Mentamálaráðið. Løgtingið Dagfesting: Mál nr.: 16/ Málsviðgjørt: BB/TVR

Transkript

1 Mentamálaráðið Løgtingið Dagfesting: Mál nr.: 16/ Málsviðgjørt: BB/TVR Løgtingsmál nr. 102/2016: Uppskot til løgtingslóg um broyting í anordning om ikrafttræden for Færøerne af lov om ægteskabs indgåelse og opløsning (Nágreining í lógarregluni at signa borgaraliga stovnað hjúnalag) Uppskot til Løgtingslóg um broyting í anordning om ikrafttræden for Færøerne af lov om ægteskabs indgåelse og opløsning (Nágreining í lógarregluni at signa borgaraliga stovnað hjúnalag) 1 Í anordning nr. 37 frá 22. januar 2002 om ikrafttræden for Færøerne af lov om ægteskabs indgåelse og opløsning, sum broytt við anordning nr. 228 frá 15. mars 2007 og anordning nr. 398 frá 20. apríl 2010, verður 14, stk. 2 orðað soleiðis: Stk. 2. Hjún í borgaraliga stovnaðum hjúnalagi kunnu, í tann mun fólkakirkjan hevur løggild ritual til tess, lata sóknarprest signa hjúnalagið. Landsstýrismaðurin ásetir greiniligari reglur um hetta. 2 Henda løgtingslóg kemur í gildi 1. juli

2 Kapittul 1. Almennar viðmerkingar 1.1. Orsøkir til uppskotið Orsøkin til, at lógaruppskotið verður lagt fram, er, at í løgtingsmáli nr. 19/2015: Uppskot til ri kislo gartilmæli um at seta i gildi fyri Føroyar partar av broytingum i hju nabandslo gini og rættarvirknaðarlo gini, sum Løgtingið samtykti hin 29. apríl 2016, stendur, at Anordningen træder i kraft, når 14, stk. 2 i anordning om ægteskabs indgåelse og opløsning er ophævet eller omformuleret således, at den ikke giver ret til velsignelse af borgerligt indgået ægteskab mellem to personer af samme køn Í viðmerkingunum verður millum annað sagt.av tí, at tulkingarósemja framvegis er um, hvørt samkynd borgaraliga gift pør eftir ásetingini í 14, stk. 2 í hjúnabandslógini kunnu krevja at verða signað í kirkjuni, er neyðugt at binda um heilan fingur. Til tess at beina burtur allan iva er neyðugt, at 14, stk. 2 í hjúnabandslógini annaðhvørt verður strikað ella umorðað. Í samskifti um heystið 2016, sum endaði við skrivi frá danska Børne- og Socialministeriet 25. november 2016, gjørdu Heilsu- og Innlendismálaráðið og danska Børne- og Socialministeriet semju um at fremja broytingarnar í løgskipanunum, sum Løgtingið við løgtingsmálunum 19 og 20/2015 hevur samtykt at broyta, eins og semja var um, at lógaruppskot sum hetta, sbr. 4, stk. 1 í løgtingsmáli 19/2015, er fortreyt fyri at fremja hesar, eins og ásett er í nevndu grein. Uppskotið verður sett fram í framhaldi av hesum. Til tess at løgskipanin, sum Løgtingið samtykti, kann koma í gildi, er sostatt neyðugt, at 14, stk. 2 annaðhvørt verður tikin av ella broytt. Ásetingin hevur ikki rættarligan týdning. Greitt verður frá hesum í partinum 1.2. Galdandi lóggáva ; men stutt kann sigast, at í hesum liggur, at uttan mun til, hvørt ásetingin við nú galdandi orðing er í lógini ella ikki, hevur fólkakirkjan eins og onnur trúarsamfeløg møguleika fyri at signa øll hjúnaløg, ið eru stovnað borgaraliga. Munurin millum fólkakirkjuna og hini trúarsamfeløgini eru tó, at í fólkakirkjuni ber einans til at fremja halgigerðir í tann mun løggild ritual eru til tess. Av tí, at ásetingin ikki hevur rættarligan týdning, var ætlanin upprunaliga at strika hetta stykkið; men tá uppskot um hetta varð sent til ummælis, gjørdu Føroya Stiftsstjórn, Felagið fyri kirkjuráðslimir og Prestafelagið í felags ummælissvari hin 20. januar 2017 vart við, at tey meta, at lógartryggjaða kravið, ið maður og kona, sum eru gift borgaraliga, sambært 14, stk. 2 hava uppá kirkjuliga signing, eigur at vera óbroytt. Mett verður, at við fyriliggjandi uppskoti ber best til at fylgja samfelda ynskinum frá pørtunum á kirkjuøkinum, og samstundis geva greitt tekin um politiska ynskið um, at tað framhaldandi skal vera upp til fólkakirkjuna sjálva at taka støðu viðv. møguleikanum hjá borgaraliga giftum pørum, ið hava sama kyn, at fáa hjúnalagið signað, tí at talan er um innaru viðurskifti kirkjunnar. Tøkniliga hevði eisini borið til at broytt 14, stk. 2 soleiðis, at fólkakirkjan fekk eitt beinleiðis forboð í lógini fyri at signa pør, ið bæði hava sama kyn; tað hevði tó verið eitt greitt og beinleiðis inntriv í innaru viðurskifti fólkakirkjunnar, uttan at hetta er ynski fólkakirkjunnar. Tvørturímóti vísa viðmerkingarnar frá pørtunum á kirkjuøkinum í skjali D í løgtingsmáli 21/2015 greidliga, at teirra ynski er, at mannamunur ikki verður gjørdur í lóggávuni. Haraftrat hevði eitt slíkt uppskot verið í vanda fyri at verið í stríði við EMRS art. 9 (1) í mun til átrúnaðarliga frælsi fólkakirkjunnar. 2

3 1.2. Galdandi lóggáva Ikki fyrr enn í 1923 gjørdist frítt hjá manni og konu í Føroyum at velja, hvørt tey vildu giftast borgaraliga ella kirkjuliga. Fyri 1923 skuldu tey giftast kirkjuliga, uttan so, at annað teirra ikki hoyrdi til fólkakirkjuna. Í hjúnalagslógini frá 1922, sum fekk gildi í Føroyum í 1923, og varðveitti sítt gildi til 2001, var í 40 soljóðandi áseting: 40. Ægtefællerne har Adgang til at faa et ved borgerlig Vielse indgaaet Ægteskab kirkeligt velsignet efter Aftale med en Præst i Folkekirken. Nærmere regler herom fastsættes ved kongelig Anordning. Kommissiónin, sum gjørdi uppskotið til hjúnalagslóg í 1922, sigur í álitinum frá 1913 um hesa grein: Ligesom efter Forslagene fra har man ment, at der bør være Mulighed for at faa et borgerlig indgaaet Ægteskab kirkelig velsignet. Nogen synderlig 'l'rang hertil vil der vel næppe vise sig at være, da i saa Fald egentlig kirkelig Vielse vil blive foretrukket. Bortset fra det mindre praktiske tilfælde, at Ægtefæller paa et senere tidspunkt ønsker deres borgerlig indgaaede Ægteskab kirkelig velsignet, vil denne Adgang formentlig kun blive benyttet, hvor borgerlig Vielse har fundet Sted i Udlandet som den der eneste mulige Stiftelsesform, eller hvor en af Parterne af Hensyn til, at hans Hjemland kun anerkender denne Stiftelsesmaade, har ment at burde benytte den ogsaa her, selvom den for formelle Spørgsmaal i Almindelighed anerkendte Sætning: locus regit actum (En Retshandels Form bestemmes af det Sted, hvor den foregaar.), vilde gøre den efter dansk Ret gyldig foretagne Vielse gyldig ogsaa i Udlandet. Under disse Omstændigheder behøver Adgangen til at faa en saadan kirkelig Velsignelse aldrig at være ubetinget, og man har ved Udtrykket:»efter Aftale med en Præst«villet betegne, at det beror paa, om der kan findes en Præst, der er villig til at foretage den. De nærmere Regler for den kirkelige Velsignelse maa man overlade til de almindelige kirkelige Forskrifter, og man har derfor henvist dem til kongelig Anordning. I det norske Udkast findes ingen Regel optaget om dette Forhold, da det i Norge i sin Helhed kan ordnes ved kgl. Resolution. Heller ikke det svenske Udkast har nogen regel herom. Í Kommissionsbetænkning 1964 nr. 369 om ægteskabs indgåelse og opløsning samt forældremyndighed og samkvemsret verður upplýst á bls. 45: Efter stk. 2 har ægtefæller adgang til at få et ved borgerlig vielse indgået ægteskab kirkeligt velsignet efter aftale med en præst i folkekirken efter regler fastsat af kirkeministeren. En sådan ordning kræver ikke lovhjemmel, men efter ønske fremsat af biskopperne over for kirkeministeriet er bestemmelsen, som svarer til den gældende lovs 40, optaget i lovteksten. Sostatt er lóggivið um kirkjunnar innaru viðurskifti eftir áheitan frá kirkjuni sjálvari. Sambært galdandi siðvenju á økinum hevur lóggávuvaldið ikki av sínum eintingum lóggivið um kirkjunnar innaru viðurskifti. Í hesum sambandi kann vísast til Lovforslag som fremsat nr. 105: Forslag til lov om ændring af lov om medlemskab af folkekirken, kirkelig betjening og sognebåndsløsning (Præsters ret til at undlade at vie to personer af samme køn m.v.): Siden 1849 har regeringen i kraft af en forfatningssædvane ved vedkommende minister stået for reguleringen af de indre kirkelige anliggender i det omfang, det er 3

4 nødvendigt at regulere dem. Reguleringen sker gennem kongelige anordninger eller resolutioner, der udstedes efter ministerens indstilling og på ministerens ansvar. Som eksempler på den retlige regulering i medfør af den nævnte retssædvane kan nævnes, at der ved kongelig resolution er autoriseret bibeloversættelser, salmebog og ritualer for dåb, nadver i hjemmet, vielse og jordpåkastelse samt for bispevielse, kirkeindvielse, præstevielse og provsteindsættelse. Der er også ved kongelig anordning fastsat bestemmelser om dåb, konfirmation og indledende konfirmationsforberedelse (minikonfirmander). Kompetencen til at foretage den retlige regulering af anliggender, der betragtes som indre kirkelige, tilkommer ministeren for ligestilling og kirke. Fra lovgivers side anses det for en forudsætning, at ministeren gør brug af sin kompetence, idet Folketinget hidtil har afstået fra at lovgive for disse områder, og idet en retlig regulering af de indre anliggender er nødvendig, for at folkekirken kan fungere. Siden 1849 har skiftende kirkeministre generelt udvist stor skønsomhed og været tilbageholdende med at regulere de indre kirkelige anliggender. Ministerens kompetence til at udstede anordninger på disse områder er derfor blevet udøvet på grundlag af indstillinger fra biskopper eller i form af rådgivning i form af betænkninger fra udvalg, arbejdsgrupper eller kommissioner med deltagelse af biskopper og andre teologisk sagkyndige. Av tí at ávísur vandi kann vera fyri, at siðvenjur, sum her umrødda stjórnarskipanarsiðvenja (forfatningssædvane) kunnu fara á glið í so tunt mannaðari fyrisiting sum teirri føroysku, er hon í ávísan mun løgfest í føroysku kirkjulóggávuni. Mannagongdin at løggilda ritual er soleiðis løgfest í 16 í løgtingslóg nr. 60 frá 7. juni 2007 um fólkakirkjuna í Føroyum. Í galdandi hjúnalagslóg í Føroyum, ið er danska lógin frá 1969, sett í gildi í Føroyum í 2002 við kongligari fyriskipan, verður greinin, nakað tillagað, endurtikin í 14, stk. 2, har sagt verður: Ægtefæller kan få et ægteskab, som er indgået ved borgerlig vielse, kirkeligt velsignet af en præst i folkekirken. Regler herom fastsættes af kirkeministeren. Um regluna sigur nevndin, sum gjørdi uppskotið til hjúnalagslógina í 1969, í álitinum frá sama ári: Udvalget har overvejet, om bestemmelsen herom, som er uden retlig betydning, bør udgå af ægteskabslovgivningen. Som anført foran vedrørende spørgsmålet om kirkelig lysning vil det være naturligt, at ægteskabsloven som hidtil indeholder oplysning om adgangen til kirkelig velsignelse. Í hesum, at ásetingin ikki hevur rættarligan týdning, liggur, at uttan mun til, hvørt ásetingin er innlimað í lógina ella ikki, hevur fólkakirkjan eins og onnur trúarsamfeløg møguleika fyri at signa hjúnaløg, ið eru stovnað borgaraliga. Einasti rættarligi týdningur, ið kann verða lisin inn í ásetingina, er, at hjún við nú galdandi orðing (mótsett orðingini í lógini frá 1923) hava krav um, at kirkjan veitir hesa tænastu. Einstaki sóknarpresturin hevur (eins og tá um hjúnavígslu ræður) rætt til at verða frítikin frá hesi tænastuskyldu, í tann mun átrúnaðarliga grundað mannarættindalig viðurskifti hjá sóknarprestinum (til dømis heilt ella lutvíst fyrivarni fyri at gifta uppaftur o.a. grundað á samvitskufrælsið hjá sóknarpresti) tala fyri hesum. 4

5 Sóknarprestur kann bert signa borgaraliga stovnað hjúnalag, í tann mun fólkakirkjan hevur løggild ritual til endamálið. Sum er, er eittans slíkt ritual løggilt, nevniliga Ritual for kirkelig Velsignelse af et borgerligt stiftet Ægteskab, sum varð løggilt í 1938, er á donskum máli, og er eftir orðalagnum skilliga til at signa hjúnaløg millum pør, ið hava hvør sítt kyn einans. Ritual fólkakirkjunnar verða løggild eftir 16 í løgtingslóg nr. 60 frá 7. juni 2007 um fólkakirkjuna í Føroyum, og sóknarprestur hevur tænastuskyldu at fylgja ritualunum neyvt. Skal farast fram uttanum løggildu ritualini krevst staðiligt loyvi frá biskupi í hvørjum einstøkum føri sbr. 2 í løgtingslóg nr. 42 frá 26. mai 2008 um at brúka kirkju og um limaskap í fólkakirkjuni. Allar verandi reglur og kirkjuligar siðvenjur á økinum standa við, uttan mun til broytingina í uppskoti, eisini umrødda bekendtgørelse nr. 361 af 21. november 1938 angaaende Autorisation af Ritual for kirkelig Velsignelse af et borgerligt stiftet Ægteskab. Tað er upp til kirkjuna, eftir mannagongdini í 16 í løgtingslóg nr. 60 frá 7. juni 2007 um fólkakirkjuna í Føroyum at gera av, um fólkakirkjan í Føroyum skal hava nýggj ritual, til dømis við sama innihaldi sum í fylgiskjali 1 nr. II í bekendtgørelse nr. 544 af 13. juni 2012 om autorisation af ritualer for vielse (bryllup) af to af samme køn og kirkelig velsignelse af borgerligt indgået ægteskab mellem to af samme køn; men hevði fólkakirkjan sett fram ynski um at lata gera slík ritual, hevði verið neyðugt at broytt hjúnalagslógina, áðrenn til hevði borið at eftirlíkað ynskinum, tí sambært samtyktu broytingini kunnu pør, ið hava sama kyn, bert verða gift borgaraliga Endamálið við uppskotinum Endamálið við uppskotinum er ikki at broyta reglurnar um kirkjuliga signing av borgarligum hjúnalagi, men at gera fullkomiliga greitt, at tað er ein innanhýsis spurningur í fólkakirkjuni, hvørjar kirkjuligar gerðir fara fram í fólkakirkjuni, og at ongin hevur krav um at fáa nakra halgigerð framda í kirkjuni, sum kirkjan ikki hevur ritual til. Við hesum verður eisini gjørt greitt, at hóast samtyktu broytingarnar við løgtingsmáli nr. 19/2015 eru hvørki løglig atvold til, ella politiskt ynski um at ávirka kirkjuna viðvíkjandi tí at signa hjúnaløg, har hjúnini hava sama kyn; tvørturímóti er endamálið við lógarbroytingini at undirstrika, at hetta er upp til kirkjuna sjálva at gera av, av tí at talan er um innaru viðurskifti fólkakirkjunnar burturav Samandráttur av nýskipanini við uppskotinum Innihaldsliga ger uppskotið ikki nakra broyting, tí hjúnalag hevur nett sama borgaraliga gildi, uttan mun til, um tað er signað í kirkju ella ikki, og einum og hvørjum trúarsamfelagi er frítt at velja at signa borgaraliga stovnað hjúnalag ella lata vera. Nýskipanin við uppskotinum er tí einans, at við orðunum...í tann mun fólkakirkjan hevur løggild ritual til tess... og við almennu og serstøku viðmerkingunum um uppskotið verður gjørt fullkomiliga greitt, at fólkakirkjan ikki fer at hava nakra løgliga skyldu til at gera ritual til at signa hjúnaløg, har hjúnini hava sama kyn, og at politisk ávirkan eigur ikki at verða gjørd galdandi, hesum viðvíkjandi. Í mun til endamálið við lógarbroytingini hevði tí verið nóg mikið at sett orðini...í tann mun fólkakirkjan hevur løggild ritual til tess... inn í galdandi tekst. Hetta er tað einasta nýggja í ásetingini; men sambært galdandi rundskrivi um uppseting og broyting av løgtingslógum v.m., 5

6 dagfest 10. februar 2015, bls. 34, eigur alt stykkið av lógartøkniligum ávum at verða týtt, heldur enn at føroyskur tekstur verður settur inn í eina áseting, sum er á donskum máli Ummæli og ummælisskjal Felagið fyri kirkjuráðslimir, Stiftsstjórnin, Prestafelagið, Heilsu- og Innlendismálaráðið og ríkismyndugleikarnir (Ríkisumboðið) hava fingið uppskotið til ummælis, umframt at uppskotið hevur ligið frammi alment til ummælis í nakrar dagar. Av tí at ásetingin ( 14, stk. 2) ikki hevur rættarligan týdning, var ætlanin upprunaliga at strika hetta stykkið; men tá uppskot um hetta varð sent til ummælis, gjørdu Stiftsstjórnin, Felagið fyri kirkjuráðslimir og Prestafelagið í felags ummæli hin 20. januar 2017 (dagfest 18. januar) vart við, at tey meta, at lógartryggjaða kravið, ið maður og kona, sum eru gift borgaraliga, sambært 14, stk. 2 hava uppá kirkjuliga signing, eigur at vera óbroytt. Samsvarandi ynskinum frá Felagnum fyri kirkjuráðslimir, Prestafelagnum og Stiftsstjórnini varð gingið frá ætlanini um at strika stykkið, og fyriliggjandi uppskot varð gjørt í staðin. Mett verður, at við hesum uppskoti ber best til at fylgja samfelda ynskinum frá pørtunum á kirkjuøkinum, og samstundis geva greitt tekin um politiska ynskið um, at tað framhaldandi skal vera upp til fólkakirkjuna sjálva at taka støðu viðv. møguleikanum hjá borgaraliga giftum pørum, ið hava sama kyn, at fáa hjúnalagið signað, tí at talan er um innaru viðurskifti kirkjunnar. Felagið fyri kirkjuráðslimir, Prestafelagið, Stiftsstjórnin, Heilsu- og Innlendismálaráðið og ríkismyndugleikarnir hava fingið nýggja uppskotið til ummælis, umframt at uppskotið hevur ligið frammi alment til ummælis í nakrar dagar. Partarnir á kirkjuøkinum vóru bodnir til fundar at umrøða fyriliggjandi uppskot við landsstýriskvinnuna, áðrenn ummælisfreistin var farin, men teir góvu avboð, og valdu heldur at svara skrivliga hin 6. februar Innihaldið í svarinum er hetta: Vit meta tað vera prinsipielt skeivt at blanda borgarligt lógarsmíð og kirkjuligt lógarsmíð saman, og at fólkakirkjan verður drigin upp í politiskar avgerðir, ið ikki viðvíkja kirkjuligum viðurskiftum. Broytingar í innaru viðurskiftum fólkakirkjunnar skulu fara fram eftir ynski fólkakirkjunnar. Vísandi til omanfyri standandi kunnu vit av prinsipiellum orsøkum ikki viðmæla fyriliggjandi broytingaruppskoti. Ummælið er lagt við sum fylgiskjal 2, eins og fyrra ummæli teirra, fylgiskjal 3, og ummælið, fylgiskjal 4, ið partarnir hin 15. januar 2016 lótu mentanarnevndini undir viðgerðini av løgtingsmáli nr. 21/2015, og sum teir vísa til í fylgiskjali 3. Vísandi til, at Løgtingið hevur samtykt, at 14, stk. 2 í hjúnalagslógini annaðhvørt skal verða strokið ella broytt, er ilt at síggja, hvussu til hevði borið at gjørt nakað slag av tillaging í 14, stk. 2, ið gongur ynskinum í fyrra ummælinum frá pørtunum á kirkjuøkinum meira á møti, enn fyriliggjandi uppskot. Eftir øllum at døma er ummælið, dagfest 07. februar 2017, sostatt meira at meta sum eitt mótmæli móti tilgongdini allari (at lóggivið verður um kirkjulig og borgarlig viðurskifti í einum, og at partarnir á kirkjuøkinum ikki sum annars føst siðvenja er hava verið við í tilgongdini allari, heldur enn bert at verða hoyrdir), heldur enn eitt ítøkiligt mótmæli móti fyriliggjandi uppskoti. Her er serliga vert at vísa á orðingina...kunnu vit av prinsipiellum orsøkum ikki viðmæla fyriliggjandi broytingaruppskoti. 6

7 Av tí at skipanin hjá okkum í øldir hevur verið soleiðis, at hjúnalagið bæði løgliga sæð og í manna fatan í flestu førum er ein borgarlig og kirkjulig fyriskipan í einum, ber ikki til at gera broytingar í fleiri pørtum av hjúnalagslógini, uttan at nerva kirkjulig viðurskifti, beinleiðis ella óbeinleiðis. Sostatt hevði ikki borið til at gingið hesum ynski hjá pørtunum á kirkjuøkinum á møti, uttan at innihaldið í løgtingsmáli 19/2015 varð framt á annan hátt enn við at broyta hjúnalagslógina; men nú er løgtingsmál 19/2015 samtykt endaliga, og tí er ikki aktuelt at viðgera aðrar møguleikar. Heilsu- og Innlendismálaráðið og danska Børne- og Socialministeriet skutu í ummælum 9. og 10. februar 2017 upp, at lógin kemur í gildi við hóskandi freist, so at nevndu stjórnarráð fáa stundir at gera neyðuga fyrireikingararbeiðið, til tess at løgskipanirnar, sum verða broyttar í framhaldi av løgtingsmálunum 19 og 20/2015, kunnu verða fyrireikaðar og koma í gildi samstundis. Heilsu- og Innlendismálaráðið nevndi 1. juni ella 1. juli sum hóskandi gildiskomudag, so 1. juli er valdur til tess, at skotbráið skal vera í rúmara lagi, heldur enn í so trongt. Heilsu- og Innlendismálaráðið og danska Børne- og Socialministeriet skutu eisini í ummælum 9. og 10. februar 2017 upp, at í hesum lógaruppskoti verður víst til semjuna millum stjórnarráðini um at fremja nevndu broytingar í løgskipanum, og um at hetta lógaruppskotið, sbr. 4, stk. 1 í løgtingsmáli 19/2015, er fortreyt fyri at fremja hesar. Hetta er tí tikið við í almennu viðmerkingarnar. Samskiftið við Heilsu- og Innlendismálaráðið og danska Børne- og Socialministeriet er lagt við sum fylgiskjølini 5 og frameftir. Kapittul 2. Avleiðingarnar av uppskotinum 2.1. Fíggjarligar avleiðingar fyri land og kommunur Ongar útreiðslur eru av lógaruppskotinum. Lógaruppskotið er ikki partur av broytingum í einum samlaðum lógarverki, men er fortreyt fyri at ríkislógartilmælini um hjúnalagslógina løgtingsmál nr. 19/2015 og løgtingsmál nr. 20/2015, sum gera, at pør, ið hava sama kyn, kunnu verða gift borgaraliga, kunnu verða sett í gildi Umsitingarligar avleiðingar fyri land og kommunur Umsitingarligar avleiðingar vera ikki fyri land og kommunur Avleiðingar fyri vinnuna Uppskotið hevur ikki fíggjarligar ella umsitingarligar avleiðingar fyri vinnuna Avleiðingar fyri umhvørvið Uppskotið hevur ikki ávirkan á umhvørvið Avleiðingar fyri serstøk øki í landinum Uppskotið hevur ikki fíggjarligar, umsitingarligar ella umhvørvisligar avleiðingar fyri serstøk øki í landinum. 7

8 2.6. Avleiðingar fyri ávísar samfelagsbólkar ella felagsskapir Uppskotið hevur avleiðingar fyri ávísar samfelagsbólkar ella felagsskapir: Uppskotið tryggjar, at ávirkanin á fólkakirkjuna av, at hjúnalagslóggávan verður broytt soleiðis, at pør, ið hava sama kyn, kunnu verða gift borgaraliga, verður so lítil sum til ber. Samstundis undirstrikar uppskotið, at ongar løgligar ella politiskar áneyðir eru fyri, at fólkakirkjan ger nakra broyting í framhaldi av nevndu lógarbroytingum. Uppskotið er tó ikki til hindurs fyri, at borgaraliga gift pør, ið hava sama kyn, kunnu fáa borgaraliga stovnaða hjúnalagið signað í kirkjuni, um fólkakirkjan seinni velur at lata ritual gera og løggilda til endamálið Millumtjóðasáttmálar á økinum Millumtjóðasáttmálar eru ikki á økinum, ið lógaruppskotið fevnir um Tvørgangandi millumtjóðasáttmálar Evropeiski mannarættindasáttmálin ( EMRS ), sbr. Anordning nr. 136 af 25. februar 2000 om ikrafttræden for Færøerne af lov om den europæiske menneskerettighedskonvention, sum varð innlimaður í føroysku lóggávuna tann 1. mai ár 2000, og sum sambært galdandi donsk/føroyskum stjórnarrætti er á hægri stigi enn vanlig lóg, hevur ásetingar um grundleggjandi politisk og borgarlig mannarættindi í einum samfelag við fólkaræði. Í mun til verandi lóg er kanska serliga viðkomandi at nevna rættindini hjá giftingarførum monnum og kvinnum til hjúnalag (art. 12), rættindini hjá borgarum til virðing fyri privatlívi og familjulívi, heimi og samskifti (art. 8) og um hugsannarfrælsi, samvitskufrælsi og trúarfrælsi (art. 9) og nevndu ásetingar samanhildið við forboðnum ímóti mismuni í mun til tey rættindi og frælsi, sum sáttmálin verjir (art. 14). Art. 8 (1): Um rættindini hjá borgarum til virðing fyri privatlívi og familjulívi, heimi og samskifti Hóast evropeiski mannarættindadómstólurin í Strassbourg ( EMD ) samsvarandi fólkarættinum brúkar ein dynamiskan og endamálsvendan tulkingarhátt, hava pør, ið hava sama kyn, ikki enn fingið staðfest ein konventiónsvardan rætt til hjúnalag sambært EMRS art. 12, hóast limalondini eftir endaliga dómin frá 21. okt. 2015, Oliari móti Italiu, hava skyldu til sambært EMRS art. 8 (1) onkursvegna í lóggávuni at tryggja pørum, ið hava sama kyn, møguleika fyri í høvuðsheitum at fáa líknandi rættindi sum gift, har skipan við skrásettum parlagi verður nevnd sum dømi. Tað er upp til einstøku limalondini sjálv at gera av, hvussu tey ítøkiliga ætla sær at tryggja henda rætt. Umrøddi dómurin var í stuttum um trý pør, allir menn, sum stevndu Italiu fyri ikki at heimila pørum, ið hava sama kyn, at giftast, ella at ganga í okkurt slag av skrásettum parlagi, ið eru dømi um skipanir, ið tryggja pørum, ið hava sama kyn, pørum grundleggjandi borgarlig rættindi til eitt nú at arva hvønn annan og at uppihalda hvørjum øðrum, sum vanligar avtalur ikki kunnu tryggja á nøktandi hátt. Sambært EMD hevur ein meiriluti av teimum londum, sum hava tikið undir við EMRS, tryggjað pørum, ið hava sama kyn, hesi rættindini við lóggávu, ið heimilar hesum hjúnalag, skrásett parlag ella líknandi skipan. EMD kom til ta niðurstøðu, at Italia sostatt hevði brotið positivu skyldur sínar sambært EMRS art. 8 (1) við ikki at tryggja pørum, ið hava sama kyn, 8

9 líknandi rættindi og skyldur, sbr. serliga dómsgrund 169 og 185. Talan var sostatt ikki um brot á EMRS art. 12. Sostatt kann Føroyar við samtykta uppskotinum um at loyva tveimum, ið hava sama kyn, at giftast borgaraliga, sigast at lúka sínar positivu skyldur sambært EMRS art. 8 (1), har pør, ið hava sama kyn, vera tryggjað nøkur grundleggjandi løgfrøðilig rættindi til familjulív, hóast tey sambært samtyktu lógini ikki kunnu blíva gift í kirkju. Art. 12: Um rættindini hjá giftingarførum monnum og kvinnum til hjúnalag Næsti spurningurin er sostatt, hvørt rætturin at blíva giftur í Føroyum yvirhøvur er fevndur av EMRS, soleiðis sum evropeiska mannarættindastøðan er í dag. EMRS art. 12 ásetur: Giftefærdige mænd og kvinder har ret til at indgå ægteskab og stifte familie i overensstemmelse med de nationale love om udøvelsen af denne ret. Samstundis stendur í EMRS art. 14: Nydelsen af de i denne konvention anerkendte rettigheder og friheder skal sikres uden forskel på grund af køn, race, farve, sprog, religion, politisk eller anden overbevisning, national eller social oprindelse, tilhørsforhold til et nationalt mindretal, formueforhold, fødsel eller ethvert andet forhold. Í viðurkendu bókini Law of the European Convention on Human Rights, by Harris, O Boyle & Warbrick (Oxford), Second Edition (2009), bls. 553, stendur viðvíkjandi pørum, ið hava sama kyn: The Court s ruling in the Christine Goodwin case that the right to marry is not limited to persons who are biologically of the opposite sex opens up the possibility that Article 12 might be extended beyond the facts of that case to homosexual marriages or civil partnerships. However, this would be a step beyond allowing transsexuals the right to marry under Article 12: whereas transsexual unions may be regarded as associations between a man and a woman, in the case of homosexuals, it would be a substance of the proposed union rather than the character of the participants in it that would be in issue. Given the increasing number of contracting parties to the Convention that allow homosexual marriages or (especially) civil partnerships in their law, the time may come when the Court, if called upon, would rule that Article 12 extended to them. Soleiðis sum EMD hevur ment venju sína viðvíkjandi EMRS við at brúka konventiónina sum eitt livandi amboð, ið verður tulkað í mun til viðurskiftini í dagsins samfelag ( present day conditions ), og soleiðis sum samfelagsgongdin hevur verið seinnu árini, er tíðin nær hóast hon helst ikki reiðiliga er komin enn at EMD við dynamiska og endamálsvenda tulkingarhátti sínum fer at viðurkenna hjúnalag millum pør, sum hava sama kyn sum vart av EMRS art. 12. Hóast tað møguliga ikki enn er ein viðurkendur rættur sambært art. 12, so skrivar Jon Fridrik Kjølbro í bókini, Den Europæiske Menneskerettighedskonvention for praktikere, 3. Udgave, Jurist- og Økonomforbundets Forlag (2010), bls. 891 viðvíkjandi diskriminatiónsspurninginum: Det er uden betydning om den påståede diskrimination vedrører en rettighed, som ikke kræves efter konventionen, men som staten vælger at yde, når den blot vedrører en anerkendt rettighed eller frihed. Domstolen har udtalt, at diskrimination omfatter tilfælde, hvor en person eller en gruppe af personer, uden at der er nogen rimelig begrundelse herfor, behandles mindre 9

10 favorabelt end andre, selv om den mere favorable behandling ikke er påkrævet efter konventionen. Medlemsstaternes handlefrihed skal med andre ord udnyttes med respekt af diskirminationsforbuddet. Når staten f.eks. vælger at skabe mulighed for barsel eller orlov, har disse rettigheder en indvirkning på familielivet og tilrettelæggelse heraf. En sådan regulering falder derfor inden for anvendelsesområdet for artikel 8, hvorfor reguleringen skal ske med respekt af diskriminationsforbuddet i artikel 14. Við støði í hesum ber møguliga til at siga, at limalondini ikki hava eina skyldu sambært EMRS art. 12 at geva tveimum, ið hava sama kyn, rætt til hjúnalag, men velja tey allíkavæl at gera tað, so skal tað gerast við virðing fyri diskriminatiónsforboðnum í art. 14 soleiðis, at tey skulu hava somu rættindi sum øll onnur til hjúnalag. Tó ber møguliga til at siga, at tá ið hjúnalag millum tvey, ið hava sama kyn, ikki er viðurkent sambært EMRS art. 12, so gevur tað møguliga heldur ikki stórvegis meining at tosa um mismun sambært konventiónini viðvíkjandi onkrum, ið EMD ikki í síni dómsvenju enn hevur viðurkent, sbr. orðingina:...,når den blot vedrører en anerkendt rettighed eller frihed. Spurningurin hvørt Føroyar við nýggju rættarstøðuni fremja mismun vegna kynsliga sannføring í mun til EMRS art. 12, sbr. EMRS art. 14 við ikki at loyva tveimum av sama kyni at blíva kirkjuvígd, stendur tó ósvaraður, hóast mest bendir á, at hjúnaband sambært EMRS art. 12 enn helst bert fevnir um hjúnaband millum mann og konu. Art. 9 (1): Um hugsannarfrælsi, samvitskufrælsi og trúarfrælsi Men í mun til hetta at signa hjúnalag, sum er stovnað borgaraliga, kann spurningur setast við, um hetta er fevnt av EMRS art. 9 (1), ið ásetir: Enhver har ret til at tænke frit og til samvittigheds- og religionsfrihed; denne ret omfatter frihed til at skifte religion eller tro samt frihed til enten alene eller sammen med andre, offentligt eller privat at udøve sin religion eller tro gennem gudstjeneste, undervisning, andagt og overholdelse af religiøse skikke. Við verandi signingarrituali hjá fólkakirkjuni frá 1938, fara pør, sum hava sama kyn tá samtyktu lógarbroytingarnar í løgtingsmálunum 19 og 20/2015 koma í gildi ikki at hava sama rætt til kirkjuligar tænastur og harvið heldur ikki at hava sama frælsi sum pør, sum hava hvør sítt kyn, at dyrka lutherskt evangelisku trúgv sína við at fáa borgaraliga stovnaða hjúnalagið signað í alment stuðlaðu fólkakirkjuni. Tað at hava eina alment stuðlaða fólkakirkju hevur í sjálvum sær ikki verið mett at vera í stríð við EMRS art. 9 ella EMRS art. 9 samanhildið við EMRS art. 14, tí fyribrigdið við fólkakirkjum var longu kent, tá ið EMRS av fyrstan tíð bleiv samtykt, sbr. Jens Elo Rytter, Den Europæiske Menneskerettighedskonvention og dansk ret, Forlaget Thomson 2006, 2. udgave, bls. 266, ið sipar til útsøgn frá EMRS-nevndini í sokallaða Darby-málinum frá 1989 (dómsgrund 45). Harumframt er fólkakirkjan sum trúarsamfelag prinsipielt eins vard og onnur trúarsamfeløg sambært EMRS art. 9 (1), men tað er tó hugsandi, at EMD innan rættiliga víðar karmar góðtekur almenna regulering av viðurskiftum í fólkakirkjuni, ið er ein beinleiðis avleiðing av, at fólkakirkjan er alment stuðlað, sbr. 4 í grundlógini og Jens Elo Rytter, Den Europæiske Menneskerettighedskonvention og dansk ret, Forlaget Thomson 2006, 2. udgave, bls Hetta at signa eitt hjúnalag er ein halgigerð (eitt ritual), sum er fevnd av EMRS art. 9 (1). Men sóknarprestarnir hava eitt vart samvitskufrælsi til eitt nú ikki at signa borgaraliga gift, ið hava sama kyn, um hetta verður aktuelt, um tað stríðir móti teirra sannføring eins og við t.d. at gifta fólk uppaftur. EMRS art. 9 (1) hevur eitt breitt rásarúm fyri einstaka limalandið margin 10

11 of appreciation á hesum øki. EMD hevur í venju síni ment hesa týðandi meginreglu, ið er grundað á virðingina fyri politisku ymiskleikunum og siðvenjunum í einstøku evropeisku limalondunum, og tí aftrar EMD seg við, sum altjóða løgfrøðiligur eftirlitsstovnur, at seta eina striku í sandin á økjum, sum vanliga eru kensluborin, s.s. økjum, ið viðvíkja átrúnaðarligum viðurskiftum, og sum áleggja einstaka limalandinum positivar skyldur, har felags evropeisk semja heldur ikki er á økinum, sbr. Jens Elo Rytter, Den Europeiske Menneskerettighedskonvention og dansk ret, Forlaget Thomson 2006, 2. udgave, bls Sum er, er tað sera ymiskt í Evropa, hvørji rættindi pør, ið hava sama kyn, hava í mun til hjúnalag o.l. skipanir. Av tí sama kann tað eisini hugsast, at helst eru ikki nógvar almennar kirkjur í Evropa, sum hava ritual til at signa hjúnaløg millum pør, ið hava sama kyn. Hesi viðurskifti tala fyri, at einstaka limalandið hevur eitt breitt rásarúm at skipa síni egnu innaru kirkjuviðurskifti. Vísandi til omanfyri standandi er tað sera ivasamt, um nakar við EMRS art. 9 (1) í hondini hevði kunnað kravt fólkakirkjuna í Føroyum at gjørt ritual til at signa borgaraliga stovnað hjúnalag millum tvey, ið hava sama kyn, um kirkjan yvirhøvur var ímóti hesum. Sostatt hevur Føroyar neyvan nakra positiva skyldu til sambært EMRS art. 9 (1) at tryggja pørum, ið hava sama kyn, rætt til signing í fólkakirkjuni av borgaraliga stovnaða hjúnalagi sínum við at áleggja fólkakirkjuni nakað, ið viðvíkur hennara innaru viðurskiftum, og sum fólkakirkjan sum trúarsamfelag sjálv er vard ímóti sambært somu áseting. Hetta hevði eisini verið í stríð við galdandi stjórnarskipanarsiðvenju á økinum, ið tryggjar fólkakirkjuni eitt ávíst sjálvræði frá tí almenna. Mett verður tískil ikki, at Føroyar við verandi rituali fyri signing frá 1938 kemur í stríð við EMRS art. 9 (1) við ikki at gera ritual til at signa borgaraliga gift pør, ið hava sama kyn, júst tí signing fólkakirkjunnar er vard eftir somu áseting, og tí at borgaraliga gift, ið hava sama kyn, allarhelst fella undir meginregluna um margin of appreciation í mun til EMRS art. 9 (1). Av somu orsøkum er neyvan orsøk at kanna nærri, hvørt talan er um diskriminatión sambært EMRS art. 9 (1), sbr. EMRS art Marknaforðingar Kendar marknaforðingar eru ikki á økinum Revsing, útpanting, sektir ella onnur størri inntriv Uppskotið hevur ikki ásetingar um revsing, útpanting, ella sektir, og ger ikki onnur størri inntriv í rættindi hjá fólki Skattir og avgjøld Ásetingar um skatt ella avgjøld eru ikki í lógaruppskotinum Gjøld Gjald verður ikki ásett við uppskotinum. 11

12 2.13. Áleggur lógaruppskotið fólki skyldur? Lógaruppskotið leggur ikki skyldur á fólk Leggur lógaruppskotið heimildir til landsstýrismannin, ein annan enn landsstýrismannin ella til kommunur? Uppskotið leggur landsstýrismanninum heimild at áseta greiniligari reglur um hetta, at borgaraliga stovnað hjúnalag kann verða signað. Ásetingin er innihaldsliga óbroytt í mun til galdandi orðing Gevur lógaruppskotið almennum myndugleikum atgongd til privata ogn? Uppskotið gevur ikki almennum myndugleikum atgongd til privata ogn Hevur lógaruppskotið aðrar avleiðingar? Uppskotið hevur ikki aðrar avleiðingar enn tær, sum eru nevndar omanfyri Yvirlit yvir avleiðingarnar av uppskotinum Fíggjarligar ella búskaparligar avleiðingar Umsitingarligar avleiðingar Umhvørvisligar avleiðingar Avleiðingar í mun til altjóða avtalur og reglur Sosialar avleiðingar Fyri landið ella landsmyndugleikar Fyri kommunalar myndugleikar Fyri pláss ella øki í landinum Fyri ávísar samfelagsbólkar ella felagsskapir Fyri vinnuna Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Ja Kapittul 3. Serligar viðmerkingar 3.1. Viðmerkingar til ta einstøku greinina Til 1 Ásetingin í uppskotinum er í høvuðsheitum ein óbroytt umseting av galdandi 14, stk. 2. Broytingin í mun til galdandi áseting er einans orðini..., í tann mun fólkakirkjan hevur løggild ritual til tess

13 Endamálið við hesi broyting er at tryggja, at tá broytingarnar í hjúnalagslógini, rættarvirknaðarlógini og rættargangslógini, sum Løgtingið samtykti við løgtingsmálunum nr. 19 og 20/2015 (um at geva pørum, sum hava sama kyn, rætt at verða gift borgaraliga) koma í gildi, skal tað vera heilt greitt, at 14, stk. 2, ikki gevur hjúnum, ið hava sama kyn, rætt til at krevja at fáa borgaraliga stovnað hjúnalag signað í kirkjuni. Samstundis er endamálið at gera fullkomiliga greitt, at tað er ein innanhýsis spurningur í fólkakirkjuni, hvørjar kirkjuligar gerðir fara fram í fólkakirkjuni, og at ongin skal hava krav um at fáa halgigerð framda í kirkjuni, sum kirkjan ikki hevur ritual til. Við hesum verður tryggjað, at ásetingin heldur ikki kann verða nýtt sum grundgeving fyri nøkrum kravi um, at fólkakirkjan skal lata gera ritual til hetta endamál. Sóknarprestur hevur skyldu til einans at nýta løggildu ritual fólkakirkjunnar í sambandi við halgigerðir, og at fylgja hesum neyvt, uttan so at hann í einstaka førinum hevur fingið staðiligt loyvi frá biskupi at gera greitt skilmarkað frávik, sbr. 2 í løgtingslóg nr. 42 frá 26. mai 2008 um at brúka kirkju og um limaskap í fólkakirkjuni. Ásetingin er annars innihaldsliga óbroytt, og orsøkin til broyttu orðingarnar í stykkinum er tí einans, at sambært galdandi rundskrivi um lógarsmíð eiga føroysk orð ikki at verða sett inn í galdandi danskan tekst, heldur eigur stykkið alt at verða umsett. Umsetingin er ikki bókstavtrúgv, tí at nakrar orðingar í danska upprunatekstinum eru óneyðugar: Sóknarprestur er heitið á presti í fólkakirkjuni, og sóknarpresti er ikki loyvt at signa hjúnalag á annan hátt enn kirkjuliga. Kunngerðarheimildin í galdandi áseting er nýtt í galdandi kunngerð um hjúnavígslu í fólkakirkjuni (Bekendtgørelse nr. 43 af 25. januar 2002 for Færøerne om kirkelig vielse inden for folkekirken). Neyðugt er at varðveita kunngerðarheimildina, so at føroysk kunngerð kann verða gjørd. Til 2 Eftir tilmæli frá Heilsu- og Innlendismálaráðnum og danska Børne- og Socialministeriet verður skotið upp, at lógin kemur í gildi 1. juli, so at nevndu stjórnarráð fáa stundir at gera neyðuga fyrireikingararbeiðið, til tess at løgskipanirnar, sum verða broyttar í framhaldi av løgtingsmálunum 19 og 20/2015, kunnu verða fyrireikaðar og koma í gildi samstundis. Mentamálaráðið, 7. mars 2017 Rigmor Dam landsstýrismaður / Poul Geert Hansen 13

14 Fylgiskjøl: Fylgiskjal 1: Javntekstur Fylgiskjal 2: Svarskriv, dagfest hin 6. februar 2017, ið Føroya Stiftsstjórn, Felagið fyri kirkjuráðslimir og Prestafelagið sendu Mentamálaráðnum hin 7. februar 2017 Fylgiskjal 3: Svarskriv, dagfest hin 18. januar 2017, ið Føroya Stiftsstjórn, Felagið fyri kirkjuráðslimir, Prestafelagið hin 20. januar 2017 Fylgiskjal 4: Felagsskriv, dagfest hin 15. januar 2016, ið Felagið fyri kirkjuráðslimir, Prestafelagið og Føroya Stiftsstjórn lótu mentanarnevndini undir viðgerðini av løgtingsmáli nr. 21/2015. Partarnir vísa til skrivið í fylgiskjali 3 Fylgiskjal 5: Viðmerkingar frá Lars Thøgersen, dagfest 8. februar 2017 Fylgiskjal 6: Svar, dagfest 9. februar 2017, uppá viðmerkingar frá Lars Thøgersen Fylgiskjal 7: Viðmerkingar frá Lars Thøgersen, dagfest 9. februar 2017, uppá svar frá MMR 14