Innarluutit Pillugit Ilisimasaqarfik Siunnersuisarfiutigisoq Killiffimmik nalunaarusiaq August 2014
Killiffimmik nalunaarusiaq manna aqqutigalugu, IPIS-ip Ilaqutariinnermut Inatsisinillu Atuutsitsinermut Naalakkersuisoqarfiup ataani nammineernerulluni Aningaasanullu Inatsimmi nammineq kontoqarluni immikkoortortaqarfinngorneraniit suut annerusumik sammineqarsimanerat paasissutissiissutigerusuppagut. Nalunaarusiami qulequttat makku naatsumik allaaserineqarput: IPIS-ip naatsumik ilisaritinnera Siunnersuineq saaffiginnissutaasartullu Pikkorissarnerit - sivikitsut Tappiitsunut tusilartunullu pikkorissarnerit naapeqatigiinnertallit Iliniartitsinerit immikkoortukkaartut o Tapersersortinik ilinniartitsineq o Ilitsersuisussanik ilinniartitsineq Nittartagaq Atortussiorneq o DVD-liortitsinerit o Aviiseeraq nutaarsiassaqartitsissut o Naqitaaqqat Atuakkamik saqqummersitsineq 2014-imi ingerlatassat pilersaarusioriikkat o Ungasianiit nutserinermik suliniut o Siusissukkut iliuuseqarneq 1
IPIS IPIS, Innarluutit Pillugit Ilisimasaqarfik Siunnersuisarfiutigisoq (qall.: Viden og Rådgivningscenter om Handicap), Namminersorlutik Oqartussani, Ilaqutariinnermut Inatsisinillu Atuutsitsinermut Naalakkersuisoqarfiup ataani suliffiuvoq. Ilisimasaqarfiup Siunnersuisarfiutigisup siunertaraa inunnut innarluutilinnut, ilaqutaannut, sulisunut suliffeqarfinnullu siunnersuillunilu ilitsersuisarnissaq. IPIS-ip suliassarai: Allakkatigut, telefonikkut inuilluunniit tikillugit siunnersuineq Immikkut ilisimasalinnut naapertuuttunut innersuussinissaq Nunami namminermi nunarsuarlu tamakkerlugu ilisimatusarnermik malinnaaneq Aqqutissat naapertuuttut aqqutigalugit ilisimasanik katersineq, inerisaaneq siammaassinerlu Pikkorissaanerit isumasioqatigiissitsinerillu Atuakkanik, naqitanik, nutaarsiassanik, DVD-nik il.il. saqqummersitsineq Suliamik ilisimasallit attaveqaataannik, databasinik paasissutissiiffiusunik atuagaateqarfittullu sulianik pilersitsillunilu ataavartitsineq IPIS-imi suliassat assigiinngitsut isumaginissaannut maanna ima inuttalinnik atorfeqartitsisoqarpoq: Immikkoortortami pisortaq 1, allaffimmi fuldmægtigi 1 aamma siunnersortitut atorfiit 4½. Sulisut tassaapput suliamik ilisimasallit assigiinngitsunik ilinniagaqarlutillu misilittagallit tassuunakkut suliat akimorlugit tamakkiisumillu innarluutilinnik sullissinissaq angujumallugu. Suliassat tigussaanerusut assigiinngitsut isumaginissaannut, innarluutillit pillugit inatsisit tunngavigalugit sulisitsisinnaanermik aaqqissuussineq naapertorlugu IPIS-ip inuk ataaseq sulisippaa. Killiffimmik nalunaarusiami uani IPIS-ip 2013-imi 2014-imilu ukiup affaani siullermi ingerlassimasai assigiinngitsut eqikkarlugit nassuiarneqarput. Aammattaaq pikkorissaanerit ingerlanneqarsimasut 2014- imilu pilersaarutit pingaarnerit takussutissiarineqarput. IPIS-ip allaffia najugaqarfialu uaniippoq: Dr. Ingridsvej 1, 3900 Nuuk. 2
Siunnersuineq saaffiginninnerillu: IPIS-imut saaffiginnissutit annerusumik telefonikkut emailikkulluunniit imaluunniit nittartagaq aqqutigalugu pisarput. Taamaattoq innuttaasut Nuummi najugaqartut Nuummulluunniit aqqusaartut aamma namminneq ornigullutik sullinneqarsinnaapput. IPIS-imut saaffiginnissutigikulaneqartut makkuupput: Sullissisunit sullissaq pillugu ilitsersorneqaqqulluni saaffiginnissutit Innuttaaasut ikiorsiissutit pillugit pisinnaatitaaffimminnik paasiniaasut Meeqqat ADHD-qartut autismeqartulluunniit angajoqqaavi siunnersorneqarnissamik ilitsersorneqarnissamillu pisariaqartitsisut Innuttaasut naammagittaalliortut nalornisullu, eqqortumik ikiorserneqarsorinngitsut Innarluutit assigiinngitsut suussusilerneri pillugit ilaqutaasunit apeqquteqaatit Ikiorsiissutit pillugit apeqqutit Pikkorissarumalluni paasiniaanerit Siunissami IPIS-ip anguniarpaa saaffiginnissutit nalunaarsornissaannut atortorissaarutitaarnissaq. Taamaaliornikkut kisitsisitigut tunngavilinnik takuneqarsinnaalissammat saaffiginnissutaasartut qanoq iluseqarnersut, ajornartorsiutillu suut saaffiginnissutigineqartarnersut. Immikkut ilisimasalinnut naapertuuttunut saaffiginnittarnerit IPIS immikkut ikiorsiissutit immikkullu ilisimasallit pillugit saaffigineqaraangami siulliullugu misissortarpaa Nunatsinni periarfissaareersut suunersut. Nunatsinni immikkut ilisimasallit pioreersut aqqutigalugit ilitsersuisoqarnissaa ajornarpat, Danmarkimi immikkut ilisimasallit saaffigineqassapput. Immikkut ilisimasallit eqqortut nassaariniarneranni Danmarkimi nuna tamakkerlugu ilisimasaqarfik immikkullu siunnersuisarfik VISO saaffigineqartarpoq, taanna Danmarkimi Socialstyrelsip ataani sulivoq, tassanngaanniillu suliffeqarfiit inuilluunniit immikkut ilisimasallit innersuunneqartarlutik. 2013/2014-imi pikkorissaanerit aaqqissuussinerillu Innuttaasut pisinnaasakillisimasut ikiorsernissaat siunertaralugu IPIS assigiinngitsunik pikkorissartitsisarpoq, tamatumanilu saaffigineqartarput sulisut innuttaasumik pisinnaasakillisimasumik toqqaannartumik attaveqartartut, sulinerminniluunniit taakkununnga attuumassuteqartartut. Pikkorissarnerit 3
isumasioqatigiissitsinerillu ilaanni innarluutillittaaq peqataasarput, taamatullu qanigisaasut peqataasinnaallutik. Pikkorissaasarnerit naatsumik oqaatigalugit pingasunngorlugit immikkoortinneqarsinnaapput: Sivikitsumik pikkorissarnerit, sapaatip-akunnerata ataatsip iluani ingerlanneqartut Ilinniartitsinerit immikkoortukkaartut Aalajangersimasumik innarluutilinnik naapeqatigiissitsinerit/pikkorissartitsinerit IPIS-ip pikkorssarnerit assigiinngitsumik sivisussusillit aaqqissuuttarpai, taamatullu tusilartunut tappiitsunullu ukiumoortumik naapeqatigiissitsinerit. Saniatigut IPIS-ip suleqatissat naapertuuttut suleqatigalugit ilinniakkat marluk immikkoortukkaarlugit aaqqissuussat pilersinnikuuai. IPIS-ip pikkorissartitsisarneri, ingerlattagai ilinniartitsinerilu ataani tulleriiaarlugit nassuiarneqarput. Sivikinnerusumik pikkorissarnerit o Kinguaassiuutinut tunngatillugu pikkorissarneq /Kangerlussuaq, februar 2013 o ADHD-autisme pillugit pikkorissarneq /Qaqortoq, oktober 2013 o Tusartaat CI pillugu pikkorissarneq /Ilulissat, maj 2013 o CI pillugu pikkorissarneq /Nuuk, september 2013 o CI pillugu pikkorissarneq /Sisimiut, september 2013 o Ussersuutinik (TTT) pikkorissarneq, Ilulissat, november 2013 Kinguaassiuutinut tunngasut tarnikkullu nappaateqarneq IPIS ulluni pingasuni pikkorissaavoq qulequtaralugu Kinguaassiuutinut tunngasut tarnikkullu nappaateqarneq, tamannalu pivoq 2013-imi februarimi Kangerlussuarmi. Saqqummiisuuvoq Anette Løwert, Vejle-p napparsimaviani tarnip nakorsaa sexologiutigisoq. Pikkorissarneq tapersersortinut sulisunullu ulluinnarni innuttaasunik tarnikkut nappaatilinnik sullissisartunut neqeroorutaavoq. Pikkorissarnerup siunertaraa paquminarunnaarsaanissaq peqataasullu tarnikkut nappaateqarnermut atatillugu kinguaasiuutinut tunngasunik ilisimasaqalersinnissaat. Saniatigut aammattaaq siunertaavoq tapersersortit/sulisut tarnikkut nappaateqartut qanimut avatangiisaanniittartut qanoq iliorlutik taakkunannga kinguaassiuutinut tunngasutigut ikiorsiisinnaanerannik ilisimasaqalersinnissaat Pikkorissaaneq soqutigineqaqaaq, taamaammat IPIS-ip pikkorissaaneq alla 2014-imi februarimi ingerlateqqippaa, pikkorissaanerillu assingusut amerlanerit ima pilersaarusiorlugit: 4
Februar 2015-imi November 2015-imi ADHD aamma autisme pillugit pikkorissarnerit Naalakkersuisut ADHD-qartut autismeqartullu sullinnerisa annertusarnissaat immikkut isiginiarpaat. Tamatumani taama innarluuteqartunik paasinninnissaq sullissinissarlu pineqarput, aammali sulisunik ilinniartitsineq ilisimasanillu katersineq ilaatinneqarlutik. IPIS-ip nalilerpaa meeqqat inuusuttullu taamatut nappaateqartut pillugit iliuuseqarsinnaanngitsutut misigisoqaqqajaasoqartartoq, tamatumunngalu qularutissaanngitsumik periusissat atortussallu pillugit ilisimasakinneq peqqutaavoq. Taamaammat Ilaqutariinnermut Inatsisinillu Atuutsitsinermut Naalakkersuisoqarfiup/IPIS-ip Danmarkimi Landsforeningen for Autisme/SOPRA suleqatigalugit ADHD aamma autisme pillugit paasissutissiiffiusumik pikkorissartitsineq 2013-imi oktoberimi ingerlappaat. Pikkorissaanermi siunertaavoq angajoqqaat, ilinniartitsisut aamma ulloq-unnuarlu paaqqinniffinni sulisut katsorsaariaatsit perorsaariaatsillu inunnut ADHD-qartunut imaluunniit autistinut atorneqarsinnaasut pillugit paasissutissinnissaat. Qaqortumiit, Narsamiit Nanortalimmiillu pikkorissarnermut peqataasoqarpoq pikkorissarneq Qaqortumi ingerlanneqarmat. Trine Uhrskov SOPRA*-meersoq saqqummiussisuuvoq, Jane Justsen IPIS-imeersoq aamma Lisa Korneliussen Nuummi ulloq naallugu atuarfimmeersoq peqatigalugit. Perorsaanikkut sakkussat assigiinngitsut pillugit suleqatigiittoqarpoq. Meeqqat Cochlear implant-imik tusartaatillit (CI) pillugit pikkorissartitsinerit Nunatsinni meeqqat CI-mik tusartaatillit arfinillit nalunaarsoqqapput. Innarluutillit taakkunatut ikitsigitillugit ajornartorsiutigingajuttarparput Nunatsinni immikkut ittunik ilisimasaqartoqannginnera. Taamaammat meeqqat inuillu qanimut avatangiisaanniittut pisariaqartinneqartumik paasinninnissaat oqalunniarnermullu tunngatillugu perorsaariaatsinik sungiusartinnissaat anguniarlugu, meeqqallu CI-minnik tamakkiisumik atuisinnaalernissaat qularnaarumallugu allatut iliorluni aaqqiisoqartariaqarpoq. Tamanna angujumallugu IPIS najukkami pikkorissarnissanik neqeroorpoq Ilulissani, Sisimiuni Nuummilu, ilaquttat sulisullu ulluinnarni meeqqat qanitarisaat saaffigineqarlutik. Ilitsersuisuuvoq cand.mag. audiologopæd. Jane Lignel Josvassen, Danmarkimi Østdansk Center for CI-meersoq. Pikkorissarnermi makku qitiutinneqarput: Angajoqqaat peqataatinnerat: CI-p siunertaq malillugu atorneqarnerata misilinnissaanik ilinniarneq 5
Meeqqap oqaatsiminik inerikkiartortitsinerata qitiutinnera Tusaasaqarnerup oqaaseqaleriartornermut atornera Ilinniartitsinerup pinnguarnermik attaveqatigiinnermillu tunngaveqarnissaa Taamaalillutik angajoqqaat sulisullu ilinniartinneqarput, meeqqap tusaasai, oqaasii oqalussinnaassusialu kaammattorniarlugit assigiinngitsutigut ulluinnarni iliuuserisinnaasaminnik. Pikkorissarneq tunuliaqutarlugu meeqqat ataasiakkaarlugit iliuusissanik pilersaarusiuunneqarput, inerikkiartoqqinnerannut tapertaasussamik. Oqaluutigaluni ussersorneq (TTT Tegn til tale ) November qaammat IPIS Ilulissani ussersornermik (TTT) ulloq unnuarlu angerlarsimaffiit ilaanni Ikinngummi sulisunik pikkorissaavoq. TTT attaveqaateqariaasiuvoq, timip pissusilersorneranik aamma kiinnap pissusilersorneranik akuleriisitsilluni atuiffiusoq, taamaammallu oqaluinnarnermut tapertatut atorsinnaasoq. TTT inunnut oqalunniarnikkut ajornartorsiuteqartunut immikkut naapertuuppoq. Pikkorissarnerup siunertaraa ulloq unnuarlu angerlarsimaffiusumi sulisut tunngaviusumik sakkussinnissaat, suliffimminni attaveqarniarnerup tungaatigut pikkorinneruleqqullugit. Pikkorissarneq/naapeqatigiinneq Martsimi 2013-imi tappiitsut isigiarsuttullu pikkorissarnerat/naapeqatigiinnerat Marts 2013-imi IPIS-ip Dansk Blindesamfund* suleqatigalugu tappiitsunut isigiarsuttunullu pikkorissaatigaluni naapeqatigiinneq ingerlappaa, Nuummi Sømandshjemmimi ulluni 4. - 7. marts. Tappiitsut isigiarsuttullu 13-it tapersersortillu, qanigisat allalluunniit ulluinnarni isiginiarnikkut innarluutilimmut ikiortaasartut amerlaqataat peqataapput. Avannaaniit, Kujataaniit, Qeqqaniit Kangianiillu peqataasoqarpoq. Dansk Blindesamfund-ip pikkorissarnertaa isumagaa. Saqqummiisut ilitsersuisullu tallimaapput, namminneq tappiitsuusut isigiarsuttuullutilluunniit, taamaammallu Nunatsinni tappiitsunut isigiarsuttunullu kaammattuutaalluarlutillu ilitsersuilluartut. Naapeqatigiinnerup siunertarivaa atortorissaarutit assigiinngitsut saqqummiunnissaat, assigiinngitsutigut tappiitsunut isigiarsuttunullu ulluinnarni iluaqutaasinnaasut. Ilaatigut nalinginnaasumik ulluinnarni inuuneq (ADL = Almen daglig livsførelse) ilitsersuutigineqartut ilagivaat, tamatumani aallaaviullutik periutsit assigiinngitsut, innuttaasup ulluinnarni suliassanik nammineq isumaginnissinnaalernissaanik 6
siunertaqartut. Saniatigut pikkorissarnerup pingaaruteqartumik ilagisaatut attaveqarniarnermi atortut assigiinngitsut atornissaat ilitsersuussutigineqarpoq, qarasaasiallu atorlugit attaveqarsinnaaneq pillugu saqqummiisoqarluni. Dansk Blindesamfund-ip aningaasaateqarfinnut qinnuteqarnermigut atortorissaarutit assigiinngitsut pisiarisinnaasimavai, peqataasullu nuannaarutigeqisaannik taakkununnga agguaallugit. Naapeqatigiinnermi aammattaaq tappiitsut isigiarsuttullu inuunerminni atukkatik pillugit oqallinnissaminnut periarfissaqarput. Ersarippoq peqataasunut iluaqutaaqisoq allanik namminneq atugarisamik assinginik atugaqartunik oqaloqateqarsinnaagamik, taamaalillutillu tappiitsutut isigiarsututullu inuuneq kiserliornarsinnaasoq qimalaarsinnaallugu. Taamaammat aamma naapeqatigiinneq peqatigiiffiliornissamut aallarnisaataavoq, kingusinerusukkut ataavarnerusumik attaveqatigiittarnissamut tunngaviissiisoqarluni. Juni 2014-imi tappiitsut isigiarsuttullu pikkorissarnerat/naapeqatigiinnerat Tappiitsunut isigiarsuttunullu pikkorissartitsineq siornatuulli Nuummi Sømandshjemmimi ingerlanneqarpoq, Dansk Blindesamfund suleqatigalugu, ulluni 19. 24. juni 2014. Siorna aaqqissuussinertulli saqqummiisut oqalugiartullu tassaapput Dansk Blindesamfundimi siunnersortit IBOSimit (Tappiitsunut Isigiarsuttunullu Instituti) siunnersortimik ataatsimik ilaqartut. Nutaatut peqatigiiffik nutaaq ISI peqataavoq, taanna 2013-imi naapeqatigiinnermi peqataasunit pilersinneqarpoq. Illoqarfiit amerlanerpaat peqataatitaqarput, isiginiarnermikkut innarluutillit 15-it tapersersortillu amerlaqataat pikkorissarnermut peqataammata. Pikkorissarneq isiginiarnermikkut innarluutilinnut taakkulu tapersersortaannut saaffiginnippoq. Imarisai ima aaqqissugaapput, isiginiarnermigut innarluutillip atugarisai aallaavigineqarlutik, tapersersorneqarnissamik pisariaqartitsinermut, tapersersuinerullu qanoq pitsaanerunerpaasinnaaneranut naleqqiullugit, taamaalillunilu pikkorissarneq qaniuiusunuttaaq naapertuulluarluni. Assersuutigalugu oqaatigineqarsinnaavoq saqqummiussinerni ilaatigut sammineqarmata ingiallorteqarluni angalanermi periusissat (ADL). Tamatuma saniatigut naapeqatigiinnermi immikkut pingaartinneqarput ilinniagaqarnissamut periarfissat aamma isiginiarnermikkut innarluutilinnut tunngatillugu ilinniarnermi periaatsit. Ilinniagaqarnermut tunngasut IBOS-imiit saqqummiunneqarput, taamatuttaaq Nunatsinni qitiusumit ilitsersuisarfik nutaaq aggersarneqarpoq, innarluutillit ilinniagaqarnissamut periarfissaat pillugit saqqummiisinneqarluni. 7
Tusilartut Vejle-mi 2013-imi naapeqatigiinnerat Nunatsinni tusilartut inersimasut 20-upput, ussersornermik atuisut. Taakku ullumi Nunatsinni siammaassimallutik najugaqarput, kiserlioqqajaasinnaallutik, qanitaminni attavigisinnaasatik amerlanngimmata. Taamaammat taakkununnga pingaartuuvoq pikkorissarnerit naapeqatigiinnerillu akuleriisillugit aaqqissuunneqartarnerat, nammineq atugarisat assinginik atugaqartunik naapeqateqarnissaq soqutigisallu pillugit oqaloqateqarnissaq periarfissaqartarmata, ilutigisaanillu nutaanik paasisaqarlunilu pingaaruteqartumik ataatsimooqatigiinnissaq ulluni pineqartuni periarfissaqartarmata. 2013-imi 26. augustimiit 1. septemberimut tusilartut naapeqatigiinnerat Danmarkimi pivoq. Naapeqatigiinneq ingerlanneqarpoq tusilartut højskolianni, Castberggårdimi Vejle-p eqqaaniittumi, piviusunngorsinnaasimallunilu IPIS-ip aamma Danske Døves Landsforbund*-ip (DDL) suleqatigiinnerisigut. Nunatsinniit tusilartut 22-t peqataapput (ussersornermik atuisut aamma kingusissukkut tusilartunngortut marlussuit, IPIS-imi sulisut marluk kiisalu Kalaallit Nunaanni Tusilartut Kattuffianni (KTK*) siulittaasoq). Naapeqatigiinnermi sammineqartut pingaarnerit makkuupput: Tusilartut ilinniagaqarnissamut sulilernissamullu periarfissaat Danmarkimi ungasianiik nutserisartut atornissaannut periarfissat Danmarkimi suliffissarsiuussisarfimmit saqqummiisoqarpoq, suleqatigiittoqarluni internet-illu atornissaanik ilitsersuussisoqarluni. Qulequttat sammineqartut saniatigut Kalaallit Nunaanni tusilartut atugarisaasa pitsanngorsarnissaat pillugu oqaloqatigiinnerup pilersinneqarnissaa pingaartinneqarpoq. Tusilartut kalaallit naapeqatigiinnerat ilutigalugu Nunani Avannarlerni Tusilartut Siunnersuisoqatigiivisa ataatsimiinnissartik Castbjergårdimi pissasoq aalajangiunnikuuaat, taamaalillunilu aamma kalaallit inuusuttut tusilartut ataatsimiinnermi tassani peqataasinnaallutik. Tamanut nuannaarutaaqisumik Døves Landsforbundip aammattaaq kalaallit tusilartut Danmarkimi najugallit sapaatip-akunnerata naanerani peqataaqqullugit qaaqqusimavai, taamaammallu takorniuuttoqaqaaq, misilittakkanik paarlaasseqatigiittoqarluni ataatsimooqatigiittoqarluarlunilu. 8
Ilinniakkat immikkoortukkaartut Tapersersortinik ilinniartitsineq 2013 2013-imi novemberimi IPIS-ip PI/SPS suleqatigalugu tapersersortinik ilinniagaqanngitsunik ilinniartitsineq pilersillugu iluatsippaa. Taakku meeqqanik, inuusuttunik inersimasunillu annertuumik innarluutilinnik sullissisuupput kommunit Namminersorlutilluunniit Oqartussat ataanniillutik. Ilinniakkap pilersinnissaanut aallarnisaasuuvoq Ilaqutariinnermut Inatsisinillu Atuutsitsinermut Naalakkersuisoq Martha Lund Olsen aammattaaq ilinniakkamut aningaasaliissutissanik isumaginnittoq. Siunertaavoq peqataasut sulinerminni sakkussaasa pisinnaasaasalu annertusarnissaat. Tamanna ilaatigut pivoq inerikkiartornermi psykologii perorsaariaatsillu aallaavigalugit, tassuunakkut peqataasut innuttaasumik innarluutilimmik isumassuisinnaanngorsarlugillu attaveqarsinnaaleqqullugit. Peqataasut namminneq pisinnaasaat inerisarumallugit annertusarumallugillu ilinniarnermi peqataasut namminneq ulluinnarni suliaat aallaavigineqarput. Ilinniagaq immikkoortunut arfinilinnut siammaassaavoq, ilinniartunullu siullernut Qaasuitsup Kommuniani tapersersortaasunut ilinniartitsineq Ilulissani ingerlanneqarpoq, PI/SPS-imi ilinniartitsisumit Benedikte Petersenimit pikkorissaasartoq namminersortoq ArKalo Abelsen peqatigalugu. Ilinniagaq neqeroorutigineqarmat qinnuteqartut 90-it sinneqarput. Peqataasinnaasut killeqarnerat pissutigalugu aalajangiunneqarpoq, aallaqqaammut Qaasuitsup Kommuniani tapersersortit neqeroorfigineqassasut, siunissamilu ilinnialerumaartartussat nunap immikkoortuini katersuunneqartarumaartut. Taamaalillutik ilinniartut siulliit 2013-imi novemberimi aallartipput, Qaasuitsup Kommuniani illoqarfinnit nunaqarfinniillu inuit 26-t peqataallutik. Maanna ilinniartut 23-upput, immikkoortoq kingulleq naammassigunikku oktober 2014-imi allagartartaartinneqarumaartut. Ilitsersuisartunik ilinniartitsineq 2014 Nunatsinni meeqqat inuusuttullu amerliartortut ADHD-mik autisme-millu ajoquteqartutut nalilerneqartarput. Unamminartua pilersarpoq meeqqat/inuusuttut annertuumik ingerlanerliortutut ersersitsisaleersimatillugit nappaammik suussusiliineq aatsaat pigaangat, soorlu ersiortalersimallutik 9
nikallungaruluttalersimallutilluunniit. Tamatumunnga ilaatigut pissutaavoq inuit sullissisuusut meeqqanik taakkunannga sullissinerminni ilisimasariaqartunik periusissaminnillu amigaateqartarnerat. IPIS-ip Sopra* suleqatigalugu ilitsersuisartunik ilinniartitsineq aallartippaa, suliffeqarfinni assigiinngitsuni sulisunut saaffiginnittoq (meeqqeriviit, sunngiffimmi klubbit, atuarfiit, meeqqat angerlarsimaffii, napparsimaviit il.il.). Ilinniakkap siunertaraa, ilitsersuisartut angajoqqaanik suleqatiminnillu ilitsersuisinnaanissaat, meeqqanut inuusuttunullu ADHD-mik autisme-millu innarluuteqarsinnaasunut aamma meeqqanut inuusuttuaqqanut ikiorsertariaqalersinnaasunut naleqqiullugu suliniuteqarnissamut tunngatillugu. Ilitsersuisartutut ilinniakkap anguniagarivai: Meeqqat inuusuttullu eqqugaasinnaasutut ilisarnaatillit anguniagaqarluartumik siusissukkut suliniuteqartoqarneratigut toqqissisimanissaat inerikkiartornissaallu Meeqqat inuusuttullu nappaateqartutut nalilerneqartartut ikilinissaat, anguniagaqarluartumik siusissumik suliniuteqarnikkut, meeqqat inuusuttullu eqqugaasinnaasutut ilisarnaatillit pitsaanerpaamik ineriartornissamut periarfissinneqarsinnaammata Meeqqat inuusuttullu pisinnaasakillisimasutut nalilerneqartut malittaasunik ajoquteqalinnginnissaat, nappaatip suussusilerneqarnissaanik utaqqinerminni Meeqqat inuusuttullu pisinnaasakillisimasut inuiaqatigiinni peqataatinnerisa siuarsarnissaat, sulisut, angajoqqaat inuiaqatigiillu akornanni ilisimasaqarluarneq paasinninnerlu aqqutigalugit. Ilinniagaq arfineq-marlunnik immikkoortoqarpoq, tamarmik sapaatip-akunneranik ataatsimik sivisussuseqartunik, ukiullu aappaata affap marlullu ingerlaneranni naammassineqartussanik. Immikkoortut ataasiakkaat akornanni ilinniartut suleqatigiittassapput. Ilitsersuisartussatut ilinniartut siulliit Uummannami aallartereerput, tulliilu Maniitsumi aallartissallutik september 2014-imi. Nittartagaq: IPIS-ip nittartagaa www.ipis.gl periarfissanik assigiinngitsunik imaqarpoq. Sallertut innuttaasut nittartagaq aqqutigalugu IPIS-imut saaffiginnissinnaapput. Saniatigut sullitanut paasissutissiiffittut atorpoq. 2013-imi nittartagaq nutaamik ilusilerneqarpoq allatullu aaqqissorneqarluni, kisianni paasissutissat taakku innuttaasut suli nittartakkami nassaarisinnaavaat. 10
Atortussanik inerisaaneq IPIS-ip sapinngisamik inuit amerlanerpaat anngunniarfigisarpai, aqqutissat assigiinngitsut atorlugit ilisimasanik siammarterinikkut. Tamatuma saniatigut IPIS-ip saaffigisartakkami akornanni pisariaqartitat assigiinngitsut taakkununngalu immikkut ittut eqqumaffigivai. Taamaammat atortussat assigiinngitsut quppersagaaqqatut, DVD-tut aviiseeqqatullu nutaarsiassaqartitsivittut (IPIS-imit Nutaarsiassat) suliarineqartarput. DVD-liorneq IPIS-ip DVD-t nittartakkami akeqanngitsumik aaneqarsinnaasut IPIS-imiillu piniarneqarsinnaasut suliaritittarpai. Ataani takutinneqarput suut pillugit DVD-liortitsisoqarsimanersoq. Suliarineqareersut: ADHD Skizofreni Nukillaarnerit (taqqatigut milittoornerup qaratsakkulluunniit aanaartoornerup kinguneranik) Suussusiliineq qanoq iliorluni nappaatinik suussusiliisoqartarpa, soorlu ADHD-rtoqarneranik pasillertoqartillugu. Suliarineqartut: Paulus Napaattooq, tappiitsoq Ittoqqortoormiormiu pillugu filmiliaq. Paulusip takutillugulu oqaluttuarivaa tappiitsuugaluarluni qanoq nammineerluni inuuneqarnerluni, naak ulluinnarni ajornartorsiuteqarsinnaasaraluarluni unamminartoqartaraluaqisorlu ukiakkut 2014-imi saqqummersinneqassaaq. Isiginiarnikkut innarluuteqarneq pillugu - ukiakkut 2014-imi saqqummissasoq ilimagisaavoq. Piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu IPIS-ip naatsorsuutigaa innarluuteqarnermut tunngasut pillugit qulequttat/ilitsersuutit assigiinngitsut saqqummersinneqartassasut. Aviiseeraq Qaammatit pingasukkaarlugit IPIS aviiseeqqamik nutaarsiassaqartitsisumik saqqummersitsisarpoq: IPIS- IMIT NUTAARSIASSAT. Aviiseeraq nittartakkami takuneqarsinnaavoq, aammali IPIS isumaqatigineratigut atuartartunut nassiunneqarsinnaavoq. Normut pisoqaanerusut aamma nittartakkamiipput. Aviiseeraq 11
kalaallisut naqinneqartarpoq akeqanngitsumillu suliffeqarfinnut, atuakkanik atorniartarfinnut, kommuninut, atuarfinnut, utaqqisarfinnut inuinnarnullu pisartagaqarumasunut nassiunneqartarluni. Aviiseeraq 600-nngorlugu naqinneqartarpoq IPIS nammineq naqiterisarmat pisariaqarfiatigut amerlaninngorlugu naqinneqartarpoq. Quppersagaaqqat: IPIS quppersagaaqqanik arlalinnik saqqummersitsinikuuvoq, taakkulu siunertaraat innarluuteqarnermut tunngasut pillugit pingaarnerusutigut paasissutissiinissaq. Assersuutigineqarsinnaavoq ADHD pillugu quppersagaaraq, ADHD-qartoqarneranik pasitsannermi ilisarnaatit suut maluginiarneqartariaqarnersut pineqarlutik aamma sumut saaffiginnittoqarsinnaanersoq nassuiarneqarluni. Quppersagaaqqat takorluugaapput tassaassasut ilitsersuutit naatsukullaat pingaarnersiuisullu, annertunerusumik paasisaqarusukkaanni nammineerluni IPIS-imut saaffiginnittoqarsinnaanera siunertaallunissaaq. IPIS-ip siunnersuisarnera ilitsersuisarneralu annerusumik kalaallisut pisarmat, quppersagaaqqat tamarmik kalaallisuinnaq allataapput, kingusinnerusukkullu qallunaatuunngortinneqartarlutik. Ataani takutinneqarput quppersagaqqaat IPIS-ip saqqummersinnikuusaasa imarisaat. Qallunaatut nutserneqarsimasut qallunaatut taaguutaat ungaluuserlugu ilanngunneqarput. Innarluutillit pillugit Ilisimasaqarfik siunnersuisarfiutigisoq ( Viden og Rådgivningscenter om Handicap ) ADHD Pasitsaassaqarpit ( ADHD Har du mistanke? ) Tusilartunut ungasianiit nutserussineq ungasianiit nutserisartunik atuinissamik ilitsersuut ( Fjerntolkning for døve Information omkring brug af fjerntolkning ) Qaratsakkut aanaartoorneq/qaratsakkut taqqanik milittoorneq ikorfartoqatigiinneq nukittuunngortitsisarpoq ( Hjerneblødning/blodprop i hjernen Gensidig støtte giver styrke ) Cochlear Implant CI sunaana? Kikkut atorsinnaavaat? Parksinson-imik nappaat Tappiitsunut ikiuutinik qinnuteqarneq Tusilartut tusaasullu attaveqatigiinneranni siunnersuutitsialaat Puigortunngortarneq, ilisarnaatit qulit 12
Atuakkamik saqqummersitsineq Laura Táunâjik IPIS suleqatigalugu atuakkiaminik Paninnguannut asaqisannut saqqummersitsivoq, tassani pineqarluni meeqqamut innarluutilimmut anaanaaneq. Nunatta Atuagaateqarfiata suliniut soqutigaa, CDmut / MP3-mut immiunneqarnissaa sulissutigalugu. 2014-imi pilersaarutit allat Ungasianiit nutserussineq IPIS-ip *KTK (Kalaallit Tusilartut Kattuffiat) aamma * Foreningshjælp v/ Helle Skjoldan suleqatigalugit ungasianiik nutserussinermik suliniut ingerlappaa. Suliniummi siunertaavoq tusilartut inuunerminni atugarisaannik oqilisaassinissaq, Skype aqqutigalugu ungasianiit nutserunneqarnissamut periarfissinnerisigut. Tusaaniarnermikkut akornutillit pisartuni assigiinngitsuni ussersornermik nutserisinnaasunik pisariaqartitsisarput, soorlu nakorsiartillutik, pisortanut saaffiginnikkaangamik allatulluunniit pisariaqartunik oqaloqateqassatillutik. Ungasianiit nutserisoqarsinnaanera aqqutigalugu periarfissaqalerpoq tusilartut oqaloqateqarsinnaanerat, oqalutsi illoqarfimmi nunamiluunniit allamiikkaluarpalluunniit. Nutserineq pisarpoq qarasaasiaq assiliivittalik mikrofonilillu atorlugu, tassuunakkut oqalutsi nutserunneqarnissaminnillu pisariaqartitsisut imminnut isigisinnaallutillu tusaasinnaammata. KTK aningaasaateqarfinnit qinnuteqarpoq, tusilartut ussersornermik atuisut qarasaasiamik angallattakamik internet-ikkullu attavimmik atugaqarsinnaalernissaat siunertaralugu. Ungasianiik nutserinermi anguniakkat: o o o o Tusilartut - illoqarfiit nunallu akimorlugit - ussersorlutik imminnut attaveqaqatigiissinnaassapput, tassuunakkullu kiserliorneq/mattussaaqqaneq misigisartagartik qaangersinnaallugu Tusilartut pisuni aalajangersimasuni ungasianiit nutserunneqarsinnaassapput soorlu kommunimi sullissisunik ataatsimeeqateqarnermi Ussersorneq atorlugu qaammammoortumik nutaarsiassaqartitsisoqarsinnaassaaq IPIS-ip suliniutip ingerlanerani tusilartut Skype aqqutigalugu attavigisinnaassavai 13
Suliniut naammassereerpat (31/8-2016 kingorna), naliliisoqassaaq, siunissami periarfissat/pisariaqartitat suliniutaasinnaasullu nalilersorlugit. Siusissumik suliniuteqarneq Siusissumik suliniuteqarneq Suliat akimorlugit suleqatigiinneq Iliuusissatut pilersaarutit tassaavoq suliniutip nutaap ukiaq manna IPIS-ip aallartitassaata qulequtaa. Aallaqqaasiullugu Qaqortumi ulluni pingasuni pikkorissaasoqassaaq, tassanilu sulisut Kommuni Kujallermeersut sakkoq IPIS-ip *Human Insight suleqatigalugu inerisarsimasaa naleqqussarsimasaalu misilerassallugu. Suliniummi pineqartoq tassaavoq sakkussiap atorlugulu sungiusarnissaa pikkorissaatigineqareerpat malitseqartitsinissaq, tamatumani IPIS-imi siunnersortit Nanortalimmut, Narsamut Qaqortumullu angalassallutik, innarluutilinnut iliuusissatut pilersaarutit tigussaasut suliarineranni tapersiiartorlutik, tassuunakkut ulluinnarni ingerlattakkat suleriaatsinut ilanngunneqaqqullugit. Ussersornermik pikkorissaanerit Ukiup naajartulernerani ussersornermik pikkorissarnerit illoqarfinni arlalinni ingerlanneqartussatut pilersaarutaapput. Kisitsisitigut paasissutissanik suliaqarneq Ulloq manna tikillugu IPIS annertuumik pisinnaasakillinikut pillugit tatiginartunik kisitsisitigut paasissutissaliorsinnaasimanngilaq, kommunini innarluutillit pillugit atortorissaarummut paasissutissanik immiussineq amigarpallaaqimmat. Suleqatigisat attaveqaatillu *-imik nalunaaqutsikkat IPIS-ip annikinnerusumik annertunerusumillu kattuffiit arlaqartut suleqatigisarpai; pisortanit ingerlanneqartut namminersortullu Nunatsinni Danmarkimilu. Pingaarnertut suleqatigisartakkat ataani allaqqapput. VISO: Tassaavoq Danmarkimi nuna tamakkerlugu Ilisimasaqarfik Immikkullu siunnersuisoqarfik (Videns- og Specialrådgivningsorganisation). VISO-p kommunit, innuttaasut, suliffeqarfiit neqerooruteqarfiillu siunnersugarisarpai. 14
Naalakkersuisoqarfiup Danmarkimilu ministeeriaqarfiup isumaqatigiissutaat tunuliaqutaralugu ilaatigut IPIS apeqqutit nalinginnaasut aamma apeqqutit inuit ataasiakkaat immikkut siunnersornissaannut tunngasut pillugit sulianut tunngasutigut ikiortissarsiorsinnaavoq. Dansk Blindesamfund: Danmarkimi tappiitsut kattuffiat tassaavoq arlaannaannulluunniit attuumanngitsumik peqatigiiffik, tappiitsunit imaluunniit isigiarsuttunit pilersinneqarlunilu aqutarineqartoq. Dansk Blindesamfund inussiarnisaarlutik immikkut ilisimasatik Kalaallit Nunaanni tappiitsut isigiarsuttullu tapersersornissaannut tunngatillugu atorneqarsinnaatippaat. Taamaammat IPIS-ip aamma DB-p suleqatigiillutik Nunatsinni tappiitsunik isigiarsuttunillu pikkorissaanerit naapeqatigiinnerillu aaqqissuunnikuuaat. DB-p aammattaaq Nunatsinni isiginiarnermikkut innarluutillit siunnersuinernik ilitsersuinernillu tapersernikuuai, Nunatsinni peqatigiiffiup ISI-p pilersinniarneranut atatillugu. ISI: Kalaallit Nunaanni Tappiitsut Isigiarsuttullu Peqatigiiffiat IBOS: Tappiitsunut Isigiarsuttunullu Instituti (Instituttet for Blinde og Svagsynede), tassaavoq Danmarkimi inuusuttunut inersimasunullu isigiarsuttunut pisinnaasaqarfik piginnaanngorsaavillu. Kalaallit Tusilartut Kattuffiat, KTK KNIPK, Kalaallit Nunnaani Innarluutillit Piginnaanikitsullu Kattuffiat Knud Rasmussen-ip Højskolia: Højskoli suleqatigalugu inersimasut naqinnernik ilisarsisinnaanngitsut ilinniartinneqarnissaat piareersarneqarpoq. Danske Døves Landsforbund: (Danmarkimi Tusilartut Kattuffiat) tassaavoq soqutigisaqaqatigiiffik namminersortoq, tusilartut inuiaqatigiinni atugarissaarnerunissaasa qularnaarnissaannik sulissuteqartoq aamma tusilartut tusilartuunngitsullu ilinniartitsinerup, suliffissaqarniarnerup peqataatitaanerullu tungaasigut naligiissitaanissaannik sulissuteqartoq. IPIS-ip DDL-p immikkut ilisimasaanik atuisinnaanini annertuumik iluaqutigisarpaa, ukiumoortumillu tusilartut katerisimaartinneqartarnerannut atatillugu suliamut tunngasunik pikkorissaanerit katerisimaaqatigiinnerillu suleqatigiissutigisarlugit. Kalaallit Nunaanni tusilartut ajornartorsiutaasa 15
aaqqiiviginiarnerini DDL tamatigut inussiarnisaartuarpoq, Kalaallit Nunaannilu tusilartut iluaqutissarsinissaat anguniarlugu siunnersuiuartarlunilu ilitsersuiuartarluni. Foreningshjælp /Helle Skjoldan: (Peqatigiiffinnik ikiorsiisarfik) tassaavoq tusilartunut tunngasutigut immikkut ilisimasalik, IPIS-ip qanimut suleqatigisaa, tusilartut Danmarkimi katerisimaartinnissaasa aaqqissuunnerinut piviusunngortinnerinullu tunngatillugu, aammattaaq IPIS-ip HS suleqatigalugu Ussersuutinik atuisunut Danmarkimi nuna tamakkerlugu nutserinermik sullissiviup atorneqartarnissaa periarfissiuuppaa. Inooqat: Kalaallit Nunaanni Inunnut ineriartornermikkut kinguarsimasunut angajoqqaat peqatigiiffiat. IPIS assigiinngitsutigut angajoqqaanik pikkorissaanerni il.il. peqataasarnikuuvoq. LEV: LEV tassaavoq inunnut ineriartornermikkut kinguarsimasunut, ilaqutaannut soqutiginnittunullu allanut Danmarkimi nuna tamakkerlugu peqatigiiffik. LEV-ip aningaasaateqarfiit aqqutigalugit Kalaallit Nunaanni angajoqqaat peqatigiiffeqalernissaat aallarnisarpaa (Inooqat). IPIS aamma LEV angajoqqaat peqatigiiffissaata aallartisarneranut atatillugu qanimut oqaloqatigiittuarlutillu attaveqatigiittuarput. Aammattaaq IPIS Inooqatip LEV-illu aaqqissugaannik angajoqqaanik pikkorissaanerni peqataasarlunilu suleqataasarpoq. SOPRA: tassaavoq siunnersuisarfik namminersortoq, inuit ineriartornermikkut akornutillit avatangiisaasalu toqqissisimanissaannik ineriartornissaannillu suliaqartoq ilaqutaannik aamma sulisunik qanimut sullissisuusunik. SOPRA VISO-p siunnersuisartuinut ilaavoq. Human Insight: suleqatigineqarpoq inuit pisinnaasakillisimasut sullissisuinik sulisunillu allanik pikkorissaanernut atatillugu. Human Insight VISO-p siunnersuisartuinut ilaavoq. PI/SPS: Perorsaanermik Ilinniarfik: tapersersortinik ilinniartitsinermi suleqatigineqarpoq. ADHD-foreningen Danmarkimi: annermik paasissutissat ilitsersuutillu pillugit suleqatigineqarpoq. Autismeforeningen Danmarkimi: pikkorissaanermik ingerlatsineq. 16