átt við persónulegan stuðning og aðstoð sem einkum miðar að því að ijúfa félagslega einangrun fatlaðra einstaklinga. Sú sértæka þjónusta sem felist í táknmálstúlkun falli skýrlega ekki undir hina almennu þjónustu sem skylt sé að veita samkvæmt 7. gr. laga nr. 59/1992. Félagsmálaráðherra fari með yfirstjóm málefna fatlaðra samkvæmt lögum nr. 59/1992. í samræmi við reglur islenskrar réttarfarslöggjafar verði kröfum sem rætur eigi að rekja til ætlaðra brota á lögunum beint að íslenska ríkinu fyrir hönd ráðherra. Eigi stefnandi kröfu um greiðslu vegna túlkaþjónustu í samskiptum sínum við Seljaskóla verði slíkum kröfum undir engum kringumstæðum beint að stefiida. Beri því að sýkna stefiida á grundvelli aðildarskorts. Verði ekki fallist á framangreint er á því byggt af hálfu stefnda að samkvæmt 78. gr. stjómarskrárinnar, sbr. 16. gr. stjómskipunarlaga nr. 97/1995 og 1. gr. sveitarstjómarlaga nr. 45/198, ráði sveitarfélög sjálf málefnum sínum. í þvi felist að þau hafi forræði á því hvemig tekjum er varið innan þeirra marka sem lög setja. Sú sértæka þjónusta sem felist í táknmálstúlkun falli skýrlega ekki undir þær skyldur sem sveitarstjómum sé lögum samkvæmt skylt að veita heymarlausum einstaklingum. Af því leiði að stefnda sé í sjálfsvald sett hvort hann greiði kostnað vegna túlkaþjónustu fyrir umrædda einstaklinga. Hafi hin umdeilda ákvörðun borgarráðs verið tekin á grundvelli sjálfsákvörðunarréttar stefiida. í grunnskólalögum sé hvergi fjallað um skyldu sveitarfélaga til að veita fötluðum foreldrum grunnskólabama séraðstoð í samskiptum þeirra við skólann. Þaðan af síður sé þar gert ráð fyrir að skólinn standi straum af kostnaði vegna sértækrar þjónustu sem fatlaðir foreldrar þurfa á að halda í samskiptum sínum við grunnskóla. Teljist þjónustan því ekki til kostnaðar vegna skólagöngu. Ákvörðun borgarráðs sé að öllu leyti samþýðanleg reglum stjómsýslulaga. Nemendum með annað móðurmál en íslensku hafi fjölgað mjög í grunnskólum borgarinnar undanfarin ár í samræmi við fjölgun erlendra íbúa þar. Nýbúakennsla sé stór þáttur í að aðlaga böm af erlendum uppruna að íslensku samfélagi auk þess sem henni sé ætlað að draga úr fordómum gagnvart útlendingum og ýta undir samkennd. Frumforsenda þess að böm af erlendum uppruna geti nýtt sér íslenskt skólakerfi til jafhs við önnur böm sé að samskipti og samstarf hlutaðeigandi skóla við foreldra bamanna gangi sem greiðlegast fyrir sig. Að öðrum kosti sé sú hætta fyrir hendi að bömin verði utanveltu í skólastarfinu og einangrist félagslega. Til þess að fyrirbyggja slíkt hafi stefndi, í þeim

316 5 tilvikum þegar lítil íslenskukunnátta er fyrir hendi hjá foreldrum bamanna, hlutast til um að útvega þeim túlk og greiða fyrir þjónustu hans. Að baki liggi fyrst og fremst velferðarsjónarmið vegna viðkomandi bams enda sé það eitt af meginmarkmiðum skólastarfs samkvæmt aðalnámskrá að nemendum lærist að þekkja og tjá eigin tilfinningar og kunni jafiifiramt að virða tilfinningar annarra og tjáningu þeirra, óháð uppruna, kyni, búsetu, trú eða fötlun. Samkvæmt því, og þegar haft sé í huga að umræddur kostnaður greiðist með fé sem stefndi hafi sérstaklega ráðgert að fari í nýbúakennslu í fjárhagsáætlun, megi vera ljóst að þau sjónarmið sem lágu að baki ákvörðun borgarráðs í málinu séu fullkomlega málefiialeg. Hafi jafnræðisregla stjómsýsluréttarins því ekki verið brotin með ákvörðuninni. III Grunnskólar em reknir af sveitarfélögum, sbr. 1. gr. grunnskólalaga nr. 66/1995. Er kröfum stefnanda því réttilega beint að stefiida sem rekur grunnskóla þann sem hér um ræðir. Ber því þegar af þeirri ástæðu að hafna kröfu stefiida um sýknu vegna aðildarskorts. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 66/1995 er sveitarfélögum skylt að halda skóla fyrir böm og unglinga á aldrinum 6 til 16 ára eftir því sem nánar segir í lögunum. Þá er mælt svo fyrir í 1. mgr. 15. gr. laganna að starfsmönnum skóla sé skylt að efla samstarf skóla og heimila, meðal annars með því að miðla fræðslu um skólamál til fóreldra og veita upplýsingar um starfið í skólanum. í aðalnámskrá fyrir grunnskóla segir að mjög mikilvægt sé að foreldrar fylgist vel með skólagöngu bama sinna, líðan þeirra í skóla, námsárangri og framförum. Sé brýnt að skólar gefi reglulega skýrar og góðar upplýsingar um skólastarfið og áætlanir sem liggja fyrir um starfsemi skólans. Megi gera þetta með ýmsum hætti, til dæmis í foreldraviðtölum. Böm stefnanda eru á skólaskyldualdri. Bæði stefnandi og eiginmaður hennar em heymarlaus. Telja verður að foreldraviðtöl séu mikilvægur þáttur í grunnskólastarfinu og fyrir liggur að í grunnskóla þeim, er böm stefiianda stunda nám í, fara slík viðtöl fram. Samkvæmt því verður að líta svo á að á skólanum hvíli sú skylda að gæta jafnræðis gagnvart foreldrum bama þannig að viðtölin komi að tilætluðu gagni fyrir þá alla. Liggur í hlutarins eðli að þátttaka stefiianda og eiginmanns hennar í foreldraviðtölum er tilgangslaus nema njóti við aðstoðar táknmálstúlks. Því er og við að bæta að upplýst er í málinu og viðurkennt af hálfu stefiida að túlkun í foreldraviðtölum er greidd af hans hálfu þegar í hlut eiga foreldrar sem em af erlendu bergi brotnir. Telja verður að stefnandi sé sem heymarlaus einstaklingur í raun eins sett og útlendingur sem skilur ekki íslenskt mál enda þurfa báðir aðilar á að halda aðstoð túlks til að skilja það sem fram fer á foreldrafundum. í báðum tilvikum er það því forsenda þess að forsjárforeldri geti rækt