Lokaverkefni til BS gráðu í viðskiptalögfræði Haust 2010

Transkript

1 Lokaverkefni til BS gráðu í viðskiptalögfræði Haust 2010 Standast þær greinar laga um ráðherraábyrgð sem fyrrverandi forsætisráðherra, Geir Hilmari Haarde, er gert að sök að hafa brotið gegn, kröfur um skýrleika refsiheimilda? Standast aðrir þættir ákærunnar og aðdraganda hennar, meginreglur refsiréttar? Höfundur : Huginn Rafn Arnarson Leiðbeinandi : Ingibjörg Þorsteinsdóttir

2

3 Lokaverkefni til BS gráðu í viðskiptalögfræði Haust 2010 Standast þær greinar laga um ráðherraábyrgð sem fyrrverandi forsætisráðherra, Geir Hilmari Haarde, er gert að sök að hafa brotið gegn, kröfur um skýrleika refsiheimilda? Standast aðrir þættir ákærunnar og aðdraganda hennar meginreglur, refsiréttar? Höfundur : Huginn Rafn Arnarson Leiðbeinandi : Ingibjörg Þorsteinsdóttir

4 Úrdráttur Undanfarin misseri hafa miklar umræður og deilur átt sér stað á Alþingi jafnt sem íslensku samfélagi, um ráðherraábyrgð og réttmæti ákæru á hendur fyrrverandi ráðherrum. Verður í þessari ritgerð fjallað um ákæruna á hendur fyrrverandi forsætisráðherra, Geir Hilmari Haarde og aðdraganda hennar. Megininntak ritgerðarinnar er á þær greinar sem fyrrverandi forsætisráðherra er gert að sök að hafa brotið gegn með tilliti til skýrleika refsiheimilda. Einnig er þó vikið að öðrum þáttum tengdum ákærunni, er kunna að vekja efasemdir um réttmæti hennar. Skoðuð lög um ráðherraábyrgð og lög um landsdóm, skrif íslenskra fræðimanna um skýrleika refsiheimilda og íslenskir dómar er fjalla um skýrleika refsiheimilda. Þar sem aldrei hefur reynt á íslensk lög um ráðherraábyrgð né lög um landsdóm, er horft til þess hvernig slíku er háttað í Danmörku og Noregi, ásamt því að skoðaðir eru nokkrir dómar Mannréttindadómstóls Evrópu, er víkja að skýrleika refsiheimilda. Niðurstöður ritgerðarinnar hníga að því að þær greinar sem fyrrverandi forsætisráðherra er gefið að sök að hafa brotið gegn, standist kröfur sem gerðar eru til skýrleika refsiheimilda. Þá standist skipan dómara í landsdómi 1. mgr. 70. gr. stjskr. Kosning Alþingis um að ákæra einungis fyrrverandi forsætisráðherra, hafi óneitanlega pólitískan blæ yfir sér og spurning hvort það brjóti gegn jafnræðisreglu 65. gr. stjskr. Með Hrd. 491/2007 er þó ljóst að þó sumir ráðherrar hafi komist upp með lögbrot muni það ekki leiða til sýknu fyrrverandi forsætisráðherra. Mesti vafinn leikur á hvort 22. gr. ldl., er kveður á um að rannsókn ákveðinna atriða geti farið fram fyrir héraðsdómi, uppfylli 145. gr. sml. um að rannsókn sé að fullu lokið áður en ákvörðun er tekinn um ákæru og 111. gr. sml. um milliliðalausa sönnunarfærslu. Við mat á því munu dómstólar væntanlega líta til sérstöðu ráðherraábyrgðar.

5 Formáli Ritgerð þessi er 14 ECTS einingar og er hún lokaritgerð til BS gráðu í viðskiptalögfræði við lagadeild Háskólans á Bifröst. Viðfangsefni ritgerðarinnar var að skoða ákæruna á hendur fyrrverandi forsætisráðherra, Geir Hilmari Haarde, og aðdraganda hennar. Sérstök áhersla var á þær greinar sem ráðherra er gefið að sök að hafa brotið gegn með tilliti til skýrleika refsiheimilda. Valdi höfundur viðfangsefnið vegna þeirra miklu umræðu sem verið hefur í samfélaginu í kjölfar þingsályktunartillögu þingmannanefndarinnar um ákæru á hendur 4. fyrrverandi ráðherrum, sem Alþingi greiddi síðar atkvæði um og samþykkti ákæru á hendur fyrrverandi forsætisráðherra. Þingmönnum á Alþingi var heitt í hamsi við umræðuna um þessa þingsályktunartillöguna og margir þeirra gagnrýndu lög um ráðherraábyrgð og landsdóm fyrir að vera úrelt og stangast á við meginreglur refsiréttar. Leiðbeinanda mínum, Ingibjörgu Þorsteinsdóttur, dósent við Háskólann á Bifröst, færi ég bestu þakkir fyrir gagnlega leiðsögn og góðar ábendingar. Einnig þakka ég móður minni, Pálínu Aðalbjörgu Pálsdóttur, leikskólastjóra, fyrir yfirlestur á þessari ritgerð. Undirritaður lýsir því hér að eftirfarandi ritgerð er verk hans og hefur það verið unnið eftir bestu getu í samræmi við reglur og kröfur Háskólans á Bifröst. Dagsetning Undirskrift

6 Efnisyfirlit 1. Inngangur 2. Aðdragandinn að ákærunni 2.1. Ákæran 2.2. Ályktun 3. Lög um ráðherraábyrgð 3.1. Liður 8. gr. og b-liður 10. gr. rbl 3.2. Dönsk lög um ráðherraábyrgð Réttarframkvæmd í Danmörku Tamílamálið 3.3. Norsk lög um embættismannaábyrgð 3.4. Samanburður á lögunum 4. Skýrleiki refsiheimilda 4.1. Skrif íslenskra fræðimanna 4.2. Samanburður við Danmörku 4.3. Samanburður við Noreg 4.4. Samanburður við mannréttindasáttmáli Evrópu 4.5. Íslensk dómaframkvæmd Almenn og óljós refsiákvæði Almennur/einstaklingsbundinn mælikvarði Matskennd svigrúmsákvæði Eyðuákvæði 4.6. Ályktun 5. Ferlið fyrir ákvörðun um ákæru 5.1. Jafnræðisreglan 5.2. Ályktun 6. Lög um landsdóm

7 6.1. Skipan dómsins 6.2. Málsmeðferð 6.3. Samanburður við Danmörku 6.4. Samanburður við Noreg 7. Rannsókn eftir að ákæra er gefin út 7.1. Milliliðalaus sönnunarfærsla 7.2. Ályktun 8. Hæfi dómara í landsdómi 8.1. Samanburður við Danmörk/Tamílamálið Úrskurður Mannréttindadómstóll Evrópu í Tamílamálinu 8.2. Ályktun 9. Niðurstöður 10. Lokaorð Heimildaskrá Prentaðar heimildir Rafrænar heimildir Lagaskrá Reglugerðir Dönsk lög Norsk lög Dómaskrá Danskir dómar Norskir dómar Dómar Mannréttindadómstóls Evrópu Úrskurðir Mannréttindadómstóls Evrópu

8 Heimildaskrá Prentaðar heimildir Alþingistíðindi. Andenæs, Johannes. (1989). Alminnelig strafferett. Oslo: Universitetsforlaget. -1-

9 Björg Thorarensen. (2008). Stjórnskipunarréttur : mannréttindi. Reykjavík: Codex. Bryndís Hlöðversdóttir. (2005). Eftirlits- og rannsóknarhlutverk Alþingis - forsenda ráðherraábyrgðar. Í Róbert R. Spanó (ritstjóri), Rannsóknir í félagsvísindum VI : lagadeild (bls ). Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands. Christensen, Jens Peter. (1997). Ministeransvar. København: Jurist- og Økonomforbundets Eiríkur Tómasson. (2005). Íslensk lög um ráðherraábyrgð og samanburður á þeim og dönskum lögum um sama efni. Í Róbert R. Spanó (ritstjóri), Rannsóknir í félagsvísindum VI : lagadeild (bls ). Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands. Emmerson, Ben og Ashworth, Andrew. (2001). Human rights and criminal justice. London: Sweet & Maxwel. Forsætisráðuneytið. Nefnd um starfsskilyrði stjórnvalda. (2007). Starfsskilyrði stjórnvalda (2. útgáfa). Reykjavík: Háskólaútgáfan. Gísli Tryggvason. (1995). Ráðherraábyrgð í ljósi Tamílamálsins. Úlfljótur, 48(3), bls Greve, Vagn, Jensen, Asbjørn og Toftegaard Nielsen, Gorm. (2001). Kommenteret straffelov : almindelig del. København: Jurist- og Økonomforbundets Forlag. Greve, Vagn. (2004). Det strafferetlige ansvar (2. útgáfa). København: Jurist- og Økonomforbundets Forlag. Gunnar G. Schram. (1999). Stjórnskipunarréttur (2. útgáfa). Reykjavík: Háskólaútgáfan. Jónatan Þórmundsson. (1999). Afbrot og refsiábyrgð 1. Reykjavík: Háskólaútgáfan. Lögfræðiorðabók : með skýringum. (2008). Páll Sigurðarson (ritstjóri). Reykjavík: Codex. Rannsóknarnefnd Alþingis (2010). Aðdragandi og orsakir falls íslensku bankanna 2008 og tengdir atburðir - 1. bindi (ritstjórn: Páll Hreinsson, Sigríður Benediktsdóttir og Tryggvi Gunnarsson). Reykjavík: Rannsóknarnefnd Alþingi. Róbert R. Spanó. (2005). Stjórnarskráin og refsiábyrgð : (síðari hluti) meginreglan um skýrleika refsiheimilda. Tímarit lögfræðinga, 55(1), bls Smith, Eivind. (2008). Konstitusjonelt demokrati. Bergen: Fagbokforlaget. Smith, Eva. (1995). Hæfi dómara í Landsdómsmálinu. Úlfljótur, 48(3), bls

10 Waaben, Knud. (1994). Lovkravet i strafferetten. Nordisk tidskrift for kriminalvidenskab 81(1), bls Waaben, Knud. (1997). Strafferettens almindelige del (4. útgáfa). København: GadJura. Zahle, Henrik. (1995). Efnisþáttur Tamílamálsins. Úlfljótur, 48(3), bls Zahle, Henrik. (2001). Dansk forfatningsret 2 : Regering, forvaltning og dom. København: Christian Ejlers Forlag. Rafrænar heimildir Andri Árnason, Ásmundur Helgason, Bryndís Hlöðversdóttir og Ragnhildur Helgadóttir. (2009). Eftirlit Alþingis með framkvæmdarvaldinu : skýrsla vinnuhóps sem forsætisnefnd fól að fara yfir núgildandi lagareglur um eftirlit þingsins með framkvæmdarvaldinu og leggja mat á hvort breytinga sé þörf. Sótt 8. október 2010 af Dóms- og kirkjumálaráðuneytið. (2008). Álit nefndar um milliliðalausa sönnunarfærslu í sakamálum. Sótt 29. október 2010 af Vefútgáfa Alþingistíðinda. Lagaskrá Lög nr. 2/1904, um ráðherraábyrgð. Lög nr. 11/1905, um landsdóm. Almenn hegningarlög nr. 19/1940. Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, ásamt síðari breytingum. Lög nr. 57/1956, um prentrétt. Lög nr. 3/1963, um landsdóm. Lög nr. 4/1963, um ráðherraábyrgð. Lög nr. 46/1977, um skotvopn, sprengiefni og skotelda. Lög nr. 66/1985, um Þjóðskjalasafn Íslands. Tollalög nr. 55/

11 Lög nr. 55/1991, um þingsköp. Stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Lög nr. 62/1994, um mannréttindasáttmála Evrópu. Lög nr. 64/1994, um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og spendýrum, ásamt síðari breytingum. Áfengislög nr. 75/1998. Lög nr. 6/2002, um tóbaksvarnir. Lög nr. 10/2008, um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla. Lög nr. 88/2008, um meðferð sakamál. Lög nr. 142/2008, um rannsókn á aðdraganda og orsökum falls íslensku bankanna 2008 og tengdra atburða, ásamt síðari breytingum. Reglugerðir Reglugerð nr. 536/1988, um sölu og meðferð skotelda. Reglugerð nr. 252/1996, um friðun tiltekinna villtra fuglategunda, friðlýsingu æðarvarps, fuglamerkingar, hamskurð o.fl. Dönsk lög Danmarks Riges Grundlov nr. 169/1953. Bekendtgørelse af lov om rigsretten nr. 100/1954. Lög nr. 117/1964, om ministres ansvarlighed. Bekendtgørelse af straffeloven nr. 1034/2009. Norsk lög Kongeriget Norges Grundlov nr. 00/1814. Almindelig borgerlig Straffelov nr. 10/1902. Lög nr. 1/1932, om ansvar for handlinger som påtales ved Riksrett. Dómaskrá Hrd. 1973, bls Hrd. l997, bls

12 Hrd. 442/1999. Hrd. 449/2002. Hrd. 380/2003. Hrd. 220/2005. Hrd. 491/2007. Danskir dómar U. 1994/520/2H Norskir dómar Rt. 2002, bls Dómar Mannréttindadómstóls Evrópu Sunday Times gegn Englandi frá 29. mars 1979, Series A, nr. 30. Kokkinakis gegn Grikklandi frá 25. maí 1993, Series A, nr. 260-A. CR gegn England frá 22. nóvember 1995, Series A, nr. 335-C. Salov gegn Úkraínu frá 27. apríl 2004, mál nr /01. Laukkanen gegn Finnlandi frá 1. júní 2004, mál nr /99. Úrskurðir Mannréttindadómstóls Evrópu Erik Ninn-Hansen gegn Danmörku frá 18. maí 1999, mál nr /

13 -6-